«Ρευστοδυναμικές Μηχανές, Θεωρητική Προσέγγιση - Εφαρμογές» Τσιρίκογλου-Βλαχογιάννης PDF

1
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ι. ΤΣΙΡΙΚΟΓΛΟΥ
Συνταξιούχος Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας
ΜΙΧΑΗΛ Α. ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ
Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας
Ρευστοδυναμικές Μηχανές
Θεωρητική Προσέγγιση - Εφαρμογές
2
Ρευστοδυναμικές Μηχανές
Θεωρητική Προσέγγιση - Εφαρμογές
Συγγραφή
Θεόδωρος Ι. Τσιρίκογλου
Μιχαήλ Α. Βλαχογιάννης
Κριτικός αναγνώστης
Ανδρόνικος Φιλιός
Συντελεστές έκδοσης
ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΛΕΝΗ ΝΙΚΑ
ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ: ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ
«Copyright © ΣΕΑΒ, 2015»
Το παρόν έργο αδειοδοτείται υπό τους όρους της άδειας Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική
Χρήση - Παρόμοια Διανομή 3.0. Για να δείτε ένα αντίγραφο της άδειας αυτής επισκεφτείτε τον ιστότοπο
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/gr/
ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 15780 Ζωγράφου
www.kallipos.gr
ISBN: 978-960-603-216-5
3
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 – ΕΙΣΑΓΩΓΗ ...............................................................................................................................................8
1. ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ........................................................................................................................................... 8
2. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΟΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ ................................................................................................................ 10
2.1. Αντλίες – Ανεμιστήρες - Συμπιεστές .................................................................................................................... 10
2.2. Στρόβιλοι .............................................................................................................................................................. 26
3. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΥΠΕΙΣΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΟΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
ΤΟΥΣ ................................................................................................................................................................................. 30
Πυκνότητα .................................................................................................................................................................. 30
Ειδικό Βάρος ............................................................................................................................................................... 31
Ιξώδες ......................................................................................................................................................................... 31
Θερμοκρασία .............................................................................................................................................................. 32
Όγκος .......................................................................................................................................................................... 33
Παροχή ........................................................................................................................................................................ 33
Ταχύτητα ..................................................................................................................................................................... 35
Πίεση........................................................................................................................................................................... 37
ΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ...................................................................................................................................40
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 – ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΡΟΪΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ......................................................................................................41
1. ΜΟΡΦΕΣ ΡΟΗΣ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ - Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΠΩΛΕΙΩΝ...................................................................................................... 41
1.1. Στρωτή ή Γραμμική ροή– Τυρβώδης ροή ............................................................................................................. 41
1.2. Μόνιμη – Μεταβαλλόμενη ροή ........................................................................................................................... 41
1.3. Ομοιόμορφη – Ανομοιόμορφη ροή ..................................................................................................................... 43
1.4.Ροϊκή γραμμή ........................................................................................................................................................ 43
1.5. Αδιαβατική ροή – Ισεντροπική ροή ..................................................................................................................... 44
2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (ΟΓΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ) ........................................................................................................ 44
3. Ο ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ...................................................................................................... 44
4. Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ .................................................................................................................................................. 47
5. Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΟΡΜΗΣ ...................................................................................................................................................... 47
6. ΕΞΙΣΩΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ .................................................................................................................................... 48
7. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.............................................................................. 50
8. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΟΜΕΤΡΙΚΟΥ ΥΨΟΥΣ ΣΤΙΣ ΡΕΥΣΤΟΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ. ................................................................................. 54
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 2ΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ...................................................................................................................56
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1 ...................................................................................................................................................... 56
ΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 – ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΤΙΣ ΡΕΥΣΤΟΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ ...............................................................................69
1. ΩΣΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ - ΘΕΩΡΙΑ ΕΛΙΚΑ, ΣΤΡΟΒΙΛΩΘΗΤΗ, ΠΥΡΑΥΛΟΥ ................................................................................................. 69
ΟΥ
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ....................................................................................................................74
2. ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΕ ΠΤΕΡΥΓΙΑ ΡΕΥΣΤΟΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ ........................................................................................................... 82
ΟΥ
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ....................................................................................................................83
4
3. ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΤΕΡΥΓΑΣ (ΑΕΡΟΤΟΜΕΣ) .................................................................................................................................. 89
3.1. Άνωση – Οπισθέλκουσα ...................................................................................................................................... 89
3.2. Άνωση και Οπισθέλκουσα στις πτερυγώσεις των ανεμοκινητήρων ................................................................... 92
3.2.1. Ρύθμιση πτερύγων ........................................................................................................................................... 93
3.2.2. Μήκος πτερύγων .............................................................................................................................................. 94
3.2.3. Ύψος πύργου..................................................................................................................................................... 94
ΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 – ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ........................................................................................................................................95
1. ΑΔΙΑΣΤΑΤΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ. ............................................................................................................................... 95
2. ΣΧΕΣΕΙΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΑΣ. ...................................................................................................................................................... 95
3. ΕΙΔΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΤΡΟΦΩΝ .............................................................................................................................................. 99
ΟΥ
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ .................................................................................................................. 100
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1 .................................................................................................................................................... 100
Απάντηση/Λύση ........................................................................................................................................................ 100
ΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ................................................................................................................................. 102
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 – Η ΣΤΡΟΦΟΡΜΗ ΣΤΙΣ ΡΕΥΣΤΟΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ ......................................................................... 103
1. ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΗΣ ΣΤΡΟΦΟΡΜΗΣ ΣΕ ΡΟΪΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ............................................................................................. 103
2. ΣΥΜΜΕΤΡΙΚΟΙ ΕΚ ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΗΣ ΟΓΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ................................................................................................................... 104
3. ΑΝΤΛΙΕΣ, ΣΤΡΟΒΙΛΟΙ, ΤΡΙΓΩΝΑ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΝΤΛΙΑΣ. ...................................................... 105
4. ΒΑΘΜΟΙ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΑΝΤΛΙΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΟΒΙΛΩΝ ..................................................................................................................... 109
5. ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ........................................................................................... 111
ΟΥ
ΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 – ΑΝΤΛΙΕΣ – ΑΝΕΜΙΣΤΗΡΕΣ – ΣΥΜΠΙΕΣΤΕΣ ........................................................................................... 121
1. ΤΥΠΟΙ, ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΝΤΛΙΩΝ, ΑΝΕΜΙΣΤΗΡΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΠΙΕΣΤΩΝ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ, ΑΞΟΝΙΚΟΣ, ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΣ,
ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ) .............................................................................................................................................. 121
2. ΒΑΘΜΟΙ ΑΠΟΔΟΣΗΣ – ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ – ΟΓΚΟΜΕΤΡΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ – ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ –
ΟΛΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ – ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ – Η ΑΝΤΛΗΤΙΚΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ – ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟΥ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΝΤΛΗΤΙΚΗΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ – ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΝΤΛΙΑΣ ..................................................................................................... 125
3. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΤΛΙΩΝ...................................................................................................................................................... 126
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1 (ΣΥΝΔΕΣΗ ΑΝΤΛΙΩΝ) ....................................................................................................................... 126
4. ΣΠΗΛΑΙΩΣΗ-ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΠΟΦΥΓΗΣ ΣΠΗΛΑΙΩΣΗΣ .................................................................................................................. 133
5. ΑΞΟΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΙΚΟΙ ΑΝΕΜΙΣΤΗΡΕΣ, ΠΤΕΡΥΓΩΣΗ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ, ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ - ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΑΝΕΜΙΣΤΗΡΑ ................................................................................... 136
6. ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΙΚΟΙ ΑΕΡΟΣΥΜΠΙΕΣΤΕΣ, ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ. ................................................ 144
ΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΝΤΛΙΩΝ ...................................................................................................................... 147
1. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ...................................................................................................... 147
2. ΘΕΩΡΙΑ ΠΤΕΡΥΓΩΣΗΣ, ΤΡΙΓΩΝΑ ΤΑΧΥΤΗΤΩΝ, ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΡΟΦΕΙΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΛΗΜΑΤΟΣ ........................................ 154
2.1. Υπολογισμός στροφείου .................................................................................................................................... 155
2.2. Σχεδιασμός και κατασκευή πτερυγίων .............................................................................................................. 164
2.3. Οδηγός πτερύγωση – Είδη οδηγών πτερυγώσεων. ........................................................................................... 166
4. ΑΝΤΛΙΕΣ ΔΙΑΓΩΝΙΑΣ ΡΟΗΣ ................................................................................................................................................ 177
5. ΑΝΤΛΙΕΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΕΚΤΟΠΙΣΗΣ – ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΕΣ ΑΝΤΛΙΕΣ – ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΙΚΕΣ ΑΝΤΛΙΕΣ ................................................................... 178
ΟΥ
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1 / ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ – ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΝΤΛΗΤΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ................................................................... 179
5
ΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 – ΥΔΡΟΣΤΡΟΒΙΛΟΙ ................................................................................................................................ 190
1. ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΥΔΡΟΣΤΡΟΒΙΛΩΝ – ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΥΔΡΟΣΤΡΟΒΙΛΩΝ - ΥΔΡΟΣΤΡΟΒΙΛΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ – ΥΔΡΟΣΤΡΟΒΙΛΟΙ ΔΡΑΣΗΣ .. 190
2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΥΔΡΟΣΤΡΟΒΙΛΩΝ PELTON, FRANCIS ΚΑΙ KAPLAN ........................................................................ 194
2.1. Περιγραφή και λειτουργία των υδροστροβίλων δράσης, απώλειες, απόδοση. ............................................... 194
2.2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΥΔΡΟΣΤΡΟΒΙΛΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ, ΑΠΩΛΕΙΕΣ, ΑΠΟΔΟΣΗ. .............................................................. 198
3. ΘΕΩΡΙΑ ΥΔΡΟΣΤΡΟΒΙΛΩΝ, ΤΡΙΓΩΝΑ ΤΑΧΥΤΗΤΩΝ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ - ΑΠΩΛΕΙΕΣ – ΒΑΘΜΟΙ ΑΠΟΔΟΣΗΣ –
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ ................................................................................................................................................ 202
ΟΥ
ΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 – ΘΕΡΜΙΚΕΣ ΣΤΡΟΒΙΛΟΜΗΧΑΝΕΣ ......................................................................................................... 213
1. ΘΕΩΡΙΑ ΡΟΗΣ ΒΑΘΜΙΔΑΣ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΣΤΡΟΒΙΛΟΣΥΜΠΙΕΣΤΗ – ΕΠΙΔΟΣΗ ΠΟΛΥΒΑΘΜΙΩΝ ΣΤΡΟΒΙΛΟΜΗΧΑΝΩΝ .................................... 213
1.1. Συνθήκες ανακοπής ........................................................................................................................................... 213
1.2. Σχετική ολική ενθαλπία ..................................................................................................................................... 214
1.3. Θεωρία ροής βαθμίδας αξονικού συμπιεστή .................................................................................................... 215
1.4. Θεωρία ροής βαθμίδας αξονικού στροβίλου .................................................................................................... 217
2. ΑΚΤΙΝΙΚΟΙ ΣΥΜΠΙΕΣΤΕΣ / ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ / ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΒΑΘΜΙΔΑΣ / Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΘΑΛΠΙΑΣ ΣΕ ΑΚΤΙΝΙΚΟ ΣΥΜΠΙΕΣΤΗ,
ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΟΛΙΣΘΗΣΗΣ – .................................................................................................................................................. 220
3. Ο ΑΚΤΙΝΙΚΟΣ ΣΥΜΠΙΕΣΤΗΣ ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΞΟΝΙΚΟ ....................................................................................................... 222
4. ΑΞΟΝΙΚΟΙ ΣΤΡΟΒΙΛΟΙ / ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΒΑΘΜΙΔΑΣ / ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΒΑΘΜΙΔΑΣ – ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ
ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΠΟΛΥΒΑΘΜΙΩΝ ΣΤΡΟΒΙΛΩΝ – ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΒΑΘΜΙΔΩΝ ΣΤΡΟΒΙΛΟΥ – ΒΑΘΜΟΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΒΑΘΜΙΔΑΣ
ΣΤΡΟΒΙΛΟΥ ....................................................................................................................................................................... 223
5. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΣΕ ΣΤΡΟΒΙΛΟΥΣ ............................................................................................................................ 227
6. ΑΚΤΙΝΙΚΟΙ ΣΤΡΟΒΙΛΟΙ / ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΚΤΙΝΙΚΩΝ ΣΤΡΟΒΙΛΩΝ – ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΡΟΗΣ ΣΕ ΑΚΤΙΝΙΚΟ ΣΤΡΟΒΙΛΟ ................. 227
ΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 - ΑΤΜΟΣΤΡΟΒΙΛΟΙ .............................................................................................................................. 230
1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΩΝ ΑΤΜΟΥ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΜΕ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΤΜΟΣΤΡΟΒΙΛΟΥ– ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΑΤΜΟΣΤΡΟΒΙΛΟΥ, ΑΠΩΛΕΙΕΣ, ΕΚΤΙΜΗΣΗ
ΒΑΘΜΩΝ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ......................................................................................................................................................... 230
2. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΒΑΘΜΙΔΑΣ, ΤΥΠΟΙ ΒΑΘΜΙΔΩΝ, ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ..................................................................................................... 237
3. ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΙ.................................................................................................................................................................. 240
4. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΕ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΑ ΦΟΡΤΙΑ, ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΛΕΓΧΟΥ (GOVERNOR) .......................................................................... 241
5. ΛΙΠΑΝΣΗ ΕΔΡΑΝΩΝ ΑΤΜΟΣΤΡΟΒΙΛΟΥ ............................................................................................................................... 243
6. ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΙΣΗ ΑΤΜΟΣΤΡΟΒΙΛΩΝ(ΜΕΘΟΔΟΙ) – ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ............................................................................... 245
7. ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΕΣ ΑΤΜΟΣΤΡΟΒΙΛΩΝ ΥΓΡΟΥ ΑΤΜΟΥ................................................................................................................... 247
ΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ............................................................................................................................... 248
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 – ΑΕΡΙΟΣΤΡΟΒΙΛΟΙ - ΣΤΡΟΒΙΛΟΚΙΝΗΤΗΡΕΣ......................................................................................... 249
1. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΑΕΡΙΟΣΤΡΟΒΙΛΟΙ (ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ, ΥΠΕΡΠΛΗΡΩΣΗ ΜΕΚ) ........................................................ 249
2. ΣΤΡΟΒΙΛΟΚΙΝΗΤΗΡΕΣ (ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΩΣΗΣ, ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ, ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ) – ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΤΥΠΩΝ ΚΙΝΗΤΗΡΩΝ ............................................................................................................................................. 251
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΚΙΝΗΤΗΡΑ – ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΑΠΟΔΟΣΕΩΝ ΚΑΙ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ –
ΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ..................................................................................................................................................... 254
ΟΥ
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ................................................................................................................ 260
4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΙΕΣΤΗΣ ΡΟΗΣ (ΑΡΙΘΜΟΣ MACH, ΙΣΕΝΤΡΟΠΙΚΗ ΡΟΗ ΑΕΡΙΟΥ, ΚΡΟΥΣΤΙΚΑ ΚΥΜΑΤΑ, ΜΕΤΩΠΙΚΑ ΚΑΙ ΠΛΑΓΙΑ ΚΥΜΑΤΑ) –
ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΚΡΟΦΥΣΙΩΝ (ΣΥΓΚΛΙΝΟΝ, ΣΥΓΚΛΙΝΟΝ/ΑΠΟΚΛΙΝΟΝ ΑΚΡΟΦΥΣΙΟ). ................................................................................. 263
6
4.1 Γενικά .................................................................................................................................................................. 263
4.2 Ταχύτητα του ήχου και αριθμός Mach ............................................................................................................... 263
4.3 Ισεντροπική ροή σε συγκλίνον ακροφύσιο ......................................................................................................... 266
4.4 Ισεντροπική ροή σε συγκλίνον -αποκλίνον ακροφύσιο ...................................................................................... 272
ΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ............................................................................................................................... 274
7
Κεφάλαιο 1 – Εισαγωγή
Σύνοψη
Σύντομη ιστορική αναδρομή – Ταξινόμηση των Ρευστοδυναμικών Μηχανών – Τα χαρακτηριστικά μεγέθη που
υπεισέρχονται στη θεωρητική ανάλυση των Ρευστοδυναμικών Μηχανών και στις εφαρμογές τους.
Προαπαιτούμενη γνώση
Βασικές γνώσεις Μηχανικής των Ρευστών.
Κύρια λήμματα: Αντλίες, Στρόβιλοι.
Μαθησιακοί στόχοι
Γνωριμία του σπουδαστή με κατηγορίες και τις μορφές των ρευστοδυναμικών μηχανών.
Ενδυνάμωση της ικανότητας διαχείρισης και μέτρησης των βασικών ρευστομηχανικών παραμέτρων με τις
οποίες αναλύονται τα ροϊκά φαινόμενα στις ρευστοδυναμικές μηχανές.
1. Σύντομη ιστορική αναδρομή

Οι ρευστοδυναμικές μηχανές, δηλαδή οι αντλίες (υδραντλίες, ανεμιστήρες, συμπιεστές, παλινδρομικές και
περιστροφικές αντλίες θετικής εκτόπισης) και οι στρόβιλοι (υδροστρόβιλοι, ατμοστρόβιλοι, αεριοστρόβιλοι)
πήραν τη σημερινή τους μορφή μετά από πολύχρονες προσπάθειες βελτίωσης του σχεδιασμού των. Φυσικά η
εξέλιξη είναι δυναμικό φαινόμενο και ο σχεδιασμός συνεχώς βελτιώνεται. Η ανάπτυξη των μηχανών αυτών,
όπως άλλωστε όλων των μηχανών, συμβαδίζει με τις ανάγκες της κοινωνίας των ανθρώπων και την ανάπτυξη
της τεχνολογίας των υλικών, των μεθόδων κατεργασίας, των εργαλειομηχανών και των μεθόδων
προτυποποίησης. Η ανάπτυξη σήμερα μεθόδων τρισδιάστατης εκτύπωσης αντικειμένων ενδιαφέρει ιδιαίτερα
την υλοποίηση του πολύπλοκου σχεδιασμού των ρευστοδυναμικών μηχανών.
Ιστορικά η ανάπτυξη αντλητικών μεθόδων επιχειρήθηκε πριν την ανάπτυξη των στροβίλων
(υδροστρόβιλοι), αφού η άντληση νερού καλύπτει βασικές ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης, που αποτελούν
προϋπόθεση επιβίωσης του ανθρώπου. Υπάρχουν ιστορικά στοιχεία, τα οποία καταδεικνύουν ότι η
προσπάθεια άντλησης νερού, με πρωτόγονα μέσα, από υπόγεια ή επιφανειακά αποθέματα, άρχισε στην
αρχαιότητα. Οι εμβολοφόρες αντλίες [Εικόνα 1.1.] χρησιμοποιήθηκαν από τους αρχαίους Αιγυπτίους και
Έλληνες, και είχαν μακρόχρονη παρουσία στην καθημερινή ζωή μέχρι να αναπτυχθούν οι περιστροφικές
ρευστοδυναμικές μηχανές. Καθώς οι άνθρωποι συγκεντρώνονται σε οργανωμένες κοινωνίες και αυξάνονται
αριθμητικά, τα ενεργειακά συστήματα παραγωγής έργου εξελίσσονται, διότι οι ανάγκες βαίνουν συνεχώς
αυξανόμενες, και η προσπάθεια αυτή συνεχίζεται μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Εδώ τίθεται ο βασικός ορισμός
της έννοιας της ενέργειας, που σχετίζεται άμεσα με την παραγωγή έργου. Όταν ένα σύστημα (συγκεκριμένη
ποσότητα ύλης) έχει ενέργεια, αυτή μπορεί να αποδοθεί ως έργο (μετατόπιση δυνάμεων).
Οι περιστροφικές ρευστοδυναμικές μηχανές εμφανίζονται τον 17ο αιώνα. Ο Γάλλος εφευρέτης,
φυσικός Denis Papin (1674-1714) θεωρείται ο πατέρας των φυγοκεντρικών αντλιών και ανεμιστήρων. Ο ίδιος
εφευρέτης κατασκεύασε πρότυπα φυγοκεντρικών αντλιών με περίβλημα και πτερωτές (στροφεία) με δύο
ακτινικά πτερύγια, αρχικά, και περισσότερα στη συνέχεια. Οι μηχανές αυτές είχαν σημαντικά λειτουργικά
προβλήματα διότι δεν υπήρχε στεγάνωση του εσωτερικού του περιβλήματος και η είσοδος του
ατμοσφαιρικού αέρα εμπόδιζε την ανάπτυξη υπερπίεσης στην έξοδο του νερού από το στροφείο. Επίσης,
επειδή η ανάπτυξη των κινητήριων μηχανών (ηλεκτροκινητήρες, μηχανές εσωτερικής καύσης) και των
εδράνων ολίσθησης έγινε μεταγενέστερα, οι πρώτοι αυτοί σχεδιασμοί πτερωτών δεν μπορούσαν να
περιστρέφονται με τις επιθυμητές μεγάλες ταχύτητες περιστροφής. Η προσπάθεια συνεχίζεται πιο έντονα,
καθώς παράλληλα αναπτύσσονται και οι κινητήριες μηχανές.
8
Εικόνα 1.1.
Παλαιά εμβολοφόρος αντλία.[commons.wikimedia.org/wiki/File:Pump_(PSF).png]
Ο J. Skeys παρουσίασε το 1875 την πρώτη αντλία αξονικής ροής με πτερωτή τύπου έλικα. Το
σπειροειδές περίβλημα γύρω από τη φυγοκεντρική πτερωτή εισάγεται αργότερα (περί το 1840) από τον W.D.
Andrews. Περί τα τέλη του 19ου αιώνα αρχίζει η βιομηχανική παραγωγή φυγοκεντρικών αντλιών [Εικόνα
1.2.], με την ίδρυση μεγάλων μονάδων κατασκευής ρευστοδυναμικών μηχανών, μερικές από τις οποίες έχουν
παρουσία και στη σύγχρονη εποχή (Sulzer, Parsons, de Laval) [1].
Εικόνα 1.2.
Παλαιά φυγοκεντρική αντλία. [en.wikipedia.org/wiki/Centrifugal_pump#/media/File:Warman_centrifugal_pump.jpg]
Η ιδέα ανάπτυξης στροβίλων δημιουργήθηκε όταν συνειδητοποιήθηκε το μέγεθος της μηχανικής

ενέργειας, που είναι αποθηκευμένη στα ρεύματα του νερού και του αέρα. Η εκμετάλλευση της υδραυλικής
ενέργειας έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Η κατασκευή υδρόμυλων, για το άλεσμα των δημητριακών και
την κοπή ξυλείας (υδροπρίονα), ανάγεται στους αρχαίους χρόνους. Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή
κατασκευάσθηκαν για πρώτη φορά υδραυλικοί τροχοί, με τη μορφή περιστρεφόμενης πλήμνης με
περιφερειακά πτερύγια, για την κίνηση των υδρόμυλων. Ήταν πλέον γεγονός η εισαγωγή της ενέργειας του
νερού στα ενεργειακά ισοζύγια της κοινωνίας των ανθρώπων. Η υδραυλική ενέργεια, όπως και η αιολική,
αποτελεί ανανεώσιμο, φθηνό και περιβαλλοντικά ουδέτερο ενεργειακό πόρο. Η προσπάθεια σχεδιασμού
αποδοτικών υδροτροχών, για την εκμετάλλευση του υδροδυναμικού ενεργειακού πλούτου (υδατοπτώσεις)
συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Στην αρχαιότητα ανάγεται, επίσης, η ανάπτυξη των πρώτων τροχών
εκμετάλλευσης της ενέργειας του ανέμου (αιολική). Πρωτοπόρος αναφέρεται ο Έλληνας μηχανικός Ήρων
από την Αλεξάνδρεια, ο οποίος τον 1ο αιώνα π.Χ. κατασκεύασε «ανεμοτροχό» για την κίνηση μηχανής
οδήγησης αρχαίου μουσικού οργάνου. Υπάρχουν ισχυρισμοί ότι και οι αρχαίοι Βαβυλώνιοι, από τον 7ο π.Χ.
αιώνα, έκαναν χρήση της αιολικής ενέργειας για αρδευτικούς σκοπούς. Τον 18ο αιώνα, με την ανάπτυξη των
ατμομηχανών, εισήλθε το νερό, με τη μορφή υδρατμού υψηλής πίεσης και θερμοκρασίας, στη
συστηματοποιημένη οργάνωση μονάδων παραγωγής μηχανικής ισχύος. Το 1184 δημιουργήθηκε από τον
Charles Parsons o πρώτος λειτουργικός ατμοστρόβιλος. Κατά τον 19ο αιώνα αναπτύχθηκαν και οι σύγχρονες
μορφές υδροστροβίλων οι οποίοι παράγουν σημαντική μηχανική ισχύ [ N  M  ω ], περιστρέφονται με
μεγάλη γωνιακή ταχύτητα [ω], και, ανάλογα με το μέγεθός τους, έχουν τη δυνατότητα ανάπτυξης μεγάλων
ροπών [Μ]. Ο Αμερικανός Lester Pelton (1829-1908) το 1880 παρουσίασε τον υδροστρόβιλο, που φέρει το
9
όνομά του και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα, για μικρή σχετικά παροχή νερού και υψηλή υδατόπτωση. Ο
υδροτροχός Pelton φέρει περιφερειακά διπλά σκαφίδια μέσω των οποίων επιτυγχάνεται σχεδόν πλήρης
αναστροφή της δέσμης του νερού, που προσάγεται και προσβάλλει μερικώς την πτερωτή διαμέσου της
βελονοειδούς βαλβίδας ρύθμισης της παροχής. Για την αξιοποίηση υδατοπτώσεων μεσαίου και μικρού ύψους
σχεδιάσθηκαν υδροτροχοί, οι κυριότεροι των οποίων είναι, αντίστοιχα, ο τροχός Francis στον οποίο το
ρευστό προσέρχεται περιφερειακά, προσβάλλοντας ολικά την πτερωτή και εξέρχεται από το κέντρο της, και ο
τροχός Kaplan στον οποίο το νερό εισρέει και εκρέει κατά την αξονική διεύθυνση [Εικόνα 1.3.]. Οι
σύγχρονοι υδροστρόβιλοι επιτυγχάνουν βαθμούς απόδοσης της τάξης του 94% [1]. Σήμερα, παράλληλα με το
σχεδιασμό και ανάπτυξη μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων, που απαιτούν μεγάλη αρχική επένδυση,
ενθαρρύνεται και η εκμετάλλευση μικρών υδατοπτώσεων, με χαμηλό, σχετικά, αρχικό κόστος επένδυσης και
τυποποιημένους υδραυλικούς τροχούς.
Ο σχεδιασμός και η κατασκευή των Ρευστοδυναμικών μηχανών είναι μια δύσκολη, επίπονη και
πολύπλοκη διαδικασία. Τα ροϊκά φαινόμενα που αναπτύσσονται μέσα στη μηχανή είναι σύνθετα και είναι
πολύ δύσκολο να περιγραφούν με ακρίβεια με μαθηματικές εξισώσεις. Ακόμη πιο δύσκολη, ως αδύνατη,
είναι η αναλυτική λύση των εξισώσεων για να προσδιορισθούν με ακρίβεια οι παράμετροι της ροής σε κάθε
σημείο του ροϊκού πεδίου, για κάθε χρονική στιγμή. Χρησιμοποιούνται αριθμητικές μέθοδοι για την
προσεγγιστική επίλυση των εξισώσεων που περιγράφουν τόσο πολύπλοκα φαινόμενα, που πολλές φορές είναι
διφασικά, και η αξιοπιστία της επίλυσης συναρτάται με τις δυνατότητες του υπολογιστικού συστήματος. Στην
πράξη χρησιμοποιούνται οργανωμένα δοκιμαστήρια ρευστοδυναμικών μηχανών στα οποία μετριούνται
μακροσκοπικές παράμετροι της ροής και προσδιορίζεται το λειτουργικό πεδίο, η ενεργειακή απόδοση, τα
επίπεδα του θορύβου και η συμπεριφορά τους, ως προς διάφορα φαινόμενα που παρουσιάζονται σε αυτές
(σπηλαίωση, υπερκορεσμός). Χρησιμοποιούνται επίσης αεροσήραγγες υπερηχητικών, ή υποηχητικών
ταχυτήτων, για τον έλεγχο της αεροδυναμικής συμπεριφοράς των στοιχείων των ρευστοδυναμικών μηχανών,
ή ολόκληρης της μηχανής σε φυσικό μέγεθος, ή σε πρότυπο.
Εικόνα 1.3.
Υδροστρόβιλοι Pelton (Υδατοπτώσεις μεγάλου ύψους), Francis(Υδατοπτώσεις μεσαίου και μικρού ύψους) και Kaplan
(Υδατοπτώσεις μικρού ύψους και μεγάλης σχετικά παροχής)
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Peltonturbine-1.jpg
commons.wikimedia.org/wiki/File:Francis_Runner_grandcoulee.jpg
commons.wikimedia.org/wiki/File:Kaplan_turbine_bonneville.jpg]
2. Ταξινόμηση των Ρευστοδυναμικών Μηχανών
2.1. Αντλίες – Ανεμιστήρες - Συμπιεστές

Αντλίες, ανεμιστήρες και συμπιεστές ονομάζονται ρευστοδυναμικές μηχανές με τις οποίες είναι δυνατό να
προσφερθεί ενέργεια ανά μονάδα βάρους προσερχομένου σε αυτές ρευστού. Η ενέργεια αυτή μπορεί να
χρησιμοποιηθεί, για να ανυψωθεί μία ποσότητα ρευστού ή να μεταφερθεί από ένα χώρο χαμηλής πίεσης
σε άλλο υψηλής πίεσης ή να διατεθεί για να αντιμετωπισθούν οι υδραυλικές αντιστάσεις των δικτύων
10
μεταφοράς. Αντλίες, ανεμιστήρες και συμπιεστές δημιουργούν πάντοτε θετική διαφορά πίεσης μεταξύ της
εξόδου του ρευστού, που ωθείται από κινούμενο στέλεχος (στροφείο ή έμβολο), και της εισόδου του
ρευστού, που προσέρχεται στο στέλεχος αυτό. Έχουν, δηλαδή, όμοια λειτουργική συμπεριφορά σε σχέση
με το ρευστό με το οποίο αλληλοεπιδρούν.
2.1.1. Αντλίες
Ο όρος αντλία χρησιμοποιείται για μηχανές που αλληλοεπιδρούν με ρευστά σε υγρή μορφή. Οι αντλίες
κατασκευάζονται από διάφορα υλικά, όπως χυτοσίδηρος, χυτοχάλυβας, χάλυβας, μπρούντζος και άλλα
κράματα του χαλκού καθώς και σύνθετα υλικά, θερμοπλαστικά, ειδικά πλαστικά και κεραμικά.
Δίκτυο αναρρόφησης είναι το τμήμα του δικτύου από το σημείο λήψης του υγρού μέχρι την είσοδό
του στην αντλία.
Δίκτυο κατάθλιψης είναι το τμήμα του δικτύου από το σημείο εξόδου του υγρού από την αντλία
μέχρι το σημείο στο οποίο μεταφέρεται.
Σωληνογραμμή είναι το σύνολο του υδραυλικού δικτύου μέσα στο οποίο ρέει το υγρό.
Οι αντλίες είναι δυνατόν να συνδέονται μεταξύ τους και να συνεργάζονται για την υλοποίηση
συγκεκριμένου αντλητικού σκοπού. Τότε το σύνολο αυτό των αντλιών με τις κινητήριες μηχανές τους
αποτελούν ένα αντλητικό συγκρότημα.
Οι δυο βασικοί τύποι αντλιών είναι:
 Οι αντλίες θετικής εκτόπισης (Positive displacement pumps) και
 Οι δυναμικές αντλίες (Rotodynamic pumps).
Οι αντλίες θετικής εκτόπισης κατά τη λειτουργία τους μετατοπίζουν θετικά (ωθούν) το υγρό και η
παροχή τους δεν επηρεάζεται σημαντικά από την υδραυλική αντίσταση, που παρουσιάζεται κατά την
κίνηση του υγρού μέσα στη σωληνογραμμή. Οι αντλίες αυτές διακρίνονται σε:
 Παλινδρομικές αντλίες (Reciprocating pumps) [Εικόνα 1.4.]
Εικόνα 1.4.
Παλινδρομική αντλία [commons.wikimedia.org/wiki/File:Piston_VS_Plunger_Pump.png]
 Περιστροφικές αντλίες (Rotary pumps) [Εικόνα 1.5.]
(α) (β)
Εικόνα 1.5.
11
Περιστροφική αντλία θετικής εκτόπισης, (α) γραναζωτή, (β) με έμβολα, 1-περίβλημα, 2-στροφείο, 3-έμβολα, 4-
ελατήριο[commons.wikimedia.org/wiki/File:Gear_pump_3.png
commons.wikimedia.org/wiki/File:Rotary_vane_pump.svg]
Οι δυναμικές αντλίες συνδέονται στα υδραυλικά δίκτυα, για να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες
των ρευστών που κυκλοφορούν σε αυτά. Η παροχή όγκου ή μάζας σε μια σωληνογραμμή που φέρει δυναμική
αντλία εξαρτάται από τις ενεργειακές ανάγκες της σωληνογραμμής. Οι ενεργειακές ανάγκες της
σωληνογραμμής, για συγκεκριμένη ταχύτητα ροής, εξαρτώνται από το είδος, τη διάμετρο και το μήκος των
ευθυγράμμων στοιχείων (αγωγών), από τα οποία αποτελείται, και από το είδος και τον αριθμό των ειδικών
υδραυλικών τεμαχίων και συσκευών που φέρει. Αν, δηλαδή, αυξηθούν οι ενεργειακές ανάγκες της
σωληνογραμμής, θα μειωθεί η παροχή, και αντιστρόφως.
Οι δυναμικές αντλίες έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των αντλιών θετικής εκτόπισης:
 Λειτουργούν σε υψηλή συχνότητα περιστροφής, με ελάχιστα κινούμενα μέρη σε αντίθεση με τις
αντλίες θετικής εκτόπισης, που διαθέτουν περισσότερα κινούμενα μέρη και ιδίως βαλβίδες, οι οποίες
ανοιγοκλείνουν και έχουν όρια στην ταχύτητα εναλλαγής των οριακών τους θέσεων. Οι δυναμικές
αντλίες μπορούν λοιπόν εύκολα να συνδεθούν με κινητήριες μηχανές χωρίς την παρεμβολή
συστημάτων μείωσης των στροφών, που απαιτούνται για την ομαλή λειτουργία των αντλιών θετικής
εκτόπισης.
 Παρουσιάζουν συνεχή και ομοιόμορφη λειτουργία με μικρή διακύμανση των λειτουργικών τους
παραμέτρων (πιέσεις, παροχή).
 Έχουν μικρότερο μέγεθος για τα ίδια λειτουργικά χαρακτηριστικά και μικρότερο αρχικό και
λειτουργικό κόστος.
 Τα κινούμενα μέρη των δυναμικών αντλιών, δηλαδή τα στροφεία, λιπαίνονται από το αντλούμενο
ρευστό, ενώ στις αντλίες θετικής εκτόπισης πρέπει να προβλεφθεί ιδιαίτερο σύστημα λίπανσης των
κινουμένων μερών, συνήθως με λιπαντικό έλαιο.
 Με κατάλληλες παρεμβάσεις στο υδραυλικό δίκτυο, είναι εύκολο να μεταβληθούν τα λειτουργικά
τους χαρακτηριστικά. Μπορούν, δηλαδή, να λειτουργήσουν σε ένα ευρύ σχετικά φάσμα παροχών. Όταν
όμως λειτουργούν με χαρακτηριστικά εκτός του εύρους τιμών, για τα οποία έχουν υπολογισθεί, οι
δυναμικές αντλίες δίνουν χαμηλές αποδόσεις.
2.1.1.1. Δυναμικές αντλίες

Οι δυναμικές αντλίες αποτελούνται από ένα ή περισσότερα στροφεία τοποθετημένα σε ένα άξονα, που
περιστρέφεται συνήθως από ηλεκτροκινητήρα ή μηχανή εσωτερικής καύσης, με καθορισμένη φορά
περιστροφής μέσα σε ένα περίβλημα (κέλυφος). Το ρευστό εισέρχεται στο στροφείο (impeller) από
κατάλληλη είσοδο στο περίβλημα και, εξερχόμενο από το στροφείο, οδηγείται διαμέσου του περιβλήματος
στην έξοδο. Το στροφείο φέρει πτερύγια (blades), τα οποία διαμορφώνονται έτσι ώστε να καθοδηγούν τη
σχετική ροή του ρευστού ως προς το στροφείο. Παράλληλα το στροφείο επιβάλλει στο ρευστό, λόγω της
περιστροφής του, και περιφερειακή (περιστροφική) ταχύτητα.
Οι δυναμικές αντλίες ταξινομούνται ανάλογα με τη μορφή του στροφείου και της πτερύγωσης που φέρει. Τα
δύο αυτά στοιχεία καθορίζουν τη διαδρομή του ρευστού μέσα στη μηχανή [2]:
 Φυγοκεντρικές αντλίες ή αντλίες ακτινικής ροής (Centrifugal pumps) [Εικόνα 1.6.]
Οι φυγοκεντρικές αντλίες τυγχάνουν ευρύτατης χρήσης. Η μορφή του στροφείου και η διάταξη των
πτερυγίων δίνουν τη δυνατότητα στο ρευστό να εισέλθει στο στροφείο κατά τη διεύθυνση του άξονα της
αντλίας, να στραφεί κατά 90ο, να οδηγηθεί από τα πτερύγια η σχετική ροή με παράλληλη περιφερειακή
κίνηση, λόγω της περιστροφής, και τελικά να εξέλθει από το στροφείο ακτινικά, σε κάθετη προς τον άξονα
πορεία. Το περίβλημα, ή κέλυφος, έχει μορφή σπειροειδούς αγωγού με αυξανόμενη διατομή, για τη συλλογή
της μάζας του υγρού, καθώς εξέρχεται από την περιφέρεια του στροφείου. Η αυξανόμενη διατομή του
σπειροειδούς περιβλήματος εξασφαλίζει τη συλλογή του ρευστού, χωρίς να αυξάνεται η ταχύτητά του. Ο
αποκλίνων αγωγός εξόδου (διαχύτης), στη συνέχεια συμβάλλει καθοριστικά στη μείωση της ταχύτητας και
στην περαιτέρω αύξηση της πίεσης, στην οποία στοχεύουν οι αντλίες, οι ανεμιστήρες και οι συμπιεστές. Οι
φυγοκεντρικές αντλίες χρησιμοποιούνται για δημιουργία μεγάλων αυξήσεων της πίεσης στην έξοδό τους, και
μικρών σχετικά παροχών.
12
(α) (β) (γ)
Εικόνα 1.6.
(α)Φυγοκεντρική αντλία με σπειροειδές κέλυφος
[en.wikipedia.org/wiki/Centrifugal_pump#/media/File:Warman_centrifugal_pump.jpg], (β)Ημιτομή στροφείου
φυγοκεντρικής αντλίας ακτινικής ροής [commons.wikimedia.org/wiki/File:Icon_of_radial_impeller_with_mean_nq.gif],
(γ)Σύνδεση πτερωτών σε σειρά με κέλυφος σταθερής διατομής και ακίνητους οδηγούς ροής
Για πολύ μεγάλες αυξήσεις πίεσης τοποθετούνται μέσα στο ίδιο κέλυφος, περισσότερες πτερωτές στη
σειρά, έτσι ώστε η έξοδος μίας από αυτές να είναι είσοδος της επόμενης (πολυβάθμιες αντλίες - multistage
pumps). Το κέλυφος των πολυβάθμιων αντλιών μπορεί να είναι σπειροειδούς μορφής στην έξοδο της
τελευταίας πτερωτής ή σταθερής διατομής με ακίνητους οδηγούς ροής [Εικόνα 1.6.(γ)]. Πολυβάθμιες αντλίες
μπορούν να δημιουργηθούν για οποιαδήποτε μορφή πτερωτής δυναμικής αντλίας, ανεμιστήρα ή συμπιεστή.
 Μικτής ή διαγώνιας ροής (Mixed flow pumps) [ Εικόνα 1.7.]
Στις δυναμικές αυτές αντλίες η είσοδος του ρευστού στο στροφείο γίνεται κατά την αξονική
διεύθυνση, όπως και στις φυγοκεντρικές. Η πορεία, όμως, του ρευστού μέσα στο στροφείο είναι συγχρόνως
αξονική και ακτινική (μικτή ή διαγώνια ροή). Η αύξηση της πίεσης του υγρού στην έξοδο της πτερωτής
οφείλεται στη φυγόκεντρη δύναμη και στην ωστική δράση των πτερυγίων.
Εικόνα 1.7.
Ημιτομή στροφείου αντλίας μικτής ή διαγώνιας ροής [commons.wikimedia.org/wiki/File:Icon_of_semi-
axial_impeller_with_low_nq.gif]
 Αξονικής ροής (Axial flow pumps) [Εικόνα 1.8.]

Το στροφείο στις αντλίες αυτές έχει τη μορφή πλήμνης εφοδιασμένης με κατάλληλα σχεδιασμένα
πτερύγια, διατομής αεροτομών, τα οποία, σε πολλές περιπτώσεις, έχουν τη δυνατότητα περιστροφής με στόχο
την αλλαγή της κλίσης τους. Η όλη πτερωτή προσομοιάζει με έλικα στον οποίο το υγρό προσέρχεται κατά τη
διεύθυνση του άξονα της αντλίας και εξέρχεται, επίσης, κατά την αξονική διεύθυνση. Η αύξηση της πίεσης
του υγρού στην έξοδο της αντλίας προέρχεται από την ωστική δράση του περιρρεόμενου έλικα. Οι αξονικές
αντλίες χρησιμοποιούνται για δημιουργία μικρών αυξήσεων της πίεσης στην έξοδό τους και μεγάλων σχετικά
παροχών.
13
Εικόνα 1.8.
Αντλία αξονικής ροής [commons.wikimedia.org/wiki/File:Axial_2.png]
 Στροβιλαντλίες (Turbine pumps) [Εικόνα 1.9.]

Η διαφορές μιας στροβιλαντλίας από μια τυπική φυγοκεντρική αντλία είναι ότι το στροφείο στις
αντλίες αυτές φέρει ευθέα ακτινικά πτερύγια και από τις δύο πλευρές, και ότι η είσοδος του ρευστού δε
γίνεται στο κέντρο της πτερωτής αλλά περιφερειακά, όπως και η έξοδος. Το κέλυφος, ή περίβλημα, των
αντλιών αυτών δεν είναι σπειροειδές. Οι στροβιλαντλίες είναι δυναμικές αντλίες, δηλαδή προσδίδουν ορμή
και ταχύτητα στο ρευστό με μια περιστρεφόμενη πτερωτή, και δημιουργούν αύξηση της πίεσης. Τα πτερύγια
ανακυκλοφορούν το ρευστό κατά τη διαδρομή του από την αναρρόφηση προς την κατάθλιψη. Το υγρό
επιταχύνεται όχι μόνον εφαπτομενικά προς την διεύθυνση της περιστροφής αλλά και ακτινικά.
Προσκρούοντας στο κέλυφος, η ροή ανακλάται και επανέρχεται μέσα στην πτερύγωση, για να λάβει
επιπρόσθετη ενέργεια. Τελικά, αφού διαγραφεί μια ολόκληρη σχεδόν περιφέρεια, εξέρχεται από το
περίβλημα.
Εικόνα 1.9.
Στροβιλοαντλία
2.1.1.1.1. Η φυγοκεντρική αντλία

Η φυγοκεντρική αντλία ακτινικής ροής, που είναι ο πιο διαδεδομένος τύπος αντλίας, παρουσιάζεται στις
εφαρμογές με διάφορες μορφές σχεδιασμού, οι οποίες ταξινομούνται ως εξής:
 Με βάση το σχεδιασμό του περιβλήματος:
 Απλό κυκλικό περίβλημα [Εικόνα 1.10.(α)]
 Σπειροειδές περίβλημα [Εικόνα 1.10.(β)]
14
(α) (β)
Εικόνα 1.10.
(α) Απλό κυκλικό περίβλημα (β) Σπειροειδές περίβλημα
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Centrifugal_pump_volute_Richards_1894.png]
 Περίβλημα με πτερύγια διάχυσης της ροής [Εικόνα 1.11.]
Εκόνα 1.11.
Περίβλημα με ακίνητα πτερύγια διάχυσης της ροής, 1-στροφείο, 2-ακίνητα πτερύγια διάχυσης, 3-σπειροειδές κέλυφος και
διαχύτης
 Με βάση τον τύπο της πτερωτής:

 Ανοικτή πτερωτή [Εικόνα 1.12.]
Εικόνα 1.12.
Ανοικτή πτερωτή [commons.wikimedia.org/wiki/File:Impellerrad.jpg]
Οι ανοικτές πτερωτές χρησιμοποιούνται για την άντληση υγρών τα οποία περιέχουν αιωρούμενα
στερεά. Για τις περιπτώσεις που το αντλούμενο υγρό περιέχει μεγαλύτερα τεμάχια στερεών, π.χ. μικρές
15
πέτρες, η ανοικτή πτερωτή δύναται να κατασκευαστεί από εύκαμπτο πολυμερές υλικό, για καλύτερη
συμπεριφορά στη συνεργασία με τη μεταφερόμενη ύλη.
 Ημίκλειστη πτερωτή [Εικόνα 1.13.]
Εικόνα 1.13.
Ημίκλειστη πτερωτή
Απαιτείται μεγάλη ακρίβεια συναρμογής της κατασκευής, ώστε το διάκενο μεταξύ των πτερυγίων και
της εσωτερικής επιφάνειας του περιβλήματος να είναι, κατά το δυνατό, μικρότερο. Έτσι ελαττώνεται η
ανακυκλοφορία του υγρού και αυξάνεται ο βαθμός απόδοσης της αντλίας (το φαινόμενο αυτό, της
ανακυκλοφορίας εσωτερικά του περιβλήματος της αντλίας, περί την πτερωτή, παρουσιάζεται λόγω της
διαφοράς πίεσης μεταξύ της διατομής εξόδου και της διατομής εισόδου της αντλίας).
 Κλειστή πτερωτή [Εικόνα 1.14.]
Εικόνα 1.14.
Πτερωτή κλειστού τύπου
Στις κλειστές πτερωτές τα πτερύγια αναπτύσσονται μεταξύ δύο στερεών επιφανειών. Οι επιφάνειες
αυτές απογεννούν ένα δακτυλιοειδή χώρο, ο οποίος διαθέτει μια λωρίδα εισόδου του ρευστού στην
πτερύγωση διαμέσου της οποίας οδηγείται σε μια λωρίδα εξόδου από το στροφείο [Εικόνα 1.14.]. Οι αντλίες
με πτερωτές κλειστού τύπου έχουν υψηλό βαθμό απόδοσης, αναπτύσσουν υψηλή πίεση και έχουν μικρότερη
τάση για σπηλαίωση. Έχουν, όμως, το μειονέκτημα συγκράτησης μεταξύ των επιφανειών και των
πτερυγίων, στερεών τεμαχίων, που τυχόν φέρονται με τη ροή, με αποτέλεσμα τη στόμωση των διακένων. Τα
στροφεία αυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται για άντληση καθαρών υγρών.
 Με βάση τον αριθμό των εισόδων:
16
 Απλής αναρρόφησης
Στις αντλίες αυτές το ρευστό εισέρχεται μόνο από τη μια πλευρά της πτερωτής, γεγονός το οποίο
προκαλεί αξονικές ωθήσεις, λόγω της μονόπλευρης ώσης, με αποτέλεσμα την επιτάχυνση της φθοράς των
εδράνων του άξονα.
 Διπλής αναρρόφησης
Για την αποφυγή μονόπλευρης αξονικής καταπόνησης των εδράνων του άξονα των αντλιών
σχεδιάζονται, συμμετρικά ως προς επίπεδο κάθετο στον άξονα, φυγοκεντρικά στροφεία, με δυνατότητα
αμφίπλευρης εισόδου της ροής στο στροφείο και κοινή έξοδο προς το περίβλημα.
 Με βάση τον αριθμό των πτερωτών:
 Μονοβάθμιες
 Πολυβάθμιες
Με σκοπό να επιτευχθεί υψηλή διαφορά πίεσης μεταξύ αναρρόφησης και κατάθλιψης, οι
φυγοκεντρικές αντλίες μπορούν να κατασκευαστούν με περισσότερες από μια πτερωτές πάνω στον ίδιο
άξονα. Οι πτερωτές είναι τοποθετημένες με τέτοιο τρόπο, ώστε να λειτουργούν σε σειρά, δηλαδή η
κατάθλιψη της μιας είναι η αναρρόφηση της επόμενης.
 Με βάση τον τρόπο τοποθέτησης:
 Οριζόντιες
 Κατακόρυφες [Εικόνα 1.15]
Όταν τα αντλητικά στοιχεία (στροφεία με το κέλυφος) πρέπει να διέλθουν από μικρές επιφάνειες για
να προσεγγίσουν το αντλούμενο υγρό, τότε ο άξονας της αντλίας τοποθετείται κατακόρυφα και όχι οριζόντια,
όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις εγκατάστασης αντλιών. Αυτό συμβαίνει κυρίως σε εφαρμογές
αντλιών σε γεωτρήσεις βαθέων φρεάτων. Τοποθετούνται πολυβάθμιες αντλίες με ομοιόμορφη διάμετρο
κελύφους μέσα στο υπόγειο νερό, διότι η άντληση από την επιφάνεια είναι αδύνατη. Ο άξονας της αντλίας
επεκτείνεται μέχρι την επιφάνεια του εδάφους, από όπου δίνεται κίνηση με κινητήρια μηχανή. Σε σύγχρονες
υποβρύχιες αντλίες, για απλούστευση της πολυπλοκότητας της κατασκευής και για εξοικονόμηση υλικών και
χρηματικού κόστους, ο ηλεκτροκινητήρας είναι στεγανά προσαρμοσμένος στα αντλητικά στοιχεία και
βυθίζεται μαζί τους στη γεώτρηση, ηλεκτροδοτούμενος από την επιφάνεια.
(α) (β) (γ)

Εικόνα 1.15.
Κατακόρυφες φυγοκεντρικές αντλίες
2.1.1.2. Αντλίες θετικής εκτόπισης

Οι αντλίες θετικής εκτόπισης (Positive Displacement Pumps), κατά κανόνα, δεν παρουσιάζουν μια
ομοιόμορφη συνεχή δράση επί του ρευστού που διακινούν, αλλά λειτουργούν κατά διαδοχικούς κύκλους
του αντλητικού μηχανισμού. Κατά τη λειτουργία των αντλιών θετικής εκτόπισης, μια συγκεκριμένη
17
ποσότητα υδραυλικού υγρού αναρροφάται και εγκλωβίζεται σε χώρο που διαμορφώνεται κατά την
κίνηση του αντλητικού μηχανισμού, και, στη συνέχεια, εκτοπίζεται και συμπιέζεται προς το δίκτυο
κατάθλιψης. Η ποσότητα, δηλαδή, του υγρού που απελευθερώνεται προς το υδραυλικό δίκτυο, κατά ένα
κύκλο λειτουργίας του αντλητικού μηχανισμού, είναι σταθερή. Η ποσότητα αυτή είναι ένα φυσικό
χαρακτηριστικό της αντλίας και δεν εξαρτάται από τη συχνότητα επανάληψης της κυκλικής διαδικασίας.
Συνέπεια της παραπάνω ανάλυσης είναι ότι η παροχή των αντλιών αυτών δεν επηρεάζεται από τις
αντιστάσεις του υδραυλικού δικτύου. Ονομάζονται και υδροστατικές αντλίες σε αντιπαράθεση με τις
δυναμικές αντλίες, διότι μετατρέπουν μηχανική ενέργεια σε υδραυλική ενέργεια με συγκριτικά μικρή
παροχή και ταχύτητα του υγρού. Η συχνότητα λειτουργίας της κυκλικής διαδικασίας είναι μικρή, αλλά
οι αντλίες θετικής εκτόπισης έχουν τη δυνατότητα άσκησης μεγάλων πιέσεων.
Οι αντλίες θετικής εκτόπισης βρίσκουν εφαρμογή σε υδραυλικά συστήματα ψεκασμού υγρών,
όπου απαιτείται υψηλή πίεση και μικρή παροχή υγρού (καυστήρες πετρελαίου, ψεκαστήρες γεωργικών
καλλιεργειών).
2.1.1.2.1. Ταξινόμηση των αντλιών θετικής εκτόπισης

Οι αντλίες θετικής εκτόπισης κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες:
 Παλινδρομικές αντλίες (Reciprocating Pumps).
Η αρχή της θετικής εκτόπισης γίνεται εύκολα κατανοητή κατά τη μελέτη λειτουργίας των
παλινδρομικών αντλιών. Το στοιχείο που παλινδρομεί είναι έμβολο μέσα σε κύλινδρο ή ελαστικό
διάφραγμα από κατάλληλο υλικό. Καθώς το κινούμενο έμβολο ή διάφραγμα κινείται στην κατεύθυνση
της δημιουργίας κενού χώρου στον κύλινδρο ή στο περίβλημα της αντλητικής διάταξης, αντίστοιχα, το
δημιουργούμενο κενό προκαλεί το άνοιγμα της βαλβίδας εισόδου και το ρευστό εισρέει στον κύλινδρο ή
στο περίβλημα, καταλαμβάνοντας το κενό. Παράλληλα το κενό που δημιουργείται συνεισφέρει στην
ερμητική φραγή της βαλβίδας εξαγωγής του ρευστού από τον κύλινδρο ή το περίβλημα. Η ποσότητα του
ρευστού που εισέρχεται στον απογεννόμενο χώρο από την κίνηση του αντλητικού στοιχείου είναι
συγκεκριμένη και γνωστή με βάση τη γεωμετρία του κυλίνδρου ή του σχετικού περιβλήματος. Όταν το
στοιχείο που παλινδρομεί κινηθεί κατά την αντίθετη φορά, η βαλβίδα εισαγωγής εξαναγκάζεται σε
φραγή, ενώ η βαλβίδα εξαγωγής, λόγω της πίεσης, που αναπτύσσεται, υποχωρεί και το ρευστό
εκτοπίζεται, συμπιεζόμενο προς το δίκτυο κατάθλιψης. Κατά τη διάρκεια κάθε παλινδρομικού κύκλου, η
ίδια ποσότητα ρευστού εξαναγκάζεται να εξέλθει από την αντλία προς την κατάθλιψη. Η παλινδρόμηση
του εμβόλου ή του διαφράγματος επιτυγχάνεται με στροφαλοφόρο άξονα και διωστήρα ή με έκκεντρο, και
ως κ ι ν η τ ή ρ ι ε ς μηχανές χρησιμοποιούνται οι μηχανές εσωτερικής καύσης ή ηλεκτροκινητήρες. Οι
παλινδρομικές αντλίες είναι εύχρηστες, χρειάζονται λιγότερη συντήρηση και έχουν καλά χαρακτηριστικά
λειτουργίας. Δίνουν σταθερή παροχή [μάζα ρευστού ανά μονάδα χρόνου] σε μεγάλο εύρος μεταβολής του
μανομετρικού ύψους [ενέργεια ανά μονάδα βάρους προσερχομένου ρευστού] και χρησιμοποιούνται
ευρύτατα για την άντληση πετρελαίου και την τροφοδοσία ψεκαστήρων γεωργικών καλλιεργειών [2].
Οι παλινδρομικές αντλίες ταξινομούνται σε απλής ενέργειας και διπλής ενέργειας:
 Αντλίες απλής ενέργειας
Εμβολοφόρος αναρροφητική αντλία.[Εικόνα 1.16.]
Διακρίνεται για την απλότητα της κατασκευής και χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα παλαιότερα για
άντληση νερού από πηγάδια με την κοινή ονομασία «τουλούμπα». Η αντλία αυτή μπορεί να αντλήσει νερό
από 8 περίπου μέτρα. Το δίκτυο αναρρόφησης της αντλίας αποτελείται από ένα σωλήνα με το ένα άκρο του
βυθισμένο μέσα στο νερό του φρέατος. Το άκρο αυτό φέρει ποδοβαλβίδα αντεπιστροφής, η οποία
εξασφαλίζει τη συγκράτηση του νερού μέσα στο δίκτυο αναρρόφησης, όταν η αντλία δε λειτουργεί. Το άλλο
άκρο του σωλήνα αναρρόφησης καταλήγει στην επιφάνεια του εδάφους και συνδέεται με κατακόρυφο
κύλινδρο, μέσα στον οποίο παλινδρομεί έμβολο. Ο κύλινδρος στο σημείο σύνδεσης με το σωλήνα
αναρρόφησης και το έμβολο φέρουν βαλβίδες, όπως φαίνεται στην Εικόνα 1.16.. Η αντλία λειτουργεί, όταν
το δίκτυο αναρρόφησης είναι γεμάτο νερό, και αυτό εξασφαλίζεται από την ποδοβαλβίδα αντεπιστροφής.
Όταν το έμβολο κατέρχεται μέσα στον κύλινδρο, η βαλβίδα του κυλίνδρου φράσσεται, ενώ η βαλβίδα του
εμβόλου ωθείται προς την ανοικτή θέση και το νερό καταλαμβάνει το χώρο στο πίσω μέρος του εμβόλου.
Όταν το έμβολο κινείται προς τα επάνω, η βαλβίδα του εμβόλου ωθείται σε φραγή και το νερό οδηγείται προς
την έξοδο της αντλίας για χρήση. Παράλληλα το κενό που δημιουργείται στο χώρο του κυλίνδρου προκαλεί
το άνοιγμα της βαλβίδας του κυλίνδρου και την εισροή στον κύλινδρο νερού από το φρέαρ. Η επανάληψη του
παραπάνω κύκλου δημιουργεί την περιοδική ροή του νερού προς την έξοδο της αντλίας.
18
(α) (β)
Εικόνα 1.16.
Εμβολοφόρος αναρροφητική αντλία[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hand_Pump_-_Animation.gif]
Εμβολοφόρος καταθλιπτική αντλία.[Εικόνα 1.17.]

Η αντλία αυτή βασίζεται, επίσης, στην παλινδρόμηση εμβόλου μέσα σε κύλινδρο. Στην περίπτωση
αυτή, τοποθετούνται στον κύλινδρο και οι δύο βαλβίδες. Δεν υπάρχει, δηλαδή, βαλβίδα στο έμβολο. Η μια
βαλβίδα συνδέεται με το δίκτυο αναρρόφησης και η άλλη με το δίκτυο κατάθλιψης. Κατά την κίνηση του
εμβόλου κατά τη μία διεύθυνση ωθείται στην ανοικτή θέση η βαλβίδα που συνδέεται με το δίκτυο
κατάθλιψης και το ρευστό εξέρχεται της αντλίας. Η πίεση, που αναπτύσσεται στον κύλινδρο, εισφέρει στη
φραγή της βαλβίδας, που συνδέεται με το δίκτυο αναρρόφησης. Όταν το έμβολο κινείται προς την αντίθετη
διεύθυνση, το κενό που δημιουργείται εισφέρει στην απόφραξη της βαλβίδας προς την κατάθλιψη και στο
άνοιγμα της βαλβίδας, που συνδέεται με το δίκτυο αναρρόφησης. Έτσι το ρευστό αναρροφάται στον
κύλινδρο, και η κυκλική αυτή διαδικασία επαναλαμβάνεται συνεχώς, με αποτέλεσμα την περιοδική
αναρρόφηση και κατάθλιψη του ρευστού.
Εικόνα 1.17.
Εμβολοφόρος καταθλιπτική αντλία[commons.wikimedia.org/wiki/File:Piston_VS_Plunger_Pump.png]
Αντλίες με βυθιζόμενο έμβολο.

Στις αντλίες αυτές, που εργάζονται πανομοιότυπα με τις εμβολοφόρες καταθλιπτικές, αντί του
εμβόλου με τους δακτυλίους στεγανότητας, που παλινδρομεί μέσα στον κύλινδρο, υπάρχει ένα έμβολο το
οποίο βυθίζεται μέσα στον κύλινδρο και εκτοπίζει το ρευστό προς την κατάθλιψη. Ο όγκος του
εντοπιζόμενου υγρού ισούται με το βυθιζόμενο όγκο του εμβόλου. Η στεγανοποίηση γίνεται με
στυπιοθλίπτη στην αρχή του κυλίνδρου. Ο στυπιοθλίπτης [Εικόνα 1.19.] είναι ένα μηχανικό σύστημα
περίσφιξης ενός κινουμένου κυλινδρικού στοιχείου με ειδικά πλαστικά ή ινώδη υλικά, εμποτισμένα με
ειδικά λιπαντικά, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται στεγανοποίηση, καθώς το μεταλλικό κυλινδρικό στοιχείο
ολισθαίνει επάνω στα ειδικά αυτά αντιτριβικά υλικά. Επειδή οι τριβές είναι λιγότερες και η στεγανότητα
καλύτερη, σχετικά με τις εμβολοφόρες καταθλιπτικές αντλίες, οι αντλίες με βυθιζόμενο έμβολο
παρουσιάζουν καλύτερη απόδοση.
19
Εικόνα 1.18.
Αντλία με βυθιζόμενο έμβολο[commons.wikimedia.org/wiki/File:Piston_VS_Plunger_Pump.png]
Εικόνα 1.19.
Στεγανοποίηση κινουμένου κυλινδρικού στοιχείου με στυπιοθλίπτη.
Αντλίες με διάφραγμα.[Εικόνα 1.20.]

Στις αντλίες με διάφραγμα, αντί για έμβολο, που παλινδρομεί, υπάρχει ένα διάφραγμα από ειδικό
πλαστικό, θερμοπλαστικό ή Teflon, το οποίο είναι στερεωμένο περιφερειακά και πάλλεται με
συγκεκριμένη συχνότητα (60-80 παλμούς ανά min), ωθούμενο από κάθετο σε αυτό εξωτερικό στοιχείο
που παλινδρομεί. Καθώς το διάφραγμα πάλλεται, δημιουργούνται πανομοιότυπες συνθήκες αναρρόφησης
και κατάθλιψης με αυτές που έχουν περιγραφεί προηγούμενα, για τους τύπους των παλινδρομικών αντλιών
που εξετάσθηκαν. Χρησιμοποιούνται και εδώ κατάλληλες βαλβίδες αναρρόφησης και κατάθλιψης στην
είσοδο και στην έξοδο της αντλίας, αντίστοιχα. Οι αντλίες αυτές χρησιμοποιούνται συνήθως για ανάπτυξη
πίεσης στην κατάθλιψη μέχρι 10 bar και παροχή μέχρι 600 l/min. Οι αντλίες διαφράγματος δημιουργούν
απόλυτη μόνωση μεταξύ του μηχανισμού οδήγησης και του αυξομειούμενου θαλάμου, επιτρέποντας στην
αντλία να αναρροφά και να συμπιέζει διαβρωτικά και καυστικά υγρά και ακάθαρτα διφασικά μίγματα
υγρών και στερεών υλών. Είναι κατάλληλες για διακίνηση πολλών ρευστών, όπως νερό, πετρέλαιο,
βενζίνη [Εικόνα 1.20.], οξέα και κολλώδη ρευστά.
Ένας σύγχρονος τύπος αντλιών με διάφραγμα είναι αυτός που χρησιμοποιεί πεπιεσμένο αέρα, αντί
για μηχανικά στοιχεία, για την οδήγηση του διαφράγματος και διαθέτει διπλό διάφραγμα. Είναι
ουσιαστικά δύο αντλίες μαζί. Όταν η μια είναι σε στάδιο αναρρόφησης, η άλλη είναι σε στάδιο
κατάθλιψης. Οι βαλβίδες του αέρα ρυθμίζονται, έτσι ώστε, όταν το ένα διάφραγμα ωθείται και καταθλίβει
το υγρό που διακινείται, το άλλο αποσυμπιέζεται και αναρροφά το διακινούμενο υγρό.
(α) (β)
Εικόνα 1.20.
Αντλία με διάφραγμα, αρχή λειτουργίας[commons.wikimedia.org/wiki/File:Diaphram_pump.svg], αντλία βενζίνης
αυτοκινήτου
20
Πολυκύλινδρες παλινδρομικές αντλίες.
Όταν απαιτούνται μεγάλες παροχές, χρησιμοποιούνται πολυκύλινδρες εμβολοφόρες αντλίες
θετικής εκτόπισης. Τα έμβολα τοποθετούνται σε σειρά [Εικόνα 1.21.] αλλά και σε άλλες διατάξεις.
Οδηγούνται από κοινό στροφαλοφόρο άξονα ή από έκκεντρα. Συνήθως κάθε κύλινδρος έχει χωριστές
βαλβίδες αναρρόφησης και κατάθλιψης. Η παροχή της αντλίας είναι το άθροισμα των παροχών όλων των
κυλίνδρων [2].
Εικόνα 1.21.
Πολυκύλινδρη αντλία θετικής εκτόπισης
 Αντλίες διπλής ενέργειας

Όταν σε μια εμβολοφόρα καταθλιπτική αντλία το έμβολο καταθλίβει το διακινούμενο υγρό και
κατά τις δύο φορές κίνησής του, τότε η αντλία χαρακτηρίζεται ως διπλής ενέργειας. Οι αντλίες αυτές
επιτυγχάνουν μεγαλύτερη παροχή (διπλάσια παροχή σε ένα κύκλο λειτουργίας), με πιο ομοιόμορφη ροή.
Όπως φαίνεται στην Εικόνα 1.22., ο κύλινδρος, μέσα στον οποίο παλινδρομεί το έμβολο, φέρει,
κατάλληλα τοποθετημένες, δύο βαλβίδες αναρρόφησης και δύο βαλβίδες κατάθλιψης. Όταν το έμβολο
κινείται προς μια διεύθυνση, ωθούνται στην ανοικτή θέση δύο βαλβίδες που βρίσκονται εκατέρωθεν των
δύο πλευρών του εμβόλου. Η μια αναρροφά ρευστό από το δίκτυο αναρρόφησης προς τη μια παρειά του
εμβόλου και η άλλη επιτρέπει την κατάθλιψη ρευστού στο δίκτυο κατάθλιψης, ωθούμενο από την άλλη
παρειά του εμβόλου. Η αλλαγή της φοράς κίνησης του εμβόλου συνεπάγεται τη φραγή των δύο βαλβίδων
και την εξώθηση στην ανοικτή θέση των άλλων δύο. Το ρευστό, που είχε αναρροφηθεί προηγουμένως,
ωθείται τώρα ελεύθερα προς την κατάθλιψη από τη μια πλευρά του εμβόλου, ενώ στο χώρο που
βρίσκεται η άλλη πλευρά του εμβόλου αναρροφάται ελεύθερα ρευστό από το δίκτυο αναρρόφησης.
Εικόνα 1.22.
Αντλία διπλής ενέργειας[commons.wikimedia.org/wiki/File:Piston_pump_types.png]
 Περιστροφικές αντλίες (Rotary Pumps).

Το αντλητικό στοιχείο των αντλιών αυτών εκτελεί περιστροφική κίνηση με σταθερή γωνιακή
ταχύτητα και αποτελείται από ένα ή περισσότερα κινούμενα στοιχεία που βρίσκονται συνεχώς σε επαφή
μεταξύ τους ή με το θάλαμο μέσα στον οποίο περιστρέφονται. Με τον τρόπο αυτό απομονώνουν μία
ποσότητα υγρού και την ωθούν προς το σωλήνα κατάθλιψης. Η ώθηση ή εκτόπιση του υγρού είναι η αιτία της
αύξησης της πίεσης στην έξοδο της αντλίας και για το λόγο αυτό, οι περιστροφικές αντλίες, αν και έχουν
στροφείο, ταξινομούνται στις αντλίες θετικής εκτόπισης και όχι στις δυναμικές αντλίες, στις οποίες
επιτυγχάνεται αύξηση της πίεσης στην έξοδο λόγω μεταβολής της κινητικής κατάστασης του ρευστού. Οι
21
αντλίες αυτές δεν έχουν βαλβίδες και η ροή του υγρού είναι σχεδόν σταθερή. Η αρχή λειτουργίας και τα
λειτουργικά χαρακτηριστικά είναι όμοια για όλες τις περιστροφικές αντλίες. Η μορφή του αντλητικού
στοιχείου που διαφέρει κατοπτρίζεται στην ονομασία της αντλίας. Γραναζωτές, λοβωτές ή κοχλιωτές είναι
μερικοί τύποι περιστροφικών αντλιών. Οι περιστροφικές αντλίες χρησιμοποιούνται για τη διακίνηση της
υγρής κατάστασης όλων των ειδών και ιδιαίτερα για τη διακίνηση υγρών με μεγάλο ιξώδες.
 Γραναζωτές αντλίες
Το κινούμενο στοιχείο άντλησης των αντλιών αυτών είναι δύο οδοντωτοί τροχοί (γρανάζια) που
βρίσκονται συνεχώς σε εμπλοκή, εξασφαλίζοντας το στεγανό διαχωρισμό των θαλάμων αναρρόφησης και
κατάθλιψης. Οι δύο συνεργαζόμενοι τροχοί περιστρέφονται μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένο περίβλημα
[Εικόνα 1.23.]. Ο ένας οδοντωτός τροχός είναι ο κινητήριος, ο οποίος περιστρέφεται από ηλεκτροκινητήρα ή
μηχανή εσωτερικής καύσης. Το διάκενο μεταξύ του περιβλήματος και των οδοντωτών τροχών είναι πολύ
μικρό [Εικόνα 1.23.]. Καθώς οι τροχοί περιστρέφονται, το υγρό εγκλωβίζεται στα διάκενα μεταξύ των
δοντιών και του κελύφους και ωθείται προς το δίκτυο κατάθλιψης.
(α) (β)
(γ)
Εικόνα 1.23.
Γραναζωτές αντλίες, τρόπος λειτουργίας[commons.wikimedia.org/wiki/File:Gear_pump.png]
Αντλίες με λοβούς
Οι λοβωτές αντλίες λειτουργούν όμοια με τις γραναζωτές. Η διαφορά βρίσκεται στα περιστρεφόμενα
σώματα, που σε αυτή την περίπτωση είναι ειδικά διαμορφωμένοι λοβωτοί δρομείς οι οποίοι συνεργάζονται
μεταξύ τους, όπως φαίνεται στο Σχήμα 1.24.. Κάθε λοβωτός δρομέας φέρει στο πίσω μέρος του άξονά του
οδοντωτό τροχό. Οι άξονες τοποθετούνται παράλληλα μέσα στο κέλυφος, έτσι ώστε τα λοβωτά σώματα και
οι οδοντωτοί τροχοί να βρίσκονται σε εμπλοκή. Ο κινητήριος άξονας, στον οποίο συνδέεται η κινητήρια
μηχανή, είναι ο ένας από τους δύο. Η δυνατότητα αναρρόφησης είναι μικρή και η ροή είναι σχετικά ασταθής.
Έχουν δυνατότητα μεταφοράς, χωρίς παραμόρφωση ή σύνθλιψη, σχετικά μεγάλων στερεών τεμαχίων, λόγω
των σχετικά μεγάλων θαλάμων που δημιουργούνται μεταξύ των λοβών και του κελύφους της αντλίας.
Ενδείκνυνται για τη διακίνηση ιξωδών ρευστών, με μικρές, φυσικά, ταχύτητες ροής, για να υπάρξει μια
ικανοποιητική απόδοση. Χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη βιομηχανία τροφίμων, στην ποτοποιία, στη
22
χαρτοβιομηχανία, στις εγκαταστάσεις βιολογικών καθαρισμών, στη χημική βιομηχανία, στη φαρμακευτική
και στη βιοτεχνολογία. Ο αντλητικός θάλαμος και τα στροφεία καθαρίζονται εύκολα και προσφέρουν
υγειονομική προστασία, υψηλή απόδοση, αξιοπιστία και αντίσταση στη διάβρωση, χωρίς να υποβαθμίζεται
το διακινούμενο προϊόν.
(α) (β)
Εικόνα 1.24.
Λοβωτή αντλία, τρόπος λειτουργίας[commons.wikimedia.org/wiki/File:LobePump_en.svg#mw-jump-to-license
commons.wikimedia.org/wiki/File:Lobbenpomp.gif#mw-jump-to-license]
https://www.google.gr/search?q=positive+displacement+pump+wikipedia&rlz=1C1CHMO_elGR541GR541&espv=2&
biw=1366&bih=643&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0CAYQ_AUoAWoVChMI3YzL7enLyAIVAzoUCh1DcgH4#i
mgrc=jjIKk_Z6j3D8qM%3A
 Αντλίες με κοχλίες
Οι αντλίες με κοχλίες είναι γνωστές πριν τους ελληνιστικούς χρόνους. Ο κοχλίας του Αρχιμήδη είναι
διάσημη κοχλιωτή αντλία που χρησιμοποιείται ευρύτατα και σήμερα στις εγκαταστάσεις βιολογικών
καθαρισμών, στην τροφοδοσία καυστήρων στερεών καυσίμων και σε ειδικές εγκαταστάσεις διακίνησης
υγρών ή στερεών υπό μορφή μικρών τεμαχίων που συμπεριφέρονται σαν τα ρευστά. Το διακινούμενο ρευστό
στις αντλίες με κοχλίες, που μπορεί να είναι στερεό, υγρό ή αέριο, δεν εκτελεί περιστροφική κίνηση αλλά
ευθύγραμμη, ωθούμενο από την κοχλίωση μέσα στην ελικοειδή αύλακα του κοχλία. Μπορούν να
διαχειριστούν από καθαρό νερό μέχρι υγρά απόβλητα και από αέρα μέχρι υγρά με μεγάλο ιξώδες. Μια
ποσότητα ρευστού που εισέρχεται στο ελικοειδές διάκενο μεταξύ του κοχλία και του περιβλήματος, καθώς οι
κοχλίες περιστρέφονται, ωθείται προς την κατάθλιψη της αντλίας. Η παροχή της αντλίας, όπως και κάθε
περιστροφικής αντλίας, ισούται με τη μάζα του εκτοπιζόμενου ρευστού μείον το ρευστό που διαφεύγει από
την υψηλή πίεση της κατάθλιψης προς την αναρρόφηση, όπου επικρατεί χαμηλή πίεση, ανά μονάδα χρόνου.
Η διαφυγή προς την αναρρόφηση είναι αναπόφευκτη, διότι σε όλες τις περιστροφικές αντλίες υπάρχει
διάκενο μεταξύ των κινουμένων δρομέων και μεταξύ των δρομέων και του κελύφους της αντλίας. Οι αντλίες
με κοχλίες έχουν διάφορες μορφές, με έναν, δύο ή τρεις κοχλίες σε εμπλοκή ατέρμονης κίνησης η οποία
εξασφαλίζει τη στεγανότητα. Σε κάθε περίπτωση, ο ένας κοχλίας είναι ο κινητήριος, οποίος περιστρέφεται
από κινητήρια μηχανή. Υπάρχουν, επίσης, εφαρμογές με διπλή αναρρόφηση. Οι αντλίες με κοχλίες
εξασφαλίζουν συνεχή ώθηση του ρευστού με σχετικά αθόρυβη λειτουργία.
Σύγχρονες αντλίες με τρεις κοχλίες μπορούν να καταθλίβουν σε πιέσεις μέχρι 300 bar, και δίνουν
παροχές μέχρι 750 m3/h, με πολύ υψηλές αποδόσεις. Οι αντλίες με κοχλίες, επειδή δεν αναπτύσσουν
μεγάλες τριβές, επιτυγχάνουν μεγάλες ταχύτητες περιστροφής, που μπορούν να φθάσουν και τις 3500
rpm.[Εικόνα 1.25.].
23
(α) (β)
[(γ)
Εικόνα 1.25.
(α) Κοχλίας του Αρχιμήδη[commons.wikimedia.org/wiki/File:Archimedes_screw.JPG ], (β) Κοχλίες σε
εμπλοκή[commons.wikimedia.org/wiki/File:Lysholm_screw_rotors.jpg] (γ) Τομή κοχλιωτής
αντλίας[commons.wikimedia.org/wiki/File:Screw_pump,_make_Kral_Cut-away_version_(1).JPG]
2.1.2. Ανεμιστήρες, Φυσητήρες - Συμπιεστές

Όταν η ρευστοδυναμική μηχανή καλείται να δώσει ενέργεια ανά μονάδα βάρους προσερχομένου
ρευστού στον αέρα του περιβάλλοντος, τότε ονομάζεται ανεμιστήρας, φυσητήρας ή συμπιεστής. Η αρχή
λειτουργίας των ανεμιστήρων και των συμπιεστών δε διαφέρει από αυτή των αντλιών. Το μόνο που διαφέρει
είναι το ρευστό. Και εδώ οι δυο βασικοί σχεδιασμοί είναι ο φυγοκεντρικός και ο αξονικός. Η ρευστοδυναμική
μηχανή εδώ αλληλοεπιδρά με αέριο ρευστό πολύ μικρότερης πυκνότητας από αυτή των υγρών και έτσι οι
δυνάμεις, που ασκούνται, είναι πολύ μικρότερες. Αυτό έχει ως συνέπεια τη δημιουργία ελαφρότερων
κατασκευών με μεγαλύτερη κατασκευαστική ευκολία. Ανάλογα λοιπόν με το ρευστό, στο οποίο καλείται να
δώσει ενέργεια η κάθε μηχανή, υπάρχει διαφοροποίηση στο σχεδιασμό του περιβλήματος και της πτερωτής
της. Τα υλικά, που χρησιμοποιούνται κυρίως, είναι αλουμίνιο, χάλυβας (ελάσματα κυρίως), μπρούντζος και
άλλα κράματα του χαλκού καθώς και σύνθετα υλικά, θερμοπλαστικά, ειδικά πλαστικά. Για παράδειγμα, ο
κλιματισμός σε οποιονδήποτε χώρο βασίζεται αναγκαστικά σε εξαναγκασμένη κίνηση ποσοτήτων αέρα προς
κατάλληλες κατευθύνσεις, δεδομένων θερμοδυναμικών χαρακτηριστικών και με προκαθορισμένη παροχή.
Για τη ροή του αέρα χρησιμοποιούνται αεραγωγοί και για την αναγκαία παροχή ενέργειας στον αέρα
χρησιμοποιούνται ανεμιστήρες.
Οι ανεμιστήρες, οι φυσητήρες και οι συμπιεστές είναι μηχανές, που μπορούν να αναπτύξουν διαφορά
πίεσης μεταξύ της εισόδου και της εξόδου τους. Αποτελούνται από τα εξής κύρια μέρη:
 Περίβλημα (κέλυφος)
 Περιστρεφόμενος άξονας
 Πτερωτή, η οποία στηρίζεται στον άξονα και στηρίζει τα πτερύγια (στροφείο)
 Στόμιο εισαγωγής του αέρα
 Στόμιο εξαγωγής του αέρα
Τα στρεφόμενα πτερύγια δημιουργούν υποπίεση (μικρότερη της ατμοσφαιρικής) στην εισαγωγή και
υπερπίεση στο σημείο αναχώρησης του αέρα.
Οι ανεμιστήρες και οι συμπιεστές, αν και παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές [Εικόνες 1.24. και 1.27.]
στα κατασκευαστικά τους στοιχεία, διακρίνονται σε δύο κύριες κατηγορίες:
 Φυγοκεντρικοί ανεμιστήρες - συμπιεστές
24
 Αξονικοί ανεμιστήρες - συμπιεστές
Οι φυγοκεντρικοί ανεμιστήρες [Εικόνα 1.26.] χρησιμοποιούνται κυρίως στις μονάδες κλιματισμού
χώρων. Αντίθετα στις περιπτώσεις αερισμού χώρων, κυριαρχούν οι αξονικοί ανεμιστήρες [Εικόνα 1.27.],
τόσο στους μικρούς χώρους των κατοικιών και γραφείων, όσο και στη βιομηχανία. Οι πολυβάθμιοι αξονικοί
συμπιεστές [Εικόνα 1.28.] κυριαρχούν στις αεροπορικές εφαρμογές.
Εικόνα 1.26
Φυγοκεντρικός ανεμιστήρας – Φυγοκεντρική πτερωτή κλειστού τύπου
(α) (β)
Εικόνα 1.27
(α) Αξονικός ανεμιστήρας με πλέγμα εξομάλυνσης της ροής σε υποηχητική αεροσήραγγα (β) Αξονικός ανεμιστήρας σε
εναλλάκτη θερμότητας
Εικόνα 1.28.
Αξονικός συμπιεστής αεροπορικού κινητήρα (κινητή πτερύγωση – ακίνητα - οδηγά πτερύγια στο περίβλημα – σύνθεση των
δύο πτερυγώσεων)
25
(α) (β)
Εικόνα 1.29.
Φυγοκεντρικός συμπιεστής – Πτερωτή
2.2. Στρόβιλοι
Αντίθετα με τις αντλίες, οι στρόβιλοι (turbines), λαμβάνουν ενέργεια ανά μονάδα βάρους προσερχόμενου
ρευστού, την οποία και μετατρέπουν σε ωφέλιμο έργο. Στόχο, φυσικά, των στροβίλων αποτελεί η μέγιστη
μεταφορά ενέργειας από το ρευστό.
Η πιο απλή μορφή στροβίλου είναι μια σύνθεση στροφείου, όπου σε έναν άξονα, ή ένα τύμπανο,
προσαρμόζονται πτερύγια. Το ρευστό επιδρά στα πτερύγια και αυτά, αντιδρώντας στη ροή, περιστρέφουν το
στροφείο. Παραδείγματα απλών στροβίλων αποτελούν οι ανεμόμυλοι και οι νερόμυλοι.
Ανάλογα με το εργαζόμενο ρευστό, διακρίνονται τέσσερις βασικοί τύποι στροβίλων, οι οποίοι είναι
οι εξής:
 Υδροστρόβιλοι
Οι υδροστρόβιλοι εκμεταλλεύονται την ενέργεια από την κίνηση του νερού με σκοπό την παραγωγή
έργου π.χ. νερόμυλοι. Οι σύγχρονοι υδροστρόβιλοι χρησιμοποιούνται για την παραγωγή υδροηλεκτρικής
ενέργειας, δηλαδή ηλεκτρικής ενέργειας, που προκύπτει από την περιστροφή τους. Νερό υψηλής κινητικής
ενέργειας, μετά από προγραμματισμένη υδατόπτωση, προκαλεί την περιστροφή του στροβίλου και την
ανάπτυξη ροπής μέσω του άξονά του σε συζευγμένη ηλεκτρογεννήτρια. Η ελεγχόμενη παραγωγή
υδροηλεκτρικής ενέργειας γίνεται εδώ και πολλά χρόνια σε όλα τα σημεία του πλανήτη που διαθέτουν
κατάλληλη γεωλογική διαμόρφωση, έτσι ώστε να δημιουργούνται υδατοπτώσεις μεγάλου ή και μικρού
σχετικά ύψους με μεγάλη παροχή νερού. Τα έργα υποδομής πολιτικού μηχανικού και ο
ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός, που χρησιμοποιείται για τη μετατροπή της υδραυλικής ενέργειας σε
ηλεκτρική, συνθέτουν ένα υδροηλεκτρικό έργο.
Η μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων νερού σε φυσικούς ή τεχνητούς ταμιευτήρες, σε στάθμη υψηλότερη
της επιφανείας της θάλασσας, με τη φυσική διεργασία της εξάτμισης και της συμπύκνωσης (βροχή),
δημιουργεί ουσιαστικά συσσωρευτές ηλεκτρικής ενέργειας. Η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι η
σημαντικότερη ανανεώσιμη πηγή ενεργειας, με σημαντική διείσδυση στα ενεργειακά ισοζύγια πολλών
χωρών.
Τα υδροηλεκτρικά έργα δεν δημιουργούν σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Τουναντίον, ο
σωστός σχεδιασμός μπορεί να αναβαθμίσει αισθητικά το περιβάλλον και να δημιουργήσει, πέραν της
ενεργειακής παραγωγής, τουριστική ανάπτυξη, οικοσυστήματα με σημαντική βιοποικιλότητα και επάρκεια
άρδευσης στην ευρύτερη περιοχή. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα
[Εικόνα 1.30.], όπου η πλήρωση της γήινης λεκάνης που δημιουργήθηκε με την κατασκευή του φράγματος,
δημιούργησε μια περιοχή υψηλού φυσικού κάλλους στην οποία οι τουριστικές επενδύσεις απέφεραν
σημαντικά θετικά οικονομικά αποτελέσματα κατοίκους της περιοχής. Σημαντικό ενδιαφέρον αναπτύσσεται
σήμερα και για μικρής κλίμακας υδροηλεκτρικά έργα, τα οποία δεν απαιτούν σημαντική συλλογή και
αποταμίευση νερού, δηλαδή κατασκευή μεγάλων φραγμάτων και ταμιευτήρων. Αυτά είναι κυρίως συνεχούς
ροής. Ένας μικρός υδροηλεκτρικός σταθμός, ισχύος μέχρι 10 MW, εντάσσεται αρμονικά στο περιβάλλον,
καθώς τα έργα στην περιοχή εγκατάστασης του έργου μπορούν να σχεδιασθούν έτσι ώστε να αξιοποιούν τους
τοπικούς ενεργειακούς πόρους και να αναβαθμίζουν το περιβάλλον, πολλαπλασιάζοντας τα οφέλη [1].
26
Εικόνα 1.30.
Υδροηλεκτρικό έργο λίμνης Πλαστήρα[commons.wikimedia.org/wiki/File:Lake_Plastira_dam_2.JPG]
Οι τρεις κυριότεροι τύποι υδροστροβίλων είναι οι εξής:

 Υδροστρόβιλος Pelton [Εικόνα 1.31.]
(α) (β) (γ)

Εικόνα 1.31.
(α)Υδροστρόβιλος Pelton[commons.wikimedia.org/wiki/File:Pelton_400kW_roue_1.JPG], (β),(γ)διαμόρφωση
πτερυγίου[commons.wikimedia.org/wiki/File:Pelton_400kW_roue_3.JPG
commons.wikimedia.org/wiki/File:Pelton_wheel_water_turbine,_nozzle_and_bucket_(Rankin_Kennedy,_Electrical_Inst
allations,_Vol_III,_1903).jpg]
 Υδροστρόβιλος Francis [Εικόνα 1.32.]
(α) (β)
Εικόνα 1.32.
(α)Υδροστρόβιλος Francis, περίβλημα – κέλυφος, ρύθμιση σταθερών πτερυγίων και
γεννήτρια[commons.wikimedia.org/wiki/File:Francis_Turbine_complete.jpg],
(β)στροφείο[commons.wikimedia.org/wiki/File:Francis_Turbine_of_UKHP.JPG]
 Υδροστρόβιλος Kaplan [Εικόνα 1.33.]
27
Εικόνα 1.33.
Υδροστρόβιλος Kaplan (αξονική ροή)[ commons.wikimedia.org/wiki/File:Kaplan-Turbine-2007.jpg]
 Αεριοστρόβιλοι
Οι αεριοστρόβιλοι εκμεταλλεύονται την ενέργεια της ροής καυσαερίων με σκοπό την παραγωγή
κινητήριου έργου σε επίγειες ή αεροπορικές εφαρμογές. Για παράδειγμα, αναφέρονται οι στροβιλοσυμπιεστές
υπερπλήρωσης μηχανών εσωτερικής καύσης, οι επίγειοι αεριοστρόβιλοι παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και
οι αεριοστρόβιλοι των αεροπορικών εφαρμογών [Εικόνα 1.34.].
(α) (β)
Εικόνα 1.34.
(α)Πολυβάθμιος αεριοστρόβιλος[commons.wikimedia.org/wiki/File:Gas_Turbine_Blade.jpg], (β)βαθμίδα αεριοστρόβιλου
 Ατμοστρόβιλοι
Οι ατμοστρόβιλοι [Εικόνα 1.35.] εκμεταλλεύονται την ενέργεια του υδρατμού με σκοπό την
παραγωγή μηχανικού έργου και τη μετατροπή του κυρίως σε ηλεκτρική ενέργεια στα ατμοηλεκτρικά
εργοστάσια με συμβατικά ή πυρηνικά καύσιμα, που εξασφαλίζουν τη θερμική ενέργεια που απαιτείται για τη
δημιουργία του υδρατμού υψηλής θερμοκρασίας και πίεσης.
(α) (β)
Εικόνα 1.35.
Πολυβάθμιοι ατμοστρόβιλοι αξονικής και ακτινικής
ροής[commons.wikimedia.org/wiki/File:Dampfturbine_Montage01.jpg, geograph.org.uk/photo/3674955]
28
 Ανεμοκινητήρες
Οι ανεμοκινητήρες [Εικόνα 1.36] εκμεταλλεύονται την ενέργεια της ροής του ανέμου με σκοπό την
παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (ανεμογεννήτριες).
Εικόνα 1.36.
Ανεμοκινητήρες σε αιολικό πάρκο[commons.wikimedia.org/wiki/File:GreenMountainWindFarm_Fluvanna_2004.jpg]
Οι στρόβιλοι ανάλογα με την κατεύθυνση της ροής του ρευστού που εισέρχεται στο στρόβιλο
διακρίνονται σε:
 Αξονικής ροής [Εικόνα 1.37.]
Στους στροβίλους αξονικής ροής, η διέλευση του ρευστού πραγματοποιείται παράλληλα με τη
διεύθυνση του άξονα της πτερωτής (αξονική ροή). Η μέση ακτίνα της ροής στους αξονικούς στροβίλους
παραμένει σχεδόν σταθερή. Οι στρόβιλοι αυτοί χρησιμοποιούνται για την ενεργειακή αξιοποίηση μεγάλης
παροχής μάζας ρευστού. Οι αξονικοί στρόβιλοι παρουσιάζουν ιδιαίτερα χαμηλή διαφορά πίεσης μεταξύ των
σημείων εισόδου και εξόδου του ρευστού, με συνέπεια να καθίσταται αναγκαία η τοποθέτηση πολλών
βαθμίδων στη σειρά με σκοπό να επιτευχθούν υψηλοί λόγοι πτώσης πίεσης.
Ως τυπική βαθμίδα αξονικού στροβίλου θεωρείται η αλληλουχία μιας σταθερής, ακίνητης
πτερύγωσης (ακροφύσιο), η οποία ακολουθείται από μια περιστρεφόμενη, κινητή πτερύγωση, στην οποία
εκτονώνεται το ρευστό.
Εικόνα 1.37.
Υδροστρόβιλος Kaplan αξονικής ροής[commons.wikimedia.org/wiki/File:S_vs_kaplan_schnitt_1_zoom.jpg]
 Ακτινικής ροής [Εικόνα 1.38.(β).]

