See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/318227465

Uticaj trgovine drvetom na socio – ekonomski razvoj Sremskog područja od

XVIII do XX veka

Article · June 2017

CITATIONS READS

0 56

2 authors:

Sanja Pajic Ljiljana Keca

13 PUBLICATIONS   8 CITATIONS   
University of Belgrade, Faculty of Forestry, Belgrade, Serbia
148 PUBLICATIONS   166 CITATIONS   
SEE PROFILE
SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

PESFOR COST CA15206 View project

Payments for Ecosystem Services (Forests for Water) View project

All content following this page was uploaded by Ljiljana Keca on 06 July 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Osnivač i izdavač
NAUČNO-STRUČNO DRUŠTVO ZA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE SRBIJE - ECOLOGICA
Publisher
SCIENTIFIC PROFESSIONAL SOCIETY FOR ENVIRONMENTAL PROTECTION OF SERBIA - ECOLOGICA
Za izdavača: Emeritus prof. dr Larisa Jovanović, Predsednik Društva ECOLOGICA
Glavni urednik – Editor in chief: Emeritus prof. dr Larisa Jovanović

Odgovorni urednici – Associate editors Uređivački odbor – Editorial board

Prof. dr Vidojko Jović, redovni član SANU, Beograd,
Rudarsko geološki fakultet, Beograd
Prof. dr Slavko Mentus, redovni član SANU, Fakultet
za fizičku hemiju Univerziteta u Beogradu
Prof. dr Dragan Veselinović, Fakultet za fizičku hemiju
Univerziteta u Beogradu
Prof. dr Vladan Joldžić, Institut za kriminološka i
sociološka istraživanja, Beograd
Međunarodni uređivački odbor
International Editorial board
Prof. dr Elena Ponomarenko, Faculty of Political
Economy, Peoples Friendship University, RF
Prof. dr Alexandr Syso, Institute of Soil Science and
Agrochemistry, RAN, RF
Prof. dr Vadim Ermakov, GEOHI RAN, Moskva, RF
Prof. dr Sergej Ostroumov, MGU "Lomonosov", RF
Prof. dr Vyacheslav Zaitsev, Astrakhan University, RF
Prof. dr Jaume Bech Borras, Barcelona, Spain
Prof. dr Bekmamat Djenbaev, Institute of Biology and
Pedology, Bishkek, Kirgizstan
Prof. dr Mihail Panin, Astana, Kazahstan
Prof. dr Fokion K. Vosniakos, B.EN.A, Greece
Assoc. prof. PhD Igor Stubelj, University of Primorska,
Faculty of Management, Koper, Slovenia
Prof. dr Anna Nedyalkova, Free University, Bulgaria
Prof. dr habil Galya Gercheva, Varna, Bulgaria
Prof. dr Petar Hristov, Free University, Varna, Bulgaria,
Assoc. prof. dr Anelia Nenova, Free University, Bulgaria
Prof. PhD Velizara Pencheva, Rector, University of
Rousse, Bulgaria
Prof. dr Hristo Beloev, University of Rousse, Bulgaria,
Prof. dr Atanas Atanasov, University of Rousse, Bulgaria
Assoc. prof. PhD Margarita Filipova, Rousse, Bulgaria
Dr Franz Brandstätter, Naturhistorisches Museum, Wien,
Austria
Dr Agni Vlavianos-Arvanitis, Biopolitics,Athens, Greece
Dr Svetlana Jovanović, Mayo Center, Florida, USA
Prof. dr Valentin Vladut, Bucharest, Romania
Prof. dr Sorin Bungesku, Timisoara, Romania
Prof. dr Nataša Markovska, ICEIM-MANU, Macedonia
Prof. dr Nedim Suljić, Univerzitet u Tuzli, BiH
Emeritus profesor Života Radosavljević, FPSP,
Univerzitet „Union - Nikola Tesla“, Beograd
Prof. dr Dejan Filipović, Geografski fakultet BU, Beograd
Prof. dr Milan Radosavljević, FPSP, Univerzitet „Union -
Nikola Tesla“, Beograd
Prof. dr Boško Jovanović, Matematički fakultet, BU
Dr Ivan Stošić, IEN, Beograd
Prof. dr Olja Munitlak Ivanović, IEN, Beograd
Prof. dr Vesela Radović, Institit za multidisciplinarna
istraživanja, Beograd
Prof. dr Maja Anđelković, FSOM, Univerzitet „Union -
Nikola Tesla“, Beograd
Prof. dr Miljana Barjaktarović, ALFA BK Univerzitet
Prof. dr Jozefina Beke Trivunac, ALFA BK Univerzitet
Prof. dr Nebojša Denić, ALFA BK Univerzitet
Prof. dr Brankica Bojović, FSJ, ALFA BK Univerzitet
Prof. dr Đorđe Jovanović, FIMEK, Novi Sad
Prof. dr Duško Bajin, Saobraćajni fakultet, Beograd
Prof. dr Dragan Jovašević, Pravni fakultet, Niš
Dr Antonije Onjia, Institut Vinča, Beograd
Doc. dr Jasmina Madžgalj, Gradska Uprava, Beograd
Doc. dr Zoran Čajka, FEFA, Univ. Singidunum, Beograd
Prof. dr Aleksandar Prnjat, ALFA BK Univerzitet, Beograd
Prof. dr Ljubinko Jovanović, EDUKONS, S. Kamenica
Prof. dr Gordana Ajduković, ECPD, Beograd
Prof. dr Višeslav Hadži-Tanović, Akademija SKAIN
Prof. dr Vera Petrović, VIŠER, Beograd
Dr Ivan Pavlović, Naučni institut za veterinarstvo, Beograd
Dr Dušan Stojadinović, Inst. "Jaroslav Černi", Beograd
Izdavački savet – Publisher board
Prof. dr Dejan Erić, Beogradska Bankarska Akademija
Prof. dr Aleksandar Andrejević, Univerzitet Edukons
Sremska Kamenica
Danica B. Karić, docent, Alfa BK Univerzitet, Beograd
Marko Babović, JP Elektroprivreda Srbije, Beograd
Aleksandra Čanak Medić, JP Elektroprivreda Srbije
Milutin Ignjatović, gen. direktor, CIP, Beograd
Tehnički urednik: Slavka Vukašinović
Slika na koricama: Vodeni ljiljani, Palermo, Sicilija
Prevodilac: Doc. dr Zoran Čajka

