UNIVERZITET U ZENICI

Politehnički fakultet u Zenici

Organizacija i ekonomika

Miranda Zukić

IZRADA KALKULACIJA U GRAĐEVINSKIM

PREDUZEĆIMA

Individualni rad

Mentor:
Doc. dr. sc. Suvad Isaković

Zenica, 2015.
SADRŽAJ:

1.UVOD...................................................................................................................................................3

2.DEFINIRANJE KALKULACIJA..................................................................................................................4

2.1 Pojam............................................................................................................................................4

2.2Elementi kalkulacija.......................................................................................................................5

2.3Vrste kalkulacija.............................................................................................................................5

2.3.1 Prethodna ili planska kalkulacija............................................................................................6

2.3.2 Međuplanska kalkulcija..........................................................................................................6

2.3.3 Naknadna ili stvarna kalkulacija.............................................................................................6

2.4Metode kalkulacija........................................................................................................................7

3.DIVIZIONA KALKULACIJA......................................................................................................................8

3.1 Čista diviziona kalkulacija cijene...................................................................................................8

3.1.1. Jednostepena čista diviziona kalkulacija cene koštanja........................................................9

3.1.2. Dvostepena čista diviziona kalkulacija cijene koštanja..........................................................9

3.1.3. Višestepena čista diviziona kalkulacija cijene koštanja.......................................................10

3.2. Diviziona kalkulacija cijena koštanja u proizvodnji.....................................................................11

3.3. Diviziona kalkulacija cijene koštanja u prozvodnji mase kuplovanih proizvoda.........................13

4. DODATNA KALKULACIJA CIJENE KOŠTANJA......................................................................................14

5. ZAKLJUČAK.......................................................................................................................................17

6. LITERATURA.....................................................................................................................................18

2
1.UVOD

Tematika ovog induvidalnog rada je vezana uz definiranje, analizu i izradu kalkulacija sa

posebnim osvrtom na one koje se izvode za potrebe građevinskih preduzeća. U uslovima
globalizacije i sve jače konkurencije na tržištu, optimiranje troškova projekta postaje uslov
dobijanja ugovora, odnosno, opstanka, razvoja i rasta poslovnih sistema koja ih ostvaruju.
Građevinski projekti, kao proizvodi djelatnosti poslovnih sistema, se ostvaruju kroz poslovne
i projektne procese. Za trajan nadzor nad svim procesima, kao uslov uspješnog ostvarenja
projekta, očekivanja učesnika u ostvarenju građevinskih projekata se iskazuju mjerljivim
ciljevima. Posmatrajući poslovne procese izvorne organizacije i karakteristike projektnog
proizvoda u životnom toku projekta, te potrebu za proračunom svih troškova poslovanja i
projekata u svim fazama i za sve učesnike, postupak građevinske kalkulacije mora omogućiti
izradu: ponudbene, ugovorne, izvođačke i naknadne kalkulacije, što je i cilj ovog rada. Kako
troškovnici samo jednoznačno definiraju podatke za dio cijene projekta koji se odnosi na
reprodukcijska trošenja, to može poslužiti samo kao polazna tačka za planiranje i upravljanje
projektom, ali ne i kao model za upravljanje projektom. S obzirom na izloženo, stvaranje sve
većeg broja domaćih standarda prema iskustvima i znanjima u svijetu, nužno je za
transparentnije kalkuliranje cijena projekata.

Individualni rad podijeljen je u pet dijelova. U Uvodu su navedeni problem, predmet i objekat
istraživanja, radna i pomoćne hipoteze, svrha i ciljevi istraživanja i obrazložena je struktura
rada. Naslov drugog dijela rada je Definiranje kalkulacija u kojem je dato osnovno pojmovno
određenje kalkulacija, elementi koji ih sačinjavaju, vrste te metode izrade. Naredni dio govori
o Divizionoj kalkulaciji kao jednoj koja se često koristi u građevinarstvu. Radi lakšeg
shvatanja obrađena je kroz primjer. Sljedeće poglavlje obuhvata Dodatnu kalkulaciju koja je
također obrađena kroz primjer. U posljednjem dijelu, Zaključku, data je sinteza rezultata
istraživanja kojima je dokazana postavljena radna hipoteza. Nakon prikupljanja materijala
uslijedila je analiza istog,te kritički osvrt na tekstove i pisanje zabilješki.