Στους στροβίλους ακτινικής ροής το ρευστό προσβάλλει το στρόβιλο ακτινικά, δηλαδή κάθετα ως
προς τον άξονα της πτερωτής, και οδεύει μέσα στο στρόβιλο κατά την ακτινική διεύθυνση.
 Μικτής ή διαγώνιας ροής
Στο σύγχρονο σχεδιασμό των υδροστροβίλων Francis, για παράδειγμα, η ροή μέσα στο δρομέα
γίνεται με κλίση ως προς τον άξονα, και όχι απολύτως ακτινικά. Τότε ο στρόβιλος χαρακτηρίζεται ως
διαγώνιας ή μικτής ροής.
29
(α) (β)
Εικόνα 1.38.
(α)Υδροστρόβιλοι Pelton (μερικής εφαπτομενικής προσβολής)
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Kartell_Kraftwerk,_Pelton_Turbine.jpg] και (β)Francis (ακίνητη και κινητή πτερωτή)
ακτινικής ροής[commons.wikimedia.org/wiki/File:Francis_Turbine_High_flow.jpg]
 Εφαπτομενικής ροής [Εικόνα 1.38.(α)]

Στους στροβίλους αυτούς η πτερωτή προσβάλλεται από τη ροή κατά την εφαπτομενική διεύθυνση
στην περιφέρεια της μέσης ακτίνας του στροβίλου.
Ανάλογα με τον αριθμό των βαθμίδων, από τις οποίες αποτελείται ένας στρόβιλος, οι στρόβιλοι
διακρίνονται σε:
 Μονοβάθμιους στροβίλους
 Πολυβάθμιους στροβίλους
3. Τα χαρακτηριστικά μεγέθη τα οποία υπεισέρχονται στη θεωρητική ανάλυση

των ρευστοδυναμικών μηχανών και στις εφαρμογές τους
Παρουσιάζονται τα κυριότερα φυσικά μεγέθη της ρευστομηχανικής, τα οποία χρησιμοποιούνται για

τη μελέτη και τη θεωρητική ανάλυση των φαινόμενων που επηρεάζουν το σχεδιασμό των ρευστοδυναμικών
μηχανών. Γίνεται, επίσης, σύντομη αναφορά στα όργανα μέτρησης αυτών. Για τις μονάδες μέτρησης των
φυσικών μεγεθών, χρησιμοποιείται το Διεθνές Σύστημα Μονάδων (SI), αλλά γίνεται αναφορά και σε
μονάδες άλλων συστημάτων, κυρίως του Αγγλοσαξονικού, που έχουν ευρύτατη χρησιμοποίηση.
Πυκνότητα
Εικόνα 1.39.
Όργανο μέτρησης της πυκνότητας[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Density_-_Gram_per_cubic_centimetre.svg]
Η πυκνότητα ρ είναι ένα μονόμετρο μέγεθος, χαρακτηριστικό για κάθε υλικό, που βρίσκεται σε
συγκεκριμένη φυσική κατάσταση (στερεό, υγρό, αέριο) και σε συγκεκριμένες συνθήκες (πίεση, θερμοκρασία)
και ορίζεται ως το πηλίκο της μάζας m του υλικού, προς τον όγκο V που αυτή καταλαμβάνει.
30
m  kg 
ρ  
V  m3 
Ειδικό Βάρος
Ειδικό βάρος γ ενός υλικού ορίζεται ως το πηλίκο του βάρους Β του υλικού, προς τον όγκο V που
αυτό καταλαμβάνει.
Β  Ν  mg
γ  3 ρg
V m  V
m
Επιτάχυνση της βαρύτητας g  9.81
 s 
2
Ιξώδες
Η ιδιότητα του ρευστού να αντιστέκεται σε δυνάμεις, που τείνουν να προκαλέσουν τη ροή του,
ονομάζεται ιξώδες. Η αντίσταση αυτή οφείλεται στις δυνάμεις συνοχής μεταξύ των μορίων του ρευστού. Το
ιξώδες, το οποίο είναι μέτρο αυτής της τριβής, αποτελεί εντατική ιδιότητα του ρευστού που χαρακτηρίζει τη
ροή. Το ιξώδες μετρείται με ειδικά όργανα που λέγονται ιξωδόμετρα [Εικόνα 1.40.(α)(β)].
(α) (β)
Εικόνα 1.40.
(α)Γυάλινο ιξωδόμετρο τύπου U [commons.wikimedia.org/wiki/File:Ostwaldscher_Z%C3%A4higkeitsmesser.jpg],
(β)Ηλεκτρονικό περιστροφικό ιξωδόμετρο[flickr.com/photos/micro-motion/16648284619]
Σχήμα 1.1.
Ροή ρευστού σε επαφή με στερεό τοίχωμα
31
Όταν ένα ρευστό ρέει σε επαφή με στερεό τοίχωμα, η ταχύτητά του είναι μικρότερη κοντά στο
τοίχωμα και μηδενίζεται ακριβώς επάνω σε αυτό. Για την κατανόηση του ορισμού του ιξώδους
χρησιμοποιείται το Σχήμα 1.1.. Έστω λοιπόν δυο παράλληλα τοιχώματα μεταξύ των οποίων υπάρχει ρευστό.
Στο πάνω τοίχωμα, που είναι δυνατόν να κινείται, ασκείται δύναμη F. Όλα τα στοιχεία του ρευστού που
βρίσκονται σε επαφή με το κινούμενο τοίχωμα αποκτούν την ταχύτητα του τοιχώματος, ενώ τα στοιχεία που
βρίσκονται σε επαφή με το κάτω τοίχωμα παραμένουν ακίνητα. Μεταξύ των δύο τοιχωμάτων αποκαθίσταται
μια κατανομή ταχύτητας, όπως φαίνεται στην εικόνα. Μεταξύ δυο γειτονικών θέσεων που απέχουν απειροστή
απόσταση dy υπάρχει διαφορά ταχύτητας κατά du. Ποσοτικά το ιξώδες, μ ορίζεται ως η διατμητική δύναμη
ανα μονάδα επιφάνειας που μεταφέρεται μεταξύ δυο επάλληλων στρωμάτων, που βρίσκονται σε σχετική
κίνηση και ανα μονάδα μεταβολής της ταχύτητας ως προς την κάθετη προς τα τοιχώματα διάσταση. Η
διατμητική τάση, τ είναι στην ουσία η τάση που αντιστέκεται στη μεταβολή της κινητικής κατάστασης του
 N 
ρευστού. Η διατμητική τάση τ έχει μονάδα μέτρησης  2  .
m 
m
du  
 Ν   kg 
  
s
τ 2   μ  
m   m  s  dy m
 kg  dy
μ   τ
m s du
Θερμοκρασία
(α) (β)
Εικόνα 1.41.
Θερμόμετρα[en.wikipedia.org/wiki/Orders_of_magnitude_(temperature)#/media/File:Temperature_in_eV.svg
commons.wikimedia.org/wiki/File:Thermoelement-Thermometer_Omega_(1).jpg]
Η θερμοκρασία είναι το επίπεδο της θερμικής ισορροπίας των συστημάτων (ως σύστημα ορίζεται
συγκεκριμένη ποσότητα ύλης-μάζας). Συνδέεται με τη μέση κινητική ενέργεια των σωματιδίων ενός υλικού
συστήματος. Πιο απλά είναι το μέτρο που καθορίζει πόσο θερμό ή πόσο ψυχρό είναι ένα σύστημα. Μονάδα
μέτρησης της θερμοκρασίας είναι ο βαθμός Kelvin. Μετρητικά όργανα της θερμοκρασίας είναι τα
θερμόμετρα (ηλεκτρονικά θερμόμετρα, θερμοζεύγη, θερμόμετρα υδραργύρου ή οινοπνεύματος).
32
Όγκος
Όγκος ενός υλικού συστήματος ονομάζεται η ποσότητα του χώρου που καταλαμβάνει το σύστημα
αυτό, και μετρείται σε κυβικά μέτρα (m3 ). Χρησιμοποιείται, επίσης, και το λίτρο (l) [1l=1000cm3=10-3m3]
Τα κυριότερα όργανα μέτρησης όγκου είναι το σιφώνιο, η προχοΐδα, η ογκομετρική φιάλη και ο
ογκομετρικός σωλήνας.
(α) (β)
Εικόνα 1.42.
Ογκομετρικός σωλήνας και προχοΐδα [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Simple_Measuring_Cup.jpg
commons.wikimedia.org/wiki/File:Mohr_burette.jpg]
Παροχή
Παροχή ονομάζεται ο ρυθμός με τον οποίο διεξάγεται ένα φυσικό φαινόμενο. Στην περίπτωση του
φαινόμενου της ροής ρευστών, διακρίνεται σε παροχή μάζας και παροχή όγκου. Οι παροχές αυτές καθορίζουν
την ποσότητα της μάζας, ή του όγκου, του ρευστού που διέρχεται από ένα σημείο ελέγχου της ροής ανά
μονάδα χρόνου. Η παροχή είναι ένα από τα κύρια λειτουργικά χαρακτηριστικά των ρευστοδυναμικών
μηχανών.
Παροχή όγκου(Q) διαμέσου μιας ροϊκής επιφάνειας (Α) είναι ο όγκος (V) του ρευστού που διαπερνά
την επιφάνεια προς τον αντίστοιχο χρόνο (t). Αν η ροή διήλθε διαμέσου της επιφάνειας σε απόσταση (s) στο
χρόνο (t), τότε ο όγκος (V) του ρευστού που διήλθε δια της επιφανείας (Α) είναι V  A  s
Συνεπώς:
 m3  V A  s
Q   Av
 s  t t
Όπου v είναι η ταχύτητα του ρευστού που διαπερνά κάθετα την επιφάνεια Α
Παροχή μάζας (ṁ ) διαμέσου μιας ροϊκής επιφάνειας είναι η μάζα του ρευστού που διαπερνά την
επιφάνεια προς τον αντίστοιχο χρόνο.
m ρV
   
kg
m  ρQ ρΑv
 s  t t
Χρησιμοποιούνται πολλά είδη οργάνων μέτρησης της παροχής, τα συνηθέστερα εκ των οποίων είναι
τα εξής:
 Μετρητικός σωλήνας Venturi
33
Εικόνα 1.43.
Σωλήνας Ventouri [commons.wikimedia.org/wiki/File:VenturiTubeScheme.png]
 Μετρητικό διάφραγμα
Εικόνα 1.44.
Μετρητικό πλακίδιο(διάφραγμα) [commons.wikimedia.org/wiki/File:Blende_eng.png]
 Διαφόρων τύπων ροόμετρα
(α) (β)
Εικόνα 1.45.
(α)Ροόμετρο με πλωτήρα [https://en.wikipedia.org/wiki/Variable_area_meter#/media/File:Techfluid-CG34-2500.jpg],
(β)μηχανικό ροόμετρο νερού [en.wikipedia.org/wiki/File:Water_meter.jpg]
34
Ταχύτητα
Ταχύτητα ενός ροϊκού στοιχείου ονομάζεται ο ρυθμός μεταβολής της θέσης του στοιχείου αυτού ως
προς το χρόνο, όπως αυτή μετριέται σε ένα δεδομένο σύστημα συντεταγμένων. Στην κινηματική η ταχύτητα
είναι διανυσματικό μέγεθος, δηλαδή χαρακτηρίζεται τόσο από το μέτρο (μέγεθος) της, όσο και από τη
διεύθυνση και τη φορά της. Διακρίνεται σε μέση ταχύτητα και σε στιγμιαία ταχύτητα.
Ως μέση ταχύτητα (v) ενός σώματος ή στοιχείου, κατά τη διάρκεια ενός χρονικού διαστήματος (t),
ορίζεται το πηλίκο της μετατόπισής του(s) προς το χρονικό διάστημα (t) που χρειάσθηκε για τη μετατόπιση,
ενώ ως διεύθυνση και φορά της ταχύτητας ορίζεται η διεύθυνση και η φορά της μετατόπισης αυτής.
m s
v  
s t
Στιγμιαία θεωρείται η ταχύτητα ενός σώματος, ή στοιχείου, σε μια δεδομένη χρονική στιγμή.
Ορίζεται ως το όριο της μέσης ταχύτητας του σώματος σε χρονικά διαστήματα ολοένα και πιο μικρά γύρω
από τη δεδομένη χρονική στιγμή. Καθώς το χρονικό διάστημα τείνει στο μηδέν, η ταχύτητα τείνει σε μια τιμή
που ορίζεται ως η στιγμιαία ταχύτητα κατά τη χρονική στιγμή t.
 
 Δs d s
v  lim 
Δt 0 Δt dt  
Στην παραπάνω σχέση s και Δs είναι το διάνυσμα θέσης του στοιχείου και το διάνυσμα της
μετατόπισής του αντίστοιχα. Το όριο αυτό, με το οποίο εκφράζεται η στιγμιαία ταχύτητα, εκφράζει και την
έννοια της παραγώγου του διανύσματος θέσης του στοιχείου ως προς το χρόνο.
Η μέτρηση της ταχύτητας των ρευστών είναι ένα θέμα που απασχόλησε και απασχολεί την επιστήμη
εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η ταχύτητα στα δίκτυα υπολογίζεται πλέον μέσω της παροχής. Ωστόσο,
υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες απαιτείται η μέτρηση της στιγμιαίας ταχύτητας σε σημεία της
ροής γύρω από στρεφόμενα στοιχεία των ρευστοδυναμικών μηχανών, όπου δεν μπορούν να τοποθετηθούν
όργανα, ή σε σημεία όπου τα τοποθετούμενα όργανα επηρεάζουν το ροϊκό πεδίο. Έχουν αναπτυχθεί λοιπόν
μετρητικές διατάξεις, οι οποίες δεν επηρεάζουν τη ροή του ρευστού. Οι διατάξεις αυτές χρησιμοποιούνται,
όλο και περισσότερο, και στα δίκτυα, των οποίων οι αγωγοί έχουν σχετικά μικρή διάμετρο. Άρα
επηρεάζονται σημαντικά από την τοποθέτηση αντικειμένων μέσα στη ροή. Οι διατάξεις αυτές χωρίζονται σε
δυο κατηγορίες, τις διατάξεις Doppler Velocimetry και τις διατάξεις μέτρησης του πεδίου ταχύτητας,
Particle Image Velocimetry (PIV), όπως ονομάζονται διεθνώς.
Σε ένα γενικό πλαίσιο οι συσκευές Doppler μετρούν την ταχύτητα της ροής, μετρώντας τη μεταβολή
της συχνότητας φωτεινών, ηχητικών ή και ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Ειδικότερα τοποθετείται μια
διάταξη εκτός ροής, η οποία αποτελείται από έναν πομπό και ένα δέκτη ακτινοβολίας. Στη συνέχεια,
εκπέμπεται ακτινοβολία γνωστού μήκους κύματος από τον πομπό στο ρευστό. Οι φυσαλίδες και τα σωματίδια
του υγρού ανακλούν την ακτινοβολία η οποία λαμβάνεται από το δέκτη. Τα σωματίδια και οι φυσαλίδες
κινούνται όμως με μία ορισμένη ταχύτητα συνεπώς η συχνότητα της ακτινοβολίας που εκπέμπεται από αυτά
μεταβάλλεται. Υπολογίζοντας τη μεταβολή της συχνότητας της ακτινοβολίας, υπολογίζεται η ταχύτητα των
σωματιδίων και των φυσαλίδων, άρα και του ρευστού. Στις Εικόνα 1.46. φαίνονται οι βασικές συνιστώσες
ενός συστήματος μέτρησης ταχύτητας ρευστού με τη μέθοδο Doppler:
Εικόνα 1.46.
Ροόμετρο Doppler[commons.wikimedia.org/wiki/File:Tttecnology.gif]
 Laser Doppler Velocimetry (LDV)
35
Το σύστημα Laser Doppler Velocimetry (LDV) ή Laser Doppler Anemometry (LDA) αποτελεί
μια οπτική τεχνική βασισμένη στις ιδιότητες μιας μονοχρωματικής ακτινοβολίας (laser) με βάση την οποία
είναι δυνατόν να μετρηθεί η ταχύτητα αιωρούμενων σωματιδίων μέσα στο ρευστό, τα οποία ακολουθούν τη
ροή.
Εικόνα 1.47.
Βασική διάταξη της μεθόδου LDV[commons.wikimedia.org/wiki/File:Laser-Doppler.jpg]
Μια τυπική συσκευή LDV αποτελείται από μια συσκευή εκπομπής μονοχρωματικής ακτίνας φωτός
laser, από ένα σύστημα φακών, καθώς και από τον αποκωδικοποιητή, στον οποίο προσδιορίζεται η συχνότητα
Doppler. Η ακτίνα μονοχρωματικής ακτινοβολίας (laser), που είναι πολωμένη, χωρίζεται σε δύο
παράλληλες ακτίνες ίσης έντασης, που τέμνονται μέσα στο πεδίο ροής στο οποίο επιδιώκεται η μέτρηση της
ταχύτητας. Στη συνέχεια, ένας φακός δέχεται την ακτινοβολία που σκεδάζεται από τον όγκο αναφοράς (τομή
των δύο ακτινών) και, μέσω ενός διαφράγματος και ενός οπτικού φίλτρου, οδηγεί την ακτινοβολία αυτή σε
κάποια φωτοευαίσθητη επιφάνεια. Η ένταση του ρεύματος, που παράγεται, είναι ανάλογη αυτής της
σκεδαζόμενης ακτινοβολίας. Το σήμα, στη συνέχεια, οδηγείται σε αποκωδικοποιητή, όπου προσδιορίζεται η
συχνότητα Doppler της σκεδαζόμενης ακτινοβολίας που είναι ευθέως ανάλογη της ταχύτητας ροής στον όγκο
αναφοράς (τομή των δύο ακτινών). Η μέθοδος LDV χρησιμοποιείται για τη μέτρηση των τριών (3)
συνιστωσών της ταχύτητας σε σημείο ροής.
 Particle Image Velocimetry (PIV)
Σήμερα χρησιμοποιείται ευρύτατα η υπολογιστική ρευστομηχανική για την αριθμητική επίλυση των
διαφορικών εξισώσεων που περιγράφουν τους νόμους των ρευστών και τον υπολογισμό με ακρίβεια της
ταχύτητας στο ροϊκό πεδίο. Μια πιο απλή και εντυπωσιακή μέθοδος μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τον
ίδιο σκοπό και με συγκρίσιμα αποτελέσματα. Πρόκειται για μια μέθοδο προσδιορισμού στιγμιαίων
διανυσμάτων της ταχύτητας σε ένα ολόκληρο τμήμα ενός πεδίου ροής, με ταχύτατη ηλεκτρονική
φωτογράφιση και κατάλληλο φωτισμό laser, χωρίς την είσοδο μετρητικών οργάνων στη ροή του ρευστού. Η
μέθοδος χρησιμοποιείται ευρύτατα τόσο στην εκπαίδευση, όσο και στην έρευνα. Το εύρος των ταχυτήτων
που μπορούν να υπολογισθούν εκτείνεται μέχρι και τις υπερηχητικές ταχύτητες και μέσω της στερεοσκοπίας
υπάρχει δυνατότητα καταγραφής και τρισδιάστατου πεδίου ροής.
Δεν παρεμβαίνουν μετρητικά όργανα στη ροή, αλλά σκορπίζονται μικρά σωματίδια κατάλληλα
επιλεγμένα, ώστε να παρακολουθούν απόλυτα τη ροή. Εδώ γίνεται φυσικά η παραδοχή ότι τα σωματίδια που
ιχνηλατούν, κατά κάποιο τρόπο, τη ροή δεν την επηρεάζουν. Σημαντική έρευνα έχει γίνει για να
προσδιορισθεί το είδος και το μέγεθος των σωματιδίων, ώστε να ισχύει η παραδοχή.
36
Εικόνα 1.48.
Σχηματική απεικόνιση πεδίου ροής με τη μέθοδο Particle Image Velocimetry
[commons.wikimedia.org/wiki/File:PIVlab_multipass.jpg]
Με το φωτισμό της ροής από ένα επίπεδο «φύλλο» φωτός laser τα σωματίδια και κατ’ επέκταση η
ροή είναι δυνατόν να φωτογραφηθούν. Η κίνηση αυτών των σωματιδίων χρησιμοποιείται, για να υπολογιστεί
το μέτρο της ταχύτητας και η κατεύθυνσή της, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, ταυτόχρονα σε όλο το ροϊκό
πεδίο που φωτίζεται από το φως του laser. Μετρούνται δύο συνιστώσες της ταχύτητας που βρίσκονται πάνω
στο επίπεδο της τομής της ροής από το «φύλλο» φωτός και, με τη βοήθεια σύγχρονων μέσων καταγραφής και
κατάλληλου λογισμικού, μπορούν να δημιουργηθούν απεικονίσεις της πραγματικής ταχύτητας.
Μια διάταξη PIV αποτελείται από μία ψηφιακή (CCD) φωτογραφική μηχανή, μια συσκευή παλμικής
εκπομπής laser, ένα συγχρονιστή, ο οποίος συγχρονίζει τη λειτουργία της κάμερας και του laser, και ένα
τροφοδοτικό σύστημα σωματιδίων, το οποίο διασκορπίζει στη ροή κατάλληλα σωματίδια, που πρέπει να
παρακολουθούν, κατά το δυνατόν τέλεια, τη ροή. Το ροϊκό πεδίο που εξετάζεται, φωτίζεται παλμικά με ένα
λεπτό φύλλο φωτός με πολύ μικρή χρονική διαφορά, Δt, μεταξύ δύο διαδοχικών παλμών. Η ψηφιακή
φωτογραφική μηχανή, συγχρονισμένη με την παλμική συσκευή εκπομπής φωτός laser φωτογραφίζει και
μεταφέρει στο υπολογιστικό σύστημα σε ξεχωριστές εικόνες, το πεδίο ροής που φαίνεται σε κάθε παλμό του
φωτός. Σύγχρονες διατάξεις PIV μπορούν να μεταφέρουν στο υπολογιστικό σύστημα 200 ζεύγη εικόνων με
χρονική διαφορά περίπου 200 ms. Στη συνέχεια δύο διαδοχικές ψηφιακές εικόνες ετεροσυσχετίζονται (από
«pixel» σε «pixel») και εντοπίζεται η μετατόπιση Δx ενός κοινού, στις δύο εικόνες, σωματιδίου της ροής . Με
γνωστή τη μετατόπιση Δx και το χρόνο Δt, προκύπτει το μέγεθος, η διεύθυνση και η φορά ενός διανύσματος
ταχύτητας. Τέλος, με την επανάληψη της συσχέτισης, προκύπτει ένα σύνολο διανυσμάτων της ταχύτητας,
όπως φαίνεται στην Εικόνα 1.48..
Πίεση
Η πίεση σε ένα σημείο ενός ρευστού ορίζεται ως ο λόγος του μέτρου της κάθετης δύναμης F, που
ασκείται σε στοιχειώδη επιφάνεια ΔΑ, περιβάλλουσα το σημείο με οποιοδήποτε προσανατολισμό, προς το
εμβαδόν της επιφάνειας αυτής. Η πίεση αφορά στα ρευστά, και είναι μονόμετρο μέγεθος.
F  N 
P[Pa] 
ΔA  m 2 
Επίσης, χρησιμοποιείται και η μονάδα μέτρησης bar  1 kp   9.81N  105 Pa 

 
 cm  10 4 m 2 
2
 
37
Η πίεση μετριέται με ειδικά όργανα τα μανόμετρα και, ειδικά για την ατμοσφαιρική πίεση,
χρησιμοποιούνται τα βαρόμετρα. Υπάρχουν διαφόρων ειδών μανόμετρα, τα συνηθέστερα εκ των οποίων
είναι τα μηχανικά μανόμετρα και τα ψηφιακά ηλεκτρονικά:
 Μηχανικά μανόμετρα
Τα μηχανικά μανόμετρα χρησιμοποιούνται ευρύτατα στις εφαρμογές των ρευστοδυναμικών μηχανών.
Τα περιβλήματα μάλιστα των αντλιών φέρουν πολλές φορές ειδικές κοχλιώσεις στην είσοδο και στην έξοδο
της αντλίας για την τοποθέτηση μηχανικών μανομέτρων και την ανάγνωση των πιέσεων στις θέσεις αυτές. Η
διαφορά πίεσης μεταξύ εξόδου και εισόδου μιας αντλίας, είναι καθοριστικός λειτουργικός της παράγων. Όταν
η βελόνα του μηχανικού μανομέτρου δείχνει μηδέν, τη στιγμή που επικοινωνεί με την ατμόσφαιρα, τότε αυτό
μετρά σχετική πίεση, δηλαδή πόσο μεγαλύτερη ή μικρότερη είναι η μετρούμενη πίεση σχετικά με την
ατμοσφαιρική. Όταν δηλαδή ένα μηχανικό μανόμετρο δείχνει, για παράδειγμα, -0.3 bar, τότε η απόλυτη πίεση
που μετρά είναι 0.7 bar.
Εικόνα 1.49.
Μηχανικά μανόμετρα μέτρησης της σχετικής πίεσης [pixabay.com/el-863210/
commons.wikimedia.org/wiki/File:Manometer_inside.jpg]
Για τη μέτρηση της διαφοράς των πιέσεων μεταξύ δύο χώρων, χρησιμοποιούνται τα διαφορικά
μανόμετρα. Αυτά είναι υοειδείς σωλήνες με κατακόρυφα [Εικόνα 1.50.], ή κεκλιμένα σκέλη [Εικόνα 1.47.]
(για μεγαλύτερη ευαισθησία) διατομής σωλήνα Α, που περιέχουν ένα μανομετρικό υγρό (συνήθως
χρωματισμένο νερό) γνωστής πυκνότητας ρ και ειδικού βάρους γ. Η διαφορά πίεσης μεταξύ των δύο χώρων,
με τους οποίους συνδέονται τα δύο σκέλη, ισούται με την υδροστατική πίεση που ασκεί στη βάση της η
στήλη h του μανομετρικού υγρού που υπερέχει της στάθμης του άλλου σκέλους.
γ∙h∙A
P2 =P1 + =P1 +γ∙h→P2 -P1 =γ∙h
A
Εικόνα 1.50.
Διαφορικό μανόμετρο
38
Εικόνα 1.51.
Κεκλιμένο Διαφορικό μανόμετρο
 Ο σωλήνας Pitot
O σωλήνας Pitot είναι ένα αισθητήριο, που σε συνδυασμό με ένα διαφορικό μανόμετρο
χρησιμοποιείται για τη μέτρηση ταχύτητας ροής ενός ρευστού. Πρόκειται για μια απλή κατασκευή, η οποία
αποτελείται από δύο ομόκεντρους σωλήνες που είναι έτσι διαμορφωμένοι, ώστε να συνδέουν δυο
ανεξάρτητες περιοχές της ροής με τα δύο σκέλη ενός διαφορικού μανομέτρου (Εικόνα 1.52.). Τοποθετείται,
έτσι ώστε η ροή να είναι παράλληλη με το οριζόντιο τμήμα του σωλήνα, προσερχόμενη προς αυτόν. Στο
σημείο ανακοπής 1 του σωλήνα, η ταχύτητα του ρευστού μηδενίζεται (μέγιστη πίεση), ενώ στης οπές 2, του
εξωτερικού σωλήνα η ταχύτητα του ρευστού στο σημείο αυτό είναι ίση με την ταχύτητα της ροής.
Οι σωλήνες Pitot λόγω της απλής κατασκευής τους, της αρκετά καλής ακρίβειας που επιτυγχάνουν,
καθώς, επίσης, και της αξιόπιστης λειτουργίας τους, λόγω απουσίας κινουμένων μερών, χρησιμοποιούνται για
τη μέτρηση ταχύτητας ρευστών σε αγωγούς ή γύρω από σώματα αλλά και για τη μέτρηση της ταχύτητας
κίνησης σωμάτων μέσα σε ρευστά.
1 1 2∙γ ∙h
P1 =P2 + ∙ρ∙v22 →P1 -P2 =γΜ ∙h= ∙ρ∙v22 →v2 =√ Μ
2 2 ρ
1 1
Το άθροισμα, P  P   ρ  v 2 , της στατικής πίεσης, P και της δυναμικής πίεσης,  ρ  v2 ,
t 2 2
ονομάζεται πίεση Pitot ή ολική πίεση.
Εικόνα 1.52.
Ο σωλήνας Pitot
39
 Ηλεκτρονικά μανόμετρα [Εικόνα 1.53.]
Τα ψηφιακά μανόμετρα στην είσοδο αποτελούνται από έναν αισθητήρα ο οποίος μετατρέπει την
πίεση, που δέχεται, σε ανιχνεύσιμη μορφή αναλογικού ηλεκτρικού σήματος. Το ηλεκτρικό σήμα μεταφέρεται,
μετά από ειδική ενίσχυση και ψηφιοποίηση, στη συσκευή ανάγνωσης, καταγραφής και βαθμονόμησης, και
έτσι, παρέχεται σε οθόνη η ένδειξη της τιμής της πίεσης.
Εικόνα 1.53.
Ηλεκτρονικό μανόμετρο
Βιβλιογραφία 1ου Κεφαλαίου

[1] ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΗΣ, Υδροδυναμικές Μηχανές (Αντλίες – Υδροστρόβιλοι), Εκδόσεις
ΣΥΜΕΩΝ 1994
[2] ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΚΡΙΤΙΔΗΣ, Αντλίες, Εκδόσεις ΓΙΑΧΟΥΔΗ-ΓΙΑΠΟΥΛΗ 1985
40
Κεφάλαιο 2 – Εισαγωγή στα ροϊκά φαινόμενα
Σύνοψη
Η έννοια του ανοικτού συστήματος (όγκος ελέγχου) –Ρυθμός μεταβολής των ιδιοτήτων του συστήματος –
Νόμος της συνέχειας – Νόμος της ορμής (δυνάμεις) – Γενικευμένη εξίσωση της διατήρησης της ενέργειας –
Τύποι ροής των ρευστών, η σημασία των απωλειών – Εφαρμογή του νόμου της διατήρησης της ενέργειας σε
υδραυλικό σύστημα – Η έννοια του μανομετρικού ύψους στις ρευστοδυναμικές μηχανές
Εφαρμοσμένη Ρευστομηχανική Δημήτριος Παπανίκας Εκδόσεις MEDIA GURU –
Κύρια λήμματα: Ροϊκό σύστημα, όγκος ελέγχου, νόμος συνέχειας, νόμος της ορμής, νόμος της ενέργειας.
Ικανότητα του σπουδαστή να διαχειρίζεται τους νόμους που διέπουν τη ροή των ρευστών.
Κατανόηση της έννοιας του μανομετρικού ύψους στις ρευστοδυναμικές μηχανές.
1. Μορφές ροής των ρευστών - Η σημασία των απωλειών
1.1. Στρωτή ή Γραμμική ροή– Τυρβώδης ροή

Το ιξώδες, μ, όπως αναφέρθηκε στο Κεφάλαιο 1, είναι χαρακτηριστική φυσική ιδιότητα των πραγματικών
ρευστών και το αίτιο της δημιουργίας διατμητικών τάσεων, μεταξύ δύο διαδοχικών στρωμάτων του ρευστού
που βρίσκονται σε σχετική κίνηση (ροή). Η λειτουργία του ιξώδους προσομοιάζει με εκείνη της τριβής
μεταξύ δύο κινουμένων στερεών επιφανειών σε επαφή. Τα λεπτόρρευστα υγρά έχουν μικρό ιξώδες ενώ τα
παχύρρευστα μεγάλο. Προφανώς το ιδανικό ρευστό δεν παρουσιάζει εσωτερική τριβή και δεν έχει ιξώδες.
Δύο βασικές μορφές ροής των ιξωδών ρευστών, υγρών, ή αερίων, συναντώνται στις πρακτικές
εφαρμογές. Η στρωτή, ή στρωματική, ή γραμμική (laminar) ροή και η τυρβώδης (turbulent) ροή, η οποία
κυριαρχεί στα ροϊκά φαινόμενα των εφαρμογών της μηχανικής των ρευστών.
Στρωτή, ή στρωματική, ή γραμμική ροή υφίσταται όταν τα δομικά στοιχεία του ρευστού ρέουν,
ομαλά, κατά στρώματα, ή κατά γραμμές χωρίς καμία συναλλαγή μάζας και ορμής κάθετα προς την κίνηση
των στρωμάτων ή των γραμμών. Η στρωτή ροή δεν είναι ευσταθής και αν αυξηθεί η ταχύτητα, με ευκολία
μεταβαίνει σε τυρβώδη κατάσταση.
Η τυρβώδης ροή ή τύρβη χαρακτηρίζεται από χαοτική κίνηση των δομικών στοιχείων του ρευστού.
Ασταθείς στροβιλισμοί, κάθε κλίμακας, σχηματίζονται στη μάζα του ρευστού και συναλλάσσουν μάζα και
ορμή, αλληλοεπιδρώντας μεταξύ τους.
Όταν ανοίγεται μια βρύση σχετικά λίγο, παρατηρείται ότι το νερό τρέχει στρωτά, σχηματίζοντας ένα
σχεδόν διαφανές ρεύμα. Εδώ η ροή είναι γραμμική. Όταν όμως η βρύση ανοίγεται αρκετά, παρατηρείται ότι
το νερό κινείται άτακτα προς τα κάτω, στροβιλίζεται (δημιουργείται τύρβη) και το ρεύμα δεν είναι πλέον
διαφανές. Εδώ πρόκειται για τυρβώδη ροή.
Όταν ένα ρεύμα ρευστού, δεδομένης ταχύτητας, ρέει, εφαπτόμενο σε στερεό τοίχωμα (κυλινδρικό, ή
επίπεδο), η ταχύτητά του βαίνει μειούμενη, λόγω του ιξώδους, καθώς προσεγγίζεται το στερεό αυτό όριο.
Ακριβώς στη διεπαφή η ταχύτητα του ρευστού θεωρείται μηδενική. Το στρώμα του ρευστού, στο οποίο
γίνεται βάθμωση της ταχύτητας, από τη μηδενική τιμή μέχρι την ταχύτητα του ελευθέρου ρεύματος,
ονομάζεται οριακό στρώμα (boundary layer). Το οριακό στρώμα είναι στρωτό ή τυρβώδες, ανάλογα με το
ιξώδες του ρευστού, την τιμή της ταχύτητας του ρεύματος και το μέγεθος της τραχύτητας του στερεού ορίου
[11].
1.2. Μόνιμη – Μεταβαλλόμενη ροή

Όταν οι τιμές των χαρακτηριστικών ιδιοτήτων (παραμέτρων) μιας ροής, σε οποιοδήποτε σημείο του ρευστού,
δεν μεταβάλλονται με το χρόνο, τότε η ροή θεωρείται μόνιμη (steady). Στη μόνιμη ροή, σε οποιαδήποτε θέση
της, θα ισχύει:

v
0
t
41
P
0
t
T
0
t
ρ
0
t
Δηλαδή δεν αλλάζει με το χρόνο σε κάθε θέση του ροϊκού πεδίου, η ταχύτητα v, η πίεση P, η
θερμοκρασία T και η πυκνότητα, ρ, της ροής. Τα μεγέθη αυτά μπορεί να είναι διαφορετικά σε διάφορες
θέσεις του ροϊκού πεδίου, αλλά σε κάθε θέση παραμένουν σταθερά με το χρόνο.
Η τυρβώδης ροή χαρακτηρίζεται από διακύμανση των τιμών των χαρακτηριστικών ιδιοτήτων της, σε
κάθε θέση της, κατά τη διάρκεια του χρόνου. Στην περίπτωση αυτή, σημειώνεται με έμφαση ότι η ροή είναι
μόνιμη, όταν δε μεταβάλλεται με το χρόνο η μέση τιμή του μεγέθους. Για παράδειγμα, έστω η ταχύτητα σε
κάποιο σημείο τυρβώδους ροής διακυμαίνεται με το χρόνο, σύμφωνα με την ακόλουθη γραφική απεικόνιση:
Σχήμα 2.1.
Μόνιμη τυρβώδης ροή
1
Η μέση ταχύτητα που είναι v(t)   ot v  dt πρέπει να είναι σταθερή κατά την πάροδο του χρόνου, για να
t
θεωρηθεί η ροή μόνιμη [Σχήμα 2.1.].
Αν υπάρχει μεταβολή της μέσης τιμής των χαρακτηριστικών ιδιοτήτων της ροής με το χρόνο σε
οποιοδήποτε σημείο του ροϊκού πεδίου, τότε η ροή ονομάζεται μεταβαλλόμενη [Σχήμα 2.2.].

v
0
t
P
0
t
T
0
t
ρ
0
t
Σχήμα 2.2.
Μεταβαλλόμενη τυρβώδης ροή
42
1.3. Ομοιόμορφη – Ανομοιόμορφη ροή
Ομοιόμορφη (homogeneous) χαρακτηρίζεται η ροή που παρουσιάζει αμελητέα σχετική κίνηση. Δηλαδή, στη
ροή αυτή το διάνυσμα της ταχύτητας παραμένει σταθερό, κατά μέτρο, διεύθυνση και φορά σε οποιοδήποτε
σημείο της ροής, σε οποιονδήποτε χρόνο. Σε κάθε άλλη περίπτωση η ροή είναι ανομοιόμορφη.
Στα επόμενα θα θεωρηθεί ομοιόμορφη η ροή σε σωληνωτούς αγωγούς σταθερής διατομής.
Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι υπάρχει βάθμωση της ταχύτητας από το κέντρο του αγωγού προς τα
τοιχώματα, όταν η μέση ταχύτητα διατηρείται σταθερή χωρικά και χρονικά, τότε η ροή θεωρείται
ομοιόμορφη.
1.4.Ροϊκή γραμμή
Ροϊκή γραμμή (stream line) ονομάζεται η διαδρομή ενός ροϊκού δομικού στοιχείου ρευστού σε μόνιμη,
στρωτή ροής. Η γραμμή που διαγράφεται έχει εφαπτόμενο, σε κάθε σημείο της, το διάνυσμα της ταχύτητας

του ρευστού [Σχήμα 2.3.]. Δηλαδή, αν ds είναι ένα στοιχειώδες τμήμα της γραμμής ροής:
 
ds dx, dy, dz  v v , v , v   0
 x y z
Σχήμα 2.3.
Ροϊκή γραμμή
Αν vx, vy και vz είναι οι συνιστώσες της ταχύτητας στις διευθύνσεις x, y και z αντίστοιχα, τότε οι
διαφορικές εξισώσεις μιας γραμμής ροής προκύπτουν από την ανάπτυξη της προηγούμενης σχέσης, ως εξής:
dx dy dz
 
v v v
x y z
Στη μόνιμη ροή, αφού δε μεταβάλλεται η ταχύτητα σε κάθε σημείο, οι γραμμές ροής θα είναι
σταθερές στο χώρο, τροχιές των σωματιδίων του ρευστού. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο στη μεταβαλλόμενη
ροή. Εδώ ένα σωματίδιο μπορεί να διαγράφει μια γραμμή ροής σε ένα δεδομένο χρόνο και άλλη στην χρονική
στιγμή που ακολουθεί. Οι γραμμές ροής μιας δισδιάστατης στρωτής ροής [Σχήμα 2.4.] μπορούν να
παρατηρηθούν και να καταγραφούν, διαχέοντας στο ρευστό ιχνηλάτες, με τη μορφή μικροσκοπικών
χρωματισμένων σωματιδίων, τα οποία μπορούν να παρακολουθούν τη ροή του ρευστού.
Σχήμα 2.4.
Δισδιάστατη γραμμή ροής [commons.wikimedia.org/wiki/File:Streamlines_relative_to_airfoil.png]
43
1.5. Αδιαβατική ροή – Ισεντροπική ροή
Όταν η κίνηση ενός ρευστού γίνεται χωρίς αυτό να συναλλάσσει θερμότητα με το περιβάλλον του, τότε η ροή
ονομάζεται αδιαβατική.
Θεωρείται μια αδιαβατική ροή, η οποία γίνεται με αντιστρεπτό τρόπο. Δηλαδή, πέραν της απουσίας
της συναλλαγής θερμότητας, και το έργο που γίνεται επί του ρευστού παράγεται ή καταναλώνεται χωρίς
απώλειες (τριβές). Η ροή αυτή ονομάζεται ισεντροπική, είναι ιδανική και χρησιμοποιείται για σύγκριση με
την πραγματική.
2. Η έννοια του ανοικτού συστήματος (όγκος ελέγχου)

Η ροή ενός πραγματικού ρευστού είναι ένα σύνθετο, πολυπαραμετρικό φαινόμενο με αρκετά δύσκολη
εξέταση. Οι βασικοί νόμοι και εξισώσεις που διέπουν την κίνηση του ρευστού είναι δύσκολο να αναπτυχθούν
και να λυθούν με αναλυτικές μαθηματικές μεθόδους. Το πείραμα, οι εμπειρικές μέθοδοι και οι αριθμητικές
μέθοδοι, σε συνεργασία με τους υπολογιστές, χρησιμοποιούνται συχνά για την επίλυση προβλημάτων
σχετικών με τη ροή, η λύση των οποίων επηρεάζει άμεσα το σχεδιασμό των ρευστοδυναμικών μηχανών. Στο
κεφάλαιο αυτό μελετώνται οι νόμοι στους οποίους βασίζεται η ανάλυση της κίνησης των ρευστών και οι
βασικές σχέσεις των μεγεθών που χαρακτηρίζουν τη ροή.
Στη μηχανική των ρευστών αλλά και σε άλλες επιστημονικές περιοχές (θερμοδυναμική) γίνεται
συχνά η χρήση του όρου σύστημα.
Σύστημα είναι μια ορισμένη ποσότητα ύλης, η οποία μπορεί να εξεταστεί χωριστά από ότι την
περιβάλλει. Στην περίπτωση που η ποσότητα αυτή της ύλης (μάζα) παραμένει πάντοτε η ίδια, χωρίς να
αλλάζει κατά τη διάρκεια των μεταβολών τις οποίες παθαίνει ονομάζεται κλειστό σύστημα. Στην περίπτωση
όμως που η ύλη βρίσκεται σε ροή και μετακινείται συνεχώς, τότε πρόκειται για ανοικτό σύστημα. Ένα ροϊκό
σύστημα μπορεί να αναλυθεί εισάγοντας την έννοια του όγκου ελέγχου. Ως όγκος ελέγχου ορίζεται ένας
συγκεκριμένος χώρος ο οποίος περιβάλλεται από μια επιφάνεια (επιφάνεια ελέγχου), που αποτελεί και χώρο
για τον οποίον υπάρχει ενδιαφέρον ανάλυσης των παραμέτρων της ροής. Ο όγκος ελέγχου, δηλαδή,
περιβάλλει το σύστημα στην αρχή μέτρησης του χρόνου. Ο όγκος ελέγχου μπορεί να είναι ακίνητος,
κινούμενος, με μεταβλητά όρια ή με ακλόνητα, απαραμόρφωτα όρια και υπάρχει συνεχής ροή ρευστού δια
της επιφανείας του. Όταν λοιπόν διερευνάται ροή ρευστού γίνεται αναφορά πάντα σε ανοιχτό σύστημα, το
οποίο πρέπει να ορίζεται σαφώς από την αρχή.
3. Ο ρυθμός μεταβολής των ιδιοτήτων του συστήματος

Η μάζα, η ορμή, η ενέργεια, η ενθαλπία, η εντροπία είναι μερικές από τις ιδιότητες των συστημάτων. Η
θερμότητα και το έργο δεν είναι ιδιότητες των συστημάτων, απλώς παράγονται ή καταναλώνονται κατά τη
διάρκεια μεταβολών του συστήματος. Ρυθμός μεταβολής μιας ιδιότητας του συστήματος είναι η μεταβολή
της ιδιότητας προς την αντίστοιχη χρονική διάρκεια στην οποία συνέβη. Η μελέτη και ο υπολογισμός των
ρυθμών μεταβολής των ιδιοτήτων των ροϊκών συστημάτων έχει μεγάλο ενδιαφέρον για τη Ρευστομηχανική.
Στη συνέχεια θα μελετηθεί ο ρυθμός μεταβολής μιας ιδιότητας του συστήματος, που μπορεί να είναι η μάζα,
η ενέργεια ή η ορμή και θα διατυπωθεί μια γενική μαθηματική σχέση με βάση την οποία θα τεθούν οι βασικοί
νόμοι που διέπουν τη ροή της ύλης και της ενέργειας. Πρόκειται για τους νόμους της διατήρησης της μάζας
ενός συστήματος, που αναφέρεται και ως νόμος της συνέχειας, της διατήρησης της ενέργειας και της
διατήρησης της ορμής. Για το σκοπό αυτό θα χρησιμοποιηθεί η έννοια του όγκου ελέγχου, όπως ορίσθηκε
παραπάνω [3].
Έστω η ύπαρξη ροής ρευστού σχετικά με ένα τρισδιάστατο σύστημα αναφοράς (x,y,z).
Θεωρείται ένας όγκος ελέγχου, όπως φαίνεται στο Σχήμα 2.5.. Κατά τη χρονική στιγμή t, ο χώρος
μέσα από την επιφάνεια Α (συνεχής γραμμή) ταυτίζεται με το σύστημα. Μετά από χρόνο δt, δηλαδή τη
χρονική στιγμή t+δt, το σύστημα μετακινήθηκε στη θέση Α΄ (διακεκομμένη γραμμή). Στο χρονικό διάστημα
δt, μάζα του ρευστού πέρασε από την επιφάνεια Α, εισερχόμενη στο το χώρο 1 και εξερχόμενη στο χώρο 3,
ενώ ο χώρος 2 καταλαμβάνεται από το ρευστό σε όλο το διάστημα δt.
44
Έστω I το μέγεθος μιας ιδιότητας του συστήματος, που μπορεί να είναι η μάζα, η ενέργεια ή η ορμή
στο σύστημα κατά τη χρονική στιγμή t, και i, το μέγεθος της ιδιότητας ανά μονάδα μάζας του ρευστού. Θα
υπολογισθεί ο ρυθμός μεταβολής της ιδιότητας I του συστήματος ως προς τον χρόνο [3].
Η μεταβολή της ιδιότητας I του συστήματος μετά από χρονικό διάστημα δt είναι :
I ΣΥΣ t  δt   I ΣΥΣ t   I 2 t  δt   I 3 t  δt   I1 t   I 2 t  
I t  δt   I ΣΥΣ t 
 lim ΣΥΣ
dI

dt δt 0 δt
dI I t  δt   I 3 t  δt   I1 t   I 2 t 
 lim 2 
dt δt 0 δt
dI I t  δt   I 2 t  I t  δt   I1 t 
 lim 2  lim 3
dt δt 0 δt δt 0 δt
Σχέση 2.1.
Σχήμα 2.5.
Όγκος ελέγχου ανοικτού συστήματος

Έστω ρ η πυκνότητα του ρευστού, V ο όγκος και v η ταχύτητα του ρευστού.
Η ιδιότητα I (μάζα, ενέργεια, ορμή) κατά τη χρονική στιγμή t έχει μέγεθος:
It    i  ρ  dV
ο.ε.
Έτσι ο πρώτος όρος της Σχέσης 2.1., όπως διαμορφώθηκε τελικά, είναι :
I (t  δt)  I 2 (t) 
lim 2   i  ρ  dV
δt 0 δt t ο.ε.
45
Αφού, όταν δt  0 ,τότε ο χώρος (2) τη χρονική στιγμή t+δt τείνει να ταυτισθεί με το χώρο (2) τη
χρονική στιγμή t. Τη χρονική στιγμή t ο χώρος (2) συμπίπτει με τον όγκο ελέγχου, όπως αυτός έχει ορισθεί.
Δηλαδή: (2) t+δt → (2) t = όγκος ελέγχου (ο.ε.)
Για το δεύτερο όρο της Σχέσης 2.1, όπως διαμορφώθηκε τελικά και για το ποσό της ιδιότητας (μάζα,
ενέργεια, ορμή) στο χώρο (3) κατά τη χρονική στιγμή t+δt και στο χώρο (1) κατά τη χρονική στιγμή t, ισχύει :
I 3 (t  δt)  δt    
 i  ρ  v  dA 
ΤΕΤ 
 
I1 t   δt   i  ρ  v  dA 
ΤΔΤ 

Το διάνυσμα dA ορίζεται ως ένα διάνυσμα το οποίο έχει μέτρο το εμβαδόν της στοιχειώδους
επιφάνειας του όγκου ελέγχου, dA, διεύθυνση κάθετη στη στοιχειώδη επιφάνεια και φορά πάντοτε προς τα
έξω από τον όγκο ελέγχου. Έτσι λοιπόν για μια στοιχειώδη επιφάνεια του όγκου ελέγχου, από την οποία το


 

ρευστό εξέρχεται με ταχύτητα v , το εσωτερικό γινόμενο v  dA  v  dA  cosθ (όπου θ η γωνία των δύο
διανυσμάτων), εκφράζει την εξερχόμενη παροχή όγκου του ρευστού με θετικό πάντοτε πρόσημο. Αυτό
συμβαίνει, διότι το γινόμενο v  cosθ είναι το μέτρο της συνιστώσας της ταχύτητας που είναι κάθετη στη
στοιχειώδη επιφάνεια, η οποία, πολλαπλασιαζόμενη με το μέτρο της στοιχειώδους επιφάνειας, δίνει την
εξερχόμενη παροχή όγκου του ρευστού από τη στοιχειώδη επιφάνεια dA [Κεφάλαιο 1 ο, Παράγραφος 3.]. Το
πρόσημο είναι πάντοτε θετικό, διότι η γωνία θ για εξερχόμενη ροή είναι πάντοτε οξεία και, συνεπώς, έχει
θετικό συνημίτονο [Σχήμα 2.5.]. Ομοίως, για μια στοιχειώδη επιφάνεια του όγκου ελέγχου από την οποία το
  
 
ρευστό εισέρχεται σε αυτόν με ταχύτητα v , το εσωτερικό γινόμενο v  dA  v  dA  cos θ (όπου θ η γωνία
των δύο διανυσμάτων), εκφράζει την εισερχόμενη παροχή όγκου του ρευστού με αρνητικό πάντοτε πρόσημο.
Αυτό συμβαίνει, διότι το γινόμενο v  cos θ είναι το μέτρο της συνιστώσας της ταχύτητας,, που είναι κάθετη
στη στοιχειώδη επιφάνεια, η οποία,, πολλαπλασιαζόμενη με το μέτρο της στοιχειώδους επιφάνειας, δίνει την
εισερχόμενη παροχή όγκου του ρευστού στη στοιχειώδη επιφάνεια dA [Κεφάλαιο 1 ο, Παράγραφος 3.]. Το
πρόσημο είναι πάντοτε αρνητικό, διότι η γωνία θ για εισερχόμενη ροή είναι πάντοτε αμβλεία [Σχήμα 2.5.].
Σύμφωνα με τα παραπάνω, για το τμήμα ΤΕΤ΄ της επιφάνειας ελέγχου (επιφάνεια εξόδου του

 

ρευστού από τον όγκο ελέγχου), το εσωτερικό γινόμενο v  dA , εκφράζει την εξερχόμενη παροχή όγκου με

 

θετικό πρόσημο, ενώ για το τμήμα ΤΔΤ΄ της επιφάνειας ελέγχου, το εσωτερικό γινόμενο v  dA , εκφράζει
την εισερχόμενη στην επιφάνεια ελέγχου παροχή με αρνητικό πρόσημο. Η παροχή όγκου διαμέσου της
στοιχειώδους επιφάνειας, πολλαπλασιαζόμενη με την πυκνότητα, ρ, του ρευστού, εκφράζει την παροχή μάζας
του ρευστού διαμέσου της στοιχειώδους επιφάνειας. Η παροχή μάζας, πολλαπλασιαζόμενη με το ποσό της
ιδιότητας I ανά μονάδα μάζας του ρευστού (i), εκφράζει τη ροή της ιδιότητας I του ρευστού ανά μονάδα
χρόνου. Το ολοκλήρωμα του ρυθμού αυτού ροής της ιδιότητας διαμέσου μιας επιφάνειας εισόδου ή εξόδου
του όγκου ελέγχου, πολλαπλασιασμένο με το χρονικό διάστημα που παρέρχεται εκφράζει τη συνολική ροή
της ιδιότητας (μάζα, ενέργεια, ορμή) διαμέσου μιας επιφάνειας εισόδου ή εξόδου του όγκου ελέγχου.
Δηλαδή:
 

I 3 t  dt   I1 t   δt  i  ρ  v  dA 
A
Ο δεύτερος όρος της Σχέσης 2.1., διαμορφώνεται τελικά ως εξής :
I t  dt   I1 t 
lim 3
δt 0 dt
 

  i  ρ  v  dA 
A
Τελικά η Σχέση 2.1 παίρνει την τελική μορφή:
46
dI



 
  i  ρ  dV   i  ρ  v  dA
dt t ο.ε.

A
Σχέση 2.2.
Θεώρημα μεταφοράς του Reynolds
Η παραπάνω εξίσωση εκφράζει ότι ο ρυθμός μεταβολής μιας ιδιότητας I του συστήματος (μάζα,
ορμή, ενέργεια) ισούται με το ρυθμό μεταβολής της ιδιότητας στον όγκο ελέγχου και τη συνολική ροή της
ιδιότητας διαμέσου της επιφάνειας ελέγχου.
4. Ο νόμος της συνέχειας

Η μάζα ενός συστήματος παραμένει σταθερή στο χρόνο, δηλαδή:
dm
0
dt
Όπου m η συνολική μάζα του συστήματος.

Αν η ιδιότητα I είναι η μάζα του συστήματος και i είναι το μέγεθος της ιδιότητας (μάζα) ανά μονάδα
μάζας, τότε :
m
i  i 1
m
Συνεπώς η Σχέση 2.2. γράφεται:
dm 

dt t o.ε.
 

 ρ  dV   ρ  v  dA 
A
0

  
 ρ  dV   ρ  v  dA
t ο.ε.

A
dm 

dt t o.ε.
 

 ρ  dV   ρ  v  dA 
A
0

  
 ρ  dV   ρ  v  dA
t ο.ε.

A
Σχέση 2.3.
Η προηγούμενη εξίσωση αναφέρεται σαν εξίσωση συνέχειας και εκφράζει ότι η μεταβολή της μάζας
(ρυθμός αύξησης ή μείωσης της μάζας) σε έναν όγκο ελέγχου ισούται με τον ρυθμό της συνολικής ροής
μάζας διαμέσου της επιφάνειας ελέγχου.
5. Ο νόμος της ορμής

Ο δεύτερος νόμος του Newton εκφράζεται μαθηματικά με τη σχέση:
 d  m  v 
F 
dt
Δηλαδή το άθροισμα των εξωτερικών δυνάμεων (πεδιακές δυνάμεις, δυνάμεις λόγω πίεσης, δυνάμεις
συνεκτικότητας), που ασκούνται σε ένα σύστημα, ισούται με το ρυθμό μεταβολής της ορμής του.

Για την εφαρμογή της Σχέσης 2.2., με ιδιότητα I την ορμή ορίζεται I  m  v και η ορμή ανά μονάδα
μάζας, i, είναι :
47

mv 
i iv
dt
Δηλαδή,
 d  m  v  
F
dt



  
 ρ  v  dV   ρ  v  v  dA
t ο.ε.

A
Σχέση 2.4.
Η παραπάνω εξίσωση εκφράζει ότι η συνισταμένη των εξωτερικών δυνάμεων που ασκείται σε ένα
σύστημα είναι ίση με το ρυθμό μεταβολής της ορμής του συστήματος συν τη συνολική ροή της ορμής από
την επιφάνεια ελέγχου.
6. Εξίσωση διατήρησης της ενέργειας

To άθροισμα όλων των μορφών ενέργειας [ικανότητα για παραγωγή έργου] που εμπεριέχει (αποθηκευμένη
ενέργεια) ένα σύστημα ονομάζεται εσωτερική ενέργεια (Ε) του συστήματος.
Η θερμότητα Q είναι μια μορφή ενέργειας, η οποία δεν μπορεί να αποθηκευτεί στα συστήματα,
μπορεί όμως να μεταφέρεται από και προς αυτά.[Η προσδιδόμενη θερμότητα συμφωνείται να έχει θετικό
πρόσημο].
Ένα σύστημα μπορεί να παράγει ή να καταναλώνει έργο (W).[Το έργο συμφωνείται να έχει θετικό
πρόσημο, αν παράγεται από το σύστημα, και αρνητικό αν καταναλώνεται]. Το έργο που παράγεται από ένα
σύστημα μπορεί να χωρισθεί σε δύο μέρη:
 
Έργο από δυνάμεις που μετακινούνται στα όρια του συστήματος, Wp  F  s [Εσωτερικό γινόμενο του
διανύσματος της δύναμης και του διανύσματος της μετατόπισης του σημείου εφαρμογής της].
Έργο σε άξονα, από περιστροφή στροφείου ρευστοδυναμικής μηχανής, που τοποθετείται κατάλληλα
μέσα στο σύστημα Ws
Ο πρώτος θερμοδυναμικός νόμος εκφράζει τη διατήρηση της ενέργειας σε ένα σύστημα. Δηλαδή, αν
από μια κατάσταση 1, μέσω κάποιας μεταβολής, το σύστημα φθάσει στην κατάσταση 2, τότε:
E 2  E1  Q12  W12
Δηλαδή η αύξηση της εσωτερικής ενέργειας ενός συστήματος είναι ίση με τη θερμότητα που δίδεται
σε αυτό μείον το έργο που παράγεται από το σύστημα.
Αν ορισθεί η εσωτερική ενέργεια ανά μονάδα μάζας του συστήματος (e) ως το άθροισμα της
δυναμικής ενέργειας ανά μονάδα μάζας του συστήματος g  z  της κινητικής ενέργειας ανά μονάδα μάζας
 2
του συστήματος  v  και της ενυπάρχουσας εσωτερικής ενέργειας (u) λόγω της κινητικής κατάστασης
 2 
 
των δομικών στοιχείων του συστήματος, τότε:
v2
egz  u
2
Με στόχο την εφαρμογή του θεωρήματος μεταφοράς του Reynolds (Σχέση 2.2.), με ιδιότητα Ι την
ενέργεια ενός συστήματος, ορίζεται I=Ε και συνεπώς i=e.
Δηλαδή :
48
dE 
   
 e  ρ  dV   e  ρ  v  dA
dt t ο.ε.

A
dE dQ dW 
dt

dt

dt
 
 
 e  ρ  dV   e  ρ  v  dA
t ο.ε.

A
dQ dWs dWp 
dt

dt

dt

 

 e  ρ  dV   e  ρ  v  dA 
t ο.ε.

A
dQ dWs 
dt

dt
 
  dWp
 e  ρ  dV   e  ρ  v  dA 
t ο.ε.
 dt
A
Σχέση 2.5.
Το έργο από δυνάμεις που μετακινούνται στα κινούμενα όρια του συστήματος υπολογίζεται,
θεωρώντας, μια στοιχειώδη επιφάνεια dA του κινουμένου ορίου της εξωτερικής επιφανείας του συστήματος,
η οποία δέχεται κάθετη δύναμη dF, λόγω της πίεσης P. Το όριο αυτό σε χρόνο δt μετακινείται διάστημα δs
και παράγει έργο δw p [Σχήμα 2.6.]
Σχήμα 2.6.
Έργο από δυνάμεις που μετακινούνται στα όρια του συστήματος
dF  P  dA
δw P  dF  δs  P  dA  δs 
δs
δw P  δt  P   dA 
δt

 
δw P  δt  P  v  dA 
Σε όλη την επιφάνεια του ορίου Α, το στοιχειώδες έργο είναι :

 
δWP  δt   P  v  dA 
A
Σχέση 2.6.
Έτσι η Σχέση 2.5. σε συνδυασμό με τη Σχέση 2.6. διαμορφώνεται, τελικά, ως εξής:
δQ δWs
δt

δt


    

 e  ρ  dV   e  ρ  v  dA   P  v  dA 
t ο.ε.
 
A A
δQ
δt

δW
δt
s  
t ο.ε.
P 
ρ
  
 e  ρ  dV     e   ρ  v  dA 
A 
Σχέση 2.7.
Η Σχέση 2.7. αναφέρεται ως εξίσωση διατήρησης της ενέργειας.
49
7. Εφαρμογή του νόμου διατήρησης της ενέργειας σε υδραυλικό σύστημα.
Ως υδραυλικό σύστημα ορίζεται ένα ανοικτό ροϊκό σύστημα, το οποίο λειτουργεί μέσα σε περιορισμένα
στερεά όρια, τα οποία όμως διαθέτουν μία τουλάχιστον είσοδο και μία τουλάχιστον έξοδο. Για παράδειγμα,
σε μία σωλήνωση, ή σε ένα δίκτυο αεραγωγών, μπορεί να ορισθεί ένα ανοικτό ροϊκό υδραυλικό σύστημα.
Στις πρακτικές εφαρμογές τα υδραυλικά συστήματα εξετάζονται σε μόνιμη ροή.
Η ταχύτητα στην είσοδο και την έξοδο του συστήματος κατανέμεται ομοιόμορφα στη διατομή του
σωλήνα, και είναι σταθερή.
Οι ταχύτητες στις συνήθεις εφαρμογές δεν είναι σημαντικά μεγάλες, δεν εμφανίζονται φαινόμενα
συμπιεστότητας και για τα υγρά και αέρια συστήματα η πυκνότητα, ρ, του ρευστού έχει σταθερές τιμές στην
είσοδο και την έξοδο του συστήματος. Στα υγρά συστήματα (αλλά και στα αέρια χαμηλών ταχυτήτων) όταν
δεν υπάρχει σημαντική μεταβολή της θερμοκρασίας, η πυκνότητα του ρευστού είναι ίδια στην είσοδο και την
έξοδο του συστήματος.
Όταν δεν υπάρχει σημαντική μεταβολή της θερμοκρασίας μεταξύ εισόδου και εξόδου της ροής, η
εσωτερική ενυπάρχουσα ενέργεια u, του συστήματος παραμένει σταθερή.
Στις συνήθεις εφαρμογές δεν προσδίδεται θερμότητα στο ανοικτό σύστημα ούτε αποβάλλεται από
αυτό, και τότε θεωρείται μονωμένο (αδιαβατικό).
Τα υδραυλικά συστήματα μπορεί να εμπεριέχουν ρευστοδυναμικές μηχανές, δηλαδή αντλίες,
συμπιεστές, ανεμιστήρες αλλά και στροβίλους(υδροστροβίλους, αεριοστρόβιλους) [Σχήμα 2.7.]. Όταν
πρόκειται για αντλία, ανεμιστήρα ή συμπιεστή, ενέργεια ανά μονάδα μάζας, προσερχομένου ρευστού w s ,
δίνεται στο σύστημα υπό μορφή ειδικού έργου από το στροφείο της ρευστοδυναμικής μηχανής. Όταν
πρόκειται για στρόβιλο, ενέργεια ανά μονάδα μάζας προσερχομένου ρευστού w s , αποδίδεται από το σύστημα
υπό μορφή ειδικού έργου στο στροφείο της ρευστοδυναμικής μηχανής.
Σχήμα 2.7.
Υδραυλικά συστήματα που εμπεριέχουν ρευστοδυναμικές μηχανές.
Στο Σχήμα 2.8, παριστάνεται σχηματικά ένα υδραυλικό σύστημα, το οποίο μπορεί να εμπεριέχει
αντλία ή στρόβιλο. Στόχος είναι η εφαρμογή του νόμου διατήρησης της ενέργειας (Σχέση 2.7.) για το
σύστημα αυτό, με βάση τις προϋποθέσεις και παραδοχές που αναπτύχθηκαν παραπάνω.
50
Σχήμα 2.8.
Σχηματική παράσταση υδραυλικού συστήματος
Η Σχέση 2.7. για ανοικτό ροϊκό σύστημα στροβίλου διαμορφώνεται ως εξής:
δQ δWs 
δt

δt

P 

 
 e  ρ  dV     e   ρ  v  dA
t ο.ε.

A ρ 
Για μόνιμη ροή:
P 
δQ δWs

 

    e   ρ  v  dA  
δt δt A ρ 
P  P 
δQ δWs

 
   
    e   ρ  v  dA     e   ρ  v  dA  
δt δt (1)  ρ  (2)  ρ 
P v12  P v2 
 g  z1  u1   ρ  v  dA    2  g  z 2  u 2    ρ  v  dA 
 1     2  
q  w
s  
ρ 2  (1) ρ 2  (2)
 1   2 
Σχέση 2.8.
δQ δWs
Όπου q  ο ρυθμός της προσδιδόμενης θερμότητας (θετικό πρόσημο) και w s ο ρυθμός
δt δt
του αποδιδόμενου έργου(ισχύς) από το σύστημα στο στροφείο του στροβίλου
Ο νόμος της συνέχειας για μόνιμη ροή του υδραυλικού αυτού συστήματος με βάση τη Σχέση 2.3.

 
  
 

0   ρ  v  dA   ρ  v  dA   ρ  v  dA  
A (1) (2)
Σχέση 2.9.
 
Το εσωτερικό γινόμενο των διανυσμάτων v και dA ισούται με το γινόμενο των μέτρων τους επί το
συνημίτονο της γωνίας που σχηματίζουν μεταξύ τους. Η γωνία αυτή για την είσοδο (1) είναι 180ο (το
διάνυσμα της στοιχειώδους επιφάνειας της επιφάνειας ελέγχου του συστήματος, όπως έχει συμφωνηθεί είναι
κάθετο σε αυτή και πάντοτε προς το εξωτερικό του συστήματος), ενώ για την έξοδο (2) είναι 0 ο. Συνεπώς η
Σχέση 2.9. διαμορφώνεται ως εξής:
51
0  ρ1  v1   dA  ρ  v 2   dA  ρ1  v1  A1  ρ 2  v 2  A 2 
(1) (2)
ρ1  v1  A1  ρ 2  v 2  A 2  m

Όπου m  , είναι η παροχή μάζας διαμέσου της επιφάνειας εισόδου και εξόδου του συστήματος, η
οποία διατηρείται σταθερή, σύμφωνα με το νόμο της συνέχειας.
Με βάση τα παραπάνω η Σχέση 2.8. διαμορφώνεται ως εξής:
P v2  P v2 
 s   1  1  g  z  u   m
q  w   2  2 gz  u m  
ρ 2 1 1 ρ 2 2 2
 1   2 
Σχέση 2.10.
v12 v 2
h1  h 2   2  g  z1  g  z 2  q  w s
2 2
Όπου h  u  P είναι εξ ορισμού η ενθαλπία ανά μονάδα μάζας του συστήματος.

ρ
w s και q είναι το έργο ανά μονάδα μάζας (ειδικό έργο) προσερχομένου ρευστού, που γίνεται στο
στροφείο του στροβίλου, και η προσφερόμενη θερμότητα ανά μονάδα μάζας αντίστοιχα.
Όταν ο στρόβιλος είναι αδιαβατικός, δεν υπάρχει συναλλαγή θερμότητας του συστήματος με το
περιβάλλον του. Επίσης δεν υπάρχει σημαντική διαφορά γεωδαιτικού ύψους μεταξύ εισόδου και εξόδου του
στροβίλου. Τότε το έργο ανά μονάδα μάζας προσερχομένου ρευστού στο στρόβιλο ισούται με τη διαφορά της
v2
ολικής ενθαλπίας ( h o  h  ) ανά μονάδα μάζας του ρευστού στην είσοδο και στην έξοδο του
2
στροβίλου:
h o1  h o2  w s
Όταν πρόκειται για ανοικτό σύστημα με στρόβιλο, με σταθερή πυκνότητα ρ (υγρά, αέρια χαμηλών
ταχυτήτων) και σταθερή θερμοκρασία, τότε δεν υπάρχει μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του συστήματος
και η Σχέση 2.10. διαμορφώνεται ως εξής (αφορά κυρίως υδροστροβίλους):
P1 P2 v12 v 2
   2  g  z1  g  z 2  w s 
ρ ρ 2 2
P1 v12 P2 v 2
  g  z1   2  g  z2  ws
ρ 2 ρ 2
Σχέση 2.11.
Όταν ο στρόβιλος είναι αδιαβατικός (δεν υπάρχει συναλλαγή θερμότητας του συστήματος με το
περιβάλλον του), οι ταχύτητες εξόδου και εισόδου στο στρόβιλο είναι ίσες (ίδιες διατομές σωλήνων και
σταθερή παροχή σύμφωνα με το νόμο της συνέχειας) και δεν υπάρχει σημαντική διαφορά γεωδαιτικού ύψους
μεταξύ εισόδου και εξόδου του στροβίλου, τότε το έργο ανά μονάδα μάζας προσερχομένου ρευστού στο
στρόβιλο ισούται με τη διαφορά της πίεσης του ρευστού στην είσοδο και στην έξοδο του στροβίλου
διηρημένης με την πυκνότητά του :
P1 P2
  ws
ρ ρ
52
Η ίδια ακριβώς ανάλυση μπορεί να γίνει και για την περίπτωση της αντλίας, του ανεμιστήρα, ή του
συμπιεστή Η μόνη διαφορά εδώ είναι ότι το έργο ανά μονάδα μάζας προσερχομένου ρευστού w s , δεν
παράγεται, αλλά καταναλώνεται, προσδίδεται από το στροφείο της ρευστοδυναμικής μηχανής στο σύστημα
και, συνεπώς, πρέπει να έχει αρνητικό πρόσημο. Και εδώ ισχύει ο νόμος της συνέχειας, που προκύπτει από τη
Σχέση 2.9., και μάλιστα, αν η πυκνότητα του ρευστού παραμένει σταθερή και η ίδια περίπου στην είσοδο και
στην έξοδο της αντλίας, του ανεμιστήρα ή του συμπιεστή, πράγμα που ισχύει για τα υγρά και τα αέρια σε
χαμηλές ταχύτητες, τότε:
ρ1  v1  A1  ρ 2  v 2  A 2  m
 
v1  A1  v 2  A 2  Q
Όπου Q, είναι η παροχή όγκου του ρευστού, όπως αυτή ορίσθηκε στο 1ο Κεφάλαιο, και αποτελεί ένα
από τα κύρια χαρακτηριστικά μεγέθη που διέπουν τη λειτουργία των ρευστοδυναμικών μηχανών.
Ο νόμος διατήρησης της ενέργειας, όταν στο υδραυλικό σύστημα εμπεριέχεται αντλία, ανεμιστήρας ή
συμπιεστής, όπως εκφράσθηκε με τη Σχέση 2.10., διαμορφώνεται τώρα ως εξής:
P v2  P v2 
 s   1  1  g  z  u   m
q  w   2  2  gz  u m  
ρ 2 1 1 ρ 2 2 2
 1   2 
P1 v1 2 P v 2
  g  z1  w s  2  2  g  z 2  q ή για αδιαβατικό σύστημα που περιλαμβάνει αντλία:
ρ 2 ρ 2
P1 v1 2 P2 v 2
  g  z1  w s   2  g  z2
ρ 2 ρ 2
Σχέση 2.12.
Με q εκφράζεται η θερμότητα που προσδίδεται στο σύστημα μεταξύ της εισόδου και της εξόδου της
αντλίας, του ανεμιστήρα ή του συμπιεστή.
Όταν η αντλία ή ο συμπιεστής λειτουργούν σε αδιαβατικά συστήματα και δεν υπάρχει σημαντική
διαφορά γεωδαιτικού ύψους μεταξύ εισόδου και εξόδου της αντλίας., τότε το έργο, που αποδίδεται στο
ρευστό ανά μονάδα μάζας προσερχομένου ρευστού στο στροφείο της αντλίας, ισούται με τη διαφορά της
v2
ολικής ενθαλπίας ανά μονάδα μάζας του ρευστού ( h o  h  ) στην έξοδο και στην είσοδο της αντλίας:
2
h o2  h o1  w s
Προφανώς, όταν στο υδραυλικό σύστημα δεν υπάρχει ρευστοδυναμική μηχανή, αυτό αποτελεί ένα
υδραυλικό σωληνωτό σύστημα, με είσοδο και έξοδο, για το οποίο ισχύει:
P1 v12 P2 v 2
  g  z1   2  g  z2  q
ρ 2 ρ 2
Όταν πρόκειται για άτριβο ιδανικό ρευστό, και στο σύστημα δεν εμφανίζεται απώλεια ενέργειας ούτε
συναλλαγή θερμότητας, προσομοιάζει με ροϊκή γραμμή. Τότε η παραπάνω σχέση είναι γνωστή ως εξίσωση
Bernoulli:
P1 v12 P2 v 2
  g  z1   2  gz2
ρ 2 ρ 2
53
8. Η έννοια του μανομετρικού ύψους στις ρευστοδυναμικές μηχανές.
Στις Σχέσεις 2.11. και 2.12 όλοι οι όροι εκφράζουν διάφορες ενεργειακές μορφές ανά μονάδα μάζας του
ρευστού. Αν διαιρεθούν όλοι οι όροι των σχέσεων αυτών με την επιτάχυνση της βαρύτητας, τότε θα
εκφράζουν ενεργειακές μορφές ανά μονάδα βάρους του ρευστού συστήματος. Σημειώνεται ότι το μέγεθος
 N  m
αυτό έχει μονάδα μέτρησης μήκους, δηλαδή   m .
 N 
Επομένως για υδροστροβίλους, κυρίως, και για εφαρμογές που η συμπιεστότητα δε λαμβάνεται
υπόψη:
P1 v12 P2 v2 w
  z1   2  z2  s
ρg 2g ρg 2g g
ws
Το έργο ανά μονάδα βάρους της ροής που αποδίδεται από τη ροή στο στρόβιλο περιλαμβάνει
g
ένα σημαντικό μέρος που μετατρέπεται σε μηχανική ενέργεια, σύμφωνα με τη θεωρητική ανάλυση που
ακολουθεί στο 5ο Κεφάλαιο, και ονομάζεται θεωρητικό μανομετρικό ύψος στροβίλου (Η [m]) και ένα
μικρότερο μέρος που χάνεται στο εσωτερικό του στροβίλου υπό μορφή απωλειών (τριβές, κρούσεις και
αναντιστρεπτότητες) και ονομάζεται ύψος απωλειών ( H ΑΠ [m]). Συνεπώς η παραπάνω σχέση
διαμορφώνεται ως εξής:
P1 v12 P2 v2
  z1   2  z 2  H  H ΑΠ
γ 2g γ 2g
Η συνολική ενέργεια ανά μονάδα βάρους προσερχόμενου ρευστού που αποδίδεται από αυτό στο
στρόβιλο είναι:
H t  H  H ΑΠ
H
Ο λόγος e h  ονομάζεται υδραυλικός βαθμός απόδοσης στροβίλου.
Ht
Το μανομετρικό ύψος και η παροχή είναι βασικά μεγέθη, που χαρακτηρίζουν το στρόβιλο και
καθορίζουν τη διατιθέμενη σε αυτόν (καταναλισκόμενη) ισχύ:
Ενέργεια Ενέργεια ΒάροςΡευστ ού γV

N KAT     Ht   γ  Q  Ht
Χρόνος ΒάροςΡευστ ού Χρόνος t
Η ωφέλιμη ισχύς του στροβίλου είναι αυτή που αποδίδει τελικά στον άξονά του:
Fs FR φ
N ΩΦ    Mω
t t
Όπου Μ η ασκούμενη από τον άξονα ροπή και ω η γωνιακή του ταχύτητα [Σχήμα 2.9.].
54
Σχήμα 2.9.
Για αντλίες, ανεμιστήρες, συμπιεστές:
P1 v12 ws P2 v2
  z1    2  z2
ρg 2g g ρg 2g
ws
Το έργο ανά μονάδα βάρους της ροής που αποδίδεται από την αντλία στη ροή ως μηχανική
g
ενέργεια είναι αυτό που προκύπτει από τη θεωρητική ανάλυση που ακολουθεί στο 5 ο Κεφάλαιο και
ονομάζεται θεωρητικό μανομετρικό ύψος αντλίας (Η [m]) μειωμένο κατά ένα μικρό σχετικά μέρος που
χάνεται στο εσωτερικό της αντλίας υπό μορφή απωλειών (τριβές, κρούσεις και αναντιστρεπτότητες) και
ονομάζεται ύψος απωλειών ( H ΑΠ [m]). Συνεπώς η παραπάνω σχέση διαμορφώνεται ως εξής:
P1 v12 P2 v2
  z1  H - H ΑΠ   2  z2 ή
γ 2g γ 2g
P1 v12 P2 v 2
 z H   2  z 2  H ΑΠ
γ 2g 1 γ 2g
Η συνολική μηχανική ενέργεια ανά μονάδα βάρους προσερχόμενου ρευστού που αποδίδεται σε αυτό
είναι:
H p  H  H ΑΠ
Hp
Ο λόγος e h  ονομάζεται υδραυλικός βαθμός απόδοσης αντλίας.
H
Το μανομετρικό ύψος και η παροχή είναι βασικά μεγέθη που χαρακτηρίζουν την αντλία και
καθορίζουν την αποδιδόμενη από αυτήν (ωφέλιμη) ισχύ:
Ενέργεια Ενέργεια Βάρος Ρευστού γV

N ΩΦ     Hp   γ  Q  Hp
Χρόνος Βάρος Ρευστού Χρόνος t
Η καταναλισκόμενη ισχύς από την αντλία είναι αυτή που δίνεται στον άξονά της:
55
Fs FR φ
N KAT    Mω
t t
Όπου Μ η ασκούμενη στον άξονα της αντλίας, ή του ανεμιστήρα, ροπή και ω η γωνιακή ταχύτητα
περιστροφής του άξονα [Σχήμα 2.10.]
Σχήμα 2.10.
Κριτήρια αξιολόγησης 2ου κεφαλαίου
Κριτήριο αξιολόγησης 1
Στη διατομή 1 ενός αποκλίνοντος τμήματος σωλήνωσης [Σχήμα 2.11] που ρέει νερό, η ταχύτητα είναι
3 m/sec και η διάμετρος 0.6 m. Στη διατομή 2 η διάμετρος είναι 1 m. Να βρεθεί η παροχή όγκου και η
ταχύτητα στη διατομή 2.
Σχήμα 2.11.
Δεδομένα:
Ταχύτητα ρευστού εισόδου:
m
v1 =3
s
Διάμετρος σωληνώσεως στη θέση 1:
D1 =0.6 m
56
Διάμετρος σωληνώσεως στη θέση 2:
D2 =1 m
Απάντηση/Λύση
Για τον παραπάνω όγκο ελέγχου ισχύει ότι:

 
   
 
 
0   ρ  v  dA   ρ  v  dA   ρ  v  dA 
A (1) (2)
0  ρ1  v1   dA  ρ  v 2   dA  ρ1  v1  A1  ρ 2  v 2  A 2 
(1) (2)
ρ  v1  A1  ρ  v 2  A 2 
D1 2
→v2 =v1 ⋅ ( ) →
D2
0.6 2 m m
→v2 =3∙ ( ) [ ] → v2 =1.08
1 sec sec
Άρα η παροχή:
π⋅D1 2 π⋅D2 2
Q=v1 ⋅ =v2 ⋅ →
4 4
π⋅0.62 m3
→Q=3⋅ [ ]→
4 sec
m3
→Q≅0.85
sec
Στα υδροηλεκτρικά έργα γίνεται μετατροπή της δυναμικής ενέργειας του νερού σε ηλεκτρική ενέργεια. Κατά
τις μετατροπές τη ενέργειας υπάρχουν πάντοτε ενεργειακές απώλειες που οφείλονται σε αναντιστρεπτότητες
των διεργασιών μετατροπής. Έτσι και εδώ, απώλειες θα υπάρξουν κατά τη μετατροπή της δυναμικής
ενέργειας του νερού σε μηχανική ενέργεια στον άξονα του στροβίλου και κατά τη μετατροπή της μηχανικής
ενέργειας του άξονα σε ηλεκτρική ενέργεια στη γεννήτρια ηλεκτρικού ρεύματος. Σε ένα υδροηλεκτρικό
εργοστάσιο το ύψος της υδατόπτωσης είναι h=60m. Η παροχή νερού είναι Q=8 m3 /s. Ο υδροστρόβιλος
στρέφεται με συχνότητα f=1800 rpm. Η δημιουργούμενη ροπή στον άξονα του στροβίλου μετρήθηκε
M=22200 Ν⋅m. H ισχύς που αποδίδει η γεννήτρια μετρήθηκε NΗΛ =4 ΜW. Πρέπει να υπολογισθούν:
α. Η διατιθέμενη ισχύς από την υδατόπτωση για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

β. Το ποσό των απωλειών ισχύος.
Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας:
m
g=9.81 2
s
Δεδομένα:
Υδροστατικό ύψος:
h=60 m
Παροχή νερού :
m3
Q=8
s
Στροφές στροβίλου:
1800 -1
f = 1800 rpm= s =30 s-1
60
Ροπή:
57
M=22200 Ν⋅m
Ισχύς που αποδίδει η γεννήτρια:
ΝΗΛ =4 ΜW=4×106 W
Πυκνότητα νερού:
kg
ρ=1000 3
m
Επιτάχυνση της βαρύτητας:
m
g=9.81 2
s
α. Η δυναμική ενέργεια νερού μάζας m είναι:
WΔ =m∙g∙h (1)
Όμως η μάζα του νερού είναι: m  ρ  V , όπου V, ο όγκος που καταλαμβάνεται από τη μάζα m.
Άρα η (1) διαμορφώνεται:
WΔ =ρ⋅V⋅g⋅h
H διατιθέμενη ισχύς για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (ενέργεια ανά μονάδα χρόνου), που
ζητείται, προϋποθέτει μηδενική απώλεια ενέργειας, δηλαδή εκμετάλλευση για παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας του συνόλου της δυναμικής ενέργειας του νερού, που βρίσκεται στο δεδομένο γεωδαιτικό ύψος. Η
ωφέλιμη δηλαδή ισχύς με προϋποθέσεις αντιστρεπτότητας θα είναι :
WΔ ρ⋅V⋅g⋅h
NΩΦ = →NΩΦ = (2)
t t
Όμως:
V
Ειδικό βάρος: γ  ρ  g και Παροχή όγκου: Q 
t
Άρα η (2) διαμορφώνεται ως εξής:
NΩΦ =γ⋅Q⋅h→
kg m 𝑚3
→NΩΦ =1000[ ]⋅9.81 ⋅8 ∙[ ]⋅60 [m]→
m3 sec2 𝑠
→NΩΦ =4708800 W=4708.8 kW
Η ισχύς που αποδίδει ο άξονας του στροβίλου:
ΝΣΤΡ =Μ⋅ω (3)
Όπου ω, η γωνιακή ταχύτητα του στροβίλου:
ω=2∙π∙f=2⋅π⋅30=2⋅π⋅30 [sec-1 ]≅188.5 sec-1
Άρα η (3)διαμορφώνεται ως εξής:
ΝΣΤΡ = 22200 [Ν⋅m]⋅ 188.5 [sec-1 ]→

→ΝΣΤΡ ≅4184700 W=4184.7 kW
Έτσι λοιπόν προκύπτουν τα εξής:
58
Η ισχύς, που αποδίδει η γεννήτρια, είναι η τελικά αποδιδόμενη από την εγκατάσταση ηλεκτρική
ισχύς:
ΝΗΛ =4 ΜW=4×106 W
Ο βαθμός απόδοσης της εγκατάστασης μέχρι τον άξονα του στροβίλου θα είναι:
ΝΣΤΡ 4184.7
ηΣΤΡ = →ηΣΤΡ = →ηΣΤΡ ≅0.89=89%
NΩΦ 4708.8
Ο βαθμός απόδοσης της γεννήτριας
ΝΗΛ 4000
ηGEN = →ηGEN = →ηGEN ≅0.95=95%
ΝΣΤΡ 4184.7
β. Απώλειες ισχύος λόγω φαινομένων αναντιστρεπτότητας (απώλειες) μέχρι τον άξονα του
στροβίλου, που αποβάλλονται στο περιβάλλον υπό μορφή θερμότητας:
(4708.8-4184.7) kW=524.1 kW
Απώλειες ισχύος λόγω φαινομένων αναντιστρεπτότητας στη γεννήτρια ηλεκτρικού ρεύματος που
αποβάλλονται στο περιβάλλον υπό μορφή θερμότητας:
(4184.7-4000) kW=184.7 kW
Όταν δημιουργούνται καμπυλότητες στις σωληνώσεις των υδραυλικών έργων τότε, στη μόνιμη κατάσταση, ο
ρυθμός μεταβολής της ορμής στην επιφάνεια ελέγχου του συστήματος ισούται με τη συνισταμένη των
εξωτερικών δυνάμεων που δρούν σε αυτό. Η συνολική εξωτερική δύναμη είναι η συνισταμένη των δυνάμεων
που ασκούνται στον όγκο ελέγχου που έχει όρια τα στερεά τοιχώματα της καμπύλης και τα όρια του ρευστού,
πριν και μετά την καμπύλη. Η συνισταμένη αυτή προκύπτει από δυνάμεις επιφανείας (λόγω πίεσης στα όρια
του όγκου ελέγχου σε ρευστή κατάσταση ή διάτμησης), πεδιακές δυνάμεις (βαρύτητα) ή άλλες δυνάμεις που
ασκούνται στον όγκο ελέγχου. Να βρεθεί η συνιστώσα της συνολικής εξωτερικής δύναμη Fx (κατά τη
διεύθυνση x) που ασκείται στον όγκο ελέγχου της μόνιμης ροής νερού, στην καμπύλη που φαίνεται στο
Σχήμα 2.12..
Σχήμα 2.12.
59
Ο όγκος ελέγχου που εικονίζεται στο παραπάνω Σχήμα 2.12., περικλείεται από το όριο της
σωλήνωσης και τις διατομές εισόδου(Α1) και εξόδου(Α2) του ρευστού σε αυτόν. Διαμέσου του όγκου ελέγχου
ρέει το σύστημα (ανοικτό), με μόνιμη ροή.
Ο νόμος της ορμής σύμφωνα με το δεύτερο νόμο του Νεύτωνα (Newton) εκφράζεται μαθηματικά με
τη Σχέση 2.4:

 d  m  v    ρ  v  dV  ρ  v  v  dA


F   
dt t ο.ε. A
Άρα η συνιστώσα της συνολικής εξωτερικής δύναμης, που ασκείται στο σύστημα σε μόνιμη ροή,
κατά τη διεύθυνση x, εκφράζεται, σύμφωνα με την παραπάνω σχέση, ως εξής:

 
Fx   ρ  v x  v  dA 
A
Ροή διαμέσου της επιφανείας ελέγχου υφίσταται μόνο στην επιφάνεια εισόδου και στην επιφάνεια
εξόδου του όγκου ελέγχου (διακεκομμένες γραμμές). Έτσι η παραπάνω σχέση, σύμφωνα με τη θεωρητική
ανάλυση που προηγήθηκε, διαμορφώνεται ως εξής:
Fx =ρ2 ⋅(Α2 ∙v2 )⋅v2x -ρ1 ⋅(Α1 v1 )⋅v1x (1)
Όμως σύμφωνα με το νόμο της συνέχειας, που αναπτύχθηκε θεωρητικά προηγουμένως και
εφαρμόσθηκε σε προηγούμενο κριτήριο αξιολόγησης:
Q=Α2 ⋅v2 =Α1 ⋅v1
Καθώς και:
ρ1 =ρ2 αφού η ροή του νερού είναι ασυμπίεστη.
Συνεπώς η (1) διαμορφώνεται τελικά ως εξής:
Fx =ρ⋅Q⋅(v2x -v1x )
Οι αγωγοί μεταφοράς νερού στα υδραυλικά έργα, πολλές φορές παρουσιάζουν αλλαγή διεύθυνσης αλλά και
διατομής. Δημιουργούνται συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες καμπυλότητες ανάλογα με τις ανάγκες του έργου.
Στα καμπύλα αυτά τμήματα των σωληνωτών δικτύων ασκούνται σημαντικές δυνάμεις οι οποίες πρέπει να
υπολογίζονται για να επιλεγεί η κατάλληλη μορφή στήριξης του αγωγού. Ένα τέτοιο τμήμα υδραυλικού
δικτύου περιλαμβάνει μια συγκλίνουσα καμπυλότητα, που εικονίζεται στο Σχήμα 2.13. Η καμπύλη είναι
τοποθετημένη κατακόρυφα και ρέει μέσα σε αυτή νερό. Να υπολογισθεί το μέγεθος της δύναμης που
ασκείται από το νερό επάνω στο καμπύλο αυτό τμήμα της σωλήνωσης. (Ως εφαρμογή εξάσκησης να
υπολογισθεί η δύναμη που δέχεται η καμπύλη από το νερό, όταν είναι τοποθετημένη οριζόντια) [3].
60
Σχήμα 2.13
Δεδομένα:
Διάμετρος εισόδου:
D1 =1.5 m
Διάμετρος εξόδου
D2 =1 m
Παροχή νερού:
m3
Q=8
s
Βάρος του συστήματος στον όγκο ελέγχου μεταξύ των διατομών εισόδου και εξόδου:
B=5000 kp
Διαφορά γεωδαιτικού ύψους εισόδου και εξόδου:
z=2 m
Γωνία θ:
θ=120 °
Σχετική πίεση εισόδου:
kp
P1 =3 2
cm
Απόσταση x:
x=1.3m
Απώλειες:
j
Απώλειες=0.5⋅v2 2
kg
Λαμβάνεται όγκος ελέγχου ο χώρος που περιλαμβάνει τα τοιχώματα της καμπύλης και τις επιφάνειες εισόδου
(1) και εξόδου (2) του ρευστού. Οι δυνάμεις από την ατμοσφαιρική πίεση πέριξ του όγκου ελέγχου
αλληλοαναιρούνται. Για το λόγο αυτό θα χρησιμοποιηθούν στους υπολογισμούς οι σχετικές πιέσεις που
δείχνουν τα μηχανικά μανόμετρα στις θέσεις εισόδου και εξόδου του ρευστού.
H δύναμη βαρύτητας Β, ασκείται στον όγκο ελέγχου:
B=5000 kp=5000⋅9.81 [Ν]=49050 Ν
Η σχετική πίεση στην είσοδο 1 του όγκου ελέγχου είναι:
61
kp Ν
P1 =3 [ 2 ] =3 [bar]=3×105 [ 2 ]
cm m
 J 
Οι απώλειες της ροής ανά μονάδα μάζας:  
 kg 
kg⋅m
J Ν⋅m 2 ⋅m m2
Απώλειες=0.5⋅v2 2 [ ] =0.5⋅v2 2 [ ] =0.5⋅v2 2 [ sec ] =0.5⋅v2 2 [ 2 ]
kg kg kg sec
Ειδικό βάρος νερού:
kg m N
γ=ρ∙g=1000 [ 3 ] ⋅9.81 [ 2 ] =9810 3
m s m
Το εμβαδόν των διατομών εισόδου 1 και εξόδου 2 είναι:
π⋅D1 2 π⋅1.52 [m2 ]

Α1 = = ≅1.77 m2
4 4
π⋅D2 2 π⋅12
Α2 = = ≅0.79 m2
4 4
Άρα λοιπόν από την παροχή που δίνεται προκύπτει:
m3
Q 8 [sec] m
v1 = →v1 = 2
→v1 ≅4.5
Α1 1.77[m ] sec
m3
Q 8[ ] m
sec
v2 = →v2 = 2
→v2 ≅10
Α2 0.79[m ] sec
Οι απώλειες συνεπώς, (ανά μονάδα μάζας) του συστήματος είναι:
m2 m2
Απώλειες=0.5⋅v2 2 =0.5⋅102 ≅50
sec2 sec2
Εφαρμόζοντας το νόμο διατήρησης της ενέργειας (ανά μονάδα μάζας) για τις θέσεις 1 και 2,
προκύπτει:
P1 v1 2 P2 v2 2
+ + g⋅z1 = + +g⋅ z2 +Απώλειες→
ρ 2 ρ 2
2 2
Ν 2 m 2 m
3⋅105 [ 2 ] 4.5 [sec2 ] P2 10 [
sec2
] m2
m + +0= + +2[m]+50 [ 2 ] →
kg 2 kg 2 sec
1000 [ 3 ] 1000 [ 3 ]
m m
P2 m2 m2 m2 m2
→ =300 [ 2 ] +10.12 [ 2 ] -50 [ 2 ] -2[m]-50 [ 2 ] →
kg sec sec sec sec
1000 [ 3 ]
m
P2 m2
→ =208.12 [ 2 ] →
kg sec
1000 [ 3 ]
m
N kp
→P2 =208.12⋅103 2 ≅2.1 bar=2.1
m cm2
(σχετική πίεση)
62
Σύμφωνα με το δεύτερο νόμο του Νεύτωνα, ο ρυθμός μεταβολής της ορμής του συστήματος, ισούται
με τη συνολική δύναμη που δέχεται το σύστημα, και εκφράζεται για μόνιμη ροή, με τη μαθηματική σχέση:
 d  m  v
  ρ  v  v  dA

 
F  
dt A
Άρα:
  
 Fx   ρ  v x  v  dA 
A

 
 Fy   ρ  v y  v  dA 
A
Αναλύοντας τις ταχύτητες εισόδου και εξόδου v1 και v2 αντίστοιχα σε δυο συνιστώσες μια κατά τον
άξονα x και μια κατά τον άξονα y, προκύπτει:
Για την είσοδο στην καμπύλη ισχύει:
v1x =v1
Για την έξοδο από την καμπύλη ισχύει ότι η γωνία που σχηματίζεται μεταξύ των v2x και v2 είναι 60°,
αφού η γωνία αυτή είναι παραπληρωματική της γωνίας θ=120°. Άρα:
v2x
cos(60°) = →v2x =-v2 ⋅ cos(60°)
v2
(Το αρνητικό πρόσημο δικαιολογείται με βάση το σύστημα αναφοράς που έχει ορισθεί).
Επίσης για την είσοδο στην καμπύλη ισχύει:
v1y =0
Για την έξοδο από την καμπύλη ισχύει:

v2y
sin(60°) = →v2y =v2 ⋅ sin(60°)
v2
Συνεπώς, για τις συνισταμένες των δυνάμεων, που δέχεται το σύστημα του νερού, που καταλαμβάνει
την καμπύλη, κατά τη διεύθυνση x και κατά τη διεύθυνση y προκύπτει:
 
  
 
 2 2   o
 Fx   ρ  v1  v  dA   ρ  v 2x  v 2  dA  ρ  v1  A1  ρ  v 2  cos 60  A 2
A1 A2
Καθώς και:

 

2 o
 Fy   ρ  v 2y  v 2  dA  ρ  v 2  sin 60  A 2 
A2
Οπότε ο ρυθμός μεταβολής της ορμής ως προς τον άξονα x, ο οποίος εκφράζει τη συνισταμένη
δύναμη κατά τη διεύθυνση x, προκύπτει:
→ΣFx =-ρ⋅Q⋅v1 -ρ⋅Q⋅v2 ⋅ cos(60°) →

→ΣFx =-ρ⋅Q⋅[v1 +v2 ⋅ cos(60°)]→
kg m3 m m 1
→ΣFx =-1000 [ 3 ] ⋅8 [ ] ⋅ (4.5 [ ] +10 [ ] ⋅ ) →
m sec sec sec 2
→ΣFx =-76000 N
63
Η τιμή της συνισταμένης των δυνάμεων ΣFx, η οποία υπολογίστηκε παραπάνω προέκυψε με
αρνητικό πρόσημο, γεγονός που σημαίνει ότι ο συνολικός όγκος ελέγχου του σχήματος δέχεται μια δύναμη,
κατά τη διεύθυνση x, αντίθετη με αυτή του ορισθέντος συστήματος συντεταγμένων.
Ομοίως, ο ρυθμός μεταβολής της ορμής ως προς τον άξονα y, ο οποίος εκφράζει τη συνισταμένη
δύναμη κατά τη διεύθυνση y, προκύπτει:
→ΣFy=ρ⋅Q⋅v2 ⋅ sin(60°) →
kg m3 m √3
→ΣFy=1000 [ 3 ] ⋅8 [ ] ⋅10 [ ] ⋅ →
m s s 2
→ΣFy≅69282 N
Έστω ότι ο όγκος ελέγχου του παραπάνω συστήματος, για να συγκρατηθεί στη θέση του, δέχεται μια
⃗⃗⃗ με συνιστώσες Fx ,Fy , καθώς και τη δύναμη του βάρους με μέτρο B=5000 kp=49050 Ν.
εξωτερική δύναμη F,
Οπότε, αν συνυπολογισθούν και οι εξωτερικές δυνάμεις λόγω της επικρατούσας σχετικής πίεσης στην
είσοδο και στην έξοδο, θα ισχύει:
ΣFΧ =P1 ⋅A1 +FΧ +P2 ⋅A2 ⋅ cos(60°) →

FΧ =-P1 ⋅A1 -P2 ⋅A2 ⋅ cos(60°) +ΣFΧ →
N N 1
→FΧ =-(3×105 ) [ 2 ] ⋅1.77[m2 ]-2.1×105 [ 2 ] ⋅0.79 [m2 ] ⋅ -76000 [N]→
m m 2
→FΧ =-689950 N≅-70330 kp
Το αρνητικό πρόσημο σημαίνει ότι η δύναμη αυτή, που δέχεται ο όγκος ελέγχου, έχει φορά αντίθετη
από αυτή της αρχικής υπόθεσης.
Καθώς και:
ΣFy=Fy -P2 ⋅A2 ⋅ sin(60°) -Β→

Fy =P2 ⋅A2 ⋅ sin(60°) +Β+ΣFy→
N √3
Fy =2.1×105 [ 2 ] ⋅0.79 [m2 ] ⋅ +49050 [N] +69282 [N]→
m 2
→Fy ≅262000 N ≅26708 kp
Σχήμα 2.14
64
Άρα η συνισταμένη των δυνάμεων αυτών θα είναι η εξωτερική δύναμη που δέχεται ο όγκος ελέγχου
για να συγκρατηθείαπό στη θέση του. Ίση και αντίθετη δύναμη ασκεί το σύστημα που περικλείει ο όγκος
ελέγχου (ανοικτό σύστημα) πάνω στη στήριξή του:
F=√Fx 2 +Fy 2 →
→F=√(-689950)2 +(262000)2 [N]→

→F≅738021 N=75231 kp
Η διεύθυνση της δύναμης αυτής σχηματίζει γωνία β με τον αρνητικό ημιάξονα x του συστήματος
αναφοράς, δηλαδή:
Fy 262000 N 
tan β     0.38  β  20.8 o
Fx 689950 N 
Για την εύρεση της θέσης της, εφόσον ο όγκος ελέγχου ισορροπεί, τότε το άθροισμα των ροπών των
εξωτερικών δυνάμεων, ως προς το σημείο τομής των αξόνων των δύο διατομών (Σχήμα 2.14.), θα είναι
μηδενικό. Τότε:
B  x 5000  1.3  kp  m 
Fα  Bx α      0.09m
F 75231  kp 
Στις κατασκευές μηχανολογικού ενδιαφέροντος (υδροστρόβιλοι, άρδευση, πυρόσβεση, μηχανές εσωτερικής
καύσης, αεροπορικοί κινητήρες) απαιτείται συχνά η τοποθέτηση ακροφυσίων ή ψεκαστήρων. Οι συσκευές
αυτές δημιουργούν αύξηση της ταχύτητας του ρευστού κατά την έξοδό του στην ατμόσφαιρα. Η μεταβολή
αυτή της ταχύτητας του ρευστού δημιουργεί δύναμη επάνω στο ακροφύσιο, η οποία πολλές φορές είναι
ιδιαίτερα μεγάλη και απαιτείται ιδιαίτερος υπολογισμός της στήριξης του ακροφυσίου επάνω στο σωλήνα.
Πρέπει λοιπόν να υπολογισθεί η δύναμη που ασκείται από το ακροφύσιο στο σωλήνα που φαίνεται στο
Σχήμα 2.15. Το ρευστό έχει ειδικό βάρος 900 kp/m3 και η σχετική πίεση, που μετρείται με μηχανικό
μανόμετρο, στην έξοδο του σωλήνα είναι 10 bar [3].
65
Σχήμα 2.15.
Δεδομένα:
Ειδικό βάρος: γ=900 kp/m3 =900⋅9.81 N/m3 =8829 N/m3
Άρα η πυκνότητα του ρευστού, το οποίο ρέει εσωτερικά του όγκου ελέγχου του παραπάνω σχήματος
θα ισούται:
N
γ 8829 [ 3 ]
γ=ρ⋅g→ρ= →ρ= m →ρ=900 kg
g m m3
9.81 [ 2 ]
sec
Παρατηρείται ότι η πυκνότητα και το ειδικό βάρος εκφράζονται με τον ίδιο αριθμό, αλλά οι μονάδες
είναι διαφορετικές, καθώς και οι ιδιότητες του ρευστού, και δεν πρέπει να συγχέονται.
Σχετική πίεση στη θέση 1 του όγκου ελέγχου:
kp 5 N
P1 =10 =10 bar=10×10
cm2 m2
Διάμετρος στη θέση 1 του όγκου ελέγχου: D1 =5 cm=0.05 m

Άρα το εμβαδόν στη θέση 1 του όγκου ελέγχου θα ισούται:
π⋅D1 2 π⋅0.052 2
Α1 = = m ≅1.96 ×10-3 m2
4 4
Διάμετρος στη θέση 2 του όγκου ελέγχου: D2 =1 cm=0.01 m

Άρα το εμβαδόν στη θέση 2 του όγκου ελέγχου θα ισούται:
π⋅D2 2 π⋅0.012 2
Α2 = = m ≅7.85×10-5 m2
4 4
N
Po =1 bar≅105 Pa=105 2
m
Η πίεση γύρω από την επιφάνεια ελέγχου είναι παντού ατμοσφαιρική εκτός της επιφάνειας που
επικοινωνεί με το σωλήνα στην οποία η πίεση είναι 10bar υπεράνω της ατμοσφαιρικής. Η ατμοσφαιρική
πίεση πέριξ του όγκου ελέγχου ασκεί δυνάμεις που αλληλοαναιρούνται.
66
Εφαρμόζοντας το νόμο διατήρησης της ενέργειας για το ανοικτό αυτό σύστημα ρευστού, με είσοδο
στη θέση 1 και έξοδο στη θέση 2, για HAΠ =0 και z1 =z2 =0, προκύπτει η παρακάτω σχέση. Οι ενεργειακές
απώλειες θεωρούνται αμελητέες και δεν λαμβάνονται υπόψη. Η σχετική πίεση στη θέση 2 είναι μηδενική:
P1 v1 2 P2 v2 2
+ + z1 = + + z +H →
γ 2⋅g γ 2⋅g 2 AΠ
P1 v1 2 P2 v2 2
→ + = + →
γ 2⋅g γ 2⋅g
P1 -P2 v2 2 -v1 2
→ = (1)
ρ 2
Ο νόμος της συνέχειας για το ανοικτό αυτό σύστημα, με είσοδο στη θέση 1 και έξοδο στη θέση 2,
απαιτεί:

 
 
 

0   ρ  v  dA   ρ  v  dA   ρ  v  dA  

A (1) (2)
0  ρ1  v1   dA  ρ  v 2   dA  ρ1  v1  A1  ρ 2  v 2  A 2 
(1) (2)
ρ  v1  A1  ρ  v 2  A 2 
→v1 ⋅Α1 =v2 ⋅Α2 →
v2 ⋅Α2
→v1 = →
Α1
v2 ⋅7.85⋅10-5
→v1 = →
1.96⋅10-3
→v1 ≅0.04⋅v2 (2)
Αντικαθιστώντας τη σχέση (2) στην εξίσωση (1), προκύπτει:
P1 -P2 v2 2 -(0.04⋅v2 )2
= →
ρ 2
P1 -P2 v2 2 ⋅(1-0.04)
→ = →
ρ 2
2⋅(P1 -P2 )
→v2 2 = →
(0.96)⋅ρ
N
2⋅(10×105 ) [ 2 ]
→v2 = 2 m →
kg
(0.96)⋅900 [ 3 ]
m
2
m
→v2 2 ≅2314.8 [ 2 ] →
sec
m
→v2 =√2314.8 →
sec
m
→v2 ≅48.1
sec
Οπότε από την σχέση (2) προκύπτει:

m
v1 =0.04⋅48.1 →
sec
67
m
→v1 ≅1.92
sec
Εφαρμόζεται η εξίσωση της ορμής για το ανοικτό αυτό σύστημα, με είσοδο στη θέση 1 και έξοδο στη
θέση 2, υποθέτοντας Fx την εξωτερική δύναμη που δέχεται ο όγκος ελέγχου από τη στήριξη στο σωλήνα με
φορά προς τα δεξιά. Επίσης λαμβάνεται υπόψη η δύναμη που ασκείται στον όγκο ελέγχου, λόγω της σχετικής
πίεσης που επικρατεί στη θέση εισόδου του ρευστού. Στη θέση εξόδου η σχετική πίεση είναι μηδενική. Οι
δυνάμεις λόγω των πιέσεων, όπως έχει αναφερθεί, λαμβάνονται πάντοτε, εξωτερικά του όγκου ελέγχου και
κάθετα προς την επιφάνεια ελέγχου:
ΣF=P1 ⋅Α1 +Fx -P2 ⋅Α2 =-ρ⋅v1 2 ⋅Α1 +ρ⋅v2 2 ⋅Α2 →

→Fx =-ρ⋅v1 2 ⋅Α1 +ρ⋅v2 2 ⋅Α2 -P1 ⋅Α1 →
→Fx =Α1 ⋅(-ρ⋅v1 2 -P1 )+Α2 ⋅(ρ⋅v2 2 )→
→Fx =1.96×10-3 ⋅(-900⋅1.922 -10×105 )+7.85×10-5 ⋅(900⋅48.12 )→
→Fx ≅-1803 N ≅-183.8 kp
Το αρνητικό πρόσημο το οποίο προέκυψε στον παραπάνω υπολογισμό της δύναμης (Fx ) δηλώνει ότι
η δύναμη που ασκείται στον όγκο ελέγχου, έχει αντίθετη φορά με αυτή που χρησιμοποιήθηκε υποθετικά για
τη διατύπωση της εξίσωσης της ορμής(προς τα δεξιά). Φυσικά, σύμφωνα με την αρχή της δράσης και της
αντίδρασης, το ακροφύσιο ασκεί στο σωλήνα δύναμη 183.8 kp προς τα δεξιά, και ο σωλήνας ασκεί ίση και
αντίθετη δύναμη σε αυτό προς τα αριστερά, όπως αναμένεται να συμβαίνει και εμπειρικά. Τη δύναμη αυτή
που δέχεται ο σωλήνας που συγκρατεί το ακροφύσιο την ανλαμβάνουν οι κοχλίες σύνδεσης ή η
συγκολλητική ραφή.
[3] V. STREETER – E. WYLIE, Μηχανική Ρευστών, Εκδόσεις ΦΟΥΝΤΑΣ 2000

[6] ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΑΣ, Εφαρμοσμένη Ρευστομηχανική, Εκδόσεις MEDIA GURU 2010
[9] Θ.Ι. ΤΣΙΡΙΚΟΓΛΟΥ, Ρευστοδυναμικές Μηχανές, Διδακτικές Σημειώσεις ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΛΙΑΣ 2002
[11] ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΠΑΠΑΗΛΙΟΥ, Τεχνική Θερμοδυναμική (Στροβιλοκινητήρες), Διδακτικές Σημειώσεις
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ
68
Κεφάλαιο 3 – Οι δυνάμεις στις ρευστοδυναμικές μηχανές
Σύνοψη
Ωστική δύναμη – Θεωρία έλικα, στροβιλωθητή, πυραύλου – Βαθμός απόδοσης – Εφαρμογές έλικα,
στροβιλωθητή, πυραύλου – Δυνάμεις σε πτερύγια ρευστοδυναμικών μηχανών - Θεωρία της πτέρυγας(αεροτομές)
– Ασκούμενες δυνάμεις (άνωση, οπισθέλκουσα) σε κινούμενες επιφάνειες ή σώματα μέσα σε ρευστά –
Εφαρμογές πάνω στις δυνάμεις της άνωσης και της οπισθέλκουσας(πτερωτές αεροκινητήρων)
Εφαρμοσμένη Ρευστομηχανική Δημήτριος Παπανίκας Εκδόσεις MEDIA GURU.-
Κύρια λήμματα: Ωστικές δυνάμεις, Αεροδυναμικές δυνάμεις, Άνωση , Οπισθέλκουσα.
Ανάπτυξη της ικανότητας του σπουδαστή, να υπολογίζει τις δυνάμεις που συναλλάσσονται μεταξύ του ρευστού
και των πτερυγίων των ρευστοδυναμικών μηχανών.
1. Ωστική δύναμη - Θεωρία έλικα, Στροβιλωθητή, Πυραύλου
Στο Σχήμα 3.1, θεωρείται ένας όγκος ελέγχου (συνεχής γραμμή) μόνιμης ροής ρευστού [Σχήμα 3.1.]
σταθερής πυκνότητας ρ, ο οποίος είναι συμμετρικός εκ περιστροφής, με άξονα συμμετρίας κατά τη διεύθυνση
x. Το ρευστό εισέρχεται από την επιφάνεια εισόδου, με ομοιόμορφη ταχύτητα v1 κατά τη διεύθυνση του
άξονα συμμετρίας, και εξέρχεται κατά την ίδια διεύθυνση και φορά από την επιφάνεια εξόδου, με
ομοιόμορφη ταχύτητα v2 μεγαλύτερη της ταχύτητας εισόδου. Η επιτάχυνση αυτή της ροής προκαλείται από
ένα στερεό σώμα (έλικας, ελικοστρόβιλος, στροβιλοσυμπιεστής, πύραυλος), που βρίσκεται σε επαφή με το
ρευστό. Η πίεση γύρω από τον όγκο ελέγχου είναι παντού ίδια και συνεπώς, όλες οι δυνάμεις, που οφείλονται
σε αυτή, αλληλοαναιρούνται. Τότε, σύμφωνα με το νόμο της ορμής, [Σχέση 2.4.] το στερεό σώμα ασκεί
δύναμη Fx στον όγκο ελέγχου κατά τη διεύθυνση x και σύμφωνα με το νόμο της δράσης και της αντίδρασης
το στερεό σώμα δέχεται δύναμη ίση και αντίθετη. Η δύναμη αυτή ονομάζεται προωστική [3].
Σχήμα 3.1.

 d  m  v    ρ  v  dV  ρ  v  v  dA

 
F   
dt t ο.ε. A

Fx  ρ  v 2  v 2  A 2  ρ  v1  v1  A1  ρ  Q  v 2  v1 
Αν η ροή υλοποιείται στην ατμόσφαιρα, οι εξωτερικές δυνάμεις στον όγκο ελέγχου που οφείλονται
στην ατμοσφαιρική πίεση αλληλοαναιρούνται, και η δύναμη Fx , που ασκείται στο ανοικτό ροϊκό σύστημα,
είναι η μοναδική και ασκείται κατά τη θετική φορά του συστήματος αναφοράς. Ίση και αντίθετη δύναμη
69
δέχεται το στερεό σώμα και προωθείται στην αντίθετη φορά της διεύθυνσης x, με την προωστική αυτή
δύναμη:

Fx    Q  v 2  v1
Σχέση 3.1.
Όπου Q είναι η παροχή όγκου του συστήματος που είναι ίση στην είσοδο και στην έξοδο.
Εικόνα 3.1.
Στροβιλωθητής(turbofan). (1) Ανεμιστήρας (2) Συμπιεστής χαμηλής πίεσης (3) Στρόβιλος χαμηλών πιέσεων (4) Άξονας
στροβιλοσυμπιεστή χαμηλών πιέσεων (5) Συμπιεστής υψηλής πίεσης (6) Στρό]βιλος υψηλών πιέσεων (7) Άξονας
στροβιλοσυμπιεστή υψηλών πιέσεων (8) Καυστήρες (9) Ακροφύσιο
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Turbofan_operation.svg]
Αν θεωρηθεί ότι η μορφή του όγκου ελέγχου μόνιμης ροής ρευστού, που παρουσιάζεται στο Σχήμα
3.1., οφείλεται στην ύπαρξη ενός έλικα, τότε θα δημιουργηθεί η μορφή του Σχήματος 3.2. Πράγματι ο
περιστρεφόμενος έλικας μεταβάλει την ορμή του ρευστού από το οποίο περιβάλλεται και έτσι αναπτύσσεται
πάνω σε αυτόν μια προωστική δύναμη.
km
Έστω λοιπόν ένα αεροσκάφος με δύο έλικες το οποίο πετά με ταχύτητα 360 σε ακίνητο αέρα,
h
3
N
ειδικού βάρους 11.5 3 . Η παροχή όγκου του αέρα από κάθε έλικα είναι 450 m . Η διάμετρος κάθε έλικα
m s
είναι 2.2 m.
Ζητούνται:
α. Η συνολική προωστική δύναμη που επιτυγχάνουν οι έλικες του αεροσκάφους.
β. Ο ορισμός και ο υπολογισμός του θεωρητικού βαθμού απόδοσης του έλικα.
γ. Η διαφορά πίεσης που δημιουργείται μεταξύ των δύο πλευρών κάθε έλικα.
δ. Η απαιτούμενη θεωρητική ισχύς για την κίνηση του αεροσκάφους.
Σχήμα 3.2.
70
(α) (β)
(γ)
Εικόνα 3.2.
Έλικες αεροπλάνων και πλοίων, στην τρίτη εικόνα φαίνεται συνδυασμός έλικα και στροβιλοσυμπιεστή (turboprop)[
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Propeller_of_QantasLink_(VH-
QOP)_Bombardier_Dash_8_Q400_at_the_Canberra_Airport_open_day.jpg
commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanic%27s_propellers.jpg commons.wikimedia.org/wiki/File:Turboprop.png]
Δεδομένα:
Ταχύτητα αεροπλάνου:
km 360⋅1000 m m
v1 =360 = ≅100
h 3600 sec sec
Ειδικό βάρος αέρα:
Ν
γ=11.5 3
m
Άρα η πυκνότητα του ρευστού προκύπτει:
Ν
γ 11.5 [ 3 ] kg
ρ= →ρ= m →ρ≅1.17 3
g m m
9.81 [ 2 ]
sec
Διάμετρος ελίκων:
D=2.2 m
Ροή αέρα και από τις δύο έλικες:
m3
2∙Q=900
s
Σύμφωνα με το γενικό ορισμό των σχετικών κινήσεων, μπορεί να θεωρηθεί ότι το γεγονός της
κίνησης του αεροπλάνου, άρα και του έλικα, μέσα σε ακίνητο αέρα, είναι ισοδύναμο με αυτό όπου το
αεροσκάφος και ο έλικας δε μετακινούνται και ο αέρας του περιβάλλοντος μετακινείται προς αυτά με ίση και
αντίθετη ταχύτητα. Η διαταραχή που παρουσιάζεται τότε στο περιβάλλον του έλικα, λόγω της περιστροφής
του, είναι η επιτάχυνση τους ρεύματος του αέρα από τη διατομή εισόδου (1) στη διατομή εξόδου (4), όπως
φαίνεται στο Σχήμα 3.2. Η επιταχυνόμενη ροή συνεπάγεται μείωση της διατομής του ρεύματος, διότι η
παροχή παραμένει σταθερή, σύμφωνα με το νόμο της συνέχειας. Η πίεση του αέρα στα όρια της διαταραχής,
αλλά και στις διατομές 1 και 4 είναι η ατμοσφαιρική πίεση του περιβάλλοντος. Η περιστροφή των
71
πτερυγίων του έλικα δημιουργεί υποπίεση στη διατομή εισόδου του ρευστού στη πτερύγωση (2) και
υπερπίεση, σε σχέση με την ατμοσφαιρική, στη διατομή εξόδου του ρευστού από την πτερύγωση (3). Στις
θέσεις (2) και (3) η ταχύτητα είναι ίδια, διότι η διατομή του έλικα και η παροχή όγκου παραμένουν σταθερές
στην είσοδο και την έξοδο του αέρα από αυτή. Η πίεση στις θέσεις 1 και 4 είναι η ατμοσφαιρική πίεση του
περιβάλλοντος.
α. Αναπτύσσοντας την εξίσωση της ορμής, σύμφωνα με την ανάλυση που προηγήθηκε (Σχέση 3.1.),
στον όγκο ελέγχου, που ορίσθηκε με βάση το Σχήμα 3.2., προκύπτει:
Fx =ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )
Σχέση 3.2.
Όπου Fx είναι η δύναμη που δέχεται το σύστημα που καταλαμβάνει τον όγκο ελέγχου από τον έλικα
κατά την διεύθυνση x [ίση και αντίθετη δύναμη (προωστική) δέχεται ο έλικας από το σύστημα] και είναι
η μόνη εξωτερική δύναμη, αφού η πίεση (ατμοσφαιρική) δε μεταβάλλεται γύρω από τον όγκο ελέγχου.
H δύναμη αυτή προκύπτει και από τη διαφορά των πιέσεων στις διατομές 2 και 3, που είναι ίσες με τη
διατομή, Α, που απογεννάται από τα πτερύγια του έλικα κατά την περιστροφή του. Δηλαδή:
Fx =Α⋅(P3 -P2 )
Σχέση 3.3.
Από τις Σχέσεις 3.2 και 3.3 προκύπτει:
Fx =ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )
{ →
Fx =Α⋅(P3 -P2 )
→ ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )=Α⋅(P3 -P2 )→
→ρ⋅v⋅A⋅(v4 -v1 )=Α⋅(P3 -P2 )→
→(P3 -P2 )=ρ⋅v⋅(v4 -v1 )
Σχέση 3.4.
Όπου v=v2=v3, η ταχύτητα του ρεύματος του αέρα που διαπερνά το επίπεδο που απογεννά ο έλικας,
στρεφόμενος.
Εφαρμόζοντας την εξίσωση της ενέργειας μεταξύ των διατομών του ρεύματος του αέρα 1 και 2, με
μηδενική απώλεια HAΠ =0 και z1 =z2 =0, προκύπτει:
P1 v1 2 P2 v2 2
+ + z1 = + + z +H →
γ 2⋅g γ 2⋅g 2 AΠ
P1 v1 2 P2 v2 2
→ + = +
γ 2⋅g γ 2⋅g
Σχέση 3.5.
Εφαρμόζοντας την εξίσωση της ενέργειας μεταξύ των διατομών του ρεύματος του αέρα 3 και 4, με
μηδενική απώλεια HAΠ =0 και z3 =z4 =0 προκύπτει:
P3 v3 2 P4 v4 2
+ +z = + + z +H →
γ 2⋅g 3 γ 2⋅g 4 AΠ
P3 v3 2 P4 v4 2
→ + = +
γ 2⋅g γ 2⋅g
Σχέση 3.6.
Προσθέτοντας τις Σχέσεις 3.5. και 3.6. κατά μέλη, προκύπτει ότι:
P1 v1 2 P3 v3 2 P2 v2 2 P4 v4 2
+ + + = + + + →
γ 2⋅g γ 2⋅g γ 2⋅g γ 2⋅g
72
P3 -P2 v4 2 -v1 2
→ = →
ρ⋅g 2⋅g
→2⋅(P3 -P2 )=ρ⋅(v4 2 -v1 2 )
Σχέση 3.7.
Όμως από τη Σχέση 3.4. προκύπτει ότι:

2⋅[ρ⋅v⋅(v4 -v1 )]=ρ⋅(v4 2 -v1 2 )→
→2⋅ρ⋅v⋅(v4 -v1 )=ρ⋅(v4 -v1 )⋅(v4 +v1 )→
→(v4 +v1 )=2⋅v
Σχέση 3.8.
Σύμφωνα με τα δεδομένα η παροχή αέρα από τον ένα έλικα του αεροπλάνου είναι:
m3
Q 450 [sec] m
Q=A⋅v→v= →v= 2
→v≅118.4
A π⋅2.2 sec
[m2 ]
4
Οπότε, από τη Σχέση 3.8. προκύπτει:

m m
(v4 +v1 )=2⋅v→v4 =2⋅v-v1 →v4 =(2⋅118.4-100) →v4 ≅136.8
sec sec
Συνεπώς τελικά σύμφωνα με τη Σχέση 3.2 η ώθηση από κάθε έλικα θα είναι:
Fx =ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )→
kg m3 m
→Fx =1.17 [ 3 ] ⋅450 [ ] ⋅(136.8-100) [ ] →
m sec sec
→Fx ≅19375.2 N
Η ώθηση και από τους δύο έλικες προκύπτει:
2∙Fx =38750.4 Ν
β. Ως θεωρητικός βαθμός απόδοσης προωστικού συστήματος ορίζεται το πηλίκο της ωφέλιμης

ισχύος που διατίθεται από το προωστικό σύστημα, για να μετακινηθεί η ωστική δύναμη με την ταχύτητα του
αεροσκάφους προς την καταναλισκόμενη ισχύ, η οποία διατίθεται για την επιτάχυνση της δέσμης του
ρευστού. Συνεπώς:
NΩΦ
ep =
NΚΑΤ
Όπου η ωφέλιμη ισχύς από τον έλικα στο σύστημα, σύμφωνα με τα παραπάνω είναι:
NΩΦ =Fx ⋅v1 =ρ∙Q∙(v4 -v1 )∙v1

Σχέση 3.9.
Η καταναλισκόμενη ισχύς είναι η ισχύς που απαιτείται για αύξηση της ταχύτητας του ρευστού από v1
σε v4 , και δίνεται από τη σχέση:
ρ⋅Q⋅v4 2 -ρ⋅Q⋅v1 2
NΚΑΤ = →
2
ρ⋅Q⋅(v4 2 -v1 2 )
NΚΑΤ = →
2
73
ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )⋅(v4 +v1 )
NΚΑΤ =
2
Όμως σύμφωνα με τη Σχέση 3.8 ισχύει ότι:
(v4 +v1 )=2⋅v
Άρα τελικά η καταναλισκόμενη ισχύς προκύπτει:
ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )⋅2⋅v

NΚΑΤ = →
2
NΚΑΤ =ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )⋅v
Σχέση 3.10.
Άρα τελικά ο θεωρητικός βαθμός απόδοσης του έλικα προκύπτει:
NΩΦ
ep = →
NΚΑΤ
ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )⋅v1
→ep = →
ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )⋅v
v1
→ep = →
v
100
→ep = →
118.4
→ep ≅0.84=84 %
γ. Η εύρεση της διαφοράς πίεσης δια μέσου των ελίκων, δηλαδή μεταξύ των διατομών 2 και 3,
πραγματοποιείται σύμφωνα με τη Σχέση 3.4.. Έτσι λοιπόν θα ισχύει:
(P3 -P2 )=ρ⋅v⋅(v4 -v1 )

kg m m
→P3 -P2 =1.17 [ 3 ] ⋅118.4 [ ] ⋅(136.8-100) [ ] →
m sec sec
N
→P3 -P2 ≅5097.8 2
m
δ. Σύμφωνα με τη Σχέση 3.10. καταναλισκόμενη ισχύς και από τους δύο έλικες θα είναι:
NΚΑΤ =2∙ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )⋅v→

kg m3 m m
→NΚΑΤ =2∙1.17 [ 3 ] ⋅450 [ ] ⋅(136.8-100) [ ] ⋅118.4 [ ] →
m sec sec sec
→NΚΑΤ ≅4.588×106 W=4588 kW≅6235.8 Ηp
Κριτήρια αξιολόγησης 3ου Κεφαλαίου
Τα ελικόπτερα για την κίνησή τους χρησιμοποιούν αποκλειστικά έλικες. Κατά τη λειτουργία του έλικα η
ταχύτητα ανύψωσης του ελικοπτέρου είναι μηδαμινή (v1 περίπου μηδενική) και όλη σχεδόν η ισχύς διατίθεται
για την ανύψωση του βάρους του που ανέρχεται στα 800 kp. Το ροϊκό πεδίο που σχηματίζεται από τη
λειτουργία του έλικα είναι αυτό που φαίνεται στο παρακάτω Σχήμα 3.3.. Η διάμετρος του έλικα ανύψωσης
είναι 2.5 m. Να υπολογιστεί η ισχύς που απαιτείται για την ανύψωση του ελικοπτέρου, η ταχύτητα της
74
δέσμης του αέρα κάτω από τον έλικα,v4 , και η διαφορά πίεσης μεταξύ των δύο πλευρών του έλικα. [3].
kg
Πυκνότητα αέρα: [ρ  1.29 ]
m3
Δεδομένα:
Διάμετρος έλικα: D=2.5 m
m
Ταχύτητα στη διατομή 1: v1 =0 [ ]
s
Βάρος ανύψωσης: B=800 kp=1000⋅9.81 [N]=9810 N
Σχήμα 3.3.
Εφαρμόζοντας την εξίσωση της ορμής κατά την κατακόρυφη διεύθυνση y στον όγκο ελέγχου του
παραπάνω σχήματος (συνεχής γραμμή), προκύπτει(Σχέση 3.2.):
Fy =ρ⋅Q⋅(v4 -v1 )=B (1)
Όπου Fy είναι η δύναμη που δέχεται το σύστημα που καταλαμβάνει τον όγκο ελέγχου από τον έλικα
κατά τη διεύθυνση y (ίση και αντίθετη δύναμη δέχεται ο έλικας από το σύστημα). Η δύναμη αυτή
χρησιμοποιείται για την ανύψωση του βάρους του ελικοπτέρου και συνεπώς, για να ανυψωθεί, και μόνο, η
προωστική δύναμη, πρέπει να ισούται με το βάρος του.
H δύναμη αυτή προκύπτει, επίσης, από τη διαφορά των πιέσεων στις θέσεις 2 και 3 στη διατομή Α,
που απογεννάται από τον έλικα κατά την περιστροφή του, δηλαδή (Σχέση 3.3.):
Fy =Α⋅(P3 -P2 ) (2)

2 2
π∙D π∙(2.5 )
A= = =4.9m2
4 4
Αλλά από τη Σχέση 3.8. προκύπτει
75
(v4 +v1 )=2⋅v→v4 =2∙v
Από την εξίσωση (1) προκύπτει:

B 800∙9.81[N] m
Β=ρ∙Α∙v∙2∙v→v=√ = =24.9
2∙ρ∙A √ kg s
2∙1.29 [ 3 ] ∙4.9[m2 ]
m
m m
v4 =2∙v=2∙24.9 [ ] =49.8
s s
Άρα η παροχή προκύπτει:
m m3
Q=v∙A→Q=24.9 [ ] ⋅4.9[m2 ]→Q≅122
sec sec
Από την εξίσωση (2) υπολογίζεται η διαφορά πίεσης στον έλικα:
Β 800∙9.81[Ν]
Fy =Β=Α⋅(P3 -P2 )→P3 -P2 = →P3 -P2 = ≅1602Pa
Α 4.9∙[m2 ]
Η ισχύς, η οποία αποδίδεται από τον έλικα στον αέρα, προκύπτει:
ρ⋅Q⋅v4 2 -ρ⋅Q⋅v1 2
NKAT = →
2
1
→Ν= ⋅ρ⋅Q⋅u2 2 →
2
1 kg m3 m2
→Ν= ⋅1.29 [ 3 ] ⋅122 [ ] ⋅49.82 [ 2 ] →
2 m sec sec
→Ν≅195154W≅195.15 kW≅265.2 Ηp
Προωστικά συστήματα αντίδρασης χρησιμοποιούνται και για την πρόωση πλοιαρίων. Σε ένα τέτοιο
σύστημα πρόωσης αντίδρασης, το νερό εισέρχεται στο πρόσθιο τμήμα του πλοιαρίου και εξέρχεται από το
οπίσθιο. Το πλοιάριο κινείται με ταχύτητα v1 =25 km/h. Η δέσμη του νερού που κινείται με ταχύτητα προς τα
πίσω έχει διάμετρο D=12cm. Η προωστική δύναμη που ασκείται είναι 250 kp.
Να βρεθούν:
α. Η παροχή όγκου του νερού.

β. Η ταχύτητα της δέσμης που εξέρχεται από τον προωστικό σωλήνα.
γ. Ο βαθμός απόδοσης του συστήματος πρόωσης.
δ. Η καταναλισκόμενη ισχύς από το πλοιάριο.
76
Σχήμα 3.4.
Δεδομένα:
Ταχύτητα βάρκας:
km 25⋅1000 m m
v1 =25 = ≅6.94
h 3600 sec s
Δύναμη που απαιτείται για κίνηση του πλοιαρίου με ταχύτητα v1 :
F=Fx =250 kp=250⋅9.81 N=2452.5 N
Διάμετρος του σωλήνα εκτόξευσης νερού:
D=12 cm=0.12 m
Άρα το εμβαδόν της διατομής του σωλήνα εκτόξευσης θα είναι:
π⋅D2 π⋅0.122 2
Α2 = = m ≅0.0113 m2
4 4
Θεωρείται, λαμβάνοντας υπόψη την ισοδυναμία των σχετικών κινήσεων, ότι το πλοιάριο ακινητεί (με
διακεκομμένη γραμμή φαίνεται η επιφάνεια ελέγχου που το περιβάλλει) ενώ το νερό, έξω από το περιβάλλον
του, κινείται προς αυτό με την ταχύτητά του v1 . Η πίεση γύρω από την επιφάνεια ελέγχου είναι σταθερή
(περίπου ατμοσφαιρική, Po) και οι δυνάμεις στον όγκο ελέγχου, λόγω της πίεσης, αλληλοαναιρούνται.
kg
H πυκνότητα του νερού λαμβάνεται: ρ  1000
m3
α. Εφαρμόζεται ο νόμος της ορμής για το ανοικτό ροϊκό σύστημα που ορίζεται από τον παραπάνω
όγκο ελέγχου. Το νερό εισέρχεται από την επιφάνεια εισόδου του συστήματος πρόωσης με ταχύτητα v1 και
εξέρχεται επιταχυνόμενο από την επιφάνεια εξόδου με ταχύτητα v2. Σε όλα τα άλλα σημεία της επιφάνειας
εισόδου του νερού στον όγκο ελέγχου το νερό εισέρχεται με ταχύτητα v1 και εξέρχεται με την ίδια ταχύτητα
από την επιφάνεια εξόδου. Αν Fx είναι η δύναμη που δέχεται το ροϊκό σύστημα από το σύστημα πρόωσης,
τότε με ίση και αντίθετη δύναμη αντιδρά πάνω στο προωστικό σύστημα, και έτσι προωθείται το πλοίο:
ΣF=Po ⋅Αo +Fx -Po ⋅Αo =-ρ⋅v1 2 ⋅Α1 +ρ⋅v2 2 ⋅Α2 →

→Fx =-ρ⋅v1 2 ⋅Α1 +ρ⋅v2 2 ⋅Α2 →
→Fx =ρ⋅Q⋅(v2 -v1 )→
Fx
→Q= (1)
ρ⋅(v2 -v1 )
Για την παροχή εξόδου ισχύει:

Q
Q=v2 ⋅Α2 →v2 = (2)
Α2
Αντικαθιστώντας την τιμή της v2 από την εξίσωση (2) στην εξίσωση (1) , προκύπτει:
77
Fx
Q= →
Q
ρ⋅ (Α -v1 )
2
Q Fx
→ ( -v1 ) ⋅Q= →
Α2 ρ
2
Q Fx
→ -v1 ⋅Q- =0→
Α2 ρ
Q2 2452.5
→ -6.94⋅Q- =0→
0.0113 1000
→Q2 -0.078 ⋅Q-0.028=0
Από τη λύση της παραπάνω εξίσωσης προκύπτει:
m3
0.078±√(0.0782 +4⋅0.028) m3 Q1 ≅0.21
Q1,2 = → sec
2 sec m3
Q
{ 2 ≅-0.13 , απορρίπτεται
sec
Άρα τελικά η παροχή όγκου του νερού είναι:
m3
Q≅0.21
sec
β. Από την εξίσωση (2) πραγματοποιείται η εύρεση της ταχύτητας εξόδου του νερού:
m3
0.21 [sec] m
v2 = →v2 ≅18.58
0.0113[ m2 ] s
γ. και δ. Ο θεωρητικός βαθμός απόδοσης του προωστικού συστήματος είναι το πηλίκο της
αποδιδόμενης (ωφέλιμης) ισχύος για την κίνηση του πλοίου προς την καταναλισκόμενη ισχύ, για την
επιτάχυνση της δέσμης του νερού. Οπότε:
NΩΦ
ep =
NΚΑΤ
Όπου η αποδιδόμενη ωφέλιμη ισχύς από τον έλικα:

m
NΩΦ =Fx ⋅v1 =2452.5[Ν]∙6.94 [ ] =17020W (3)
s
Η καταναλισκόμενη ισχύς είναι η ισχύς που απαιτείται για αύξηση της ταχύτητας του ρευστού από
ταχύτητα v1 σε v2 , και δίνεται από την εξίσωση:
ρ⋅Q⋅v2 2 -ρ⋅Q⋅v1 2
NΚΑΤ = →
2
kg m3 2 2 m
2
ρ⋅Q⋅(v2 2 -v1 2 ) 1000 [m3 ] ∙0.21 [ s ] (18.58 -6.94 ) [ s2 ]
NΚΑΤ = = =31190W
2 2
Άρα τελικά ο θεωρητικός βαθμός απόδοσης προκύπτει:
78
NΩΦ 17020[W]
ep = = =0.55 ή 55%
NΚΑΤ 31190[W]
Οι πύραυλοι κινούνται αποκλειστικά με προωστικά συστήματα. Είναι εφοδιασμένοι με ειδικά καύσιμα που
οξειδώνονται με κατάλληλα οξειδωτικά μέσα. Όλη η ποσότητα του καυσίμου και του οξειδωτικού μέσου
είναι φορτωμένη στον πύραυλο πριν την εκτόξευσή του. Σε μια τέτοια εφαρμογή, ο πύραυλος ζυγίζει στην
αρχή 500000 kp, από τα οποία 300000 kp είναι καύσιμο. Η σχετική ταχύτητα εξόδου της δέσμης των
καυσαερίων ως προς τον πύραυλο είναι 3000 m/sec. Ο πύραυλος εκτοξεύεται κατακόρυφα, με αρχική ώθηση
που είναι 10% μεγαλύτερη του βάρους του, και σε όλη τη διάρκεια της πορείας του η κατανάλωση του
καυσίμου γίνεται με σταθερό ρυθμό. Για απλούστευση θεωρείται ότι η αντίσταση του αέρα είναι αμελητέα
και η επιτάχυνση της βαρύτητας είναι σταθερή g=9.81 m/sec2 . [3].
α. Ο χρόνος που απαιτείται για την καύση όλου του καυσίμου που διαθέτει.
β. Η ταχύτητα του πυραύλου τη στιγμή που εξαντλούνται τα καύσιμα.
γ. Το ύψος στο οποίο βρίσκεται ο πύραυλος τη στιγμή που εξαντλούνται τα καύσιμα.
δ. Το μέγιστο ύψος στο οποίο μπορεί να φθάσει ο πύραυλος.
Σχήμα 3.5.
[pixabay.com/el/B7-693207/]
Δεδομένα:
Συνολικό βάρος πυραύλου: 500000 kp
Βάρος καυσίμου: 300000 kp
Αρχική ώθηση 10% μεγαλύτερη του βάρους του πυραύλου
Σχετική ταχύτητα εξόδου της δέσμης των καυσαερίων:
m
vα =3000
sec
Επιτάχυνση της βαρύτητας:
m
g=9.81
sec2
79
α. Λαμβάνεται ως όγκος ελέγχου η επιφάνεια η οποία περικλείεται από τη διακεκομμένη γραμμή,
όπως φαίνεται στο παραπάνω σχήμα (Σχήμα 3.5), ο οποίος μάλιστα κινείται με ταχύτητα ίση με την ταχύτητα
του πυραύλου (v).
Έστω mπ η μάζα του πυραύλου και mκ η μάζα του καυσίμου, ṁ ο ρυθμός κατανάλωσης του
καυσίμου (παροχή μάζας αερίων) και Τ η αντίσταση του αέρα. Εδώ είναι γνωστή εξωτερική δύναμη η οποία
ασκείται επί του ανοικτού ροϊκού συστήματος και οφείλεται στο βάρος του πυραύλου και στην αντίσταση του
αέρα. Ο νόμος της ορμής, κατά τη διεύθυνση y απαιτεί:
 Fy 
 
 
 ρ  v y  dV   ρ  v y  v  dA
t ο.ε.

A
Οι δυνάμεις που ασκούνται στον όγκο ελέγχου είναι:

Το βάρος του πυραύλου: Β=(mπ +mκ )⋅g καθώς και
Η αντίσταση του αέρα: T
Όπως φαίνεται στο παραπάνω σχήμα (Σχήμα 3.5.), σύμφωνα με το ορθογώνιο σύστημα
συντεταγμένων, και οι δύο δυνάμεις αυτές προκύπτουν αρνητικές. Για τον λόγο αυτό θα ισχύει:
 Fy  T  mπ  mκ   g
Ο πρώτος όρος του δεύτερου μέλους της εξίσωσης της ορμής, επειδή η ταχύτητα vy εξαρτάται μόνο
από το χρόνο t, γίνεται:
  v 
 ρ  v y  dV  m π  m κ   v  m π  m κ    v  m π  300000  m
  t 
t ο.ε. t t t
 v
 ρ  v y  dV  m π  m κ   m v
t ο.ε. t
Όπως είναι φανερό, η μάζα του καυσίμου εξαρτάται από το χρόνο:
m κ t   300000  m
  t (1)
Ο δεύτερος όρος του δεύτερου μέλους της εξίσωσης της ορμής:
 
    vα 
 ρ  v y  v  dA  m
A
Όπου v α είναι η απόλυτη ταχύτητα των εξερχόμενων αερίων.
Άρα τελικά ο νόμος της ορμής διαμορφώνεται ως εξής:
 T  m π  m κ   g  m π  m κ  
dv
m vm  vα
dt
dv   v α  v   T  m π  m κ   g
m

dt mπ  mκ
dv   v α  T  m π  m κ   g
m
 (2)
dt mπ  mκ
Αν γραφεί ο νόμος της ορμής τη χρονική στιγμή t=0:
80
 
1.1  B 1.1  500000  9.81  N  kg
1.1  B  m
  vα  m
      1798.5
vα 3000  m s
 s 
Η συνολική μάζα του καυσίμου προκύπτει:
 
B κ 300000  9.81  N 
mκ      300000kg
g 9.81 m 
 2 
s 
Αν ο συνολικός χρόνος καύσης του καυσίμου είναι tκ , προκύπτει ότι:
 
m κ 300000  kg 
  t κ  mκ  t κ 
m     166.8s
m 1798.5  kg 
 s 
β. Η μάζα του πυραύλου είναι: mπ=500000-300000=200000kg

Επίσης η αντίσταση του αέρα θεωρείται μηδενική: Τ=0
Σύμφωνα με τη σχέση (1):
m κ t   300000  m
  t  300000 - 1798.5  t
Αντικαθιστώντας στην εξίσωση (2) τις γνωστές τιμές των παραμέτρων, προκύπτει ότι:
dv m   v α  T  m π  m κ   g
 
dt mπ  mκ
dv 1798.5  3000  200000  300000  1798.5  t   9.81 dv 3000

   9.81  (3)
dt 200000  300000  1798.5  t dt 278  t
Ολοκληρώνοντας τη διαφορική εξίσωση (3) , προκύπτει ότι:
v  9.81  t  3000  ln 278  t   c (4)
Για t=0, η ταχύτητα του πυραύλου είναι μηδενική.

Συνεπώς θα ισχύει:
c  3000  ln 278  16882.86

m
s
Άρα και για το χρόνο καύσης tκ=166.8s η εξίσωση (4) γίνεται:
v   9.81 166.8  3000  ln 278  166.8  16882.86

m m
 1112.6
s s
γ. Το ύψος, στο οποίο θα ανέλθει ο πύραυλος τη στιγμή που θα τελειώσουν τα καύσιμα, θα είναι:
81
166.8 166.8
s  v  dt    9.81 t  3000  ln 278  t   16882.86  dt
0 0
166.8
t2  166.8
 3000  ln 278  t   dt  16882.86t 
166.8 (5)
s  9.81  
  0
2 0 0
Το ολοκλήρωμα της εξίσωσης (5) προκύπτει ως εξής:
Αρχικά τίθεται x=278-t →dx=-dt.

Για t=0→x=278
Για t=166.8→x=278-166.8=111.2
Συνεπώς:
166.8 111.2
   ln x   dx  x  ln(x)  x 278  873.78
111.2
 ln 278  t  dt  
0 278
Τελικά, από τη σχέση (5) με αντικατάσταση των τιμών των παραμέτρων, υπολογίζεται το ύψος του
πυραύλου τη χρονική στιγμή 166.8s ως εξής:
 166.82  
s   9.81    3000  873.78  16882.86166.8 m
  2  
 
s   136468  2621340  2816061  m  58253m  58.25km
m
δ. Τη χρονική στιγμή 166.8s ο πύραυλος έχει ταχύτητα 1112.6
s
Συνεπώς ο πύραυλος θα εκτελέσει κατακόρυφη βολή προς τα πάνω, μετακινούμενος κατά διάστημα:
 m2 
1112.62  
v2  s 2 
s1    63092.7m  63.09km
2g  
m 
2  9.81
 s2 
 
Έτσι το τελικό ύψος του πυραύλου, αν θεωρηθεί ότι η επιτάχυνση της βαρύτητας παραμένει σταθερή,
και αγνοηθεί η αντίσταση του αέρα, θα είναι:
sΟΛ  s1  s  63.09  58.25  km  121.34 km

2. Δυνάμεις σε πτερύγια ρευστοδυναμικών μηχανών
Τα πτερύγια που είναι προσαρμοσμένα πάνω στα στροφεία των περιστροφικών ρευστοδυναμικών μηχανών,
συναλλάσσουν δυνάμεις με τις δέσμες του ρευστού, που βρίσκονται σε επαφή με αυτά, και καθοδηγούνται,
ακολουθώντας την καμπυλότητά τους. Η σχετική ταχύτητα, δηλαδή, του ρευστού ως προς το πτερύγιο είναι
πάντοτε εφαπτόμενη σε αυτό. Εκτός από τη σχετική αυτή ταχύτητα, το ρευστό έχει και περιφερειακή
ταχύτητα, λόγω της περιστροφής του. Η γεωμετρική σύνθεση των δύο αυτών διανυσμάτων ταχύτητας δίνει
την απόλυτη ταχύτητα του ρευστού. Σε πολλές περιπτώσεις το ρευστό, πριν έρθει σε επαφή με τα πτερύγια
του στροφείου, οδηγείται από ακίνητα πτερύγια ή ακροφύσια.
82
Ένας μηχανισμός ανάπτυξης δύναμης μεταξύ του όγκου ελέγχου του ρευστού και του πτερυγίου, με
το οποίο βρίσκεται σε επαφή, είναι αυτός που επιβάλλει ο νόμος της ορμής, λόγω της μεταβολής του
διανύσματος της απόλυτης ταχύτητας της ροής.
Ένα ακίνητο πτερύγιο δέχεται μια δέσμη νερού παροχής 0.04 m3 /sec και ταχύτητας 40 m/sec. Η δέσμη
εκτρέπεται από το πτερύγιο κατά 30 μοίρες. Θα ασκηθεί δύναμη στο πτερύγιο, με ποιόν μηχανισμό και τι
μέγεθος θα έχει;
Σχήμα 3.6.
Δεδομένα:
Παροχή δέσμης νερού:
m3
Q=0.05
sec
Ταχύτητα δέσμης νερού:
m
v=50
sec
Γωνία κατά την οποία εκτρέπεται η δέσμη:
θ=30°
Έστω ότι στον παραπάνω όγκο ελέγχου (διακεκομμένη μπλε γραμμή και το στερεό όριο του πτερυγίου, που
βρίσκεται σε επαφή με το ρευστό) ασκείται εξωτερική δύναμη, από το στήριγμα που διατηρεί ακίνητο το
πτερύγιο, με συνιστώσες Fx και Fy , όπως φαίνεται στο παραπάνω Σχήμα 3.6..Ο όγκος ελέγχου βρίσκεται σε
ατμοσφαιρική πίεση, και οι δυνάμεις λόγω πίεσης σε αυτόν αλληλοαναιρούνται.
Η εφαρμογή του νόμου της ενέργειας, χαρακτηρίζοντας θέση 1 την είσοδο και θέση 2 την έξοδο του
ρευστού στον όγκο ελέγχου, για ροή ιδανικού ρευστού σε γραμμή ροής χωρίς απώλειες, απαιτεί:
P1 v12 P v2
  g  z1  2  2  g  z 2
ρ 2 ρ 2
Η ταχύτητα της δέσμης του νερού κατά την είσοδο, αλλά και κατά την έξοδό της από το πτερύγιο
είναι η ίδια κατά μέτρο και ίση με v=v1=v2, διότι η πίεση στην είσοδο και στην έξοδο του ρευστού στον
όγκο ελέγχου είναι ατμοσφαιρική και η διαφορά του γεωδαιτικού ύψους στις θέσεις 1 και 2 είναι μηδαμινή.
83
Εφαρμόζοντας την εξίσωση της ορμής στον οριζόντιο άξονα (άξονας x) για τον όγκο ελέγχου του
παραπάνω σχήματος, προκύπτει:
 Fx  ρ  Q  v  cos 30   ρ  Q  v
Fx  ρ  Q  v  1  cos 30 
 kg   m3  m
Fx  1000    0.04    40    1  cos 30  214.36 N
 m3   s  s
Ίση και αντίθετη δύναμη ασκεί το ρευστό στο ακίνητο πτερύγιο.
Εφαρμόζοντας την εξίσωση της ορμής ως προς τον κάθετο άξονα στη διεύθυνση x (άξονας y) για τον
όγκο ελέγχου του ρευστού που φαίνεται στο παραπάνω σχήμα, προκύπτει:
F  ρ  Q  v  sin 30
y
 kg   m3  m
Fy  1000    0.04    40    sin 30   800N
3
m   s  s
Ίση και αντίθετη δύναμη ασκεί το ρευστό στο ακίνητο πτερύγιο.
Συνεπώς ασκείται στο πτερύγιο δύναμη με οριζόντια και κατακόρυφη συνιστώσα λόγω της
μεταβολής της διεύθυνσης της απόλυτης ταχύτητας η οποία προκαλεί τη μεταβολή της ορμής του ρευστού.
Η ιδέα της ανάπτυξης των υδροστροβίλων δημιουργήθηκε από την παρατήρηση ότι στερεές επιφάνειες που
προσβάλλονται από ρεύματα νερού δέχονται σημαντικές δυνάμεις. Οι πρώτοι υδροστρόβιλοι είχαν επίπεδα
πτερύγια. Ένα τέτοιο ακίνητο επίπεδο πτερύγιο δέχεται, υπό κλίση, ένα ρεύμα νερού, όπως φαίνεται στο
Σχήμα 3.7.. Το πτερύγιο θεωρείται λείο, δηλαδή δεν μπορεί να αναλάβει δυνάμεις τριβής. Η παροχή του
ρεύματος είναι 2 m3 /sec και η ταχύτητά του είναι 15 m/sec. Η κλίση του επίπεδου πτερυγίου είναι 60 μοίρες
και η ροή του ρεύματος διαχωρίζεται όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.7.. Ποιες είναι οι παροχές όγκου Q 1 και Q2
στις οποίες διαιρείται το ρεύμα και ποια δύναμη ασκείται στο πτερύγιο από το ρευστό; [3].
Σχήμα 3.7.
Δεδομένα:
Παροχή δέσμης νερού:
84
m3
Q=2
sec
Ταχύτητα δέσμης νερού:
m
v=15
sec
Γωνία κλίσης της πλάκας:
θ=60°
Θεωρείται ότι στον παραπάνω όγκο ελέγχου (κόκκινη διακεκομμένη γραμμή) ασκείται εξωτερική δύναμη με
συνιστώσες κατά τη διεύθυνση των αξόνων του συστήματος αναφοράς Fx και Fy , όπως φαίνεται στο
παραπάνω Σχήμα 3.7.. Η δύναμη αυτή απαιτείται για να συγκρατηθεί το επίπεδο πτερύγιο ακίνητο. Ίση και
αντίθετη δύναμη ασκεί το πτερύγιο στο στήριγμά του και προέρχεται από τη δράση του ρευστού στην
επιφάνειά του. Η ύπαρξη της ατμοσφαιρικής πίεσης πέριξ του όγκου ελέγχου δεν δημιουργεί ουδεμία
εξωτερική δύναμη επί του συστήματος.
Λόγω του ότι δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά γεωδαιτικού ύψους μεταξύ της εισόδου και των
εξόδων στον όγκο ελέγχου (διακεκομμένη κόκκινη γραμμή), και ο όγκος ελέγχου ευρίσκεται σε
ατμοσφαιρική πίεση, μετά την πρόσκρουση και τον διαχωρισμό της ροής, οι ταχύτητες ροής από τις
επιφάνειες Α1 και Α2 θα είναι ίσες μεταξύ τους καθώς και ίσες με την ταχύτητα της δέσμης v, όπως
εξηγήθηκε στο προηγούμενο κριτήριο αξιολόγησης. Δηλαδή:
v=v1 =v2 (1)
Κατά τη διεύθυνση y δεν ασκείται καμία δύναμη στο ρευστό από το επίπεδο πτερύγιο, και
αντιστρόφως, διότι το πτερύγιο είναι λείο, που σημαίνει ότι δεν μπορεί να αναπτύξει ή να αναλάβει δύναμη
κατά τη διεύθυνση αυτή.
Εφαρμόζοντας, λοιπόν, την εξίσωση της ορμής κατά τη διεύθυνση y, προκύπτει ότι:
Fy =0→
→-ρ⋅Q⋅v⋅ cos(θ) -ρ⋅Q1 ⋅v1 +ρ⋅Q2 ⋅v2 =0→
Το αρνητικό πρόσημο στον πρώτο όρο του πρώτου μέρους της παραπάνω εξίσωσης προκύπτει από το
 
γεγονός ότι ο όρος αυτός αναφέρεται σε είσοδο του ρευστού, και όλα τα εσωτερικά γινόμενα v  dA που
εμπεριέχονται στην έκφραση του νόμου της ορμής, όπως διατυπώθηκε στο 2 ο Κεφάλαιο και εκφράζουν την
παροχή όγκου του ρευστού διαμέσου της στοιχειώδους επιφάνειας dA, έχουν αρνητικό πρόσημο. Τονίζεται
ότι η ταχύτητα v, είναι κάθετη προς την επιφάνεια εισόδου Α, κατά παραδοχή, κατανέμεται ομοιόμορφα σε
αυτή (είναι δηλαδή η μέση ταχύτητα) και η στοιχειώδης επιφάνεια dA έχει ορισθεί ως ένα διάνυσμα μέτρου
dA, διεύθυνσης κάθετης σε αυτή και φοράς πάντοτε προς τα έξω του όγκου ελέγχου.
Έτσι στην επιφάνεια εισόδου τα διανύσματα της ταχύτητας και της στοιχειώδους επιφάνειας
σχηματίζουν πάντα γωνία 180ο και το εσωτερικό τους γινόμενο είναι το γινόμενο των μέτρων των δύο
διανυσμάτων (δηλαδή η παροχή όγκου δια της επιφανείας dA) επί το συνημίτονο της γωνίας 180 ο, το οποίο
έχει τιμή -1. Το αρνητικό πρόσημο διατηρείται εφόσον η ταχύτητα κατά τη διεύθυνση y έχει φορά κατά τη
θετική φορά του άξονα y του συστήματος συντεταγμένων.
Όταν πρόκειται για έξοδο του ρευστού από την επιφάνεια ελέγχου, τα διανύσματα της ταχύτητας και
της στοιχειώδους επιφάνειας σχηματίζουν πάντα γωνία 0ο , και το εσωτερικό τους γινόμενο είναι το γινόμενο
των μέτρων των δύο διανυσμάτων (δηλαδή η παροχή όγκου δια της επιφανείας dA) επί το συνημίτονο της
γωνίας 0ο, του οποίου η τιμή είναι +1.
Το αρνητικό πρόσημο, που εμφανίζεται στο δεύτερο όρο του πρώτου μέρους της παραπάνω εξίσωσης
προκύπτει από το γεγονός ότι ο όρος αυτός αν και αναφέρεται σε έξοδο του ρευστού, εμπεριέχει ταχύτητα
κατά τη διεύθυνση y με φορά κατά τη αρνητική φορά του άξονα y του συστήματος συντεταγμένων.
(1)→-ρ⋅Q⋅v⋅ cos(θ) -ρ⋅Q1 ⋅v+ρ⋅Q2 ⋅v=0(2)
85
Όμως, με βάση το νόμο της συνέχειας θα ισχύει:
Q=Q1 +Q2 →Q1 =Q-Q2 (3)
Άρα αντικαθιστώντας την σχέση (3) στην εξίσωση (2) και λύνοντας ως προς Q2 , προκύπτει:
-ρ⋅Q⋅v⋅ cos(θ) -ρ⋅(Q-Q2 )⋅v+ρ⋅Q2 ⋅v=0→

ρ⋅Q⋅v⋅[ cos (θ)+1]
→Q2 = →
2⋅ρ⋅v
Q⋅(1+ cos(θ))
→Q2 = →
2
2⋅(1+ cos(60)) m3
→Q2 = →
2 sec
m3
→Q2 =1.5
sec
Και σύμφωνα με την εξίσωση (3) προκύπτει:
Q1 =Q-Q2 →
m3
→Q1 =2-1.5 →
sec
3
m
→Q1 =0.5
sec
Εφαρμόζοντας το νόμο της ορμής ως προς τη διεύθυνση x για τον όγκο ελέγχου του ρευστού, που
εικονίζεται στο παραπάνω σχήμα, προκύπτει ότι:
-Fx =-ρ⋅Q⋅v⋅ sin (θ) →

→-Fx =-1000⋅2⋅15⋅ sin(60) N →
→Fx =25981 Ν
Το λείο επίπεδο πτερύγιο δέχεται από το ρευστό, κάθετα προς αυτό, ίση και αντίθετη δύναμη.
Για την εκμετάλλευση της ισχύος ρευμάτων νερού χρησιμοποιούνται οι υδροστρόβιλοι. Κάποιοι από αυτούς
αποτελούνται από μια σειρά καμπύλων, όμοιων πτερυγίων, προσαρμοσμένων διαδοχικά πάνω στην
περιφέρεια ενός τροχού. Για τη δημιουργία ρεύματος νερού μεγάλης ταχύτητας χρησιμοποιείται ακροφύσιο
με κατάλληλη ρυθμιστική βελονοειδή βαλβίδα. Το ρεύμα του νερού προσβάλλει το ένα μετά το άλλο τα
καμπύλα πτερύγια, ασκώντας σε αυτά δύναμη. Στη μόνιμη κατάσταση ο τροχός περιστρέφεται, παράγοντας
ισχύ στον άξονά του, ενώ τα πτερύγια κινούνται με σταθερή περιφερειακή ταχύτητα. Σε μια τέτοια εφαρμογή
ζητείται να βρεθούν οι συνιστώσες της δύναμης που δημιουργείται από τη ροή νερού πάνω σε κάθε
κινούμενο πτερύγιο της μορφής του παρακάτω σχήματος καθώς και η παραγόμενη ωφέλιμη ισχύς. Επίσης
ζητείται να υπολογισθεί η απόλυτη ταχύτητα εξόδου του νερού από το πτερύγιο.
86
Σχήμα 3.8.
Δεδομένα:
Ταχύτητα νερού:
m
v1 =120
sec
Περιφερειακή ταχύτητα πτερυγίου:
m
u=60
sec
Διατομή του ρεύματος του νερού:
A1 =0.001 m2
Γωνία θ:
θ=170°
Στη μόνιμη κατάσταση, το κινούμενο πτερύγιο με περιφερειακή ταχύτητα u, συμπεριφέρεται

ισοδύναμα με ακίνητο, το οποίο προσβάλλεται με όλη την παροχή του ρευστού, αλλά με ταχύτητα ίση με τη
σχετική ταχύτητα του ρευστού ως προς το πτερύγιο v1-u. Το πρόβλημα, δηλαδή, είναι ισοδύναμο με αυτό
ακίνητου πτερυγίου που φαίνεται στο Σχήμα 3.9.
Σχήμα 3.9.
Υφίσταται δηλαδή ακίνητος όγκος ελέγχου (διακεκομμένη κόκκινη γραμμή και το στερεό όριο του
πτερυγίου) στον οποίο το ρευστό εισέρχεται στην είσοδο του πτερυγίου και εξέρχεται στην έξοδο αυτού με
σταθερή ταχύτητα v1-u. Η πίεση φυσικά είναι ατμοσφαιρική γύρω από τον όγκο ελέγχου και η διαφορά του
γεωδαιτικού ύψους στις θέσεις αυτές είναι αμελητέα. Θεωρείται ότι στον παραπάνω όγκο ελέγχου (κόκκινη
διακεκομμένη γραμμή) ασκείται εξωτερική δύναμη με συνιστώσες Fx και Fy όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.9..
87
Επισημαίνεται, επίσης, με έμφαση ότι το ρευστό στην είσοδό του στο πτερύγιο κινείται με απόλυτη
ταχύτητα v1, η οποία είναι το γεωμετρικό άθροισμα της σχετικής ταχύτητάς του ως προς το πτερύγιο και της
μεταφορικής – περιφερειακής ταχύτητας του πτερυγίου. Στην έξοδο από το πτερύγιο, η σχετική ταχύτητα του
ρευστού δεν αλλάζει κατά μέτρο, αλλά αλλάζει κατά διεύθυνση και φορά, στρέφοντας το διάνυσμά της κατά
170ο. Έτσι η απόλυτη ταχύτητα του ρευστού στην έξοδο v2, είναι το γεωμετρικό άθροισμα της μεταφορικής -
περιφερειακής ταχύτητας u, και της σχετικής του ταχύτητας, όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.10..Το τρίγωνο που
δημιουργείται ονομάζεται τρίγωνο ταχυτήτων εξόδου του ρευστού από το πτερύγιο.
Σχήμα 3.10.
Η σχετική λοιπόν, ταχύτητα του ρευστού v1 -u δε μεταβάλλεται καθώς αυτό διέρχεται από το πτερύγιο
στην ισοδύναμη κατάσταση ακίνητου πτερυγίου του Σχήματος 3.9.. Έτσι το κινητό πτερύγιο δέχεται την ίδια
δύναμη με ακίνητο πτερύγιο, το οποίο προσβάλλεται από όλη την παροχή του ρευστού με ταχύτητα, όμως, τη
σχετική ταχύτητα του ρευστού ως προς το πτερύγιο. Ο όγκος ελέγχου ευρίσκεται σε ατμοσφαιρική πίεση και
όλες οι εξωτερικές δυνάμεις που ασκούνται επάνω σε αυτόν, και οφείλονται στην πίεση αλληλοαναιρούνται.
Η δύναμη, επίσης, της βαρύτητας στον όγκο ελέγχου είναι αμελητέα. Ο νόμος της ορμής, εφαρμοζόμενος
κατά την διεύθυνση x, απαιτεί:
-Fx =-ρ⋅Q⋅(v1 -u)⋅cos(φ)-ρ⋅Q⋅(v1 -u)→

→Fx =ρ⋅Q⋅(v1 -u)⋅(1+ cos(φ))(1)
Όπου η παροχή:
m 2
m3
Q=v1 ⋅A1 →Q=120 [ ] ⋅0.001[ m ]→Q=0.12
sec sec
Άρα τελικά από την (1) προκύπτει:
kg m3 m
Fx =1000 [3 ] ⋅0.12 [ ] ⋅(120-60) [ ] ⋅(1+ cos(10))→
m sec sec
→Fx ≅14291 N
Ίση και αντίθετη δύναμη ασκεί το ρευστό στο κινούμενο πτερύγιο.
Η εξίσωση της ορμής κατά τη διεύθυνση y είναι:
Fy =ρ⋅Q⋅(v1 -u)⋅ sin(φ) →

→Fy =1000⋅0.12⋅(120-60)⋅ sin(10) N →
→Fy =1250 N
Ίση και αντίθετη δύναμη ασκεί το ρευστό στο κινούμενο πτερύγιο.
H παραγόμενη ωφέλιμη ισχύς είναι:
m
ΝΩΦ =Fx ⋅u→ΝΩΦ =14291[Ν]⋅60 [ ] → ΝΩΦ =857460 W=857.46 kW
s
Από το τρίγωνο ταχυτήτων εξόδου (Σχήμα 3.10.) προκύπτει η απόλυτη ταχύτητα εξόδου v2 .
Σύμφωνα με τον νόμο των συνημίτονων:
88
v2 2 =u2 +(v1 -u)2 -2∙u∙(v1 -u)cos(φ)→
→v2 2 =602 + 602 -2∙60∙60∙cos(10)
m2
→v2 2 =109.38 2
s
m
→v2 =10.46
s
3. Θεωρία της πτέρυγας (Αεροτομές)
Στις ρευστοδυναμικές μηχανές εξασκούνται δυνάμεις μεταξύ του ρευστού και των σωμάτων, που κινούνται
μέσα σε αυτό. Ένα αίτιο τέτοιας αλληλεπίδρασης, όπως αναλύθηκε παραπάνω, είναι η μεταβολή της ορμής
ενός ρευστού, που βρίσκεται σε επαφή με το σώμα. Αυτό έχει ως συνέπεια, το ρευστό να δεχθεί δύναμη από
το σώμα και ίση και αντίθετη δύναμη να ασκηθεί σε αυτό. Μια άλλη αιτία ανάπτυξης τέτοιων δυνάμεων,
είναι η μεταβολή της πίεσης του ρευστού, γύρω από την εξωτερική επιφάνεια του σώματος, το οποίο κινείται
εμβαπτισμένο μέσα στο ρευστό, ή είναι ακίνητο και το ρευστό περιρρέει την εξωτερική επιφάνειά του. Τα
σώματα που χρησιμοποιούνται έχουν κατάλληλη μορφή (αεροδυναμική), με στόχο τη βελτιστοποίηση των
αναπτυσσόμενων δυνάμεων, ανάλογα με την εφαρμογή. Η μορφή των αεροδυναμικών διατομών των
σωμάτων, που χρησιμοποιούνται, ονομάζεται αεροτομή.
Αεροδυναμικής μορφής σώματα μπορούν να θεωρηθούν τα σώματα εκείνα στα οποία η διάσταση η
κάθετη στη κατεύθυνση της ροής είναι μικρό ποσοστό της διάστασης κατά την κατεύθυνση της κύριας ροής,
και η επιφάνειά τους δεν παρουσιάζει ασυνέχειες.
Αεροδυναμικής μορφής σώμα είναι και η αεροτομή της οποίας το πρόσθιο τμήμα προς τη ροή είναι
στρογγυλεμένο (για υποηχητικές πτέρυγες), ενώ το πίσω μέρος της καταλήγει σε οξεία ακμή.
Με άλλα λόγια, εάν τοποθετηθεί µία πτέρυγα σε οριζόντια θέση και, στη συνέχεια,
πραγματοποιηθεί τομή αυτής στο διαμήκη άξονα, το γεωμετρικό σχήμα που θα προκύψει είναι µία
αεροτομή (airfoil section), όπως φαίνεται στο παρακάτω Σχήμα 3.11.. Μια ρευστοδυναμική μηχανή
που διαθέτει πτέρυγες με διατομή αεροτομής είναι ο ανεμοκινητήρας.
Σχήμα 3.11.
Αεροτομή
3.1. Άνωση – Οπισθέλκουσα
Για την έρευνα και παρατήρηση των αναπτυσσόμενων δυνάμεων στα σώματα που χρησιμοποιούνται στις
εφαρμογές, η αεροδυναμική χρησιμοποιεί θεωρητικές και πειραματικές μεθόδους έρευνας. Στις πειραματικές
έρευνες χρησιμοποιούνται τα σώματα σε πραγματικό μέγεθος ή μικρών διαστάσεων πρότυπα αυτών
(αεροµοντέλα) και ειδικές πολυσύνθετες εγκαταστάσεις (αεροδυναμικές σήραγγες), εφοδιασμένες µε οπτικά
όργανα, που επιτρέπουν την παρατήρηση και τη φωτογράφηση των εικόνων της ροής, καθώς και μετρητικές
συσκευές για τη μέτρηση των πιέσεων σε διάφορες θέσεις της ροής και των δυνάμεων που αλληλοεπιδρούν
μεταξύ ροής και σώματος. Η μεταβολή της πίεσης που δημιουργείται σε διάφορες θέσεις της ροής γύρω από
89
την επιφάνεια του σώματος, προκαλεί τις ονομαζόμενες αεροδυναμικές δυνάμεις, τη δύναμη της
άνωσης, την οπισθέλκουσα δύναμη και την πλευρική δύναμη, τις οποίες δέχεται το σώμα κατά την
κίνησή του μέσα στο ρευστό, και αποτελούν τις τρεις συνιστώσες της συνολικής δύναμης που
ασκείται σε αυτό. Πάνω στα αεροπλάνα, στα υποβρύχια, στα αυτοκίνητα, στους πυραύλους, στα βλήματα,
στις πτέρυγες των ανεμοκινητήρων και σε άλλα σώματα, που κινούνται μέσα στον ατμοσφαιρικό αέρα ή στο
νερό της θάλασσας, ασκούνται οι αεροδυναμικές δυνάμεις. Κάθε φορά που ταξιδεύει κανείς µε ένα όχημα και
βγάζει το χέρι του έξω από το παράθυρο, αισθάνεται τις αεροδυναμικές δυνάμεις. Η δύναμη που δρα επάνω
στα δέντρα και τα ξεριζώνει κατά τη διάρκεια μιας θύελλας, η δύναμη που δρα στις πτέρυγες των πτηνών ή
των αεροπλάνων και τα συγκρατεί στον αέρα , είναι όλες αεροδυναμικές.
Η οπισθέλκουσα ή αεροδυναμική αντίσταση, έχει την ίδια κατεύθυνση µε την ταχύτητα ροής.
Η δύναμη της άνωσης, έχει κάθετη κατεύθυνση προς την οπισθέλκουσα.
Η πλευρική δύναμη είναι κάθετη και προς τις δύο προηγούμενες συνιστώσες
Πρακτικά η πλευρική δύναμη στις εφαρμογές είναι μηδενική, διότι τα σώματα που χρησιμοποιούνται
(κύλινδροι, σφαίρες, άτρακτοι αεροπλάνων, αμαξώματα οχημάτων, βλήματα, πύραυλοι) διαθέτουν πλευρική
κατοπτρική συμμετρία και οι πτέρυγες έχουν μηδαμινή επιφάνεια διατομής στην οποία καταλήγουν στο άκρο
τους.
Οι παράμετροι που κυβερνούν τις αεροδυναμικές δυνάμεις και τις ροπές που δημιουργούν, για
υποηχητικές ταχύτητες κίνησης ρευστού και αντικειμένου, είναι:
Η γεωμετρία (μορφή) του σώματος.
Η γωνία προσβολής.
Το μέγεθος του σώματος.
Η σχετική ταχύτητα του ρευστού ως προς το αντικείμενο.
Η πυκνότητα του ήρεμου ρευστού.
Κατά τη ροή λοιπόν ενός ρευστού γύρω από ένα κινούμενο ή ακίνητο σώμα, στη επιφάνεια του
σώματος αναπτύσσονται οι αεροδυναμικές δυνάμεις δυο εκ των οποίων, η οπισθέλκουσα και η άνωση,
εμφανίζουν έντονη επίδραση στη μελέτη των κατασκευών και των μηχανών, και αναλύονται ιδιαίτερα.
Έστω ότι λαμβάνεται ο όγκος ελέγχου του Σχήματος 3.11, ο οποίος αποτελείται από ένα αντικείμενο
με ομοιόμορφη διατομή αεροτομής, μήκους L. Το αντικείμενο προσβάλλεται από μια σταθερή ροή αέρα,
πυκνότητας ρ και σχετικής ταχύτητας υ κατά τη διεύθυνση x. Η προβολή του αντικειμένου σε ένα επίπεδο
κάθετο στη διεύθυνση x ονομάζεται μετωπική επιφάνεια. Αν η χορδή της αεροτομής έχει μήκος b και η γωνία
προσβολής είναι α, τότε η μετωπική επιφάνεια ΑΜ είναι:
A Μ  L  b  sinα
Σχέση 3.11.
Όπως φαίνεται στο παραπάνω Σχήμα 3.11., κατά τη ροή ρευστού, αναλύοντας τη δύναμη που
δημιουργείται σε δύο συνιστώσες (μετά την πρόσπτωση της δέσμης στο αντικείμενο), σχηματίζεται η δύναμη
της οπισθέλκουσας αεροδυναμικής αντίστασης (FD) παράλληλη με τη διεύθυνση της σχετικής ροής, και η
δύναμη της αεροδυναμικής άνωσης (FL), κάθετη σε αυτή.
Κατά τη ροή ενός ρευστού, αεροδυναμική αντίσταση ή οπισθέλκουσα (Drag) ονομάζεται η
δύναμη η οποία έχει τον ίδιο φορέα με αυτόν της σχετικής ταχύτητας του ρευστού, αλλά αντίθετη φορά, και
εμφανίζεται κατά την κίνηση αντικειμένων στο εσωτερικό του ρευστού. Η παρουσία της δύναμης οφείλεται
στη διαφορετική πίεση, η οποία επικρατεί στις δύο πλευρές ενός σώματος.
Μαθηματικά η αντίσταση εκφράζεται ως εξής:
1
FD   ρ  υ 2  A M  c D
2
Σχέση 3.12.
Όπου cD ορίζεται ως συντελεστής αεροδυναμικής αντίστασης ή οπισθέλκουσας ή μορφής. Ο

συντελεστής αεροδυναμικής αντίστασης εξαρτάται από τις εξής παραμέτρους:
Την τραχύτητα της επιφάνειας του σώματος
Τη φύση της ροής (στρωτή ή τυρβώδης)
Τον αριθμό Reynolds
90
Η δύναμη της αεροδυναμικής άνωσης (Lift) εξετάζεται σε σώματα αεροδυναμικής μορφής (π.χ.
πτέρυγες ανεμοκινητήρων, πτέρυγες αεροσκαφών).
Μαθηματικά η άνωση εκφράζεται ως εξής:
1
FL   ρ  υ 2  A c
2 ΕΚΠ L
Σχέση 3.13.
Όπου εμβαδόν εμπετάσματος (ΑΕΚΠ) ορίζεται:
A ΕΚΠ  L  b
Σχέση 3.14.
Ως cL ορίζεται ο συντελεστής αεροδυναμικής άνωσης. Ο συντελεστής αεροδυναμικής άνωσης, όπως

φαίνεται στο Σχήμα 3.12., εξαρτάται έντονα από τη γωνία προσβολής (α).
Η ανυψωτική δύναμη (FL) οφείλεται στη συμπύκνωση των ροϊκών γραμμών πάνω από την άνω
πλευρά της πτέρυγας, μειώνοντας έτσι την πίεση εκεί σε σχέση με την κάτω πλευρά, όπου οι ροϊκές γραμμές
εμφανίζουν αραίωση (επιβράδυνση της ροής).
Σχήμα 3.12.
Η εξάρτηση των συντελεστών αντίστασης και άνωσης από τη γωνία προσβολής (α) της αεροτομής. Για γωνίες προσβολής
μεγαλύτερες των 22ο συμβαίνει αποκόλληση της ροής και δημιουργία δινών στην άνω πλευρά της αεροτομής, οι οποίες
δίνες καταστρέφουν το μηχανισμό ανάπτυξης διαφοράς πίεσης μεταξύ της κάτω και της άνω πλευράς. Παρατηρείται
απότομη πτώση του συντελεστή άνωσης και απώλεια στήριξης της αεροτομής.
Η άνωση και η οπισθέλκουσα είναι κύριες παράμετροι, που χαρακτηρίζουν µία πτέρυγα, και
εξαρτώνται από τη γεωμετρία των αεροτομών που συνθέτουν την πτέρυγα αυτή. Οι γεωμετρικές
παράμετροι μεταβάλουν καθοριστικά τα αεροδυναμικά χαρακτηριστικά της αεροτομής και, συνεπώς, της
πτέρυγας. Κάποιες από τις γεωμετρικές παραμέτρους είναι οι εξής:
Η ακτίνα του χείλους προσβολής.
Η κυρτότητα της μέσης γραμμής.
Η θέση μέγιστης κυρτότητας της μέσης γραμμής.
Η κατανομή πάχους.
Η θέση μέγιστου πάχους.
Επιπλέον μεγέθη τα οποία καθορίζουν τη συμπεριφορά της αεροτομής μέσα στη ροή είναι:
Η γωνία προσβολής, δηλαδή η γωνία που σχηματίζει η χορδή της αεροτομής με την κατεύθυνση της
σχετικής ταχύτητας.
Ο αριθμός Reynolds της ροής, ο οποίος ορίζεται με χαρακτηριστικό μήκος αναφοράς τη χορδή (b)
της αεροτομής.
91
Όλες οι αεροτομές που χρησιμοποιούνται στην πράξη είναι αποτέλεσμα εμπειρικής σχεδίασης και
εκτεταμένων πειραμάτων σε αεροδυναμικές σήραγγες. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι κατά το πέρασμα
των χρόνων, έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικά άλματα στη βελτίωση και εξέλιξη των αεροτομών με την
εκπόνηση εκτεταμένων μελετών, όπως η εμφάνιση της θεωρίας των αεροτομών Joukowski με τη χρήση του
σύμμορφου μετασχηματισμού. Οι έρευνες της NACA, στηριζόμενες στη θεωρία των αεροτομών Joukowski,
συστηματοποίησαν τη μελέτη του αντικειμένου, ερευνώντας τα αποτελέσματα της μεταβολής της
καμπυλότητας και της κατανομής πάχους στις αεροτομές, ανεξάρτητα. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν
πειράματα σε μεγάλες τιμές του αριθμού Reynolds (ανάπτυξη υψηλών δυνάμεων αδράνειας), προσεγγίζοντας
αυτές που συναντώνται στην πραγματικότητα. Ένα χρήσιμο συμπέρασμα της μακρόχρονης συνεχιζόμενης
έρευνας είναι ότι υψηλή άνωση επιτυγχάνεται, συγκριτικά µε την τιμή της αντίστασης, χρησιμοποιώντας
αεροτομές που η γεωμετρία τους διέπεται από µία κυρτότητα, σε αντίθεση από κάποιες που είναι επίπεδες.
3.2. Άνωση και Οπισθέλκουσα στις πτερυγώσεις των ανεμοκινητήρων
Πρωταρχικός στόχος στο σχεδιασμό των ανεμοκινητήρων είναι η μεγιστοποίηση της αεροδυναμικής
απόδοσης των πτερύγων τoυς, δηλαδή η μεγιστοποίηση της ισχύος που αντλείται από το ρεύμα του αέρα. Ο
στόχος αυτός, φυσικά, περιορίζεται από την ανάγκη ικανοποιητικής μηχανικής αντοχής των πτερύγων και
από θέματα που σχετίζονται με τα οικονομικά μεγέθη της κατασκευής. Ο σχεδιασμός λοιπόν των πτερύγων
των ανεμοκινητήρων, πρέπει να δώσει απαντήσεις σε αντικείμενα που σχετίζονται με τον αριθμό των
πτερύγων του στροφείου, με τη μορφή τους, με το μήκος τους και με το συνολικό ύψος του πύργου της
ανεμογεννήτριας.
Καθώς ο αριθμός των πτερύγων αυξάνεται, αυξάνεται και η αεροδυναμική απόδοση. Η αύξηση,
όμως, αυτή βαίνει μειούμενη έντονα. Αν αντί για δύο πτέρυγες χρησιμοποιηθούν τρεις η απόδοση αυξάνει
κατά 3%. Αν όμως αντί για τρεις πτέρυγες χρησιμοποιηθούν τέσσερες η αύξηση της αεροδυναμικής
απόδοσης είναι οριακή (0.5%). Η αύξηση του αριθμού των πτερύγων συνεπάγεται δραστική αύξηση του
κόστους του συστήματος. Επιπλέον ο σχεδιασμός των πτερύγων, από την πλευρά της μηχανικής αντοχής
γίνεται πιο δύσκολος. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των πτερύγων στο στροφείο, οι πτέρυγες πρέπει να
σχεδιάζονται λεπτότερες, για να είναι αεροδυναμικά αποδοτικές. Έτσι οι πτέρυγες κινδυνεύουν να
αστοχήσουν στις καμπτικές τάσεις που αναπτύσσονται λόγω των αξονικών φορτίων στο στροφείο. Για τους
λόγους αυτούς οι ανεμοκινητήρες διαθέτουν συνήθως τρεις πτέρυγες.
Οι πτέρυγες των ανεμοκινητήρων έχουν διατομή αεροτομής, σε όλο το μήκος τους (L), από τη βάση
μέχρι το άκρο. Δέχονται ένα ρεύμα αέρα παροχής Q, πυκνότητας ρ και απόλυτης ταχύτητας v1. Η διαθέσιμη
ισχύς (Ν) του ρεύματος είναι:
1 1 π  L2 1 π  L2 3
N   ρ  Q  v12   ρ   v1  v12   ρ   v1
2 2 4 2 4
Σχέση 3.15.
Η ωφέλιμη ισχύς που παίρνει ο ανεμοκινητήρας από τη ροή αυτή του αέρα, είναι:
1 π  L2 3
N  eρ   v1
ΩΦ 2 4
Σχέση 3.16.
Όπου e είναι η απόδοση της πτερύγωσης.