Štampanje časopisa pomažu

MINISTARSTVO PROSVETE, NAUKE I TEHNOLOŠKOG RAZVOJA REPUBLIKE SRBIJE

INŽENJERSKA KOMORA SRBIJE

Adresa: ECOLOGICA, Beograd, Kneza Miloša 7a, tel/fax (011) 32 44 248; e-mail: ecologica@mts.rs,
www.ecologica.org.rs; Tekući račun: 200 – 2718500101033 – 84, Banka Poštanska štedionica, PIB 101600071
Štampa: Akademska izdanja, doo, Zemun
S. PAJIĆ, LJ. KEČA UTICAJ TRGOVINE DRVETOM NA SOCIO – EKONOMSKI RAZVOJ ...
Uticaj trgovine drvetom na socio – ekonomski razvoj
Sremskog područja od XVIII do XX veka
Sanja Pajić1,
Ljiljana Keča2
UVOD
Kroz svoju istoriju čovek je bio povezan sa
šumom, ali je imao različit odnos prema njoj. Taj
odnos se može posmatrati kroz četiri razdoblja [1,
2]. U prvom razdoblju čovek je iz nje uzimao koliko
i šta mu je trebalo bez ograničenja. Drugo raz-
doblje počinje u XII v.sa pojavom statuta gradova
koji sadrže odredbe o čuvanju šuma i obeležava ga
plansko korišćenje šuma i šumskih resursa.Treće
razdoblje počinje u XVIII v., o njemu će biti više reči
u ovom radu, a karakteriše ga pojava i razvoj šu-
marstva kao nauke i struke o gazdovanju i očuva-
nju šuma. U četvrtom razdoblju, koje počinje polo-
vinom XX veka čovek sagledava višestruku ulogu
šumskog ekosistema za život, opstanak i razvoj
svih živih bića i teži održivom razvoju šumskih
ekosistema.
Gazdovanje šumama i odnos države i društva
prema njima u velikoj meri je zavisan od prirodnih i
društveno-ekonomskih uslova u kojima se šume
nalaze tokom dužeg vremenskog perioda. Na
području Srema briga o šumama je započela još u
prvoj polovini XIX veka, kada je gazdovanje šuma-
ma bilo podređeno zakonima Austro - Ugarske mo-
narhije, u sastav koje je ulazila Kraljevina Hrvatske
i Slavonije, čiji je sastavni deo tada bilo ovo pod-
ručje. Prvi članovi zakona kojim se reguliše zabra-
na žiropaše, bespravnog pašarenja i šumske krađe
(''Tripartitum''- Tripartitum opus iuris consuetu-
dinarii inclytgarregni Hungarie, tvorac Verbözhijev)
donet je 1514.godine [3]. Plansko korišćenje šuma
započinje 1830. godine, a 1863. godine je izvršeno
prvo uređivanje šuma, kada je ustanovljena obrasla
površina 31808.68 ha. Od 1863. godine do kraja
XX veka bilo je izvršeno deset uređivanja šuma i
jedna revizija (1920/1924.). Uređajni elaborati su
imali različite periode trajanja, a najduže je trajao
elaborat iz 1903/1905. godine, sve do 1937/1940.
godine. Sve šume na području Srema, u vreme
izrade prvih elaborata (1871. godine), bile su pode-
ljene na državne i šume ''Petrovaradinske imovne
općine''(PIO) sa sedištem u Sremskoj Mitrovici.
Adrese autora: 1JP „Vojvodinašume“ – Petro-
varadin, ŠG Sremska Mitrovica,;2Šumarski fakultet,
Univerzitet u Beogradu, Kneza Višeslava 1
Rad primljen: 22. 04. 2017.
Rad prihvaćen: 27. 05. 2017.
ECOLOGICA, Vol. 24, No 86 (2017)
Pregledni rad
UDC:620.22/,23:330.34.014.2
PIO je 1874. godine formirala Gospodarstveni
ured, koji funkcioniše do 1918. godine. Prelaskom
u Kraljevinu SHS (kasnije Kraljevinu Jugoslaviju)
upravljanje i gazdovanje sremskim šumama
pruzima Direkcija šuma Ministarstva ruda i šuma
Kraljevine Jugoslavije (1920-1941. godine). Glavni
zadatak ove Direkcije šuma bio je besplatno snab-
devanje ogrevnim drvetom pravoužitnika, neka-
dašnjih krajiških vojnika graničara. Trupci su u to
vreme prodavani javnim dražbama (licitacijama).
Sečivi etat je utvrđivan na osnovu potreba
(servitutno pravo), a ne na osnovu prirasta. U ovom
periodu bilo je i drugih organizacijskih promena,
koje su bile kratkog vremenskog perioda. Tako su
1922. Sremske šume bile uključene u ''Sremsku
oblast'' (bivša županja Sremska), potom su šume
Morovića i Višnjićeva bile pod nadzorom Kraljevske
banske Uprave u Sarajevu (1929-1931.), dok su
Klenačke i Kupinske šume pripadale nadzoru
Kraljevske banske Uprave u Novom Sadu (1929-
1941.). Izmena granica usledila je 1931. godine,
kada se šume Morovića i Višnjićeva pripajaju Kra-
ljevskoj banskoj upravi u Novom Sadu. Orga-
nizacija gazdovanja šumama Ravnoga Srema
neposredno nakon završetka Drugog svetskog rata
pretrpela je nekoliko izmena, da bi konačno odlu-
kom Vlade NR Srbije br. 478 od 17.12.1951.
godine bilo formirano Šumsko gazdinstvo ''Srem-
ska Mitrovica'' kao ustanova sa samostalnim
finansiranjem, kojem su date na gazdovanje sve
šume u državnom vlasništvu. ŠG ''Sremska Mitro-
vica'' je u svom dugogodišnjem postojanju pretrpe-
lo nekoliko transformacija organizacionog karakte-
ra. Prema Zakonu o šumama iz 1991. godine