3
2.DEFINIRANJE KALKULACIJA

Glavna karakteristika tržišne ekonomije je zakonitosti odnosa ponude i tražnje, na osnovu

koje se formiraju cijene proizvoda i usluga. U tom smislu, upoređivanje cijene koštanja sa
tržišnom cijenom vlastitih proizvoda i usluga, daje menađžmentu preduzeća jasan signal da se
opredjeljuju za one proizvode i usluge kojima će ostvarivati što povoljnije rezultate, ali i za
odstupanje od onih proizvoda i usluga koji više ne donose rezultate za pozitivan poslovni
uspjeh.

2.1 Pojam
Kalkulacija je računski postupak kojim se izračunavaju cijene (cijena koštanja, nabavna,
prodajna i druge cijene). Potječe od latinske riječi Calculatio što znači kamenčić za brojanje,
računanje o njome se saznaje pokrivaju li se u cijelosti ili djelomično utrošeni elementi.
Zadaci kalkulacije su:

• obuhvatiti troškove – popisati troškove prema određenim vrstama i mjestima

• rasporediti troškove – prenijeti obuhvaćene troškove na učinke (proizvode ili usluge)

Da bi ispunila postavljene zadatke kalkulacija se mora temeljiti na sljedećim pravilima:

• pravilo tačnosti (odrediti tačne troškove koji se odnose na svaku količinu učinaka)

• pravilo dokumentiranosti (svaki trošak treba imati svoj pisani dokument)

• pravilo potpunosti (obuhvatiti sve troškove koje uzrokuje izrada učinaka)

• pravilo diferenciranja (troškovi se razvrstavaju prema vrstama i raspoređuju po mjestima i

nositeljima troškova)

• pravilo preglednosti (sadržaj kalkulacije treba biti lako uočljiv)

• pravilo ažurnosti (da bi se donijele provodobne poslovne odluke, kalkulacija treba biti
napravljena na vrijeme)

• pravilo usporedivosti (mogućnost uspoređivanja s prethodnim i naknadnim kakulacijama)

• pravilo ekonomičnosti (izrada kalkulacije nebi smjela koštati više nego što su koristi koje ta
kalkulacija donosi).

4
2.2Elementi kalkulacija
Struktura kalkulacije sastoji se od elemenata i ovisno o tome koja se cijena izračunava
razlikujemo: elementi strukture cijene koštanja, elementi strukture prodajne cijene, elementi
strukture nabavne cijene itd.

Elementi kalkulacije prodajne cijene pojednostavljeno se razvrstavaju prema :

1. neposredni troškovi materijala

2. neposredna (funkcionalna) amortizacija

3. neposredna bruto-plaća

4. ostali neposredni troškovi stvaranja učinaka

5. opći troškovi stvaranja učinaka

6. opći troškovi uprave i prometa

I. CIJENA KOŠTANJA (suma troškova od rednog broja 1-6)

7. dobitak/gubitak ( = prodajna cijena – cijena koštanja)

II. PRODAJNA CIJENA BEZ PDV-a

8. PDV

III. PRODAJNA CIJENA

2.3Vrste kalkulacija
U ekonomskoj teoriji i privrednoj praksi postoji podjela kalkulacija:

1. Prema vremenu izrade i

2. Prema načinu izrade, odnosno metodu raspoređivanja troškova na nosioce.

Prema vremenu izrade kalkulacije se dijele na:

- Predhodna ili planska kalkulacija,

- Međuplanska kalkulacija i

- Naknadna ili stvarna kalkulacija.