Ένας κινούμενος με την περιστρεφόμενη πτέρυγα ( περιφερειακή ταχύτητα u) παρατηρητής, βλέπει
το ρευστό να προσβάλλει την πτέρυγα με τη σχετική ταχύτητα υ 1, η οποία, αθροιζόμενη γεωμετρικά με την
περιφερειακή ταχύτητα, συνθέτει την απόλυτη ταχύτητα της ροής v1. Ανάλογη διαδικασία, ως προς τη
σύνθεση του τριγώνου ταχυτήτων, συμβαίνει και στην έξοδο της ροής από την αεροτομή, στην ακμή
διαφυγής (Σχήμα 3.13.). Όπως αναφέρθηκε, η πτέρυγα διαθέτει διατομή αεροτομής από τη βάση μέχρι το
άκρο της [Εικόνα 3.3.]. Η κινούσα την πτέρυγα δύναμη είναι η δύναμη της άνωσης, η οποία δημιουργείται,
όταν ο αέρας ρέει γύρω από τις αεροτομές από τις οποίες συντίθεται η πτέρυγα. Η άνωση είναι κάθετη στη
σχετική ταχύτητα της ροής. Γενικά η άνωση αυξάνει, καθώς αυξάνεται η γωνία προσβολής. Παράλληλα
92
αυξάνεται και η ανεπιθύμητη οπισθέλκουσα δύναμη. Ενώ η συνιστώσα της άνωσης κατά τη διεύθυνση της
περιφερειακής ταχύτητας υποστηρίζει τη περιστροφή της πτέρυγας, η συνιστώσα της οπισθέλκουσας στην
ίδια διεύθυνση αντιτίθεται στην περιστροφή της [Σχήμα 3.13]. Έτσι ο ανεμοκινητήρας θα έχει μέγιστη
απόδοση, όταν ο λόγος των μέτρων των δυνάμεων της άνωσης και της οπισθέλκουσας είναι μέγιστος. Τότε η
γωνία προσβολής είναι βέλτιστη και όλες οι αεροτομές κατά μήκος της πτέρυγας έχουν τη βέλτιστη
προσβολή.
Ακόμη και αν η ταχύτητα του ρεύματος του αέρα θεωρηθεί ομοιόμορφη κατά μήκος της πτέρυγας, η
περιφερειακή ταχύτητα αυξάνεται γραμμικά από τη βάση προς το άκρο της. Έτσι η γωνία και το μέτρο της
σχετικής ταχύτητας του αέρα ποικίλλουν κατά μήκος του μήκους της πτέρυγας. Η σχετική ταχύτητα
ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τη χορδή, προσεγγίζοντας το άκρο της πτέρυγας. Δηλαδή πρέπει να υπάρχει
συνεχής στροφή των διατομών της πτέρυγας, ώστε κάθε αεροτομή να προσβάλλεται με τη βέλτιστη γωνία.
Εικόνα 3.3.
Πτέρυγα ανεμοκινητήρα.[ geograph.org.uk/photo/671414 ],
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Blade_with_sections_and_vectors.svg]
Σχήμα 3.13.
Διατομή πτερύγων ανεμοκινητήρα
3.2.1. Ρύθμιση πτερύγων
93
Οι συνθήκες του ανέμου μπορεί να αλλάζουν κάθε στιγμή. Έτσι στους ανεμοκινητήρες είναι δυνατή η
περιστροφή των πτερύγων περί τον άξονά τους, όπως φαίνεται στην Εικόνα 3.4., έτσι ώστε να ρυθμίζεται η
βέλτιστη γωνία προσβολής για τις ποικίλες συνθήκες ανέμου. Χρησιμοποιείται ένας έξυπνος αλγόριθμος, ο
οποίος εισάγει ως δεδομένα τις συνθήκες του ανέμου και τα χαρακτηριστικά του ανεμοκινητήρα και παράγει
τη βέλτιστη ρύθμιση για μέγιστη ωφέλιμη ισχύ.
Εικόνα 3.4.
Ρύθμιση πτερύγων[pixabay.com/el/B1-62257/]
3.2.2. Μήκος πτερύγων

Ένας σημαντικός παράγων που επηρεάζει την απόδοση των ανεμοκινητήρων είναι το μήκος L της πτέρυγας.
Σύμφωνα με τη Σχέση 3.16., η ωφέλιμη ισχύς του ανεμοκινητήρα είναι ανάλογη του τετραγώνου του μήκος
της πτέρυγας. Συνεπώς με διπλάσιο μήκος πτερύγων παράγεται τετραπλάσια ωφέλιμη ισχύς. Το μήκος της
πτέρυγας, όμως, περιορίζεται από το ύψος του πύργου, και από την απόκλιση του άκρου της πτέρυγας, λόγω
κάμψης, από τις αεροδυναμικές δυνάμεις. Η απόκλιση αυτή πρέπει να είναι μικρή, έτσι ώστε να αποκλείεται
περίπτωση κρούσης των πτερύγων με τον πύργο του ανεμοκινητήρα.
3.2.3. Ύψος πύργου

Καθοριστικός παράγων στο σχεδιασμό των ανεμοκινητήρων είναι η επιλογή του κατάλληλου ύψους του
πύργου. Σύμφωνα με τη Σχέση 3.16., η ωφέλιμη ισχύς του ανεμοκινητήρα είναι ανάλογη του κύβου της
ταχύτητας του ανέμου. Αυτό σημαίνει ότι διπλασιασμός της ταχύτητας του ανέμου παράγει οκταπλάσια
ωφέλιμη ισχύ. Οι μετρήσεις του αιολικού πεδίου στα οριακά στρώματα διαφόρων περιοχών, δείχνουν αύξηση
της ταχύτητας του ανέμου, καθώς αυξάνει η απόσταση από το έδαφος. Για το λόγο αυτό είναι επιθυμητή η
χρήση όσο το δυνατόν ψηλότερου πύργου. Τα προβλήματα σχεδιασμού και κατασκευής, καθώς και τα
προβλήματα μεταφοράς των πύργων των ανεμοκινητήρων, καθορίζουν σε κάθε περίπτωση το μέγιστο δυνατό
ύψος πύργου.

94
Κεφάλαιο 4 – Ομοιότητα
Σύνοψη
Αδιάστατοι χαρακτηριστικοί αριθμοί – Σχέσεις ομοιότητας – Ειδικός αριθμός στροφών - Εφαρμογές
Προηγούμενα Κεφάλαια 1 και 2-
Κύρια λήμματα: Γεωμετρική, Κινηματική, Δυναμική Ομοιότητα
Ανάπτυξη της ικανότητας του σπουδαστή να παράγει αδιάστατους αριθμούς και να κατανοεί τη σημασία αυτών.
1. Αδιάστατοι χαρακτηριστικοί αριθμοί.

Η διαστατική ανάλυση σε προβλήματα ρευστοδυναμικών μηχανών απαιτεί τον προσδιορισμό των
μεταβλητών που εμπλέκονται στο πρόβλημα και στοχεύει στην ομαδοποίηση αυτών σε μικρότερο αριθμό
αδιάστατων παραμέτρων. Σε ένα πρόβλημα σχεδιασμού, ή σε μια δοκιμή μέτρησης της απόδοσης μιας
ρευστοδυναμικής μηχανής, μεταβάλλονται αυτές οι αδιάστατες ποσότητες (ή αδιάστατοι παράμετροι ή
αδιάστατοι αριθμοί) αντί του μεγαλύτερου αριθμού των μεταβλητών που τις συνθέτουν. Μερικοί αδιάστατοι
αριθμοί χρησιμοποιούνται, επίσης, για την επιλογή του τύπου της ρευστοδυναμικής μηχανής που
προσαρμόζεται αποδοτικότερα στην αντίστοιχη εφαρμογή. Η διαστατική ανάλυση έχει σκοπό να
προσδιορίσει τις αδιάστατες παραμέτρους που επηρεάζουν σημαντικά το σύστημα, να μειώσει το κόστος της
πειραματικής ανάλυσης, μελετώντας τη συμπεριφορά των συστημάτων, καθώς μεταβάλλονται οι πλέον
σημαντικοί αδιάστατοι αριθμοί και να βοηθήσει στο σχεδιασμό και τη δοκιμή συστημάτων υπό κλίμακα.
Είναι γνωστό ότι οι κύριες διαστάσεις στην επιστήμη της Μηχανολογίας είναι η μάζα (M), το μήκος (L), ο
χρόνος (T) και η θερμοκρασία (Θ). Τα υπόλοιπα μεγέθη παράγονται από αυτά. Στο S.I. σύστημα μονάδων
(System International), οι μονάδες των μεγεθών αυτών είναι το χιλιόγραμμο (kg), το μέτρο (m), το
δευτερόλεπτο (s) και ο βαθμός Kelvin (Κ), αντίστοιχα.
Το θεώρημα του Buckingham διατυπώνεται ως εξής: Αν σε ένα πρόβλημα εμπλέκονται (n)
μεταβλητές και οι μεταβλητές αυτές εμπλέκουν (m) κύριες διαστάσεις (για παράδειγμα M, L, T) μια σχέση
που συνδέει τις μεταβλητές αυτές θα έχει (n-m) αδιάστατες παραμέτρους. Οι παράμετροι αυτές αναφέρονται
σαν (π) αδιάστατοι αριθμοί.
Οι περισσότερες μεταβλητές στα προβλήματα ρευστοδυναμικών μηχανών εμπίπτουν στις κατηγορίες
της γεωμετρίας, των ιδιοτήτων της ύλης και των εξωτερικών αλληλεπιδράσεων με το εξεταζόμενο σύστημα.
Γεωμετρικές μεταβλητές μπορεί να είναι μήκη και γωνίες συνήθως. Οι ιδιότητες της ύλης αναφέρονται στη
συμπεριφορά της έναντι εξωτερικών επιδράσεων σε αυτή (για παράδειγμα η πυκνότητα και το ιξώδες του
ρευστού). Μεταβλητές εξωτερικών αλληλεπιδράσεων νοούνται αυτές που παράγουν αλλαγές στην κινητική
κατάσταση του εξεταζόμενου συστήματος (για παράδειγμα πίεση, ταχύτητα επιτάχυνση της βαρύτητας).
2. Σχέσεις ομοιότητας.
Έστω ότι σχεδιάσθηκε και κατασκευάσθηκε ένας μεγάλος υδροστρόβιλος ή μια μεγάλη αντλία (πρωτότυπο).
Αν, κατά τη δοκιμή, οι επιδόσεις της ρευστοδυναμικής μηχανής διαφέρουν πολύ από τις τιμές του
σχεδιασμού, τότε δημιουργείται μια σημαντική τεχνική αλλά και οικονομική, κυρίως, αστοχία. Αν είναι
δυνατόν να προβλεφθεί η επίδοση της μηχανής, πριν κατασκευασθεί, αυτό είναι πολύ χρήσιμο από
οικονομικής πλευράς. Οι δοκιμές ομοιωμάτων ή μοντέλων των ρευστοδυναμικών μηχανών είναι δυνατόν να
βοηθήσουν στην αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων. Κατασκευάζοντας και δοκιμάζοντας μικρά ομοιώματα
της πραγματικής μηχανής, είναι δυνατόν να προκύψουν σημαντικά συμπεράσματα για τα λειτουργικά
χαρακτηριστικά του πρωτοτύπου. Η εφαρμογή της διαστατικής ανάλυσης είναι χρήσιμη στο σχεδιασμό των
πειραμάτων και στην πρόβλεψη των επιδόσεων της πραγματικής μονάδας, από τα αποτελέσματα της δοκιμής
του ομοιώματος.
Η αρχή της ομοιότητας διατυπώνει ότι η επιδόσεις μιας πραγματικής μηχανής (πρωτότυπο) μπορεί να
υπολογισθούν με τη βοήθεια απλών και φθηνών δοκιμών σε μικρά ομοιώματα. Οι φυσικές εξωτερικές
95
συνθήκες ενός πρωτοτύπου μπορούν να προσομοιωθούν στο ομοίωμα, διατηρούμενες και σε αυτό. Για να
υποτεθεί ισότητα των αδιαστάτων παραμέτρων (π), που προκύπτουν από τη διαστατική ανάλυση, πρέπει να
ικανοποιούνται οι παρακάτω τύποι ομοιότητας:
Γεωμετρική ομοιότητα: Μερικές γεωμετρικές μεταβλητές στις ρευστοδυναμικές μηχανές είναι η
χορδή (l) του πτερυγίου, το διάκενο (s) μεταξύ πτερυγίου και κελύφους, το ύψος (h) του πτερυγίου, η μέση
διάμετρος (D) του στροφείου και το πάχος (t) του πτερυγίου. Για την ύπαρξη γεωμετρικής ομοιότητας, πρέπει
όλοι οι λόγοι των γραμμικών διαστάσεων στο ομοίωμα και στο πρωτότυπο να είναι ίσοι. Πρέπει, επίσης, και
οι μορφές των σωμάτων που συνιστούν το πρωτότυπο και το ομοίωμα να είναι ίδιες. Υπάρχουν κάποιες
περιπτώσεις, όπως η τραχύτητα των υλικών, για τις οποίες δεν μπορεί να εξασφαλισθεί απόλυτη γεωμετρική
ομοιότητα.
Κινηματική ομοιότητα: Μερικές κινηματικές μεταβλητές στις ρευστοδυναμικές μηχανές είναι η
ταχύτητα της ροής και η περιφερειακή ταχύτητα των πτερυγίων. Η κινηματική ομοιότητα απαιτεί ότι οι λόγοι
των αντιστοίχων ταχυτήτων στο πρωτότυπο και στο ομοίωμα είναι οι ίδιοι, ανεξαρτήτως των απολύτων τιμών
τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα και την ομοιότητα των τριγώνων ταχύτητας (περιφερειακή, σχετική,
απόλυτη) στο πρωτότυπο και στο ομοίωμα.
Δυναμική ομοιότητα: Δυναμικές μεταβλητές που επηρεάζουν τις επιδόσεις των ρευστοδυναμικών
μηχανών είναι η ισχύς, το δυναμικό ιξώδες, η πυκνότητα, διάφορες δυνάμεις επί των πτερυγώσεων (για
παράδειγμα η αντίσταση και η άνωση) καθώς και η διαφορά πιέσεων μεταξύ εισόδου και εξόδου. Για
δυναμική ομοιότητα, οι λόγοι των ποικίλων αντιστοίχων δυνάμεων στο πρωτότυπο και στο ομοίωμα πρέπει
να είναι ίδιοι. Τούτο σημαίνει ότι η δυναμική ομοιότητα έχει ως συνέπεια ότι και οι παράμετροι (π) των
αδιαστάτων αριθμών, όπως οι αριθμοί Reynolds, Froude, Weber κ.λπ., είναι ίσες στο ομοίωμα και στο
πρωτότυπο, εφόσον οι αριθμοί αυτοί εκφράζουν λόγους δυνάμεων αδράνειας, διάτμησης (ιξώδους),
βαρύτητας ή επιφανειακής τάσης. Αυτό σημαίνει ότι οι λόγοι των δυνάμεων στα ροϊκά στοιχεία σε
αντίστοιχες θέσεις (ομόλογες) στο ομοίωμα και στο πρωτότυπο πρέπει να είναι ίδιοι.
Όταν υπάρχει γεωμετρική, κινηματική και δυναμική ομοιότητα, οι λόγοι των ταχυτήτων και των
επιταχύνσεων της ροής στο ομοίωμα και στο πρωτότυπο είναι ίδιοι. Δηλαδή η μορφή των ροϊκών γραμμών
και στις δύο περιπτώσεις είναι ίδια. Για να υπάρξει πλήρης ομοιότητα μεταξύ πρωτοτύπου και ομοιώματος,
πρέπει να υφίσταται τήρηση γεωμετρικής, δυναμικής και κινηματικής ομοιότητας. Οι δοκιμές ομοιωμάτων
μπορούν να ταξινομηθούν σε τέσσερες κατηγορίες ανάλογα με τη γενικότερη φύση της ροής. Αυτές είναι(1)
Ροή διαμέσου σωληνωτών δικτύων (2) Ροή γύρω από βυθισμένα στο ρευστό σώματα (3) Ροή με ελεύθερη
επιφάνεια και (4) Ροή διαμέσου ρευστοδυναμικών μηχανών [2].
Ας θεωρηθεί μια ροή διαμέσου μιας ρευστοδυναμικής μηχανής και ιδιαίτερα διαμέσου μιας αντλίας ή
ενός υδροστροβίλου. Η αντλία καταναλώνει ισχύ (ΝΚΑΤ) και παρέχει ενέργεια ανά μονάδα βάρους
(μανομετρικό ύψος Ηp) στο ρευστό, ενώ ο υδροστρόβιλος παράγει ισχύ (ΝΩΦ) στον άξονά του και απορροφά
ενέργεια ανά μονάδα βάρους (μανομετρικό ύψος Ηt) προσερχομένου ρευστού. Η ισχύς (Ν) και στις δυο
περιπτώσεις εξαρτάται από την πυκνότητα (ρ) του ρευστού, το ιξώδες (μ) του ρευστού, τις στροφές ανά
μονάδα χρόνου (n), της ρευστοδυναμικής μηχανής, τη μέση του διάμετρο D, του στροφείου της μηχανής, το
μανομετρικό ύψος (Η) και την παροχή (Q) της μηχανής. Επισημαίνεται με έμφαση ότι το μανομετρικό ύψος
(Η) παίρνει το συμβολισμό Ηp ή Ηt, όταν πρόκειται για αντλία ή για στρόβιλο αντίστοιχα. Αφορά, δηλαδή,
στις πραγματικές τιμές του μανομετρικού ύψους, υπό την έννοια της συναλλασσόμενης ενέργειας ανά μονάδα
βάρους προσερχομένου στη ρευστοδυναμική μηχανή ρευστού. Η συνάρτηση αυτή της ισχύος μπορεί να
εκφρασθεί, γενικά, με την παρακάτω σχέση:
N  f ρ, μ, n, D, gH, Q 
Σχέση 4.1.
Παρατηρείται λοιπόν ότι στη σχέση αυτή εμπλέκονται επτά μεγέθη, τα οποία μπορούν να
εκφρασθούν συναρτήσει των τριών κυρίων διαστάσεων, μάζα (M), μήκος (L) και χρόνος (T). Σύμφωνα
λοιπόν με το θεώρημα του Buckingham μπορούν να ορισθούν τέσσερες (7-3=4) αδιάστατοι αριθμοί π, ως
εξής:
Αρχικά προσδιορίζονται οι κύριες διαστάσεις όλων των εμπλεκομένων μεγεθών.
Πυκνότητα:
kg
ρ [ ή Μ⋅L-3 ]
m3
96
Δυναμικό ιξώδες
kg
μ [ ή Μ⋅L-1 ⋅T-1 ]
m⋅s
Αριθμός στροφών:
n [s-1 ή Τ-1 ]
Διάμετρος:
D [m ή L]
Το μανομετρικό ύψος Η, (ενέργεια ανά μονάδα βάρους του προσερχομένου ρευστού),

πολλαπλασιασμένο με την επιτάχυνση της βαρύτητας g, εκφράζει την ενέργεια ανά μονάδα μάζας της
προσερχομένης ροής:
m2
g⋅Η [ 2 ή L2 ⋅T-2 ]
s
Παροχή:
m3
Q [ ή L3 ⋅T-1 ]
s
Ισχύς:
kg⋅m
2 ⋅m kg⋅m
2
N⋅m
N [watt= = s = 3 ή Μ⋅L2 ⋅T-3 ]
sec s s
Από τα παραπάνω μεγέθη, επιλέγονται τρία, στα οποία εμπλέκονται όλες οι κύριες διαστάσεις και με
βάση αυτά αδιαστατοποιούνται τα υπόλοιπα τέσσερα και, συγχρόνως, ορίζονται και οι τέσσερες αδιάστατοι
αριθμοί (π). Τα τρία αυτά μεγέθη είναι:
Αριθμός στροφών
Διάμετρος
Πυκνότητα
Τα υπόλοιπα τέσσερα μεγέθη, λοιπόν, εκφράζονται ως εξής:
Παροχή
Q=π1 ⋅ρα ⋅nb ⋅Dc →

Σχέση 4.2.
a b
→L3 ⋅T-1 =π1 ⋅(Μ⋅L-3 ) ⋅(Τ-1 ) ⋅Lc →
→L3 ⋅T-1 =π1 ⋅Μa ⋅L-3⋅a ⋅Τ-b ⋅Lc →
→L3 ⋅T-1 =π1 ⋅Μa ⋅L-3⋅a+c ⋅Τ-b →
a=0
→ { -3⋅a+c=3→c=3
-b=-1→b=1
97
Άρα λοιπόν, λύνοντας τη Σχέση 4.2. ως προς π1 και αντικαθιστώντας τις τιμές a, b και c, προκύπτει
ότι:
Q
π1 = →
ρα ⋅nb ⋅Dc
Q
→π1 = →
ρ0 ⋅n1 ⋅D3
Q
→π1 =
n⋅D3
Το μανομετρικό ύψος Η, (ενέργεια ανά μονάδα βάρους του προσερχομένου ρευστού),

πολλαπλασιασμένο με την επιτάχυνση της βαρύτητας g, εκφράζει την ενέργεια ανά μονάδα μάζας της
προσερχομένης ροής:
g⋅Η=π2 ⋅ρα ⋅nb ⋅Dc →

Σχέση 4.3.
a b
→ L2 ⋅T-2 =π2 ⋅(Μ⋅L-3 ) ⋅(Τ-1 ) ⋅Lc →
→L2 ⋅T-2 =π2 ⋅Μa ⋅L-3⋅a ⋅Τ-b ⋅Lc →
→L2 ⋅T-2 =π2 ⋅Μa ⋅L-3⋅a+c ⋅Τ-b →
a=0
→ {-3⋅a+c=2→c=-1+3→c=2
-b=-2→b=2
ότι:
g⋅Η
π2 = →
ρα ⋅nb ⋅Dc
g⋅Η
→π2 = →
ρ0 ⋅n2 ⋅D2
g⋅Η
→π2 =
n2 ⋅D2
Ισχύς
N=π3 ⋅ρα ⋅nb ⋅Dc →

Σχέση 4.4.
a b
→Μ⋅L2 ⋅T-3 =π3 ⋅(Μ⋅L-3 ) ⋅(Τ-1 ) ⋅Lc →
→Μ⋅L2 ⋅T-3 =π3 ⋅Μa ⋅L-3⋅a ⋅Τ-b ⋅Lc
→Μ⋅L2 ⋅T-3 =π3 ⋅Μa ⋅L-3⋅a+c ⋅Τ-b →
a=1
→ {-3⋅a+c=2→c=2+3→c=5
-b=-3→b=3
ότι:
N
π3 = →
ρα ⋅nb ⋅Dc
Ν
→π3 =
ρ⋅n3 ⋅D5
98
Δυναμικό ιξώδες
μ=π4 ⋅ρα ⋅nb ⋅Dc →

Σχέση 4.5.
a b
Μ⋅L-1 ⋅T-1 =π4 ⋅(Μ⋅L-3 ) ⋅(Τ-1 ) ⋅Lc →
Μ⋅L-1 ⋅T-1 =π4 ⋅Μa ⋅L-3⋅a ⋅Τ-b ⋅Lc
Μ⋅L-1 ⋅T-1 =π4 ⋅Μa ⋅L-3⋅a+c ⋅Τ-b →
a=1
→ {-3⋅a+c=-1→c=-1+3→c=2
-b=-1→b=1
ότι:
μ
π4 = →
ρα ⋅nb ⋅Dc
μ
→π4 =
ρ⋅n⋅D2
Συμπεράσματα:
Κατά την εξέταση των ρευστοδυναμικών μηχανών, όταν ικανοποιούνται οι συνθήκες ομοιότητας, οι
γεωμετρικά όμοιες ρευστοδυναμικές μηχανές (της ίδιας οικογενείας) παρουσιάζουν ίδιους αδιάστατους
αριθμούς (π).
Οι ρευστοδυναμικές μηχανές είναι όμοιες με τον εαυτό τους. Συνεπώς, αν μια ρευστοδυναμική
μηχανή στρέφεται με στροφές n1 και έχει παροχή Q1 και, στη συνέχεια, στρέφεται με στροφές n2 και έχει
παροχή Q 2 , τότε λόγω της ισότητας των αδιάστατων παραμέτρων π1 θα ισχύει:
Q1 Q2
π1 = 3
= →
n1 ⋅D n2 ⋅D3
Q1 Q2
=
n1 n2
Λόγω της ισότητας των αδιάστατων παραμέτρων π2 θα ισχύει:
Η1 Η2
=
n1 2 n22
(Η διάμετρος του στροφείου και στις δύο περιπτώσεις είναι ίδια, D).
Γίνεται λοιπόν προφανές ότι με την ορθή χρήση των κανόνων της ομοιότητας παρέχεται η
δυνατότητα υπολογισμού λειτουργικών χαρακτηριστικών ρευστοδυναμικών μηχανών, γεωμετρικά όμοιων
άλλων με γνωστά λειτουργικά χαρακτηριστικά, χωρίς την εκπόνηση πειραματικών δοκιμών.
3. Ειδικός αριθμός στροφών
Αν μεταξύ των αδιάστατων παραμέτρων π1 και π2 γίνει απαλοιφή της διαμέτρου D, προκύπτει ένας
πολύ ενδιαφέρων αριθμός, ως εξής:
Q 2 Q2
π1 2 ( n ) n 2 Q2 ⋅n6 Q2 ⋅n4
= = = = →
π2 3 g∙Η 3 g3 ∙Η3 g3 ∙Η3 ⋅n2 g3 ∙Η3
( 2)
n n6
99
1 1 1
π1 2 4 Q2 ⋅n4 4 Q2
(g3 ∙ 3 ) = ( 3 ) = 3 ∙n=ns
π2 Η Η4
Σχέση 4.6.
Ο αριθμός ns , ονομάζεται ειδικός αριθμός στροφών και χρησιμοποιείται για την επιλογή της μορφής
των στροφείων των αντλιών ή των υδροστροβίλων. Ο αριθμός αυτός έχει μεγάλες τιμές για μεγάλες παροχές
και μικρά μανομετρικά ύψη, όπως φαίνεται από την παραπάνω σχέση. Για τις τιμές αυτές της παροχής και
του μανομετρικού ύψους είναι κατάλληλα στροφεία αξονικής ροής (αξονικές αντλίες, στρόβιλοι Kaplan). Για
μεγάλα μανομετρικά ύψη και μικρές σχετικά παροχές, ο ειδικός αριθμός στροφών είναι μικρός και για τις
τιμές αυτές του μανομετρικού ύψους και της παροχής επιλέγονται τα ακτινικά στροφεία (φυγοκεντρικές
αντλίες – ανεμιστήρες, στρόβιλοι Pelton). Για τις ενδιάμεσες τιμές του αριθμού στροφών χρησιμοποιούνται
μορφές ρευστοδυναμικών μηχανών, μικτής ροής (διαγώνιες αντλίες, στρόβιλοι Francis)
Επισημαίνεται ότι η τιμή του ειδικού αριθμού στροφών, όπως ορίσθηκε παραπάνω, εξαρτάται από τις
μονάδες της παροχής, του μανομετρικού ύψους και του αριθμού των στροφών της ρευστοδυναμικής μηχανής.
Αυτό συμβαίνει λόγω της ύπαρξης της επιτάχυνσης της βαρύτητας g, στο πρώτο μέλος της Σχέσης 4.6. Όταν
λοιπόν γίνεται ανάγνωση βιβλιογραφίας σχετικά με τιμές του ειδικού αριθμού στροφών, πρέπει να δίνεται
προσοχή στις μονάδες των μεγεθών, που χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό των τιμών αυτών [6].
Ένα ομοίωμα μιας φυγοκεντρικής αντλίας με κλίμακα 1:4 δοκιμάζεται σε μανομετρικό ύψος 7.5 m με
στροφές 500 rpm. Βρέθηκε ότι 7.5 kW χρειάζονται για την οδήγηση της μηχανής.
α. Να αποδειχθεί ότι η απόδοση είναι η ίδια για το ομοίωμα καθώς και για το πρωτότυπο.
β. Να υπολογιστεί η ταχύτητα και η απαιτούμενη ισχύς του πρωτότυπου, όταν πραγματοποιείται
άντληση με μανομετρικό 44 m.
Δεδομένα:
Κλίμακα 1:4
Μανομετρικό ύψος ομοιώματος:
ΗpΑ =7.5 m
Συχνότητα περιστροφής ομοιώματος:
nΑ =500 rpm
Ισχύς για την οδήγηση του ομοιώματος:
NKATΑ=7.5 kW
α. Εφόσον το ομοίωμα της φυγοκεντρικής αντλίας δοκιμάζεται με κλίμακα 1:4, ο λόγος των
διαμέτρων του ομοιώματος (Α) και του πρωτότυπου (Β) είναι:
DΑ 1
DΒ =4⋅DΑ→ = (1)
DΒ 4
Με βάση την προηγούμενη θεωρητική ανάλυση, η αδιάστατη παράμετρος π2 είναι:
g⋅Hp
π2 =
n2 ⋅D2
Για το ομοίωμα (Α) και για το πρωτότυπο (Β) πρέπει οι αδιάστατοι αριθμοί να είναι ίσοι:
100
g⋅HpΑ g⋅HpΒ
= (2)
nΑ 2 ⋅DΑ2 nΒ 2 ⋅DΒ 2
Εφόσον το ομοίωμα και το πρωτότυπο δοκιμάζονται στο ίδιο μανομετρικό ύψος

(ΗpΑ =ΗpΒ ). Άρα από τη σχέση (2) προκύπτει:
1 1
= →
nΑ 2 ⋅DΑ nΒ 2 ⋅DΒ 2
2
→nΑ2 ⋅DΑ 2 =nΒ 2 ⋅DΒ 2 →

DΑ 2 nΒ 2
→ 2 = 2 (3)
DΒ nΑ
Εφαρμόζοντας τη σχέση (1), στη σχέση (3), προκύπτει:
1 nΒ 2
= →
16 nΑ 2
nΑ 2
→nΒ 2 = →
16
nΑ
→nΒ = →
4
500 [rpm]
→nΒ = →
4
→nΒ =125 rpm
Με βάση την προηγούμενη θεωρητική ανάλυση, οι αδιάστατες παράμετροι π1 και π3 είναι:
Q
π1 =
n⋅D3
και
NKAT
π3 =
ρ⋅n3 ⋅D5
Για το ομοίωμα και το πρωτότυπο οι αδιάστατοι αριθμοί π1, π2 και π3 είναι ίσοι. Συνεπώς και ο
παρακάτω συνδυασμός αυτών θα είναι ίδιος και για το ομοίωμα και για το πρωτότυπο:
Q g⋅Hp
π1 ⋅π2 n⋅D3 ⋅ n2 ⋅D2 Q⋅g⋅Hp ⋅ρ⋅n3 ⋅D5 Q⋅ρ⋅g⋅Hp γ⋅Q⋅Hp
= = = = (4)
π3 NKAT n⋅D3 ⋅n2 ⋅D2 ⋅NKAT NKAT NKAT
ρ⋅n3 ⋅D5
Ο αριθμητής του τελευταίου κλάσματος της σχέσης (4) είναι η ωφέλιμη ισχύς μιας αντλίας με
παροχή Q και μανομετρικό H. Ο παρονομαστής του ιδίου κλάσματος είναι η καταναλισκόμενη ισχύς για την
οδήγηση μιας αντλίας. Ο λόγος της ωφέλιμης ισχύος προς την καταναλισκόμενη εκφράζει τον ολικό βαθμό
απόδοσης e, της αντλίας:
π1 ⋅π2 γ⋅Q⋅Hp
= =e
π3 NKAT
Άρα τελικά προκύπτει ότι η απόδοση της αντλίας και για το πρωτότυπο και για το ομοίωμα θα είναι η
ίδια, αφού οι αδιάστατοι αριθμοί π1, π2 και π3 είναι ίσοι για τις δύο όμοιες αντλίες.
β. Με βάση την προηγούμενη θεωρητική ανάλυση, η αδιάστατη παράμετρος π2 είναι:
101
g⋅Hp
π2 =
n2 ⋅D2
Για το ομοίωμα (Α) και για το πρωτότυπο (Β) θα ισχύει ότι:
g⋅HpΑ g⋅HpΒ
= →
nΑ 2 ⋅DΑ nΒ 2 ⋅DΒ 2
2
→nΒ 2 ⋅DΒ 2 ⋅HpΑ=nΑ 2 ⋅DΑ2 ⋅HpΒ →

nΑ 2 ⋅DΑ2 ⋅HpΒ
→nΒ 2 = →
DΒ 2 ⋅HΑ
DΑ 2 nΑ2 ⋅HpΒ
→nΒ 2 = 2 ⋅ →
DΒ HpΑ
2
1 5002 ⋅44 -2
→nΒ = ⋅ s →
16 7.5
2 -2
→nΒ ≅91666.67 s
→nΒ ≅302 rpm
Άρα τελικά η ταχύτητα περιστροφής του πρωτοτύπου πρέπει να είναι 302 rpm.
Με βάση την προηγούμενη θεωρητική ανάλυση, η αδιάστατη παράμετρος π3 είναι:
NKAT
π3 =
ρ⋅n3 ⋅D5
Για το ομοίωμα (Α) και το πρωτότυπο (Β) θα ισχύει ότι:
NKATΑ NKATΒ
5= →
ρ⋅nΑ ⋅DΑ ρ⋅nΒ 3 ⋅DΒ 5
3
NKATΑ NKATΒ
→ 3 5= →
nΑ ⋅DΑ nΒ 3 ⋅DΒ 5
→NKATΒ ⋅nΑ 3 ⋅DΑ5 =NKATΑ ⋅nΒ 3 ⋅DΒ 5 →
NKATΑ⋅nΒ 3 ⋅DΒ 5
→NKATΒ = →
nΑ 3 ⋅DΑ5
nΒ 3 DΒ 5
→NKATΒ =NKATΑ⋅ ( ) ⋅ ( ) →
nΑ DΑ
302 3 5
→NKATΒ =7.5⋅ ( ) ⋅4 W→
500
→NKATΒ ≅1692 kW

102
Κεφάλαιο 5 – Η στροφορμή στις ρευστοδυναμικές μηχανές
Σύνοψη
Απόδοση του νόμου της στροφορμής σε ροϊκά συστήματα Αξονοσυμμετρικοί όγκοι ελέγχου – Αντλίες, Στρόβιλοι
– Θεωρία πτερυγώσεων (τρίγωνα ταχυτήτων) – Θεωρητική χαρακτηριστική καμπύλη αντλίας – Βαθμοί
απόδοσης αντλιών και στροβίλων – Υδραυλικός βαθμός απόδοσης – Ογκομετρικός βαθμός απόδοσης –
Μηχανικός βαθμός απόδοσης – Ολικός βαθμός απόδοσης – Χαρακτηριστικές καμπύλες λειτουργίας –
Εφαρμογές.
Προηγούμενα Κεφάλαια 1,2 και 3 –
Κύρια λήμματα: Ροϊκό σύστημα, όγκος ελέγχου, νόμος της στροφορμής, αντλία, στρόβιλος.
Ανάπτυξη γνώσης σχετικής με τον υπολογισμό του ειδικού έργου και του μανομετρικού ύψους των στροφείων
των ρευστοδυναμικών μηχανών. Κατανόηση της έννοιας της απόδοσης και ανάπτυξη ικανότητας παραγωγής και
ανάγνωσης των θεωρητικών και των πραγματικών χαρακτηριστικών καμπυλών των ρευστοδυναμικών
μηχανών.
1. Απόδοση του νόμου της στροφορμής σε ροϊκά συστήματα

Στο 2o Κεφάλαιο αναπτύχθηκε ο νόμος της ορμής σε ανοικτό σύστημα ροής και διαπιστώθηκε ότι η
συνισταμένη των εξωτερικών δυνάμεων που ενεργεί στο σύστημα είναι ίση με το ρυθμό μεταβολής της ορμής
στον όγκο ελέγχου συν τη συνολική ροή της ορμής από την επιφάνεια ελέγχου:

d  m  v 

F
dt

   
 
 ρ  v  dV   ρ  v  v  dA
t ο.ε.

A

Έτσι είναι δυνατόν να υπολογισθεί η δύναμη F που ασκεί ή δέχεται, ένα σώμα που περιρρέεται από

ένα ρευστό σύστημα. Η συνισταμένη εξωτερική δύναμη F , όμως, μπορεί να δημιουργεί ροπή ως προς ένα
σημείο του χώρου Ο και το σύστημα να περιστρέφεται αν υπάρχουν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις. Η ροπή
είναι ένα διανυσματικό μέγεθος

το οποίο ορίζεται ως εξής [3]:  
Μία δύναμη λοιπόν F και ένα σημείο Ο ορίζουν ένα επίπεδο. Η ροπή M της F ως προς το σημείο Ο
είναι ένα διάνυσμα κάθετο στο επίπεδο αυτό στο σημείο Ο, που ορίζεται ως το εξωτερικό γινόμενο του

διανύσματος θέσης, r , του σημείου εφαρμογής της δύναμης ως προς το σημείο Ο και του διανύσματος της
δύναμης [Σχήμα 5.1.]:
  
M r F
Σχήμα 5.1.
103
Ροπή δύναμης ως προς σημείο
Αν θ είναι η γωνία που σχηματίζουν τα δύο δυανύσματατα το μέτρο της ροπής, με βάση τον ορισμό
του εξωτερικού γινομένου διανυσμάτων, είναι:
  
M  F  r  sin θ   F  a
Έτσι το μέτρο της ροπής μιας δύναμης ως προς ένα σημείο Ο, είναι το γινόμενο του μέτρου της
δύναμης επί την απόσταση του σημείου Ο από τον φορέα ενέργειας της δύναμης.
Η φορά του διανύσματος της ροπής ορίζεται ως εξής: Αν στη θέση του φορέα του διανύσματος της
ροπής (κάθετος στο επίπεδο) υπήρχε ένας δεξιόστροφος κοχλίας και περιστρεφόταν με τη φορά που ορίζει η
δύναμη ως προς το σημείο Ο, τότε αυτός θα προχωρούσε προς τη φορά του διανύσματος της ροπής. Για τον
προσδιορισμό της φοράς της ροπής χρησιμοποιείται και ο πρακτικός κανόνας του δεξιού χεριού. Όταν η
παλάμη στρέφεται με τη φορά που ορίζει η δύναμη ως προς το σημείο Ο, τότε ο αντίχειρας δείχνει τη φορά
του διανύσματος της ροπής [Σχήμα 5.1.].

Θεωρείται ένας όγκος ελέγχου, ο οποίος δέχεται συνισταμένη εξωτερικών δυνάμεων F . Τότε,

σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό του μεγέθους της ροπής M , ως προς σημείο, ασκείται στο σύστημα που
περιβάλλει ο όγκος ελέγχου, ροπή η οποία εκφράζεται με την παρακάτω γενική σχέση [3]:
  
M  rF 
      
 ρ  ( r  v)  dV   ρ  ( r  v)  v  dA
t ο.ε.
 
A
Η εξίσωση αυτή προέκυψε από το εξωτερικό γινόμενο του διανύσματος θέσης της δύναμης ως προς
το σημείο και του διανύσματος της συνισταμένης δύναμης, όπως προκύπτει από το νόμο της ορμής.
Αναφέρεται ως εξίσωση της ροπής της ορμής, ή της στροφορμής, και ο πρώτος όρος του τελευταίου μέρους
της εξίσωσης είναι η ροπή του ρυθμού αύξησης της ορμής μέσα στον όγκο ελέγχου, ενώ ο δεύτερος είναι η
ροπή της ορμής διαμέσου της επιφανείας ελέγχου.
2. Συμμετρικοί εκ περιστροφής όγκοι ελέγχου

Στις Ρευστοδυναμικές μηχανές (αντλίες, στρόβιλοι) το κύριο φυσικό μέγεθος, που κυριαρχεί και πρέπει να
υπολογισθεί, είναι η ροπή περιστροφής των στροφείων (κινητές πτερυγώσεις) και όχι οι δυνάμεις.
Η παραπάνω γενική εξίσωση υπολογισμού της ροπής έχει σημαντικό ενδιαφέρον για τις
ρευστοδυναμικές μηχανές, όταν:
(α) Η επιφάνεια ελέγχου είναι εκ περιστροφής αξονοσυμμετρική.
(β) Η ροή του ρευστού είναι μόνιμη, που σημαίνει ότι, δεν υπάρχουν μεταβολές φυσικών μεγεθών ως
προς το χρόνο και το κινητό σώμα (πτερωτή, στροφέας) που περιστρέφεται, έχει σταθερή γωνιακή ταχύτητα.
Αν λοιπόν η εξίσωση αυτή γραφεί για έναν όγκο ελέγχου μορφής δακτυλίου, που περιβάλλει τα
συμμετρικά εκ περιστροφής στροφεία των στροβιλομηχανών, τα οποία διαθέτουν μια κυκλική λωρίδα
εισόδου της ροής Α1 και μια όμοια εξόδου Α2, τότε, για μόνιμη ροή στο επίπεδο, θα εμφανισθεί μια χρήσιμη
σχέση υπολογισμού του μέτρου της ροπής στρέψης ως προς το κέντρο συμμετρίας του στροφείου της
στροβιλομηχανής [Σχήμα 5.2.]:
     
M   ρ  r  v t  v n  dA   ρ  r1  v t1  v n1  dA1   ρ  r2  v t2  v n2  dA 2
A A1 A2
Εδώ σημειώνεται ότι οι ακτινικές συνιστώσες της απόλυτης ταχύτητας έχουν μηδενικό εξωτερικό
γινόμενο με το διάνυσμα θέσης (ακτίνα της κυκλικής συμμετρίας), ενώ οι εφαπτομενικές συνιστώσες της
απόλυτης ταχύτητας έχουν μηδενικό εσωτερικό γινόμενο με το διάνυσμα της στοιχειώδους επιφάνειας, όπως
αυτό έχει ορισθεί (κάθετο στην επιφάνεια προς τα έξω).
Για πλήρη κυκλική γεωμετρική και λειτουργική συμμετρία, όπου ρ, r, v t , v n είναι σταθερά στην είσοδο
και στην έξοδο της επιφάνειας ελέγχου, ισχύει:
104
M  ρ  r2  v t2  v n2  A 2  ρ  r1  v t1  v n1  A1
Σχέση 5.1.
Σχήμα 5.2.
Δακτυλιοειδής όγκος ελέγχου
Αν το πάχος του όγκου ελέγχου στην είσοδο του ρευστού είναι b 1 και στην έξοδο ομοίως είναι b2,
τότε οι επιφάνειες εισόδου και εξόδου του ρευστού στον όγκο ελέγχου, θα είναι, αντίστοιχα:
A1  2  π  r1  b1 και
A 2  2  π  r2  b 2
Ο νόμος της συνέχειας για το διερχόμενο από τον παραπάνω όγκο ελέγχου ρευστό απαιτεί για την
παροχή μάζας και την παροχή όγκου:
 ρΑ v ρA v 
m 1 n1 2 n2
Q  Α1  v n1  A 2  v n2
Συνεπώς η Σχέση 5.1. παίρνει τελικά τη μορφή:
M  ρ  Q(r2  v t2  r1  v t1 )
Σχέση 5.2.
3. Αντλίες, Στρόβιλοι, Τρίγωνα ταχύτητας, Θεωρητική χαρακτηριστική καμπύλη

αντλίας.
Οι στρόβιλοι παίρνουν ενέργεια από το ρευστό και οι αντλίες, φυσητήρες και στροβιλοσυμπιεστές δίνουν
ενέργεια στο ρευστό. Αυτό γίνεται μέσω του στροφέα που έχει περιφερειακά στερεωμένα πτερύγια. Αυτά
είναι τα κινητά πτερύγια της στροβιλομηχανής. Η μόνη μετατόπιση των πτερυγίων είναι σε εφαπτομενική
διεύθυνση. Έτσι μόνο από την μετατόπιση των εφαπτομενικών συνιστωσών της δύναμης στο στροφέα
παράγεται έργο.Οι ακτινικές συνιστώσες δε μετατοπίζονται κατά τη διεύθυνσή τους και δεν παράγουν έργο.
Θα θεωρηθεί ότι κατά τη ροή διαμέσου του δακτυλιοειδούς όγκου ελέγχου δεν υπάρχουν τριβές και
ότι το ρευστό οδηγείται κατά τέλειο τρόπο μέσω της μηχανής, δηλαδή υπάρχουν άπειρα λεπτά πτερύγια, ώστε
η σχετική ταχύτητα του ρευστού να είναι πάντα εφαπτομένη στο πτερύγιο.
105
Στις στροβιλομηχανές θεωρείται πάντα ένας δακτυλιοειδής όγκος ελέγχου, με απόλυτη κυκλική
συμμετρία, για τον οποίο έχει υπολογισθεί η ροπή, όπως αναπτύχθηκε προηγουμένως [Σχέση 5.2.].
Αν με v συμβολίζεται η απόλυτη ταχύτητα του ρευστού, με u η περιφερειακή ταχύτητα του στροφέα,
με την οποία μεταφέρεται και το ρευστό, και με υ η σχετική ταχύτητα του ρευστού ως προς τον στροφέα,
στην είσοδο 1 και στην έξοδο 2 του ρευστού στον όγκο ελέγχου, τότε η γεωμετρική σύνθεση της
περιφερειακής και της σχετικής ταχύτητας του ρευστού είναι η απόλυτη ταχύτητά του. Η γεωμετρική αυτή
σύνθεση δημιουργεί τα τρίγωνα ταχυτήτων του ρευστού στην είσοδο και στην έξοδο της πτερωτής, που
εικονίζονται στο Σχήμα 5.3..Τονίζεται ότι η σχετική ταχύτητα του ρευστού ως προς τον στροφέα είναι
πάντοτε εφαπτόμενη στο πτερύγιο. Αυτός άλλωστε είναι και ο ρόλος των πτερυγίων, δηλαδή, να καθορίζουν
τη διεύθυνση της σχετικής ταχύτητας του ρευστού ως προς το πτερύγιο.
(α) (β)
Σχήμα 5.3.
Τρίγωνα ταχυτήτων
Έτσι, αν vt είναι η συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας του ρευστού στην εφαπτομενική διεύθυνση:
vt1  v1  cos α1
vt2  v2  cos α2
Από τη Σχέση 5.2. που βρέθηκε για τη στρεπτική ροπή, προκύπτει:
M  ρ  Q  (r2  v t2  r1  v t1 ) 
M  ρ  Q  (r2  v 2  cos α 2  r1  v1  cos α1 )
Όταν η ροπή Μ είναι θετική, η στροφορμή του ρευστού αυξάνει και πρόκειται για λειτουργία
αντλίας, ανεμιστήρα ή συμπιεστή. Όταν η ροπή Μ είναι αρνητική, η στροφορμή του ρευστού μειώνεται και
πρόκειται για λειτουργία στροβίλου. Τότε, κατά απόλυτη τιμή σε στρόβιλο:
M  ρ  Q  (r1  v1  cos α1  r2  v 2  cos α 2 ) ή

M  ρ  Q  (r1  v t1  r2  v t2 )
Έστω ω [rad/s] η σταθερή γωνιακή ταχύτητα του στροφέα
Η ισχύς που συναλλάσσεται στον όγκο ελέγχου που περιβάλλει το στροφέα της ρευστοδυναμικής
μηχανής θα είναι:
106
M  ω  ρ  Q  (ω  r2  v 2  cos α 2  ω  r1  v1  cos α1 ) ή
M  ω  ρ  Q  (u 2  v 2  cos α 2  u 1  v1  cos α1 ) ή
M  ω  ρ  Q  (u 2  v t2  u1  v t1)
Αν δεν υπάρχουν απώλειες, η διαθέσιμη ισχύς στο στρόβιλο είναι, όπως αναλύθηκε στο Κεφάλαιο 2,
το γινόμενο του ειδικού βάρους (γ) του ρευστού επί την παροχή όγκου (Q), το οποίο εκφράζει το βάρος ανά
μονάδα χρόνου του διερχομένου ρευστού, επί το θεωρητικό μανομετρικό ύψος του στροβίλου, που εκφράζει
τη θεωρητική ενέργεια ανά μονάδα βάρους που παίρνει ο στρόβιλος από το ρευστό. Δηλαδή, το γινόμενο
γ  Q  H εκφράζει τη θεωρητική ενέργεια ανά μονάδα χρόνου (ισχύς) που διατίθεται στο στρόβιλο.
Επίσης αν δεν υπάρχουν απώλειες, η διαθέσιμη ισχύς στην αντλία είναι, όπως αναλύθηκε στο
Κεφάλαιο 2, το γινόμενο του ειδικού βάρους (γ) του ρευστού επί την παροχή όγκου (Q), το οποίο εκφράζει το
βάρος ανά μονάδα χρόνου του διερχομένου ρευστού, επί το θεωρητικό μανομετρικό ύψος της αντλίας, που
εκφράζει τη θεωρητική ενέργεια ανά μονάδα βάρους που δίνει η αντλία στο ρευστό. Δηλαδή το γινόμενο
γ  Q  H εκφράζει τη θεωρητική ενέργεια ανά μονάδα χρόνου (ισχύς) που διατίθεται από την αντλία στο
ρευστό.
Συνεπώς:
γQH  Mω
γ  Q  H  ρ  Q(u2  v t2  u1  v t1 ) 
u v u v
H  2 t2 1 t1
g
Σχέση 5.3.
Η ενέργεια ανά μονάδα μάζας, w, που παίρνει το ρευστό από την αντλία, εκφράζει το ειδικό έργο του
στροφείου και προκύπτει από την παραπάνω σχέση (που εκφράζει την ενέργεια ανά μονάδα βάρους του
ρευστού που παίρνει από την αντλία) ως εξής:
w  g  H  u2  v  u1  v t1
t2
Ομοίως για στρόβιλο το θεωρητικό μανομετρικό ύψος υπολογίζεται από τη σχέση (θετική τιμή):
u  v  u 2  v t2
H  1 t1
g
Σχέση 5.4.
Η ενέργεια ανά μονάδα μάζας, w, που δίνει το ρευστό στο στρόβιλο, εκφράζει το ειδικό έργο του
στροβίλου και προκύπτει από την παραπάνω σχέση (που εκφράζει την ενέργεια ανά μονάδα βάρους του
ρευστού που αποδίδεται στο στρόβιλο) ως εξής:
w  g  H  u1  v t1  u 2  v t2
Οι αντλίες για, κατά το δυνατόν μέγιστο μανομετρικό, σχεδιάζονται συνήθως, έτσι ώστε η γωνία
α1=90ο, οπότε:
u1  v t1  0
Έτσι για αντλία το θεωρητικό μανομετρικό ύψος υπολογίζεται από τη σχέση:
u v
H  2 t2
g
Σχέση 5.5.
107
Η Σχέση 5.5. μπορεί να διαμορφωθεί ως εξής:
u 2  v t2 u 2  (u 2  x) u 22 u 2  v n2
H   
g g g g  tan (β 2 )
Αλλά η παροχή της αντλίας, όπως αναπτύχθηκε παραπάνω είναι:
Q  2  π  r2  b 2  v n2
Συνεπώς η Σχέση 5.5. διαμορφώνεται τελικα:
u 2  v t2 u 2  (u 2  x) u 22 u 2  v n2 u 22 u2 Q
H     
g g g g  tan (β 2 ) g 2  g  π  r2  b 2  tan (β 2 )
Σχέση 5.6.
Σχήμα 5.4.
Τρίγωνo ταχυτήτων εξόδου αντλίας
Η ακτίνα r2, το πάχος του όγκου ελέγχου (στροφέας) στην έξοδο του ρευστού b 2 και η γωνία β2
αποτελούν γεωμετρικά χαρακτηριστικά του στροφέα της αντλίας. Ειδικά επισημαίνεται ότι η γωνία β 2 είναι η
γωνία που σχηματίζεται από την εφαπτομένη στην περιφέρεια εξόδου του στροφέα, η οποία είναι και φορέας
της περιφερειακής ταχύτητας εξόδου και την εφαπτομένη στην καμπυλότητα του πτερυγίου στην έξοδο του
στροφέα, η οποία είναι και φορέας της σχετικής ταχύτητας εξόδου του ρευστού από το στροφέα.
Υπενθυμίζεται ότι τα πτερύγια του στροφέα της αντλίας καθορίζουν την κατεύθυνση της σχετικής ταχύτητας
του ρευστού, δηλαδή η σχετική ταχύτητα είναι πάντοτε εφαπτόμενη σε αυτά. Η γωνία β 2 στο τρίγωνο
ταχυτήτων εξόδου σχηματίζεται από την περιφερειακή και τη σχετική ταχύτητα εξόδου. Όταν λαμβάνει τιμές
μικρότερες των 90ο, τότε ο τύπος των πτερυγίων χαρακτηρίζεται οπίσθιας κλίσης, όταν β2=90ο, τότε τα
πτερύγια χαρακτηρίζονται ακτινικά, και όταν λαμβάνει τιμές μεγαλύτερες των 90ο, τότε ο τύπος των
πτερυγίων χαρακτηρίζεται εμπρόσθιας κλίσης.
Η περιφερειακή ταχύτητα εξόδου του ρευστού από τον όγκο ελέγχου εξαρτάται από τη γωνιακή
ταχύτητα (u2=ωr2) και, συνεπώς, για σταθερή γωνιακή ταχύτητα περιστροφής του στροφέα της αντλίας, η
περιφερειακή ταχύτητα εξόδου είναι σταθερή.
Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις, γίνεται σαφές ότι το μανομετρικό ύψος μιας αντλίας που
στρέφεται με σταθερή γωνιακή ταχύτητα, θεωρητικά είναι γραμμικά εξαρτημένο από την παροχή της αντλίας.
H  A  BQ
u 2 u2
Όπου: A  2 και B 
g 2  g  π  r2  b 2  tan(β 2 )
108
(α) (β)
Σχήμα 5.5.
Θεωρητική χαρακτηριστική καμπύλη αντλίας(β2<90ο), μορφή της θεωρητικής καμπύλης ανάλογα με την τιμή της β 2
Η γραφική παράσταση, που συνδέει το μανομετρικό με την παροχή μιας αντλίας, ονομάζεται
χαρακτηριστική καμπύλη της αντλίας. Αυτή θεωρητικά είναι ευθεία γραμμή, αλλά στην πράξη αποτελεί
καμπύλη, η οποία κατασκευάζεται για κάθε αντλία πειραματικά με δοκιμαστική λειτουργία. Η καμπύλη αυτή
δίνει και το εύρος λειτουργίας της, δηλαδή για συγκεκριμένη γωνιακή ταχύτητα περιστροφής, και τα
συγκεκριμένα γεωμετρικά χαρακτηριστικά, δηλαδή σε ποια ζεύγη τιμών μανομετρικού ύψους και παροχής
μπορεί να λειτουργήσει η αντλία. Από τη μορφή της θεωρητικής χαρακτηριστικής καμπύλης, προκύπτει,
όπως είναι αναμενόμενο, ότι, καθώς αυξάνεται το μανομετρικό ύψος της αντλίας (δηλαδή η ενέργεια ανά
μονάδα βάρους που δίνει η αντλία στο ρευστό), μειώνεται η παροχή της.
Οι στρόβιλοι, για κατά το δυνατόν μέγιστο μανομετρικό, συνήθως σχεδιάζονται, έτσι ώστε η γωνία
α2=90ο, οπότε:
u 2  v t2  0
Έτσι το θεωρητικό μανομετρικό ύψος για στρόβιλο υπολογίζεται από τη σχέση:
u v
H  1 t1
g
Επισημαίνεται με έμφαση ότι, όταν στα τρίγωνα ταχυτήτων προκύπτουν vt1 και vt2 με αντίθετη φορά
(αξονικοί αεριοστρόβιλοι), τότε οι δύο όροι στο δεύτερο μέρος της Σχέσης 5.4. αθροίζονται και έτσι
ενισχύεται το μανομετρικό ύψος, ή το ειδικό έργο της βαθμίδας.
4. Βαθμοί απόδοσης αντλιών και στροβίλων

Στην προηγούμενη παράγραφο, υπολογίσθηκε το θεωρητικό μανομετρικό ύψος Η, για μια περιστροφική
αντλία, ανεμιστήρα ή συμπιεστή. Πρακτικά όμως η αποδιδόμενη στο ρευστό ανά μονάδα βάρους ενέργεια Hp,
είναι μικρότερη κατά το ύψος των απωλειών ΗΑΠ, που αποβάλλονται υπό τη μορφή θερμότητας, μέσα στην
ρευστοδυναμική μηχανή.
Hp  H  HΑΠ
Hp
Ορίσθηκε στο 2ο Κεφάλαιο (Παράγραφος 8) ως υδραυλικός βαθμός απόδοσης: e h 
H
Στις περιστροφικές αντλίες, η στρεφόμενη πτερωτή περιβάλλεται από το ακίνητο κέλυφος με το
οποίο εξασφαλίζεται η στεγανότητα της αντλίας σε σχέση με τον εξωτερικό χώρο. Στη διατομή εξόδου της
πτερωτής το ρευστό εξέρχεται πάντοτε με αυξημένη στατική πίεση. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί τάση
ανάπτυξης μιας μικρής ποσότητας ροής QΑΝ, στο διάκενο μεταξύ της στρεφόμενης πτερωτής και του
σταθερού κελύφους, η οποία εισέρχεται και πάλι στην πτερωτή και παραλαμβάνει από αυτή ενέργεια την
109
οποία καταναλώνει για τη συνεχή αυτή ανακυκλοφορία. Έτσι η συνολική παροχή όγκου της αντλίας Qt, είναι
το άθροισμα της παροχής όγκου Q, στο στόμιο εξόδου της αντλίας και της παροχής ανακυκλοφορίας QΑΝ:
Q t  Q  Q ΑΝ
Q
Ορίζεται ως ογκομετρικός βαθμός απόδοσης της αντλίας: e q 
Qt
Από τη μηχανική ισχύ, N ΚΑΤ  M  ω που καταναλώνεται στην άτρακτο της αντλίας, ένα τμήμα
δαπανάται για την υπερνίκηση των απωλειών τριβής των στρεφομένων μηχανικών μερών της αντλίας. Το
υπόλοιπο διατίθεται στην πτερωτή, για να μετατραπεί σε υδραυλική ισχύ του ρευστού: N ΥΔΡ  γ  Q t  H
N ΥΔΡ γ  Qt  H
Ορίζεται ως μηχανικός βαθμός απόδοσης της αντλίας: e m  
Ν ΚΑΤ Mω
Το γινόμενο των τριών βαθμών απόδοσης της αντλίας ονομάζεται ολικός βαθμός απόδοσης, και
εκφράζει το λόγο της ωφέλιμης ισχύος που περνά τελικά στο ρευστό προς την καταναλισκόμενη ισχύ για την
περιστροφή του άξονα της αντλίας:
Hp Q γ  Qt  H γ  Q  Hp Ν
e  e h  eq  em      ΩΦ
H Qt Mω Mω Ν ΚΑΤ
Επίσης, στην προηγούμενη παράγραφο, υπολογίσθηκε το θεωρητικό μανομετρικό ύψος Η, για ένα
στρόβιλο. Πρακτικά όμως η αποδιδόμενη στο στρόβιλο από το ρευστό ανά μονάδα βάρους ενέργεια H t, είναι
μεγαλύτερη κατά το ύψος των απωλειών ΗΑΠ, που αποβάλλονται υπό τη μορφή θερμότητας, μέσα στη
ρευστοδυναμική μηχανή.
H t  H  H ΑΠ
H
Ορίσθηκε στο 2ο Κεφάλαιο (Παράγραφος 8) ως υδραυλικός βαθμός απόδοσης: e h 
Ht
Κατά τη λειτουργία των στροβίλων μια μικρή ποσότητα ροής QL, διαφεύγει την πρόσκρουση με τα
πτερύγια του στροβίλου και διαρρέει, χωρίς να αποδώσει ισχύ σε αυτόν. Έτσι η συνολική παροχή όγκου που
προσκρούει στο στρόβιλο Qt, είναι η διαφορά της παροχής όγκου Q, που προσέρχεται με στόχο να
προσκρούσει σε αυτόν και της παροχής που διαρρέει αχρησιμοποίητη QL:
Qt  Q  QL
Qt
Ορίζεται ως ογκομετρικός βαθμός απόδοσης του στροβίλου: e q 
Q
Από τη συνολική υδραυλική ισχύ του ρευστού, που παραλαμβάνεται από το στρόβιλο,
N ΥΔΡ  γ  Q  H , ένα τμήμα δαπανάται για την υπερνίκηση των απωλειών τριβής των στρεφομένων
μηχανικών μερών του στροβίλου και στην άτρακτό του παράγεται τελικά ωφέλιμη ισχύς N ΩΦ  M  ω
N ΩΦ Μω
Ορίζεται ως μηχανικός βαθμός απόδοσης του στροβίλου: e m  
Ν ΥΔΡ γ  Qt  H
Το γινόμενο των τριών βαθμών απόδοσης του στροβίλου ονομάζεται ολικός βαθμός απόδοσης και
εκφράζει το λόγο της ωφέλιμης ισχύος που αποδίδει ο στρόβιλος στην άτρακτό του προς την
καταναλισκόμενη συνολική υδραυλική ισχύ του ρευστού που προσέρχεται σε αυτόν:
H Qt Mω Mω Ν
e  e h  eq  e m      ΩΦ
H t Q γ  Q t  H γ  Q  H t Ν ΚΑΤ
110
Για το πραγματικό ύψος ενέργειας μιας αντλίας (είσοδος 1, έξοδος 2) ισχύει (2ο Κεφάλαιο,
Παράγραφος 8):
P1 v12 P2 v2
  z1  H   2  z 2  H ΑΠ 
γ 2g γ 2g
P1 v1 2 P2 v 2
  z1  H p   2  z2 
γ 2g γ 2g
P2 v2 P v2
Hp   2  z 2  1  1  z1
γ 2g γ 2g
Σχέση 5.7.
Από τα τρίγωνα ταχυτήτων εισόδου και εξόδου της ροής, με εφαρμογή του νόμου των συνημίτονων
προκύπτει:
u12  v12  2  u1  v1  cos(α1 )  υ12 και

u2 2 2
2  v 2  2  u 2  v 2  cos(α 2 )  υ 2
Οπότε:
u2 2 2 2 2 2
2  u1  v 2  v1  (2  u 2  v 2  cos(α 2 ) - 2  u 2  v 2  cos(α1 ))  υ 2  υ1
Η Σχέση 5.7. διαμορφώνεται ως εξής:
P2  P1 v 2
2  v12
Hp    (z 2  z1 ) 
γ 2g
P  P1 υ 2  υ12 u 2  u12 2  (u 2  v 2  cos(α 2 )  u1  v1  cos(α1 ) Σχέση5.3.
Hp  2  2  2   (z 2  z1 )   
γ 2g 2g 2g
P2  P1 υ 22  υ12 u 2
2  u12
Η - H ΑΠ     Η  (z 2  z1 ) 
γ 2g 2g
P  P1 υ 2  υ12 u 2  u12
H ΑΠ   2  2  2  (z 2  z1 )
γ 2g 2g
Αντίστοιχη σχέση ισχύει και για τους στροβίλους.
5. Πραγματικές χαρακτηριστικές καμπύλες λειτουργίας αντλίας

Το μανομετρικό ύψος μιας αντλίας, όπως φαίνεται στο Σχήμα 5.5., μειώνεται γραμμικά με την παροχή της
αντλίας. Αυτό φυσικά, ισχύει μόνο θεωρητικά και εκφράζει το μέγιστο δυνατό μανομετρικό ύψος.
Θεωρήθηκε ότι, κατά τη μετατροπή της μηχανικής ενέργειας που δίδεται στον άξονα της αντλίας σε
υδραυλική ενέργεια του ρευστού, δεν υπάρχουν ενεργειακές απώλειες. Η εξιδανικευμένη αυτή υπόθεση στην
πράξη δεν ισχύει, διότι υφίστανται μια σειρά ενεργειακών απωλειών, που συνδέονται με τη ροή του ρευστού
διαμέσου της αντλίας.
Μια κύρια ενεργειακή απώλεια οφείλεται στο φαινόμενο της τριβής, που αναπτύσσεται κατά τη ροή.
Η απώλεια αυτή αυξάνει ανάλογα με το τετράγωνο της ταχύτητας της ροής. Για αυτό, κατά το σχεδιασμό των
αντλιών, γίνεται προσπάθεια πάντα να μετατρέπεται η κινητική ενέργεια του ρευστού σε δυναμική.
111
Ενεργειακή απώλεια, επίσης, υφίσταται, όταν υπάρχει στη ροή διεύρυνση ή στένωση της διόδου του ρευστού,
κατάσταση πολύ συχνή στο σχεδιασμό των αντλιών.
(α) (β)
Σχήμα 5.6.
Ενεργειακές απώλειες από στροβιλότητα σε στένωση ή διεύρυνση διόδου ροής
Σχήμα 5.7.
Απώλεια μανομετρικού ύψους λόγω τριβών και στροβιλισμών σε στενώσεις ή διευρύνσεις
Μια άλλη ενεργειακή απώλεια οφείλεται στο φαινόμενο της ανακυκλοφορίας της ροής, όταν η αντλία
λειτουργεί σε πολύ μικρές τιμές της παροχής όγκου, μακριά από τις τιμές της παροχής, για τις οποίες
σχεδιάσθηκε. Όταν η αντλία λειτουργεί για τις τιμές της παροχής όγκου για τις οποίες σχεδιάσθηκε, τότε οι
απώλειες ανακυκλοφορίας είναι μηδενικές.
Σχήμα 5.8.
Ανακυκλοφορία ροής
112
Σχήμα 5.9
Απώλεια μανομετρικού ύψους λόγω ανακυκλοφορίας της ροής για μικρές παροχές, εκτός τιμών σχεδιασμού
Ενεργειακές απώλειες μπορούν να συμβούν, όταν η διεύθυνση της προσπίπτουσας ροής στα πτερύγια
της αντλίας αποκλίνει σημαντικά της εφαπτομενικής σε αυτά (κακή οδήγηση της ροής από τα πτερύγια):
Σχήμα 5.10.
Απόκλιση της διεύθυνσης ροής με την εφαπτομένη στο πτερύγιο
Σχήμα 5.11.
Πραγματική χαρακτηριστική καμπύλη μανομετρικού ύψους – παροχής αντλίας
Η πραγματική χαρακτηριστική καμπύλη μανομετρικού ύψους – παροχής κάθε αντλίας δημιουργείται

πειραματικά σε ειδικά διαμορφωμένα πιστοποιημένα δοκιμαστήρια αντλιών, όπου μετριέται η παροχή της
αντλίας και το αντίστοιχο μανομετρικό ύψος, και γίνεται η σχετική γραφική παράσταση. Μετριέται επίσης,
113
και ο ολικός βαθμός απόδοσης της αντλίας για διάφορες τιμές της παροχής και γίνεται η σχετική γραφική
παράσταση. Η παράσταση αυτή αποτελεί τη χαρακτηριστική καμπύλη ολικού βαθμού απόδοσης – παροχής,
και από αυτή προκύπτει για ποια παροχή και αντίστοιχο μανομετρικό, η αντλία παρουσιάζει τη μέγιστη
απόδοση. Οι δύο αυτές κύριες χαρακτηριστικές καμπύλες, συνοδεύουν την αντλία και, με βάση αυτές, γίνεται
η επιλογή της για χρήση στις εφαρμογές ρευστοδυναμικών μηχανών.
Μια φυγοκεντρική αντλία, ακτινικής ροής έχει πτερωτή με ακτίνα του δακτυλίου εισόδου της ροής
r1 =6 cm, ακτίνα του δακτυλίου εξόδου της ροής r2 =17cm, γωνία μεταξύ της σχετικής και της περιφερειακής
ταχύτητας στο τρίγωνο ταχυτήτων εισόδου β1 =20°, αντίστοιχη γωνία στο τρίγωνο ταχυτήτων εξόδου β2 =10°.
Η πτερωτή έχει πάχος του δακτυλίου εισόδου b1 =5cm και πάχος του δακτυλίου εξόδου b2 =2cm. Η συχνότητα
περιστροφής της πτερωτής της αντλίας είναι 1500 rpm. Πρέπει να υπολογισθούν [3]:
α. Η παροχή της αντλίας όταν η γωνία μεταξύ της απόλυτης ταχύτητας και της περιφερειακής στο
τρίγωνο ταχυτήτων εισόδου της ροής είναι α1 =90°.
β. Η γωνία μεταξύ της απόλυτης ταχύτητας και της περιφερειακής στο τρίγωνο ταχυτήτων εξόδου της
ροής α2 , και το θεωρητικό μανομετρικό ύψος της αντλίας, H.
γ. Η απαιτούμενη ισχύς όταν δεν υπάρχουν απώλειες (θεωρητική).
δ. Η αύξηση της στατικής πίεσης μεταξύ εισόδου και εξόδου της πτερωτής.
Σχήμα 5.12.
Δεδομένα:
Ακτίνα πτερωτής στην είσοδο:
r1 =6 cm=0.06 m
Πάχος πτερωτής στην είσοδο:
b1 =5cm=0.05 m
Γωνία β1 :
β1 =20°
Ακτίνα πτερωτής στην έξοδο:
r2 =17cm=0.17 m
Πάχος πτερωτής στην έξοδο:
b2 =2cm=0.02 m
114
Γωνία β2 :
β2 =10°
Συχνότητα περιστροφής:
1500 -1
n=1500 [rpm]= sec ≅25 sec-1
60
α. Η εύρεση της ογκομετρικής παροχής πραγματοποιείται από τη σχέση, που εκφράζει το γινόμενο
της επιφάνειας εισόδου της ροής στην πτερύγωση επί την ακτινική συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας του
ρευστού στην είσοδο της πτερύγωσης της αντλίας:
Q=vn1 ⋅A1
Εφόσον η γωνία α1 του τριγώνου ταχυτήτων εισόδου της ροής ισούται με 90 μοίρες, ισχύει ότι
vn1 =v1 . Άρα, τελικά, η παροχή προκύπτει από τη σχέση:
Q=v1 ⋅A1 (1)
Για τον υπολογισμό της απόλυτης ταχύτητας εισόδου (v1 ) απαιτείται αρχικά η εύρεση της
περιφερειακής ταχύτητας εισόδου (u1 ). Για την περιφερειακή ταχύτητα εισόδου ισχύει:
u1 =ω⋅r1
Όπου ω η γωνιακή ταχύτητα, η οποία προκύπτει ως εξής:
ω=2⋅π⋅n→ω=2⋅π⋅25 [s-1 ]→ω≅157 s-1
Άρα, τελικά, η περιφερειακή ταχύτητα εισόδου είναι:

m
u1 =157 [sec-1 ]⋅0.06 [m]→u1 ≅9.42
s
Παρατηρείται ότι για το τρίγωνο ταχυτήτων εισόδου της πτερωτής ισχύει:

v1 m m
tan(β1 )= →v1 =u1 ⋅tan(β1 )→v1 =9.42 [ ] ⋅ tan 20 →v1 ≅3.43
u1 s s
Το εμβαδόν της λωρίδας (δακτυλίου) εισόδου (A1 ) στην πτερωτή είναι:
A1 =2⋅π⋅r1 ⋅b1 →A1 =2⋅π⋅0.06 [m]⋅0.05 [m]→A1 ≅0.019 m2
Έτσι, τελικά, σύμφωνα με την εξίσωση (1) για την παροχή προκύπτει:
m m3
Q=v1 ⋅A1 →Q=3.43 [ ] ⋅0.019 [m2 ]→Q≅0.065
sec s
β. Αρχικά γίνεται ο υπολογισμός της περιφερειακής ταχύτητας (u2 ) της πτερωτής στην έξοδο της
αντλίας:
m
u2 =ω⋅r2 →u2 =157⋅0.17→u2 ≅26.69
s
Στην έξοδο της αντλίας η συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας κατά τη διεύθυνση της ακτίνας είναι η
ταχύτητα vn2 .
115
Όμως πρέπει (όπως και στην είσοδο της αντλίας):
Q=vn2 ⋅A2 (2)
Το εμβαδόν της λωρίδας (δακτυλίου) εξόδου του ρευστού από την πτερωτή (A2 ) είναι:
A2 =2⋅π⋅r2 ⋅b2 →A2 =2⋅π⋅0.17 ⋅0.02 [m2 ] →A2 ≅0.021 m2
Άρα από την (2) προκύπτει ότι:
m3
Q 0.065 [ s ] m
vn2 = →vn2 = →vn2 =3.1
A2 0.021 [m2 ] s
Παρατηρείται ότι από το τρίγωνο ταχυτήτων εξόδου του ρευστού από την πτερωτή ισχύει:
vn2
tan β2 = →
u2 -vt2
vn2
u2 -vt2 = →
tan β2
vn2
vt2 =- +u →
tan β2 2
m
vt2 =[-17.58+26.69] →
s
m
vt2 ≅9.11
s
Άρα τελικά η γωνία α2 προκύπτει ως εξής:
vn2 3.1
tan α2 = → tan α2 = → tan α2 ≅0.34→α2 =tan-1 (0.34)→
vt2 9.11
α2 =18.79°
O υπολογισμός του θεωρητικού μανομετρικού ύψους (Η) πραγματοποιείται από τη σχέση:

u2 ⋅vt2 -u1 ⋅vt1
Η=
g
Εφόσον η γωνία α1 ισούται με 90 μοίρες, ισχύει ότι vt1 =0. Άρα, τελικά, το θεωρητικό μανομετρικό
ύψος είναι:
m2
u2 ⋅vt2 26.69⋅9.11 [ 2 ]
s
Η= →Η= m →Η≅24.78 m
g 9.81 [ 2 ]
s
γ. Η πυκνότητα του νερού ίση με 1000 kg/m3 και η ωφέλιμη θεωρητική ισχύς υπολογίζεται από τη
σχέση:
Ν m3
NΩΦ =γ⋅Q⋅H→ΝΩΦ =9.81⋅1000 [ 3 ] ⋅0.065 [ ] ⋅24.78 [m]→
m s
Ν=15801 W≅15.8kW
116
Η θεωρητικά απαιτούμενη ισχύς, εφόσον δε λογίζονται ενεργειακές απώλειες, είναι ίση με την
ωφέλιμη ισχύ.
δ. Με βάση το νόμο της ενέργειας για το ανοικτό σύστημα, μεταξύ της εισόδου (1) και εξόδου (2) της
πτερωτής καθώς και για HAΠ = 0 και z1 = z2 = 0 προκύπτει ότι:
P1 v1 2 P2 v2 2
+ + z1 +Η= + + z +H →
γ 2⋅g γ 2⋅g 2 AΠ
P1 v1 2 P2 v2 2
+ +Η= + →
γ 2⋅g γ 2⋅g
P2 -P1 v1 2 -v2 2
= +Η (3)
γ 2⋅g
Η εύρεση της απόλυτης ταχύτητας εξόδου του ρευστού (v2 ) γίνεται ως εξής:
m m
v2 =√vn2 2 +vt2 2 →v2 =√3.12 +9.112 →v2 ≅9.62
s s
Άρα, τελικά, σύμφωνα με την εξίσωση (𝟑) η αύξηση της πίεσης μεταξύ της εισόδου και της εξόδου
της πτερωτής είναι:
ρ⋅(v1 2 -v2 2 )
P2 -P1 = +γ⋅Η→
2
kg m2
1000 [ 3 ] ⋅(3.432 -9.622 ) [ 2 ] Ν
m s
P2 -P1 = +9810 [ 3 ] ⋅24.78 [m]→
2 m
kp
P2 -P1 ≅162312.3 Pa=1.6 (bar)
cm2
Η πτερωτή ενός φυγοκεντρικού ανεμιστήρα (φυσητήρα) έχει πλάτος 30cm, έχει επίπεδα, κεκλιμένα
πτερύγια ( όπως φαίνεται στο Σχήμα 5.13) και στρέφεται με 1500 [rpm]. H παροχή όγκου του αέρα είναι
420 m3 /min. Η πυκνότητα του αέρα είναι ρ=1.2 kg/m3 . Πρέπει να υπολογισθούν [3]:
α. Οι γωνίες β1 και β2 ,που σχηματίζονται μεταξύ της περιφερειακής και της σχετικής ταχύτητας, στο
τρίγωνο ταχυτήτων εισόδου και εξόδου της ροής στα πτερύγια του ανεμιστήρα (α1 =90°).
β. Το θεωρητικά παραγόμενο μανομετρικό ύψος.
γ. Η θεωρητικά απαιτούμενη ισχύς του ανεμιστήρα.
δ. Η αύξηση της στατικής πίεσης μεταξύ εισόδου και εξόδου της ροής στην πτερωτή του ανεμιστήρα.
Σχήμα 5.13.
117
Δεδομένα:
Ακτίνα πτερωτής στην είσοδο:
r1 =28 cm=0.28 m
Ακτίνα πτερωτής στην έξοδο:
r2 =30 cm=0.3 m
Πλάτος πτερωτής στην είσοδο και στην έξοδο:
b1 =b2 =30cm=0.30 m
1500 -1
n=1500 [rpm]= s ≅25 s-1
60
Ογκομετρική παροχή αέρα:
m3 420 m3 m3
Q=400 = [ ] ≅7
min 60 s s
Πυκνότητα:
kg
ρ=1.2 3
m
α. Αρχικά, πραγματοποιείται ο υπολογισμός των περιφερειακών ταχυτήτων του ρευστού στην είσοδο
1 και στην έξοδο 2 της πτερωτής ως εξής:
u1 =ω⋅r1
Όπου η γωνιακή ταχύτητα (ω) προκύπτει ως εξής:
ω=2⋅π⋅n→ω=2⋅π⋅25 [s-1 ]→ω≅157 s-1
Άρα, τελικά, η περιφερειακή ταχύτητα του ρευστού στην είσοδο της πτερωτής προκύπτει:
m
u1 =157 [s-1 ]⋅0.28 [m]→u1 ≅44
s
Η περιφερειακή ταχύτητα του ρευστού στην έξοδο της πτερωτής:

m
u2 =ω⋅r2 →u2 =157 ⋅0.3→u2 ≅47.1
s
Η παροχή όγκου του ρευστού δίνεται από τη σχέση:
Q=vn1 ⋅A1
Εφόσον η γωνία α1 στο τρίγωνο ταχυτήτων στην είσοδο της πτερωτής ισούται με 90 μοίρες, η
ακτινική συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας ταυτίζεται με την απόλυτη ταχύτητα και η εφαπτομενική στην
πτερωτή συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας είναι μηδενική. Δηλαδή vn1 =v1 . Άρα, τελικά, η απόλυτη
ταχύτητα εισόδου (v1 ) προκύπτει ως εξής:
m3
Q 7 [ s] m
Q=v1 ⋅A1 →v1 = →v1 = 2
→v1 ≅13.27
2⋅π⋅r1 ⋅b1 2⋅π⋅0.28⋅0.3[m ] s
Παρατηρείται ότι για το τρίγωνο ταχυτήτων εισόδου του ρευστού στην πτερωτή, που φαίνεται στο
Σχήμα 5.13., ισχύει ότι:
118
v1 13.27
tan(β1 )= →tan(β1 )= →tan(β1 )=0.3→β1 =tan-1 (0.3)→β1 ≅16.8°
u1 44
Για την εύρεση της γωνίας (β2 ), που σχηματίζεται μεταξύ της εφαπτομένης στην πτερωτή και της
εφαπτομένης στο επίπεδο πτερύγιο στην έξοδο της πτερωτής, απαιτείται εύρεση της γωνίας σ , όπως φαίνεται
στο παρακάτω σχήμα:
Σχήμα 5.14.
Σύμφωνα λοιπόν με το παραπάνω σχήμα (Σχήμα 5.14.) η γωνία σ προκύπτει:
r1 ⋅ cos(β1 ) 0.28⋅ cos(16.8)

sin(σ) = → sin(σ) = → sin(σ) ≅0.89→
r2 0.3
σ= sin-1 (0.89) →σ≅63.3°
Άρα, τελικά, η γωνία (β2 ) του τριγώνου ταχυτήτων στην έξοδο της πτερωτής είναι:
β2 =90-σ→β2 =90-63.3→β2 =26.7°
β. Στην έξοδο της πτερωτής η συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας της ροής κατά τη διεύθυνση της
ακτίνας είναι η ταχύτητα vn2 . Όμως, σύμφωνα με το νόμο της συνέχειας, πρέπει:
m3
Q 7 [s]
Q=vn2 ⋅A2 →vn2 = →vn2 = →
2⋅π⋅r2 ⋅b2 2⋅π⋅0.3⋅0.3 [m2 ]
m
vn2 =12.38
s
Παρατηρείται ότι για το τρίγωνο ταχυτήτων του ρευστού στην έξοδο, με βάση το Σχήμα 5.13, ισχύει:
vn2
tan β2 = →
u2 -vt2
vn2
vt2 =- +u →
tan β2 2
12.38 m
vt2 = [- +47.1] →
tan(26.7) s
m
vt2 ≅22.48
s
O υπολογισμός του θεωρητικά παραγόμενου μανομετρικού ύψους (Η) πραγματοποιείται από τη

σχέση:
119
u2 ⋅vt2 -u1 ⋅vt1
Η=
g
Εφόσον η γωνία α1 του τριγώνου ταχυτήτων εισόδου της ροής στην πτερωτή ισούται με 90 ο , ισχύει
ότι vt1 =0. Άρα, τελικά, το θεωρητικά παραγόμενο ύψος (H) προκύπτει:
m2
u2 ⋅vt2 47.1⋅22.48 [ ]
s2
Η= →Η= m →Η≅108 m
g 9.81 [ 2 ]
s
γ. Η θεωρητικά απαιτούμενη ισχύς του ανεμιστήρα, εφόσον δε λογίζονται ενεργειακές απώλειες,

είναι ίση με την ωφέλιμη ισχύ:
Ν m3
ΝΩΦ =γ⋅Q⋅H=ρ∙g∙Q∙H→ΝΩΦ =9.81∙1.2 [ ] ⋅7 [ ] ⋅108 [m]→
m3 s
NΩΦ ≅8900 W≅8.9 kW≅12 Ηp
δ. Με βάση το νόμο διατήρησης της ενέργειας για το ανοικτό σύστημα, μεταξύ της εισόδου (1) και
εξόδου (2) της πτερωτής, εφόσον HAΠ =0 και z1 =z2 =0 προκύπτει ότι:
P1 v1 2 P2 v2 2
+ + z1 +Η= + + z +H →
γ 2⋅g γ 2⋅g 2 AΠ
P1 v1 2 P2 v2 2
+ +Η= + →
γ 2⋅g γ 2⋅g
P2 -P1 v1 2 -v2 2
= +Η (1)
γ 2⋅g
Η εύρεση της απόλυτης ταχύτητας εξόδου του ρευστού από την πτερωτή (v2 ) πραγματοποιείται ως
εξής:
m m
v2 =√vn2 2 +vt2 2 →v2 =√12.382 +22.482 →v2 ≅25.66
s s
Άρα, τελικά, σύμφωνα με την εξίσωση (1) η αύξηση πίεσης μέσω της πτερωτής προκύπτει:
(v1 2 -v2 2 )
P2 -P1 = γ⋅ +γ⋅Η→
2⋅g
m2
Ν (13.272 -25.662 ) [ ] Ν
s2
P2 -P1 = 9.81∙1.2 [ ]⋅ m +9.81∙1.2⋅108 [ ]→
m3 2⋅9.81 [ 2 ] m2
s
kp
P2 -P1 ≅982 Pa=0.0098 (bar)
cm2

120
Κεφάλαιο 6 – Αντλίες – Ανεμιστήρες – Συμπιεστές
Σύνοψη
Τύποι, περιγραφή και λειτουργία αντλιών, ανεμιστήρων και συμπιεστών Φυγοκεντρικός, αξονικός,
εμβολοφόρος, περιστροφικός σχεδιασμός) – Βαθμοί απόδοσης – Υδραυλικός βαθμός απόδοσης – Ογκομετρικός
βαθμός απόδοσης – Μηχανικός βαθμός απόδοσης – Ολικός βαθμός απόδοσης – Χαρακτηριστικές καμπύλες
λειτουργίας – Η αντλητική εγκατάσταση – Καθορισμός του σημείου λειτουργίας αντλητικής εγκατάστασης –
Επιλογή αντλίας – Συνεργασία αντλιών – Το φαινόμενο της σπηλαίωσης – Εφαρμογές βασικού σχεδιασμού
αντλιών – Η παροχή φυγοκεντρικής αντλίας σε σταθερές στροφές – Χαρακτηριστικές καμπύλες απόδοσης
φυγοκεντρικής αντλίας σε διάφορες στροφές – Αξονικοί και φυγοκεντρικοί ανεμιστήρες, πτερύγωση,
χαρακτηριστικές καμπύλες, σχεδιαστικές λεπτομέρειες - Αναλυτική εφαρμογή εγκατάστασης και λειτουργίας
φυγοκεντρικού ανεμιστήρα – Εμβολοφόροι και περιστροφικοί αεροσυμπιεστές, περιγραφή, λειτουργικά
χαρακτηριστικά.
Προηγούμενα Κεφάλαια 1, 2, 3 και 5 -
Κύρια λήμματα: Αντλία, Ανεμιστήρας, Συμπιεστής.
Ανάπτυξη ικανότητας υπολογισμού των κυρίων παραμέτρων λειτουργίας των αντλιών, ανεμιστήρων και
συμπιεστών, σε συνδυασμό με τα υδραυλικά δίκτυα στα οποία καλούνται να λειτουργήσουν.
1. Τύποι, περιγραφή και λειτουργία αντλιών, ανεμιστήρων και συμπιεστών

Φυγοκεντρικός, αξονικός, εμβολοφόρος, περιστροφικός σχεδιασμός)
Στο Κεφάλαιο 1 δόθηκε ο ορισμός, και παρουσιάσθηκε η κατάταξη των αντλιών και των ανεμιστήρων με
βάση τη μορφή των κινουμένων μερών και τον τρόπο κίνησης του ρευστού μέσα στη ρευστοδυναμική
μηχανή.
Στο Κεφάλαιο 2 ορίσθηκε η έννοια του θεωρητικού μανομετρικού ύψους (Η) μιας ρευστοδυναμικής
μηχανής, και θεμελιώθηκε ο όρος του πραγματικού μανομετρικού ύψους αντλίας, ανεμιστήρα ή συμπιεστή
(Ηp), με την έννοια της συνολικής ενέργειας ανά μονάδα βάρους ρευστού που αποδίδεται από την αντλία σε
αυτό καθώς και ο όρος του πραγματικού μανομετρικού ύψους στροβίλου (Ηt), με την έννοια της συνολικής
ενέργειας ανά μονάδα βάρους ρευστού που αποδίδεται από αυτό στο στρόβιλο. Δόθηκε, επίσης, με έμφαση η
έννοια των εσωτερικών απωλειών ενέργειας στη ρευστοδυναμική μηχανή. Το ύψος (ενέργεια ανά μονάδα
βάρους ρευστού) των απωλειών ενέργειας σε μια αντλία, ανεμιστήρα, ή συμπιεστή, αφαιρείται από το
θεωρητικό μανομετρικό ύψος, για να προκύψει το πραγματικό μανομετρικό ύψος, με την έννοια της
ενέργειας ανά μονάδα βάρους ρευστού, που πέρασε σε αυτό. Ομοίως, το ύψος (ενέργεια ανά μονάδα βάρους
ρευστού) των απωλειών ενέργειας σε ένα στρόβιλο προστίθεται στο θεωρητικό μανομετρικό ύψος, για να
προκύψει το πραγματικό μανομετρικό ύψος, με την έννοια της συνολικής μηχανικής ενέργειας ανά μονάδα
βάρους ρευστού, που πραγματικά αποδίδει το ρευστό στο στρόβιλο.
Οι αντλίες, οι ανεμιστήρες και οι συμπιεστές χαρακτηρίζονται από ορισμένες βασικές παραμέτρους,
οι οποίες προσδιορίζουν τις ικανότητές των. Οι παράμετροι αυτές είναι το πραγματικό μανομετρικό ύψος, η
παροχή, οι βαθμοί απόδοσης (υδραυλικός, ογκομετρικός, μηχανικός, ολικός) και η καταναλισκόμενη ισχύς
που απαιτείται για την κίνησή τους. Ο σκοπός της τοποθέτησης των ρευστοδυναμικών αυτών μηχανών στα
υδραυλικά δίκτυα [Εικόνες 6.1., 6.2., 6.3.], είναι η ικανοποίηση των ενεργειακών αναγκών του δικτύου με την
καλύτερη ενεργειακή απόδοση.
121
(α) (β)
Εικόνα 6.1.
Φυγοκεντρική αντλία ενταγμένη σε αντλιοστάσιο ύδρευσης. Διακρίνεται ο κινητήρας της αντλίας και ο διακόπτης πριν την
αναρρόφηση της αντλίας, τύπου περιστρεφόμενου αποφρακτικού δίσκου (πεταλούδα).
Εικόνα 6.2.
Φυγοκεντρικός ανεμιστήρας ενταγμένος σε δίκτυο κλιματισμού χώρου.
122
(α) (β)
Εικόνα 6.3.
Δύο ρευστοδυναμικές μηχανές ενταγμένες στα υδραυλικά δίκτυα καυστήρα πετρελαίου, και μάλιστα στον ίδιο άξονα,
κινούμενες από τον ίδιο ηλεκτροκινητήρα (α) Φυγοκεντρικός ανεμιστήρας, κλειστού τύπου, παροχής του αέρα καύσης (β)
Γραναζωτή, περιστροφική αντλία θετικής εκτόπισης, ενταγμένη στο δίκτυο παροχής του πετρελαίου προς τους ψεκαστήρες.
Στην Εικόνα 6.1. φαίνεται μια φυγοκεντρική αντλία ενταγμένη σε ένα αντλιοστάσιο ύδρευσης. Η
αντλία αναρροφά νερό κατά τον άξονά της, διαμέσου του δικτύου αναρρόφησης και παροχετεύει το νερό,
μετά από μια ακτινική πορεία, κάθετα προς τον άξονά της, στο δίκτυο κατάθλιψης. Η κατακόρυφη απόσταση,
(zA), από τη στάθμη του υγρού που αναρροφά η αντλία μέχρι το στόμιο αναρρόφησής της ονομάζεται στατικό
ύψος αναρρόφησης. Όταν η αντλία είναι θετικής εκτόπισης, για παράδειγμα εμβολοφόρος παλινδρομική
αντλία [Εικόνα 6.4.], το στατικό ύψος αναρρόφησης μετριέται από τη στάθμη του υγρού που αναρροφά η
αντλία μέχρι το επίπεδο των εμβόλων. Το ύψος αυτό μπορεί να έχει και αρνητική τιμή, όταν η αντλία είναι
τοποθετημένη χαμηλότερα από τη στάθμη του υγρού που αναρροφά. Τότε το υγρό ρέει προς την αντλία με τη
βαρύτητα.
(α) (β)
Εικόνα 6.4.
Παλινδρομική εμβολοφόρος αντλία θετικής εκτόπισης. Στην πρώτη εικόνα φαίνονται τα τρία έμβολα της αντλίας, τα οποία
κινούνται με τη βοήθεια εκκεντροφόρου άξονα. Στη δεύτερη εικόνα φαίνονται οι ανεπίστροφες βαλβίδες αναρρόφησης στην
είσοδο του κυλίνδρου κάθε εμβόλου και η κατάθλιψη της αντλίας, με δυνατότητα τροφοδοσίας δύο υδραυλικών δικτύων
(πράσινος σωλήνας).
Η κατακόρυφη απόσταση, (zΚ), από το στόμιο κατάθλιψης της αντλίας μέχρι τη στάθμη του υγρού
στο δοχείο που αυτό καταθλίβεται, ονομάζεται στατικό ύψος κατάθλιψης.
Η κατακόρυφη απόσταση, (z), από τη στάθμη αναρρόφησης μέχρι τη στάθμη κατάθλιψης του υγρού
που μεταφέρει η αντλία, ονομάζεται στατικό ύψος.
Το υδραυλικό δίκτυο, στο οποίο τοποθετείται μια αντλία, ένας ανεμιστήρας ή ένας συμπιεστής,
μπορεί να αρχίζει από το σημείο παραλαβής του ρευστού και να καταλήγει στο σημείο, ή στα σημεία, στα
οποία αυτό μεταφέρεται, τελικά, μετά την κατάθλιψή του. Όταν το σημείο παραλαβής και το σημείο
κατάληξης του ρευστού είναι το ίδιο, τότε το δίκτυο έχει μορφή βρόχου, που εξασφαλίζει τη συνεχή
κυκλοφορία του σε αυτόν. Σε κάθε περίπτωση, η κίνηση των ρευστών μέσα στα υδραυλικά δίκτυα απαιτεί
123
ενέργεια. Η ενέργεια αυτή δαπανάται για την υπερνίκηση των αντιστάσεων, που αναπτύσσονται λόγω τριβής
του ρευστού με τα στερεά όρια του δικτύου. Τα στερεά όρια του δικτύου μπορεί να αποτελούνται από
ευθύγραμμες σωληνώσεις, καμπύλες, γωνιακούς συνδέσμους, διακλαδώσεις, διευρύνσεις ή στενώσεις των
σωληνωτών αγωγών, βαλβίδες, διακόπτες θερμαντικά σώματα, λέβητες, εναλλάκτες θερμότητας και κάθε
άλλο ειδικό τεμάχιο που αποτελεί μέρος του δικτύου στο οποίο κινείται το ρευστό. Η ενέργεια ανά μονάδα
βάρους του ρευστού που δαπανάται για την αντιμετώπιση των αντιστάσεων του εξωτερικού δικτύου, έτσι
ώστε το ρευστό να κινηθεί με την απαιτούμενη ταχύτητα σε αυτό, ονομάζεται μανομετρικό ύψος απωλειών
δικτύου. Οι απώλειες αυτές αποτελούνται από ένα τμήμα, (ΗΑΠL), που αφορά στα ευθύγραμμα τμήματα του
δικτύου, και από ένα άλλο, (ΗΑΠΤΟΠ), που αφορά σε κάθε είδους ειδικά υδραυλικά τεμάχια που
ενσωματώνονται τοπικά στο δίκτυο. Σύμφωνα με την ανάλυση της Μηχανικής των Ρευστών[7]:
L v2
HΑΠL =f⋅ ⋅
D 2⋅g
Όπου f, ο συντελεστής τριβής μεταξύ ρευστού και ευθύγραμμου αγωγού, L και D, το μήκος και η
διάμετρος του αγωγού και v η ταχύτητα του ρευστού.
v2
HΑΠΤΟΠ =k⋅
2⋅g
Όπου k, ο συντελεστής αντίστασης για κάθε ειδικό τεμάχιο.