(Sl.gl. RS br. 46/91), ŠG ''Sremska Mitrovica'' koje
gazduje državnim i privatnim šumama Sremskog
šumskog područja ulazi u sastav Javnog predu-
zeća za gazdovanje šumama ''Srbijašume'' sa se-
dištem u Beogradu, a od 2002. godine, posle do-
nošenja Zakona o utvrđivanju određenih nadlež-
nosti AP Vojvodine, postaje deo Javnog preduzeća
za gazdovanje šumama ''Vojvodinašume'' sa sedi-
štem u Petrovaradinu [4].
1. MATERIJAL I METODE
Radom je obuhvaćen pregled literature za
period od XVIII do XX veka, koji obrađuje današnje
područje Ravnog Srema. Proučene su teme koje
se odnose na evoluciju odnosa čoveka prema šumi
379
S. PAJIĆ, LJ. KEČA UTICAJ TRGOVINE DRVETOM NA SOCIO – EKONOMSKI RAZVOJ ...
u posmatranom periodu, zakonodavstvo, razvoj
novih zanimanja sa razvojem ideje o održivom
gazdovanju šumama, socio - ekonomski efekti i
razvoj trgovine drvetom. O pojavama se raspravlja
kroz pregled opšte teorije vrednosti i prostorne,
kulturne i vremenske razlike u vrednovanju. Uz
njihovu evoluciju, predstavljena je i njihova primena
kao okvir za razvoj operativne smernice za gazdo-
vanje šumama, u odnosu na multi-funkcionalnost
šuma.
U istraživanju je primenjena istorijska metoda,
kojom se na osnovu raznovrsnih istorijskih izvora
došlo do pouzdanih saznanja o proučavanom peri-
odu, tj. o nastanku i razvoju pojave, njenim opštim i
specifičnim obeležjima i determinantama koje su
od značaja za njen razvoj. Kriterijumi za izbor isto-
rijskih izvora su bili epistemološka zavisnost, origi-
nalnost, vreme nastanka, kompetentnost autora,
zavisnost i povezanost izvora [5]. Analiza sadržaja
je korišćena kao pomoćno sredstvo istorijskog
istraživanja i kao postupak koji omogućuje posti-
zanje uopštenih znanja u uporednom okviru [6].
2. REZULTATI I DISKUSIJA
Prva zakonska i zakonodavna akta koja se
donose u VIII veku nisu imala za cilj da spreče
nekontrolisanu seču i krčenje šuma, jer je vladalo
mišljenje da će se šume „samoobnoviti“, nego da
država stekne uvid u promet drvetom i ekonomske
efekte koji se ostvaruju. Svaka naredna zakonska
uredba koja je donošena sa sobom je nosila
određena ograničenja i takse koje je država ubirala
[7]. Ovaj period je obeležen suprotstavljenim
delovanjem vlasti, tj. države koja je svoju snagu
crpela iz jasno izračunate vrednosti šuma i
nastojala da sprovede zakonsku regulativu kojom
bi ograničila iskorišćavanje šuma i stanovništva sa
druge strane, koje je težilo slobodnom korišćenju
prirodnih resursa utemeljenom na tadašnjem
uverenju da su šume zajedničko dobro zajednice
na koje mogu slobodno polagati pravo [8]. Hans
Carl von Carlowitz autor je knjige objavljene 1713.
godine pod naslovom Sylvicultura oeconomica ili
gospodarska poruka i upute za prirodni uzgoj divljih
stabala, koja se smatra prvom sveobuhvatnom
raspravom o šumarstvu u kojoj je definisano načelo
potrajnosti [9].
Carica Marija Terezija je posvetila veliku pažnju
zakonima o šumama tako 1755. godine donosi
Urbare kojima se precizira uprava šuma, pravi
šumski red koji sadrži propise o iskorišćavanju
šuma [3]. Državne šume monarhije su bile
održavane i uređene po zakonu o šumama, tako da
je Austrija u tom periodu prednjačila po zakonima u
Evropi.U Pruskoj je prve propise doneo G.L. Hartig
1812., u Bavarskoj su donešeni 1819., u
Francuskoj 1827., a u Rusiji 1837. godine [10].
380 ECOLOGICA, Vol. 24, No 86 (2017)
Šume su do 1848. godine po vlasničkoj
strukturi bile državne, plemićke i plemenitaške,
crkvene, gradske, šume zemljišne zadruge,
turopoljskih općina, imovnih općina, vojne krajine i
pojedinaca, te su predstavljane blagom koje treba
čuvati. Pri prelasku iz feudalizma u novo građansko
društvo 1852. Franja Josip donosi Zakom o šuma-
ma, kojim je celo poslovanje stavljeno na tržišne
osnove. Po ovom zakonu šume su podeljene na
one kojima neposredno upravlja država, opštinske
ili gradske koje su bile njihova svojina i privatne
kojima su gazdovali pojedinci, ustanove i crkva.
Ovu podelu treba shvatiti uslovno, jer taj period
prate česte promene vlasništva nad šumom i borbe
za nju [3]. Ovaj zakon se može smatrati ute-
meljenjem savremenog šumarstva na ovom
području, jer je njime izričito propisano da se ni
jedno šumsko zemljište ne sme oduzeti ili pretvoriti
u drugu kulturu, te je na taj način ozakonjeno
načelo potrajnosti u šumarstvu [11]. Ovaj zakon je
dopunjen „Naputkom“ 1856. godine kojim je
propisano da se šumom mora gazdovati tako da
one donose „odgovarajuće kamate“, a dve godine