5
2.3.1 Prethodna ili planska kalkulacija - primjenjuje se u proizvodnom procesu gdje se želi
dobiti planska vrijednost, odnosno cijena koštanja izrade gotovog proizvoda. Planska
kalkulacija sačinjena je od direktnih troškova materijala, direktnih troškova rada, fiksnih
troškova i varijabilnih troškova. Direktni troškovi materijala mogu se upisivati na osnovu
poslednje nabavne cijene a mogu se koristiti i cijene koje su upisane u cjenovnik.Ovako
dobijeni direktni troškovi se zbrajaju sa fiksnim i varijabilnim troškovima na osnovu čega se
dobija puna planska cijena gotovog proizvoda. Planska kalkulacija se može raditi za jedan ili
više gotovih proizvoda. Ako se u kalkulaciju doda i prodajna cijena proizvoda i planirani
rabat na prodajnu cijenu, moguće je izračunati profitabilnost proizvoda. Planske kalkulacije se

porede sa stvarnim troškovima ili se porede sa kalkulacijama iz ranijeg perioda.

2.3.2 Međuplanska kalkulcija - se vrši u toku aktivnosti proizvodnje gotovih proizavoda.

Ona se upoređuje sa planskim normativima i planskom cijene koštanja, odnosno daje signal
menadžmentu preduzeća da li da nastavi sa proizvodnjom i u kom pravcu da izvrši korekcije.
Znači neophodna je stalna kontrola ulaganja vezanih za učinak u toku proizvodnje.
Međuplanska kalkulacija ublažava razlike među rezultatima planske kalkulacije i stvarne
kalkulacije.

2.3.3 Naknadna ili stvarna kalkulacija - se vrši radi obezbeđivanja dugoročne likvidnosti.
Uvijek treba analizirati, u nekom određenom periodu, koliko zapravo košta proizvodnja.
Svojstveno ovoj kalkulaciji je to što ona računa sa činjenicama, i opslužuje nas stvarnim
podacima o učinjenim troškovima, koji su pogodni za pokretanje korekcija sa nekim budućim
ciljem. Ona se može i naknadno uraditi.

Prema načinu izrade, odnosno metodu raspoređivanja troškova na nosioce, kalkulacije se

dijele na:

- Diviziona kalkulacija,

- Kalkulacija vezanih (kuplovanih) proizvoda,

- Kalkulacija ekvivalentnih brojeva,

- Dodatna kalkulacija i

- Direct kosting.

6
2.4Metode kalkulacija
Metode se mogu svrstati u 3 osnovne skupine:

1. kalkulacija cijene koštanja - utvrđuje cijenu koštanja ili prosječni trošak učinaka. Sve
metode ove kalkulacije mogu se svrstati u 2 skupine:

A) djelidbene (divizione) kalkulacije

B) dodatne kalkulacije

2. kalkulacija dopunskog troška - suština ove kalkulacije je da se postojeća proizvodnja

optereti svim troškovima te proizvodnje, dodatna proizvodnja se opterećuje samo troškovima
koje ta dodatna proizvodnja uzrokuje

3. kalkulacija cijene proizvodnje - ona polazi od činjenice da proizvodnja određene količine

učinaka utiče samo na jedan dio troškova poduzeća (na varijabilne i relativno fiksne
troškove), dok na drugi dio troškova (apsolutno fiksne troškove) ne utieče jer su to troškovi
kapaciteta koji ovise o veličini kapaciteta poduzeća.

Karakteristika ove kalkulacije je u tome da:

• obračunava samo troškove koje izaziva proizvodnja učinaka (varijabilne i relativno fiksne)

• apsolutno fiksni troškovi u čitavoj svojoj visini terete prihod poduzeća u vremenu s kojim su
u svezi

Razlika između prodajne cijene i cijene proizvodnje predstavlja doprinos učinka i u njoj je
sadržan doprinos za pokriće apsolutno fiksnih troškova i doprinos za dobitak poduzeća.