Η ογκομετρική παροχή Q, σε έναν αγωγό διατομής Α, είναι ανάλογη της ταχύτητας v, σε αυτόν:
Q=v⋅A
Αν θεωρηθεί λοιπόν ένα δίκτυο αγωγών σταθερής διατομής, με διάφορα τοπικά ειδικά υδραυλικά
τεμάχια, με το οποίο γίνεται άντληση νερού από μια ανοικτή δεξαμενή σε μια άλλη που βρίσκεται σε
υψηλότερη στάθμη, ο νόμος διατήρησης της ενέργειας σε μια γραμμή ροής που αρχίζει από τη στάθμη 1 της
μιας δεξαμενής και φθάνει στη στάθμη 2 της άλλης [Σχήμα 6.1.] μέσω του δικτύου διανομής απαιτεί:
P1 v1 2 P2 v2 2
+ + z1 +Hp = + + z +H +HΑΠΤΟΠ
γ 2⋅g γ 2⋅g 2 ΑΠL
Σχήμα 6.1.
Η ταχύτητα του νερού στις στάθμες των δύο δεξαμενών θεωρείται μηδενική, v1= v2=0 και η πίεση
P1= P2= Patm=1[bar]. Επίσης z2-z1=z. Με τις παρατηρήσεις αυτές η παραπάνω σχέση γίνεται:
Hp = z+HΑΠL +HΑΠΤΟΠ =z+K∙Q2
Παρατηρείται ότι η απαιτούμενη ενέργεια από το δίκτυο ανά μονάδα βάρους ρευστού, η οποία
παρέχεται από την αντλία, είναι ανάλογη του τετραγώνου της παροχής Q. Αν γίνει γραφική παράσταση της
124
συνάρτησης Ηp=f(Q), τότε προκύπτει η χαρακτηριστική καμπύλη απαιτούμενου μανομετρικού ύψους αντλίας
για τις διάφορες παροχές, στις οποίες καλείται να λειτουργήσει το δίκτυο [Σχήμα 6.2.]. Η καμπύλη αυτή
τέμνει τη χαρακτηριστική καμπύλη της αντλίας σε ένα σημείο το οποίο ονομάζεται σημείο λειτουργίας
αντλίας – δικτύου.
Σχήμα 6.2.
Χαρακτηριστικές καμπύλες αντλίας και δικτύου, σημείο λειτουργίας αντλίας – δικτύου
2. Βαθμοί απόδοσης – Υδραυλικός βαθμός απόδοσης – Ογκομετρικός βαθμός

απόδοσης – Μηχανικός βαθμός απόδοσης – Ολικός βαθμός απόδοσης –
Χαρακτηριστικές καμπύλες λειτουργίας – Η αντλητική εγκατάσταση –
Καθορισμός του σημείου λειτουργίας αντλητικής εγκατάστασης – Επιλογή
αντλίας
Κάθε αντλία κατασκευάζεται για ορισμένη παροχή Q και για ορισμένο μανομετρικό ύψος Ηp. Στο 5ο
Κεφάλαιο (Παράγραφος 8), ορίσθηκαν:
Η ωφέλιμη ισχύς που αποδίδει η αντλία στη ροή ως:
N ΩΦ  γ  Q  H p
Η καταναλισκόμενη ισχύς στον άξονα της αντλίας ως:
N ΚΑΤ  M  ω
Hp
Στο 2ο Κεφάλαιο (Παράγραφος 8), ως υδραυλικός βαθμός απόδοσης ορίσθηκε: e h 
H
Q
Ως ογκομετρικός βαθμός απόδοσης της αντλίας ορίσθηκε: e q 
Qt
N ΥΔΡ γ  Qt  H
Ως μηχανικός βαθμός απόδοσης της αντλίας ορίσθηκε: e m  
Ν ΚΑΤ Mω
Έτσι προκύπτει ο ολικός βαθμός απόδοσης (e) μιας αντλίας:
Hp Q γ  Qt  H γ  Q  Hp Ν
e  e h  eq  em      ΩΦ
H Qt Mω Mω Ν ΚΑΤ
Όταν όμως η αντλία εγκατασταθεί σε ένα αντλητικό συγκρότημα δε θα εργάζεται πάντα με τις
συνθήκες για τις οποίες έχει κατασκευαστεί. Επομένως, όταν χρησιμοποιείται μια αντλία, πρέπει να είναι
γνωστή και η συμπεριφορά της, όταν οι συνθήκες λειτουργίας μεταβάλλονται.
Για την αποτύπωση των πραγματικών υδραυλικών χαρακτηριστικών μιας αντλίας μετριέται σε
δοκιμαστήριο αντλιών, σε λειτουργικές συνθήκες, το πρακτικά αποδιδόμενο μανομετρικό ύψος Ηp, όταν
125
μεταβάλλεται η παροχή Q με στραγγαλισμό της ροής στο δίκτυο κατάθλιψης, ενώ ο αριθμός στροφών n
παραμένει σταθερός. Η γραφική παράσταση του συνόλου των ζευγών (Q, Hp) δημιουργεί μια καμπύλη που
εκφράζεται με τη συναρτησιακή σχέση: Ηp= f (Q). Η καμπύλη αυτή ονομάζεται χαρακτηριστική καμπύλη
λειτουργίας μανομετρικού ύψους – παροχής της αντλίας. Αν μεταβληθεί ο αριθμός στροφών και
επαναληφθεί η κατασκευή της χαρακτηριστικής καμπύλης, τότε θα προκύψει μια νέα διαφορετική καμπύλη
λειτουργίας μανομετρικού ύψους – παροχής της αντλίας. Μπορεί λοιπόν να δημιουργηθεί ένα σμήνος
χαρακτηριστικών καμπυλών για διάφορες στροφές λειτουργίας της αντλίας.
Το σημείο λειτουργίας της καμπύλης αυτής για το οποίο η αντλία παρουσιάζει μέγιστο ολικό βαθμό
απόδοσης χαρακτηρίζεται ως κανονικό σημείο λειτουργίας της αντλίας.
Με τα ζεύγη τιμών (Q, Hp), που λαμβάνονται σε πραγματικές συνθήκες λειτουργίας της αντλίας, είναι
δυνατόν να κατασκευασθούν άλλες δύο χαρακτηριστικές καμπύλες, οι οποίες είναι η γραφική παράσταση των
ζευγών (ΝΩΦ,Q), που με κατάλληλη προσαρμογή σε καμπύλη ΝΩΦ= f (Q) δημιουργεί τη χαρακτηριστική
καμπύλη ωφέλιμης ισχύος – παροχής της αντλίας και η γραφική παράσταση των ζευγών (e,Q), που με
κατάλληλη προσαρμογή σε καμπύλη e= f (Q) δημιουργεί τη χαρακτηριστική καμπύλη βαθμού απόδοσης –
παροχής της αντλίας.
Σχήμα 6.3.
Χαρακτηριστικές καμπύλες λειτουργίας αντλίας
3. Συνεργασία αντλιών
Κριτήριο αξιολόγησης 1 (Σύνδεση αντλιών)

Μια δυναμική αντλία έχει χαρακτηριστικά λειτουργίας, όπως φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα.6.1. Αντλεί
νερό από ένα ποτάμι, που βρίσκεται σε υψόμετρο 102 m, και το διαθέτει σε μία δεξαμενή, η οποία βρίσκεται
σε υψόμετρο 135 m από την επιφάνεια της θάλασσας, διαμέσου ενός αγωγού διαμέτρου 350 mm από
χυτοσίδηρο. Οι απώλειες τριβής στα γραμμικά τμήματα της σωλήνωσης δίνονται από τη σχέση
HΑΠL =550⋅Q2, όπου Q σε m3 /s. Δευτερεύουσες τοπικές απώλειες από βαλβίδες και ειδικά τεμάχια δίνονται
από τη σχέση HΑΠΤΟΠ =50⋅Q2 .
α. Να υπολογιστεί η παροχή και το μανομετρικό της αντλίας.
β. Με στόχο την αύξηση της παροχής εγκαθίσταται και μια δεύτερη ίδια αντλία. Να υπολογιστεί η
παροχή και το μανομετρικό του αντλητικού συγκροτήματος συνδέοντας την αντλία:
β.1. Παράλληλα και
β.2. Σε σειρά.
126
β.3. Να υπολογιστεί η καταναλισκόμενη ισχύς κάθε αντλίας στην περίπτωση της παράλληλης
σύνδεσης.
Πίνακας 6.1.
m3
Q [ ] 0 0.05 0.1 0.15 0.2
s
Hp [m] 60 58 52 41 25
e [%] - 44 65 64 48
Σχήμα 6.4.
Δεδομένα:
Υψόμετρο ποταμού:z1=102 m
Υψόμετρο δεξαμενής: z2=135 m
Διάμετρος αγωγού: D=350 mm=0.35 m
Γραμμικές απώλειες δικτύου: HΑΠL =550⋅Q2
Τοπικές απώλειες δικτύου:HΑΠΤΟΠ =50⋅Q2
Όπως φαίνεται στο Σχήμα 6.4., και σύμφωνα με τα δεδομένα του προβλήματος προκύπτει ότι:
z=z2 -z1 =(135-102) m =33 m
Επίσης ισχύει ότι η απαίτηση μανομετρικού ύψους στο συγκεκριμένο δίκτυο δίνεται από τη σχέση
που προέκυψε μετά από προηγούμενη ανάλυση [Παράγραφος 1.]:
Hp = z+HΑΠL +HΑΠΤΟΠ
Hp = 33+(550+50)⋅Q2 →
Hp = 33+600⋅Q2 (1)
α. Λαμβάνοντας τις τιμές για την παροχή και το μανομετρικό από τον Πίνακα 6.1., η γραφική
παράσταση της χαρακτηριστικής καμπύλης της αντλίας προκύπτει ως εξής:
127
Σχήμα 6.5.
Χαρακτηριστική καμπύλη της αντλίας
Παρατηρείται και εδώ (Σχέση 1) ότι η απαιτούμενη ενέργεια από το δίκτυο ανά μονάδα βάρους
ρευστού, η οποία παρέχεται από την αντλία, είναι ανάλογη του τετραγώνου της παροχής Q.
m3
•Για Q=0.05 από τη Σχέση (1) προκύπτει ότι η αντλία πρέπει να έχει μανομετρικό ύψος:
s
Hp = [33+600⋅(0.05)2 ] m→ Hp ≅34.5 m
Ομοίως:
m3
•Για Q=0.1
s
Hp = [33+600⋅(0.1)2 ] m→ Hp ≅39 m
m3
•Για Q=0.15
s
Hp = [33+600⋅(0.15)2 ] m→ Hp ≅46.5 m
m3
•Για Q=0.2
s
Hp = [33+600⋅(0.2)2 ] m→ Hp ≅57 m
Πίνακας 6.2.
Απαιτούμενο μανομετρικό ύψος από το δίκτυο σε συνάρτηση με την παροχή του ρευστού σε αυτό.
m3
Q [ ] 0.00 0.05 0.10 0.15 0.20
sec
Hp [m] 33 34.5 39 46.5 57
128
Σχήμα 6.6.
Στο Σχήμα 6.6. φαίνεται η χαρακτηριστική καμπύλη της αντλίας και η γραφική παράσταση της
Σχέσης (1) που αποτελεί τη χαρακτηριστική καμπύλη απαιτήσεων μανομετρικού ύψους του δικτύου. Οι δύο
αυτές χαρακτηριστικές καμπύλες τέμνονται σε ένα σημείο, το οποίο ονομάζεται σημείο λειτουργίας αντλίας –
δικτύου. Η παροχή στο σημείο αυτό είναι:
m3
Q≅0.135
s
Αντικαθιστώντας την παραπάνω τιμή στη Σχέση (1), η τιμή του μανομετρικού ύψους στο σημείο
λειτουργίας προκύπτει:
Ηp= 33+600⋅0.132 →
Ηp= 44 m
β. Εγκατάσταση δεύτερης αντλίας στο δίκτυο.

β.1.Παράλληλη σύνδεση – Κατά την παράλληλη σύνδεση δύο ίδιων αντλιών, η δυνατότητα παροχής
ενέργειας ανά μονάδα βάρους προσερχομένου ρευστού παραμένει η ίδια με αυτή της μιας αντλίας και,
συνεπώς, το μανομετρικό ύψος του αντλητικού συγκροτήματος είναι το ίδιο με αυτό της μιας αντλίας, ενώ η
παροχή του συγκροτήματος διπλασιάζεται. Στον Πίνακα 6.3. φαίνεται πώς διαμορφώνονται οι τιμές της
παροχής (διπλασιάζονται) για τα μανομετρικά ύψη που μπορεί να επιτύχει το αντλητικό συγκρότημα.
Πίνακας 6.3.
m3
Q [ ] 0 0.1 0.2 0.3 0.4
s
Hp [m] 60 58 52 41 25
129
Σχήμα 6.7.
Χαρακτηριστικές καμπύλες αντλίας, συγκροτήματος αντλιών(γκρι χρώμα) παράλληλα συνδεδεμένων και δικτύου, σημείο
λειτουργίας συγκροτήματος αντλιών – δικτύου
Η χαρακτηριστική καμπύλη του συγκροτήματος δύο ίδιων αντλιών συνδεδεμένων παράλληλα

προκύπτει από τη χαρακτηριστική καμπύλη της μιας εξ αυτών. Τα ζεύγη τιμών παροχής και μανομετρικού
ύψους του συγκροτήματος, που απεικονίζονται στη χαρακτηριστική του καμπύλη, προκύπτουν από τα ζεύγη
τιμών που συνθέτουν την απεικόνιση της χαρακτηριστικής καμπύλης της μιας αντλίας, αν σε κάθε ζεύγος
διπλασιασθεί η παροχή του ρευστού [Σχήμα 6.7.].
Η απαίτηση σε μανομετρικό ύψος του δικτύου, εφόσον αυτό δεν μεταβλήθηκε, περιγράφεται από τη
Σχέση (1).
m3
•Για Q=0.1 από τη Σχέση (1) προκύπτει ότι η αντλία πρέπει να έχει μανομετρικό ύψος:
s
Hp = [33+600⋅(0.1)2 ] m→ Hp ≅39 m
Ομοίως:
m3
•Για Q=0.2
s
Hp = [33+600⋅(0.2)2 ] m→ Hp ≅57 m
m3
•Για Q=0.3
s
Hp = [33+600⋅(0.3)2 ] m→ Hp ≅87 m
m3
•Για Q=0.4
s
Hp =[33+600⋅(0.4)2 ] m→ Hp ≅129 m
Στο Σχήμα 6.7. φαίνεται η χαρακτηριστική καμπύλη της αντλίας, η χαρακτηριστική καμπύλη του
συγκροτήματος των αντλιών και η γραφική παράσταση της Σχέσης (1) που αποτελεί τη χαρακτηριστική
καμπύλη απαιτήσεων μανομετρικού ύψους του δικτύου. Η χαρακτηριστική καμπύλη του συγκροτήματος των
αντλιών και η χαρακτηριστική καμπύλη των ενεργειακών απαιτήσεων του δικτύου τέμνονται σε ένα σημείο
το οποίο είναι το νέο σημείο λειτουργίας συγκροτήματος αντλιών σε παράλληλη σύνδεση – δικτύου. Η
παροχή στο σημείο αυτό είναι:
130
m3
Q≅0.183
s
λειτουργίας προκύπτει:
Ηp= [33+600⋅0.1832 ] m→
Ηp= 53 m
Σημειώνεται με έμφαση ότι, αν σε ένα συγκεκριμένο δίκτυο τοποθετηθεί παράλληλα ακόμη μια ίδια
αντλία, όπως αποδείχθηκε παραπάνω, θα αυξηθεί αλλά δεν θα διπλασιασθεί η παροχή διότι θα αυξηθούν
λόγω της αύξησης της παροχής οι ενεργειακές απαιτήσεις του δικτύου, δηλαδή το απαιτούμενο μανομετρικό
ύψος.
β.2. Σύνδεση σε σειρά– Κατά την εν σειρά σύνδεση δύο ίδιων αντλιών, η δυνατότητα παροχής
ενέργειας ανά μονάδα βάρους προσερχομένου ρευστού διπλασιάζεται σε σχέση με αυτή της μιας αντλίας και,
συνεπώς, το μανομετρικό ύψος του αντλητικού συγκροτήματος είναι διπλάσιο από αυτό της μιας αντλίας ενώ
η παροχή του συγκροτήματος παραμένει ίδια με αυτή της μιας αντλίας. Στον Πίνακα 6.4. φαίνεται πώς
διαμορφώνονται οι τιμές του μανομετρικού ύψους που μπορεί να επιτύχει το συγκρότημα των αντλιών σε
σειρά για τις αντίστοιχες τιμές της παροχής του ρευστού.
Εικόνα 6.5.
Αντλίες συνδεδεμένες σε σειρά στον ίδιο άξονα
Πίνακας 6.4.
m3
Q [ ] 0 0.05 0.1 0.15 0.2
s
Hp [m] 120 116 104 82 50
131
Σχήμα 6.8.
Χαρακτηριστικές καμπύλες αντλίας, συγκροτήματος αντλιών(γκρι χρώμα) σε σειρά συνδεδεμένων και δικτύου, σημείο
λειτουργίας συγκροτήματος αντλιών – δικτύου
Η χαρακτηριστική καμπύλη του συγκροτήματος δύο ίδιων αντλιών συνδεδεμένων σε σειρά

προκύπτει από τη χαρακτηριστική καμπύλη της μιας εξ αυτών. Τα ζεύγη τιμών παροχής και μανομετρικού
ύψους του συγκροτήματος, που απεικονίζονται στη χαρακτηριστική του καμπύλη, προκύπτουν από τα ζεύγη
τιμών που συνθέτουν την απεικόνιση της χαρακτηριστικής καμπύλης της μιας αντλίας, αν σε κάθε ζεύγος
διπλασιασθεί η τιμή του μανομετρικού ύψους [Σχήμα 6.8.].
Η απαίτηση σε μανομετρικό ύψος του δικτύου, εφόσον αυτό δε μεταβλήθηκε περιγράφεται από τη
Σχέση (1).
Στο Σχήμα 6.8. φαίνεται η χαρακτηριστική καμπύλη της αντλίας, η χαρακτηριστική καμπύλη του
συγκροτήματος των αντλιών και η γραφική παράσταση της Σχέσης (1) που αποτελεί τη χαρακτηριστική
καμπύλη απαιτήσεων μανομετρικού ύψους του δικτύου. Η χαρακτηριστική καμπύλη του συγκροτήματος των
αντλιών και η χαρακτηριστική καμπύλη των ενεργειακών απαιτήσεων του δικτύου τέμνονται σε ένα σημείο,
το οποίο είναι το νέο σημείο λειτουργίας του συγκροτήματος αντλιών συνδεδεμένων σε σειρά – δικτύου. Η
παροχή στο σημείο αυτό είναι:
m3
Q≅0.192
s
λειτουργίας, προκύπτει:
Ηp= [33+600⋅0.1922 ] m →
Ηp= 55 m
β3. Κατά την παράλληλη σύνδεση των αντλιών κάθε αντλία λειτουργεί με παροχή, η τιμή της οποίας
Q 0.183  m 3  m3
είναι το ήμισυ της συνολικής παροχής του συγκροτήματος, δηλαδή Q1      0.0915 Το
2 2  s  s
 
μανομετρικό ύψος κάθε αντλίας έχει τιμή ίδια με αυτή του συγκροτήματος των αντλιών, δηλαδή Hp=53[m]. Η
απόδοση της κάθε αντλίας για τις τιμές αυτές του μανομετρικού ύψους και της παροχής προκύπτει e=61.43%,
με γραμμική παρεμβολή από τις τιμές που δίνονται για την απόδοση της αντλίας στον Πίνακα 6.1.. Η
ωφέλιμη ισχύς κάθε αντλίας είναι:
ΝΩΦ =γ⋅Q1⋅Hp→
Ν m3
ΝΩΦ =9810 [ 3 ] ⋅0.0915 [ ] ⋅53 [m]→
m s
132
ΝΩΦ ≅47573 W≅47.6 kW=64.66 Ηp
Η καταναλισκόμενη ισχύς κάθε αντλίας είναι:
N ΩΦ 47573
N KAT    77443 W  77.44 kW  105.26 Hp
e 0.6143
4. Σπηλαίωση-Συνθήκες αποφυγής σπηλαίωσης

Κατά την κίνηση ενός υγρού σε ένα δίκτυο στο οποίο επενεργεί μια ρευστοδυναμική μηχανή, είναι δυνατό
(υπό ορισμένες προϋποθέσεις) να σχηματιστούν φυσαλίδες ατμού του υγρού μέσα στη μάζα του με
καταστροφικές συνέπειες για τα υλικά και τη λειτουργία της μηχανής. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται
σπηλαίωση (cavitatiοn).
Όπως γίνεται κατανοητό ο κίνδυνος εμφάνισης σπηλαίωσης αφορά μόνο στις ροές των υγρών μέσα
στις ρευστοδυναμικές μηχανές. Το ανεπιθύμητο αυτό φαινόμενο δημιουργείται, όταν σε μία θέση της ροής η
στατική πίεση του υγρού γίνεται μικρότερη από την πίεση ατμοποίησης του υγρού, με αποτέλεσμα αυτό να
ατμοποιείται, και να παρουσιάζεται στη ροή δεύτερη φάση, που αποτελείται από φυσαλίδες κορεσμένου
ατμού. Οι φυσαλίδες αυτές, όταν βρεθούν σε περιοχές υψηλότερης πίεσης, συμπυκνώνονται ταχύτατα και η
υγρή φάση που δημιουργείται πάλι προσκρούει με μεγάλη ταχύτητα στις μεταλλικές επιφάνειες των ορίων
της περιοχής ανάπτυξης του φαινόμενου και δημιουργεί κοιλότητες παραμόρφωσης και αφαίρεσης υλικού. Η
συνεχής ανάπτυξη του φαινόμενου έχει ως συνέπεια την καταστροφή της μηχανής.
Το φαινόμενο της σπηλαίωσης είναι δυνατόν να εμφανισθεί σε όλες τις ροές υγρών, σε θέσεις του
υδραυλικού δικτύου, όπου αναπτύσσονται μεγάλες τιμές της ταχύτητας της ροής με παράλληλη πτώση της
στατικής πίεσης, σύμφωνα με το νόμο της ενέργειας. Τέτοιες θέσεις χαμηλής πίεσης στα δίκτυα, που
συνορεύουν με στερεά όρια, συναντώνται κυρίως στις ρευστοδυναμικές μηχανές (αντλίες και υδροστρόβιλοι)
αλλά και σε ειδικά τεμάχια των υδραυλικών κυκλωμάτων, όπως διακόπτες σε συνθήκες στραγγαλισμού της
ροής. Υπάρχουν ορισμένες θέσεις της ροής, οι οποίες είναι πολύ ευαίσθητες στην εμφάνιση σπηλαίωσης. Μια
κλασική θέση είναι η περιοχή που συνορεύει με την αναρρόφηση της φυγοκεντρικής ή της αξονικής
υδραντλίας. Στη θέση αυτή το νερό εισρέει στην αντλία και, όσο πιο χαμηλά είναι η στάθμη άντλησης τόσο
πιο χαμηλά πέφτει η στατική πίεση πριν την είσοδο του νερού στην αντλία και ακόμη πιο χαμηλά στην
περιοχή αναρρόφησης της πτερωτής. Το θεωρητικό οριακό ύψος άντλησης είναι περί τα 10m στήλης νερού,
που ισοδυναμεί με στατική πίεση 1bar στο επίπεδο της στάθμης άντλησης.
Στη γειτονιά των οριακών αυτών καταστάσεων στην αναρρόφηση της αντλίας επικρατεί εξαιρετικά
χαμηλή πίεση και ικανοποιούνται οι συνθήκες για την εξάτμιση του νερού και την εμφάνιση της σπηλαίωσης.
Δεδομένου ότι το νερό, διερχόμενο από την πτερωτή, μεταβαίνει σε περιοχές υψηλότερης στατικής πίεσης οι
φυσαλίδες του υδρατμού συμπυκνώνονται. Η μικρότερου όγκου υγρή φάση, που δημιουργείται,
καταλαμβάνει πολύ μικρότερο όγκο από τις φυσαλίδες. Το κενό, που δημιουργείται, τείνει να καταληφθεί
ταχύτατα από το περιβάλλον ρευστό. Το νερό επιταχύνεται καταλαμβάνοντας το κενό και επιβραδύνεται
απότομα μετά την κατάληψη όλου του κενού χώρου. Η επιβράδυνση αυτή έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη
μεγάλης κρουστικής δύναμης, σύμφωνα με το νόμο της ορμής. Η κρουστική δύναμη αναπτύσσεται σε πολύ
μικρή επιφάνεια (1600 kp/cm2 [1]) και με μεγάλη συχνότητα. Η σύγκρουση της υγρής φάση που
δημιουργείται με τα μεταλλικά στοιχεία της πτερωτής αλλά και του περιβλήματος έχει καταστροφικές
συνέπειες για αυτά και για τις λειτουργικές συνθήκες της αντλίας.
Η πίεση ατμοποίησης Ps κάθε υγρού είναι βασικό θερμοδυναμικό του μέγεθος και εξαρτάται από την
θερμοκρασία του. Η πίεση ατμοποίησης του νερού σε διάφορες θερμοκρασίες, φαίνεται στον Πίνακα 6.5.
Πίνακας 6.5.
Πίεση ατμοποίησης του νερού σε σχέση με τη θερμοκρασία.
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΠΙΕΣΗ ΑΤΜΟΠΟΙΗΣΗΣ
(ΟC) (kN/m2)
0 0.6
5 0.9
10 1.2
15 1.7
133
20 2.3
25 3.2
30 4.3
35 5.6
40 7.7
45 9.6
50 12.5
55 15.7
60 20
65 25
70 32.1
75 38.6
80 47.5
85 57.8
90 70
95 84.5
101.33
100
Με μια γενικότερη θεώρηση στα υδραυλικά δίκτυα, σύμφωνα με το νόμο της ενέργειας, αν αυξηθεί η
ταχύτητα ροής του υγρού, θα μειωθεί η πίεση στο σημείο αυτό του δικτύου. Σε σημεία του δικτύου, όπου η
στατική πίεση P φθάνει στα όρια της πίεσης ατμοποίησης Ps, δημιουργούνται συνθήκες ατμοποίησης. Όταν οι
φυσαλίδες ατμού, που δημιουργούνται, μεταφερθούν σε περιοχή της ροής, στην οποία επικρατεί υψηλότερη
πίεση, συμπυκνώνονται με μεγάλη ταχύτητα (σε πολύ μικρό χρόνο), αυξάνεται τοπικά η πίεση και
δημιουργούνται συνθήκες πρόσκρουσης του υγρού, με μορφή δέσμης ή κρουστικού κύματος, στις μεταλλικές
επιφάνειες της ρευστοδυναμικής μηχανής. Οι κρούσεις αυτές καταπονούν τα μεταλλικά υλικά με έναν
ιδιαίτερο τρόπο. Διαδέχονται η μία την άλλη με μεγάλη συχνότητα, προκαλώντας μικρές κοιλότητες στα
μέταλλα της μηχανής με αποτέλεσμα τη μείωση του βαθμού απόδοσης και την καταστροφή της [Εικόνα 6.6.].
Καμία ρευστοδυναμική μηχανή δεν κατασκευάζεται, έτσι ώστε να αντέχει σε συνεχή ανάπτυξη του
φαινόμενου της σπηλαίωσης.
Εικόνα 6.6.
Οι συνέπειες της σπηλαίωσης[commons.wikimedia.org/wiki/File:Kavitation_at_pump_impeller.jpg]
Η σπηλαίωση είναι μηχανική διάβρωση των μεταλλικών επιφανειών. Οι μηχανισμοί παραμόρφωσης

και αστοχίας των μετάλλων και των κραμάτων τους στην επαναλαμβανόμενη κρουστική καταπόνηση
επηρεάζονται έντονα από την κρυσταλλική δομή τους και από την ικανότητα απορρόφησης της ενέργειας της
κρουστικής φόρτισης χωρίς μακροσκοπική παραμόρφωση. Στα πολυφασικά κράματα το είδος και η διασπορά
μιας φάσης ευνοεί, ή όχι, το μηχανισμό της σπηλαίωσης. Η διάβρωση από σπηλαίωση αρχίζει στα όρια των
κρυσταλλικών κόκκων και τα καρβίδια είναι οι κόκκοι που φθείρονται πρώτα. Υψηλή αντοχή στη σπηλαίωση
παρουσιάζεται σε μέταλλα με μεγάλη σκληρότητα σε συνδυασμό με μεγάλη ολκιμότητα και υψηλή
εφελκυστική αντοχή. Τα εξελασμένα μέταλλα έχουν καλύτερη αντοχή στη σπηλαίωση από τα αντίστοιχα
χυτά. Όσο η δομή των χρησιμοποιούμενων υλικών είναι ομοιόμορφη και ανθεκτική στη δυναμική
καταπόνηση και την μηχανική διάβρωση (για παράδειγμα ορείχαλκος ή ανοξείδωτος χάλυβας ωστενιτικής
κρυσταλλικής δομής) τόσο πιο ανθεκτικά είναι αυτά στις καταπονήσεις της σπηλαίωσης. Το αλουμίνιο και οι
μαρτενσιτικοί χάλυβες δεν έχουν καλή συμπεριφορά στη σπηλαίωση.
134
Η συνθήκη αποφυγής της εμφάνισης του φαινόμενου της σπηλαίωσης, σε οποιοδήποτε σημείο κάθε
ροής, είναι: Η απόλυτη πίεση πρέπει να είναι μεγαλύτερη της πίεσης των κορεσμένων ατμών για τη
θερμοκρασία στην οποία ευρίσκεται το ρευστό.
Τα συμπτώματα που εμφανίζουν οι ρευστοδυναμικές μηχανές, που βρίσκονται σε συνθήκες
σπηλαίωσης, είναι θόρυβος, κραδασμοί, φθορά των μεταλλικών επιφανειών και απότομη απώλεια των
λειτουργικών χαρακτηριστικών τους (μανομετρικό ύψος, παροχή).
Ειδικά για τα αντλητικά συγκροτήματα, για να καθορισθούν οι συνθήκες αποφυγής
σπηλαίωσης, ορίζεται μια παράμετρος που ονομάζεται καθαρό θετικό διαθέσιμο ύψος
αναρρόφησης (NPSHa). Η παράμετρος αυτή υπολογίζεται κατά τη διάρκεια σχεδιασμού του
αντλητικού συγκροτήματος ή προσδιορίζεται πειραματικά κατά τη δοκιμαστική λειτουργία του.
(α) (β)
Εικόνα 6.7.
(α)Άντληση από χαμηλότερη στάθμη, (β)Άντληση από υψηλότερη στάθμη [pixabay.com/el/B1-835344/]
Το καθαρό θετικό διαθέσιμο ύψος αναρρόφησης(NPSHa) ορίζεται ως εξής:
Ps v s2 Pυ
NPSH a   
γ 2g γ
Όπου Pυ είναι η πίεση ατμοποίησης του νερού στη θερμοκρασία λειτουργίας, Ps και vs είναι η πίεση
και η ταχύτητα αντίστοιχα ακριβώς στην αναρρόφηση της αντλίας.
Για κοινές εφαρμογές, στις οποίες η αντλία ανυψώνει ένα υγρό από μια στάθμη σε μια άλλη, η
στάθμη της αναρρόφησης της αντλίας μπορεί να βρίσκεται χαμηλότερα [Εικόνα 6.7.β.)]ή ψηλότερα [Εικόνα
6.7.α.] από τη στάθμη της δεξαμενής η οποία ευρίσκεται σε ατμοσφαιρική πίεση. Αν εφαρμοσθεί ο νόμος της
ενέργειας στη σωληνογραμμή ροής του ρευστού μεταξύ της επιφάνειας της δεξαμενής και της αναρρόφησης
της αντλίας με αναφορά στάθμης την αναρρόφηση της αντλίας (Εικόνα 7.14.β.), προκύπτει:
P 2
at  h  Ps  v s  H
γ γ 2g ΑΠ
Όπου h είναι το ύψος αναρρόφησης το οποίο είναι θετικό, όταν η αντλία είναι σε χαμηλότερη στάθμη
από την επιφάνεια του νερού στη δεξαμεν, και αρνητικό στην αντίθετη περίπτωση.
Έτσι το διαθέσιμο θετικό ύψος αναρρόφησης διαμορφώνεται ως εξής:
P P
NPSHa  at  υ  h  H
γ γ ΑΠ
135
Το απαιτούμενο καθαρό θετικό ύψος αναρρόφησης (NPSHr) είναι το καθαρό θετικό ύψος
αναρρόφησης που απαιτείται, για να προληφθεί η σπηλαίωση και να λειτουργεί η αντλία ασφαλώς. Το
απαιτούμενο καθαρό θετικό ύψος αναρρόφησης (NPSHr) για μια συγκεκριμένη αντλία προσδιορίζεται
πειραματικά από τον κατασκευαστή και αποτελεί μέρος του εγχειριδίου οδηγιών χρήσης της αντλίας.
Η συνθήκη αποφυγής σπηλαίωσης είναι:
NPSH a  NPSH
r
Όταν αντλείται νερό με τη χρήση αντλίας που ευρίσκεται υπεράνω ανοικτής δεξαμενής, το νερό
αρχίζει να ατμοποιείται, όταν η αντλία λειτουργεί, αντλώντας από το μέγιστο ύψος αναρρόφησης. Στην
κατάσταση αυτή NPSHa=0. Η μέγιστη ανύψωση νερού, δηλαδή, εκφράζεται με τη σχέση :
P P
NPSHa  at  υ  h H 0
γ γ max ΑΠ
Άρα :
P P
h  at  υ  H
max γ γ ΑΠ
kN
Η πίεση ατμοποίησης του νερού σε θερμοκρασία 20οC είναι 2.3 όπως φαίνεται στον Πίνακα. 6.5.
m2
Σύμφωνα με τα παραπάνω, και με μηδενικές ενεργειακές απώλειες τριβών στο σωλήνα αναρρόφησης, το
μέγιστο ύψος αναρρόφησης διαμορφώνεται ως εξής :
 N   N 
100000   2300  
 m 2   m 2 
h    9.96 m
max  N   N 
9810   9810  
 m 3   m 3 
5. Αξονικοί και φυγοκεντρικοί ανεμιστήρες, πτερύγωση, χαρακτηριστικές

καμπύλες, σχεδιαστικές λεπτομέρειες - Αναλυτική εφαρμογή εγκατάστασης και
λειτουργίας φυγοκεντρικού ανεμιστήρα
Ο ανεμιστήρας είναι μια συσκευή που έχει στόχο να μεταφέρει σε κάθε μονάδα βάρους ενός αερίου (κυρίως
αέρα), που προσέρχεται σε αυτή τη μηχανική ενέργεια ενός περιστρεφόμενου στροφείου δημιουργώντας
κίνηση του αερίου και αύξηση της ολικής πίεσής του. Η μεγάλη πλειοψηφία των στροφείων, που
χρησιμοποιούνται, οδηγούνται από ηλεκτρικούς κινητήρες, αν και μπορούν να χρησιμοποιηθούν και
κινητήρες εσωτερικής καύσης ή, σπανίως, στρόβιλοι.
Η ενέργεια που μεταφέρεται στο αέριο χρησιμοποιείται για την αύξηση της κινητικής και της
δυναμικής ενέργειας του αερίου, καθώς και για να αντιμετωπισθούν οι αντιστάσεις των αγωγών μέσα στους
οποίους κινείται. Με βάση το σχεδιασμό οι ρευστοδυναμικές αυτές μηχανές ταξινομούνται σε δύο κύριους
τύπους.
Ο ένας είναι ο φυγοκεντρικός ανεμιστήρας [Εικόνα 6.8.], ο σχεδιασμός του οποίου επιτρέπει την
είσοδο του αερίου στο κέντρο του στροφείου, κατά τη διεύθυνση του άξονά του, στρέφεται εντός του
στροφείου κατά 90ο και κινείται ακτινικά προς τα έξω, κάθετα προς τον άξονα του στροφείου. Τα πτερύγια
μπορούν να είναι ευθέα, ή καμπύλα προς τα πίσω ή προς τα εμπρός σε σχέση με την κατεύθυνση
περιστροφής. Καθένας από τους σχεδιασμούς αυτούς δημιουργεί διαφορετικά χαρακτηριστικά απόδοσης.
136
Σταθερά οδηγητικά πτερύγια εισόδου ή / και εξόδου μπορούν να τοποθετηθούν, για να βελτιώνουν την
απόδοση ενός φυγοκεντρικού ανεμιστήρα.
(α) (β)
Εικόνα 6.8.
Φυγοκεντρικοί ανεμιστήρες (στη δεύτερη εικόνα η πτερωτή έχει ευθέα ακτινικά πτερύγια, β 2=90ο)
Ο άλλος τύπος σχεδιασμού είναι ο αξονικός ανεμιστήρας [Εικόνα 6.9.], ο οποίος στηρίζεται στην ίδια
αρχή λειτουργίας με τον έλικα και χρησιμοποιεί στροφείο της ίδιας μορφής. Το αέριο (αέρας συνήθως) περνά
μέσα από τον ανεμιστήρα κατά τη διεύθυνση του άξονα περιστροφής του στροφείου χωρίς καμία αλλαγή της
διεύθυνσής του.
(α) (β)
Εικόνα 6.9.
Αξονικός σχεδιασμός
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός ανεμιστήρα αξονικής ροής εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την
αεροδυναμική σχεδίαση και τον αριθμό των πτερυγίων της πτερωτής σε συνδυασμό με τη γωνία τοποθέτησης
του πτερυγίου σε σχέση με το προσερχόμενο ρεύμα αέρα. Μερικοί σχεδιασμοί των αξονικών στροφείων
επιτρέπουν ρύθμιση της γωνίας τοποθέτησης των πτερυγίων, όταν ο ανεμιστήρας είναι σε στάση αλλά και
κατά την περιστροφή του. Αυτό επιτρέπει την αποδοτική λειτουργία ενός αξονικού ανεμιστήρα σταθερής
γωνιακής ταχύτητας περιστροφής για ένα ευρύ φάσμα λειτουργικών χαρακτηριστικών. Αξονικά στροφεία
ανεμιστήρων περιστρέφονται με μεγαλύτερη περιφερειακή ταχύτητα στο ακροπτερύγιο από αυτή ενός
φυγοκεντρικού ανεμιστήρα παρόμοιων επιδόσεων και, ως εκ τούτου, τείνουν να είναι πιο θορυβώδη. Είναι
ακατάλληλοι για λειτουργία σε δίκτυα αεραγωγών που παρουσιάζουν μεγάλες αντιστάσεις. Ωστόσο, μπορούν
εύκολα να συνδεθούν σε σειρά, ή παράλληλα, και μπορούν να δημιουργήσουν αναστροφή της ροής του
αερίου, αλλάζοντας τη φορά περιστροφής του στροφείου, με μειωμένη, όμως, απόδοση. Και οι δύο τύποι
ανεμιστήρων χρησιμοποιούνται στα δίκτυα εξαερισμού, ενώ οι αξονικοί ανεμιστήρες προτιμώνται σε υπόγεια
δίκτυα (ορυχεία, σήραγγες) [2].
137
Οι ανεμιστήρες όπως και οι αντλίες δημιουργούν πρωτίστως, μια ροή ρευστού μεταξύ της εισόδου
και της εξόδου των. Η ροή αυτή, όπως έχει αναφερθεί στο 2 ο Κεφάλαιο, υπακούει στο νόμο της ενέργειας, ο
οποίος σε συνδυασμό με το νόμο της συνέχειας διατυπώθηκε ως εξής [Σχήμα 6.9.]:
Σχήμα 6.9.
Σχηματική παράσταση αντλίας ή ανεμιστήρα
P1 v12 P1 v12
  z1  H    z1  H ΑΠ
γ 2g γ 2g
1 1
P   ρ  v 2  γ  z  γ  H P   ρ  v 2  γ  z  γ  H
1 2 1 1 2 2 2 2 ΑΠ
t1 1

P γ  z  γ  H - H
ΑΠ
P  γ  z
t2 2
Δεδομένου ότι z1=z2 η παραπάνω σχέση διαμορφώνεται:
γ  H p  Pt2  Pt1
Η παραπάνω σχέση φανερώνει την άμεση σχέση της αύξησης της ολικής πίεσης στην έξοδο του
ανεμιστήρα με το μανομετρικό του ύψος, Hp, τη μηχανική ενέργεια δηλαδή, που αποδίδεται στη ροή από το
στροφείο της μηχανής.
Pt1 και Pt2 ορίζονται ως ολικές πιέσεις του αερίου στην είσοδο και την έξοδο του ανεμιστήρα. Ολική
πίεση ενός αερίου ορίζεται το άθροισμα της στατικής και της δυναμικής του πίεσης (όπως αναφέρθηκε στο 1 ο
Κεφάλαιο η δυναμική πίεση, καθώς και η ταχύτητα του ρευστού, μετριέται με σωλήνα Pitot:
1
Pt  P   ρ  v 2
2
Όταν οι ταχύτητες του αερίου στην είσοδο και στην έξοδο του ανεμιστήρα είναι ίσες (σύμφωνα με το
νόμο της συνέχειας αυτό συμβαίνει, όταν οι διατομές εισόδου και εξόδου του αερίου είναι ίσες και η
πυκνότητα σταθερή), τότε η αύξηση της ολικής πίεσης στην έξοδο του ανεμιστήρα είναι ίση με την αύξηση
της στατικής πίεσης.
Στο Σχήμα 6.10. απεικονίζεται μια φυγοκεντρική πτερωτή ανεμιστήρα με πτερύγια οπίσθιας κλίσης.
Το ρευστό εισέρχεται στο κέντρο του στροφείου, στρέφεται κατά μια ορθή γωνία και κινείται προς τα έξω
ακτινικά, υποκείμενο σε αύξηση της στατικής του πίεσης. Η καμπυλότητα του πτερυγίου καθορίζει και την
κατεύθυνση της σχετικής ταχύτητας του ρευστού. Η σύνθεση της περιφερειακής ταχύτητας του ρευστού που
επιβάλλεται σε αυτό από το περιστρεφόμενο στροφείο και της σχετικής ταχύτητάς του, που επιβάλλεται σε
αυτό από τα καμπύλα πτερύγια, έχει σαν αποτέλεσμα την απόλυτη ταχύτητά του. Η απόλυτη ταχύτητα έχει
μια ακτινική και μια περιφερειακή συνιστώσα, όπως φαίνονται στο Σχήμα 6.10..Η δυναμική πίεση του
ρευστού μετά την έξοδό του από την πτερωτή μπορεί να μετατραπεί εν μέρει σε στατική πίεση στον
αποκλίνοντα σπειροειδή αγωγό εξόδου, που περιβάλλει την πτερωτή [Εικόνα 6.8.].
Με βάση το νόμο της στροφορμής, που αναπτύχθηκε στο 5ο Κεφάλαιο και με τη γωνία α1 του
τριγώνου ταχυτήτων εισόδου ίση με 90ο, το θεωρητικό μανομετρικό ύψος σε συνάρτηση με την παροχή του
ανεμιστήρα εκφράζεται με τη Σχέση 5.6..
138
u 2  v t2 u 22 u 2  v n2 u 22 u2 Q
H    
g g g  tan (β 2 ) g 2  g  π  r2  b 2  tan (β 2 )
Αν θεωρηθεί ότι δεν υπάρχουν απώλειες κατά τη διέλευση του αερίου από τον ανεμιστήρα, τότε
σύμφωνα με την παραπάνω ανάλυση για την αύξηση της ολικής πίεσης μεταξύ εξόδου και εισόδου της ροής
στη μηχανή ισχύει:
γ  H  Pt2  Pt1
Από τη σύνθεση των δύο σχέσεων προκύπτει ότι η αύξηση της ολικής πίεσης έχει θεωρητικά
γραμμική σχέση με την παροχή του ανεμιστήρα:
ρ  u2  Q
P  P  ρ  u2
2  2  π  r  b  tan(β )  A  B  Q
t2 t1
2 2 2
(α) (β)
Σχήμα 6.10.
Σχηματική παράσταση πτερωτής φυγοκεντρικού ανεμιστήρα με πτερύγια οπίσθιας κλίσης
Για φυγοκεντρικό ανεμιστήρα με ακτινικά πτερύγια β2 = 90° και tan(β2)=∞ τότε B = 0 και Pt2-Pt1=A
δηλαδή η αύξηση της ολικής πίεσης παραμένει σταθερή σε σχέση με την παροχή [Σχήμα 6.11.].
Για πτερύγια οπίσθιας κλίσης β2 < 90° , tan(β2)> 0, Β>0

Pt2 - Pt1 = A - B  Q , δηλαδή η αύξηση της ολικής πίεσης μειώνεται με την αύξηση της παροχής [Σχήμα
6.11.].
Για πτερύγια εμπρόσθιας κλίσης β2 > 90° , tan(β2)< 0, Β<0

Pt2 - Pt1 = A  B  Q , δηλαδή η αύξηση της ολικής πίεσης αυξάνεται με την αύξηση της παροχής
[Σχήμα 6.11.].
Η εφαπτομενική στην περιφέρεια εξόδου του ρευστού συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας εξόδου στην
περίπτωση αυτή, είναι μεγαλύτερη από την περιφερειακή ταχύτητα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να
δημιουργείται μια ώθηση στη ροή, η οποία αυξάνει όσο αυξάνεται η παροχή. Στην πράξη, οι ενεργειακές
απώλειες στη μηχανή αντιστρατεύονται το φαινόμενο αυτό.
139
Σχήμα 6.11.
Γραφική παράσταση της θεωρητικής αύξησης της ολικής πίεσης σε φυγοκεντρικό ανεμιστήρα σε σχέση με την παροχή, για
διάφορους τύπους πτερυγίων.
Η θεωρητική σχέση μεταξύ της ωφέλιμης ισχύος, που μεταφέρεται από το στροφείο στη ροή του
αέρα, μπορεί να εκφρασθεί με βάση την ανάλυση στο 2ο Κεφάλαιο (Παράγραφος 8), ως εξής:
Ενέργεια_ Θεωρητικά Ενέργεια_ Θεωρητικά Βάρος_ Ρευστού

N ΩΦ    
Χρόνος Βάρος_Ρευστού Χρόνος
N ΩΦ  H 
γV
t
 
 γ  Q  H  Pt2  Pt1  Q  A - B  Q   Q  A  Q  B  Q 2
Για φυγοκεντρικό ανεμιστήρα με ακτινικά πτερύγια β2 = 90° και tan(β2)=∞ τότε B = 0 και
N ΩΦ  A  Q , δηλαδή η θεωρητική ωφέλιμη ισχύς έχει γραμμική σχέση με την παροχή [Σχήμα 6.12.].
Για πτερύγια οπίσθιας κλίσης β2 < 90° , tan(β2)> 0, Β>0

N ΩΦ  A  Q  B  Q 2 , δηλαδή η θεωρητική ωφέλιμη ισχύς συνδέεται με την παροχή με παραβολική
καμπύλη, που στρέφει τα κοίλα προς τα κάτω [Σχήμα 6.12.].
Για πτερύγια εμπρόσθιας κλίσης β2 > 90° , tan(β2)< 0, Β<0

N ΩΦ  A  Q  B  Q 2 , δηλαδή η θεωρητική ωφέλιμη ισχύς συνδέεται με την παροχή με παραβολική
καμπύλη που, στρέφει τα κοίλα προς τα άνω [Σχήμα 6.12.].
140
Σχήμα 6.12.
Γραφική παράσταση της θεωρητικής ωφέλιμης ισχύος σε φυγοκεντρικό ανεμιστήρα σε σχέση με την παροχή, για διάφορους
τύπους πτερυγίων.
Φυγοκεντρικοί ανεμιστήρες με πτερύγια πρόσθιας κλίσης, παρέχουν υψηλές παροχές αερίου σε

αρκετά χαμηλές ταχύτητες λειτουργίας. Ωστόσο, η υψηλή κατανάλωση ισχύος τους οδηγεί σε μειωμένες
αποδόσεις. Αντιστρόφως, η σχετικά χαμηλή απαίτηση ισχύος και η υψηλή απόδοση κάνει τα στροφεία
φυγοκεντρικών ανεμιστήρων με οπίσθιας κλίσης πτερύγια πιο ελκυστικά για μεγάλες εφαρμογές.
Οι ενεργειακές απώλειες, που αναπτύσσονται μέσα στις ρευστοδυναμικές μηχανές, όπως
αναπτύχθηκαν στο 5ο Κεφάλαιο Παράγραφος 5, έχουν σαν αποτέλεσμα την τροποποίηση των θεωρητικών
χαρακτηριστικών καμπυλών που παριστάνουν τη μεταβολή της αύξησης της ολικής πίεσης μεταξύ της
εισόδου και της εξόδου του φυγοκεντρικού ανεμιστήρα, σε συνάρτηση με την παροχή της μηχανής.
Πραγματικές χαρακτηριστικές καμπύλες πραγματικής αύξησης ολικής πίεσης – παροχής ή πραγματικού
μανομετρικού – παροχής, για συγκεκριμένες ταχύτητες περιστροφής, κατασκευάζονται με λήψη μετρήσεων
σε ειδικά διαπιστευμένα δοκιμαστήρια φυγοκεντρικών ανεμιστήρων, και συνοδεύουν τη μηχανή στη
διαδρομή της [Σχήμα 6.13.].
Σχήμα 6.13.
Γραφική παράσταση της πραγματικής αύξησης της ολικής πίεσης σε φυγοκεντρικό ανεμιστήρα σε σχέση με την παροχή, για
διάφορους τύπους πτερυγίων.
Αξονικοί ανεμιστήρες με αποδεκτές αποδόσεις δεν εμφανίζονται μέχρι και τη δεκαετία του 1930.
Αυτό συνέβη λόγω της έλλειψης κατανόησης της συμπεριφοράς της ροής του αέρα πάνω στα αξονικά
πτερύγια του ανεμιστήρα. Οι πρώτοι αξονικοί ανεμιστήρες είχαν απλά, επίπεδα κεκλιμένα πτερύγια και πολύ
141
χαμηλή απόδοση. Η ανάπτυξη της βιομηχανίας αεροσκαφών οδήγησε σε εντατική μελέτη των αεροτομών για
τις πτέρυγες των αεροπλάνων. Στο 3ο Κεφάλαιο - Παράγραφος 3 δόθηκαν εν συντομία τα χαρακτηριστικά
των αεροτομών. Αυτό διευκολύνει την κατανόηση της συμπεριφοράς των αξονικών ανεμιστήρων. Η
θεωρητική επεξεργασία του αξονικού στροφείου μπορεί να γίνει, θεωρώντας ότι αποτελείται από μια σειρά
αεροτομών, ή με τη χρήση του νόμου της στροφορμής. Θα χρησιμοποιηθεί η ανάλυση με βάση το νόμο της
στροφορμής, όπως έγινε και για τον φυγοκεντρικό ανεμιστήρα, αν και η θεωρία των αεροτομών εφαρμόζεται,
επίσης, στο λεπτομερή σχεδιασμό των αξονικών στροφείων.
Αν θεωρηθεί το ανάπτυγμα μιας κυλινδρικής ομοαξονικής τομής του στροφείου του αξονικού
ανεμιστήρα, θα προκύψει η σειρά των αεροτομών των πτερυγίων, σε συγκεκριμένη απόσταση από το κέντρο
του στροφείου, όπως φαίνεται στο Σχήμα 6.14..
Σχήμα 6.14.
Ανάπτυγμα ομοαξονικής κυλινδρικής τομής του στροφείου αξονικού ανεμιστήρα.
Ο αέρας προσεγγίζει το κινούμενο στροφείο αξονικά με μια ταχύτητα, v1. Για μέγιστο θεωρητικό
μανομετρικό ύψος η ταχύτητα αυτή δεν πρέπει να έχει εφαπτομενική συνιστώσα, δηλαδή vn1=v1 και α1=90ο.
Η ταχύτητα αυτή, επίσης, είναι σύνθεση της σχετικής ταχύτητας εισόδου υ 1, η οποία είναι εφαπτόμενη της
μέσης γραμμής της αεροτομής στην είσοδο και της περιφερειακής ταχύτητας u1 στην ακτίνα της ομοαξονικής
κυλινδρικής τομής του στροφείου.
 
Η επιφάνειες εισόδου και εξόδου της ροής σε αξονικά στροφεία ανεμιστήρων είναι ίδιες: π  rα2  rπ2 ,
[Εικόνα 6.10.].
Εικόνα 6.10.
Ακτίνα πλήμνης (rπ) και ακτίνα ακροπτερυγίου (rα) του στροφείου αξονικού ανεμιστήρα.
142
Ας σημειωθεί, επίσης, ότι u1=u2, εφόσον θεωρείται ότι η ροή μεταξύ της εισόδου και της εξόδου του
αερίου γίνεται με σταθερή ακτίνα. Με βάση το νόμο της συνέχειας η παροχή όγκου στην είσοδο και στην
έξοδο του στροφείου είναι ίδια. Εφόσον είναι ίσες και οι επιφάνειες εισόδου και εξόδου, τότε v2n=v1.
Εφόσον οι αξονικές ταχύτητες στην είσοδο και την έξοδο ενός αξονικού ανεμιστήρα είναι ίσες, τότε
η αύξηση της ολικής πίεσης ισούται με την αύξηση της στατικής.
Με βάση το νόμο της στροφορμής που αναπτύχθηκε στο 5ο Κεφάλαιο και με τη γωνία α1 του
τριγώνου ταχυτήτων εισόδου ίση με 90ο, το θεωρητικό μανομετρικό ύψος σε απόσταση r από το κέντρο του
στροφείου εκφράζεται με τη Σχέση 5.6.:
u 2  v t2 u2 u v ω  r  ω  r  v n2 
Hr    2 2 n2 
g g g  tanβ 2 g  tanβ 
 2
Αν θεωρηθεί ότι δεν υπάρχουν απώλειες κατά τη διέλευση του αερίου από τον ανεμιστήρα, τότε,
σύμφωνα με την παραπάνω ανάλυση για την αύξηση της ολικής πίεσης μεταξύ εξόδου και εισόδου της ροής
στη μηχανή, σε απόσταση r από το κέντρο του στροφείου ισχύει:
γ  H  Pt2  Pt1
Από τη σύνθεση των δύο σχέσεων προκύπτει ότι η αύξηση της ολικής πίεσης έχει θεωρητική τιμή:
Pt2  Pt1 r   ρ  ωg r  ω  r - tanβ

v
n2


 2 
Όπου ω, η γωνιακή ταχύτητα του στροφείου.

Είναι προφανές ότι για σταθερή β2 η αύξηση της ολικής πίεσης εξαρτάται από την απόσταση r από το
κέντρο του στροφείου. Για να διατηρηθεί μια ομοιόμορφη αύξηση της πίεσης κατά μήκος των πτερυγίων,
πρέπει η γωνία β2 να μεταβάλλεται κατάλληλα. Αυτός είναι ο λόγος της συστροφής που παρατηρείται κατά
μήκος των πτερυγίων ενός καλοσχεδιασμένου αξονικού στροφείου.
Επίσης είναι φανερό ότι, για να διατηρηθεί σταθερή η παχύτητα εισόδου v1, εφόσον η περιφερειακή
ταχύτητα αλλάζει κατά μήκος των πτερυγίων, πρέπει να ρυθμίζεται κατάλληλα και η γωνία β1.
Οι απώλειες ενέργειας στους αξονικούς ανεμιστήρες μπορεί να διαιρεθούν σε δύο κατηγορίες: Τις
ανακτήσιμες ενεργειακές απώλειες και τις μη ανακτήσιμες. Οι ανακτήσιμες απώλειες περιλαμβάνουν τις
στροβιλότητες, που επάγει η εφαπτομενική συνιστώσα, vt2, της απόλυτης ταχύτητας εξόδου, και
δημιουργούνται στη ροή του αέρα, καθώς αυτός αφήνει τον ανεμιστήρα. Οι απώλειες αυτές μπορούν να
ανακτηθούν με τη χρήση οδηγών πτερυγίων. Ωστόσο, οι αποκλίσεις από το σημείο σχεδιασμού του
στροφείου δημιουργούν πάντοτε στροβιλισμούς στον εξερχόμενο αέρα.
Οι μη ανακτήσιμες ενεργειακές απώλειες οφείλονται στην τριβή στα έδρανα, στην τριβή του αερίου
στο περίβλημα του ανεμιστήρα και στην τριβή του αερίου στην πλήμνη του στροφείου και στα πτερύγια. Οι
απώλειες αυτές συνεπάγονται μετατροπή της μηχανικής ενέργειας σε θερμότητα, η οποία δεν μπορεί να
ανακτηθεί για παραγωγή χρήσιμου έργου.
Ένας αξονικός ανεμιστήρας, με σταθερά πτερύγια και σταθερή ταχύτητα περιστροφής έχει ωφέλιμη
λειτουργία και καλή απόδοση, μόνο όταν η αντίσταση του δικτύου παραμένει πρακτικά σταθερή. Αυτό
σπανίως είναι εγγυημένο κατά τη διάρκεια της ζωής ενός κύριου αξονικού ανεμιστήρα βιομηχανικών
εφαρμογών. Υπάρχουν όμως τρόποι με τους οποίους το εύρος των λειτουργικών χαρακτηριστικών ενός
αξονικού ανεμιστήρα μπορεί να διευρυνθεί:
(α) Η γωνία κλίσης των πτερυγίων μπορεί να ποικίλλει. Πολλοί σύγχρονοι αξονικοί ανεμιστήρες
επιτρέπουν αλλαγή της γωνίας κλίσης των πτερυγίων, είτε το στροφείο είναι στάσιμο είτε κινείται. Το
τελευταίο είναι χρήσιμο, εάν ο ανεμιστήρας πρέπει να ενσωματωθεί σε ένα αυτόματο σύστημα ελέγχου
εξαερισμού. Στο Σχήμα 6.15. φαίνεται ένα παράδειγμα χαρακτηριστικών καμπυλών για αξονικό ανεμιστήρα
μεταβλητής γωνίας κλίσης των πτερυγίων. Η ευελιξία αυτών των μηχανών δίνει σε αυτές σημαντικό
πλεονέκτημα σε σχέση με τους φυγοκεντρικούς ανεμιστήρες.
143
Σχήμα 6.15.
Χαρακτηριστικές καμπύλες αξονικού ανεμιστήρα με μεταβλητή γωνία κλίσης των πτερυγίων.
(β) Η γωνία κλίσης των οδηγών πτερυγίων εισόδου ή / και εξόδου της ροής.
(γ) Το βήμα του στροφείου μπορεί να αλλάξει με την προσθήκη ή την αφαίρεση πτερυγίων. Η
πτερωτή
πρέπει, βεβαίως, να παραμένει δυναμικά ισορροπημένη (ζυγοσταθμισμένη). Αυτή η τεχνική μπορεί να
οδηγήσει σε σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας κατά τη διάρκεια χρονικών περιόδων λειτουργίας του
ανεμιστήρα με σχετικά ελαφρύ φορτίο.
(δ) Η ταχύτητα της πτερωτής μπορεί να αλλάζει με τη χρησιμοποίηση ηλεκτροκινητήρα οδήγησης με
μεταβλητή ταχύτητα.
6. Εμβολοφόροι και περιστροφικοί αεροσυμπιεστές, περιγραφή, λειτουργικά

χαρακτηριστικά.
Σε πολλές μηχανολογικές εφαρμογές χρησιμοποιείται ο πεπιεσμένος αέρας ως μια κεντρική πηγή για την
οδήγηση εργαλείων. Αέρας συμπιέζεται σε μια δεξαμενή αποθήκευσης, η οποία τροφοδοτεί το εργαλείο με
πεπιεσμένο αέρα σε σταθερή πίεση (5bar ή 10bar για παράδειγμα). Η ψυχή του συστήματος είναι μια
ρευστοδυναμική μηχανή, ο αεροσυμπιεστής, ο οποίος, συνήθως, λειτουργεί ως αντλία θετικής εκτόπισης,
εμβολοφόρου [Εικόνα 6.11.] ή περιστροφικού [Εικόνα 6.12.] τύπου.
Όπως μια μηχανή εσωτερικής καύσης, οι εμβολοφόροι αεροσυμπιεστές διαθέτουν ένα κύλινδρο μέσα
στον οποίο παλινδρομεί έμβολο με το μηχανισμό διωστήρα - στροφάλου. Ο στρόφαλος οδηγείται από
ηλεκτροκινητήρα ή από μηχανή εσωτερικής καύσης. Η δεξαμενή, στην οποία οδηγείται ο αέρας,
χρησιμοποιείται, για να διατηρεί μια ποσότητα αέρα συνεχώς σε μια καθορισμένη περιοχή πιέσεων. Η
έναρξη, και η διακοπή του κινητήρα αυτόματα, διατηρεί συνεχώς την πίεση σε μια σταθερή σχετικά, περιοχή
τιμών.
Στην κεφαλή του κυλίνδρου είναι τοποθετημένες βαλβίδες για την εισαγωγή του αέρα από το
περιβάλλον και την εκτόνωσή του στη δεξαμενή αποθήκευσης. Καθώς το έμβολο κινείται προς τα κάτω, ο
αέρας του περιβάλλοντος υπό ατμοσφαιρική πίεση καταλαμβάνει το κενό, που δημιουργείται, περνώντας από
τη βαλβίδα εισαγωγής, η οποία είναι συνήθως ένα έλασμα τοποθετημένο στην κάτω πλευρά της κεφαλής του
κυλίνδρου. Το έλασμα αυτό υποχωρεί, αποκαλύπτοντας τη δίοδο, και επιτρέπει την πλήρωση του κυλίνδρου
[Εικόνα 6.11.]. Καθώς το έμβολο κινείται προς τα επάνω, ο αέρας συμπιέζεται σχεδόν αδιαβατικά,
αποφράσσοντας τη βαλβίδα εισαγωγής. Όταν η πίεση φθάσει στο επιθυμητό επίπεδο, η βαλβίδα εξαγωγής η
οποία είναι, επίσης, ένα έλασμα τοποθετημένο στην άνω πλευρά της κεφαλής του κυλίνδρου, υποχωρεί και
επιτρέπει τη δίοδο του αέρα προς τη δεξαμενή αποθήκευσης υπό σταθερή πίεση. Όταν η πίεση λάβει την
επιθυμητή τιμή, ο κινητήρας σταματά και η δεξαμενή περιέχει συγκεκριμένη ποσότητα αέρα σε καθορισμένο
144
επίπεδο πίεσης (5 bar ή 10 bar για παράδειγμα). Με την κατανάλωση του αέρα, η τιμή της πίεσης μειώνεται
με αποτέλεσμα την επανεκκίνηση του κινητήρα και την αποκατάσταση του επιπέδου της πίεσης. Φυσικά, ο
ρυθμός κατανάλωσης του αέρα πρέπει να είναι αρκετά μικρότερος από το ρυθμό αναπλήρωσης, έτσι ώστε να
διατηρείται η πίεση σε μια γειτονική περιοχή τιμών με τη μέγιστη πίεση του δοχείου.
(α)
(β) (γ)
Εικόνα 6.11.
Οι δύο όψεις ενός εμβολοφόρου, αερόψυκτου, παλινδρομικού αεροσυμπιεστή
και η λειτουργία του.
(α) (β)
Εικόνα 6.12.
Κοχλιοφόρος περιστροφικός αεροσυμπιεστής. Κοχλίες σε
εμπλοκή[commons.wikimedia.org/wiki/File:Lysholm_screw_rotors.jpg]
145
Το έργο κάθε κύκλου της μηχανής ισούται με το εμβαδόν του χωρίου που διαγράφεται στο P-V
διάγραμμα και αποτελείται από δύο ισοβαρείς διεργασίες του αέρα, μια αδιαβατική και μια ισόχωρη [Εικόνα
6.11.]. Ο απαιτούμενος αριθμός των κύκλων στη μονάδα του χρόνου που καθορίζει και τις στροφές του
κινητήρα, πολλαπλασιαζόμενος με το έργο ανά κύκλο δίνει την απαιτούμενη θεωρητική ισχύ του κινητήρα.
Οι αεροσυμπιεστές διαθέτουν συνήθως έναν ή δύο κυλίνδρους. Όταν υπάρχουν δύο κύλινδροι, τότε
αυτοί είναι συνδεδεμένοι παράλληλα στον ίδιο στροφαλοφόρο άξονα, και δημιουργούνται δύο κύκλοι ανά
περιστροφή του κινητήρα, ή ο ένας κύλινδρος τροφοδοτεί τον άλλον σε σειρά, και η συνολική αύξηση της
πίεσης γίνεται σε δύο στάδια.
Οι αεροσυμπιεστές, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων αυτολίπανσης των μηχανικών μερών τους,
λιπαίνονται στα σημεία τριβής των συνεργαζόμενων μηχανικών μερών (έδρανα, κομβία, ελατήρια επαφής
εμβόλου – κυλίνδρου) με λάδι, το οποίο είναι τοποθετημένο σε ελαιολεκάνη, όπως και στις μηχανές
εσωτερικής καύσης. Σε ορισμένες εφαρμογές η ύπαρξη σταγονιδίων λαδιού στον αέρα είναι επιθυμητή
(κίνηση εργαλείων), ενώ στις περισσότερες εφαρμογές είναι ανεπιθύμητη, και απαιτείται σύστημα
ελαιοδιαχωρισμού και ειδικά φίλτρα συγκράτησης του ελαίου. Σε πολλές περιπτώσεις εφαρμογών απαιτείται
και η αφύγρανση του αέρα με ειδικούς αφυγραντήρες.

ΣΥΜΕΩΝ 1994
[7] ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΑΣ, Ρευστοδυναμικές Μηχανές, Εκδόσεις MEDIA GURU 2012
146
Κεφάλαιο 7 – Σχεδιασμός Αντλιών
Σύνοψη
Λεπτομερής παρουσίαση της φυγοκεντρικής αντλίας, στεγάνωση αντλιών, υλικά στεγάνωσης – Θεωρία
πτερύγωσης, τρίγωνα ταχυτήτων, αναλυτικός υπολογισμός στροφείου/περιβλήματος – Αντλίες μικτής ροής –
Αντλίες αξονικής ροής – Αντλίες θετικής εκτόπισης – Εμβολοφόρες αντλίες – Περιστροφικές αντλίες
Προηγούμενα Κεφάλαια 1, 2, 3, 4, 5 και 6 -
Κύρια λήμματα: Αντλία, Ανεμιστήρας, Συμπιεστής.
Εξοικείωση με τα βασικά μέρη από τα οποία συντίθενται οι φυγοκεντρικές αντλίες, οι οποίες χρησιμοποιούνται
ευρύτατα στις μηχανολογικές εφαρμογές.
Δημιουργία βασικής γνωστικής υποδομής στο σχεδιασμό του στροφείου και του περιβλήματος των αντλιών.
1. Λεπτομερής παρουσίαση της φυγοκεντρικής αντλίας

Στη συνέχεια ακολουθεί εκτενής ανάλυση των εξαρτημάτων, από τα οποία αποτελείται μια φυγοκεντρική
αντλία [Εικόνα 7.1.α.]. Η ρευστοδυναμική μηχανή που παρουσιάζεται είναι δυναμική αντλία φυγοκεντρικού
τύπου ακτινικής ροής και αποτελείται, όπως φαίνεται στην Εικόνα 7.1.β. από τρία (3) κύρια μέρη:
Το περίβλημα (κέλυφος)
Την πτερωτή
Τον άξονα
(α) (β)
Εικόνα 7.1.
Φυγοκεντρική αντλία, τα κύρια μέρη μιας φυγοκεντρικής αντλίας
http://www.learnengineering.org/2013/03/centrifugal-pump.html
http://www.learnengineering.org/2014/01/centrifugal-hydraulic-pumps.html
http://www.learnengineering.org/2013/03/centrifugal-pumps-design-aspects.html
147
Το σπειροειδές περίβλημα (κέλυφος) είναι διαιρετό σε δύο τεμάχια, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους
με κοχλίες [Εικόνες 7.2.α., 7.2.β., 7.2(γ), 7.2(δ)]. Στην επιφάνεια επαφής τοποθετείται ειδικό παρέμβυσμα
στεγάνωσης (τσιμούχα), κατασκευασμένο, συνήθως, από βελανιδόχαρτο ή ελαστομερές υλικό. Η σπείρα που
δημιουργείται περιφερειακά, μετά τη σύσφιξη των δύο τεμαχίων είναι κυκλικής ή τραπεζοειδούς διατομής. Η
σπειροειδώς αυξανόμενη διατομή του περιβλήματος επιλέγεται για τη δημιουργία ομοιόμορφων συνθηκών
συλλογής του ρευστού προς την έξοδο της αντλίας. Τα δύο αυτά τεμάχια είναι κατασκευασμένα, συνήθως,
από χυτοσίδηρο, ιδιαίτερα στις μεγάλες υδραντλίες. Η κατασκευή τους είναι τέτοια, ώστε να υπάρχει
ελαχιστοποίηση των απωλειών τριβής μεταξύ του ρευστού και της εσωτερικής επιφανείας αυτών.
Η είσοδος του ρευστού (φλάντζα εισόδου) γίνεται από το κέντρο του πρόσθιου τεμαχίου του
κελύφους [Εικόνα 7.2.α.], πίσω ακριβώς από το οποίο είναι τοποθετημένη η είσοδος της πτερωτής. Το
ρευστό, αφού διαγράψει μια πορεία μέσα στην πτερωτή, καθοδηγούμενο από τα πτερύγια που διαθέτει και
περιστρεφόμενο μαζί της, εισέρχεται στη σπειροειδή αύλακα, της οποία η διατομή αυξάνεται, σταδιακά προς
την έξοδο από την αντλία [Εικόνα 7.3.]. Αυτό συμβαίνει, για να μη δημιουργείται αύξηση της ταχύτητας στην
έξοδο, και όλη η ενέργεια που δίνεται στο ρευστό από την πτερωτή να διατίθεται για την αύξηση της πίεσης
εξόδου.
(α) (β)
(γ) (δ)
Εικόνα 7.2.
148
Τα δύο χυτοσιδηρά τεμάχια που αποτελούν το περίβλημα(κέλυφος) και από τις δύο όψεις τους (εξωτερική-εσωτερική).
Η αύξηση της πίεσης στην έξοδο του ρευστού, σε σχέση με αυτή της εισόδου, είναι χαρακτηριστική
στις αντλίες, τους ανεμιστήρες τους φυσητήρες και τους συμπιεστές. Ένας άλλος τύπος φυγοκεντρικής
αντλίας κατασκευάζεται με πτερύγια διάχυσης. Στον τύπο αυτό, γύρω από την πτερωτή υπάρχει μια σειρά
ακίνητων πτερυγίων, μεταξύ των οποίων σχηματίζονται δίοδοι με αυξανόμενη διατομή.
Το μέγεθος των διαμέτρων της οπής εισόδου και της οπής εξόδου του ρευστού στο περίβλημα, δε
διαφέρει ουσιαστικά, και με δεδομένη τη διατήρηση της παροχής μάζας του ρευστού σταθερής πυκνότητας,
διατηρείται σταθερή και η ταχύτητα στις θέσεις αυτές.
Η αντλία είναι μονοβάθμια, δηλαδή διαθέτει μία μόνο πτερωτή.
Όπως φαίνεται στην Εικόνα 7.2.α., επάνω στο κέλυφος σημειώνεται με ένα βέλος η φορά
περιστροφής που θα πρέπει να έχει η πτερωτή κατά τη λειτουργία της συσκευής. Αντίθετη φορά περιστροφής,
όπως είναι φυσικό, δημιουργεί σημαντική αλλοίωση των λειτουργικών χαρακτηριστικών της μηχανής.
Εικόνα 7.3.
Σχηματική διάταξη περιβλήματος, πτερωτής, άξονα φυγοκεντρικής αντλίας
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Centrifugal_Pump_pt.svg]
Εικόνα 7.4.
149
Λεπτομέρειες στο περίβλημα
Εικόνα 7.5.
Αναχείλωμα (φλάντζα) και παρέμβυσμα στεγανοποίησης (τσιμούχα) στην είσοδο και στην έξοδο της αντλίας.
Στην παραπάνω Εικόνα 7.4. εμφανίζονται μερικά κατασκευαστικά χαρακτηριστικά του περιβλήματος
(κελύφους) της φυγοκεντρικής αντλίας:
Στη θέση 1 [Εικόνα 7.4.] κατασκευάζεται κοχλιωτό πώμα με παρέμβυσμα (τσιμούχα)
στεγανοποίησης, το οποίο είναι δυνατόν να αφαιρεθεί με στόχο την εκκένωση της αντλίας. Αυτό γίνεται, όταν
υπάρχει βλάβη, όταν απαιτείται καθαρισμός και όταν η αντλία πρόκειται να μείνει για αρκετό χρονικό
διάστημα σε αδράνεια.
Στις θέσεις 3Α και 3Β [Εικόνα 7.4.] κατασκευάζονται ειδικά διαμορφωμένες οπές με σπείρωμα, που
καταλήγουν στις περιοχές εισόδου και εξόδου του ρευστού. Στις θέσεις αυτές κοχλιώνονται μηχανικά
μανόμετρα για τη μέτρηση της πίεσης. Σημειώνεται με έμφαση ότι η μέτρηση της διαφοράς πίεσης μεταξύ
εξόδου και εισόδου του ρευστού στην αντλία, δίνει τη δυνατότητα υπολογισμού ενός κύριου
χαρακτηριστικού της αντλίας, του μανομετρικού ύψους, που εκφράζει την ενέργεια ανά μονάδα βάρους που
δίνει η αντλία στο ρευστό. Η εξασφάλιση λοιπόν απόλυτης στεγανότητας από την είσοδο μέχρι την έξοδο της
αντλίας, και η δημιουργία της απαιτούμενης από τον υπολογισμό και τις δοκιμές διαφοράς πίεσης είναι
απαραίτητες προϋποθέσεις για τη σωστή λειτουργία της αντλητικής εγκατάστασης.
Στη θέση 4 [Εικόνα 7.4.] του κελύφους της αντλίας κατασκευάζεται, επίσης, κοχλιωτό πώμα με
παρέμβυσμα στεγανοποίησης, το οποίο χρησιμοποιείται για την πλήρωση της αντλίας με υγρό (νερό) από το
χειριστή της συσκευής κατά την εκκίνηση της αντλητικής λειτουργίας.
Στη θέση 2 [Εικόνα 7.4.] και στην Εικόνα 7.5. φαίνεται το αναχείλωμα (φλάντζα) εξόδου του
ρευστού από τη συσκευή και το αντίστοιχο παρέμβυσμα (τσιμούχα) στεγανοποίησης. Τα υλικά που
χρησιμοποιούνται για την κατασκευή παρεμβυσμάτων στεγανοποίησης, ανάλογα με την εφαρμογή, είναι
πολυουρεθάνη (για λάδια, αέρα, τρόφιμα), ελαστομερή, θερμοπλαστικά, βελανιδόχαρτο, κεραμικά υλικά,
χαλκός, αλουμίνιο, φαινόλη.
(α) (β)
150
Εικόνα 7.6.
Πτερωτή φυγοκεντρικής αντλίας κλειστού τύπου
Εικόνα 7.7.
Πτερωτή φυγοκεντρικής αντλίας βαθέων φρεάτων ημίκλειστου τύπου
Η πτερωτή της φυγοκεντρικής αντλίας είναι, συνήθως, κλειστού τύπου. Όπως φαίνεται στην
παραπάνω εικόνα (Εικόνα 7.6.), τα καμπύλα πτερύγια της πτερωτής αυτής καλύπτονται και από τις δυο
πλευρές, έτσι ώστε το ρευστό να εισέρχεται στην οπή αναρρόφησης που βρίσκεται στο κέντρο του πρόσθιου
καλύμματος της πτερωτής, κατά την αξονική διεύθυνση, να στρέφεται κατά την ακτινική διεύθυνση
οδηγούμενο από το οπίσθιο κάλυμμά, να εισέρχεται στο δακτύλιο εισόδου, που απογεννάται μεταξύ των δύο
καλυμμάτων στην είσοδο των πτερυγίων, να ακολουθεί την καμπυλότητά τους και να εξέρχεται μέσω του
δακτυλίου, που απογεννάται μεταξύ των δύο καλυμμάτων στην έξοδο των πτερυγίων. Σε ορισμένα σημεία
στο οπίσθιο κάλυμμα, (όπως σημαίνεται στην Εικόνα 7.6. με μαύρο κύκλο), δημιουργούνται οπές, οι οποίες
διευκολύνουν τη δίοδο του ρευστού και πίσω από την πτερωτή, έτσι ώστε κάθε στιγμή αυτή να βρίσκεται
βυθισμένη μέσα στο ρευστό, για να ψύχεται και να φορτίζεται ομοιόμορφα. Η έξοδος της πτερωτής οδηγεί το
ρευστό στο σπειροειδές περίβλημα, ή στα ακίνητα πτερύγια διάχυσης, και από εκεί στην έξοδο της αντλίας.
Γενικά οι αντλίες με πτερωτές κλειστού τύπου έχουν υψηλό βαθμό απόδοσης και αναπτύσσουν υψηλή πίεση.
Σε πολλές περιπτώσεις μικρών σχετικά φυγοκεντρικών αντλιών και σε πολυβάθμιες αντλίες βαθέων φρεάτων
(πομώνες), για κατασκευαστικούς ή για οικονομικούς λόγους, χρησιμοποιούνται πτερωτές ημίκλειστου τύπου
[Εικόνα 7.7.]. Οι πτερωτές των αντλιών είναι χυτές, συνήθως, κατασκευές με μεγάλη κατασκευαστική
δυσκολία. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι χυτοχάλυβες, κράματα του χαλκού και ειδικά θερμοπλαστικά
υλικά [Εικόνα 7.8.] (κυκλοφορητές δικτύων θέρμανσης).
(α) (β)
Εικόνα 7.8.
Πτερωτή φυγοκεντρικής αντλίας (κυκλοφορητή) κλειστού τύπου από θερμοπλαστικό υλικό
Ο άξονας της πτερωτής εδράζεται σε δύο τριβείς κύλισης, και στο ένα του άκρο συνδέεται με την
κινητήρια μηχανή μέσω κατάλληλου συνδέσμου. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δίνεται στην ευθυγράμμιση
των αξόνων της κινητήριας μηχανής και της αντλίας για την ομαλή λειτουργία του συγκροτήματος. Οι άξονες
151
των αντλιών κατασκευάζονται από χάλυβες υψηλής αντοχής, διότι, όπως γίνεται κατανοητό, η αστοχία στον
άξονα σημαίνει επίπονη εργασία αντικατάστασης.
Εικόνα 7.9.
Έδραση του άξονα αντλίας και διαμόρφωσή του για να δεχθεί το σύστημα στεγάνωσης, το οπίσθιο τεμάχιο του
περιβλήματος και την πτερωτή.
Η στεγανοποίηση της αντλίας από την πλευρά του άξονα απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, διότι πρέπει να
εξασφαλισθεί στεγανότητα μεταξύ τεμαχίων που βρίσκονται σε σχετική κίνηση μεταξύ τους. Στην αντλία που
παρουσιάζεται, η στεγανότητα εξασφαλίζεται με τη χρησιμοποίηση μιας κυκλικής διάτρητης πλάκας [Εικόνα
7.10.], η οποία φέρει μια λεία δακτυλιοειδή επιφάνεια που βρίσκεται σε συνεχή σφικτή, ψυχόμενη επαφή με
ένα δακτύλιο τριβής [Εικόνα 7.11.α.], ο οποίος προσαρμόζεται σε ένα ελαστικό παρέμβυσμα (τσιμούχα) που
συσφίγγεται στον άξονα και τον στεγανοποιεί, καθώς το ελατήριο του παρεμβύσματος συσπειρώνεται
[Εικόνα 7.11.β.). Το όλο σύστημα σταθεροποιείται με ένα δακτύλιο, ο οποίος αποκτά σφικτή επαφή με τον
άξονα, μέσω χωνευτού κοχλία [Εικόνα 7.12.]
(α) (β)
Εικόνα 7.10.
Κυκλική διάτρητη πλάκα(οι δύο όψεις). Διακρίνεται η λεία δακτυλιοειδής επιφάνεια τριβής.
152
Εικόνα 7.11.
(α)Δακτύλιος τριβής, (β)Ελαστική τσιμούχα με ελατήριο και εγκοπή υποδοχής του δακτυλίου τριβής,
Εικόνα 7.12.
Δακτύλιος σταθεροποίησης.
Ο άξονας με την έδρασή του και το σύστημα στεγανοποίησής του φαίνονται σε σύνδεση στην Εικόνα
7.13.α.. Το σύνθετο αυτό τεμάχιο είναι έτοιμο να συναρμολογηθεί μέσω κοχλιών με το οπίσθιο τεμάχιο του
περιβλήματος.[Εικόνα 7.13.β.]. Η κυκλική διάτρητη πλάκα [Εικόνα 7.10.] συσφίγγεται μέσω δύο κοχλιών και
ενός παρεμβύσματος με το οπίσθιο τεμάχιο του περιβλήματος.
Οι δύο οπές που σημαίνονται με μαύρο βέλος στις Εικόνες 7.10. και 7.13.β. έρχονται σε επαφή και
μέσω της διόδου που δημιουργείται οδηγείται ρευστό από το χώρο του περιβλήματος [Εικόνα 7.14.] στην
περιοχή τριβής του δακτυλίου τριβής με τη διάτρητη πλάκα και έτσι ψύχονται οι τριβόμενες επιφάνειες.
Στην Εικόνα 7.14. φαίνεται όλο το συγκρότημα του άξονα της αντλίας, με το σύστημα στεγάνωσης,
το οπίσθιο τεμάχιο του περιβλήματος και την πτερωτή. Η προσαρμογή της πτερωτής στον άξονα γίνεται μέσω
σφήνας και κοχλία σύσφιξης με περικόχλιο ασφαλείας. Η σφήνα πάντοτε κατασκευάζεται από ασθενέστερο
σε αντοχή υλικό για αποφυγή καταστροφής του άξονα. Το συγκρότημα αυτό συνδέεται, όπως αναφέρθηκε
προηγουμένως, με το πρόσθιο τεμάχιο του περιβλήματος και ολοκληρώνεται η σύνθεση της αντλίας.
(α) (β)
Εικόνα 7.13.
(α)Άξονας αντλίας με την έδραση και το σύστημα στεγάνωσης, (β)Οπίσθιο τεμάχιο περιβλήματος
153
(α) (β)
Εικόνα 7.14.
Συγκρότημα άξονα, οπίσθιου τεμαχίου περιβλήματος και πτερωτής
Για τη στεγανοποίηση του άξονα της αντλίας χρησιμοποιούνται και πιο απλές μέθοδοι.
Τοποθετούνται ως παρεμβύσματα, μεταξύ του άξονα και του περιβλήματος, μονωτικά υλικά, συνήθως από
ίνες (π.χ. βαμβακιού), με ειδική πλέξη και σχεδίαση (σαλαμάστρες). Τα υλικά αυτά περιτυλίγονται στο
στυπιοθάλαμο και συσφίγγονται πάνω στον άξονα με στυπιοθλίπτη. Η τριβή, που αναπτύσσεται μεταξύ του
άξονα και του υλικού, φθείρει το υλικό, το οποίο χρειάζεται συχνή αντικατάσταση.
2. Θεωρία πτερύγωσης, τρίγωνα ταχυτήτων, αναλυτικός υπολογισμός στροφείου