kasnije donešeni su propisi za procenu, na osnovu
kojih se jednostavno mogla iskazivati vrednost
šuma. Upravljanje šumom je povereno šumarskim
stručnjacima, a seča hrastovih šuma je dozvoljena
za starije od 140 godina. U celosti je ovaj zakon
zaživeo 1860 godine [3].
Sremska županija 1866. god. se prostirala na
440.000 katastarskih jutara (kj), od cega je 15,9%
ili 66.415 kj bilo pod državnim šumama i 92.407 kj
šuma je pripadalo šuma krajiške pukovnije koje su
predate na upravljanje Petrovaradinskoj imovnoj
općini [12]. Državne šume u tom periodu su bile
nedodirljive zbog dobrog čuvanja, a kažnjeni za
šumske štete su često uključivani u pošumljavanja.
Iskorišćavanje šuma je često poveravano privat-
nicima koji su gradili železničke pruge i puteve,
kojima su dopremali posečeno drvo do pilana ili
mesta za utovar za izvoz. Drvo iz državnih šuma se
prodavalo na licitacijama i one su bile veliki
događaj, a jedan deo prihoda od prodaje se ulagao
u obnovu državnih šuma. U Zagrebu je 1864. god.
održana prva Dalmatinsko – hrvatsko – slavonska
izložba šuma koja je privukla preduzetnike pa se
šume počinju masovno seći i drvo izvoziti u
inostranstvo. Drugi deo šuma na području Srema
činile su šume Vojne krajine. O njima se takođe
vodilo mnogo brige, ali je njih zahvatila pojačana
seča tako da se područje pod šumom rapidno
smanjivalo, 1750. god. je bilo 70% zemljišta
Slavonije pod šumom, 1850. god. 60%, 1914.
samo 35% a nadalje se taj procenat smanjivao
[13]. Bečki dvor koji je upravljao šumama Vojne
krajine je krajišnicima dozvoljavao obilno korišćenje
S. PAJIĆ, LJ. KEČA UTICAJ TRGOVINE DRVETOM NA SOCIO – EKONOMSKI RAZVOJ ...
šuma kroz drvni materijal (građevinski i ogrev),
pašu i žirenje stoke kako bi ih što više vezala posle
potpisivanja Karlovačkog mira 1702. god. Ovaj
odnos je vremenom počeo da se menja i država je
počela da ističe svoje vlasništvo, 1769. god. doneta
je zakonska uredba po kojoj šume hrasta treba
negovati i dozvoliti im da slobodno rastu 200
godina. Detaljna uputstva o radu sa carskim
šumama, kojima su pripadale šume Vojne krajine,
doneta su 1787. god., a ona su obuhvatala
sledeće: da se šumom mora stručno i pošteno
gazdovati, svakih 14 dana pregledati, ogrevno drvo
je moglo da se seče od oktobra do polovine
januara, a građevinsko do februara, na žirenju je
moglo maksimalno da bude 15 svinja po kućnoj
zadruzi, graničari nisu smeli prodavati drvo koje su
dobili na ime deputata i za to su bile predviđene
stroge kazne, kao i za podmetanje šumskih požara.
Oktobarskom diplomom Franje Josipa iz 1850.
krajišnici su postali vlasnici oranica i livada, ali ne i
šume. Carska šuma je 1860. na osnovu Pravilnika
za šumsku službu proglašena za posebno carsko
dobro, pretvorena je u zatvoren gazdinski sistem
od koga je dvor imao velike koristi. Iz Sremske
Mitrovice, sedišta Petrovaradinske imovne općine
izvozilo se mnogo drveta preko Vukovara
Dunavom, radilo je više brodogradilišta koji su
izrađivali lađe, tada veoma tražene. Osim lađa,
izvozni proizvod su bile dužice za burad u
milionima komada, u periodu od 1830 – 1863.
godine proizvodnja se uvećala pet puta, a izvoz
drvne građe za Nemačku 25 puta [3]. Razvojem
saobraćajnica vrednost šuma se povećavala, drvo
je postajalo tražena i vredna roba, tako nakon
raspuštanja Vojnih krajina 1871. god. šume
krajišnika dodeljene su na upravljanje Imovnim
općinama i to polovina krajiških šuma po novčanoj
vrednosti, ne po površini. Razgraničenje šuma
između Vojne krajine i Imovnih općina je trajalo
1871. do 1881. Sa mesta načelnika imovnih općina
smaknuti su civili i imenovani vladini poverenici koji
su pomogli masovnu eksploataciju šuma u korist
državnog erara i njihovih carskih oficira, na taj
način bečki dvor nije prepustio ovo veliko bogatstvo
krajišnicima [3]. Šume koje su mogle dati kvalitetno
drvo za izgradnju železnice, tj. proizvodnju
železničkih pragova, a bilo je potrebno Evropi koja
je bila zahvaćena industrijskim razvojem, masovno
je eksploatisano u tom periodu. Ove šume su posle
pripale imovnim općinama, a bečki dvor je umanjio
vrednost polovine poklonjenih šuma. Iz Petro-
varadinske imovne općine izdvojeno je 30.000 ha
najkvalitetnijih šuma čije se drvo prodavalo u
evropskim zemljama koje su brzim koracima išle u
industrijalizaciju i modernizaciju, a narodu se obe-
ECOLOGICA, Vol. 24, No 86 (2017)
ćavalo da će se ovim sredstvima sagraditi krajiška
železnica koja će povezati Zemun sa Jadranom.