7
3.DIVIZIONA KALKULACIJA

Postoje tri podvrste masovne proizvodnje, i svakoj od njih odgovara određeni tip divizione
kalkulacije cijene koštanja:

1. u proizvodnji istovrsnih proizvoda primjenjuje se čista diviziona kalkulacija cijene

koštanja,

2. u proizvodnji različitih proizvoda (različitih po obliku i dimenzijama) primjenjuje

se diviziona kalkulacija cijene koštanja pomoću ekvivalentnih brojeva i

3. u proizvodnji kuplovanih („vezanih”) proizvoda prijmenjuje se kalkulacija cijene

koštanja vezanih (kuplovanih) proizvoda.

3.1 Čista diviziona kalkulacija cijene

Čista diviziona kalkulacija cijene koštanja prijmenjuje se u preduzećima koja proizvode i
prodaju jedan standardizovan (istovrsan) proizvod, kao i u proizvodnji i prodaji više vrsta
standardizovanih proizvoda, ako se oni unutar istog poslovnog subjekta potpuno odvojeno
proizvode i prodaju. Za ovu vrstu kalkulacije bitno je da za jedan obračunski period budu
obezbjeđeni podaci o ukupnim troškovima kako proizvodnje tako i prodaje, na jednoj strani, i
podaci o proizvedenim i prodatim količinama, na drugoj strani.

U vezi sa obezbjeđenjem podataka o količini proizvodnje i prodaje mogu se pojaviti sljedeće

situacije:

1. proizvedene i prodate količine proizvoda se poklapaju i ne postavlja se problem zaliha

gotovih proizvoda i nedovršene proizvodnje - primjenjuje se jednostepena čista diviziona
kalkulacija cijene koštanja;

2. proizvedene i prodate količine se razlikuju, pa se postavlja problem zaliha gotovih

proizvoda ili još i zaliha ukupne nedovršene proizvodnje - primjenjuje se dvostepena čista
diviziona kalkulacija cijene koštanja;

3. pored nepoklapanja proizvedene i prodate količine razlikuje se i nivo početnih i krajnjih

zaliha nedovršene proizvodnje po mjestima troškova, kao i stepen njihove dovršenosti -
primjenjuje se višestepena čista diviziona kalkulacija cijene koštanja.

8
3.1.1. Jednostepena čista diviziona kalkulacija cene koštanja
Jednostepena čista diviziona kalkulacija cene koštanja se primenjuje u preduzećima kod kojih
nema zaliha proizvedenih proizvoda ili usluga (proizvodnja i prodaja električne energije,
vodene pare, vode, raznih vrsta usluga). Kod preduzeća čiji se proizvodi lageruju pre prodaje
ovaj vid divizione kalkulacije se retko primenjuje. Njegova primena je moguća samo ako su
zalihe proizvoda iz perioda u period nepromenljive. Dakle, neophodan uslov za primenu
jednostepene čiste divizione kalkulacije je identičnost proizvedene i prodate količine
proizvoda ili usluga.

Do komercijalne cene koštanja dolazi se podelom ukupnih troškova bilo sa proizvedenom,

bilo sa prodatom količinom:

Komercijalna cijena koštanja se razlikuje od cijene koštanja za bilansiranje jer pored troškova
proizvodnje (koji čine cijenu koštanja za bilansiranje) sadrži i troškove uprave i prodaje. Cilj
sastavljanja ove cijene koštanja je obezbjeđenje podataka rukovodstvu preduzeća za potrebe
alternativnog poslovnog odlučivanja.

3.1.2. Dvostepena čista diviziona kalkulacija cijene koštanja

Dvostepena čista diviziona kalkulacija cijene koštanja primenjuje se kod onih preduzeća kod
kojih se obimi proizvodnje i prodaje po obračunskim periodima ne podudaraju, tj. kada su
zalihe proizvoda iz perioda u period promjenljive.