και περιβλήματος
Στην παράγραφο αυτή παρουσιάζονται τα υπολογιστικά βήματα για τη σχεδίαση και κατασκευή
φυγοκεντρικών αντλιών, ανεμιστήρων φυσητήρων και συμπιεστών. Σε γενικές γραμμές η μέθοδος
υπολογισμού παραμένει η ίδια για όλα τα είδη των παραπάνω ρευστοδυναμικών μηχανών. Τα περιγραφόμενα
υπολογιστικά βήματα είναι απλά με την έννοια ότι βασίζονται στη μονοδιάστατης θεώρηση της ροής. των
ρευστοδυναμικών μηχανών. Σε μερικές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται διάφορες εμπειρικές παράμετροι. .
Στο 4ο Κεφάλαιο (Παράγραφος 3), με βάση τη θεωρία της ομοιότητας, ορίσθηκε ο ειδικός αριθμός
στροφών ns, και τονίσθηκε η σημασία του στο σχεδιασμό των στροφείων των ρευστοδυναμικών μηχανών.
1
Q2
ns  n
3
Hp 4
m3
Όπου Q[ ] η παροχή, Ηp[m] το μανομετρικό ύψος και n [rpm] οι στροφές ανά λεπτό, για τα οποία
s
υπολογίζεται να λειτουργεί κανονικά η αντλία.
Αν ορισθεί ως ειδικό έργο w η ενέργεια που αποδίδει η αντλία στο ρευστό ανά μονάδα μάζας αυτού
τότε:
J 
w  g  H p   και
 kg 
1 1 1
2 2 3
Q Q Q2
ns  n  n g4 n
3 3 3
Hp 4  w  4 w4
 
g
154
Αν εκφρασθεί, επίσης, η ταχύτητα περιστροφής n σε [sec-1], τότε ο ειδικός αριθμός στροφών
υπολογίζεται με την παρακάτω σχέση. Επισημαίνεται και πάλι ότι η τιμή του ειδικού αριθμού στροφών
επηρεάζεται από τις χρησιμοποιούμενες μονάδες:
1 1
3 2
Q Q2
n s  g 4  60  n   333  n 
3 3
w 4 w4
2.1. Υπολογισμός στροφείου

Έστω ότι ζητείται ο υπολογισμός στροφείου αντλίας νερού (ρ=1000 kg ) με λειτουργικά
m3
χαρακτηριστικά:
 m3 
Παροχή: Q  0.025  
 s 
Μανομετρικό: Ηp=50m
Αριθμός στροφών: n=1450[rpm]=24,17[s-1]
 J m2 
Με βάση τον προηγούμενο ορισμό του ειδικού έργου: w  g  H p  9.81  50  490.5  ή 
 kg s 2 
Συνεπώς για τον ειδικό αριθμό στροφών ισχύει:
 m3 
0.025  
n s  333 n
Q
3
 
 333  24.17 s 1 

 s 
3
 12.2 (Αργόστροφο στροφείο)
w4   2 4
 490.5  m  
  s 2  

w
Aν ns10 επιλέγεται πολυβάθμια αντλία με i βαθμίδες, με ειδικό έργο κάθε βαθμίδας w i  και
i
ειδικό αριθμό στροφών, ο οποίος να είναι μεταξύ των τιμών 10 και 30 για αργόστροφο στροφείο:
Q
n s  333 n
3
wi 4
Για στροβίλους, αν ns10 αντί πολλών βαθμίδων, επιλέγεται μερική προσβολή της πτερύγωσης,
δηλαδή υδροστρόβιλος Pelton [12].
Αν ns> 10 τότε :
Το στροφείο χαρακτηρίζεται:
Αργόστροφο, όταν ns=10 μέχρι 30
Μέσων στροφών, όταν ns>30 μέχρι 60
Ταχύ στρόφο, όταν ns> 60 μέχρι 150
Υπέρ ταχύ στρόφο, όταν ns>150
Εφόσον λοιπόν ο ειδικός αριθμός στροφών είναι μεγαλύτερος του 10, δίνεται η δυνατότητα
σχεδιασμού μιας μόνον βαθμίδας.
155
Η παροχή, που χρησιμοποιείται στους υπολογισμούς είναι η συνολική παροχή, Qt, που διέρχεται
διαμέσου του στροφείου. Δηλαδή είναι το άθροισμα της παροχής της αντλίας και της παροχής
ανακυκλοφορίας. Εμπειρικά χρησιμοποιείται η σχέση:
 m3 
Q  1.05  Q  0.026  
t  s 
Γίνεται παραδοχή ότι ο ολικός βαθμό απόδοσης είναι: e=0.7

Η καταναλισκόμενη ισχύς προκύπτει από τη σχέση:
 N   m3 
9810    0,025    50m
N ΩΦ γ Q Hp γ Q Hp  m3   s 
e   N ΚΑΤ    17518W  17.5kW
N ΚΑΤ N ΚΑΤ e 0,7
Η διάμετρος D του άξονα της αντλίας, που δέχεται στρεπτική ροπή Mt και έχει ροπή αντίστασης Wt
προκύπτει από τη σχέση αντοχής του υλικού στη στρεπτική καταπόνηση:
N ΚΑΤ
Mt 32  M t
Mt 16  M t 3 16  ω 16  N ΚΑΤ
τ επ    D 3  3
Wp π  D 3 π  D3 π  τ επ π  τ επ 2  π 2  n  τ επ
16
Για την επιτρεπόμενη διατμητική τάση τεπ χρησιμοποιούνται, γενικά, στον υπολογισμό των αξόνων
των ρευστοδυναμικών μηχανών οι ακόλουθες τιμές:
Μονοβάθμιες αντλίες και στρόβιλοι:

 N 
τεπ=200 μέχρι 400  
 mm 2 
Πολυβάθμιες μηχανές:
 N 
τεπ=80 μέχρι 300  
 mm 2 
 N 
Με συντελεστή ασφάλειας 5 και τεπ=200   , η διάμετρος του άξονα της αντλίας προκύπτει:
 mm 2 
16  N ΚΑΤ 16  17518 W 
D   25mm
3 τ  N 
2  π 2  n  επ 2  π 2  24.17 s - 1   40 
3
  
5  mm 2 
Επειδή ο άξονας εξασθενίζει από την εγκοπή της σφήνας για την συναρμογή του στροφείου κατά
περίπου 5mm, λαμβάνεται τελικά: D=30mm
Με τοιχώματα πάχους 8 μέχρι 13mm, η εξωτερική διάμετρος της πλήμνης του στροφείου είναι:
D π  D  10  40mm
Η ταχύτητα αναρρόφησης vα μιας αντλίας είναι η απόλυτη ταχύτητα του ρευστού, με την οποία ρέει
από το στόμιο αναρρόφησης στην ακμή αναρρόφησης των πτερυγίων του στροφείου.
156
Για γωνία απόλυτης και περιφερειακής ταχύτητας στο τρίγωνο εισόδου της ροής στην ακτινική
πτερύγωση της αντλίας, α=90ο, όταν, δηλαδή, όλο το προσαγόμενο μηχανικό έργο μετατρέπεται σε ροϊκή
ενέργεια, είναι vα=vnα. Επισημαίνεται, ότι η διεύθυνση της ταχύτητας αυτής στρέφεται, από την αξονική
διεύθυνση στην είσοδο της οπής αναρρόφησης, κατά την ακτινική διεύθυνση στην είσοδο της πτερύγωσης.
Επίσης η γωνία εισροής βα, που σχηματίζεται από την περιφερειακή uα και τη σχετική ταχύτητα υα
της ροής στην ακμή αναρρόφησης των πτερυγίων, λόγω του κινδύνου σπηλαίωσης στις αντλίες και
υπερηχητικής ροής στους συμπιεστές, περιορίζεται σε βέλτιστες τιμές[12]:
15oβα18o και 32oβα35o

βα≈15ο Για μεγάλες αντλίες
βα≈ μέγιστη τιμή 18ο Για μικρές αντλίες λόγω κινδύνου σπηλαίωσης
βα≈20o Για υδροστροβίλους (στο τρίγωνο ταχυτήτων εξόδου της ροής από το στροφείο)
βα≈32o Για συμπιεστές υπερηχητικής ροής
Αν δεν υπάρχει κίνδυνος σπηλαίωσης
βα =32ο μέχρι 35ο που σημαίνει μικρή διάμετρο αναρρόφησης, μικρές απώλειες πτερυγίων και
ιδιαίτερα για αξονικές μηχανές μικρές διαστάσεις μηχανής.
Για να μειωθεί ο κίνδυνος σπηλαίωσης, εκλέγεται η γωνία εισροής μικρή, παρά το ότι καλύτερος
βαθμός απόδοσης εξασφαλίζεται σε μεγαλύτερες γωνίες:
βα=14°
Η διάμετρος του στομίου αναρρόφησης Dα προκύπτει από την έκφραση για την παροχή:
 π  D2 π  D2   2 2  2 2
Qt   α  π   v   π  D α  π  D π  u  tan β   π  D α  π  D π   π  D  n  tan β
 4 nα  α α  α α
4  4 4  4 4 
     
 m3 
0.026  
  0.785  D α
 s 

2  1,256  10 3 [m 2 ]  18.92  D  m 
α 
s
14.85  D3α  0.0238  Dα  0.026  0
Με αριθμητική επίλυση της παραπάνω εξίσωσης τρίτου βαθμού προκύπτει εύκολα: Dα=125mm
Την ταχύτητα αναρρόφησης vα=vnα δίνει η σχέση:
Qt 
4

π 2
Da  D2 
π  v na 
 m3 
4  0.026  
4 Qt  s  m
v nα  
2  D 2 ) 3.14  (125 2  40 2 )  10 6 m 2
π  (D α π  
 2.36
s
Η διάμετρος D1, του δακτυλίου εισόδου του ρευστού στην ακτινική πτερύγωση, υπολογίζεται
εμπειρικά με βάση τη διάμετρο Dα.
D1  1.1  D α  D1  1.1  125 mm   138 mm 

Το πλάτος του δακτυλίου εισόδου στο στροφείου b1, υπολογίζεται από τη σχέση:
157
 m3 
0.026  
Qt  s 
b1    0.026m  26mm
π D1 v nα m
3.14  0.138 m  2.36  
s
Η επιφάνεια του δακτυλίου εισόδου του δακτυλιοειδούς όγκου ελέγχου είναι:
A1  π  D1  b
Η περιφερειακή ταχύτητα u1 στη θέση του δακτυλίου εισόδου είναι:
  m
u1  π  n  D1  3.14  24.17 s 1  0.138 m  10.47  
s 
Η γωνία εισόδου α1, εξαρτάται από τις συνθήκες εισροής. Για μονοβάθμιες αντλίες χωρίς οδηγό
πτερύγωση εισροής είναι α1=90°. Για υδροστρόβιλο, α2 είναι η γωνία εκροής της απόλυτης ροής από το
στροφείο και εκλέγεται, συνήθως, α2=90°
Σχήμα 7.1.
Τρίγωνο ταχυτήτων στο δακτύλιο εισόδου και απομείωση διατομής του δακτυλίου εισόδου λόγω του πάχους των πτερυγίων
Λόγω του πάχους των πτερυγίων, η απόλυτη ταχύτητα στο δακτύλιο εισόδου vn1, υπολογίζεται από τη
σχέση:
 
v nα  t1  v n1  t1  σ1  v n1  v nα 
t1
t1  σ1
Συνήθως η απομείωση της διατομής λαμβάνεται:
t1
 1.1  1.25 για αντλίες
t1  σ1
t1
 1.02  1.1για συμπιεστές
t1  σ1
Η γωνία β1, του τριγώνου ταχυτήτων εισόδου (Σχήμα 7.1.), υπολογίζεται, όπως παρακάτω, αφού
υποτεθεί:
158
t1
 1.25
t1  σ1
m
2.36  
v n1 v nα t1  s   1.25  0.282
tanβ1     β1  15.74 ο
u1 u1 t1  σ1 m
10.47  
s
Πρέπει να προκύπτει β1=15° μέχρι 40°, με τις μικρές γωνίες για ρευστοδυναμικές μηχανές υγρών και
τις μεγαλύτερες γωνίες για μηχανές αερίων.
Ο αριθμός πτερυγίων είναι αποτέλεσμα εμπειρίας. Μικρός αριθμός σημαίνει κακή οδήγηση της ροής.
Κατά τον Pfleiderer ο αριθμός των πτερυγίων πρέπει να είναι:
r β  β2
z  2  k z  m  sin 1
e 2
Όπου kz είναι εμπειρική σταθερά, που εξαρτάται από το πάχος του πτερυγίου. Όσο μεγαλώνει ο
λόγος του πάχους s1 προς διάμετρο D1 του πτερυγίου, τόσο η σταθερά αυτή μικραίνει.
kz=5 μέχρι 6.5 για χυτά πτερύγια
kz=6.5 μέχρι 8 για πτερύγια μηχανικά διαμορφωμένα από μεταλλικά ελάσματα
e είναι το μήκος της μέσης γραμμής ροής (Σχήμα 7.2.)
rm είναι η ακτίνα του κέντρου βάρους της καμπύλης e
β1 και β2 είναι οι γωνίες β του τριγώνου ταχυτήτων στην είσοδο και στην έξοδο των κινητών
πτερυγίων
Σχήμα 7.2.
r r
Για καθαρά ακτινικά πτερύγια είναι e = r2–r1, rm  1 2 και ο αριθμός πτερυγίων είναι [13]:
2
r r β  β2 D  D1 β  β2
z  k z  2 1  sin 1  kz  2  sin 1
r2  r1 2 D 2  D1 2
Σχέση 7.1.
Για τον υπολογισμό του αριθμού των πτερυγίων, με βάση τη Σχέση 7.1., απαιτείται η γωνία του
τριγώνου ταχυτήτων εξόδου της ροής από τα πτερύγια, β2 και η εξωτερική διάμετρος της πτερωτής D2.
Γίνεται αρχικά η εξής παραδοχή:
β2=26ο, D2=2D1 και kz =6

159
Τότε ο αριθμός των πτερυγίων είναι:
D 2  D1 β  β2 2  D1  D1 15.74  26
z  kz   sin 1 6  sin  6.41  z  7
D 2  D1 2 2  D1  D1 2
Έτσι προκύπτει :
π  D1 π  D1 3.14  138 mm 

z  t1    61.9mm 
t1 z 7
Με πάχος πτερυγίων s1=3mm ελέγχεται η παραδοχή
t1 t1 61.9 mm 
   1.22  1.25
t1  σ1 3 mm 
61.9 mm  
s
t1  1
ημ β1 sin 15.74
Η αρχικά υποτεθείσα γωνία βα, του τριγώνου ταχυτήτων στην ακμή των πτερυγίων στην είσοδο της
ακτινικής πτερωτής μπορεί να υπολογιστεί τώρα ως εξής:
t  σ1 1
tanβ α  1 tanβ1   tan 15.74  0.231  β α  13o
t1 1,22
Παρατηρείται ότι η τιμή αυτή αποκλίνει λίγο από την αρχικά υποτεθείσα τιμή β α=14°, και αυτό, διότι
έγινε η επιλογή της D1 εμπειρικά, λίγο μεγαλύτερη από τη διάμετρο αναρρόφησης (D1>Dα).
Ο υπολογισμός των κατασκευαστικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών της πλευράς της
κατάθλιψης της αντλίας γίνεται ως έξης:
Η γωνία β2, όπως αναφέρθηκε επιλέγεται από την εμπειρία [12]:

β2≤90ο στρόβιλος Francis
β2=20ο μέχρι 40ο αντλίες υγρών
β2=50ο μέχρι 70ο ανεμιστήρες, φυσητήρες, συμπιεστές και σε ειδικές περιπτώσεις μέχρι 90ο
Η περιφερειακή ταχύτητα u2, στην έξοδο της πτερωτής, υπολογίζεται από τη βασική σχέση
υπολογισμού του θεωρητικού μανομετρικού αντλίας:
2
v n2  v n2 
u2     gH  u v
2  tanβ 2  2  tanβ  1 t1
 2
Σχέση 7.2.
vt1= 0 αν α1=90°. Συνήθως τίθεται vn2≈vnα=vα. Το θεωρητικό μανομετρικό ύψος Η, είναι:
u  v  u1  v t1
H  2 t2
g
H
Για στροβίλους με καλή προσέγγιση, e h 
Ht
Ο υδραυλικός βαθμός απόδοσης, eh , για αντλίες, είναι:
160
Hp
eh 
H
Για αντλίες, η μείωση ισχύος δεν είναι αμελητέα, λόγω του πεπερασμένου αριθμού πτερυγίων και
εξαιτίας αυτού, της πλημμελούς καθοδήγησης της ροής. Το θεωρητικό μανομετρικό επαυξάνεται με τη χρήση
του εμπειρικού συντελεστή p, ο οποίος είναι αντιστρόφως ανάλογος του αριθμού των πτερυγίων:
H p  1  p 
H
eh
Ο βαθμός απόδοσης eh κυμαίνεται μεταξύ 0.8 και 0.9.

Ο αριθμός ελάττωσης ισχύος p, λόγω του πεπερασμένου αριθμού πτερυγίων είναι, επίσης, ανάλογος
του τετραγώνου της ακτίνας της περιφέρειας εξόδου του ρευστού από την πτερωτή και της στατικής ροπής
της μέσης γραμμής του πτερυγίου:
r2
p  ψ  2
zS
S   r2 r  dx είναι η στατική ροπή της μέσης γραμμής e [Σχήμα 7.2.].
r
1
r22  r12
S για καθαρά ακτινικό στροφείο.
2
S=r e για καθαρά αξονικό στροφείο.
3 r
S  0.375  r22   r22 για 1  0.5 ,όπως λαμβάνεται συνήθως.
8 r2
Ο εμπειρικός αριθμός ψ΄ είναι:
 β  r
ψ   0.6  1  2  για ακτινική πτερύγωση με οδηγό πτερύγωση στην έξοδο και 1  0.5
 60  r2
 
 β 
ψ'  0,65  0,85  1  2  για ακτινικές αντλίες και συμπιεστές με σπειροειδές κέλυφος
 60 

 β 
ψ'  0,85  1,0  1  2  για ακτινική πτερύγωση
 60 

Ο υδραυλικός βαθμός απόδοσης του στροφείου εμπειρικά τίθεται μεταξύ των τιμών 0,8 και 0,9. Σε
σχέση με την υπόθεση e=0.7 του ολικού βαθμού απόδοσης επιλέγεται για τον υδραυλικό βαθμό απόδοσης η
τιμή eh=0.83.
Το μανομετρικό ύψος της αντλίας είναι:
H p  50m
Για καθαρά ακτινικό στροφείο:
 β 
ψ   0.6 1  2 
 60 
 
161
r22 r22 8 0.6 β 8 0.6 26
p  ψ   ψ     (1  2 )    (1  )  0.328
zS 2
3  r2 3 z 60 3 7 60
z
8
Με βάση τα παραπάνω, το θεωρητικό μανομετρικό ύψος της αντλίας είναι:
Hp  1  p 50m 1  0.328
H   80m
eh 0.83
Έτσι μπορεί να υπολογιστεί η περιφερειακή ταχύτητα u2 από την Σχέση 7.2.. Πριν αυτή εφαρμοστεί,
γίνεται η παραδοχή ότι η απαιτούμενη συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας vn2 είναι κατά 10% μικρότερη της
r
ταχύτητας αναρρόφησης vα=vnα. Αυτό είναι σκόπιμο, επειδή οδηγεί σε λόγο διαμέτρων ή ακτινών 1  0.5 .
r2
m m
Έτσι : v n2  0.9  v nα  0.9  2.36    2.1 
s  s 
Η περιφερειακή ταχύτητα u2 είναι (Σχέση 7.2.):
2
m  m 
2 2.1   2.1  
v n2  v n2   s  s    9.81  m   80m   30.25  m 
u2      g  H  u1v t1      s
2  tanβ 2  2  tanβ


 2  tan26 2  tan26   s 2   
2  
 
Σχήμα 7.3.
Τρίγωνο ταχυτήτων στο δακτύλιο εξόδου του στροφείου.
Για τη διάμετρο διατομής κατάθλιψης είναι:
m
30.25  
u2 s
D2    0.398 m
πn 3.14  24.17 [s 1 ]
D1 138
Ελέγχεται ο λόγος   0.35  0.5
D 2 398
Το πλάτος της διατομής στην κατάθλιψη είναι:
162
Qt t2
b2  
π  D 2  v n2 t 2  σ 2
Εισάγονται:
π  D2 3.14  398 mm 

t2    178.53 mm 
z 7
 6.84 mm 
s 3 mm
σ2  
sin β 2 sin 26 o
t2 178.53
  1.04
t 2  σ 2 178.53  6.84
Τελικά, προκύπτει:
 m3 
0.026  
Qt t2  s 
b2     1.04  0,0103 m  10.3mm 
π  D 2  v n2 t 2  σ 2 m
3.14  0,398 m  2.1 
s
Με βάσει τον αναλυτικό υπολογισμό μπορεί να σχεδιαστεί σε κατασκευαστικό σχέδιο η τομή του
στροφείου.
Σχήμα 7.4.
Τομή στροφείου
163
2.2. Σχεδιασμός και κατασκευή πτερυγίων
Βασικός κανόνας κατά τη σχεδίαση των πτερυγίων είναι η τήρηση των γωνιών εισροής και εκροής β 1 και β2.
Επίσης επιδιώκεται η καμπύλη του πτερυγίου να μην παρουσιάζει ασυνέχειες και να είναι ομαλή. Στη
βιβλιογραφία αναφέρονται τέσσερες μέθοδοι σχεδίασης πτερυγίων. Η μέθοδος απλού κυκλικού τόξου, η
μέθοδος διπλού κυκλικού τόξου, η μέθοδος κατανομής της γωνίας β και η μέθοδος κατανομής της σχετικής
ταχύτητας υ. Θα δοθούν μερικά στοιχεία των δύο πρώτων μεθόδων γεωμετρικού σχεδιασμού.
2.2.1. Πτερύγια απλού κυκλικού τόξου

Μετά τον υπολογισμό του στροφείου, είναι γνωστές οι διάμετροι D1 και D2, των δακτυλίων εισόδου και
εξόδου της ροής στο στροφείο. Επίσης είναι γνωστές οι γωνίες β1 και β2,των τριγώνων ταχυτήτων εισόδου και
εξόδου. Ακολουθώντας τα παρακάτω βήματα, κατασκευάζεται γεωμετρικά η καμπύλη του απλού κυκλικού
τόξου που φαίνεται στο Σχήμα 7.5..
1ο Βήμα:
Κατασκευάζονται αρχικά οι κύκλοι με διαμέτρους D1 και D2 (ή ακτίνες R1 και R2), οι οποίες είναι
γνωστές από τους προηγούμενους υπολογισμούς.
2ο Βήμα:
Με κορυφή το κέντρο Ο του στροφείου, κατασκευάζεται γωνία (β1+β2) με πλευρά την τυχαία ακτίνα
(ΟΑ) του κύκλου διαμέτρου D2. Η άλλη πλευρά της γωνίας αυτής τέμνει τον κύκλο διαμέτρου D1 στο σημείο
Γ.
3ο Βήμα:
Φέρεται το ευθύγραμμο τμήμα (ΑΓ), το οποίο τέμνει τον κύκλο αναρρόφησης του στροφείου στο
σημείο Β. Το ευθύγραμμο τμήμα (ΑΓ) είναι η χορδή του απλού τόξου που σχηματίζει το πτερύγιο. Φέρεται η
μεσοκάθετος της χορδής.
Σχήμα 7.5.
Σχεδιασμός πτερυγίου απλού τόξου (β2<90ο)
164
4ο Βήμα:
Κατόπιν από το σημείο Α φέρεται ευθεία που σχηματίζει με την ακτίνα (ΟΑ) γωνία β2 και τέμνει τη
μεσοκάθετο της χορδής στο σημείο Κ, δηλαδή το κέντρο του κύκλου, του οποίου το τόξο ΑΓ σχηματίζει το
πτερύγιο.
Σχήμα 7.6.
Σχεδιασμός πτερυγίου διπλού κυκλικού τόξου (β2<90ο)
Είναι προφανές ότι η εφαπτομένη στο σημείο Α του κύκλου εξόδου του ρευστού (φορέας της
περιφερειακής ταχύτητας του ρευστού) και η εφαπτομένη του τόξου ΑΓ στο σημείο Α (φορέας της σχετικής
ταχύτητας του ρευστού), σχηματίζουν γωνία β2. Τέλος από την παρακάτω γεωμετρική σχέση γωνιών,
συνάγεται ότι η γωνία ΚΓΟ, που είναι ίση με τη γωνία που σχηματίζει ο φορέας της περιφερειακής ταχύτητας
του ρευστού στην είσοδο στο στροφείο, και ο φορέας της σχετικής ταχύτητας του ρευστού στην είσοδο στο
στροφείο είναι β1.
165
ΚΓΟ  ΚΓΒ  ΓΒΟ  β1  β 2  x
ΚΓΒ  β 2  x
Συνεπώς:
ΚΓΟ  β 2  x  β1  β 2  x  ΚΓΟ  β1
Η διαδοχική επανάληψη του απλού αυτού τόξου ΑΓ δημιουργεί την πτερύγωση του στροφείου.
Με πτερύγια ενός κυκλικού τόξου αποφεύγεται ασυνέχεια καμπυλότητας. Πειραματικά
αποτελέσματα δείχνουν καλύτερο βαθμό απόδοσης μηχανών με πτερύγια απλού κυκλικού τόξου από αυτές με
πτερύγια διπλού τόξου.
Με τη χρήση του νόμου των συνημίτονων της Τριγωνομετρίας εύκολα μπορεί να αποδειχθεί ότι η
ακτίνα του απλού κυκλικού τόξου είναι:
R 22  R12
ΚΓ  ΚΑ  
1
2 R 2  cos β 2  R1  cos β1
2.2.2. Πτερύγια διπλού κυκλικού τόξου

Με παρόμοια γεωμετρική κατασκευή [Σχήμα 7.6.], και τον ίδιο βασικό κανόνα για τις γωνίες εισόδου και
εξόδου, είναι δυνατόν να κατασκευασθούν γεωμετρικά πτερύγια δυο κυκλικών τόξων, το ένα κατόπιν του
άλλου. Εδώ χρησιμοποιείται και ένας ομόκεντρος βοηθητικός κύκλος διαμέτρου d1 = D1  sinβ1 .
Μειονέκτημα της κατασκευής του διπλού τόξου είναι η ασυνέχεια της καμπυλότητας του πτερυγίου
στα σημεία που ενώνονται τα δύο τόξα. Αυτό οδηγεί σε ανωμαλίες της ροής στο οριακό στρώμα των
πτερυγίων. Το πτερύγιο απλού κυκλικού τόξου δεν έχει το μειονέκτημα αυτό.
2.3. Οδηγός πτερύγωση – Είδη οδηγών πτερυγώσεων.

Οι περισσότερες ρευστοδυναμικές μηχανές έχουν στην πλευρά του στροφείου που επικρατεί υψηλή πίεση,
ακίνητη οδηγό πτερύγωση. Το ρευστό ρέει μεταξύ των ακινήτων πτερυγίων, τα οποία σχηματίζουν ακίνητους
αγωγούς με αποκλίνουσα, συγκλίνουσα ή σταθερή διατομή.
Στην οδηγό πτερύγωση των αντλιών, μετά την έξοδο από το στροφείο, στοχεύεται η μείωση της
απόλυτης ταχύτητας του ρευστού και κατά συνέπεια, η αύξηση της πίεσης. Στην οδηγό πτερύγωση των
στροβίλων η ροή επιταχύνεται και, συνεπώς, αυξάνεται η απόλυτη ταχύτητά της πριν από το στροφείο.
Σχήμα 7.7.
Ακίνητα οδηγά πτερύγια και δακτυλιοειδής χώρος σε φυγοκεντρική αντλία
Η ακίνητη πτερύγωση παρουσιάζεται στις ρευστοδυναμικές μηχανές με τρεις μορφές. Με τη μορφή

μιας σειράς ακίνητων καθοδηγητικών πτερυγίων, που σχηματίζουν μια στεφάνη αμέσως μετά την έξοδο του
ρευστού από το στροφείο μιας αντλίας [Σχήμα 7.7.], ή αμέσως πριν την είσοδο του ρευστού στο στροφείο
ενός στροβίλου [Εικόνα 7.15.]. Μια άλλη μορφή ακίνητης πτερύγωσης είναι ο δακτυλιοειδής χώρος χωρίς
166
πτερύγια (διαχύτης). Η διάμετρος του δακτυλιοειδούς χώρου αυξάνεται, καθώς το ρευστό οδηγείται προς την
έξοδο, σε μια φυγοκεντρική αντλία, με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της ροής και την αύξηση της πίεσης. Τα
πλευρικά τοιχώματα είναι παράλληλα, ή αποκλίνοντα [Εικόνα 7.16.]. Τέλος το σπειροειδές περίβλημα
(κέλυφος) αποτελεί μια μορφή ακίνητης οδηγού πτερύγωσης με ένα πτερύγιο. Εφαρμόζεται κυρίως σε
μονοβάθμιες αντλίες, ή στην τελευταία βαθμίδα πολυβάθμιων αντλιών. Αντίστοιχα χρησιμοποιείται και σε
υδροστρόβιλους. Στο σπειροειδές κέλυφος η διατομή αυξάνεται κατά την περιφερειακή διεύθυνση και
καταλήγει στη διατομή του στομίου κατάθλιψης (αναρρόφησης σε υδροστρόβιλους). Πρόκειται για μια πολύ
αποτελεσματική μορφή οδήγησης της ροής, που εφαρμόζεται πολλές φορές χωρίς καμία άλλη ακίνητη
πτερύγωση, κυρίως στους ανεμιστήρες, στις φυγοκεντρικές αντλίες και στους φυγοκεντρικούς συμπιεστές
[Εικόνα 7.16., 7.17., 7.18.].
(α) (β)
Εικόνα 7.15.
Ακίνητα οδηγά – ρυθμιστικά πτερύγια σε υδροστρόβιλο Francis
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Francis_Turbine_Low_flow.jpg]
Εικόνα 7.16.
Στροφείο, δακτυλιοειδής χώρος χωρίς πτερύγια και σπειροειδές κέλυφος σε φυγοκεντρικό συμπιεστή
Εικόνα 7.17.
Σπειροειδές κέλυφος σε φυγοκεντρικό ανεμιστήρα
167
Εικόνα 7.18.
Σπειροειδές κέλυφος σε υδροστρόβιλο Francis
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Francis_Turbine_inlet_scroll_Grand_Coulee_Dam.jpg]
Οι συνθήκες ροής στην πλευρά της εισόδου στην οδηγό πτερύγωση προκύπτουν από τις συνθήκες
ροής στην έξοδο του στροφείου της μηχανής. Το πάχος των πτερυγίων επιδρά, ώστε η ακτινική ταχύτητα, vn3,
στο χώρο μεταξύ του στροφείου και της ακίνητης πτερύγωσης,και αμέσως μετά το στροφείο, να είναι
μικρότερη από την ακτινική ταχύτητα στην έξοδο από το στροφείο. Έτσι είναι:
t  σ2 Qt
v n3  v n2 2 
t2 π D2 b2
Για τον υπολογισμό χρησιμοποιείται, όπως και στον υπολογισμό του στροφείου, η ολική παροχή Qt.
Το πλάτος, b4, του χώρου μεταξύ του στροφείου και της ακίνητης πτερύγωσης κατασκευάζεται έως 2
[mm] μεγαλύτερο από το πλάτος, b2, στην έξοδο του στροφείου. Το μέγεθος του διακένου, ακτινικά,
επηρεάζει αρνητικά την απόδοση της ρευστοδυναμικής μηχανής. Στις αντλίες, το διάκενο αυτό διατηρείται
πολύ μικρό (ικανό για τη διέλευση μικρών σωματίων), 0.5 έως 1 [mm] για καθαρό νερό, και μεγαλύτερο για
αντλίες ακαθάρτων υγρών. Στους φυγοκεντρικούς συμπιεστές το ακτινικό διάκενο είναι πηγή συριγμών και
στροβιλισμών. Εμπειρικά, ο Pfeiderer διαστασιολογεί το διάκενο σε 0.1  D 2 . Σε υδροστροβίλους το ακτινικό
διάκενο είναι μεγαλύτερο (>20 mm), ώστε να διέρχονται πιθανά μικρά φερτά υλικά με το νερό. Σε
ατμοστροβίλους και αεριοστρόβιλους το διάκενο αυτό διατηρείται, κατά το δυνατόν, μικρότερο,
απαγορεύοντας όμως στα πτερύγια την οποιαδήποτε επαφή λόγω θερμικών διαστολών [12].
Μετά την έξοδο του ρευστού από το στροφείο, υπάρχει μόνο η απόλυτη κίνηση του ρευστού στο
διάκενο και στην οδηγό πτερύγωση. Η γωνία, α, ορίζει τη γωνία εισροής στα ακίνητα πτερύγια, και είναι η
κλίση των ροϊκών γραμμών του ρευστού στο διάκενο μεταξύ των δύο πτερυγώσεων. [Σχήμα 7.9.]. Οι ροϊκές
αυτές γραμμές καθορίζουν και τη μορφή των ακινήτων πτερυγίων. Εφόσον τα πλευρικά τοιχώματα είναι
παράλληλα, το ρευστό θεωρηθεί ασυμπίεστο και η ροή θεωρηθεί χωρίς τριβή, οι ροϊκές γραμμές προέρχονται
από την επαλληλία δύο ροϊκών πεδίων. Το ένα ροϊκό πεδίο αφορά σε ακτινική ροή από πηγή στο κέντρο του
στροφείου και το άλλο είναι ροή δυναμικού(ελεύθερου) στροβίλου με άξονα που διέρχεται από το ίδιο
κέντρο. [Σχήμα 7.8.]. Η ακτινική ταχύτητα vn, είναι αντιστρόφως ανάλογη της ακτίνας r, όπως απαιτείται από
το νόμο της συνέχειας, ενώ η στροφορμή, rvt, διατηρείται σταθερή, αφού, όταν το ρευστό εγκαταλείψει το
στροφείο και εισέλθει στο διάκενο, ουδεμία εξωτερική ροπή αναπτύσσεται στο σύστημα. Η επαλληλία των
δύο πεδίων δημιουργεί ένα νέο πεδίο, σε κάθε σημείο του οποίου η ταχύτητα σε πολικές συντεταγμένες είναι:
K 1 Ψ
vn  
r r θ
Λ Ψ
vt   
r r
168
Όπου Ψ, είναι η ροϊκή συνάρτηση του νέου πεδίου, για την οποία ισχύει:
Ψ
K
θ
Ψ Λ

r r
Ψ  K  θ  Λ  lnr
Για θ=0 και r=r2 (Σχήμα 7.9.), που είναι οι πολικές συντεταγμένες αμέσως μετά την έξοδο από το
στροφείο, η ροϊκή συνάρτηση έχει τιμή: Ψ(0, r )  Λ  lnr . Για την τιμή αυτή της ροϊκής συνάρτησης
2 2
προκύπτει η εξίσωση της ροϊκής γραμμής η οποία έχει μορφή λογαριθμικής σπείρας:
- Λ  lnr  K  θ  Λ  lnr 
2
K  θ  Λ  lnr - Λ  lnr 
2
Λ r
θ   ln
Κ r
2
(α) (β)
Σχήμα 7.8.
Ροή από πηγή, ροή δυναμικού στροβίλου
Η κλίση των ροϊκών γραμμών στο διάκενο δίνεται από τη σχέση:
v K
tan α  n 
vt Λ
Από την παραπάνω σχέση γίνεται σαφές ότι η γωνία κλίσης α, παραμένει σταθερή σε όλο το μήκος
της ροϊκής γραμμής. Αυτό είναι μαθηματική ιδιότητα της λογαριθμικής σπείρας. Σύμφωνα μ' αυτή η γωνία
που σχηματίζει η καμπύλη με ακτίνες, προερχόμενες από το κέντρο της μένει σταθερή.
Κατά την εισροή στην οδηγό πτερύγωση αυξάνεται η ακτινική ταχύτητα, vn4, λόγω του πάχους των
πτερυγίων:
t4
v n4  v n3
t 4  σ4
Συνεπώς σε οδηγά πτερύγια λογαριθμικής καμπύλης πρέπει η γωνία α4, να είναι μεγαλύτερη.
t4
tan α 4  μ tan α 3
t 4  σ4
169
Η σταθερά, μ = 1.25 μέχρι 1.8, βαίνει αυξανόμενη, καθώς αυξάνεται ο ειδικός αριθμός στροφών.
t4
Ο βαθμός στένωσης της πτερύγωσης πρέπει πρώτα να υποτεθεί, αφού είναι:
t 4 σ 4
πD4
t4
zο
s4
σ4
ημ α 4
Με D4 σημαίνεται η διάμετρος της περιφέρειας, στην οποία βρίσκονται οι ακμές εισροής των οδηγών
πτερυγίων, zo είναι ο αριθμός και s4 το πάχος των πτερυγίων.
Σχήμα 7.9.
Ροή στο διάκενο μεταξύ στροφείου και ακίνητης πτερύγωσης
Η κατασκευή των οδηγών πτερυγώσεων είναι ανάλογη αυτής των κινητών. Σε στροβίλους
προτιμώνται ακίνητα πτερύγια απλού ή διπλού τόξου με κατάληξη λογαριθμικής σπείρας. Η λογαριθμική
σπείρα προτιμάται σε αντλίες, κυρίως στο πρώτο τμήμα των πτερυγίων. Τα πλευρικά τοιχώματα των
ακινήτων πτερυγίων πρέπει να είναι παράλληλα, ή ελαφρά αποκλίνοντα, για να αποφεύγεται η αποκόλληση
του οριακού στρώματος.
Ο δακτυλιοειδής χώρος χωρίς πτερύγια χρησιμοποιείται μερικές φορές αντί των οδηγών πτερυγίων.
Το πλάτος του δακτυλιοειδούς κενού χώρου παραμένει κυρίως σταθερό. Όπως ισχύει και για το διάκενο
μεταξύ κινητής και ακίνητης πτερύγωσης, η ροή στο χώρο αυτό είναι επαλληλία δυναμικού στροβίλου και
ακτινικής πηγής. Η αρχή διατήρησης της στροφορμής, αφού στο δακτυλιοειδή κενό χώρο δεν αναπτύσσεται
εξωτερική ροπή στο ρευστό, εξασφαλίζει τη σταθερότητα του γινομένου της ακτίνας, r, επί την εφαπτομενική
συνιστώσα, vt, της ροής. Κατά συνέπεια, η vt μειώνεται, καθώς αυξάνει η ακτίνα, και αυξάνεται η πίεση.
170
Αλλά και η ακτινική συνιστώσα της ταχύτητας, vn, ελαττώνεται, κατά την απαίτηση του νόμου της συνέχειας,
επειδή, καθώς αυξάνεται η ακτίνα, αυξάνεται και η διατομή διέλευσης της ροής. Ο δακτυλιοειδής χώρος
παίζει λοιπόν το ρόλο διάχυτη, όπου η απόλυτη ταχύτητα, v, μειώνεται συνεχώς (όπως και οι συνιστώσες της)
αντιστρόφως ανάλογα με την ακτίνα. Όπως συζητήθηκε και προηγουμένως, η κίνηση της ροής γίνεται σε
λογαριθμικές καμπύλες με κλίση, α, σταθερή. Για μικρές γωνίες α, ένα στοιχείο ρευστού διανύει μέσα στο
δακτυλιοειδή χώρο μεγάλα διαστήματα, ενώ για μεγάλες κλίσεις μικρότερα, και αντίστοιχα, αυξάνονται ή
μειώνονται οι απώλειες τριβής. Ο τύπος αυτός της οδηγού πτερύγωσης χρησιμοποιείται για μεγάλες γωνίες α
και μάλιστα για α>20ο σε αντλίες και α>15° σε συμπιεστές. Χρησιμοποιείται, επίσης, σε υδραντλίες όταν το
παρεχόμενο υγρό είναι ακάθαρτο, και υπάρχει έτσι κίνδυνος φραγής μεταξύ των ακινήτων πτερυγίων. Σε
συμπιεστές [Εικόνα 7.16.] ο δακτυλιοειδής χώρος μειώνει το θόρυβο λειτουργίας και τον κίνδυνο κρουστικών
κυμάτων. Πολλές φορές η εφαρμογή του δακτυλιοειδούς χώρου γίνεται για λόγους οικονομικότερης
κατασκευής.
Το σπειροειδές κέλυφος μπορεί να θεωρηθεί σαν οδηγός πτερύγωση με ένα πτερύγιο. Η σπείρα είναι
το τμήμα εισόδου του πτερυγίου και ο κωνικός διάχυτης, που ακολουθεί, είναι το υπόλοιπο πτερύγιο.
Σπειροειδή κελύφη χρησιμοποιούνται σε μονοβάθμιες αντλίες υγρών και αερίων και στη τελευταία
βαθμίδα πολυβάθμιων μηχανών. Στο περίβλημα των αντλιών επιβραδύνεται η απόλυτη ταχύτητα του
ρευστού, ενώ στους στροβίλους επιταχύνεται. Αντίστοιχη είναι η αύξηση ή μείωση της πίεσης. Πολλές φορές
χρησιμοποιείται μαζί με το σπειροειδές κέλυφος και οδηγός πτερύγωση. Αυτή είναι αναγκαία, όταν η γωνία,
α, είναι μικρή και μάλιστα για αντλίες υγρών α ≤12° και για συμπιεστές α ≤20°.
Μετά την έξοδο από το στροφείο οι ροϊκές γραμμές είναι λογαριθμικές σπείρες που προκύπτουν από
την απαίτηση σταθερής στροφορμής, που επικρατεί. στη ροή. Έτσι στο χώρο του σπειροειδούς κελύφους
ισχύει:
r  vt  Λ
Η κατανομή της περιφερειακής συνιστώσας της ταχύτητας, vt, κατά μήκος της ακτίνας, είναι
υπερβολοειδής, με μεγάλες τιμές στην έξοδο του στροφείου και μικρές στο εσωτερικό τοίχωμα του κελύφους.
Για α1=90° η Σχέση 5.3. διαμορφώνεται ως εξής:
g  H  u 2  v t2  ω  r2  v t2 
gH gH
Λ 
ω 2πn
Επισημαίνεται ότι στην παραπάνω σχέση το μανομετρικό, Η, είναι το θεωρητικό, και υπολογίζεται με
τη γνώση του μανομετρικού της ρευστοδυναμικής μηχανής και την υπόθεση του υδραυλικού βαθμού
απόδοσής της.
Η σταθερά Κ είναι δυνατόν να υπολογισθεί από την οριακή συνθήκη στην έξοδο του στροφείου:
K  r2  v n3
Η διατομή του σπειροειδούς κελύφους μπορεί να είναι κυκλική, και είναι μηδενική στην αρχή του
κελύφους (ακτίνα ro στο Σχήμα 7.10.), αυξανόμενη μέχρι το στόμιο κατάθλιψης. H διατομή μπορεί να είναι
τέτοια, ώστε τα πλευρικά τοιχώματα να είναι παράλληλα μεταξύ τους (ειδική περίπτωση αυτής της μορφής
είναι το κέλυφος με ορθογώνια διατομή όπως συνηθίζεται στην κατασκευή ανεμιστήρων) ή αποκλίνοντα.. Σε
υδραντλίες και υδροστρόβιλους προτιμάται η κυκλική διατομή. Το τελικό τμήμα του
περιβλήματος(κελύφους) διαμορφώνεται με κωνικά αυξανόμενη διατομή της εξόδου, κατάθλιψης για τις
αντλίες ή της εισόδου αναρρόφησης για τους υδροστροβίλους.
Η ro δίνεται από την εμπειρική σχέση:
r
ro  r2  2
30
171
(α) (β)
Σχήμα 7.10.
Σπειροειδές κέλυφος
Η ακτίνα ro είναι μεγαλύτερη σε αντλία αερίων και μικρότερη σε αντλία υγρών. Η ακτίνα r o αποτελεί
την αρχή μέτρησης της πολικής γωνίας φ της σπείρας, που, συνήθως, κατασκευάζεται μέχρι φ ≈ 360° και,
στη συνέχεια, η όλη κατασκευή καταλήγει στον κωνικό διάχυτη. Η παροχή, Qφ, ρευστού που διέρχεται από
μια διατομή του σπειροειδούς περιβλήματος με πολική γωνία φ (Σχήμα 7.10.) είναι:
φ
Qφ  Q
360 ο
Αν θεωρηθεί στοιχειακή επιφάνεια πλάτους b και πάχους dr με εσωτερική ακτίνα r (Σχήμα 7.10.),
κάθετα στη διατομή b  dr , επικρατεί ταχύτητα vt και ακτινικά vn. H στοιχειακή παροχή όγκου διαμέσου της
επιφανείας αυτής είναι:
b  dr  Λ
d Q φ  b  dr  v t 
r
Στη θεωρούμενη διατομή μεταξύ των ακτινών r =ro και r=R υφίσταται παροχή όγκου του ρευστού:
R b  dr
Qφ  Λ  
ro r
Τελικά:
360 o  Λ R b  dr
φ  
Q ro r
Η ολοκλήρωση στην παραπάνω σχέση γίνεται αναλυτικά, ή αριθμητικά, για οποιαδήποτε μορφή της
διατομής του σπειροειδούς κελύφους στην αντίστοιχη πολική γωνία φ, και έτσι προκύπτουν οι γεωμετρικές
διαστάσεις της διατομής αυτής. Για παράδειγμα, στους ανεμιστήρες η διατομή του σπειροειδούς κελύφους
είναι ορθογώνια με γνωστό σταθερό πλάτος b=B. Τότε η παραπάνω σχέση διαμορφώνεται ως εξής:
172
360 o  B  Λ R dr 360 o  B  Λ R
φ     ln
Q ro r Q ro
Εικόνα 7.19.
Σπειροειδές κέλυφος σταθερού πλάτους, φυγοκεντρικού ανεμιστήρα
Η παραπάνω σχέση δίνει την ακτίνα R, του σπειροειδούς κελύφους για κάθε τιμή της πολικής γωνίας
φ.
3. Αντλίες αξονικής ροής

Οι αξονικές αντλίες (Εικόνα 7.20.) διαθέτουν στροφεία με πτερύγωση ανοικτού τύπου. δηλαδή η ροή
εισέρχεται στο δακτύλιο που απογεννά η πτερωτή κατά την περιστροφή της και εξέρχεται από αυτόν, με
ταχύτητα, κατά τον άξονα της πτερωτής, σταθερή (Σχήμα 7.11.), δεδομένου ότι η παροχή όγκου διατηρείται
και οι επιφάνειες εισόδου και εξόδου της ροής είναι ίδιες. Η σχετική ταχύτητα της ροής, η οποία καθορίζεται
από την καμπυλότητα των πτερυγίων που έχουν διατομή αεροτομής, μεταβάλλει τη διεύθυνσή της, καθώς το
ρευστό διέρχεται διαμέσου της πτερωτής και, σύμφωνα με το νόμο της ορμής, αναπτύσσεται δύναμη μεταξύ
του πτερυγίου και του ρευστού. Η δύναμη αυτή έχει δύο συνιστώσες, μια κατά τη διεύθυνση της
περιφερειακής ταχύτητας και μια κατά την αξονική διεύθυνση. Κατά την ακτινική διεύθυνση δεν ασκείται
δύναμη. Τα πτερύγια αναπτύσσονται πάνω στην πλήμνη σε σειρά, το ένα μετά το άλλο, όπως φαίνεται στο
Σχήμα 7.8., το οποίο παριστάνει την ανάπτυξη μιας κυλινδρικής τομής, ακτίνας r, μέσα στην αξονική
πτερύγωση. Επισημαίνεται ότι η περιφερειακή ταχύτητα u για μια δεδομένη ακτίνα r, είναι ίδια στην είσοδο
και στην έξοδο του ρευστού στο πτερύγιο. Δηλαδή για τα τρίγωνα ταχυτήτων εισόδου και εξόδου της ροής σε
αξονικό στροφείο, που φαίνονται στο Σχήμα 7.12., ισχύει u1=u2.
(α) (β)
Εικόνα 7.20.
Αξονική αντλία, τα πτερύγια έχουν διατομή αεροτομής και παρουσιάζουν συστροφή
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Axial_2.png commons.wikimedia.org/wiki/File:Axial_geometry.jpg].
173
Σχήμα 7.11.
Η αξονική συνιστώσα της ταχύτητας (vn)διατηρείται σταθερή στην είσοδο και στην έξοδο της πτερωτής
m3
Οι αντλίες αξονικής ροής κατασκευάζονται, συνήθως, για μεγάλες παροχές (  2 ) και ισχύ.
s
Έχουν στις περισσότερες κατασκευές κατακόρυφη διάταξη. Στο στόμιο αναρρόφησης διαμορφώνεται χοάνη
τύπου κώδωνα, ώστε να μειώνονται οι υδραυλικές απώλειες. Περισσότερο σπάνια είναι η διάταξη αντλίας
αξονικής ροής με κεκλιμένο άξονα. Κατασκευάζονται, επίσης, αντλίες αξονικής ροής μικρού μεγέθους, σε
οριζόντια διάταξη για διακίνηση υγρών μεταξύ δεξαμενών, με πολλές εφαρμογές στη βιομηχανία τροφίμων
και ποτών.
Στις μικρές αξονικές αντλίες η πτερωτή κατασκευάζεται μαζί με τμήμα της πλήμνης σε ενιαίο
τεμάχιο, ενώ στις κατασκευές μεγάλου μεγέθους, ακόμα και αν τα πτερύγια δεν έχουν ρυθμιζόμενη κλίση, το
καθένα κατασκευάζεται χωριστά και προσαρμόζεται στην πλήμνη μέσω κυλινδρικού οδηγού και κοχλίωσης
στο εσωτερικό του. Η πτερωτή, ή τα πτερύγια, κατασκευάζονται από υψηλής ποιότητας χυτοχάλυβα,
ορείχαλκο ή ανοξείδωτο χάλυβα. Στην περίπτωση που η πτερωτή και η πλήμνη κατασκευάζεται σε ενιαίο
τεμάχιο, για τη διευκόλυνση της κατασκευής του καλουπιού χύτευσης, η χορδή l του πτερυγίου και το βήμα t
της πτερύγωσης (Σχήμα 7.12.) ρυθμίζονται, έτσι ώστε να μην επικαλύπτονται τα πτερύγια. Η κατεργασία των
πτερυγίων γίνεται σήμερα με αυτόματες εργαλειομηχανές πολλών βαθμών ελευθερίας.
Σχήμα 7.12.
174
Σειρά πτερυγίων αξονικής αντλίας
Η άτρακτος κατασκευάζεται πάντοτε από χάλυβα υψηλής αντοχής ή ανοξείδωτο χάλυβα και
εδράζεται πάντοτε σε δύο τουλάχιστον έδρανα, τα οποία παραλαμβάνουν τα ακτινικά και τα αξονικά φορτία
του συστήματος κατά τη λειτουργία του. Στο σημείο όπου η άτρακτος εξέρχεται από το κέλυφος(περίβλημα)
της αντλίας διαμορφώνεται κατάλληλο σύστημα στεγάνωσης ή στυπιοθλίπτης.
Το εξωτερικό κέλυφος της αντλίας είναι βαριά κατασκευή με σημαντικό πάχος τοιχωμάτων και
διαμορφώνεται από χαλυβδοέλασμα ή από χυτοσίδηρο.
Έστω ότι πρόκειται να σχεδιασθεί το στροφείο αντλίας αξονικής ροής που να παρέχει ολικό
m3
μανομετρικό ύψος Hp=5 m, με παροχή Q  0.25 . Η αντλία στέφεται με τυποποιημένο ηλεκτροκινητήρα
s
n=1450 rpm=24.17 s-1.
1 1
Q2 0.25 2
ns  n   1450   216.8
3 3
H p4 54
Η παροχή, που χρησιμοποιείται στους υπολογισμούς, είναι η συνολική παροχή, Qt, που διέρχεται
διαμέσου του στροφείου. Δηλαδή είναι το άθροισμα της παροχής της αντλίας και της παροχής
ανακυκλοφορίας. Η συνολική παροχή Qt συνδέεται με την πραγματική παροχή Q μέσω του ογκομετρικού
βαθμού απόδοσης:
Q
eq 
Qt
Ο ογκομετρικός βαθμός απόδοσης εκτιμάται ίσος προς 0.95 και συνεπώς:
Q 0.25 m3
eq   Qt   0.26
Qt 0.95 s
Στη συνέχεια, υπολογίζεται η αξονική συνιστώσα της ταχύτητας vn από την παρακάτω σχέση που
εμπεριέχει τον εμπειρικό συντελεστή k ο οποίος λαμβάνεται μεταξύ 0.75 και 0.85. Η γωνία βα1 είναι η γωνία
β του τριγώνου ταχυτήτων εισόδου της ροής στο άκρο του πτερυγίου (αα1=90ο). Η γωνία αυτή λαμβάνεται
κατά το δυνατόν μικρή, όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο. Για την αντλία, που σχεδιάζεται,
θα ληφθεί 12ο:
v n  u α  tanβ α1  v 2n  u α 2  tan 2β α1  π 2  D α2  n 2  tan 2β α1 

 π  D2 
v 3n  π 2  D α2  n 2  v n  tan 2β α1  4  π   α  v   n 2  tan 2β  4  π   Q t   n 2  tan 2β 
 4 n α1  k  α1
   
3 tan 2β a1 2 3 tan 2β a1 tan 2 12 ο m

3
vn  4 π   Q t  n  2.32   Q t  n 2  2.32  3  0.26  24.17 2  4.75
k k 0.8 s
Η γωνία βπ2 του τριγώνου ταχυτήτων εξόδου της ροής στο επίπεδο της πλήμνης λαμβάνεται από την
εμπειρία (όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη ενότητα). Έστω βπ2=32ο.
175
vn vn  u v πD n
tanβ π2   π  n π 
u π  v πt2 u 2  u  v 2 2 2
π π πt2 π  D π  n  g  H p
tanβ π2  π 2  n 2  D 2  v  π  n  D  tanβ π2  g  H  0 
π n π p
tan32 o  π 2  24.17 2  D 2  4.75  π  24.17  D  tan32 o  g  5  0 
π π
2
3599.2  D  360.5  D  30.65  0  D  0.155 m  155mm
π π π
Για τη συνολική παροχή της αντλίας ισχύει:
π 2
Q t   Dα
4
 
 2  D2  4  Qt 
 D 2π   v n  D α

π
π  vn
4  Qt 4  0.26
D α  D 2π   0.1552   0.306m  306mm
π  vn 3.14  4.75
Για τη γωνία βπ1 του τριγώνου ταχυτήτων εισόδου της ροής στο επίπεδο της πλήμνης ισχύει:
vn vn 4.75
tanβ π1     0.4  β π1  22 o
uπ π  D π  n 3.14  0.155  24.17
Για τη γωνία βα2 του τριγώνου ταχυτήτων εξόδου της ροής στο επίπεδο του άκρου του πτερυγίου
ισχύει:
vn uα  vn π  Dα  n  v
tanβ    n 
α2 u  v 2 2 2 2
α αt2 u α  u α  v αt2 π  D α  n - g  H p
π  0.306  24.17  4.75
tanβ   0.225  β  12.7 o
α2 2 2 2 α2
π  0.306  24.17 - g  5
Είναι φανερό ότι σε κυλινδρικές τομές της αξονικής πτερύγωσης, όπως αυτή του Σχήματος 7.12., για
διάφορες τιμές της ακτίνας r μεταξύ της πλήμνης και της στεφάνης (άκρο των πτερυγίων), η περιφερειακή
ταχύτητα μεταβάλλεται, ενώ η αξονική συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας παραμένει σταθερή. Αυτό έχει
σαν αποτέλεσμα να μεταβάλλονται οι τιμές των γωνιών β1 και β2 και, συνεπώς, η καμπυλότητα και η σχετική
θέση της μέσης γραμμής των πτερυγίων για διάφορες κυλινδρικές τομές μεταξύ της πλήμνης και της
στεφάνης της πτερύγωσης. Δηλαδή τα πτερύγια σχεδιάζονται με την απαιτούμενη σύμφωνα με την παραπάνω
εκτεθείσα μεθοδολογία υπολογισμού, συστρεφόμενα από την πλήμνη προς τη στεφάνη της πτερωτής. Οι
κυλινδρικές αυτές τομές των αξονικών πτερυγώσεων αποτελούνται από επιλεγμένες τυποποιημένες
αεροτομές, οι οποίες είναι μεγαλύτερου πάχους στις θέσεις κοντά στην πλήμνη. Μετά την αρχική χάραξη της
πτερωτής, είναι δυνατή η αναθεώρηση ορισμένων μεγεθών με σκοπό την πιο ομαλή μορφή και τη μείωση της
προβαλλόμενης επιφάνειας των πτερυγίων σε ένα επίπεδο κάθετο στον άξονα της πτερωτής. Συνήθως
επιδιώκεται μείωση του μήκους της χορδής σε όλες τις θέσεις εκτός αυτών που βρίσκονται κοντά στην
πλήμνη, διότι εκεί αναλαμβάνεται η μεγαλύτερη φόρτιση.
Ο αριθμός των πτερυγίων της αξονικής αντλίας εκλέγεται εμπειρικά . Γενικά, για μεγάλες τιμές του
ειδικού αριθμού στροφών επιλέγεται μικρός αριθμός πτερυγίων, συνήθως τρία (3), ενώ, για μικρές τιμές του
ειδικού αριθμού στροφών, επιλέγονται τέσσερα (4) ή πέντε (5) πτερύγια.
176
4. Αντλίες διαγώνιας ροής
Στις δυναμικές αυτές αντλίες η είσοδος του ρευστού στο στροφείο γίνεται κατά την αξονική διεύθυνση, όπως
και στις φυγοκεντρικές. Η πορεία, όμως, του ρευστού μέσα στο στροφείο γίνεται, συγχρόνως, κατά την
αξονική αλλά και κατά την ακτινική διεύθυνση (μικτή ή διαγώνια ροή). Οι αντλίες διαγώνιας ροής
συνδυάζουν τα λειτουργικά χαρακτηριστικά των αξονικών και των ακτινικών μηχανών. Δηλαδή,
αναπτύσσονται στο ρευστό από τη δράση της πτερύγωσης φυγόκεντρες αλλά και ωστικές δυνάμεις. Η παροχή
μηχανικής ενέργειας από το στροφείο στο ρευστό στοχεύει, όπως και σε όλες τις δυναμικές αντλίες, στην
αύξηση της στατικής πίεσης στην έξοδο του ρευστού από το στροφείο. Τα στροφεία αντλιών με διαγώνιο
σχεδιασμό των πτερυγίων επιτυγχάνουν μεγαλύτερη αύξηση της πίεσης από τα στροφεία αξονικού
σχεδιασμού και, συνεπώς, μεγαλύτερα μανομετρικά ύψη. Μπορούν, επίσης, να δώσουν μεγαλύτερη παροχή
ρευστού από τα αντίστοιχα στροφεία ακτινικού σχεδιασμού.
Στις εφαρμογές χρησιμοποιούνται δύο τύποι διαγώνιων αντλιών. Στον ένα τύπο η έξοδος του ρευστού
από την πτερωτή γίνεται περιφερειακά, χωρίς οδηγό πτερύγωση, και το ρευστό οδηγείται σε σπειροειδές
περίβλημα, όπως και στις αντλίες ακτινικής ροής. Σον άλλο τύπο το ρευστό, μετά την έξοδό του από την
πτερωτή, οδηγούμενο από ακίνητη πτερύγωση, εγκαταλείπει την αντλία κατά την αξονική διεύθυνση
Οι διαγώνιες αντλίες με περιφερειακή έξοδο του ρευστού χωρίς οδηγό πτερύγωση [Εικόνα 7.21]
έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
(α) Διαθέτουν σπειροειδές κέλυφος.
(β) Έχουν πτερωτή (στροφείο) ανοικτού (συνήθως) ή ημίκλειστου τύπου. Τα πτερύγια σχεδιάζονται
με χωρική καμπυλότητα
(γ) Μπορούν να πετύχουν μεγάλο εύρος παροχών και μικρό σχετικά μανομετρικό ύψος (μέχρι 20m).
Αυτό σημαίνει ότι ο ειδικός αριθμός στροφών για τις αντλίες αυτές είναι μεγάλος (80-150) [2].
(α) (β)
Εικόνα 7.21.
Διαγώνια αντλία με περιφερειακή έξοδο του ρευστού χωρίς οδηγό πτερύγωση (1-στροφείο, 2-περίβλημα, 3-είσοδος
ρευστού, 4-έξοδος ρευστού), μορφή στροφείου [commons.wikimedia.org/wiki/File:Centrifugal_pump-tech_diagram.jpg
commons.wikimedia.org/wiki/File:Cavitation_Propeller_Damage.JPG].
Στην κατηγορία αυτή των διαγώνιων αντλιών κατατάσσονται και οι αντλίες με ελικοειδές στροφείο
[Εικόνα 7.22.], στο οποίο το ρευστό εισέρχεται αξονικά και εξέρχεται περιφερειακά, περνώντας από βαθμίδα
σε βαθμίδα της έλικας.
Εικόνα 7.22.
Διαγώνια αντλία με ελικοειδές στροφείο [en.wikipedia.org/wiki/File:Progressive_cavity_pump_animation.gif].
177
Οι διαγώνιες αντλίες με αξονική έξοδο του ρευστού και οδηγό πτερύγωση παρουσιάζουν τα
παρακάτω χαρακτηριστικά:
(α) Δεν έχουν σπειροειδές κέλυφος αλλά στο κέλυφός τους ενσωματώνονται σταθερά οδηγητικά
πτερύγια, που μεταβάλλουν τη ροή στην έξοδο σε αξονική. Το ρευστό, δηλαδή, εισέρχεται αξονικά στην
πτερωτή, στη συνέχεια αποκλίνει διαγωνίως προς την ακτινική διεύθυνση και επανέρχεται στην αξονική ροή,
καθοδηγούμενο από τα ακίνητα πτερύγια, στην έξοδο από την αντλία.
(β) Έχουν πτερωτή (στροφείο) κλειστού ή ημίκλειστου τύπου και πτερύγια με χωρική καμπυλότητα
στις κατασκευές ημίκλειστου τύπου. Οι πτερωτές των διαγώνιων αντλιών με αξονική έξοδο και οδηγά
πτερύγια υπολογίζονται όπως και αυτά των φυγοκεντρικών αντλιών.
(γ) Το γεγονός ότι η ροή στην είσοδο και στην έξοδο της αντλίας είναι κατά την ίδια διεύθυνση
(αξονική) δίνει τη δυνατότητα κατασκευής αντλιών με σχετικά μικρή συνολική εξωτερική διάμετρο. Η
διάμετρος του κελύφους είναι ελαφρώς μεγαλύτερη από τη διάμετρο της πτερωτής.
(δ) Επιτυγχάνουν υψηλή παροχή ρευστού και μέτριο μανομετρικό ύψος το οποίο, όμως, μπορεί να
αυξηθεί αν κατασκευασθεί πολυβάθμια αντλία, δηλαδή, οι πτερωτές να συνδεθούν σε σειρά στον ίδιο άξονα.
Τέτοιοι κατακόρυφοι σχηματισμοί πολυβάθμιων αντλιών, παρουσιάζουν μια σωληνωτή μορφή με μικρή
σχετικά διάμετρο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άντληση νερού από μεγάλο βάθος. Η πολυβάθμια
αντλία βυθίζεται στην οπή της γεώτρησης και καταλήγει μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα. Η οδήγηση της
αντλίας γίνεται, συνήθως, με ηλεκτρική ενέργεια που τροφοδοτεί ηλεκτροκινητήρα συνδεδεμένο στεγανά με
την αντλία.
(ε) Έχουν παρόμοιο ειδικό αριθμό στροφών με τον άλλο τύπο διαγώνιων αντλιών.
Εικόνα 7.23.
Διαγώνια αντλία με αξονική έξοδο του ρευστού και οδηγό πτερύγωση (1-στροφείο, 2-περίβλημα, 3-είσοδος ρευστού, 4-
έξοδος ρευστού, 5-οδηγός πτερύγωση [commons.wikimedia.org/wiki/File:Diagonal_flow_pump-diagram.jpg].
5. Αντλίες θετικής εκτόπισης – Εμβολοφόρες αντλίες – Περιστροφικές αντλίες

Στο Κεφάλαιο 1 Παράγραφος 2.1.1.2. παρουσιάσθηκαν οι αντλίες θετικής εκτόπισης και η κατάταξή
τους σε εμβολοφόρες και περιστροφικές. Οι αντλίες θετικής εκτόπισης (Positive Displacement Pumps),
κατά κανόνα, δεν παρουσιάζουν μια ομοιόμορφη συνεχή δράση επί του ρευστού που διακινούν, αλλά
λειτουργούν κατά διαδοχικούς κύκλους του αντλητικού μηχανισμού. Κατά τη λειτουργία των αντλιών
θετικής εκτόπισης, μια συγκεκριμένη ποσότητα υδραυλικού υγρού αναρροφάται και εγκλωβίζεται σε
χώρο, που διαμορφώνεται κατά την κίνηση του αντλητικού μηχανισμού, και, στη συνέχεια, εκτοπίζεται
και συμπιέζεται προς το δίκτυο κατάθλιψης. Υπάρχει δηλαδή μεταξύ της εισόδου και της εξόδου του
υγρού στη μηχανή μια αύξηση της πίεσης, ΔP, που χαρακτηρίζει τη λειτουργία όλων των αντλιών. Η
ποσότητα του υγρού που απελευθερώνεται προς το υδραυλικό δίκτυο, κατά ένα κύκλο λειτουργίας του
αντλητικού μηχανισμού, είναι σταθερή. Η ποσότητα αυτή είναι ένα φυσικό χαρακτηριστικό της αντλίας
και δεν εξαρτάται από τη συχνότητα επανάληψης της κυκλικής διαδικασίας. Συνέπεια της παραπάνω
ανάλυσης είναι ότι η παροχή των αντλιών αυτών δεν επηρεάζεται από τις αντιστάσεις του υδραυλικού
δικτύου. Ονομάζονται και υδροστατικές αντλίες σε αντιπαράθεση με τις δυναμικές αντλίες, διότι
178
μετατρέπουν μηχανική ενέργεια σε υδραυλική ενέργεια με συγκριτικά μικρή παροχή και ταχύτητα του
υγρού. Η συχνότητα λειτουργίας της κυκλικής διαδικασίας είναι μικρή, αλλά οι αντλίες θετικής
εκτόπισης έχουν τη δυνατότητα άσκησης μεγάλων πιέσεων.
Οι αντλίες θετικής εκτόπισης βρίσκουν εφαρμογή σε υδραυλικά συστήματα ψεκασμού υγρών,
όπου απαιτείται υψηλή πίεση και μικρή παροχή υγρού ( καυστήρες πετρελαίου, ψεκαστήρες γεωργικών
καλλιεργειών).
Ο αντλητικός μηχανισμός στις παλινδρομικές αντλίες είναι ένα έμβολο, ή ένα διάφραγμα το οποίο
εκτελεί ευθύγραμμη παλινδρομική κίνηση, που διεγείρεται από κατάλληλο εξωτερικό σύστημα μετάδοσης
της κίνησης. Ο αντλητικός μηχανισμός των περιστροφικών αντλιών εκτελεί περιστροφική κίνηση με σταθερή
γωνιακή ταχύτητα και αποτελείται από ένα ή περισσότερα κινούμενα στοιχεία, που βρίσκονται συνεχώς σε
επαφή μεταξύ τους, ή με το θάλαμο μέσα στον οποίο περιστρέφονται. Με τον τρόπο αυτό απομονώνουν μία
ποσότητα υγρού και την ωθούν προς το σωλήνα κατάθλιψης. Η ώθηση, ή εκτόπιση, του υγρού είναι η αιτία
της αύξησης της πίεσης στην έξοδο της αντλίας και, για το λόγο αυτό, οι περιστροφικές αντλίες, αν και έχουν
στροφείο, ταξινομούνται στις αντλίες θετικής εκτόπισης και όχι στις δυναμικές αντλίες στις οποίες
επιτυγχάνεται αύξηση της πίεσης στην έξοδο λόγω μεταβολής της κινητικής κατάστασης του ρευστού. Οι
αντλίες αυτές δεν έχουν βαλβίδες και η ροή του υγρού είναι σχεδόν σταθερή . Η αρχή λειτουργίας και τα
λειτουργικά χαρακτηριστικά είναι όμοια για όλες τις περιστροφικές αντλίες. Η μορφή του αντλητικού
στοιχείου που διαφέρει κατοπτρίζεται στην ονομασία της αντλίας. Γραναζωτές, λοβωτές ή κοχλιωτές είναι
μερικοί τύποι περιστροφικών αντλιών. Οι περιστροφικές αντλίες χρησιμοποιούνται για τη διακίνηση της
υγρής κατάστασης όλων των ειδών και, ιδιαίτερα, για τη διακίνηση υγρών με μεγάλο ιξώδες [2].
Η παροχή, Q[m3/s], των αντλιών θετικής εκτόπισης είναι ανάλογη της συχνότητας , n[s-1], των
ωθήσεων του υδραυλικού υγρού από το αντλητικό στοιχείο (έμβολο, διάφραγμα ή κινούμενα στοιχεία, όπως
οδοντωτοί τροχοί, λοβοί, κοχλίες σε επαφή). Είναι, επίσης, ανάλογη του όγκου του υδραυλικού υγρού,
Vc[m3], που δεσμεύεται για κάθε ώθηση. Τέλος είναι ανάλογη του ογκομετρικού βαθμού απόδοσης, e q, του
συστήματος:
Q  n  Vc  eq
Η καταναλισκόμενη ισχύς, ΝΚΑΤ, μιας αντλίας θετικής εκτόπισης προκύπτει από τον ορισμό της
απόδοσης, e, μιας αντλητικής διάταξης:
N ΩΦ N ΩΦ Q  ΔP n  Vc  e q  ΔP n  Vc  ΔP
e  N ΚΑΤ    
N ΚΑΤ e em  eq  eh em  eq  eh em  eh
Όπου em και eh είναι ο μηχανικός και ο υδραυλικός βαθμός απόδοσης της ρευστοδυναμικής μηχανής
αντίστοιχα.
ου
Κριτήρια αξιολόγησης 7 κεφαλαίου
Κριτήριο αξιολόγησης 1 / Εγκατάσταση – λειτουργία αντλητικού συγκροτήματος

Το στροφείο μιας φυγοκεντρικής αντλίας έχει εξωτερική διάμετρο 30.5 cm και επιφάνεια εκροής 0.111 m2 .
Τα πτερύγια είναι καμπύλα, έτσι ώστε η σχετική ταχύτητα στην έξοδο να σχηματίζει γωνία 145 μοιρών με
την εφαπτομένη στην πτερωτή. Η διάμετρος του σωλήνα αναρρόφησης είναι Ds =30 cm και του σωλήνα
κατάθλιψης DD =23 cm. Η αντλία τοποθετείται σε ύψος 1.7 m πάνω από την επιφάνεια άντλησης και σχετικοί
μετρητές πίεσης, τοποθετημένοι αμέσως πριν και αμέσως μετά από την αντλία δείχνουν στην αναρρόφηση
3.6 m στήλης ύδατος κάτω από την ατμοσφαιρική πίεση και 18.6 m στήλης ύδατος πάνω από την
ατμοσφαιρική πίεση στην κατάθλιψη, όταν η αντλία έχει παροχή Q=0.194 m3 /s. Το ρευστό που διακινεί η
αντλία είναι νερό. Η συχνότητα περιστροφής είναι n=1200 rpm και ο κινητήρας που χρησιμοποιείται για την
οδήγηση της αντλίας έχει ισχύ 96 Hp. Να βρεθεί:
α. Η απόδοση του αντλητικού συστήματος.
β. Η υδραυλική απόδοση.
γ. Οι απώλειες στο σωλήνα αναρρόφησης.
179
Σχήμα 7.13.
Δεδομένα:
Διάμετρος σωλήνα αναρρόφησης:
DS =30 cm=0.30 m
Διάμετρος σωλήνα κατάθλιψης:
DD =23 cm=0.23 m
Ύψος αναρρόφησης L:
L=1.7 m
Ένδειξη μετρητή σχετικής πίεσης στην αναρρόφηση, 3.6 m στήλης ύδατος κάτω από την
ατμοσφαιρική πίεση. Συνεπώς η απόλυτη πίεση στην αναρρόφηση είναι 10 mΣΥ- 3.6 mΣΥ=6.4 mΣΥκαι,
αφού πίεση 1 bar αντιστοιχεί σε 10 mΣΥ, τελικά προκύπτει ότι:
PS =0.64 bar≅0.64⋅105 Pa
Η ένδειξη του μετρητή σχετικής πίεσης στην κατάθλιψη είναι 18.6 m στήλης ύδατος πάνω από την
ατμοσφαιρική πίεση. Άρα η απόλυτη πίεση στην κατάθλιψη είναι 10 [mΣΥ]+ 18.6 [mΣΥ]=28.6 [mΣΥ].
PD =2.86 bar≅2.86⋅105 Pa
Ογκομετρική παροχή:
m3
Q=0.194
s
1200 -1
n=1200 rpm= s =20s-1
60
Ισχύς κινητήρα:
ΝΚΑΤ =96 Hp≅96⋅736 [W]=70656 W
Εξωτερική διάμετρος πτερωτής φυγοκεντρικής αντλίας:
D2 =30.5 cm=0.305 m
Επιφάνεια εκροής πτερωτής φυγοκεντρικής αντλίας:
Α2 =0.111 m2
Γωνία θ (Σχήμα 7.10.):
θ=145°
α. Εφαρμόζοντας το νόμο της ενέργειας μεταξύ των σημείων αναρρόφησης (S) και κατάθλιψης (D)
της αντλίας, θεωρώντας zS =zD (ίδιο γεωδαιτικό ύψος), προκύπτει ότι:
PS vS 2 PD vD 2
+ + zS +H= + + zD +HΑΠ →
γ 2⋅g γ 2⋅g
PD -PS vD 2 -vS 2
→Hp = + (1)
γ 2⋅g
180
Από την ογκομετρική παροχή πραγματοποιείται εύρεση των ταχυτήτων στα σημεία αναρρόφησης και
κατάθλιψης της αντλίας αντίστοιχα:
m3
Q Q 0.194 [ s ] m
Q=vS ⋅AS →vS = →vS = 2
→vS = 2
→vS ≅2.74
AS π⋅DS π⋅0.3 s
[m2 ]
4 4
Ομοίως:
m3
Q Q 0.194 [ s] m
Q=vD ⋅AD →vD = →vD = 2
→vD = 2
→vD ≅4.67
AD π⋅DD π⋅0.23 s
[m2 ]
4 4
Άρα η εξίσωση (1) προκύπτει:
2
Ν 2 2 m
(2.86⋅105 -0.64⋅105 ) [ ] (4.67 -2.74 ) [
s 2 ]
Hp = m2 + →
Ν m
9810 [ ] 2⋅9.81 [ 2 ]
m3 s
→Hp ≅23.36 m
Άρα η ωφέλιμη ισχύς προκύπτει:
Ν m3
ΝΩΦ =γ⋅Q⋅Hp →ΝΩΦ =9810 [ ] ⋅0.194 [ ] ⋅23.36[m]→ΝΩΦ ≅44457 W
m3 sec
Τελικά ο ολικός βαθμός απόδοσης (𝑒) του συστήματος προκύπτει:
ΝΩΦ 44457[W]
e= →e= →e≅63 %
NKAT 70656 [W]
β. Για την εύρεση της υδραυλικής απόδοσης του συστήματος απαιτείται ο υπολογισμός του
θεωρητικού μανομετρικού ύψους, η τιμή του οποίου προκύπτει από την επίλυση του τριγώνου ταχυτήτων
στην έξοδο της πτερωτής της φυγοκεντρικής αντλίας, όπως φαίνεται στο παρακάτω Σχήμα 7.14..
Σχήμα 7.14.
181
Αρχικά, πραγματοποιείται ο υπολογισμός της περιφερειακής ταχύτητας εξόδου της ροής από την
πτερωτή:
u2 =ω⋅r2
Όπου (ω) η γωνιακή ταχύτητα περιστροφής της πτερωτής, η οποία είναι:
ω=2⋅π⋅n→ω=2⋅π⋅20 [s-1 ]→ω≅125.66 sec-1

Τελικά:
0.305 m
u2 =125.66 [s-1 ]⋅ [m]→u2 ≅19.16
2 s
Από την ογκομετρική παροχή πραγματοποιείται εύρεση της συνιστώσας vn2 :
m3
Q 0.194 [ s ] m
Q=vn2 ⋅A2 →vn2 = →vn2 = 2
→vn2 ≅1.75
A2 0.111[m ] s
Από το παραπάνω Σχήμα 7.10 προκύπτει:
β2 =180-θ=180-145→β2 =35°
vn2
tan β2 = →
u2 -vt2
vn2
→vt2 =- +u →
tan β2 2
1.75 m
→vt2 = [- +19.16] →
tan(35) s
m
→vt2 ≅16.66
s
O υπολογισμός του θεωρητικού μανομετρικού ύψους (Η) πραγματοποιείται από τη Σχέση 5.3., με την
προϋπόθεση ότι α1=90ο:
m m
u2 ⋅vt2 19.16 [ s ] ⋅16.66 [ s ]
Η= →Η= m →Η≅32.54 m
g 9.81 [ 2 ]
s
Τελικά, η υδραυλική απόδοση της αντλίας είναι:
Hp 23.36[m]
eh = →eh = →eh ≅71.8 %≅72 %
H 32.54[m]
γ.
Σχήμα 7.15.
182
Όπως φαίνεται στο σχήμα 7.15., ο σωλήνας αναρρόφησης περιλαμβάνει το τμήμα 1-2 της
σωληνογραμμής του αντλιοστασίου. Εφαρμόζοντας το νόμο της ενέργειας για το τμήμα αυτό, προκύπτει:
P1 v1 2 P2 v2 2
+ + z1 = + + z +H →
γ 2⋅g γ 2⋅g 2 ΑΠ
Όπου η ταχύτητα στην στάθμη 1 είναι v1 =0 και z2 -z1 =L Συνεπώς:
Patm PS vS 2
→ = + + +HΑΠ +L →
γ γ 2⋅g
Patm -PS vS 2
→ HΑΠ = - -L→
γ 2⋅g
2
N 2 m
(105 -0.64⋅105 ) [ 2 ] 2.74 [ s2 ]
→ HΑΠ = m -
N m -1.7[m]→
9810 [ 3 ] 2⋅9.81 [ 2 ]
m s
→ HΑΠ ≅1.59 m
Για την παροχή, το μανομετρικό και την απόδοση μιας αντλίας η οποία στρέφεται με 1500 [rpm]
λήφθηκαν οι παρακάτω τιμές του Πίνακα 7.1.:
Πίνακας 7.1.
Q [lt/sec] 0 10 20 30 40 50
Hp [m] 10 10.5 10 8.5 6 2.5
e 0.0 0.4 0.64 0.72 0.64 0.4
Σχήμα 7.16.
Χαρακτηριστική καμπύλη της αντλίας
Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η αντλία για την άντληση νερού από μία ανοιχτή δεξαμενή σε ύψος
5.5 [m] από τη στάθμη της. Το δίκτυο διανομής έχει μήκος 20 m, διάμετρο 100 mm και συντελεστή τριβής
στα γραμμικά στοιχεία της σωλήνωσης 0.005.
α. Η παροχή της αντλίας.
β. Η απόδοση της αντλίας στην παροχή αυτή και
γ. Η απαιτούμενη ισχύς.
183
Σχήμα 7.17.
Δεδομένα:
Διαφορά στάθμης των δύο δεξαμενών z:
z=5.5 m
Μήκος δικτύου διανομής:
L=20 m
Διάμετρος σωλήνα δικτύου διανομής:
D=100 mm=0.1 m
Συντελεστής τριβής των σωλήνων του δικτύου διανομής:
f=0.005
α. Η ογκομετρική παροχή προκύπτει από τη σχέση:
Q Q 4⋅Q
Q=v⋅A → v= → v= 2
→ v= (1)
A π⋅D π⋅D2
4
Όπου v η ταχύτητα του νερού εσωτερικά του σωλήνα. Σωλήνας του δικτύου διανομής έχει σταθερή
διάμετρο και, συνεπώς η ταχύτητα v είναι σταθερή σε όλο το δίκτυο, σύμφωνα με το νόμο της συνέχειας.
Εφαρμόζοντας το νόμο διατήρησης της ενέργειας σε μια γραμμή ροής που αρχίζει από τη στάθμη 1
της μιας δεξαμενής και φθάνει στη στάθμη 2 της άλλης (Σχήμα 7.17.), διαμέσου του δικτύου διανομής,
προκύπτει:
P1 v1 2 P2 v2 2
+ + z1 +Hp = + + z +H →
γ 2⋅g γ 2⋅g 2 ΑΠ
Η ταχύτητα του νερού στις στάθμες των δύο δεξαμενών θεωρείται μηδενική, v1= v2=0 και η πίεση
P1= P2= Patm=1[bar]. Επίσης z2-z1=z. Με τις παρατηρήσεις αυτές, η παραπάνω σχέση γίνεται:
Hp = z+HΑΠ (2)
Η εύρεση των συνολικών ενεργειακών απωλειών του δικτύου προκύπτει από το άθροισμα των
γραμμικών απωλειών ΗΑΠL, που οφείλονται στην τριβή του ρευστού, με το εσωτερικό των σωλήνων και των
τοπικών απωλειών ΗΑΠΤΟΠ, που οφείλονται σε ειδικά τεμάχια (γωνίες, διακόπτες) της σωληνογραμμής:
HΑΠ =HΑΠL +HΑΠΤΟΠ
184
Οι τοπικές απώλειες του δικτύου θεωρούνται αμελητέες για λόγους απλούστευσης και για τις
γραμμικές ισχύει ότι:
L v2
HΑΠ =HΑΠL =f⋅ ⋅ (3)
D 2⋅g
Εφαρμόζοντας την εξίσωση (1) στην (3) προκύπτει:
4⋅Q 2
L π⋅D2 )
(
HΑΠ =f⋅ ⋅ →
D 2⋅g
L 16⋅Q2
HΑΠ =f⋅ ⋅ 2 4 →
D π ⋅D ⋅2⋅g
20 16⋅Q2
HΑΠ =0.005⋅ ⋅ →
0.1 π2 ⋅0.14 ⋅2⋅9.81
HΑΠ =826.27⋅Q2 (4)
Αντικαθιστώντας την τιμή των απωλειών του δικτύου, όπως προκύπτει από την εξίσωση (4) στη
σχέση (2), προκύπτει:
Hp = z+826.27⋅Q2 →
Hp = 5.5+826.27⋅Q2 (5)
Παρατηρείται ότι η απαιτούμενη ενέργεια από το δίκτυο ανά μονάδα βάρους ρευστού, η οποία
παρέχεται από την αντλία, είναι ανάλογη του τετραγώνου της παροχής Q
lt m3
•Για Q=50 =50⋅10-3 από τη Σχέση (5) προκύπτει ότι η αντλία πρέπει να έχει μανομετρικό ύψος:
s s
2
Hp = [5.5+826.27⋅(50⋅10-3 ) ] m→ Hp ≅7.57 m
Ομοίως:
lt m3
•Για Q=40 =40⋅10-3
s s
2
Hp = [5.5+826.27⋅(40⋅10-3 ) ] m→ Hp ≅6.82 m
lt m3
•Για Q=30 =30⋅10-3
s s
2
Hp = [5.5+826.27⋅(30⋅10-3 ) ] m→ Hp ≅6.24 m
3
lt -3 m
•Για Q=20 =20⋅10
s s
2
Hp = [5.5+826.27⋅(20⋅10-3 ) ] m→ Hp ≅5.83 m
3
lt -3 m
•Για Q=10 =10⋅10
s s
2
Hp = [5.5+826.27⋅(10⋅10-3 ) ] m→ Hp ≅5.58 m
185
Σχήμα 7.18.
Στο Σχήμα 7.18. φαίνεται η χαρακτηριστική καμπύλη της αντλίας και η γραφική παράσταση της
Σχέσης (5) που αποτελεί τη χαρακτηριστική καμπύλη απαιτήσεων μανομετρικού ύψους του δικτύου. Οι δύο
αυτές χαρακτηριστικές καμπύλες τέμνονται σε ένα σημείο, το οποίο ονομάζεται σημείο λειτουργίας αντλίας –
δικτύου. Η παροχή στο σημείο αυτό είναι:
lt
Q≅37.4
s
Και, αντικαθιστώντας την παραπάνω τιμή στη Σχέση (5), η τιμή του μανομετρικού ύψους προκύπτει:
Ηp= [5.5+826.27⋅0.03742 ] m→
Ηp= 6.65 m
β. Ο βαθμός απόδοσης για την παροχή αυτή της αντλίας προκύπτει με γραμμική παρεμβολή, με βάση
τις τιμές για την παροχή και την απόδοση της αντλίας, του Πίνακα 7.1..
Σχήμα 7.19.
Γραμμική παρεμβολή για τον υπολογισμό της απόδοσης της αντλίας
0.04-0.03 0.72-0.64
= →
0.04-0.0374 e-0.64
e≅0.66=66 %
γ. Η εύρεση της απαιτούμενης(καταναλισκόμενης) ισχύος προκύπτει:
ΝΩΦ ΝΩΦ γ⋅Q⋅Hp

e= →ΝΚΑΤ = →ΝΚΑΤ = →
ΝΚΑΤ e e
186
N m3
9810 [ ] ⋅0.0374 [ s ] ⋅6.65 [m]
m3
ΝΚΑΤ = →
0.66
ΝΚΑΤ ≅3696.7 W≅3.7 kW≅5Hp
Μία αντλία ανεβάζει νερό από μία δεξαμενή με παροχή 30 lt/s. Αν η ισχύς, που διατίθεται είναι
10 kW και ο βαθμός απόδοσης 40 %, να βρεθούν:
α. Το μανομετρικό ύψος της αντλίας.
β. Το μέγιστο ύψος στο οποίο μπορεί να ανεβάσει νερό η αντλία εάν ο σωλήνας του δικτύου είναι
κατακόρυφος με διάμετρο 100 mm και συντελεστή τριβής 0.015.
Σχήμα 7.20.
Δεδομένα:
Ογκομετρική παροχή:
lt m3
Q=30 =0.03
s s
Ισχύς:
ΝΚΑΤ =10 kW=10000 W
Βαθμός απόδοσης:
e=40%=0.4
Διάμετρος σωλήνα:
D=100 mm=0.1 m
Συντελεστής τριβής:
f=0.015
α. Από τη σχέση ορισμού του βαθμού απόδοσης(ολικός) μιας αντλίας προκύπτει ότι:
ΝΩΦ
e= →
ΝΚΑΤ
γ⋅Q⋅Hp
e= →
ΝΚΑΤ
e⋅ΝΚΑΤ
Ηp= →
γ⋅Q
0.4⋅10000 [W]
Ηp= →
Ν m3
9810 [ 3 ] ⋅0.03 [ s ]
m
187
Ηp≅13.59 m
β. Οι τοπικές απώλειες του δικτύου θεωρούνται αμελητέες ενώ, για τις γραμμικές απώλειες ισχύει
ότι:
z v2
ΗΑΠL=f⋅ ⋅ (1)
D 2⋅g
Όπου v η ταχύτητα του νερού εσωτερικά του σωλήνα, η οποία έχει σταθερή τιμή, εφόσον η παροχή
όγκου του νερού παραμένει σταθερή στο σωλήνα και η διατομή του δεν αλλάζει.
Εφαρμόζοντας το νόμο διατήρησης της ενέργειας για τη σωληνογραμμή, που περιλαμβάνεται μεταξύ
των σημείων 1 και 2 [Σχήμα 7.20.] και λαμβάνοντας υπόψη ότι P1 =P2 =Pαtm ,τελικά προκύπτει ότι:
P1 v2 P2 v2
+ + z1 +Ηp= + + z + HAΠ →
γ 2·g γ 2·g 2
Hp =z2 -z1 + HAΠ →
Hp =z+ HΑΠL (2)
Σύμφωνα με την εξίσωση (1), η (2) γίνεται:
z v2
Hp =z+f⋅ ⋅ (3)
D 2⋅g
Επίσης ισχύει ότι:
Q 4⋅Q
Q=v⋅A→v= 2
→v= (4)
π⋅D π⋅D2
4
Σύμφωνα με την εξίσωση (4), η (3) γίνεται:
4⋅Q 2
z ( 2)
Ηp=z+f⋅ ⋅ π⋅D →
D 2⋅g
z 16⋅Q2
Ηp=z+f⋅ ⋅ →
D 2⋅g⋅π2 ⋅D4
z 16⋅Q2
Ηp=z+f⋅ 5 ⋅ →
D 2⋅g⋅π2
8⋅f⋅Q2
Ηp=z⋅ (1+ 2 )→
π ⋅g⋅D5
Hp
z= →
8⋅f⋅Q2
1+ 2
π ⋅g⋅D5
13.59 m
z 
 3 2
 m  
8  0.015  0.03 2 
 s  
  