Najviše, najkvalitetnijih starih hrastovih šuma
bilo je u posavskoj ravnici nekadašnje Vojne Krajne
i to uglavnom predeo od donjeg toka Bosuta, koji
utiče u Savu 5 km istočno od utoka Drine i činile su
istočnu (donju) grupu od donjeg Bosuta do crte
Vrpolje – Županja. Tu je bilo oko 57.500 ha stare
šume, a imala je prednost i u pogledu dužine i
čistoće deblovine i finoće hrastovog drveta. Ona je
na tržištima srednje i zapadne Evrope bila vrlo
tražena, kroz više od pola veka bila upravo
dominantna na tim tržištima. Komleks su činili
hrastovi i sa 20 m čistog debla bez grane, davali su
tehnički oblo drvo i do 30 m visine stabla, a pojedini
3
hrastovi su dali do 30 - 40 m tehničkog drveta.
[14]. Po navodima istog autora u starim posavskim
lužnjakovim šumama počinje se sa eksploatacijom
u periodu između 1865 – 1870 godine. Do tada se
seklo za kućne potrebe seljaka, opštine, vojne
uprave i to samo prebiranjem tanja stabla. U zemlji
koja je bila bez puteva, železnice, pod stalnim
poplavama, odsečena od celog sveta, nije mogla
postojati industrija i trgovina drvetom. Od 1868
godine francuska dužica je lađama transportovana
do Siska, a od njega Zapadnim Mostom – žele-
znicom do Trsta. 1871. odvojeno je u Petro-
varadinskom (6.598 ha) i Brodskom (10.666 ha)
puku 17.264ha starih državnih šuma da se proda
drvo na panju, da bi se izgradila železnica Zemun –
Sisak, ujedno i put i drenaža terena. Ovih 17.264
ha dobili su ime “Šume krajiške investicionalne
zaklade“ (fonda), i prodati su kao ceo kompleks
bankovnom konzorciju tzv. “Genzwälderder-
konsortium“ iz Beča, a zemljište i buduće šume su
ostale u vlasništvu države. Ugovor je zaključen
1872. i trebao je da se realizuje u narednih 12
godina. Izvršenje ovog ugovora je omeo krah na
Bečkoj berzi 1873., koji je konzorcij doveo u
nemoguć položaj. Realizovan je samo mali deo
ugovora cca 1.437ha, stalo se sa izgradnjom pute-
va, železnice, odvodnjavanjem. Trgovina je oživela
osamdesetih godina XIX veka, prodaju se licita-
ciijom cele redovne seče uz paušalnu cenu. U to
vreme kalkulacija cena se vršila još uvek na bazi
cene francuske dužice, jer u Krajini nije bilo
strugara, a deo drveta koji nije bio cepljiv, a mogao
se preraditi na strugari išao je u otpadak, te stoga
seče iz tog vremena pokazuju manje učešće teh-
ničkog drveta. Između 1891-1893 godine je de-
finitivno bila dovršena izgradnja Slavonske glavne
železnice Zemun – Sunj, pa se počelo sa gradnjom
strugara. Prve dve su podignute u blizini šuma kod
Vrbanje, a dalja njihova izgradnja je dovela do
velikog skoka cena drveta na panju, posebno
381
S. PAJIĆ, LJ. KEČA UTICAJ TRGOVINE DRVETOM NA SOCIO – EKONOMSKI RAZVOJ ...
jasena. Od tada se kalkulacija cena drveta uglav-
nom oslanjala na drvo za rezanje. Dalji skok cena
je povezan sa proširenjem lokalne putne mreže
(lokalne uskotračne železnice) i daljom izgradnjom
strugara uporedo sa ovom mrežom.Od 1883 - 1910
god.,u periodu od 27 godina cene drveta na panju
Investicionog fonda narasle su 262% [14].
Prihodi od prodaje hrasta lužnjaka iz “Šuma
krajiške investicionalne zaklade“ jednim manjim
delom su išli u osnivanje novih fondova: Crkvenog
fonda, Školskih fondova, Fondova za izgradnju
puteva, amelioracione radove, za pošumljavanje
krša. Ovi fondovi su imali velikog uticaja u
kulturnom i privrednom životu Sremskog područja,
unapredili su poljoprivredu, vodoprivredu, trgovinu,
prosvetu, posebno u oblasti šumarstva [15].
U pomanjkanju komunikacija sa početka XIX v.
razvilo se malo drvne industrije i eksportne trgovine
samo u krajevima na zapadnim granicama i u
predelima plovnih reka Savinje, Save i Drave. To
su bile male pilane (strugare) na vodenu snagu sa
drvenim jarmovima (Gatter) i jednom testerom.
Nakon izgradnje željeznice Beč – Trst 1855.,
počežinju se graditi parne pilane. Produkcija je
neprestano rasla, a njen novi centar postao je Trst
[16]. Isti autor dalje navodi da je 1862. god
sagrađena prva parna pilana za rezanje hrastovine
u šumi »Šodolac«, vlasnika Nuštarskog. Potom
sledi izgradnja: Josip Pfieiffer (Beč) u Orahovici i
Našicama 1866-1868, u 1875 grade: Lorenz Jäger,
Societe d‘ Importation de Chene, A. Heinzel,
Charles Heaven. Potom počinju da se grade velike
parne pilane : Societe d‘ Importation de Chene
(Vrbanji), Marchetti & Lamarche (Sušine), S.H.
Gutmann (Belišće), Kraft, Tüköry & Comp.
(Vrbanja), Franjo Gamiršek (Mitrovica), čiji vlasnici
su bili stranci iz Nemačke, Francuske, Engleske,