Do komercijalne cijene koštanja po jedinici proizvoda dolazi se primjenom sljedeće

jednačine:

kckjp = pckjp + tpjp,

gdje je

kckjp - komercijalna cijena koštanja jedinice proizvoda,

pckjp - proizvodna cijena koštanja jedinice proizvoda,

9
tpjp - troškovi prodaje po jedinici proizvoda.

Do proizvodne cijene koštanja jedinice proizvoda dolazi se diobom troškova proizvodnje sa

proizvedenom količinom:

Do troškova prodaje po jedinici proizvoda dolazi se podelom troškova prodaje sa prodatom

količinom:

Dvostepena čista diviziona kalkulacija pretpostavlja, dakle, obuhvatanje troškova barem

preko dva mjesta troškova: mt proizvodnja i mt prodaja.

Dvostepena čista diviziona kalkulacija se komplikuje u slučaju postojanja promjenljivih

zaliha nedovršene proizvodnje. Postojanje ovih zaliha komplikuje izračunavanje proizvodne
cijene koštanja po jedinici proizvoda. Izrada kalkulacije cijene koštanja jedinice proizvoda
uključivala bi sljedeće postupke:

1. Utvrđivanje svedenih količina proizvodnje

2. Utvrđivanje troškova proizvodnje po ekvivalentnoj jedinici proizvoda

3.1.3. Višestepena čista diviziona kalkulacija cijene koštanja

Višestepena čista diviziona kalkulacija cijene koštanja primjenjuje se u slučaju kada se pored
nepodudaranja obima proizvodnje i prodaje i postojanja promjenljivih zaliha proizvoda u
proizvodnji pojavljuju i promjenljive međufazne zalihe nedovršene proizvodnje i dijelova
proizvoda. Problem tranzitornih efekata početnih i krajnjih zaliha nedovršene proizvodnje po
užim organizacionim dijelovima proizvodne djelatnosti rješava se na isti način kao i u slučaju
dvostepene kalkulacije, s tom razlikom što se opisani postupak kalkulisanja troškova
proizvodnje po jedinici za troškove direktnog materijala i troškove prerade ponavlja onoliko

10
puta koliko je proizvodnih faza, odnosno mjesta troškova u kojima problem promenljivih
zaliha postoji.

3.2. Diviziona kalkulacija cijena koštanja u proizvodnji

Mase raznovrsnih proizvoda

U proizvodnji kod koje se od istog osnovnog materijala proizvodi određeni broj različitih
vrsta proizvoda koji imaju istu supstancu a različite dimenzije i različit oblik, primjenjuje se
za izračunavanje cijene koštanja po jedinici proizvoda diviziona kalkulacija cijene koštanja
pomoću ekvivalentnih brojeva. Tipičan primjer takve proizvodnje su kamenolomi u kojima se
u jednom proizvodnom postupku istovremeno dobija, kameni agregat različitih dimenzija:
krupniji kamen, sitniji kamen, frakcije rizle od 0-16 mm. U takvim uslovima ne može se
primjeniti za izračunavanje cijene koštanja čista diviziona kalkulacija, jer što je proizvod
sitniji potrebno je više rada i energije da se on samelje. U ovakvim slučajevima treba
primjeniti divizionu kalkulaciju pomoću ekvivalentnih brojeva.

Divizionu kalkulaciju pomoću ekvivalentnih brojeva je moguće veoma uspješno primijeniti i

u određenim slučajevima proizvodnje po individualnim porudžbinama, na primjer u ciglarskoj
industriji. Pretpostavimo da jedna ciglana proizvodi tri različite vrste proizvoda: ciglu, crijep i
montu. Na istim postrojenjima (uz odgovarajuće alate) proizvode se sve tri vrste proizvoda s
tim da se u toku jednog procesa proizvodnje može proizvoditi ili samo cigla ili samo crijep ili
samo monta. Prije otpočinjanja proizvodnog procesa proizvodnji se izdaje porudžbina (nalog)
koji proizvod i koliko da proizvede. Dakle, ovakva proizvodnja bi imala sve karakteristike
proizvodnje po individualnim porudžbinama. To znači da bi se za računanje cijena koštanja
mogla primjeniti dodatna kalkulacija cijene koštanja. Međutim, imajući u vidu da se svi
proizvodi proizvode od istog materijala i na isti način moguće je za izračunavanje njihovih
cijena koštanja primijeniti divizionu kalkulaciju pomoću ekvivalentnih brojeva, što većina
preduzeća iz ove djelatnosti to i čini.