1
 m 
π 2  9.81    0.15 m 5
s2 
 
188
z≅12.23 m
ΣΥΜΕΩΝ 1994
[12] ΙΩΑΝΝΗΣ Β .ΣΟΥΛΗΣ, Υδραυλικές Στροβιλομηχανές 2ος Τόμος - Αντλίες, Εκδόσεις ΑΙΒΑΖΗΣ –
ΖΟΥΜΠΟΥΛΗΣ 1995
[13] AUSTIN H. CHURCH, JAGDISH LAL, Centrifugal pumps and blowers, Εκδόσεις METROPOLITAN
BOOK CO. PVT. LTD 1973
189
Κεφάλαιο 8 – Υδροστρόβιλοι
Σύνοψη
Τύποι και λειτουργία υδροστροβίλων – Κατάταξη των υδροστροβίλων – Υδροστρόβιλοι αντίδρασης –
Υδροστρόβιλοι δράσης - Περιγραφή και λειτουργία των υδροστροβίλων Pelton, Francis και Kaplan – Θεωρία
υδροστροβίλων, τρίγωνα ταχυτήτων, θεωρητικές χαρακτηριστικές καμπύλες – Αναλυτική εφαρμογή
εγκατάστασης και λειτουργίας υδροηλεκτρικής μονάδας – Απώλειες – Βαθμοί απόδοσης – χαρακτηριστικές
καμπύλες.
Προηγούμενα κεφάλαια 1, 2, 3, 4 και 5.-
Κύρια λήμματα: Υδροστρόβιλοι, Pelton, Francis, Kaplan.
Εξοικείωση των σπουδαστών με τα είδη και τις μορφές των υδροστροβίλων και ανάπτυξη ικανότητας
υπολογισμού των χαρακτηριστικών μεγεθών, που διέπουν τη λειτουργία τους.
1. Τύποι και λειτουργία υδροστροβίλων – Κατάταξη των υδροστροβίλων -

Υδροστρόβιλοι αντίδρασης – Υδροστρόβιλοι δράσης
Οι υδροστρόβιλοι ταξινομούνται πρωτίστως με βάση το βαθμό αντίδρασης. Οι υδροστρόβιλοι αντίδρασης
είναι ολικής προσβολής, δηλαδή ολόκληρη η πτερωτή βρίσκεται σε επαφή με το νερό και παραλαμβάνει
ενέργεια ανά μονάδα βάρους προσερχομένου ρευστού, ενώ οι υδροστρόβιλοι δράσης (βαθμός αντίδρασης
RD=0) είναι μερικής προσβολής, και σε κάθε χρονική στιγμή τμήμα μόνο της πτερωτής συμμετέχει στην
ενεργειακή υποβάθμιση του ρευστού [1]. Ως βαθμός αντίδρασης (reaction degree) ενός στροβίλου ορίζεται ο
λόγος της μεταβολής της ενθαλπίας του ρευστού στο στροφείο προς τη μεταβολή της ενθαλπίας του ρευστού
στο σύνολο της βαθμίδας του στροβίλου (στροφείο και ακίνητη οδηγός διάταξη). Όπως έχει ορισθεί στο 2 ο
Κεφάλαιο, ενθαλπία ενός ρευστού είναι το άθροισμα της εσωτερικής του ενέργειας και του γινομένου της
πίεσης επί τον όγκο του:
H U PV
Η παραπάνω σχέση αν εκφράσει το μέγεθος της ενθαλπίας του ρευστού ανά μονάδα μάζας,
διαμορφώνεται:
H U V P
h   P u
m m m ρ
Το χρησιμοποιούμενο ρευστό στη λειτουργία των υδροστροβίλων είναι το νερό. Αν, κατά τη
λειτουργία, θεωρηθεί σταθερή η θερμοκρασία του και, συνεπώς, και η εσωτερική του ενέργεια (ενέργεια
αποθηκευμένη στους δομικούς λίθους της ύλης η οποία εξαρτάται κυρίως από τη θερμοκρασία), τότε η
μεταβολή της ενθαλπίας του νερού εκφράζεται από τη μεταβολή της πίεσης προς την πυκνότητά του. Επειδή
η πυκνότητα των υγρών είναι σταθερή, ο βαθμός αντίδρασης ενός υδροστροβίλου μπορεί να εκφρασθεί και
ως ο λόγος της μεταβολής της πίεσης του ρευστού στο στροφείο προς τη μεταβολή της πίεσης του νερού στο
σύνολο της βαθμίδας. Στους υδροστροβίλους δράσης ολόκληρη η μεταβολή της πίεσης του νερού συντελείται
στο ακροφύσιο, όπου η πίεση υποβαθμίζεται μέχρι το επίπεδο της ατμοσφαιρικής, και η ταχύτητα αυξάνεται.
Στο στροφείο η πίεση παραμένει σταθερή, ίση με την ατμοσφαιρική και, καθώς η δέσμη του νερού
αναστρέφεται, προσβάλοντας το ένα μετά το άλλο τα κοίλα σκαφίδια, δημιουργείται, σύμφωνα με το νόμο
της ορμής, δύναμη (όπως υπολογίσθηκε στο 3ο Κεφάλαιο), η οποία περιστρέφει το στροφείο που με τη σειρά
του, διαμέσου του άξονά του περιστρέφει, για παράδειγμα, το φορτίο μιας γεννήτριας παραγωγής ηλεκτρικού
ρεύματος. Συνεπώς στους υδροστροβίλους δράσης ο βαθμός αντίδρασης είναι μηδενικός, αφού η μεταβολή
της πίεσης στο στροφείο είναι μηδενική. Ο μοναδικός τύπος υδροστρόβιλου δράσης που χρησιμοποιείται
190
σήμερα ευρύτατα στις υδροηλεκτρικές εφαρμογές, για μεγάλα ύψη υδατοπτώσεων, είναι ο υδροστρόβιλος
Pelton.
Εικόνα 8.1.
Ομοίωμα υδροσροβίλου Pelton, ακροφύσιο με βελονοειδή βαλβίδα, στροφείο με σκαφίδια
Ο υδροστρόβιλος τύπου Cross-Flow ή Banki συμπεριφέρεται ως υδροστρόβιλος δράσης, με μηδενικό

βαθμό αντίδρασης στην περιοχή του κανονικού σημείου λειτουργίας (μέγιστος βαθμός απόδοσης) και
κατασκευάζεται για μικρές ισχύς (μικρότερες των 2 MW) και σχετικά μικρές τιμές υδατόπτωσης (Η<100 m)
[7].
Εικόνα 8.2.
Ο υδροστρόβιλος τύπου Cross-Flow ή Banki[commons.wikimedia.org/wiki/File:Ossberger_turbine.jpg]
Στους υδροστροβίλους αντίδρασης μέρος της πτώσης της πίεση του νερού συντελείται στην ακίνητη
οδηγό πτερύγωση και ένα άλλο σημαντικό μέρος υλοποιείται στην κινητή πτερύγωση (στροφείο). Οι
υδροστρόβιλοι αντίδρασης, που χρησιμοποιούνται, συνήθως, σήμερα στις εφαρμογές είναι οι υδροστρόβιλοι
τύπου Francis, για ένα μεγάλο εύρος μέσων τιμών υδατοπτώσεων (z=50-500 m), οι υδροστρόβιλοι τύπου
Deriaz διαγώνιας ροής, και διάφοροι ομοειδείς σχεδιασμοί υδροστροβίλων αξονικής ροής, για μικρές τιμές
της υδατόπτωσης (Η<50 m), όπως ο τύπος Kaplan. [Σχήμα 8.1.].
Οι υδροστρόβιλοι ταξινομούνται, επίσης, ανάλογα με τη διεύθυνση της ροής στο στροφείο. Οι
υδροστρόβιλοι Francis είναι ακτινικής και μικτής (διαγώνιας) ροής, ενώ οι υδροστρόβιλοι της μορφής Kaplan
είναι αξονικής ροής.
Από πλευράς διάταξης των δομικών τους στοιχείων στο χώρο, μπορεί να γίνει διάκριση σε
υδροστρόβιλους οριζοντίου και κατακόρυφου άξονα [1].
[http://www.learnengineering.org/2014/01/how-does-francis-turbine-work.html],
[http://www.learnengineering.org/2013/08/pelton-turbine-wheel-hydraulic-turbine.html]
[http://www.learnengineering.org/2013/08/kaplan-turbine-hodroelectric-power-gneration.html]
191
Σχήμα 8.1.
Περιοχές τιμών ύψους πτώσης – παροχής για την εφαρμογή υδροστροβίλων διαφόρων τύπων
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Water_Turbine_Chart.png]
Η ανάπτυξη των υδροστροβίλων έχει μεγάλη οικονομική, τεχνική και περιβαλλοντική σημασία.
Χρησιμοποιούνται, κυρίως, για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι μια
ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, φιλική προ το περιβάλλον, με πολύ φθηνό λειτουργικό κόστος. Μεγάλα
υδροηλεκτρικά έργα έχουν κατασκευασθεί, και βρίσκονται σε λειτουργία σε όλο τον κόσμο, συμβάλλοντας
στην ανάπτυξη των κοινωνιών με περιβαλλοντική ευαισθησία. Ευνοούνται, φυσικά, οι κοινωνίες που
διαθέτουν εδάφη με σημαντικό ανάγλυφο και πολλές βροχοπτώσεις. Παρατίθεται, ενδεικτικά, ένας μικρός
κατάλογος μεγάλων υδροηλεκτρικών σταθμών ανά τον κόσμο:
Το φράγμα Three Gorges είναι ένα υδροηλεκτρικό φράγμα στον ποταμό Γιάνκτσε της Κίνας. Είναι ο
μεγαλύτερος υδροηλεκτρικός σταθμός σε όλο τον κόσμο με εγκατεστημένη ισχύ 22500 ΜW [7].
Εικόνα 8.3.
Φράγμα Three Gorges(Κίνα), Υδροστρόβιλος Francis [commons.wikimedia.org/wiki/File:Sanxia_Runner04_300.jpg]
Το υδροηλεκτρικό έργο Itaipu (Βραζιλία-Παραγουάη), στον ποταμό Παρανά, είναι το δεύτερο

μεγαλύτερο στον κόσμο με 20 μονάδες υδροστροβίλων Francis, συνολικής ισχύος 14000 MW.
Το φράγμα Grand Coulee στον ποταμό Κολούμπια των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, φιλοξενεί
έναν από τους μεγαλύτερους στον κόσμο υδροηλεκτρικούς σταθμούς συνολικής ισχύος 6809 MW.
192
Εικόνα 8.4.
Φράγμα Grand Coulee(ΗΠΑ), Υδροστρόβιλος Francis
[/commons.wikimedia.org/wiki/File:Water_turbine_grandcoulee.jpg]
Ο υδροηλεκτρικός σταθμός Simα (Νορβηγία), διαθέτει δύο(2) μονάδες υδροστροβίλων Pelton με

ισχύ 350 MW η καθεμία, σε υδατόπτωση 885 m, με ταχύτητας περιστροφής 300 rpm, διαμέτρου 5m και
βάρους 37tn η κάθε μια.
Εικόνα 8.5.
Υδροστρόβιλος Pelton, Υδροηλεκτρικός σταθμός Sima (Νορβηγία) [commons.wikimedia.org/wiki/File:Sima3.jpg]
Ο υδροηλεκτρικός σταθμός Estreito (Βραζιλία), διαθέτει οκτώ (8) μονάδες υδροστροβίλων Kaplan με
συνολική ισχύ 1087 MW, σε υδατόπτωση(φράγμα σε ποτάμι) 22 m.
Εικόνα 8.6.
Υδροστρόβιλος Kaplan, Υδροηλεκτρικός σταθμός Estreito (Βραζιλία)
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Water_turbine_(en_2).svg]
193
2. Περιγραφή και λειτουργία των υδροστροβίλων Pelton, Francis και Kaplan
2.1. Περιγραφή και λειτουργία των υδροστροβίλων δράσης, απώλειες, απόδοση.

Οι υδροστρόβιλοι δράσης εφαρμόζονται για μια μεγάλη περιοχή τιμών παραγόμενης ισχύος που κυμαίνεται
από 500 kW μέχρι 500 MW. Για μεγάλες τιμές της υδατόπτωσης, στην περιοχή των 500 m μέχρι και 1000
[m], και μικρές σχετικά τιμές της παροχής ενδείκνυται η ανάπτυξη και χρησιμοποίηση υδροστροβίλων
μερικής προσβολής (Pelton). Στο συμπέρασμα αυτό οδηγούν κατασκευαστικοί και λειτουργικοί λόγοι. Η
μεγάλη πτώση πίεσης μέσα σε στροφείο ολικής προσβολής συντείνει στην ανάπτυξη πολύ μεγάλης
ταχύτητας μεταξύ των πτερυγώσεων του στροφείου. Επειδή παράλληλα και η παροχή είναι μικρή,
προκύπτουν μικρές διατομές διέλευσης του νερού διαμέσου του στροφείου. Η μεγάλη ταχύτητα και η μικρή
διατομή διέλευσης συντελούν στην ανάπτυξη σημαντικών ενεργειακών απωλειών, λόγω τριβών με
αποτέλεσμα την πτώση της απόδοσης του στροβίλου. Στους υδροστροβίλους δράσης όλη η πτώση πίεσης
συμβαίνει στον περιορισμένο χώρο του ακροφυσίου και οι απώλειες ενέργειας είναι συγκριτικά πολύ
λιγότερες. Επιπλέον η μεγάλη πίεση εσωτερικά του κελύφους των μηχανών αντίδρασης ολικής προσβολής,
συμβάλλει στη μεγιστοποίηση των διαρροών και στη μείωση του ογκομετρικού βαθμού απόδοσης του
στροβίλου. Τέλος η ανάπτυξη μεγάλων δυνάμεων, λόγω υψηλής πίεσης δημιουργεί και μεγάλη καταπόνηση
στο ογκώδες σπειροειδές κέλυφος και στα πτερύγια οδήγησης της ροής των στροβίλων αντίδρασης με
αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους κατασκευής του υδροηλεκτρικού έργου, για να εξασφαλισθεί
ικανοποιητική αντοχή των υλικών, που υπόκεινται στις μεγάλες αυτές πιέσεις. Είναι προφανές ότι είναι
πολύ οικονομικότερο να φροντίσει κανείς για την ικανοποιητική αντοχή των ακροφυσίων των στροβίλων
δράσης.
Το τμήμα εισόδου του υδροστροβίλου Pelton αρχίζει από το διακόπτη, στα άκρο του αγωγού
προσαγωγής του νερού από τη λίμνη, και καταλήγει στο ή στα ακροφύσια τροφοδοσίας. Ο αγωγός
προσαγωγής, μετά το διακόπτη, μπορεί να παρέχει νερό σε ένα ή περισσότερα ακροφύσια. Γενικά το
ακροφύσιο (υποηχητικής ροής) είναι μια συγκλίνουσα σωληνοειδής συσκευή στην οποία ρευστό εισέρχεται
με μεγάλη πίεση και αμελητέα ταχύτητα στη διατομή εισόδου, και εξέρχεται από τη σημαντικά μικρότερη
διατομή εξόδου με πολύ μεγάλη ταχύτητα και μικρή πίεση (ατμοσφαιρική, αν η εκτόνωση γίνεται στην
ατμόσφαιρα). Με τον τρόπο αυτό, η ενέργεια, που είναι εγκλωβισμένη στο νερό λόγω της υψηλής στατικής
πίεσης, γίνεται κινητική ενέργεια. Η όλη κατασκευή του ακροφυσίου είναι υψηλής μηχανικής αντοχής,
λόγω της μεγάλης τιμής της στατικής πίεσης πριν από τη στένωση της διατομής του ακροφυσίου και των
μεγάλων ταχυτήτων του νερού στην διατομή εξόδου του. Το νερό με μεγάλη ταχύτητα, υπό μορφή δέσμης
κυκλικής διατομής, προσπίπτει κατά την εφαπτομενική διεύθυνση στην περιφέρεια του στροφείου δράσης,
το οποίο φέρει κατάλληλα σχεδιασμένη πτερύγωση, η οποία εκτρέπει τη σχετική ροή του ρευστού. Η
αλλαγή αυτή στη διεύθυνση της ροής της δέσμης του νερού δημιουργεί δύναμη κατά την εφαπτομενική
διεύθυνση στον υδροτροχό, σύμφωνα με το νόμο της ορμής. Η δύναμη αυτή δημιουργεί ροπή ως προς το
κέντρο του στροφείου, η οποία περιστρέφει το στρόβιλο. Το ακροφύσιο, ή τα ακροφύσια τοποθετούνται
στο κατώτερο άκρο του σωλήνα της υδατόπτωσης ο οποίος μεταφέρει το νερό από την υπερκείμενη φυσική
ή τεχνητή λίμνη. Μετά την έξοδο του νερού από το στρόβιλο οδηγείται σε κατάλληλα διαμορφωμένη
διώρυγα απομάκρυνσης, συνήθως προς κάποια παρακείμενη κοίτη ποταμού.
Οι υδροστρόβιλοι Pelton είναι, συνήθως, οριζοντίου άξονα περιστροφής,. Όταν όμως τα ακροφύσια
είναι περισσότερα του ενός, ο άξονας του στροβίλου διατάσσεται συνήθως κατακόρυφα. Τότε το στροφείο
του στροβίλου είναι οριζόντιο, και όλα τα ακροφύσια βρίσκονται στην ίδια επιφάνεια με αυτό. Με τον
τρόπο αυτό, δεν επηρεάζεται η λειτουργία των ακροφυσίων από το νερό που απομακρύνεται μετά την
πρόσκρουση στα σκαφίδια, που φέρει περιμετρικά το στροφείο και αποτελούν την πτερύγωση.
Όπως φαίνεται στο Σχήμα 8.2., ένα ροϊκό στοιχείο, που ευρίσκεται στη θέση (1), σε υψομετρική
στάθμη z από την υψομετρική στάθμη στην οποία ευρίσκεται το στροφείο, διέρχεται αφού περάσει τον αγωγό
πτώσης, από τη θέση (2) ακριβώς πριν από το ακροφύσιο. Στη θέση αυτή, όπως και στη θέση (1) όπου
επικρατεί ατμοσφαιρική πίεση, η ταχύτητα του ρευστού είναι σχετικά μικρή και θεωρείται αμελητέα,
v1  v 2  0 . Στη συνέχεια το ρευστό διέρχεται από ακροφύσιο και όλη του η δυναμική ενέργεια μετατρέπεται
σε κινητική στη θέση (3). Ακολουθεί η πρόσπτωση του ρευστού στα σκαφίδια του στροφείου, όπου η ροή
αναστρέφεται, μεταβάλει την ορμή της, ασκεί δύναμη στο στροφείο και αποδίδει ενέργεια ανά μονάδα
βάρους του ρευστού στο στρόβιλο (μανομετρικό του στροβίλου, Ht). Τέλος το ρευστό απομακρύνεται από τα
194
πτερύγια του στροφείου ενεργειακά υποβαθμισμένο, v  0 και απορρέει ελεύθερα στον κάτω ταμιευτήρα σε
4
ατμοσφαιρική πίεση. Όπως είναι φανερό z  z  z 2  0
4 3
Σχήμα 8.2.
Διαδρομή ενός στοιχείου ρευστού από τον άνω (σημείο 1) μέχρι τον κάτω (σημείο 4) ταμιευτήρα.
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Lake_Plastira_dam_2.JPG
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Pelton_wheel_water_turbine,_nozzle_and_bucket_(Rankin_Kennedy,_Electrical_I
nstallations,_Vol_III,_1903).jpg]
Αν γραφεί ο νόμος της ενέργειας για τον όγκο ελέγχου του ρευστού της σωληνογραμμής μεταξύ των
σημείων (1) και (2), προκύπτει:
P1 v12 P2 v2 P P
 z  2  2  1 z
γ 2g γ 2g γ γ
Η παραπάνω σχέση καταδεικνύει ότι η σχετική πίεση πριν το ακροφύσιο καθορίζεται από την
υψομετρική στάθμη z και αυξάνεται ανάλογα με αυτό.
Αν γραφεί ο νόμος της ενέργειας για τον όγκο ελέγχου του ρευστού της σωληνογραμμής μεταξύ των
σημείων (1) και (3), προκύπτει:
P1 v12 P v2 v2
  z  3  3  3  z  v  2gz
γ 2g γ 2g 2g 3
P P P P
1 3 4 atm
Η παραπάνω σχέση καταδεικνύει ότι η ταχύτητα της δέσμης του ρευστού μετά το ακροφύσιο
εξαρτάται μόνο από την υψομετρική στάθμη z και αυξάνεται καθώς αυξάνεται το ύψος της υδατόπτωσης.
Τέλος, αν γραφεί ο νόμος της ενέργειας για τον όγκο ελέγχου του ρευστού της σωληνογραμμής
μεταξύ των σημείων (1) και (4), προκύπτει:
P1 v2 P v2
 1 z 4  4 H H z
γ 2g γ 2g t t
Όπως γίνεται φανερό, το συνολικό μανομετρικό του στροβίλου (το θεωρητικό και το ύψος απωλειών
σε αυτόν) είναι ίσο με την υψομετρική στάθμη z. Δηλαδή μεγάλες υδατοπτώσεις δίνουν και μεγάλα
μανομετρικά ύψη (μεγάλη ενέργεια ανά μονάδα βάρους του ρευστού αποδίδεται στο στρόβιλο). Στις
195
παραπάνω ενεργειακές εξισώσεις αγνοήθηκαν οι απώλειες του αγωγού πτώσης λόγω της μικρής ταχύτητας
της ροής σε αυτόν.
Η παροχή των ακροφυσίων είναι δυνατόν να μεταβάλλεται εύκολα και να ρυθμίζεται στην
επιθυμητή τιμή με υδραυλικά ή μηχανικά, συνήθως, συστήματα, που επιτρέπουν και τον τηλεχειρισμό. Η
οπή του άκρου του ακροφυσίου είναι κωνικά διαμορφωμένη εσωτερικά, έτσι ώστε να επιτρέπει την κίνηση,
κατά τον άξονα του ακροφυσίου, κωνικής βελόνης, η οποία, μετακινούμενη, είναι δυνατόν να μεταβάλλει
την ελεύθερη κυκλική διατομή εξόδου του νερού [Σχήμα 8.2.]. Η μεταβολή της διατομής της δέσμης του
νερού μεταβάλλει ανάλογα και την παροχή όγκου ή μάζας, εφόσον η πυκνότητα του νερού παραμένει
σταθερή. Σημειώνεται ότι, όπως αναλύθηκε παραπάνω, η ταχύτητα της δέσμης, v3, είναι σχεδόν σταθερή
για μια δεδομένη υψομετρική διαφορά z. Η όλη κατασκευή του ακροφυσίου είναι πολύ στιβαρή λόγω της
μεγάλης τιμής της στατικής πίεσης πριν από τη στένωση και των μεγάλων ταχυτήτων στην διατομή εξόδου
του ακροφυσίου.
Όταν απαιτείται γρήγορη αποσύνδεση του ηλεκτρικού φορτίου από το σύστημα (τα υδροηλεκτρικά
χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των αιχμών του φορτίου), τότε δε γίνεται απότομος χειρισμός φραγής
του ακροφυσίου με τη βελονοειδή βαλβίδα, διότι έτσι δημιουργείται ισχυρό υδραυλικό πλήγμα με
καταστροφικές συνέπειες για τον αγωγό προσαγωγής του νερού. Η αποσύνδεση του φορτίου γίνεται με
εκτροπή της δέσμης αμέσως μετά την έξοδό της από το ακροφύσιο, έτσι ώστε να μην προσβάλλει την
πτερύγωση του στροβίλου. Στη συνέχεια η μείωση της παροχής γίνεται με αργή μετακίνηση της βελόνης
μέχρι φραγής της οπής του ακροφυσίου, έτσι ώστε το υδραυλικό πλήγμα, που θα δημιουργηθεί, να
προκαλέσει παραδεκτές τιμές πιέσεων στο σύστημα του αγωγού προσαγωγής του νερού.
Εικόνα 8.7.
Αγωγός προσαγωγής του νερού στο στρόβιλο υδροηλεκτρικού σταθμού και δεξαμενή απορρόφησης υδραυλικού
πλήγματος [commons.wikimedia.org/wiki/File:Isawa_II_power_station_surge_tank_and_penstock.jpg]
Επισημαίνεται ότι οι αγωγοί προσαγωγής του νερού στα υδροηλεκτρικά έργα με υδροστροβίλους
δράσης έχουν μεγάλο μήκος, όχι μόνο διότι στις εφαρμογές αυτές απαιτείται μεγάλο γεωδαιτικό ύψος, z,
αλλά και διότι ο αγωγός πρέπει να ακολουθήσει το ανάγλυφο του εδάφους από τη φυσική ή τεχνητή λίμνη
μέχρι τον κατώτερο ταμιευτήρα συλλογής και διάθεσης του νερού για άρδευση, ύδρευση ή όδευση μέσω
ποταμών προς τη θάλασσα [Εικόνα 8.7.].
Τα ακροφύσια κατασκευάζονται, συνήθως, από χυτοχάλυβα υψηλής μηχανικής αντοχής. Η μύτη
της βελόνης της βελονοειδούς βαλβίδας, που είναι κατασκευασμένη από ανοξείδωτο χάλυβα υψηλής
σκληρότητας, είναι ευάλωτη στη μηχανική διάβρωση από στερεά σωματίδια, άμμου, κυρίως, μεγάλης
ταχύτητας, που την προσβάλλουν [1].
196
Το στροφείο του υδροστροβίλου Pelton φέρει στην περιφέρειά του σκαφίδια [Εικόνα 8.8]). Τα
σκαφίδια έχουν ημισφαιρική μορφή, η οποία διαιρείται από διαχωριστή δέσμης (spliter) σε δύο συμμετρικά
μέρη. Ο διαχωριστής δέσμης διαιρεί τη δέσμη του νερού σε δύο ίσα μέρη. Το κάθε μέρος, ακολουθώντας
την καμπυλότητα του σκαφιδίου, αναστρέφεται κατά 160-170ο. Η διαίρεση της δέσμης γίνεται για λόγους
συμμετρίας στη φόρτιση των σκαφιδίων και, για να μη δημιουργούνται καμπτικές ροπές στον άξονα της
πτερωτής. Το στροφείο κατασκευάζεται είτε ενιαίο και αδιαίρετο είτε διαιρετό με ανεξάρτητα σκαφίδια, τα
οποία κοχλιώνονται στην πλήμνη με κατάλληλη ασφάλιση έναντι αποκοχλίωσης. Τα σκαφίδια, ανάλογα με
το συνολικό μανομετρικό ύψος και τον κίνδυνο διάβρωσης, κατασκευάζονται από χυτοσίδηρο, χυτά
κράματα χάλυβα – μπρούντζου ή από ανοξείδωτο χάλυβα.
Η ταχύτητα της δέσμης είναι v  2  g  z και είναι συνάρτηση μόνο του ύψους, z, της
3
υδατόπτωσης. Η διάμετρος, d, της δέσμης του ρευστού υπολογίζεται, αν είναι γνωστή η παροχή, Q, του
ρευστού στο κανονικό σημείο λειτουργίας του στροβίλου (μέγιστη απόδοση). Έτσι για ένα μόνον ακροφύσιο
στην εγκατάσταση του στροβίλου, για τη διάμετρο της δέσμης του ρευστού ισχύει:
π  d2 π  d2 4Q
Q v   2gz d 
4 3 4 π 2gz
Το πλάτος των σκαφιδίων, Β, είναι συνάρτηση της διαμέτρου της δέσμης του ρευστού [7]:
Β=3.1d για 1 ακροφύσιο
Β=3.2d για 2 ακροφύσια
Β=3.3d για 4 μέχρι 5 ακροφύσια
Β=3.4d για 6 ακροφύσια
Το πλήθος των σκαφιδίων είναι μεγαλύτερο ή ίσο του 17 και κυμαίνεται, συνήθως, μεταξύ 20 και
22.
Η διάμετρος της πτερωτής, D (του κύκλου που διέρχεται από τα μέσα της απόστασης της βάσης και
του άκρου των πτερυγίων), επιλέγεται εμπειρικά, D=(12-15)d, με τις μεγάλες τιμές στα μεγάλα ύψη
πτώσεων. Πρέπει, επίσης, η περιφερειακή ταχύτητα του στροφείου στα σημεία της διαμέτρου D, να έχει
υποδιπλάσια τιμή από αυτή της ταχύτητας της δέσμης (Κριτήριο αξιολόγησης 1).
Εικόνα 8.8.
Ολόσωμο στροφείο Pelton από ανοξείδωτο χάλυβα
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Kartell_Kraftwerk,_Pelton_Turbine.jpg]
Το τμήμα εξόδου του υδροστροβίλου συγκεντρώνει το νερό που εξέρχεται από το στροφείο και το
οδηγεί στον ταμιευτήρα συλλογής και διάθεσης. Αποτελεί μια ενότητα με το κέλυφος του υδροστροβίλου,
το οποίο καλύπτει το στροφείο και εμποδίζει τον άτακτο διασκορπισμό του νερού. Πέρα από τη συλλογή
και διάθεση του νερού, το τμήμα εξόδου του υδροστροβίλου Pelton δεν έχει άλλη υδραυλική λειτουργία.
*Στον παρακάτω ιστότοπο έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια της δράσης ΚΑΛΛΙΠΟΣ ηλεκτρονικό εργαλείο μάθησης για τον
υδροστρόβιλο Pelton :http://www.teilar.gr/tmp/Pelton_Erg_Tsirikoglou.mp4
197
2.2. Περιγραφή και λειτουργία των υδροστροβίλων αντίδρασης, απώλειες, απόδοση.
Οι υδροστρόβιλοι αντίδρασης έχουν ένα μεγάλο φάσμα εφαρμογών για μέσου ύψους υδατοπτώσεις και ισχύ
από 500 kW μέχρι 800 ΜW. Στους υδροστροβίλους αυτούς η πτώση της στατικής πίεσης δε γίνεται
εξολοκλήρου στην ακίνητη οδηγό πτερύγωση και ένα σημαντικό μέρος της αποκλιμάκωσης (πτώσης) της
στατικής πίεσης του νερού συμβαίνει κατά τη ροή του στην πτερύγωση του στροφείου. Συνεπώς ο βαθμός
αντίδρασης είναι μεγαλύτερος του μηδενός, και το νερό πρέπει να προσβάλει όλη την πτερύγωση. Διαθέτουν
δηλαδή πτερωτές ολικής προσβολής, στις οποίες το νερό προσάγεται και διαμοιράζεται ομοιόμορφα σε
ολόκληρη την επιφάνεια εισόδου στο στροφείο της υδροδυναμικής μηχανής. Οι σημαντικότεροι τύποι
υδροστροβίλων αντίδρασης είναι ο υδροστρόβιλος Francis, ακτινικής και μικτής ή διαγώνιας ροής και οι
υδροστρόβιλοι αξονικής ροής, όπως κυρίως ο τύπος Καρ1αn και οι σχεδιαστικές διαφοροποιήσεις του ως
προς τη θέση του άξονα του στροφείου και όχι ως προς τη μορφή της πτερύγωσης (βολβοειδής (bulb), ο
τύπος δακτυλίου (Straflo) και ο σωληνωτός (tube) [1].
Όπως αναλύθηκε στο 5ο Κεφάλαιο, οι στρόβιλοι, για να αναπτύξουν βέλτιστο μανομετρικό ύψος ή
ειδικό έργο (να μεταφέρουν μέγιστη ενέργεια ανά μονάδα βάρους της ροής) απαιτείται, κατά το δυνατόν,
μεγαλύτερη τιμή της εφαπτομενικής συνιστώσας της απόλυτης ταχύτητας. Επίσης το τμήμα εισόδου της
ροής στον υδροστρόβιλο ολικής προσβολής πρέπει να είναι σχεδιασμένο, έτσι ώστε να γίνεται ομοιόμορφης
παροχής περιφερειακή τροφοδοσία νερού. Αυτό σημαίνει ότι ο αγωγός τροφοδοσίας νερού, που μεταφέρει το
νερό από την υψηλότερη στάθμη, πρέπει στην απόληξή του να περιβάλει τα ακίνητα οδηγητικά πτερύγια που
διαμορφώνουν την τελική μορφή της ροής του νερού, πριν αυτό εισέλθει ομοιόμορφα στην περιφερειακή
επιφάνεια του στροφείου κατά την ακτινική διεύθυνση. Η απαίτηση ομοιόμορφης παροχής περιφερειακά της
ακίνητης πτερύγωσης δημιουργεί την ανάγκη σταδιακής μείωσης της διατομής του αγωγού τροφοδοσίας
νερού γύρω από τη στεφάνη των ακινήτων πτερυγίων [Εικόνα 8.9.]. Για τους λόγους αυτούς επιλέγεται
σπειροειδούς μορφής αγωγός τροφοδοσίας των υδροστροβίλων αντίδρασης, ο οποίος δίνει και αρχική
συστροφή στο νερό, αλλά και τροφοδοτεί ομοιόμορφα την οδηγό πτερύγωση προς την πτερωτή. Οι επίπεδες
τομές του σπειροειδούς κελύφους που εμπεριέχουν τον άξονα της ρευστοδυναμικής μηχανής είναι κυκλικής
διατομής η οποία μειώνεται κατά την περιφερειακή διεύθυνση. Το σπειροειδές περίβλημα είναι η πιο
ογκώδης και στιβαρή κατασκευή της εγκατάστασης του υδροστροβίλου διότι δέχεται τη μεγαλύτερη στατική
πίεση. Για πολύ μικρούς υδροστροβίλους αντίδρασης κατασκευάζεται από χυτοσίδηρο. Για πολύ μικρές
υδατοπτώσεις, μικρότερες των 10[m], δε διαμορφώνεται σπειροειδές περίβλημα που δημιουργεί ακτινική
διεύθυνση εισόδου στα οδηγά πτερύγια των αξονικών υδροστροβίλων, αλλά η ροή στο τμήμα εισόδου γίνεται
απευθείας αξονικά. Για μικρές υδατοπτώσεις, μικρότερες των 30[m] που διαμορφώνονται, συνήθως, σε
ποταμούς και κινούν υδροστροβίλους αξονικής ροής Kaplan, το σπειροειδές κέλυφος εντάσσεται στα έργα
πολιτικού μηχανικού και κατασκευάζεται από οπλισμένο σκυρόδεμα εδώ και έναν αιώνα. Η διατομή της
σπείρας είναι ορθογωνική και η εσωτερική επιφάνεια του κελύφους δε φέρει ιδιαίτερη επικάλυψη. Το
σκυρόδεμα έχει αποδειχθεί ότι είναι ανθεκτικό στη μηχανική και στη χημική διάβρωση, έχει μεγάλο χρόνο
μεταξύ δύο συντηρήσεων και χαμηλό κόστος σχετικά με τις χαλύβδινες κατασκευές. Στα περιβλήματα από
σκυρόδεμα λαμβάνεται μέριμνα διατήρησης σχετικά μικρών ταχυτήτων, με ρύθμιση των διαστάσεων της
διατομής, για την αποφυγή μηχανικών διαβρώσεων. Για μεγαλύτερες υδατοπτώσεις το σπειροειδές περίβλημα
είναι χαλύβδινο, εγκιβωτισμένο σε οπλισμένο σκυρόδεμα.
Εικόνα 8.9.
Σπειροειδές κέλυφος τροφοδοσίας στροβίλων αντίδρασης με ρυθμιζόμενης κλίσης ακίνητα πτερύγια οδήγησης της ροής.
[commons.wikimedia.org/wiki/File:WaterTurbineExt.jpg]
198
Σε μεγάλες εγκαταστάσεις συναντάται, επίσης, η διαμόρφωση του κελύφους τροφοδοσίας
υδροστροβίλων Καρ1αn σε διπλή ημισπειροειδή μορφή [Σχήμα 8.3.].
Σχήμα 8.3.
Υδροστρόβιλος Kaplan με διπλό ημισπειροειδές κέλυφος
Το σπειροειδές περίβλημα τροφοδοτεί ομοιόμορφα με νερό την είσοδο της οδηγού πτερύγωσης
[Εικόνα 8.1., κίτρινο χρώμα] η οποία είναι προσαρμοσμένη σε αυτό. Κατασκευαστικά, το συγκρότημα των
πτερυγίων οδήγησης της ροής αποτελεί μια ξεχωριστή ενότητα, η οποία προσαρμόζεται στεγανά με
κατάλληλους συνδέσμους στο σπειροειδές κέλυφος. Κατασκευάζεται κατά τμήματα, όταν το μέγεθός του
είναι μεγάλο, και για να υπάρχει ομοιότητα των τμημάτων, προτιμάται ζυγός αριθμός πτερυγίων και
συμμετρία πτερυγίων και μηχανισμών περιστροφής ως προς το κέντρο του συγκροτήματος. Ο ρόλος των
ρυθμιστικών οδηγών πτερυγίων είναι διπλός. Δίνουν στη ροή την τελική διεύθυνση της απόλυτης ταχύτητας
εισόδου στα πτερύγια του στροφείου και ρυθμίζουν την παροχή του νερού. Οδηγούν τη ροή αποκλειστικά
επάνω σε επίπεδο κάθετο στον άξονα του στροβίλου (ακτινική ροή), αποκλείοντας κάθε αξονική συνιστώσα
της ταχύτητας του νερού. Τα ρυθμιστικά αυτά πτερύγια έχουν δυνατότητα σύγχρονης περιστροφής περί
άξονα παράλληλο με τον άξονα του στροβίλου, μέσω κατάλληλου μηχανισμού, έτσι ώστε να δημιουργούνται
ομοιόμορφοι συγκλίνοντες δίοδοι του ρευστού. Είναι μεγάλης αντοχής καμπυλωμένα μεταλλικά ορθογωνικά
στοιχεία με μέση γραμμή διατομής απλού κυκλικού τόξου και αεροδυναμική διατομή. Το μήκος της χορδής
των κυκλικών τόξων επιλέγεται σχετικά μικρό, έτσι ώστε οι καταπονήσεις των πτερυγίων να είναι στα
επιτρεπτά πλαίσια. Στα μεγάλα συγκροτήματα με βάση τον υπολογισμό της αντοχής προκύπτει μεγάλος
αριθμός πτερυγίων. Όλες οι γενέτειρές τους είναι παράλληλες με τον άξονα του στροφείου. Στους
υδροστρόβιλους αξονικής ροής τύπου Καρ1αn η ακτινική ροή στην έξοδο της κυλινδρικής λωρίδας του
συστήματος της οδηγού πτερύγωσης, μετατρέπεται ομαλά και βαθμιαία σε αξονική, καθώς πλησιάζει το
στροφείο.
(α) (β)
Εικόνα 8.10.
199
Ομοίωμα οδηγού πτερύγωσης σε στρόβιλο Francis(κίτρινο χρώμα, ανοικτή- κλειστή θέση)
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Francis_Turbine_Low_flow.jpg].
Όταν μεταβληθεί το φορτίο στον άξονα ενός υδροστροβίλου, για να κρατηθούν σταθερές οι στροφές
ανά μονάδα χρόνου, δεδομένου ότι το μανομετρικό ύψος του υδροστροβίλου είναι σταθερό, πρέπει να
μεταβληθεί η παροχή του νερού. Αύξηση, δηλαδή, του φορτίου απαιτεί και αύξηση της παροχής του νερού.
Αυτό γίνεται, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, με την κατάλληλη περιστροφή των ρυθμιστικών πτερυγίων. Όταν
σε μια εγκατάσταση υδροστροβίλου είναι γνωστό το φορτίο, δηλαδή η ροπή που πρέπει να έχει στον άξονά
του και οι στροφές ανά μονάδα χρόνου με τις οποίες πρέπει να στρέφεται το φορτίο, δεδομένου ότι το
μανομετρικό ύψος είναι γνωστό από την υδατόπτωση [Παράγραφος 2.1.], με τη ρύθμιση της παροχής
προσδιορίζεται το κανονικό σημείο λειτουργίας του υδροστροβίλου. Με το σύστημα των ρυθμιστικών
πτερυγίων ρυθμίζεται το κανονικό σημείο λειτουργίας, επιτυγχάνεται δηλαδή η κατάλληλη παροχή, έτσι ώστε
η απόδοση του υδροστροβίλου να είναι μέγιστη. Στην Εικόνα 8.10. φαίνονται δύο θέσεις ρύθμισης της
οδηγού πτερύγωσης. Στην πρώτη θέση η πτερύγωση τροφοδοτεί την πτερωτή με νερό, ενώ στη δεύτερη η
πτερύγωση φράσσει τη δίοδο και αποκόπτει την παροχή του νερού, που έχει ως συνέπεια να τεθεί η μονάδα
εκτός λειτουργίας. Στη θέση αυτή ασκούνται στα οδηγητικά πτερύγια πολύ μεγάλες δυνάμεις και, για το λόγο
αυτό, απαιτείται υψηλή μηχανική αντοχή των υλικών και στιβαρότητα στην κατασκευή. Τα ρυθμιστικά
πτερύγια και οι στροφείς τους κατασκευάζονται συνήθως από ανθρακούχους χάλυβες, υψηλής αντοχής
μικροκράμματα (HSMA), ανοξείδωτους χάλυβες και θερμικά επεξεργασμένους χάλυβες. Πρέπει, επίσης, να
προβλέπεται η ασφαλής αντιμετώπιση αστοχιών θραύσης ή κινητικού ελέγχου των πτερυγίων. Σε περίπτωση
καταστροφής του μηχανισμού οδήγησης των πτερυγίων, αυτά είναι σχεδιασμένα, έτσι ώστε να κλείνουν με
την επενέργεια της διερχόμενης ροής.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, για πολύ μικρές υδροηλεκτρικές εφαρμογές (z<10 m)
χρησιμοποιούνται δύο σχεδιαστικές διαφοροποιήσεις του υδροστροβίλου αξονικής ροής Καp1αn, ο
βολβοειδής (bulb) και ο σωληνωτός (tube) υδροστρόβιλος [Εικόνα 8.11.]. Στους υδροστροβίλους αυτούς δε
διαμορφώνεται σπειροειδές κέλυφος, το στροφείο τοποθετείται μέσα στον αγωγό προσαγωγής του νερού και
η ροή εισέρχεται απευθείας αξονικά στο στροφείο, αφού περάσει από τα αξονικά επίσης ακίνητα πτερύγια
οδήγησης. Με τον τρόπο αυτό στα μικρά υδροηλεκτρικά έργα γίνεται οικονομία χρημάτων και μειώνονται οι
απώλειες τριβής.
(α) (β)
Εικόνα 8.11.
Σωληνωτός υδροστρόβιλος (φαίνεται η οπή στο περίβλημα για την έξοδο του άξονα προς τη γεννήτρια)
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Weserkraftwerk_Turbine_5.JPG]
Στους βολβοειδείς υδροστροβίλους η γεννήτρια του ηλεκτρικού ρεύματος βρίσκεται πίσω ακριβώς
από το στρόβιλο, μέσα σε ένα βολβοειδές περίβλημα. Η απαίτηση απόλυτης στεγανότητας στο περίβλημα και
στο σημείο εισόδου του άξονα σε αυτό αυξάνει το κόστος της κατασκευής. Στους σωληνωτούς
υδροστροβίλους ο κινητήριος άξονας της γεννήτριας εξέρχεται από το περίβλημα με κατάλληλη διαμόρφωση
του περιβλήματος και η απαίτηση στεγανοποίησης περιορίζεται στο σημείο εξόδου [Σχήμα 8.12.]. Έτσι η
γεννήτρια ευρίσκεται έξω από το νερό και αποφεύγονται προβλήματα διαρροών νερού προς αυτή.
Το στροφείο ή πτερωτή αποτελεί το τμήμα του υδροστροβίλου που μετατρέπει την ενέργεια ανά
μονάδα βάρους προσερχομένου υγρού σε μηχανική ενέργεια. Τα στροφεία των υδροστροβίλων αντίδρασης
φέρουν κατάλληλα καμπυλωμένα πτερύγια διατομής αεροτομών. Η σχετική, ως προς την πτερωτή, ροή του
ρευστού ακολουθεί την καμπυλότητα των πτερυγίων. Η εκτροπή αυτή της σχετικής ταχύτητας της ροής έχει
ως αποτέλεσμα την άσκηση δύναμης συνεχώς επάνω στα πτερύγια του στροβίλου σύμφωνα με το νόμο της
200
ορμής. Η δύναμη δημιουργεί ροπή ως προς το κέντρο του στροφείου και το περιστρέφει. Η αναπτυσσόμενη
δύναμη, όπως αποδείχθηκε στο 3ο Κεφάλαιο, είναι ευθέως ανάλογη της παροχής του νερού και της απόλυτης
ταχύτητας με την οποία το νερό προσβάλει τα πτερύγια. Η απόλυτη ταχύτητα του ρευστού που αναπτύσσεται
πριν την είσοδό του στην πτερωτή είναι μεγάλη, όταν η υδατόπτωση είναι υψηλή, διαθέτει δηλαδή το νερό
μεγάλη ενέργεια ανά μονάδα βάρους, η οποία από δυναμική στην υψηλή στάθμη γίνεται σε μεγάλο βαθμό
κινητική, πριν την είσοδο στη στρεφόμενη πτερωτή. Συνεπώς για την ίδια παροχή νερού μια πτερωτή υψηλής
υδατόπτωσης δέχεται μεγαλύτερες δυνάμεις από μια άλλη χαμηλότερης. Τα στροφεία τύπου Francis
χρησιμοποιούνται στις μέσου ύψους υδατοπτώσεις και τα πτερύγιά τους καταπονούνται από ισχυρές
δυνάμεις. Για την αντιμετώπιση αυτών των δυνάμεων, που προέρχονται από τη ροή και τη δημιουργία μιας
στιβαρής κατασκευής, τα καμπύλα πτερύγια πακτώνονται αμφίπλευρα την πλήμνη και στη στεφάνη του
στροφείου. Οι πτερωτές τύπου Kaplan, αξονικής ροής δέχονται μικρότερες δυνάμεις, διότι χρησιμοποιούνται
σε υδροηλεκτρικά έργα χαμηλού ύψους υδατόπτωσης. Έτσι δεν απαιτείται αμφίπλευρη πάκτωση και τα
πτερύγια σχεδιάζονται με μορφή προβόλου με ενισχυμένη πάκτωση στην πλήμνη, ενώ η στεφάνη καταργείται
και τα ακροπτερύγια είναι ελεύθερα να περιστρέφονται με ελάχιστη χάρη μεταξύ αυτών και του
περιβλήματος του στροβίλου. Δημιουργείται δηλαδή μια πτερωτή τύπου έλικα και η ροή γίνεται αξονική.
Τα πτερύγια των υδροστροβίλων αξονικής ροής (Kaplan, σωληνωτός, βολβοειδής) κατασκευάζονται
διαιρετά και τοποθετούνται στην πλήμνη, έτσι ώστε να είναι δυνατή η περιστροφή τους με μηχανικά ή
υδραυλικά συστήματα μετάδοσης, που διατρέχουν το εσωτερικό του κοίλου άξονα του στροβίλου. Σε πολύ
μικρούς αξονικούς υδροστρόβιλους, ο έλικας κατασκευάζεται ενιαίος χωρίς δυνατότητα περιστροφής των
πτερυγίων του. Οι αξονικοί υδροστρόβιλοι με πτερύγια ρυθμιζόμενης κλίσης παρουσιάζουν υψηλότερο
κόστος και αυξημένη κατασκευαστική δυσκολία αλλά έχουν μεγαλύτερο πεδίο τιμών λειτουργικών συνθηκών
παροχής και μανομετρικού ύψους με υψηλό βαθμό απόδοσης. Ένας αξονικός στρόβιλος με συγκεκριμένη
κλίση πτερυγίων για κάποιες συνθήκες παροχής και μανομετρικού ύψους παρουσιάζει μέγιστο βαθμό
απόδοσης (σημείο λειτουργίας). Για να υπάρχει δυνατότητα αποδοτικής λειτουργίας του στροβίλου με
διαφοροποιημένη παροχή ή με κυμαινόμενο μανομετρικό ύψος, πρέπει να είναι δυνατή η ρύθμιση της κλίσης
των πτερυγίων του ως προς την επερχόμενη ροή.
Ο αριθμός των πτερυγίων στους υδροστροβίλους Francis, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία [1] και την
εμπειρία, επιλέγεται περιττός (11, 13, 15 συνήθως) για λόγους αποφυγής δονήσεων και συντονισμού από
υψηλής συχνότητας διακυμάνσεις πίεσης, που προκαλούνται από το πέρασμα των κινητών πτερυγίων
διαμέσου των απορρεμάτων και της στροβιλότητας, που δημιουργείται στην ακμή φυγής της ροής από τα
οδηγητικά πτερύγια των οποίων ο αριθμός είναι πάντα άρτιος, για κατασκευαστικούς λόγους, που
αναφέρθηκαν προηγούμενα. Στους υδροστροβίλους Kaplan και στις σχεδιαστικές παραλλαγές τους, ο
αριθμός των πτερυγίων επιλέγεται από 3 έως 6 [1] ανάλογα με το ύψος της υδατόπτωσης. Με την ανάπτυξη
της τεχνολογίας των συγκολλήσεων, σήμερα η πάκτωση των πτερυγίων στην πλήμνη και στη στεφάνη των
υδροστροβίλων Francis γίνεται με υψηλής αντοχής ηλεκτροσυγκολλήσεις.
Τα πτερύγια των στροφείων των υδροστροβίλων αντίδρασης κατασκευάζονται από υψηλής αντοχής
ανοξείδωτους χρωμιονικελιούχους χάλυβες. Το κεντρικό τμήμα της πτερωτής του υδροστροβίλου Kaplan,
στο οποίο στερεώνονται τα ρυθμιζόμενα πτερύγια, κατασκευάζεται από ανθρακούχους χάλυβες, υψηλής
αντοχής μικροκράμματα και ανοξείδωτους χάλυβες. Η πλήμνη και η στεφάνη της πτερωτής του
υδροστροβίλου Francis κατασκευάζεται, επίσης, από ανοξείδωτο χάλυβα (Cr-Ni). Οι άξονες των πτερωτών
των υδροστροβίλων κατασκευάζονται από υψηλής αντοχής μικροκράμματα και από χάλυβες με θερμική
επεξεργασία.
Το τμήμα εξόδου αποτελεί ένα ιδιαίτερο τμήμα των υδροστροβίλων αντίδρασης και χρήζει
ιδιαίτερου σχεδιασμού. Έχει σωληνωτή μορφή με βαθμιαία αυξανόμενη διατομή από την είσοδο προς την
έξοδο. Συνδέει την έξοδο του στροφείου με την κατώτερη στάθμη της απορροής του νερού. Η βασική
λειτουργία του τμήματος αυτού είναι η απόδοση της ικανότητας στον υδροστρόβιλο να εκμεταλλευθεί το
συνολικό ύψος της υδατόπτωσης, αποκαθιστώντας τη συνέχεια της σωλήνωσης από την ανώτερη επιφάνεια
του νερού μέχρι την κατώτερη. Επιπροσθέτως με τη μορφοποίησή του επιτρέπει τη μετατροπή σημαντικού
v2
μέρους της κινητικής ενέργειας ανά μονάδα βάρους του νερού, , που θα αποβαλλόταν αχρησιμοποίητη,
2g
σε δυναμική ενέργεια, αυξάνοντας την πίεση που επικρατεί στην έξοδο του στροβίλου από υποπίεση (κάτω
της ατμοσφαιρικής) σε ατμοσφαιρική. Η ταχύτητα του νερού στην έξοδο της πτερωτής είναι 6-10 m/s [1].
Στους υδροστροβίλους αντίδρασης μικτής ροής η κινητική ενέργεια του νερού, που εξέρχεται από την
πτερωτή, φθάνει το 15% ενώ στους χαμηλού μανομετρικού ύψους αξονικούς στροβίλους η κινητική ενέργεια,
201
που αφήνει το στροφέα, μπορεί να φθάσει και το 50% της συνολικής εισερχόμενης στο στροφείο ενέργειας. Η
ανάκτηση της κινητικής ενέργειας επιτυγχάνεται με την αύξηση της διατομής της σωλήνωσης του τμήματος
εξόδου κατά τη διεύθυνση της ροής, έτσι ώστε η ταχύτητα εξόδου να μειωθεί στην περιοχή 1-2,50 m/s, ενώ η
πίεση να αυξηθεί. Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται η ενέργεια που διατίθεται στο στρόβιλο, και συνεπώς, η
απόδοσή του.
Χρησιμοποιούνται τρεις τύποι διαμόρφωσης του τμήματος εξόδου του νερού προς την κατώτερη
στάθμη της υδατόπτωσης:
(1) Ευθεία κωνική διαμόρφωση της σωλήνωσης που χρησιμοποιείται συχνά σε υδροστροβίλους
Francis. Η γωνία του κώνου ποικίλλει από 4° μέχρι 8° (για να αποφεύγεται αποκόλληση της ροής) και η
ενεργειακή απόδοση της κωνικής σωλήνωσης κυμαίνεται από 85-90%
(2) Σωληνωτή διάταξη κεκαμμένου αγωγού με γωνία 90ο και κυκλική διατομή εισόδου η οποία, με
κατάλληλη διαμόρφωση του γωνιακού τεμαχίου, καταλήγει σε ορθογωνική διατομή εξόδου. Το πρώτο τμήμα
του αγωγού είναι κατακόρυφο και το δεύτερο οριζόντιο. Ο τύπος αυτός χρησιμοποιείται στους
υδροστροβίλους Kaplan με ενεργειακή απόδοση 70%.
(3) Σωληνωτή ευθεία κωνική διάταξη στην αρχή του τμήματος με διεύρυνση της διατομής στο τέλος.
Η ενεργειακή απόδοση αυτών των διατάξεων είναι 85%.
Ως διατομή εξόδου του υδροστροβίλου ως ρευστοδυναμικής μηχανής θεωρείται η διατομή εξόδου
του τμήματος εξόδου.
Στους υδροστρόβιλους μεγάλου μεγέθους το τμήμα εξόδου κατασκευάζεται από ελάσματα
ανθρακούχου χάλυβα, ανοξείδωτου χάλυβα ή χάλυβα θερμικής επεξεργασίας, και εγκιβωτίζεται σε οπλισμένο
σκυρόδεμα. Το ακραίο τμήμα του τμήματος εξόδου κατασκευάζεται, συνήθως, από οπλισμένο σκυρόδεμα.
Στους μικρού μεγέθους υδροστρόβιλους Francis, ο αγωγός απαγωγής καμπυλώνεται κατά 90° μέχρι την
κατώτερη στάθμη του νερού και κατασκευάζεται από ελάσματα ανθρακούχου χάλυβα, ανοξείδωτου χάλυβα,
υψηλής αντοχής μικροκράμματα και θερμικά επεξεργασμένο χάλυβα. Στους σωληνωτούς και βολβοειδείς
υδροστροβίλους το τμήμα εξόδου είναι ευθύγραμμο, κωνικό και κατασκευάζεται μέχρι την έξοδό του από
σκυρόδεμα.
Επειδή ακριβώς το τμήμα εξόδου και το τμήμα εισόδου έχουν σημαντικό ρόλο στη λειτουργία, στην
ενεργειακή μετατροπή και στο βαθμό απόδοσης του υδροστροβίλου σχεδιάζονται με προσοχή και αποτελούν
μαζί με το στροφείο τα κύρια τμήματα ενός υδροηλεκτρικού έργου.
3. Θεωρία υδροστροβίλων, τρίγωνα ταχυτήτων, θεωρητικές χαρακτηριστικές

καμπύλες - Απώλειες – Βαθμοί απόδοσης – χαρακτηριστικές καμπύλες
Έστω ότι έχει κατασκευασθεί ο υδροστρόβιλος Francis του Σχήματος 8.4., ο οποίος πρέπει να περιστρέφεται
με γνωστή σταθερή γωνιακή ταχύτητα. Όλα τα γεωμετρικά στοιχεία, όπως οι ακτίνες εισόδου και εξόδου της
κινητής πτερύγωσης, το πλάτος και η επιφάνεια εισόδου και εξόδου της πτερωτής και οι γωνίες β1 και β2 των
τριγώνων ταχυτήτων εισόδου και εξόδου στην πτερωτή, είναι γνωστά.
Σχήμα 8.4.
Επιφάνεια εισόδου και εξόδου του νερού σε υδροστρόβιλο Francis[Wikipedia]
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Francis_turbine_parts.png]
Αν η γωνία κλίσης των ρυθμιστικών οδηγητικών πτερυγίων ρυθμισθεί σε μια σταθερή θέση, έτσι
ώστε η γωνία α1 που σχηματίζει η απόλυτη ταχύτητα εισόδου στην πτερωτή με την περιφερειακή ταχύτητα
202
εισόδου να είναι σταθερή, τότε το θεωρητικό μανομετρικό ύψος του στροβίλου μπορεί να εκφρασθεί
συναρτήσει της παροχής. Σύμφωνα με τη σχέση που αναπτύχθηκε στο 5 ο Κεφάλαιο και τα τρίγωνα
ταχυτήτων εισόδου και εξόδου στην πτερωτή που φαίνονται στο Σχήμα 8.5. (στο Σχήμα 8.6. φαίνονται τα
αντίστοιχα τρίγωνα για στρόβιλο αξονικής ροής Kaplan στο ανάπτυγμα κυλινδρικής αξονοσυμμετρικής τομής
στη μέση ακτίνα των πτερυγίων) για το θεωρητικό μανομετρικό του στροβίλου προκύπτει:
u  v  u 2  v t2
H  1 t1
g
Η περιφερειακή ταχύτητα της ροής στην είσoδο και στην έξοδο της πτερύγωσης του υδροσροβίλου
Francis είναι αντίστοιχα:
u1  ω  r1
u 2  ω  r2
Οι περιφερειακές ταχύτητες της ροής στην είσoδο και στην έξοδο της πτερύγωσης του υδροσροβίλου
Kaplan στο σημείο της μέσης ακτίνας της πτερύγωσης είναι ίσες, u1=u2.
r
u1  ω  r1  u 2  ω  r2  u1  1  u 2
r2
Με αναφορά στα τρίγωνα ταχυτήτων του Σχήματος 8.5. προκύπτει:
Q
t
v n1 2  π  r1  b1 Q
t
tanα1    v t1 
v t1 v t1 2  π  r1  b1  tanα1
v n2 v Q
tanβ 2   v t2  u 2  n2  u 2  t
u 2  v t2 tanβ 2 2  π  r2  b 2  tanβ 2
(Επισημαίνεται ότι επειδή οι ταχύτητες u 2 και vt2 έχουν αντίθετη φορά τα μέτρα τους στην παραπάνω σχέση αθροίζονται)
Σχήμα 8.5.
Τρίγωνα ταχυτήτων σε υδροστρόβιλο Francis
203
Σχήμα 8.6.
Ανάπτυγμα κυλινδρικής αξονοσυμμετρικής τομής σε πτερωτή υδροστροβίλου Kaplan στη μέση ακτίνα της πτερύγωσης.
Τρίγωνα ταχυτήτων σε υδροστρόβιλο Kaplan
Συνεπώς η σχέση για το θεωρητικό μανομετρικό του στροβίλου διαμορφώνεται ως εξής:
r1 Q  Q 
 u2  t  u2 u  t 
u1  v t1  u 2  v t2 r2 2  π  r1  b1  tanα1  2 2  π  r  b  tanβ 
H   2 2 2 
g g
u   u 2
H 2 Q   1

1  2
g t  2  π  r  b  tanα 2  π  r  b  tanβ  g
 2 1 1 2 2 2
Από την παραπάνω σχέση γίνεται σαφές ότι το θεωρητικό μανομετρικό του στροβίλου, δηλαδή η
ενέργεια ανά μονάδα βάρους του ρευστού που διατίθεται θεωρητικά σε αυτόν για μια συγκεκριμένη θέση των
ρυθμιστικών πτερυγίων είναι ανάλογη της παροχής [Σχήμα 8.7.]. Οι αρνητικές τιμές του μανομετρικού
αφορούν σε τιμές της παροχής για τις οποίες ο στρόβιλος δεν περιστρέφεται και απαιτεί εξωτερική ενέργεια,
για να περιστρέφεται με τη δεδομένη σταθερή γωνιακή ταχύτητα, ω [1].
Σχήμα 8.7.
Θεωρητική χαρακτηριστική καμπύλη μανομετρικού – παροχής για μια συγκεκριμένη θέση των ρυθμιστικών πτερυγίων σε
υδροστρόβιλο Francis
204
Η πραγματική χαρακτηριστική καμπύλη μανομετρικού παροχής για το στρόβιλο, που στρέφεται με
δεδομένη γωνιακή ταχύτητα, και δέχεται νερό με συγκεκριμένη κλίση των οδηγητικών πτερυγίων, βρίσκεται
από τη θεωρητική με την παρακάτω μεθοδολογία:
(1) Η παροχή θεωρητικά είναι Qt αλλά η πραγματική παροχή, Q, είναι μειωμένη κατά την ποσότητα
των διαρροών διαμέσου του διακένου μεταξύ πτερωτής και περιβλήματος. Υπενθυμίζεται ότι ο λόγος μεταξύ
της πραγματικής παροχής διαμέσου της πτερωτής και της θεωρητικής είναι ο ογκομετρικός βαθμός απόδοσης
του στροβίλου (eq).
Q
eq 
Qt
(2) Οι υδραυλικές απώλειες ενέργειας, που αφορούν σε απώλειες λόγω τριβής και
αναντιστρεπτοτήτων στο εσωτερικό του στροβίλου, σε απώλειες κρούσης της ροής λόγω μη βέλτιστης
οδήγησής της από τα ρυθμιστικά στα κινητά πτερύγια και σε απώλειες παραμένουσας κινητικής ενέργειας
στην έξοδο του νερού από τη μηχανή, πρέπει να υπολογισθούν για κάθε παροχή και να προστεθούν σημείο
προς σημείο στο θεωρητικό μανομετρικό ύψος, H [Σχήμα 8.8.]. Η άθροιση αυτή δημιουργεί το πραγματικό
μανομετρικό, Ht. Ο λόγος του θεωρητικού μανομετρικού ύψους προς αυτό που πραγματικά αποδίδεται από
την υδατόπτωση, για κάθε παροχή όγκου νερού, ορίζει την υδραυλική απόδοση του στροβίλου (e h) [Σχήμα
8.8.].
H
eh 
Ht
(3) Το ζεύγος τιμών παροχής και μανομετρικού ύψους για το οποίο ο στρόβιλος παρουσιάζει τη
μέγιστη υδραυλική απόδοση αποτελεί το σημείο λειτουργίας του για τη συγκεκριμένη ρύθμιση των
οδηγητικών πτερυγίων.
(4) Η βέλτιστη πραγματική καταναλισκόμενη ισχύς από το στρόβιλο για τη ρύθμιση αυτή είναι:
Ν ΚΑΤ  γ  Q  H topt
topt
(5) Αν ο στρόβιλος παράγει στον άξονά του ισχύ N ΩΦ  M  ω (Μ είναι η ροπή στον άξονα του
στροβίλου), τότε ο μηχανικός βαθμός απόδοσης είναι:
Mω
em 
γQ  H opt
opt
Το γινόμενο των τριών βαθμών απόδοσης είναι ο ολικός βαθμός απόδοσης του στροβίλου:
H Q N
Mω opt opt Mω
e  em  eh  eq      ΩΦ
γQ  H opt H Q γH Q N
opt topt topt topt topt ΚΑΤ
205
Σχήμα 8.8.
Πραγματική χαρακτηριστική καμπύλη μανομετρικού – παροχής για μια συγκεκριμένη θέση των ρυθμιστικών πτερυγίων σε
υδροστρόβιλο Francis
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για παραγωγή μέγιστης ωφέλιμης ισχύος από πτερωτή στροβίλου Pelton που
φέρει περιφερειακά σειρά κινουμένων πτερυγίων (σκαφιδίων), που προσβάλλονται από δέσμη νερού, με τον
τρόπο που εικονίζεται στο παρακάτω Σχήμα 8.9.
Σχήμα 8.9.
Σχηματική παράσταση κινητού σκαφιδίου υδροστρόβιλου Pelton
Στη μόνιμη κατάσταση, το κινούμενο σκαφίδιο με περιφερειακή ταχύτητα u, συμπεριφέρεται

ισοδύναμα (σύμφωνα με τη θεώρηση της σχετικής κίνησης) με ακίνητο το οποίο προσβάλλεται με όλη την
206
παροχή του ρευστού, αλλά με ταχύτητα ίση με τη σχετική ταχύτητα του ρευστού ως προς το πτερύγιο v 1-u.
Το πρόβλημα είναι ισοδύναμο με αυτό ακίνητου πτερυγίου που φαίνεται στο Σχήμα 8.10..
Σχήμα 8.10.
Ακίνητο σκαφίδιο
Υφίσταται δηλαδή ακίνητος όγκος ελέγχου (διακεκομμένη κόκκινη γραμμή και στερεό όριο
σκαφιδίου) στον οποίο το ρευστό εισέρχεται στην είσοδο του πτερυγίου και εξέρχεται στην έξοδο αυτού με
σταθερή ταχύτητα v1-u. Η πίεση, φυσικά, είναι ατμοσφαιρική στην είσοδο και στην έξοδο του πτερυγίου, και
γύρω από αυτό, και η διαφορά του γεωδαιτικού ύψους στις θέσεις αυτές είναι αμελητέα. Θεωρείται ότι στον
παραπάνω ακίνητο όγκο ελέγχου ασκείται , κατά τη διεύθυνση x η εξωτερική δύναμη F, όπως φαίνεται στο
Σχήμα 8.10..
Σύμφωνα με το νόμο της ορμής, η δύναμη F (μοναδική εξωτερική δύναμη) που ασκείται κατά τη
διεύθυνση x πάνω στον όγκο ελέγχου θα είναι:
 F  2ρ
Q
2
 
 v1  u   cos φ  1 
 
F  2  ρ   v1  u  cos φ  1 
Q
2
 
F  ρ  Q  v1  u  1 - cos θ
Τα σκαφίδια (πτερύγια) του τροχού δέχονται από το νερό δύναμη ίσου μέτρου κατά τη διεύθυνση x
αλλά αντίθετης φοράς. Η δύναμη αυτή κινεί το σκαφίδιο με περιφερειακή ταχύτητα u και η ωφέλιμη ισχύς
που παράγεται είναι:
 
N ΩΦ  F  u  ρ  Q  u  v1  u  1 - cos θ
Η μέγιστη ισχύς προκύπτει, όταν cos(θ)=-1, δηλαδή θ=180o που σημαίνει ότι η ροή πρέπει να
αναστρέφεται πλήρως. Με το δεδομένο αυτό η σχέση (1) έχει μοναδική μεταβλητή την περιφερειακή
ταχύτητα και, για να βρεθεί για ποια τιμή της μεταβλητής αυτής μεγιστοποιείται η ισχύς, πρέπει να
207
υπολογισθεί, και να μηδενισθεί, η πρώτη παράγωγος και να ελεγχθεί το πρόσημο της δεύτερης παραγώγου
της ισχύος ως προς u.
N ΩΦ v
 0  v1  2  u  0  u  1
u 2
Όπως είναι προφανές η δεύτερη παράγωγος της ισχύος ως προς u είναι αρνητική και συνεπώς η
ωφέλιμη ισχύς μεγιστοποιείται, όταν η περιφερειακή ταχύτητα του τροχού ισούται με το μισό της ταχύτητας
της προσπίπτουσας δέσμης. Η μέγιστη λοιπόν ισχύς είναι:
v  v 
N ΩΦmax  ρ  Q  1   v1  1   1 - (-1)    ρ  Q  v12
1
2   
2  2
Η πτερωτή ενός υδροστροβίλου Francis (ακτινικής ροής) περιγράφεται με το Σχήμα 8.6., που φαίνεται
παρακάτω. Η ροή εισέρχεται στο στροφείο με απόλυτη ταχύτητα v1, η διεύθυνση της οποίας καθορίζεται από
κατάλληλα ρυθμιστικά – οδηγητικά πτερύγια. Η διάμετρος εισόδου του νερού στο στροφείο είναι 0.4 m και η
διάμετρος εξόδου από αυτό είναι 0.25 m. Το πάχος του στροφείου στην είσοδο είναι 65 mm ενώ στην έξοδο
100 mm. Το ολικό μανομετρικό ύψος του στροβίλου είναι 20 m και οι συνολικές απώλειες σε αυτόν 0.4 m.
To νερό εξέρχεται από την επιφάνεια εξόδου σε ατμοσφαιρική πίεση. σε ατμοσφαιρική πίεση.
α. Η ταχύτητα περιστροφής σε rpm
β. Η ογκομετρική παροχή.
γ. Η ισχύς στον άξονα του υδροστροβίλου θεωρώντας βαθμό απόδοσης ίσο με 88 %.
δ. Η γωνία εξόδου (β2 ) του τριγώνου ταχυτήτων εξόδου.
Σχήμα 8.11.
Στροφείο Francis με περιμετρικά ρυθμιστικά πτερύγια.
208
Δεδομένα:
Διάμετρος εισόδου του ρευστού:
D1 =0.4 m
Διάμετρος εξόδου του ρευστού:
D2 =0.25 m
Πάχος της πτερωτής στην είσοδο του ρευστού:
b1 =65 mm=0.065 m
Πάχος της πτερωτής στην έξοδο του ρευστού:
b2 =100 mm=0.1 m
Ολικό μανομετρικό ύψος του στροβίλου:
Ηt =20 m
Απώλειες στο στρόβιλο:
HAΠ =0.4 m
α. Το θεωρητικό μανομετρικό ύψος (Η) του στροβίλου προκύπτει από τη σχέση:

u1 ⋅vt1 -u2 ⋅vt2
Η=
g
Ο σχεδιασμός των στροβίλων Francis γίνεται, έτσι ώστε η γωνία α2 να είναι 90 μοίρες για λόγους
μεγιστοποίησης του θεωρητικού μανομετρικού ύψους, εφόσον τότε η εφαπτομενική συνιστώσα της απόλυτης
ταχύτητας εξόδου από το στρόβιλο είναι μηδενική (vt2 =0) και δεν αφαιρείται τίποτα από τον πρώτο όρο του
αριθμητή της παραπάνω σχέσης. Δηλαδή:
u1 ⋅vt1
Η= →
g
u1 ⋅vt1 =g⋅Η (1)
Το ολικό μανομετρικό ύψος του στροβίλου, Ht, δηλαδή όλη η ενέργεια ανά μονάδα βάρους του
ρευστού που παίρνει ο στρόβιλος από τη ροή, όπως αναλύθηκε στο Κεφάλαιο 2, Παράγραφος 8, ισούται με
το θεωρητικό μανομετρικό ύψος του στροβίλου και το ύψος των απωλειών σε αυτόν.
H t  H  H ΑΠ  H  H t  H ΑΠ  20m  0.4m  19.6m
Επίσης, όπως προκύπτει εύκολα από τη γεωμετρία του Σχήματος 8.11., β1=180-120=60ο και
α1=φ=20ο
Συνεπώς:
vn1
tan α1 =tan20o = (2)
vt1
vn1
tan β1 = tan 60° = (3)
u1 -vt1
Διαιρώντας κατά μέλη τις σχέσεις (2) και (3), προκύπτει ότι:
vn1
tan 20° v tan 20° vn1 ⋅(u1 -vt1 )
= v t1 → =
tan 60° n1 tan 60° vn1 ⋅vt1
u1 -vt1
tan 20° u1 -vt1

= (4)
tan 60° vt1
209
Σύμφωνα με την ιδιότητα των αναλογιών η (4) γίνεται:
tan 20° + tan 60° u1
= →
tan 60° vt1
tan 60°
vt1 =u1 ⋅ (5)
tan 20° + tan 60°
Αντικαθιστώντας τη σχέση (5) στην (1), προκύπτει ότι:
tan 60°
u1 ⋅u1 ⋅ =g⋅H→
tan 20° + tan 60°
g⋅H
u1 2 = →
tan 60°
tan 20° + tan 60°
m
9.81 [ 2 ] ⋅19.6[m]⋅(tan 20° + tan 60°)
u1 2 = s →
tan 60°
m
u1 ≅15.26
sec
Η περιφερειακή ταχύτητα στην είσοδο του στροβίλου εκφράζεται σε συνάρτηση με τη γωνιακή

ταχύτητα, ω, του στροφείου, με τη σχέση:
u1 =ω⋅r1 →
m
u1 2⋅15.26 [ s ]
ω= = =76.3 s-1
D1 0.4[m]
2
Άρα, τελικά, η ταχύτητα περιστροφής, n, προκύπτει από τη σχέση:
ω=2⋅π⋅n→
ω
n= →
2⋅π
76.3[s-1 ] s
n= =12.13[Hz]=12.13[s-1 ]∙60 [ ] =727.8 rpm
2⋅π min
β. Η εύρεση της παροχής όγκου του νερού γίνεται εύκολα με τη χρήση της σχέσης που συνδέει την
παροχή, Q, του ρευστού στην είσοδο με την ακτινική συνιστώσα της ταχύτητας εισόδου, v n1, και την
επιφάνεια εισόδου, Α1:
Q=vn1 ⋅A1 (6)
Σύμφωνα με την εξίσωση (5) η εφαπτομενική συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας εισόδου, vt1,
προκύπτει:
tan 60°
vt1 =15.26⋅ →
tan 20° + tan 60°
210
m
vt1 ≅12.61
sec
Από τη σχέση (2):

vn1
tan 20° = →
vt1
vn1 =vt1 ⋅ tan 20° →
vn1 =12.61 ⋅ tan 20° →
m
vn1 ≅4.58
sec
Τελικά, σύμφωνα με την εξίσωση (6) η παροχή όγκου του νερού, προκύπτει:
Q=vn1 ⋅A1 →
Q=vn1 ⋅2⋅π⋅r1 ⋅b1 →
m 0.4[m]
Q=4.58 [ ] ⋅2⋅π⋅ ⋅0.065[m]→
s 2
m3
Q≅0.37
sec
γ. Η ωφέλιμη ισχύς στον άξονα του υδροστροβίλου προκύπτει από τη σχέση που εκφράζει την
απόδοση της ρευστοδυναμικής μηχανής:
ΝΩΦ
e= →
ΝΚΑΤ
ΝΩΦ =e⋅ΝΚΑΤ (7)
Η καταναλισκόμενη από το στρόβιλο ισχύς είναι:
ΝΚΑΤ =γ⋅Q⋅Ηt →
N m3
ΝΚΑΤ =9810 [ 3 ] ⋅0.37 [ ] ⋅20[m]→
m sec
ΝΚΑΤ ≅72594 W≅72.6 kW
Συνεπώς, σύμφωνα με τη σχέση (7) η ωφέλιμη ισχύς στον άξονα του υδροστροβίλου Francis,
προκύπτει:
ΝΩΦ =0.88⋅72594[W]→
ΝΩΦ ≅63883 W≅63.9 kW≅86.8 Hp
δ. Το τρίγωνο ταχυτήτων στην έξοδο του στροβίλου, όπως αναλύθηκε παραπάνω, επιδιώκεται να
είναι ορθογώνιο, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται το μέγιστο θεωρητικό μανομετρικό ύψος:
Σχήμα 8.12.
Τρίγωνο ταχυτήτων εξόδου
Όπως προκύπτει από το Σχήμα 8.12. η γωνία εξόδου β2, υπολογίζεται εύκολα από τη σχέση:
211
v2
tan β2 = (8)
u2
Αφού το τρίγωνο είναι ορθογώνιο, δηλαδή α2=90ο, ισχύει και vt2=0. Τότε για την ακτινική συνιστώσα
της απόλυτης ταχύτητας εξόδου του ρευστού από την πτερωτή ισχύει vn2=v2. Η παροχή του ρευστού στην
έξοδο του στροβίλου είναι ίδια με αυτή στην είσοδο, σύμφωνα με το νόμο της συνέχειας. Οπότε, αν Α 2 είναι
η επιφάνεια εξόδου της ροής από το στρόβιλο, για την παροχή προκύπτει:
Q=v2 ⋅A2 →
Q
v2 = →
A2
Q
v2 = →
2⋅π⋅r2 ⋅b2
m3
0.37 [ ] m
s
v2 = =4.71 →
0.25[m] s
2⋅π⋅ 2 ⋅0.1[m]
Επίσης Για την περιφερειακή ταχύτητα εξόδου ισχύει ότι:
u2 =ω⋅r2 →
0.25[m]
u2 =76.3[s-1 ]⋅
2
m
u2 ≅9.53
sec
Σύμφωνα με τη σχέση (8) η γωνία, που σχηματίζεται μεταξύ της περιφερειακής ταχύτητας και της
σχετικής ταχύτητας του ρευστού (εφαπτομένη στο πτερύγιο), στο τρίγωνο ταχυτήτων εξόδου της ροής από το
στρόβιλο, (β2 ), προκύπτει:
v2
tan β2 = →
u2
4.71
tan β2 = =0.494→
9.53
-1 (0.494)
β2 =tan
β2 ≅26.3°

ΣΥΜΕΩΝ 1994
212
Κεφάλαιο 9 – Θερμικές στροβιλομηχανές
Σύνοψη
Θεωρία ροής βαθμίδας αξονικού στροβιλοσυμπιεστή – Επίδοση πολυβάθμιων στροβιλομηχανών – Ακτινικοί
συμπιεστές / Γενικά χαρακτηριστικά / Μορφολογία βαθμίδας / Η αύξηση της ενθαλπίας σε ακτινικό συμπιεστή,
παράγοντας ολίσθησης – Ο ακτινικός συμπιεστής σε σύγκριση με τον αξονικό – Αξονικοί στρόβιλοι /
Παράμετροι λειτουργίας βαθμίδας / Χαρακτηριστικές καμπύλες λειτουργίας βαθμίδας – Χαρακτηριστικές
καμπύλες λειτουργίας πολυβάθμιων στροβίλων – Τύποι και διατάξεις βαθμίδων στροβίλου – Βαθμός απόδοσης
βαθμίδας στροβίλου – Μηχανισμοί απωλειών σε στροβίλους – Ακτινικοί στρόβιλοι / Περιγραφή και χρήσεις των
ακτινικών στροβίλων – ανάλυση της ροής σε ακτινικό στρόβιλο
Προηγούμενα Κεφάλαια 1, 2, 3, 5, 6 και 7 -
Κύρια λήμματα: Θερμική στροβιλομηχανή, αεριοστρόβιλοι, πολυβάθμιος συμπιεστής, πολυβάθμιος στρόβιλος.
Κατανόηση της λειτουργίας της βαθμίδας των θερμικών στροβιλομηχανών.
Δημιουργία βασικής γνωστικής υποδομής στον υπολογισμό των λειτουργικών χαρακτηριστικών των ακτινικών
και αξονικών στροβίλων και συμπιεστών.
1. Θεωρία ροής βαθμίδας αξονικού στροβιλοσυμπιεστή – Επίδοση πολυβάθμιων

στροβιλομηχανών
1.1. Συνθήκες ανακοπής

Η ενθαλπία ανά μονάδα μάζας ρευστού h, μιας ροής ρεύματος ταχύτητας v η οποία φέρεται αδιαβατικά
(χωρίς συναλλαγή θερμότητας) σε συνθήκες μηδενικής ταχύτητας (συνθήκες ανακοπής), χωρίς την παραγωγή
ή την κατανάλωση έργου, ονομάζεται ενθαλπία ανακοπής ή ολική ενθαλπία. ho. Σύμφωνα με τη Σχέση 2.10. η
οποία εκφράζει το νόμο της ενέργειας σε υδραυλικό σύστημα:
v2 v2
ho  h  0   0  ho  h 
2 2
Σχέση 1.
Από τη Θερμοδυναμική είναι γνωστό ότι, όταν πρόκειται για ιδανικό αέριο, h  c p  T , και με βάση
την παραπάνω σχέση, μπορεί να ορισθεί η ολική θερμοκρασία ως εξής:
v2 v2
c p  To  c p  T  T T
2 o 2c
p
Σχέση 2.
Ομοίως μπορεί να ορισθεί και η ολική πίεση σε συνθήκες ανακοπής Po, με την προϋπόθεση ότι το
ρευστό (ιδανικό αέριο) φέρεται σε μηδενική ταχύτητα αδιαβατικά και αντιστρεπτά, έτσι ώστε να ισχύει ο
νόμος του Poisson:
γ
Po  To  γ 1
 
P  T 
Σχέση 3.
213
Η υπόθεση της αντιστρεπτότητας απαιτεί σταθερότητα της ολικής πίεσης κατά τη ροή ενός ρεύματος
ρευστού χωρίς να συναλλάσσεται θερμότητα ή έργο. Πτώση της ολικής πίεσης σημαίνει την ύπαρξη τριβής.
Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό της ολικής πίεσης, είναι προφανές ότι αυτή διαφέρει από την
πίεση Pitot (1ο Κεφάλαιο, Παράγραφος 3).
Για τα ιδανικά αέρια ισχύει, P  ρ  R  T και c p  γ  R . Έτσι η παραπάνω σχέση για την ολική
γ -1
πίεση, με τη χρήση και της Σχέσης 2.,διαμορφώνεται ως εξής:
γ
γ   γ1
 2  γ 1  v2 
γ T v   γR  γ
 T  γ1
 2c 
p   2  γ -1   ρ  v 2 γ  1  γ1
P  P o   P   P  1    P  1   
o  T   T   P   2  P γ 
   
 ρR 
   
 
 
Στην παραπάνω σχέση, αν αναπτυχθεί το διώνυμο κατά Newton και ληφθούν μόνο οι δύο πρώτοι
όροι, προκύπτει η πίεση Pitot [Κεφάλαιο 1ο , Παράγραφος 3]. Έτσι η ολική πίεση, Po, προσεγγίζει την πίεση
Pitot, Pt, όταν η ταχύτητα είναι μικρή, και τα φαινόμενα συμπιεστότητας αμελητέα:
 1   ρ  v2 
 γ 2
γ1 ρ  v γ  1    P  1  ρ  v 2 [5]
Po  Pt  P  1  1         P  1 
 γ 1 2P γ   2P  2
   
Επίσης για ισεντροπική συμπίεση ιδανικού αερίου μεταξύ εισόδου 1 και εξόδου 2 ισχύει:
γ γ
Po2 Po2 P1 P2 T T T  γ 1  T  1
γ
     o2  1  2    o2 
P P P P T T T  T 
o1 2 o1 1  2 o1 1   o1  ή
γ γ
Po2 P P  T T  γ 1  T  γ 1
 o2  2   o2  2    o2 
P P P  T T   T 
1 2 1  2 1  1 
1.2. Σχετική ολική ενθαλπία