Italije, Belgije i Holandije.
Naši trgovci sa našim stručnjacima, počinju da
dižu pilane tek nakon 15 do 20 godina od
pojavljivanja stranaca, kod kojih je u rukama ostalo
upravljanje. Proizvodi koji su nas predstavljali u
svetu sa kraja XIX i početka XX v. bili su sledeći:
“tesani bordonali i travi“ jelovi dužine 8-16 m
promera 13/13 cm– 60/60 cm, francuska hrastova
dužica, nemačka bačvarska građa, francuska
jasenova dužica (bačve za likere), hrastova rezana
građa, jasenova i brestova rezana i kolarska građa,
bukovina. Od gotovih proizvoda prodavala su se
vratila, vesla, železnički pragovi (hrastovi i bukovi),
tanin i proizvodi suve destilacije drveta [16].
U toku Aneksione krize 1908. i Bečke krize
1913. nije vršena prodaja drveta, kao i u periodu I
Svetskog rata. Krajem 1925. ostalo je još samo oko
9.330 kj starih hrastovih šuma, sa oko 1930.000
382 ECOLOGICA, Vol. 24, No 86 (2017)
stabala i oko 984.000m3 hrastovog tehničkog
drveta. Kraljevini SHS je pripalo oko 1.150 kj sa
oko 19.000 hrastova sa zapreminom tehnike
3
129.000m . Iste godine za jedan veliki deo pre-
ostalih starih lužnjakovih šuma država je raspisala
licitaciju drveta na panju, pa je nakon toga posečen
preostali deo ovih šuma. Imovne Općine su
nastavile da seku po “Privrednom Planu“ koji je
propisivao period seča od 25 godina [14].
Zakon o šumama iz 1852. je direktno pod-
stakao razvoj škola i školovanje šumarskih struč-
njaka, jer nije bilo dovoljno stručnjaka koji su rado
dolazili iz Mariabrunna pored Beča, škola iz Češke
ili Mađarske. Zapošljavali su se u državnim šuma-
rijama, bili su cenjeni i dobro plaćeni. Gospodarsko
– šumarska škola je otvorena u Križevcima 1860.
god., školovala je šumare i lugare i to je prva škola
u ovim krajevima. U početku je bio mali odziv
učenika, u školskoj 1888/89. god. upisano je 57
učenika iz Hrvatske i Slavonije, 5 iz Dalmacije, 3 iz
Bugarske i po jedan iz Istre, Ugarske, Češke i
Srbije. Broj učenika sledeće godine je porastao na
71, jer su stručnjaci bili traženi, a školovanje je
stipendirano. Škola se 1899. preseljava za Zagreb i
dobija visokoškolski nivo kao Šumarska akademija,
Sveučilišta u Zagrebu [17]. Nakon ulaska ovih
teritorija u Kraljevinu SHS, Zakonom o izmenama i
dopunama zakona o Univerzitetu (Službene novine
Kraljevine SHS, br. 85/1919) 1919. godine u
Zagrebu se formira Gospodarsko – šumarski fa-
kultet, a u Beogradu Šumarski fakultet, koji i danas
školuju visokoobrazovane stručnjake šumarstva.
ZAKLJUČAK
Šumarstvo nastaje u XVIII v. iz potrebe za
održivim korišćenjem šumskih resursa i očuvanjem
šuma, kao posledica intenzivnih seča u XVII i prvoj
polovini XVIII veka došlo je do gubitka šumskih
resursa, nestanka izvora vode, erozije tla, stvaranja
goleti, opadanja plodnosti tla, pojave klimatskih
ekstrema itd. Ono se temelji na načelu potrajnosti
(održivosti), koje je definisao Hans Carl von
Carlowitz 1713. godine i do danas je ostalo kao
osnov za održivi razvoj šumarstva. Zakon o šuma-
ma iz 1852. godine postavlja temelje savremenog
šumarstva ozakonjujući načelo potrajnosti, po-
stavljajući poslovanje na tržišne osnove i nepo-
sredno podstičući razvoj obrazovnog sistema
vezanog za šumarstvo, jer je upravljanje šumama
povereno šumarskim stručnjacima.
U XVIII i XIX v. postojanje kvalitetnih šumskih
kompleksa dovelo je do razvoja ne samo šumarske
struke, nego i do razvoja drvoprerađivačke indus-
trije, brodogradnje, trgovine. Svemu je prethodilo
otvaranje ovih prostora izgradnjom saobraćajnica,
S. PAJIĆ, LJ. KEČA UTICAJ TRGOVINE DRVETOM NA SOCIO – EKONOMSKI RAZVOJ ...
puteva i železničkih pruga, koje su preuzele primat
nad vodenim saobraćajem koji je primarno po-
stojao. Da bi se lakše transportovali proizvodi i
izgradila infrastruktura počelo se sa drenažnim
radovima na močvarnim područjima. Sve ovo je
dovelo neposredno do unapređenja vodoprivrede,
poljoprivrede i vinogradarstva.
Ako posmatramo ovaj period iz ugla društvenih
dešavanja, karakteriše ga ukidanje feudalnog
sistema i uvođenje kapitalističkog uređenja. Ratna
dešavanja na ovom prostoru uslovila su i odnos
države prema graničarima. Bečki dvor, kako su se
odnosi sa Turskom smirivali, polako ukida prava
neograničenog korišćenja šumskih resursa stanov-
ništvu i kroz različita zakonska rešenja ojačava
svoje vlasništvo nad šumom koja joj donosi velike
prihode. Sve ovo prati snažan razvoj urbanizacije i
industijalizacije u Evropi, koja razvojem železnice i
saobraćajnica ima velike potrebe za kvalitetnom