Primjer:

Neka je proizvodnja jedne ciglane u obračunskom periodu sljedeća: 2.000.000 kom. cigle,
1.500.000 kom. crijepa, 500.000 kom. monte, odnosno ukupno 4.000.000 jedinica opekarskih
proizvoda. Ova količina, međutim, ne može da bude reprezentativna kao “ključ” za
utvrđivanje cijene koštanja po jedinici proizvoda. Jer, na primjer, jedan komad cigle je težak 1
kg, jedan komad crijepa 1,50 kg a jedan komad monte je težak 1,40 kg.

11
Srazmjerno težini treba utrošiti i materijala za izradu (zemlje) i energije za pečenje (kao
najveće stavke među troškovima), kao i svih ostalih faktora procesa rada. Zbog toga se za
izračunavanje cijene koštanja po jedinici svake vrste proizvoda mora izvršiti svođenje
raznovrsne proizvodnje na proizvodnju iskazanu u uslovnim jedinicama.

Uvođenjem ekvivalentnih brojeva različiti proizvodi se prevode na uslovnu jedinicu, kao

zajednički imenitelj svih vrsta proizvoda. Ekvivalentni brojevi su dobri ako razlike među
njima odražavaju razlike između troškova po jedinici različitih proizvoda.

Množenjem količine svake vrste proizvoda sa odgovarajućim ekvivalentnim brojem dobija se

proizvodnja te vrste proizvoda iskazana u uslovnoj jedinici. Sabiranjem proizvodnje svih vrsta
proizvoda iskazanih u uslovnoj jedinici, dolazi se do proizvodnje preduzeća iskazane u
uslovnoj jedinici. Podjelom ukupnih troškova za odnosni obračunski period sa ukupnom
proizvodnjom iskazanom u uslovnoj jedinici dolazi se do cene koštanja po uslovnoj jedinici.
Množenjem tako dobijene cijene koštanja sa brojem uslovnih jedinica po svakom proizvodu
dolazi se do ukupnih troškova po pojedinim proizvodima. Dijeljenjem tako dobijenih ukupnih
troškova sa obimom proizvodnje konkretnog proizvoda dobija se cijena koštanja po jedinici
tog proizvoda. Ako su ukupni troškovi bili 9.900.000,00 KM navedeni postupci se mogu
prikazati u vidu tabele:

Količina u Cijena
C.k
uslovnim koštanja Ukupni
Proizvod Količina Ekv. broj jediničnog
jedinicama uslovne troškovi (4x5)
proizvoda
(2x3) jedinice

1 2 3 4 5 6 7

Cigla 2 000.000 1,0 2 000.000 2,00 4 000 000 000 7,00

Crijep 1 500.000 1,5 2 250.000 2,00 4 500 000 000 2,00

Monta 500.000 1,4 700.000 2,00 1 400 000 000 3,00

Svega 4 900.000 9 900 000 000 2,80

Nepodudaranje proizvedenih i prodatih količina, odnosno postojanje zaliha proizvoda može

da iskomplikuje divizionu kalkulaciju pomoću ekvivalentnih brojeva. U tom slučaju treba,
umjesto jednostepene, upotrijebiti dvostepenu divizionu kalkulaciju pomoću ekvivalentnih
brojeva ili kombinaciju kalkulacije pomoću ekvivalentnih brojeva (za proizvodnu cijenu

12
koštanja) i čiste divizione kalkulacije (za podjelu prodajnih troškova po jedinici prodatih
proizvoda). Postojanje višefazne proizvodnje sa promjenjljivim zalihama nedovršene
proizvodnje takođe može da oteža primjenu ove metode kalkulacije. U tom slučaju
neophodno je primijeniti višestepenu divizionu kalkulaciju pomoću ekvivalentnih brojeva, tj.
pored ekvivalentnih brojeva za izjednačavanje različitih proizvoda moraju se koristiti i
ekvivalentni brojevi za izjednačavanje nedovršene proizvodnje (isto kao i u slučaju
višestepene čiste divizione kalkulacije).