drvnom sirovinom koja postaje dostupna. Pred kraj
XIX v. borba za vlasništvo nad šumom dobija svoj
epilog i stvara se obrazac po kome polovina šuma
pripada državi, a drugu polovinu predstavljaju
šume Imovnih općina i privatne.
Zbog koristi koju je stanovništvo imalo od šu-
ma, one na neki način postaju simbol slobode, ali i
izvor bogaćenja mnogih, uglavnom stranaca koji su
naseljavali ove prostore. Oni su lakše dolazili do
kapitala neophodnog za kupovinu drveta na licita-
cijama, izvođenje seče, gradnju pilana i izvoz
drveta u inostranstvo. Stanovništvo od eksplo-
atacije šuma u većini slučajeva imalo je korist sa-
mo kroz nadnicu koju je dobijalo za svoj rad. Moglo
bi se reći da su šume podstakle raslojavanje i
postale bitan faktor velikih podela na bogate i siro-
mašne građane, na bogate gradove sa šumama i
na sela koja zbog nedostatka ogreva i drvnog
materijala gledaju na plemićke i državne šume kao
na svoje „staro vlasništvo“ koje njima pripada, te su
zbog toga šume bile i uzrok nestabilnosti društva.
Trgovina drvetom na Sremskom području u
periodu od XVIII do XX veka dozivljava procvat
otvaranjem ovog kompleksa saobraćajnicama i
razvojem prerađivačkih kapaciteta. U periodu od
1883 - 1910 god., za 27 godina, cene drveta na
panju hrasta lužnjaka je porasla za 262%. Drvo je
dobilo na ceni, ali intenzivna eksploatacija šuma
koja se nastavila i početkom XX veka ostavila je
traga na ovim šumama.
LITERATURA
[1] Matić S. (1990): Šume i šumarstvo Hrvatske – jučer,
danas, sutra. Glasnik za šumske pokuse 26: 33–56
[2] Meštrović Š., Matić S., Topić V. (2011): Zakoni,
propisi, uredbe i karte u povijesti šuma hrvatskoga
Sredozemlja. U: S. Matić (ur.), Šume hrvatskoga
Sredozemlja, Akademija šumarskih znanosti,
Zagreb, str. 25–39.
ECOLOGICA, Vol. 24, No 86 (2017)
[3] Kolar-Dimitrijević, M. (2008): Kratak osvrt na povijest
šuma Hrvatske i Slavonije od 1850. godine do
Prvoga svjetskog rata, Ekonomska i ekohistorija:
časopis za gospodarsku povijest i povijest
okoliša,4(1), 71-93.
[4] Opšta osnova Sremskog šumskog područja 2005 –
2014, (2016): JP "Vojvodinašume", ŠG "Sremska
Mitrovica", Sremska Mitrovica.
[5] Bazala A. (1973): Metde istraživanja tržišta, četvrto
dopunjeno izdanje, Progres, Zagreb
[6] Ilić, V. (2013): Različita shvatanja posmatranja u
sociologiji i antropologiji, Sociologija,55(4), 519-540.
[7] Stanković U. N. (2015): Introduction and content of
Forest Regulation (1861), Zbornik radova Pravnog
fakulteta, Novi Sad, 49(3), 1321-1336.
[8] Matanović D. (2003):Legalitet i legitimitet –
suprotstavljene koncepcije pri iskorištavanju šuma
Slavonske vojne krajine, Časopis za suvremenu
povjes 35.3, Zagreb (2003): 961-970;
[9] Anić I., Meštrović Š., Matić S. (2012): Značajniji
događaji iz povijesti šumarstva u Hrvatskoj,
Šumarski list,136(3-4), 169-176.
[10] Partaš J. (1889 -1890): Koje su težnje šumskoga
gospodarstva i kakvo je po tom uredjenje poglavito
državnih šuma srednjoeuropejskih, Viestnik
zagospodarstvo i šumarstvo, 1889. - 1890., Križevci,
str. 128 -139.
[11] Klepac D., (1998): Zakoni o šumama 1852. i 1894.
godine, U: S. Matić (ur.), Sveučilišna šumarska
nastava u Hrvatskoj 1898–1998., Šumarski fakultet
Sveučilišta u Zagrebu, str. 16–17.
[12] Erceg I. (1983): Šume kao objekt ekonomske
politike i izvor za odrzavanje gospodarskog zivota,
Acta historico,10, 1-22.
[13] Rauš Đ., (1973): Šume Slavonije i Baranje od Matije
Relkovića do danas. Radovi Centra za organizaciju
naučnoistraživačkog rada u Vinkovcima, JAZU,
Zagreb, 142.
[14] Metlaš, J. (1926): Slavonske stare hrastove šume
(eksploatacija i kretanje cena u prošlosti), zbornik
radova "Pola stoleća šumarstva 1876-1926“,Zagreb,
str. 424 - 438.
[15] Klepac D., (1996): Uvod, Stare šume hrasta lužnjaka
i njihov doprinos razvoju Hrvatske,Hrast lužnjak u
Hrvatskoj, (ur. D. Klepac), HAZU, Vinkovci – Zagreb,
st. 9-27.
[16] Selak, J. (1926): Razvitak naše drvne industrije,
zbornik radova "Pola stoleća šumarstva 1876-1926“,
Zagreb, str.442.
[17] Meštrović Š. (1998): Šumarska nastava 1860–1898.
na Kraljevskome gospodarskom i šumarskom
učilištu u Križevcima. Sveučilišna šumarska nastava
u Hrvatskoj 1898–1998., knjiga I, Šumarski fa kul tet
Sveučilišta u Zagrebu, Zagreb, 194 str.
[18] Interna dokumentacija službe planiranja gazdovanja
šumama JP "Vojvodinašume", (2016), ŠG "Sremska
Mitrovica", Sremska Mitrovica.
383
 S. PAJIĆ, LJ. KEČA UTICAJ TRGOVINE DRVETOM NA SOCIO – EKONOMSKI RAZVOJ ...