3.3. Diviziona kalkulacija cijene koštanja u prozvodnji mase kuplovanih proizvoda

U uslovima kuplovane proizvodnje (gde se iz istog osnovnog materijala u toku istog procesa
proizvodnje proizvodi određeni broj proizvoda koji se međusobno razlikuju po supstanci),
primjenjuje se poseban vid divizione kalkulacije - diviziona kalkulacija cijene koštanja
kuplovanih proizvoda. S obzirom da se u proizvodnje vezanih (kuplovanih) proizvoda pored
glavnih proizvoda mogu javiti i nusproizvodi kao i korisni otpaci, kalkulacija cijene koštanja
u proizvodnje vezanih (kuplovanih) proizvoda treba da riješi pitanja:

1. cijene koštanja glavnih proizvoda,

2. cijene koštanja nusproizvoda i

3. cijene koštanja upotrebljivih ostataka (otpadnih materija)

4. DODATNA KALKULACIJA CIJENE KOŠTANJA

13
U uslovima proizvodnje po individualnim porudžbinama u obračunu troškova se primjenjuje
metod dodatne kalkulacije. Osnovna karakteristika ovog metoda kalkulacije sastoji se u tome
da se pojedinačni (direktni) troškovi svakog proizvoda ili usluge (nosioca troškova) „vezuju”
za njih direktno, a opšti ili indirektni troškovi se njima dodaju, pomoću odgovarajuće stope,
dakle indirektno. Upravo u ovom „dodavanju” ispoljava se suština dodatne kalkulacije.
Dodatna kalkulacija, nije, dakle usmjerena na dobijanje troškova po jedinici nosioca troškova
već, pre svega, na utvrđivanje ukupnih troškova pojedinih vrsta nosilaca troškova. Zbog toga
se kod dodatne kalkulacije ne može izvršiti, kao kod masovne proizvodnje i divizione
kalkulacije, precizno razgraničenje računskih postupaka koji pripadaju pogonskom
knjigovodstvu i kalkulaciji. Za dodatnu kalkulaciju možemo reći da je ona prožeta,
isprepletena i u neraskidivoj vezi sa pogonskim knjigovodstvom.

Zavisno od toga da li se u dodavanju opštih troškova koristi jedinstvena stopa dodatka opštih
troškova za cijelo preduzeće ili se ta stopa diferencira po njegovim užim organizacionim
delovima, razlikuju se:

– jednostepena, odnosno kumulativna i

– višestepena, odnosno selektivna dodatna kalkulacija.

Kod jednostepene dodatne kalkulacije obračun dodataka opštih troškova na nosioce troškova
pretpostavlja kumuliranje opštih troškova na jednom mestu za cijelo preduzeće. To znači da
nije neophodno evidentiranje troškova po mjestima troškova. Takav postupak ograničen je,
međutim, samo na slučajeve u kojima su opšti troškovi relativno mali ili se može uzeti da je
odnos između opštih troškova nabavke, proizvodnje, prodaje i upravljanja približno isti za sve
nosioce troškova. Ukoliko nisu ispunjeni ti uslovi, onda samo višestepena dodatna
kalkulacija, sa obaveznim prethodnim vezivanjem opštih troškova po mjestima troškova i sa
posebnim dodacima za opšte troškove svakog mjesta troškova, može obezbijediti potrebnu
realnost cijene koštanja.