IZVOD
UTICAJ TRGOVINE DRVETOM NA SOCIO – EKONOMSKI RAZVOJ SREMSKOG
PODRUČJA OD XVIII DO XX VEKA

U radu su predstavlјeni rezultati istraživanja vezani za Sremsko područje u periodu od XVIII

– XX veka. Istraživanja za navedeno razdoblje prate razvoj šumarstva, odnosa čoveka prema
šumi, zakonodavni okvir i odnos države prema njoj, iskorišćavanju ovog prirodnog bogatstva,
drvnim proizvodima i trgovini drvetom. Kao polazište je uzet XVIII vek, jer njega karakteriše
pojava i razvoj šumarstva kao struke i nauke, a samim tim se eksploatacija ovog resursa svodi u
okvire održivog gazdovanja šumama. U ovom periodu Sremsko područje je zanimljivo, ne samo
zbog proizvodnje drvnih proizvoda od hrasta lužnjaka, već i zbog društvenih i državnih promena.
Šume Petrovaradinske imovne općine, pod koju je podpadalo Sremsko područje, prelaze iz
Austro - Ugarske pod upravu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Cilj rada je da se utvrdi uticaj razvoja trgovine drvetom na socio – ekonomski razvoj Sremskog
područja za posmatrani vremenski period. Uticaj je takođe posmatran kroz elemente zakonskih i
zakonodavnih okvira tog vremena i razvoj šumarstva kao nauke i struke koja oblikuje čovekovu
svest i menja odnos prema šumi. Rad u osnovi predstavlja uvodna istraživanja za istraživanja
koja će biti posvećena razjašnjenju problema povezanih sa šumarstvom, drvnim proizvodima i
trgovinom drvetom na Sremskom području i socio - ekonomskom analizom njihovih uticaja.
Ključne reči: istorija, šumarstvo, Srem, zakonodavstvo, trgovina drvetom, socio – ekonomski
uticaj.

ABSTRACT
WOOD TRADEING IMPACT ON SOCIO - ECONOMIC DEVELOPMENT OF SREM
AREA FROM EIGHTEENTH TO THE TWENTIETH CENTURY
The paper presents the results of research related to Srem area for a period of XVIII - XX
century. Research for the specified period follow the development of forestry, the relationship of
man to the forest, the legislative framework and the attitude of the state towards her, the
exploitation of natural resources, wood products and wood trade. As a starting point is taken
XVIII century because it is characterized by the occurrence and development of forestry as a
profession and science, and therefore the exploitation of this resource comes within the
framework of sustainable forest management. During this period Srem area is interesting, not
only for the production of common oak, but also for the social and state changes. Forests of
Petrovaradinske imovne općine, under which was belonged Srem area, were crossed from the
Austro - Hungarian Empire under the rule of the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes.
The aim of this study was to determine the effect of the development wood trade to the socio -
economic development of Srem area for the observed period of time. The impact is also
analyzed through the elements of legal and legislative frameworks of that time and through the
development of forestry as a science and profession that shapes a man's consciousness and
change attitudes towards the forest. This work is in essentially an introductory survey of the
works which will be devoted to solving the problems associated with forestry, wood products and
timber trade in the Srem region and socio - economic analysis of their impacts.
Keywords: history, forestry, Srem, legislation, timber trade, socio - economic impact.

384 ECOLOGICA, Vol. 24, No 86 (2017)

View publication stats