Ako je u pitanju komadni radni nalog onda je to istovremeno i cijena koštanja po jedinici
odnosnog proizvoda. Ukoliko je u pitanju serijski radni nalog do cijene koštanja po komadu
dolazi se primjenom čiste divizione kalkulacije, tj. prostom diobom ukupnih troškova sa
brojem proizvedenih jedinica. Ukoliko se proizvedena i prodata količina ne poklapaju,
obavezno treba primjeniti dvostepenu čistu divizionu kalkulaciju.

14
U nastavku teksta dajemo prikaz jednog od brojnih oblika dodatne kalkulacije:

“Radnik d.o.o.” Novi Sad ______ god.

Kalkulacija cijene koštanja i neto prodajne cijene

__________________________________ za period _______________

Proizvedena količina _______ Prodata količina ______________

Br. Vrsta troškova Ukupno Po jedinicama

Troškovi materijala za
1.
izvesti

2. Troškovi prerade

Proizvodna cijena
I
koštanja

3. Troškovi prodaje

Komercijalna cijena
II
koštanja

III Prodajna cijena

IV Neto prodajna cijena

Razlika neto prodajne

V
cijene i cijene koštanja

Dobitnik ili gubitnik na

VI
prodaji proizvoda

Za izračunavanje iznosa na rednom broju 3 (troškova prodaje koji se odnose na proizvod)

neophodno je odrediti ključ koji će služiti za raspodelu troškova prodaje po proizvodima. Kao
najjednostavniji ključ može se koristiti realizovana vrednost proizvoda. Realizovana vrednost
proizvoda se kao ključ najčešće koristi kada se proizvodi ne mogu izraziti u istoj jedinici mere
ili se, ukoliko se mogu izraziti istom jedicom mere, radi o većem broju različitih proizvoda.
Najjednostavniji način rada bi bio da se troškovi mesta troškova Prodaja podele sa saldom
računa poslovnih prihoda (od prodaje proizvoda, roba i usluga). Dobijeni iznos pokazuje
15
visinu troškova prodaje po dinaru prodajne cene proizvoda. U tom slučaju, redni broj 3 bi se
izračunao kao proizvod tog koeficijenta i prodajne cene proizvoda (redni broj III). Ukoliko su
na mestu troškova Prodaja troškovi raščlanjeni na fiksne i varijabilne, postupak je isti i za
fiksne i varijabilne troškove.

5. ZAKLJUČAK

Iz gore navedenog, možemo zaključiti da kalkulacije cijene koštanja, neovisno od toga o kojoj
djelatnosti se radi, predstavljaju nezaobilaznu komponentu u funkcionisanju preduzeća.
Korištenje različitih metoda kalkulacija za utvrđivanja cijene koštanja pojedih vrsta proizvoda

16
obezbjeđuje veću preciznost u izračunu troškova po proizvodima, čime preduzeća na taj način
sa većom sigurnošću mogu da se opredjele za određeni proizvodni program.

Menadžmentu preduzeće će omogućiti odabir odgovarajućih proizvoda koje će

proizvoditi u svojim kapacitetima, stalno praćenje troškova, uporedne analize cijena
proizvoda i cijene koštanja, te kvalitetan nastup na tržištu ponude i tražnje. Klakulacije, kao
oblik orijentacije u poslovnoj politici, imaju primjenu u preduzećima koja se bave
proizodnom djelatnošću, a i u preduzećima koja se bave uslužnom djelatnošću (trgovačke
usluge, komunalne usluge i druge).

6. LITERATURA

[1] Isakoviić, S. : Bilješke s predavanja iz predmeta Organizacija i ekonomika (2015)

[2] Osnove poslovne ekonomije, Kalkulacije (2015)

[3] Savić, S. : Kalkulacije u građevinarstvu, 2008.

[4] http://info.grad.hr/!res/gf_osoblje/1033044770/doc/009.ix troskovi gradenja.pd

17
[5] http://www.gfmo.ba/mag_rad_bevanda.pdf

[6] https://www.scribd.com/doc/142620039/Kalkulacije-u-Gradjevinarstvu

18