Στο Κεφάλαιο 2 Παράγραφος 7 αποδείχθηκε ότι για αδιαβατικές στροβιλομηχανές η μεταβολή της ολικής
ενθαλπίας ανά μονάδα μάζας του ρευστού στο στροφείο, εκφράζει το ειδικό έργο της μηχανής.
Για αντλία: w  h o2  h o1  u  v t2  u  v t1
2 1
Για στρόβιλο: w  h o1  h  u  v  u v
ο2 1 t1 2 t2
Οι σχέσεις αυτές είναι δυνατόν να γραφούν με ενιαία μορφή ως εξής:
h o1  u  v  h  u v ή
1 t1 ο2 2 t2
v 2 v 2
h1  1 u v h  2 u v
2 1 t1 2 2 2 t2
214
Αν γραφεί ο νόμος των συνημίτονων σε ένα τρίγωνο ταχυτήτων, τότε για τη σχετική ταχύτητα
προκύπτει:
v2 υ2 u 2
υ2  v2  u 2  2  u  v t     u  vt
2 2 2
Μετά την αντικατάσταση της απόλυτης ταχύτητας στην προηγούμενη σχέση προκύπτει τελικά:
υ 2 u 2 υ 2 u 2
h1  1  1  h  2  1
2 2 2 2 2
υ2 u 2
Το μέγεθος h h ονομάζεται σχετική ολική ενθαλπία ή ροθαλπία (rothalpy) του ρευστού
oR 2 2
και, όπως αποδείχθηκε διατηρείται μεταξύ εισόδου και εξόδου των στροβιλομηχανών.
1.3. Θεωρία ροής βαθμίδας αξονικού συμπιεστή

Η ανάλυση της ροής σε μια βαθμίδα αξονικού συμπιεστή οδηγεί στην έκφραση των λειτουργικών
παραμέτρων της βαθμίδας με βάση θερμοδυναμικά και κινηματικά μεγέθη. Μια βαθμίδα αξονικού συμπιεστή
αποτελείται από μια κινητή αξονική πτερύγωση, ακολουθούμενη από μια ακίνητη οδηγό πτερύγωση. Είναι
προφανές ότι ακολουθούν και άλλες βαθμίδες σε μια πολυβάθμια μηχανή Εικόνα 9.1.]. Η ανάλυση
περιλαμβάνει την επίλυση των τριγώνων ταχυτήτων στην είσοδο και στην έξοδο της περιστρεφόμενης και της
ακίνητης πτερύγωσης. Προφανώς η έξοδος της κινητής πτερύγωσης είναι είσοδος της ακίνητης. Στόχος της
βαθμίδας είναι η αύξηση της πίεσης του αερίου που ρέει διαμέσου των πτερυγίων. Στο Σχήμα 9.1.
παρουσιάζεται μια τέτοια βαθμίδα ως το ανάπτυγμα μιας κυλινδρικής ομοαξονικής τομής της βαθμίδας σε
μια μέση απόσταση από τον άξονά της.
(α) (β)
Εικόνα 9.1.
Πολυβάθμιος αξονικός συμπιεστής αεροπορικού κινητήρα και ομοίωμά του
Η περιφερειακή ταχύτητα, u, στην είσοδο και στην έξοδο της κινητής πτερύγωσης είναι ίδια. Η
απόλυτη και η σχετική ταχύτητα του ρευστού έχουν την ίδια αξονική συνιστώσα στην είσοδο. Το ίδιο
συμβαίνει και στην έξοδο της πτερύγωσης. Στα τρίγωνα ταχυτήτων, που εικονίζονται στο Σχήμα 9.1.
παρουσιάζεται η απόλυτη ταχύτητα του ρευστού στην είσοδο και την έξοδο της κινητής και της ακίνητης
πτερύγωσης της βαθμίδας, ως γεωμετρική σύνθεση της περιφερειακής του ταχύτητας (μεταφορική ταχύτητα
λόγω της περιστροφής της πτερωτής) και της σχετικής του ταχύτητας ως προς την πτερωτή, που είναι,
συνεχώς, εφαπτόμενη στη μέση γραμμή των καμπύλων πτερυγίων, τα οποία έχουν διατομή αεροτομής.
Φαίνονται, επίσης, οι συνιστώσες της απόλυτης ταχύτητας κατά την αξονική και την περιφερειακή διεύθυνση
στην είσοδο και την έξοδο της κινητής πτερύγωσης. Όταν τα διανύσματα της απόλυτης ταχύτητας της ροής
στην είσοδο και στην έξοδο της βαθμίδας είναι ίδια, τότε η βαθμίδα ονομάζεται επαναληπτική.
215
Σχήμα 9.1.
Βαθμίδα αξονικού συμπιεστή, τρίγωνα ταχυτήτων
Οι αξονικοί συμπιεστές σχεδιάζονται, έτσι ώστε η αξονική συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας του
ρευστού, vn, να παραμένει σταθερή. Εφόσον η παροχή μάζας, m , με βάση το νόμο της συνέχειας, παραμένει
σταθερή κατά τη διέλευση του ρευστού από τις βαθμίδες του συμπιεστή και, δεδομένου ότι η πυκνότητα, ρ,
του ρευστού(αέριο) αυξάνει από βαθμίδα σε βαθμίδα λόγω της συμπιεστότητας, η διατομή διέλευσης, Α, που
απογεννάται μεταξύ του εξωτερικού κελύφους του συμπιεστή και του εσωτερικού κελύφους της πλήμνης των
πτερυγίων, πρέπει να μειώνεται [Εικόνα 9.1.].
  ρ  A  vn
m
Με υπέρθεση των τριγώνων ταχυτήτων εισόδου και εξόδου της ροής στην κινητή πτερύγωση γίνεται
κατανοητό ότι, αν στους αποκλίνοντες αγωγούς, που σχηματίζονται μεταξύ των πτερυγίων, η σχετική
ταχύτητα μειώνεται, τότε η απόλυτη ταχύτητα αυξάνεται. Οι αποκλίνοντες δίοδοι μεταξύ των πτερυγίων της
ακίνητης πτερύγωσης έχουν σαν αποτέλεσμα την ανάκτηση πίεσης, τη μείωση της απόλυτης ταχύτητας και
την αλλαγή της διεύθυνσής της, έτσι ώστε το διάνυσμα της απόλυτης ταχύτητας εξόδου από τη βαθμίδα να
είναι ίδιο με αυτό της εισόδου. Στην ακίνητη πτερύγωση, εφόσον δε συναλλάσσεται θερμότητα και έργο,
σύμφωνα με το νόμο της ενέργειας, η ολική ενθαλπία διατηρείται σταθερή (h o2=ho3). Στις αποκλίνουσες
διόδους μεταξύ των πτερυγίων πρέπει να μην πραγματοποιούνται μεγάλες επιβραδύνσεις, με αποτέλεσμα
αποκολλήσεις οριακών στρωμάτων και απώλειες.
Στο Σχήμα 9.2. φαίνονται οι μεταβολές των θερμοδυναμικών παραμέτρων του ρευστού στη βαθμίδα
του αξονικού συμπιεστή. Σύμφωνα με το νόμο διατήρησης της ενέργειας και το νόμο της στροφορμής
[Κεφάλαιο 2 Παράγραφος 7], για το ειδικό έργο, w,(ενέργεια ανά μονάδα μάζας που παίρνει το ρευστό από
τον συμπιεστή, για να δημιουργηθεί η συμπίεση) της κινητής πτερύγωσης του αξονικού συμπιεστή ισχύει:
w  h o2  h o1  u  (v t2  v t1 )
Η θεωρητική ωφέλιμη ισχύς που αποδίδεται στο ρευστό από την αντλία, είναι:
N  m  (h o2  h ο1)  m  u  (v  v )
 t2 t1
Η ενέργεια, που διατίθεται στο συμπιεστή απορροφάται για την αύξηση της πίεσης και της ταχύτητας
του αερίου, και καταναλώνεται για την κάλυψη των ποικίλων απωλειών τριβής. Η όλη εισερχόμενη ενέργεια
φανερώνεται ως αύξηση της ολικής θερμοκρασίας:
216
To3  To1  T3  T1 
u
cp

 v t2  v t1 
Η ισεντροπική απόδοση της βαθμίδας είναι:
 
h o3  h o1 Ιδανικό Αέριο Τ o3  Τ o1
e is   e is 
h o3  h o1 Τ o3  Τ o1
Σχήμα 9.2.
Μεταβολές των θερμοδυναμικών παραμέτρων στη βαθμίδα του αξονικού συμπιεστή
Εφόσον η διεργασία 1-3΄ είναι ισεντροπική, ισχύει:
γ-1

To3  Po3  γ
 
To1  Po1 
P
Ο λόγος o3  1 ονομάζεται λόγος πίεσης του συμπιεστή.
Po1
1.4. Θεωρία ροής βαθμίδας αξονικού στροβίλου

Στην Εικόνα 9.2. παρουσιάζεται ένας μονοβάθμιος αξονικός στρόβιλος. Επίσης στο Σχήμα 9.3. φαίνεται το
ανάπτυγμα μιας κυλινδρικής ομοαξονικής τομής μιας βαθμίδας αξονικού στροβίλου σε μια μέση απόσταση
[Εικόνα 9.2.] από τον άξονά του και στο Σχήμα 9.4. φαίνονται οι μεταβολές των θερμοδυναμικών
παραμέτρων στη βαθμίδα του αξονικού στροβίλου. Θα θεωρηθεί ότι όλα τα μεγέθη που περιγράφουν τη ροή
διαμέσου της βαθμίδας είναι σταθερά και ίσα με αυτά που αντιστοιχούν στη μέση διάμετρο της πτερωτής,
πράγμα το οποίο ισχύει προσεγγιστικά, μόνο όταν το μήκος των πτερυγίων είναι μικρό. Για μεγάλο μήκος
πτερυγίων, υπάρχει σημαντική διαφορά της περιφερειακής ταχύτητας στη βάση και στο άκρο του πτερυγίου,
και η διαμόρφωση των πτερυγίων πρέπει να γίνεται, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός αυτό. Η διαμόρφωση
των πτερυγίων στο χώρο, όπως και στις αξονικές αντλίες, γίνεται με βάση τη διατήρηση σταθερής τιμής για
217
την αξονική συνιστώσα της ταχύτητας και για το ειδικό έργο της κινητής πτερύγωσης από τη βάση μέχρι το
άκρο του πτερυγίου.
(α) (β)
Εικόνα 9.2.
Μονοβάθμιος αξονικός αεριοστρόβιλος αεροπορικού κινητήρα. Μέση ομοαξονική κυλινδρική τομή. Προσαγωγή του αερίου
από το θάλαμο καύσης στην ακίνητη πτερύγωση.
Σχήμα 9.3.
Βαθμίδα αξονικού αεριοστρόβιλου, τρίγωνα ταχυτήτων
218
Σχήμα 9.4.
Μεταβολές των θερμοδυναμικών παραμέτρων στη βαθμίδα του αξονικού αεριοστρόβιλου
Σύμφωνα με το νόμο διατήρησης της ενέργειας και το νόμο της στροφορμής [Κεφάλαιο 2
Παράγραφος 7], για το ειδικό έργο, w,(ενέργεια ανά μονάδα μάζας που δίνει το ρευστό στον αεριοστρόβιλο)
της κινητής πτερύγωσης του αξονικού αεριοστρόβιλου ισχύει:
w  h o1  h  u  (v  v )
ο3 t2 t3
Η θεωρητική καταναλισκόμενη ισχύς από το ρευστό, που αποδίδεται στο στρόβιλο είναι:
N  m  (ho1  hο3)  m  u  (v  v )
 t2 t3
(Επισημαίνεται με έμφαση ότι, όταν οι εφαπτομενικές συνιστώσες της απόλυτης ταχύτητας έχουν
αντίθετη φορά, τότε η διαφορά τους ισούται με το άθροισμα των μέτρων τους)
Η ενέργεια που διατίθεται στο στρόβιλο, για να παράγει μηχανικό έργο και να καλύψει τις ποικίλες
απώλειες τριβής, έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση της πίεσης και της απόλυτης ταχύτητας του αερίου. Η όλη
αποβαλλόμενη ενέργεια φανερώνεται ως μείωση της ολικής θερμοκρασίας:
To1  To3 
u

 v  v t3
c p t2

Η ισεντροπική απόδοση της βαθμίδας είναι:
h o1  h o3 Ιδανικό Αέριο Τ  Τ o3
e is   e is  o1
h o1  h o3 Τ o1  Τ o3
Εφόσον η διεργασία 1-3΄ είναι ισεντροπική, ισχύει:

γ-1
To1  Po1  γ
 
  P 
To3  o3 
219
 γ-1 
 Τ   P  γ 
 
To1  To3  e is   Τ  Τ    e is  Τ o1  1  o3   e is  Τ o1  1   o3  
 o1 o3   Τ o1   P  
    o1  
 
P
Ο λόγος o1  1 ονομάζεται λόγος πίεσης του στροβίλου.
P
o3
2. Ακτινικοί συμπιεστές / Γενικά χαρακτηριστικά / Μορφολογία βαθμίδας / Η

αύξηση της ενθαλπίας σε ακτινικό συμπιεστή, παράγοντας ολίσθησης
Ο ακτινικός συμπιεστής συνίσταται από ένα ακίνητο σπειροειδές περίβλημα, μέσα στο οποίο μπορεί να
περιστρέφεται ένα στροφείο ακτινικής ροής, με ακτινικά πτερύγια (β2=90ο). Η ταχύτητα του ρευστού
αυξάνεται στο στροφείο, και μειώνεται στον αποκλίνοντα αγωγό του σπειροειδούς περιβλήματος, με
αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση της στατικής πίεσης. Μεταξύ του στροφείου και του περιβλήματος
δημιουργείται χώρος χωρίς πτερύγια [Εικόνα 9.3.]. Τα στροφεία των ακτινικών συμπιεστών είναι δυνατόν να
διαμορφωθούν με πτερύγωση και από τις δύο πλευρές. Αέρας αναρροφάται από την οπή του κελύφους, κατά
τη διεύθυνση του άξονα της μηχανής, και στροβιλίζεται με υψηλή ταχύτητα από τα ακτινικά πτερύγια του
στροφείου.
Εικόνα 9.3.
Ακτινικός συμπιεστής. Στροφείο, περίβλημα, χώρος χωρίς πτερύγια.
Η ροή του αέρα διαμέσου του στροφείου του συμπιεστή συνοδεύεται με αύξηση της στατικής πίεσης
στην έξοδο του στροφείου. Η υπόλοιπη αύξηση της στατικής πίεσης, μέχρι την έξοδο από το σπειροειδές
κέλυφος, συμβαίνει στο αποκλίνον περίβλημα της εξόδου του αερίου από τη μηχανή (διαχύτης), έτσι ώστε η
ταχύτητα εξόδου να μειωθεί στα επίπεδα της ταχύτητας αναρρόφησης. Η τριβή στον αποκλίνοντα αγωγό του
διαχύτη είναι δυνατόν να προκαλέσει πτώση της ολικής πίεσης. Συνήθως οι ακτινικοί συμπιεστές
σχεδιάζονται, έτσι ώστε η μισή αύξηση της στατικής πίεσης να συμβαίνει στο στροφείο και η άλλη μισή στο
αποκλίνον τμήμα της εξόδου. Το διάκενο μεταξύ των πτερυγίων του στροφείου και του περιβλήματος πρέπει
να είναι μικρό, έτσι ώστε να αποφεύγονται εσωτερικές ροές στο στροφείο από περιοχές υψηλής πίεσης σε
περιοχές χαμηλότερης. Χρησιμοποιούνται στο στροφείο ευθέα ακτινικά πτερύγια και όχι πρόσθιας ή οπίσθιας
κλίσης, για λόγους αποφυγής καμπτικών τάσεων στα πτερύγια από τη φυγόκεντρο δύναμη που αναπτύσσεται
από την περιστροφή του στροφείου με υψηλή ταχύτητα.
220
(α) (β)
Σχήμα 9.5.
Τρίγωνα ταχυτήτων σε στροφείο ακτινικού συμπιεστή.
Το αέριο εισέρχεται στην οπή αναρρόφησης και προσβάλλει την πτερωτή, κατά τη διεύθυνση του
άξονα του στροφείου. Η διεύθυνση της σχετικής ταχύτητας καθορίζεται από τα κεκαμμένα πτερύγια στην
είσοδο του στροφείου. Η γωνία του τριγώνου ταχυτήτων εισόδου πρέπει να είναι α 1=90ο , για να
μεγιστοποιηθεί το ειδικό έργο του στροφείου επί του ρευστού σύμφωνα με το νόμο της στροφορμής [Σχήμα
9.5.].
Στην έξοδο του στροφείου στην ιδανική περίπτωση, επειδή τα πτερύγια είναι ακτινικά, β2=90 ο και η
εφαπτομενική συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας πρέπει να είναι ίση με τη περιφερειακή ταχύτητα. Όμως η
αδράνεια του αέρα, που εγκλωβίζεται μεταξύ των πτερυγίων, τον εμποδίζει να αποκτήσει εφαπτομενικά στην
έξοδο του στροφείου την περιφερειακή ταχύτητα του στροφείου. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως
ολίσθηση [5]. Το τρίγωνο ταχυτήτων εξόδου διαμορφώνεται τελικά, όπως φαίνεται στο Σχήμα 9.5..Η
απόκλιση της εφαπτομενικής συνιστώσας της απόλυτης ταχύτητας από την περιφερειακή ταχύτητα του
στροφείου στην έξοδο εξαρτάται από τον αριθμό των πτερυγίων του στροφείου. Όσο περισσότερα πτερύγια
διαθέτει το στροφείο τόσο μικρότερη είναι η ολίσθηση. Ο λόγος της εφαπτομενικής συνιστώσας της
απόλυτης ταχύτητας προς την περιφερειακή ταχύτητα του στροφείου στην έξοδο ονομάζεται παράγοντας
ολίσθησης ο οποίος προσεγγίζεται πειραματικά:
v t2
σ
u2
0.63  π
Κατά την πειραματική προσέγγιση του Stanitz, σ  1  , όπου z είναι ο αριθμός των πτερυγίων
z
[5].
Το θεωρητικό έργο του ακτινικού συμπιεστή, σύμφωνα με το νόμο της στροφορμής, είναι:
wh -h  u 2  v t2  σ  v 2 , όπου hο3 είναι η ολική ενθαλπία του αερίου μετά το αποκλίνον
o3 o1 t2
τμήμα της εξόδου (διαχύτης).
Η ενέργεια που διατίθεται στο συμπιεστή απορροφάται για την αύξηση της πίεσης και της ταχύτητας
του αερίου και καταναλώνεται για την κάλυψη των ποικίλων απωλειών τριβής. Η όλη εισερχόμενη ενέργεια
φανερώνεται ως αύξηση της ολικής θερμοκρασίας:
221
σ  v2
To3  To1  T  T  T3  T1  t2
o2 o1 cp
Αν 1-3΄ είναι η ισεντροπική διεργασία συμπίεσης του αερίου, ισχύει [Σχήμα 9.2. όμοιο και για
ακτινικό συμπιεστή με ακίνητη πτερύγωση την αποκλίνουσα έξοδο, τον διαχύτη]:
γ-1 γ γ γ
To3
 
P  γ
  o3 
P  
 o3   o3 

 T  γ  1  e is  To3  To1
 1 
  γ 1

 e σv
 1  is
2
t2 
 γ 1
To1  Po1  Po1  T   T   c T 
 o1  o1  p o1 
 
h o3  h o1 Ιδανικό Αέριο Τ o3  Τ o1
e is    e is 
h o3  h o1 Τ o3  Τ o1
3. Ο ακτινικός συμπιεστής σε σύγκριση με τον αξονικό
Οι ακτινικοί και οι φυγοκεντρικοί συμπιεστές κατατάσσονται τυπικά στην κατηγορία των δυναμικών
μηχανών. Με τον όρο δυναμικός συμπιεστής, όπως ακριβώς και στην περίπτωση των δυναμικών αντλιών,
νοείται ένας συμπιεστής συνεχούς ροής ο οποίος χρησιμοποιεί περιστρεφόμενο στροφείο. Το στροφείο
αυξάνει την ταχύτητα και την πίεση του αερίου, που υπόκειται σε συμπίεση. Σε σύγκριση με τους συμπιεστές
θετικής εκτόπισης οι δυναμικοί συμπιεστές είναι μικρότεροι σε μέγεθος, και δημιουργούν λιγότερες παλμικές
δονήσεις κατά τη λειτουργία τους.
Οι φυγοκεντρικοί ή ακτινικοί συμπιεστές συνίστανται τυπικά από μία ή περισσότερες βαθμίδες. Κάθε
βαθμίδα αποτελείται από ένα στροφείο με κατάλληλα διαμορφωμένα πτερύγια και από ένα ακίνητο
αποκλίνον τμήμα εξόδου της ροής, που λειτουργεί ως διαχύτης.
Σε ένα φυγοκεντρικό συμπιεστή το αέριο εισέρχεται στο στροφείο αξονικά, από την οπή αναρρόφησης
του περιβλήματος και εξέρχεται από το στροφείο κατά την ακτινική διεύθυνση. Τα πτερύγια του στροφείου
μεταφέρουν ενέργεια στο αέριο και το αναγκάζουν, υπό την επίδραση φυγοκέντρων δυνάμεων, να αποβληθεί με
ορμή από την επιφάνεια εξόδου του στροφείου. Το αέριο, στη συνέχεια, ρέει προς την έξοδο διαμέσου ενός
σπειροειδούς αποκλίνοντος τμήματος (διαχύτης) του περιβλήματος του στροφείου, όπου σύμφωνα με το νόμο της
ενέργειας (εξίσωση Bernoulli), η κινητική του ενέργεια ανά μονάδα μάζας του, (v2/2), μετατρέπεται σε ενέργεια
ανά μονάδα μάζας λόγω πίεσης, (P/ρ). Το στροφείο, δηλαδή, μεταφέρει κινητική ενέργεια στο αέριο, και το
αποκλίνον τμήμα του περιβλήματος, που λειτουργεί ως ακίνητη πτερύγωση με ένα πτερύγιο, μετατρέπει μέρος
αυτής σε ενέργεια, που αποθηκεύτηκε σε αυτό λόγω μετακίνησης δυνάμεων που οφείλονται στην πίεσή του.
Το επίπεδο της αύξησης της πίεσης σε ένα φυγοκεντρικό συμπιεστή εξαρτάται, κυρίως, από το
μέγεθος και τον αριθμό στροφών στη μονάδα του χρόνου του στροφείου. Η μέγιστη δυνατή ταχύτητα
περιστροφής του στροφείου φράσσεται από την αντοχή του υλικού κατασκευής των πτερυγίων του στροφείου
και από την ταχύτητα του ήχου στο αέριο. Συνεπώς υπάρχει άνω όριο στην αύξηση της πίεσης του αερίου,
όταν χρησιμοποιείται μια βαθμίδα συμπιεστή. Όταν χρησιμοποιείται πολυβάθμιος φυγοκεντρικός
συμπιεστής, με τη σύνδεση περισσοτέρων βαθμίδων σε σειρά, τότε ο περιορισμός αυτός αίρεται, και το αέριο
συμπιέζεται στην επιθυμητή πίεση, διερχόμενο διαδοχικά από τη μια βαθμίδα στην άλλη.
Το μικρό μέγεθος και η υψηλή απόδοση των ακτινικών συμπιεστών αποτελούν τα βασικά
πλεονεκτήματά τους. Σαν μειονεκτήματα μπορούν να αναφερθούν το υψηλό κόστος απόκτησης και τα
πολύπλοκα συστήματα ελέγχου των παλμικών δονήσεων που δημιουργούν, δεδομένου ότι λειτουργούν με
υψηλές ταχύτητες περιστροφής. Οι ακτινικοί συμπιεστές χρησιμοποιούνται, κυρίως, σε δίκτυα φυσικού
αερίου και σε εφαρμογές συμπίεσης αέρα, όπως, για παράδειγμα, στους στροβιλοσυμπιεστές υπερπλήρωσης
των μηχανών εσωτερικής καύσης.
Οι αξονικοί συμπιεστές χρησιμοποιούνται σε εφαρμογές με απαιτήσεις μικρής σχετικά αύξησης της
πίεσης του αερίου αλλά υψηλής παροχής του. Το στροφείο των αξονικών συμπιεστών αποτελείται από μια
πλήμνη, στην οποία περιφερειακά, με συγκεκριμένο βήμα είναι προσαρμοσμένα πτερύγια ειδικής γεωμετρίας
με διατομή αεροτομών.
222
Σε αντίθεση με τους ακτινικούς συμπιεστές, στους συμπιεστές αξονικής ροής δεν αλλάζει η
διεύθυνση της ροής, καθώς αυτή διέρχεται διαμέσου του στροφείου. Η είσοδος και η έξοδος του αερίου στο
στροφείο γίνεται κατά τη διεύθυνση του άξονα περιστροφής του στροφείου. Το αέριο επιταχύνεται στην
κινητή πτερύγωση της βαθμίδας, και, στη συνέχεια, επιβραδύνεται στις αποκλίνουσες διόδους των πτερυγίων
της ακίνητης πτερύγωσης, με αποτέλεσμα την αύξηση της πίεσής του.
Εφαρμογές μεγάλων πολυβάθμιων αξονικών συμπιεστών γίνονται, κυρίως, για τη συμπίεση του αέρα
εισόδου στους θαλάμους καύσης που τροφοδοτούν με καυσαέρια επίγειους, ή αεροπορικούς
αεριοστροβίλους. Κάθε βαθμίδα πολυβάθμιου αξονικού συμπιεστή αποτελείται από ένα κινούμενο στροφείο
το οποίο συμπιέζει και επιταχύνει το αέριο που εισέρχεται σε αυτό, και από μια σειρά ακινήτων πτερυγίων,
προσαρμοσμένων στο περίβλημα της μηχανής, τα οποία πτερύγια το επιβραδύνουν και αυξάνουν περαιτέρω
την πίεσή του.
Οι αξονικοί συμπιεστές έχουν σχετικά καλύτερη απόδοση, αλλά η απόδοση αυτή επιτυγχάνεται σε
πολύ περιορισμένο πεδίο τιμών ταχυτήτων περιστροφής. Στα μειονεκτήματά τους αναφέρονται το μεγάλο
βάρος το οποίο δημιουργεί υψηλές απαιτήσεις ισχύος κατά την εκκίνηση.
4. Αξονικοί στρόβιλοι / Παράμετροι λειτουργίας βαθμίδας / Χαρακτηριστικές

καμπύλες λειτουργίας βαθμίδας – Χαρακτηριστικές καμπύλες λειτουργίας
πολυβάθμιων στροβίλων – Τύποι και διατάξεις βαθμίδων στροβίλου – Βαθμός
απόδοσης βαθμίδας στροβίλου
Όπως και με τους συμπιεστές, υπάρχουν δύο βασικοί τύποι στροβίλων. Οι στρόβιλοι ακτινικής ροής και οι
στρόβιλοι αξονικής ροής. Μια βαθμίδα αξονικού στροβίλου, όπως αναφέρθηκε, διαθέτει μια ακίνητη
πτερύγωση μεταξύ των διόδων της οποίας το αέριο επιταχύνεται, και η πίεσή του ελαττώνεται. Οι δίοδοι
δηλαδή, μεταξύ των πτερυγίων λειτουργούν ως ακροφύσια. Ακολουθεί μια αξονική κινητή πτερύγωση, στην
οποία η ταχύτητα μειώνεται καθώς και η πίεση του αερίου μειώνεται ακόμα περισσότερο.
Ένας αξονικός αεριοστρόβιλος μπορεί να διαθέτει πολλές βαθμίδες (πολυβάθμιος). Τότε η έξοδος
μιας βαθμίδας είναι είσοδος της επόμενης. Όταν η ταχύτητα εισόδου στη βαθμίδα είναι ίδια με την ταχύτητα
εξόδου, τότε η βαθμίδα είναι τυπική, ή επαναλαμβανόμενη, και επαναλαμβάνεται με την ίδια μορφή
πτερυγίων στην ακίνητη και στην κινητή πτερύγωση. Ο αριθμός των βαθμίδων εξαρτάται από την ισχύ του
στροβίλου, την ταχύτητα περιστροφής του και τη διάμετρό του. Ο στρόβιλος, ως βασικό τμήμα μιας θερμικής
στροβιλομηχανής, δέχεται καυσαέρια από το θάλαμο καύσης με υψηλή θερμοκρασία ( μέχρι 1800οC) [5], τα
οποία εκτονώνονται σε χαμηλή πίεση και θερμοκρασία. Τα πτερύγια των στροβίλων αυτών υφίστανται
ισχυρή θερμική καταπόνηση.
Η βαθμίδα σε έναν αξονικό στρόβιλο μπορεί να διαμορφωθεί ως βαθμίδα δράσης ή βαθμίδα
αντίδρασης. Στη βαθμίδα δράσης η πτώση της στατικής πίεση πραγματοποιείται εξ ολοκλήρου στην ακίνητη
πτερύγωση. Στην κινητή πτερύγωση η μορφή του πτερυγίου αναστρέφει τη σχετική ροή χωρίς μεταβολή της
πίεσης του ρευστού.
Ως παράμετροι λειτουργίας της βαθμίδας αξονικού στροβίλου ορίζονται:
(α) Ο συντελεστής παροχής:
v
Φ n
u
(β) Ο συντελεστής φόρτισης:
h h u  (v v ) (v  v )
Ψ o2 o3  t2 t3  Φ  t2 t3
u2 u2 v
n
(γ) Όπως αναφέρθηκε στο Κεφάλαιο 8 Παράγραφος 1, ως βαθμός αντίδρασης, RD, ενός στροβίλου
ορίζεται ο λόγος της ισεντροπικής μεταβολής της ενθαλπίας του ρευστού στο στροφείο προς την ισεντροπική
μεταβολή της ενθαλπίας του ρευστού στο σύνολο της βαθμίδας του στροβίλου (στροφείο και ακίνητη οδηγός
διάταξη).
223
T  T3
RD  2
T1  T3
Σχήμα 9.6.
Υπέρθεση τριγώνων ταχυτήτων σε στροφείο αξονικού συμπιεστή.
Στο Σχήμα 9.6. φαίνεται η υπέρθεση των τριγώνων ταχυτήτων εισόδου και εξόδου της ροής σε
αξονικό στρόβιλο. Η περιφερειακή ταχύτητα στην είσοδο και στην έξοδο των πτερυγίων είναι ίδια και είναι
ίση με την περιφερειακή ταχύτητα του στροφείου στη μέση διάμετρό του. Η αξονική ταχύτητα στην είσοδο
και στην έξοδο του στροφείου διατηρείται, vn, εφόσον η διατομή της ροής είναι ίδια και ο νόμος της
συνέχειας επιβάλει διατήρηση της παροχής όγκου, εφόσον η πυκνότητα του ρευστού παραμένει σταθερή.
Επισημαίνεται με έμφαση ότι για τη γεωμετρική ανάλυση του Σχήματος 9.6. δε χρησιμοποιούνται οι
γωνίες των τριγώνων ταχυτήτων ροής, α (γωνία μεταξύ της απόλυτης ταχύτητας και της περιφερειακής) και β
(γωνία μεταξύ της σχετικής ταχύτητας και της περιφερειακής). Για διευκόλυνση της υπολογιστικής διαδικασίας,
χρησιμοποιούνται διεθνώς οι γωνίες που σχηματίζουν η απόλυτη ταχύτητα με την αξονική διεύθυνση, φ και η
σχετική ταχύτητα με την αξονική διεύθυνση, ω. Χρησιμοποιούνται λοιπόν διαφορετικά σύμβολα για την αποφυγή
συγχύσεων. Φυσικά είναι πολύ εύκολο να διαπιστώσει κανείς τη σχέση μεταξύ των γωνιών α και φ, καθώς
επίσης, των β και ω.
Από τη γεωμετρία του παραπάνω σχήματος προκύπτει:
u 1
 tanφ 2  tanω 2  tanω 3  tanφ 3 
vn Φ
Σχέση 3.
Το ειδικό έργο της βαθμίδας διαμορφώνεται ως εξής:
wh h  c  (T  T )  u  (v  v )  u  v  (tan φ  tan φ )  u  v  (tan ω  tan ω )

o2 o3 p o2 o3 t2 t3 n 2 3 n 2 3
Ο συντελεστής φόρτισης διαμορφώνεται ως εξής:
c p  (To2  To3) u  (v  v ) v  (tanω  tanω )

Ψ  t2 t3  n 2 3    ( tanω  tanω )
2 3
u2 u 2 u
Σχέση 4.
Αν η βαθμίδα του αξονικού στροβίλου είναι τυπική ή επαναλαμβανόμενη τότε v1=v3 και ισχύει:
224
c p  (T1  T3 )  c p  (T  To3 )  u  v  (tan ω2  tan ω3 )
o1 n
Στο στροφείο η ολική σχετική ενθαλπία διατηρείται, διότι ως προς τον κινούμενο παρατηρητή δεν
2 2
υ2 υ3
υπάρχει παραγωγή έργου. Συνεπώς: c p  T2   c p  T2  ή
2 2
 
 2 
2
 2
2 
c p  T2  T3    υ 3  υ 2    v n  
1 2 1
 cos ω
1
2

1
2
 1

 2
2

  v n  tan 2 ω3  tan 2 ω 2 
 3 cos ω 2 
Με βάση τις παραπάνω σχέσεις ο βαθμός αντίδρασης της βαθμίδας διαμορφώνεται ως εξής:
 v 2   tan 2 ω  tan 2 ω 
1
T  T3
RD  2 
2c
p
n  3 2
 n

 v  tanω  tanω
3
 
2  Φ  tanω  tanω 
T1  T3
c
1

 u  v  tanω  tanω
n 2 3
 2u 2 3 2
p
Σχέση 5.
Από τις Σχέσεις 4 και 5 μπορούν να εκφρασθούν οι εφαπτόμενες των γωνιών ω 2 και ω3 συναρτήσει
των παραμέτρων Φ, Ψ και RD:
  
Ψ  Φ  tanω 2  tanω3  tanω 2  tanω3 
Ψ
Φ

Φ
  
RD   tanω3  tanω 2  tanω3  tanω 2 
2
2  RD
Φ

  2  RD
tanω3 
2Φ
Σχέση 6.
 - 2  RD
tanω 2 
2Φ
Σχέση 7.
1 1
Από τη Σχέση 3 προκύπτει: tanφ 2  tanω 2  και tanφ 3  tanω3 
Φ Φ
Για επαναλαμβανόμενη λοιπόν βαθμίδα, και σταθερή αξονική ταχύτητα, με γνωστό το απαιτούμενο
συνολικό ειδικό έργο του στροβίλου και τη συνολική πτώση της ολικής θερμοκρασίας και πίεσης, είναι
κρίσιμο να αποφασισθεί πόσες βαθμίδες θα χρησιμοποιηθούν και ποιος θα είναι ο βαθμός αντίδρασης κάθε
βαθμίδας. Θα χρησιμοποιηθούν πολλές βαθμίδες μικρού ειδικού έργου, και συνεπώς, μικρού Ψ, ή λίγες
βαθμίδες, με μεγαλύτερο Ψ. Ανάλογα με την εφαρμογή, διαφέρουν οι απαιτήσεις και οι συνθήκες που
καθορίζουν τις αποφάσεις. Οι αξονικοί αεριοστρόβιλοι χρησιμοποιούνται ευρύτατα στις αεροπορικές
εφαρμογές και στις επίγειες μονάδες παραγωγής ισχύος, χαμηλού σχετικά λόγου πίεσης (10:1), με καυσαέρια
από την καύση καθαρών, κυρίως, καυσίμων, όπως το φυσικό αέριο, ή με υδρατμό πολύ υψηλής πίεσης, όπως
απαιτείται από την ανάλυση του θερμοδυναμικού κύκλου Rankine. Στις εφαρμογές υψηλών πιέσεων, όπως
είναι μέρος των βαθμίδων αξονικών ατμοστροβίλων, οι βαθμίδες δράσης (RD=0) παρουσιάζουν καλύτερη
απόδοση, δηλαδή μικρότερες ενεργειακές απώλειες. Για χαμηλούς σχετικά λόγους πίεσης, χρησιμοποιούνται
βαθμίδες αντίδρασης, οι οποίες αποδίδουν καλύτερα, όταν η πτώση της ενθαλπίας διαμοιράζεται εξίσου στη
ακίνητη πτερύγωση της βαθμίδας και στην κινητή (RD=0.5). Στην περίπτωση αυτή η Σχέση 5 διαμορφώνεται
ως εξής:
225
0.5 
Φ
2
 
 tanω3  tanω 2  tanω3  tanω 2 
1

Σε συνδυασμό με τη Σχέση 3 προκύπτει:

u 1
 tanω3  tanω 2  tanω3  tanφ3  
vn Φ
tanω3  tanω 2  tanω3  tanω 2  tanω3  tanφ3
1
tanφ 2  tanω 2  tanω3  tanφ 3   tanω3  tanω 2  φ 3  ω 2  φ 2  ω3
Φ
Σχέση 8.
Σε επαναλαμβανόμενη βαθμίδα εφόσον η απόλυτη ταχύτητα εξόδου από την κινητή πτερύγωση είναι
ίδια με την απόλυτη ταχύτητα εισόδου στην ακίνητη πτερύγωση: φ1  φ3  ω 2
Σχήμα 9.7.
Μορφή χαρακτηριστικών καμπυλών αξονικού στροβίλου επαναλαμβανόμενης βαθμίδας με βαθμό αντίδρασης 0.5.
Τελικά οι Σχέσεις 6 και 7 σε συνδυασμό με τη Σχέση 8 και RD=0.5 διαμορφώνονται:
Ψ  2  RD
tanω3   Ψ  2  Φ  tanω 3  1  2  Φ  tanφ 2  1
2Φ
 - 2  RD
tanω 2   Ψ  2  Φ  tanω 2  1  2  Φ  tanφ 3  1
2Φ
226
Οι παραπάνω σχέσεις συνδέουν τα αδιαστατοποιημένα μεγέθη του ειδικού έργου της βαθμίδας του
αξονικού στροβίλου, Ψ, και της αξονικής ταχύτητας του αερίου, Φ, για διάφορες γωνίες φ 2 και φ3 που
συνδέονται με τη γεωμετρία των πτερυγίων της επαναλαμβανόμενης βαθμίδας του αξονικού στροβίλου με
βαθμό αντίδρασης 0.5. Η γραφική παράσταση των σχέσεων αυτών, όπως φαίνεται στο Σχήμα 9.7., εικονίζει
τις χαρακτηριστικές καμπύλες του αξονικού στροβίλου.
Στο Σχήμα 9.7. δίνεται, επίσης, η μορφή καμπυλών ίσης μέσης ισεντροπικής απόδοσης διαφόρων
σχεδιασμών πτερυγίων αξονικών στροβίλων για συγκεκριμένες τιμές του Ψ και του Φ. Παρατηρείται ότι για
χαμηλές τιμές του Ψ και του Φ δίνονται οι καλύτερες αποδόσεις. Χαμηλή τιμή των αδιαστατοποιημένων
μεγεθών Ψ και Φ σημαίνει χαμηλή ταχύτητα ροής του αερίου, και συνεπώς, μικρές απώλειες λόγω
εσωτερικής τριβής και τριβής της ροής με τα στερεά όρια που την περιβάλλουν. Χαμηλή τιμή του Ψ σημαίνει
μικρό ειδικό έργο βαθμίδας, και συνεπώς, μεγάλο αριθμό βαθμίδων για μεγάλο συνολικό ειδικό έργο του
αξονικού στροβίλου. Χαμηλές τιμές του Φ σημαίνει μικρή αξονική ταχύτητα και για μεγάλη παροχή μάζας
απαιτείται μεγάλη διατομή διέλευσης του αερίου, δηλαδή μεγάλες διαστάσεις του στροφείου της αξονικής
μηχανής. Έτσι λοιπόν, όταν δεν ενδιαφέρει το βάρος και οι διαστάσεις της κατασκευής, όπως είναι οι επίγειες
εφαρμογές αξονικών αεριοστροβίλων ισχύος, κατά το σχεδιασμό χρησιμοποιούνται χαμηλές τιμές για το Φ
και το Ψ, για να επιτευχθούν υψηλές αποδόσεις. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί, όμως, στις αεροπορικές
εφαρμογές, όπου το βάρος και οι διαστάσεις της μηχανής έχουν πρωτεύοντα ρόλο [5].
5. Μηχανισμοί απωλειών σε στροβίλους

Οι ενεργειακές απώλειες στις πτερυγώσεις των αεριοστροβίλων εξαρτώνται από την ταχύτητα του αερίου, τη
γεωμετρία του πτερυγίου, το πάχος του οριακού στρώματος στο τοίχωμα του πτερυγίου και την τύρβη που
αναπτύσσεται σε διάφορα σημεία της ροής.
Το οριακό στρώμα που αναπτύσσεται στην επιφάνεια των πτερυγίων, είναι δυνατόν να αποκολληθεί,
όταν κυρίως η γωνία προσβολής του πτερυγίου από το αέριο είναι μεγάλη. Η αποκόλληση του οριακού
στρώματος έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη ανεπιθύμητης τύρβης και την καταστροφή του μηχανισμού
συναλλαγής δυνάμεων μεταξύ ρευστού και στροφείου, με αποτέλεσμα την πτώση της απόδοσης του
στροβίλου.
Ενεργειακές απώλειες μπορούν να συμβούν και από την ανάπτυξη τριβής σε επιφάνειες εκτός των
πτερυγίων, όπως είναι η επιφάνεια της βάσης των κινητών πτερυγίων και η επιφάνεια του περιβλήματος του
στροβίλου, όπου στηρίζονται τα ακίνητα πτερύγια.
Τέλος απώλειες ενέργειας δημιουργούνται και λόγω της ύπαρξης του διακένου μεταξύ των πτερυγίων
και του περιβλήματος που τα περιβάλλει.
6. Ακτινικοί στρόβιλοι / Περιγραφή και χρήσεις των ακτινικών στροβίλων –

ανάλυση της ροής σε ακτινικό στρόβιλο
Τα στροφεία των ακτινικών στροβίλων έχουν παρόμοια εμφάνιση με αυτά των ακτινικών συμπιεστών. Η ροή
του αερίου όμως γίνεται αντίστροφα. Το αέριο εισέρχεται στο στροφείο περιφερειακά, όπου, αντί του
αποκλίνοντος σπειροειδούς κελύφους, είναι τοποθετημένα ακίνητα συγκλίνοντα πτερύγια που δημιουργούν
ακροφύσια επιτάχυνσης της ροής, που προσβάλει το στροφείο ακτινικά. Η έξοδος του επιβραδυνόμενου
αερίου από τα πτερύγια του στροβίλου γίνεται κατά την αξονική διεύθυνση, μέσω της οπής εξόδου του
περιβλήματος. Οι ακτινικοί στρόβιλοι [Εικόνα 9.4.], χρησιμοποιούνται συχνά σε μικρά μεγέθη για ανάκτηση
ενέργειας από τα καυσαέρια των μηχανών εσωτερικής καύσης και την κίνηση ακτινικών συμπιεστών στον
ίδιο άξονα, με στόχο την υπερπλήρωση με αέρα των κινητήρων και την αύξηση της παραγόμενης ισχύος. Δεν
είναι κατάλληλοι για το υψηλής θερμοκρασίας περιβάλλον των αεριοστρόβιλων ισχύος, όπου οι αξονικοί
αεριοστρόβιλοι έχουν αποκλειστική εφαρμογή και παρουσιάζουν, σαφώς, υψηλότερη απόδοση.
227
(α) (β)
Εικόνα 9.4.
Μονοβάθμιος ακτινικός αεριοστρόβιλος.
Τα πτερύγια του στροφείου των ακτινικών αεριοστροβίλων υπόκεινται σε ισχυρές καταπονήσεις που
προκαλούνται από τη φυγόκεντρο δύναμη και από τη συχνά ασταθή ροή του καυσαερίου υψηλής
θερμοκρασίας. Προτιμώνται ακτινικά πτερύγια, και όχι καμπύλα, κυρίως για να αποφεύγονται επιπρόσθετες
τάσεις που οφείλονται στην καμπτική καταπόνησή τους. Από τη θέση 2 του Σχήματος 9.8., τα πτερύγια
αναπτύσσονται ακτινικά προς το κέντρο του στροφείου, και παράλληλα στρέφουν τη ροή του αερίου προς την
αξονική διεύθυνση. Το τμήμα της εξόδου των πτερυγίων είναι καμπυλωμένο, έτσι ώστε να μηδενίζεται η
εφαπτομενική συνιστώσα της απόλυτης ταχύτητας εξόδου, για να μεγιστοποιείται το ειδικό έργο στο
στροφείο.
Στο Σχήμα 9.8. φαίνονται τα τρίγωνα ταχυτήτων εισόδου και εξόδου της ροής στις θέσεις 2 και 3
αντίστοιχα, του στροφείου. Η σχετική ταχύτητα εισόδου της ροής στο στροφείο έχει ακτινική διεύθυνση ενώ
η απόλυτη ταχύτητα εξόδου της ροής από το στροφείο έχει αξονική διεύθυνση.
Σχήμα 9.8.
Ακτινικός στρόβιλος, τρίγωνα ταχυτήτων
Η διεργασία αδιαβατικής εκτόνωσης 1-2-3 του αερίου σε ακτινικό στρόβιλο που περιλαμβάνει μια
βαθμίδα ακίνητης πτερύγωσης με συγκλίνοντα πτερύγια υπό μορφή ακροφυσίων, για την αύξηση της
228
ταχύτητας και την παράλληλη πτώση της πίεσης και μια βαθμίδα κινητής πτερύγωσης ακτινικής ροής,
φαίνεται στο Σχήμα 9.9. Οι ενεργειακές απώλειες προκαλούν την αύξηση της εντροπίας του αερίου κατά τη
διέλευσή του από τις δύο πτερυγώσεις.
Το ειδικό έργο που γίνεται από το ρευστό στο στροφείο είναι:
w  h o1  h u v u 2
ο3 2 t2 2
Σχήμα 9.9.
Μεταβολές των θερμοδυναμικών παραμέτρων στη βαθμίδα του ακτινικού αεριοστρόβιλου

[4] ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΟΛΥΖΑΚΗΣ, Λειτουργία αεριοστροβίλων και παραγωγή ενέργειας - προώθηση,
Εκδόσεις POWER HEAT COOL 2012
[5] H. COHEN – G.F.C. ROGERS – H.I.H. SARAVANAMUTTOO, Gas turbine theory, Εκδόσεις
LOGMAN 1972
229
Κεφάλαιο 10 - Ατμοστρόβιλοι
Σύνοψη
Ανάλυση κύκλων ατμού και συσχέτιση με λειτουργία ατμοστροβίλου – Λειτουργία βαθμίδας, τύποι βαθμίδων,
διαβάθμιση – Επιδόσεις ατμοστροβίλου, απώλειες, εκτίμηση βαθμών απόδοσης – Λαβύρινθοι – Λειτουργία
σε μεταβαλλόμενα φορτία, μέθοδοι ελέγχου (governor) – Λίπανση εδράνων ατμοστροβίλου – Ευθυγράμμιση
ατμοστροβίλων(μέθοδοι) – Τεχνολογικά στοιχεία – Ιδιομορφίες ατμοστροβίλων υγρού ατμού.
Προηγούμενα κεφάλαια 1, 2, 3, 4,5 και 9.-
Κύρια λήμματα: Ατμοστρόβιλοι, , Curtis, Rateau, Parsons, Θερμοδυναμικός κύκλος Rankine.
Ανάπτυξη της ικανότητας του σπουδαστή να διακρίνει τα είδη, τις μορφές, τις ιδιαιτερότητες και τα
κατασκευαστικά χαρακτηριστικά των ατμοστροβίλων, καθώς και να υπολογίζει τα λειτουργικά χαρακτηριστικά
τους.
1. Ανάλυση κύκλων ατμού και συσχέτιση με τη λειτουργία ατμοστροβίλου–

Επιδόσεις ατμοστροβίλου, απώλειες, εκτίμηση βαθμών απόδοσης
Οι ατμοστρόβιλοι χρησιμοποιούνται ευρύτατα ανά τον κόσμο για την παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας σε
κεντρικές εγκαταστάσεις ισχύος μέχρι και 1500 MW. Μικρότερης ισχύος ατμοστρόβιλοι χρησιμοποιούνται
επίσης στη βιομηχανία για συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας. Ειδικά επεξεργασμένο
(αποσκληρημένο) νερό θερμαίνεται, με ισοβαρή διεργασία υψηλής πίεσης, σε κατάλληλα σχεδιασμένους
ατμολέβητες, οι οποίοι χρησιμοποιούν για την παραγωγή της θερμότητας ορυκτά, στερεά, υγρά και αέρια
συμβατικά καύσιμα ή στερεά απορρίμματα, αλλά και πυρηνικά καύσιμα σε εγκαταστάσεις ισχύος πυρηνικών
αντιδραστήρων. Ο παραγόμενος υδρατμός υπερθερμαίνεται, καθώς συνεχίζεται η ισοβαρής θέρμανση σε
υπερθερμαντήρα στην υψηλή πίεση, μέχρι και 175 bar. Η θερμοκρασία υπερθέρμανσης δεν υπερβαίνει τους
600oC. Ο θερμοδυναμικός κύκλος Rankine είναι η βάση της λειτουργίας των εγκαταστάσεων ισχύος με ατμό.
Η κύρια λειτουργική διάταξη του κύκλου αυτού έχει την παρακάτω μορφή [Σχήμα 10.1]:
.
Σχήμα 10.1.
Βασική λειτουργική διάταξη του κύκλου Rankine
Το αποσκληρημένο, για την αποφυγή επικαθήσεων στα υδραυλικά δίκτυα, νερό τροφοδοσίας της
εγκατάστασης του ατμοστροβίλου [Εικόνα 10.1.] συμπιέζεται αρχικά από τις αντλίες του κύκλου (διεργασία
230
1-2) στην υψηλή πίεση, η οποία διατηρείται σταθερή κατά τη θέρμανση του νερού, την ατμοποίησή του και
την υπερθέρμανση του παραγόμενου υδρατμού. Οι αντλίες καταναλώνουν έργο ανά μονάδα μάζας
προσερχομένου ρευστού (wp), το οποίο δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικό, συγκρινόμενο με το παραγόμενο έργο,
αφού πρόκειται για αύξηση της στατικής πίεσης και, μόνο, της υγρής φάσης. Το νερό θερμαίνεται μέσα στις
σωληνώσεις, που επενδύουν τα τοιχώματα του θαλάμου καύσης, ατμοποιείται και καθίσταται κορεσμένος
υδρατμός μέσα στο λέβητα, και υπερθερμαίνεται στην επιθυμητή υψηλή θερμοκρασία στον υπερθερμαντήρα
της εγκατάστασης (διεργασία 2-3). Η θερμότητα ανά μονάδα μάζας του νερού, (qb), που απαιτείται για την
ολοκλήρωση αυτής της σύνθετης διεργασίας, αποδίδεται από τη θερμογόνο ικανότητα των καυσίμων. Στη
συνέχεια, ο υπέρθερμος υδρατμός εκτονώνεται στον ατμοστρόβιλο ή στο σύστημα ατμοστροβίλων της
εγκατάστασης, σε πίεση κάτω της ατμοσφαιρικής (διατηρείται με αντλίες κενού) και οδηγείται στο
συμπυκνωτή (διεργασία 3-4) Κατά τη διάρκεια της διεργασίας αυτής παράγεται από το στρόβιλο έργο ανά
μονάδα μάζας του υδρατμού (wt), το οποίο χρησιμοποιεί η γεννήτρια για την παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας. Τελικά ο κύκλος κλείνει με τη διεργασία συμπύκνωσης του νερού και τη επαναφορά του στην
αρχική του κατάσταση (διεργασία 4-1). Ο συμπυκνωτής είναι κατάλληλα διαμορφωμένος εναλλάκτης
θερμότητας, στον οποίο αποβάλλεται, από τον εκτονωμένο υδρατμό, θερμότητα ανά μονάδα μάζας του
υδρατμού (qc). Η σημαντική αυτή ποσότητα θερμότητας παραλαμβάνεται από νερό που καταιονίζεται,
ψυχόμενο στον πύργο ψύξης της εγκατάστασης. Τα σημαντικά αυτά ποσά απόβλητης θερμότητας μπορούν να
χρησιμοποιηθούν για ανάγκες θερμότητας χαμηλών θερμοκρασιών της εγκατάστασης ή για τηλεθέρμανση
γειτονικών οικιστικών περιοχών στις μεγάλες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής.
Εικόνα 10.1.
Οι επικαθήσεις αλάτων στις εσωτερικές επιφάνειες των υδραυλών στους ατμολέβητες μειώνουν τη διατομή τους και
δυσχεραίνουν τη μετάδοση της θερμότητας [commons.wikimedia.org/wiki/File:Limescale-in-pipe.jpg]
Όπως καταδεικνύεται από την παραπάνω λειτουργική περιγραφή του κύκλου Rankine, η κινητήρια
συσκευή του κύκλου είναι ο στρόβιλος, ή το σύστημα στροβίλων και γίνεται προσπάθεια βελτίωσης του
σχεδιασμού των στοιχείων των ρευστοδυναμικών αυτών μηχανών και ρύθμισης των λειτουργικών
παραμέτρων του κύκλου, έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί η απόδοση του θερμοδυναμικού κύκλου και η
επιμέρους ισεντροπική απόδοση των βαθμίδων και του συνόλου του στροβίλου.
Στο Σχήμα 10.2. φαίνεται ο ιδανικός θερμοδυναμικός κύκλος Rankine σε διάγραμμα απόλυτης
θερμοκρασίας(T)-ειδικής εντροπίας(s). Υπενθυμίζεται ότι τα ειδικά μεγέθη αναφέρονται ανά μονάδα μάζας
ρευστού. Η μορφή του διαγράμματος ειδικής ενθαλπίας(h)-ειδικής εντροπίας(s) είναι πανομοιότυπη. Στις
ισοβαρείς διεργασίες ρευστών σε μια φάση, σύμφωνα με τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο (
1 1
δq  du  p  d  ή δq  dh   dP ), η συναλλασσόμενη θερμότητα ισούται με τη μεταβολή της ενθαλπίας
ρ ρ
του ρευστού (δq=dh). Στις ισοβαρείς διεργασίες θέρμανσης νερού σε υγρή κατάσταση, η θερμότητα που
προσφέρεται ανά μονάδα μάζας είναι ανάλογη της αύξησης της θερμοκρασίας, με βάση την εξίσωση της
231
θερμιδομετρίας: δq  dh  c p  dT ή h  c p  T ή δq  dh  T  ds  c p  dT . Από τη σχέση αυτή, με ολοκλήρωση,
συνάγεται ότι η σχέση ειδικής εντροπίας – απόλυτης θερμοκρασίας είναι λογαριθμική και παριστάνεται με
 T 
αντίστοιχη καμπύλη  ds  c p 
dT
 s  s  c  ln . Η ατμοποίηση του νερού σε μια συγκεκριμένη
 T o p T 
 o
πίεση γίνεται με σταθερή θερμοκρασία και σταθερή ειδική ενθαλπία που ονομάζεται λανθάνουσα θερμότητα
ατμοποίησης. Ο λόγος της μάζας του κορεσμένου υδρατμού, m΄΄, προς τη συνολική μάζα κορεσμένου νερού,
m΄ και κορεσμένου υδρατμού, m΄΄, σε κάθε στιγμή, κατά τη διάρκεια της ατμοποίησης, ονομάζεται ποιότητα
m 
του υδρατμού, x   0  x  1 . Κατά τη διάρκεια της ατμοποίησης υπάρχει συνεχώς μίγμα
m   m 
κορεσμένου νερού και κορεσμένου υδρατμού στην αντίστοιχη σταθερή θερμοκρασία και πίεση. Κάθε
ιδιότητα του μίγματος είναι το άθροισμα των αντίστοιχων ιδιοτήτων της υγρής και της αέριας κορεσμένης
φάσης. Για παράδειγμα, η ειδική ενθαλπία της κατάστασης 4, του μίγματος κορεσμένων καταστάσεων, που
φαίνεται στο διάγραμμα απόλυτης θερμοκρασίας – ειδικής εντροπίας του κύκλου Rankine [Σχήμα 10.2.],
είναι:
h 4  x  h 4  1  x   h
1
H υπερθέρμανση υδρατμού σε αέρια κατάσταση ακολουθεί τους νόμους των τελείων αερίων. Εδώ και
πάλι η σχέση ειδικής εντροπίας – απόλυτης θερμοκρασίας είναι λογαριθμική και παριστάνεται με αντίστοιχη
 T 
καμπύλη  ds  c p 
dT
 s  s  c  ln . Ισχύει και για τα αέρια η σχέση h  c p  T , από τον ορισμό
 T o p T 
 o
της ειδικής θερμότητας υπό σταθερή πίεση, cp. Η ειδική θερμότητα της αέριας κατάστασης, όμως, έχει
διαφορετική τιμή από την ειδική θερμότητα της υγρής κατάστασης. Για το λόγο αυτό η κλίση των ισοβαρών
καμπυλών στο διάγραμμα ειδικής εντροπίας – απόλυτης θερμοκρασίας είναι μεγαλύτερη [Σχήμα 10.2.].
Στο Σχήμα 10.2 φαίνονται, επίσης, οι πραγματικές αδιαβατικές διεργασίες, συμπίεσης από τις αντλίες
του κορεσμένου νερού χαμηλής πίεσης μετά τη συμπύκνωση (1-2) και εκτόνωσης στο στρόβιλο του
υπέρθερμου υδρατμού υψηλής θερμοκρασίας και πίεσης προς το συμπυκνωτή (3-4). Η διεργασίες αυτές
απέχουν από τις θεωρητικές ισεντροπικές διεργασίες 1-2is και 3-4is αντίστοιχα. Συμβαίνουν πάντα προς την
αύξηση της εντροπίας, που είναι το μέτρο της αταξίας των συστημάτων, λόγω των αναντιστρεπτοτήτων της
ροής στις ακίνητες και κινητές διατάξεις ακροφυσίων και πτερυγώσεων, των μικροδιαρροών του υδρατμού
διαμέσου των διακένων μεταξύ των στροφείων και του περιβλήματος (κελύφους) και των απωλειών
ενέργειας του υδρατμού κατά την έξοδό του από το στρόβιλο προς το συμπυκνωτή. Η ταχύτητα του
υπέρθερμου υδρατμού υψηλής πίεσης, πριν εκτονωθεί στις ακίνητες και κινητές πτερυγώσεις του στροβίλου,
καθώς και μετά την πλήρη εκτόνωσή του στον συμπυκνωτή, είναι πολύ μικρή, και στη διεθνή πρακτική
θεωρείται αμελητέα. Συνεπώς η ολική ενθαλπία, πριν τον ατμοστρόβιλο, αλλά και αμέσως μετά, πρακτικά
ταυτίζεται με τη στατική τιμή της ενθαλπίας. Είναι προφανές ότι, μετά την πρώτη ακίνητη πτερύγωση των
ακροφυσίων και καθώς ο υδρατμός διατρέχει εκτονούμενος τις κινητές και ακίνητες πτερυγώσεις των
βαθμίδων του ατμοστροβίλου, οι ταχύτητες που αναπτύσσονται είναι πολύ μεγάλες. Όταν λοιπόν εξετάζεται ο
ατμοστρόβιλος σε επίπεδο βαθμίδας, για τον υπολογισμό του ειδικού έργου της βαθμίδας χρησιμοποιείται η
διαφορά της ολικής ενθαλπίας στην είσοδο και στην έξοδο της βαθμίδας, όπως ακριβώς προβλέπει η
θεωρητική ανάλυση που παρουσιάσθηκε στο 2ο Κεφάλαιο, αλλά και στο 9ο Κεφάλαιο, κατά την παρουσίαση
των λειτουργικών χαρακτηριστικών της βαθμίδας των αεριοστροβίλων.
232
Σχήμα 10.2.
Διάγραμμα απόλυτης θερμοκρασίας – ειδικής εντροπίας κύκλου Rankine
Στη διεργασία 2-2΄ υλοποιείται η ισοβαρής θέρμανση του νερού υψηλής πίεσης, μέχρι να κορεσθεί. Ο
παράγων x, που εκφράζει την ποιότητα του υδρατμού, παραμένει μηδενικός σε όλη τη διεργασία. Μετά την
κατάσταση 2΄ εμφανίζεται κορεσμένος υδρατμός και, καθώς η θέρμανση συνεχίζεται μέχρι την κατάσταση
2΄΄, το λειτουργούν ρευστό είναι μίγμα κορεσμένου νερού (2΄) και κορεσμένου υδρατμού (2΄΄). Στη διεργασία
αυτή, παράλληλα με την πίεση, παραμένει σταθερή και η θερμοκρασία. Ο παράγων x, κατά την ατμοποίηση
2΄-2΄΄, λαμβάνει τιμές από 0 στο σημείο 2΄ μέχρι 1 στο σημείο 2΄΄. Όλα τα σημεία κορεσμού, για όλες τις
ισοβαρείς διεργασίες θέρμανσης του νερού, σχηματίζουν μια γραμμή με μορφή «καμπάνας». Η θέρμανση του
υδρατμού συνεχίζεται και στη διεργασία 2΄΄-3, κατά την οποία ο υδρατμός υπερθερμαίνεται, υπό την σταθερή
υψηλή πίεση του κύκλου, στον υπερθερμαντήρα του ατμολέβητα. Έτσι ο υπέρθερμος υδρατμός, έχει τώρα
υψηλή πίεση και την υψηλότερη θερμοκρασία του κύκλου, που μπορεί να φθάσει μέχρι 600 οC περίπου. Η
συνολική θερμότητα, qb, που πήρε το ρευστό στο λέβητα, ανά μονάδα μάζας του ρευστού, ισούται με τη
διαφορά της ενθαλπίας του, στο τέλος και στην αρχή της ισοβαρούς διεργασίας θέρμανσης.
qb  h3  h 2
Αν η εκτόνωση στον ατμοστρόβιλο ήταν ισεντροπική, το παραγόμενο ειδικό έργο, wtis, θα ήταν:
w  h 3  h 4is
tis
Επειδή υπάρχουν αναντιστρεπτότητες, ο ατμοστρόβιλος δεν μπορεί να θεωρηθεί ισεντροπικός αλλά

απλώς αδιαβατικός:
w  h3  h 4
t
Συνεπώς ο ισεντροπικός βαθμός απόδοσης του ατμοστροβίλου είναι:
wt h3  h 4
e tis  
w tis h 3  h 4is
233
Η ισεντροπική απόδοση των ατμοστροβίλων είναι 85% περίπου.
Στο συμπυκνωτή αποβάλλεται θερμότητα ανά μονάδα μάζας ρευστού, qc, με ισοβαρή τρόπο, σε
χαμηλή πίεση και θερμοκρασία, μέχρι να σχηματισθεί κορεσμένο νερό κατάστασης 1.
q  h  h1 (απόλυτη τιμή)
c 4
Τελικά το κορεσμένο νερό συμπιέζεται από την αντλία της εγκατάστασης στην υψηλή πίεση του
κύκλου. Αν η συμπίεση στον αντλία ήταν ισεντροπική, το καταναλισκόμενο ειδικό έργο, w pis, σε απόλυτη
τιμή, θα ήταν:
w h  h1
pis 2is
Επειδή υπάρχουν αναντιστρεπτότητες, η αντλία δεν μπορεί να θεωρηθεί ισεντροπική αλλά απλώς
αδιαβατική:
w  h 2  h1
p
Συνεπώς ο ισεντροπικός βαθμός απόδοσης της αντλίας είναι:
w pish  h1
e pis   2is
wp h 2  h1
Ο βαθμός απόδοσης του θεωρητικού, ιδανικού κύκλου RANKINE είναι:
w w (h 3 - h 4is ) - (h 2is  h1 )
tis pis
e 
qb h3  h 2
3600  kg 
Η ειδική κατανάλωση του υδρατμού, ssc, είναι: ssc 
w  w  kWh 
tis pis
Στο Σχήμα 10.3. φαίνεται πώς διαμορφώνεται ο θεωρητικός θερμοδυναμικός κύκλος Rnkine, αν
αυξηθεί η θερμοκρασία υπερθέρμανσης του υδρατμού. Είναι προφανές ότι, αν αυξηθεί η θερμοκρασία
υπερθέρμανσης, αυξάνεται και η ενθαλπία του υπέρθερμου υδρατμού, και, συνεπώς, αυξάνεται και το
παραγόμενο ειδικό έργο του ατμοστροβίλου. Παράλληλα αποδεικνύεται ότι αυξάνεται και ο βαθμός
απόδοσης του θεωρητικού κύκλου Rankine. Το ανώτατο όριο θερμοκρασίας υπερθέρμανσης περιορίζεται από
την αντοχή των χαλύβδινων σωλήνων, που χρησιμοποιούνται στους ατμολέβητες, καθώς και από την αντοχή
των κραμάτων του χάλυβα, από τα οποία κατασκευάζονται τα πτερύγια των ατμοστροβίλων. Με βάση τις
σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες η ανώτατη επιτρεπτή θερμοκρασία δεν υπερβαίνει τους 600οC.
234
Σχήμα 10.3.
Η αύξηση της θερμοκρασίας υπερθέρμανσης, αυξάνει το ειδικό έργο του στροβίλου.
Στο Σχήμα 10.4. φαίνεται πώς διαμορφώνεται ο θεωρητικός θερμοδυναμικός κύκλος Rankine, αν
αυξηθεί η υψηλή πίεση θέρμανσης, ατμοποίησης και υπερθέρμανσης του υδρατμού. Είναι προφανές ότι, αν
αυξηθεί η πίεση αυτή, χωρίς αύξηση της θερμοκρασίας υπερθέρμανσης, η ενθαλπία του υπέρθερμου
υδρατμού παραμένει σταθερή (h3΄=h3), αλλά μειώνεται η ενθαλπία του εκτονωμένου υδρατμού στο
συμπυκνωτή (h4is΄<h4is), και, συνεπώς, αυξάνεται το παραγόμενο ειδικό έργο του ατμοστροβίλου.
Παράλληλα αποδεικνύεται ότι αυξάνεται και ο βαθμός απόδοσης του θεωρητικού κύκλου Rankine, διότι
μειώνεται η αποβαλλόμενη θερμότητα. Μειώνεται επίσης και η ποιότητα, x, του υδρατμού στην έξοδο από
τον ατμοστρόβιλο και ο υδρατμός γίνεται πιο υγρός. Δεν πρέπει όμως να είναι x<0.88, και, για το λόγο αυτό,
η αύξηση της υψηλής πίεσης του κύκλου πρέπει να συνοδεύεται με αύξηση της θερμοκρασίας του
υπέρθερμου υδρατμού, μέσα στα επιτρεπτά, όμως, όρια.
Σχήμα 10.4.
Η αύξηση της υψηλής πίεσης θέρμανσης, ατμοποίησης και υπερθέρμανση του υδρατμού, αυξάνει το ειδικό έργο του
στροβίλου.
235
Επίσης αύξηση του ειδικού έργου στον ατμοστρόβιλο και αύξηση της απόδοσης του κύκλου
επιτυγχάνεται με μείωση της πίεσης συμπύκνωσης, μέχρι το όριο που καθορίζεται από τη θερμοκρασία του
νερού ψύξης στο συμπυκνωτή. Η μείωση της πίεσης στο συμπυκνωτή έχει ως συνέπεια τη μείωση της
ενθαλπίας εξόδου του υδρατμού από το στρόβιλο, και ,συνεπώς, την αύξηση του παραγόμενου ειδικού έργου.
Σημαντική αύξηση του βαθμού απόδοσης του θερμοδυναμικού κύκλου Rankine και των βαθμών
απόδοσης των ατμοστροβίλων επιτυγχάνεται με το θερμοδυναμικό κύκλο με αναθέρμανση του υδρατμού. Ο
υδρατμός υψηλής πίεσης εκτονώνεται πρώτα σε ατμοστρόβιλο δράσης (Curtis ή Rateau), ο οποίος αποδίδει
καλύτερα σε υψηλές πιέσεις. Η εκτόνωση αυτή, που παριστάνεται με τη διεργασία 3-4 στο σχηματικό
διάγραμμα απόλυτης θερμοκρασίας – ειδικής εντροπίας [Σχήμα 10.5.], γίνεται αδιαβατικά, συνήθως, μέχρι
την πίεση κορεσμού του υδρατμού με την ισεντροπική διεργασία εκτόνωσης 3-4΄΄ [Σχήμα 10.5.]. Η διεργασία
3-4 αποκλίνει της ισεντροπικής 3-4΄΄, λόγω αναντιστρεπτοτήτων (απωλειών ενέργειας), και πάντα προς τη
μεγαλύτερη εντροπία του υδρατμού. Μετά την έξοδό του από τον ατμοστρόβιλο δράσης υψηλών πιέσεων ο
υδρατμός οδηγείται πάλι στο λέβητα. Από εκεί οδηγείται σε δεύτερο υπερθερμαντήρα (εναλλάκτη
θερμότητας), και, υπό σταθερή πίεση, υπερθερμαίνεται και πάλι μέχρι την ανώτερη θερμοκρασία του κύκλου.
Η ισοβαρής αυτή διεργασία υπερθέρμανσης με χαμηλή πίεση παριστάνεται στο σχηματικό διάγραμμα
απόλυτης θερμοκρασίας – ειδικής εντροπίας με το καμπύλο τμήμα 4-5. Το συνολικό ποσό θερμότητας που
δίνεται ανά μονάδα μάζας του ρευστού στο λέβητα είναι το άθροισμα των ποσών για τη θέρμανση του νερού
(2-2΄), την ατμοποίηση (2΄-2΄΄), την υπερθέρμανση (2΄΄-3) και την αναθέρμανση (4-5). Ο υπέρθερμος
υδρατμός χαμηλής πίεσης οδηγείται τώρα στις βαθμίδες του στροβίλου αντίδρασης (Parsons), οι οποίες είναι
αναπτυγμένες στον ίδιο άξονα με τον ατμοστρόβιλο δράσης. Οι ατμοστρόβιλοι αντίδρασης έχουν καλύτερες
αποδόσεις από τους ατμοστροβίλους δράσης στις χαμηλές πιέσεις. Η εκτόνωση του υδρατμού στον
ατμοστρόβιλο αντίδρασης γίνεται αδιαβατικά, μέχρι τη χαμηλότερη πίεση του κύκλου, στο συμπυκνωτή. Η
διεργασία αυτή, στο σχηματικό διάγραμμα απόλυτης θερμοκρασίας – ειδικής εντροπίας, παριστάνεται με τη
γραμμή 5-6, είναι αδιαβατική και αποκλίνει και εδώ της ισεντροπικής διεργασίας 5-6is προς την αύξηση της
εντροπίας του ρευστού.
Ο ισεντροπικός βαθμός απόδοσης του ατμοστροβίλου δράσης (impulse) είναι:
w it h  h4
e itis   3
w itis h 3  h 4
Ο ισεντροπικός βαθμός απόδοσης του ατμοστροβίλου αντίδρασης (reaction) είναι:
w rt h  h6
e rtis   5
w rtis h 5  h 6is
Σχήμα 10.5.
Θερμοδυναμικός κύκλος Rankine με αναθέρμανση του υδρατμού.
http://www.learnengineering.org/2013/02/working-of-steam-turbine.html
236
2. Λειτουργία βαθμίδας, τύποι βαθμίδων, διαβάθμιση
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, οι ατμοστρόβιλοι ταξινομούνται σε δύο κύριες κατηγορίες, τους
ατμοστρόβιλους δράσης και τους ατμοστρόβιλους αντίδρασης.
Οι ατμοστρόβιλοι δράσης δέχονται υπέρθερμο υδρατμό υψηλής πίεσης και θερμοκρασίας, ο οποίος
διέρχεται πρώτα διαμέσου σταθερών σχηματισμών ακροφυσίων. Σε αυτά η δυναμική του ενέργεια, λόγω της
πίεσης που διαθέτει, μετατρέπεται σε κινητική. Τα ακροφύσια έχουν συγκλίνουσα – αποκλίνουσα μορφή,
διότι η ταχύτητα που αναπτύσσεται υπερβαίνει την ηχητική ταχύτητα για το μέσο αυτό (υδρατμός). Όλη η
πτώση πίεσης στη βαθμίδα δράσης συμβαίνει στο ακροφύσιο. Ο υδρατμός με μεγάλη ταχύτητα προσβάλει,
στη συνέχεια, τα πτερύγια της κινητής πτερύγωσης, που έχουν μορφή διατομής καμπύλου συμμετρικού
σκαφιδίου. Η πίεση παραμένει σταθερή και η σχετική ροή σχεδόν αναστρέφεται, ακολουθώντας την
καμπυλότητα του πτερυγίου. Η μεταβολή αυτή της διεύθυνσης της σχετικής ταχύτητας έχει σαν αποτέλεσμα
την άσκηση περιφερειακής δύναμης στην κινητή πτερωτή (στροφείο), σύμφωνα με το νόμο της ορμής. Η
πτερωτή περιστρέφεται, και ο υδρατμός, αφού οδηγηθεί από ακίνητη πτερύγωση, κατευθύνεται και πάλι στην
κινητή πτερύγωση της επόμενης βαθμίδας. Στους πολυβάθμιους ατμοστροβίλους υψηλής πίεσης αυτής της
μορφής, η ταχύτητα μειώνεται, όταν ο υδρατμός διατρέχει την κινητή πτερύγωση της βαθμίδας, ενώ η πίεση
παραμένει σταθερή. Γίνεται, δηλαδή, διαβάθμιση ταχύτητας, που χαρακτηρίζει το σχεδιασμό του
πολυβάθμιου ατμοστροβίλου Curtis [Σχήμα 10.6.]. Αν μετά την πρώτη εκτόνωση στην κινητή πτερύγωση ο
υδρατμός εισέλθει πάλι σε ακίνητη σειρά ακροφυσίων και συνεχίζεται η επανάληψη της βαθμίδας αυτού του
τύπου (ακροφύσια – κινητή πτερύγωση) σε πολυβάθμιο ατμοστρόβιλο [Σχήμα 10.7.], τότε γίνεται διαβάθμιση
πίεσης, που χαρακτηρίζει το σχεδιασμό του ατμοστροβίλου Rateau. Ο συνδυασμός των δύο τύπων με
εναλλαγές βαθμίδων Curtis και Rateau υλοποιεί σύνθετη διαβάθμιση ταχύτητας – πίεσης, και οι
ατμοστρόβιλοι αυτοί χαρακτηρίζονται Curtis – Rateau.
(α) (β)
Σχήμα 10.6.
Βαθμίδα ατμοστροβίλου δράσης με διαβάθμιση ταχύτητας (Curtis), τρίγωνα ταχυτήτων
Το ειδικό έργο της βαθμίδας είναι κατά τα γνωστά:
237

w  u 2  v t2  v t3 
(α) (β)
Σχήμα 10.7.
Βαθμίδα ατμοστροβίλου δράσης με διαβάθμιση πίεσης (Rateau), Πολυβάθμιος ατμοστρόβιλος Rateau
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Zoelly_turbine,_section_(Heat_Engines,_1913).jpg]
Οι ατμοστρόβιλοι αντίδρασης χρησιμοποιούνται για την εκτόνωση υπέρθερμου υδρατμού μέσων

και χαμηλών πιέσεων. Η βαθμίδα τους διαμορφώνεται από μια ακίνητη πτερύγωση, την οποία διαδέχεται μια
κινητή. Και στις δύο πτερωτές μειώνεται η πίεση του υδρατμού κατά τη διέλευσή του διαμέσου των
πτερυγίων. Οι ατμοστρόβιλοι αντίδρασης χαρακτηρίζονται ως στρόβιλοι με διαβάθμιση πίεσης. Τα πτερύγια,
που αποτελούν την ακίνητη πτερύγωση είναι συγκλίνοντα και, συνεπώς, επιταχύνουν τη ροή του ατμού,
υποβαθμίζοντας τη πίεση. Τα πτερύγια που συνιστούν τη στρεφόμενη πτερωτή, δημιουργούν και αυτά
συγκλίνοντες διόδους, επιταχύνοντας τη σχετική ροή και υποβαθμίζοντας την πίεση του ατμού. Η απόλυτη
ταχύτητα μεταξύ της εισόδου και της εξόδου του στροφείου μειώνεται. Οι πολυβάθμιοι ατμοστρόβιλοι
αντίδρασης (στρόβιλος Parsons) συντίθενται από αλληλουχία βαθμίδων αυξανόμενης διαμέτρου στον ίδιο
άξονα. Η διάμετρος των βαθμίδων αυξάνεται, και, παράλληλα, η επιφάνεια διέλευσης του υδρατμού και το
μήκος των πτερυγίων, διότι, κατά την εκτόνωση του υδρατμού, η πυκνότητά του μειώνεται συνεχώς. Στις
πρώτες βαθμίδες των ατμοστροβίλων δράσης υψηλής πίεσης, η πυκνότητα του υδρατμού είναι μεγάλη και,
για να διατηρηθεί σταθερή η παροχή μάζας και η αξονική ταχύτητα της ροής του ατμού, απαιτείται μικρή
επιφάνεια διέλευσης και, συνεπώς, μικρό μήκος πτερυγίων. Υπενθυμίζεται ότι η παροχή μάζας του ρευστού,
η οποία διατηρείται σύμφωνα με το νόμο της συνέχειας, είναι ανάλογη της πυκνότητας, ρ, της αξονικής
  ρ  v  A ), η οποία καθορίζει και το μήκος
ταχύτητας του ατμού, vn2 και της επιφάνειας διέλευσης, Α ( m n2
των πτερυγίων. Έτσι λοιπόν, καθώς η πυκνότητα του υδρατμού μειώνεται, για να διατηρούν σταθερές τιμές η
238
παροχή μάζας και η αξονική ταχύτητα, αυξάνεται η επιφάνεια διέλευσης του υδρατμού, το μήκος των
πτερυγίων και η διάμετρος του στροφείου. Αυτό γίνεται περισσότερο εμφανές στους ατμοστροβίλους
αντίδρασης μέσης και χαμηλής πίεσης [Εικόνα 10.2.].
(α) (β)
Εικόνα 10.2.
Ατμοστρόβιλοι αντίδρασης. Στον ατμοστρόβιλο της δεύτερης εικόνας ο υδρατμός παρέχεται αξονικά από το μέσον προς τα
άκρα του στροβίλου για την εξισιρόπηση των αξονικών δυνάμεων στην άτρακτο
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Dampfturbine_Laeufer01.jpg
commons.wikimedia.org/wiki/File:Turbine_Philippsburg-1.jpg]
Στο Σχήμα 10.8. φαίνεται το ανάπτυγμα αξονοσυμμετρικής τομής στη μέση ακτίνα των πτερυγίων
ατμοστροβίλου αντίδρασης. Γίνεται φανερή η μορφή της βαθμίδας και της διατομής των πτερυγίων καθώς
και η διαβάθμιση με τρεις διαβαθμίσεις πίεσης. Παρουσιάζονται, επίσης, τα τρίγωνα ταχυτήτων στην είσοδο
και στην έξοδο της κινητής πτερύγωσης. Η γωνία α2 του τριγώνου εισόδου στην κινητή πτερύγωση
καθορίζεται από την κλίση στην έξοδο των ακινήτων πτερυγίων. Η περιφερειακή ταχύτητα στην είσοδο και
στην έξοδο των πτερυγίων της βαθμίδας είναι ίδια (αξονική μηχανή).
Το ειδικό έργο της βαθμίδας είναι κατά τα γνωστά:

w  u 2  v t2  v t3 
Σχήμα 10.8.
Βαθμίδα ατμοστροβίλου αντίδρασης(ατμοστρόβιλος Parsons) με διαβάθμιση πίεσης, τρίγωνα ταχυτήτων
239
Συνήθως στις μεγάλες εγκαταστάσεις ατμοστροβίλων, εφαρμόζεται συνδυασμός ατμοστροβίλων
δράσης και αντίδρασης στον ίδιο άξονα. Οι ατμοστρόβιλοι αυτοί ονομάζονται μικτοί [Εικόνα 10.3.] και
περιλαμβάνουν πρώτα ένα τμήμα δράσης, που δέχεται τον υδρατμό υψηλής πίεσης, και ακολουθεί ένα τμήμα
αντίδρασης που δέχεται, στη συνέχεια, τον υδρατμό μέσων και χαμηλών πιέσεων [8].
Με τη διαβάθμιση εξασφαλίζεται μεγάλο εύρος εκτόνωσης του υδρατμού σταδιακά, με συνέπεια την
υψηλή απόδοση και τη συγκράτηση της ταχύτητας περιστροφής της ατράκτου στα επιτρεπόμενα επιθυμητά
όρια.
Εικόνα 10.3.
Μικτός ατμοστρόβιλος με δύο βαθμίδες δράσης και στη συνέχεια τμήμα αξονικών ατμοστροβίλων αντίδρασης
[commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Steam_Turbine,_1911_-_Fig_28_-_Parsons%27_Combined_Impule-
Reaction_Turbine.png]
3. Λαβύρινθοι
Οι ατμοστρόβιλοι περιβάλλονται από κέλυφος, το οποίο εξασφαλίζει τη στεγανότητα από δύο όψεις.
Εμποδίζει τον υδρατμό υψηλής πίεσης να διαφύγει στο περιβάλλον, αλλά εμποδίζει και τον ατμοσφαιρικό
αέρα να εισέλθει στο εσωτερικό του κελύφους, ειδικά στην περιοχή του πέρατος της εκτόνωσης του
υδρατμού, όπου δημιουργούνται, για καλύτερη απόδοση, συνθήκες υποπίεσης και η εισδοχή του αέρα είναι
εντελώς ανεπιθύμητη.
Οι περιοχές στις οποίες δίνεται ιδιαίτερη προσοχή για καλή στεγανότητα είναι οι θέσεις εξόδου του
άξονα από το περίβλημα. Στις δύο αυτές περιοχές επικρατούν διαφορετικές συνθήκες. Στην μία επικρτεί
υψηλή πίεση, και ο υδρατμός εισέρχεται στις πρώτες βθμίδες του στροβίλου ενώ στην άλλη που βρίσκεται
στη γειτονιά των τελευταίων βαθμίδων χαμηλής πίεσης, επικρατεί υποπίεση. Από την μία πλευρά της
ατράκτου δεν πρέπει να διαφύγει ο υδρατμός υψηλής πίεσης προς τα έδρανα του άξονα, ενώ από την άλλη
δεν πρέπει να εισέλθει αέρας μέσα στο περίβλημα, διότι καταστρέφει την υποπίεση.
Για να αποφευχθούν κατά το δυνατόν, τα ανεπιθύμητα αυτά φαινόμενα, και ιδίως αυτό της
καταστροφής της υποπίεσης που επηρεάζει την απόδοση του ατμοστροβίλου, χρησιμοποιούνται
διαμορφώσεις του κελύφους και του άξονα, οι οποίες ονομάζονται λαβύρινθοι. Οι διαμορφώσεις αυτές δεν
έχουν καμία σχέση με την έδραση του άξονα και δεν αναλαμβάνουν ακτινικά φορτία. Στόχο έχουν μόνο τη
στεγανότητα. Λόγω της υψηλής ταχύτητας περιστροφής των αξόνων των ατμοστροβίλων, η χρήση
παρεμβυσμάτων, ή σφικτής συναρμογής του άξονα με το κέλυφος, θα δημιουργούσε καταστροφή των
τριβομένων υλικών από την υψηλή θρμοκρασία που αναπτύσσεται.
240
Η διαμόρφωση των λαβυρίνθων αποτελεί ένα μηχανικό σύστημα σταγάνωσης κατά το οποίο
δημιουργούναι με πυκνή ανάπτυξη οδόντες και αύλακες, αντίστοιχα, στα δύο συνεργαζόμενα μέρη,έτσι ώστε
οι οδόντες του άξονα να περιστρέφονται, με ελάχιστη χάρη, μέσα στους αύλακες της οπής του κελύφους
[Εικόνα 10.4.]. Έτσι δημιουργείται μια στεγάνωση χωρίς επαφή του άξονα με το κέλυφος, διότι το ρευστό
αναγκάζεται να διέλθει από ένα δαιδαλώδη μακρύ δρόμο, μέσα από ένα πολύ στενό διάκενο. Με το σύστημα
αυτό δεν αποκλείεται εντελώς η διέλευση του υδρατμού προς τα έξω, αλλά περιορίζεται σε ελάχιστη
ποσότητα τελείως στραγγαλισμένου (εξασθενημένου) ρευστού. Αν ο λαβύρινθος είναι καλά σχεδιασμένος, η
όποια ποσότητα ρευστού διαφύγει προς αυτόν, όταν ο άξονας περιστρέφεται, εμπλέκεται σε ένα στροβιλισμό,
ο οποίος εμποδίζει τη διαφυγή του και απωθεί την έλευση νέου διαρρέοντος ρευστού.
Για να αποφευχθεί τελείως η είσοδος του αέρα διαμέσου του λαβυρίνθου, τροφοδοτείαι συνεχώς
μικρή ποσότητα υδρατμού χαμηλής πίεσης σε ένα σημείο του λαβυρίνθου, ο οποίος διαρρέει συνεχώς,
εμποδίζοντας την είσοδο του αέρα [8].
Το τμήμα των αυλάκων στο κέλυφος, που συνεργάζονται με τους οδόντες του άξονα,
κατασκευάζονται συνήθως από μαλακότερο υλικό από αυτό του άξονα (μπρούντζος), για να μη φθείρεται ο
άξονας, αν, για κάποιο λόγο, υπάρξει επαφή των δύο συνεργαζομένων μερών.
Εικόνα 10.4.
Λαβύρινθοι στεγάνωσης των αξόνων των ατμοστροβίλων στην έξοδο του άξονα από το κέλυφος (περίβλημα)
[www.geograph.org.uk/photo/3898463]
4. Λειτουργία σε μεταβαλλόμενα φορτία, μέθοδοι ελέγχου (governor)

Ένα απαραίτητο σύστημα αυτομάτου ελέγχου σε μια εγκατάσταση ατμοστροβίλου είναι ο αυτόματος
ρυθμιστής στροφών ανά μονάδα χρόνου του στροβίλου για κάθε φορτίο λειτουργίας. Αυτό γίνεται με
αυτόματη ρύθμιση της παροχής του ατμού προς το στρόβιλο. Ειδικά στα ατμοηλεκτρικά εργοστάσια είναι
απαραίτητο το σύστημα αυτόματης ρύθμισης των στροφών σε σταθερή τιμή, έτσι ώστε να διατηρείται
σταθερή η τάση και η συχνότητα του ηλεκτρικού ρεύματος.
Υπάρχουν, φυσικά, και άλλοι μηχανισμοί οι οποίοι προστατεύουν περισσότερο, παρά ρυθμίζουν
λειτουργικές παραμέτρους του στροβίλου. Αυτοί είναι μηχανισμοί ασφάλειας έναντι υπερβολικής τιμής
της γωνιακής ταχύτητας περιστροφής του στροβίλου.
241
Σχήμα 10.9.
Αρχή λειτουργίας μηχανικού συστήματος αυτομάτου ελέγχου των στροφών ανά μονάδα χρόνου του ατμοστροβίλου
(governor)
Χρησιμοποιούνται τρείς μέθοδοι παρακολούθησης και διατήρησης της γωνιακής ταχύτητας του
στροβίλου στις επιθυμητές τιμές. Οι δύο μέθοδοι βασίζονται στη ρύθμιση της παροχής του ατμού προς το
στρόβιλο, επενεργώντας στη βαλβίδα εισαγωγής του ατμού. Η διαφορά βρίσκεται στο σύστημα αυτομάτου
ελέγχου, που ενεργοποιεί το άνοιγμα ή το κλείσιμο της βαλβίδας αυτής. Το ένα σύστημα αυτομάτου ελέγχου
είναι μηχανικό και το άλλο ηλεκτρονικό. Η τρίτη μέθοδος διαφοροποιείται ως προς το γεγονός ότι ο ρυθμός
ροής του ατμού ρυθμίζεται με το άνοιγμα ή το κλείσιμο ομάδων ακροφυσίων υψηλής πίεσης προς το
στρόβιλο δράσης, αντί για τη ρύθμιση της πίεσης στη βαλβίδα εισαγωγής του ατμού με στραγγαλισμό.
Στο Σχήμα 10.9. φαίνεται η βασική διάταξη και η αρχή λειτουργίας του μηχανικού συστήματος
αυτομάτου ελέγχου της γωνιακής ταχύτητας περιστροφής του στροβίλου με το στραγγαλισμό της ροής στη
βαλβίδα εισαγωγής του υδρατμού. Η ρύθμιση της ροής στη βαλβίδα γίνεται μέσω μοχλού, ο οποίος
ενεργοποιείται κατάλληλα, αν μεταβληθεί η γωνιακή ταχύτητα του στροβίλου λόγω αύξησης ή μείωσης του
φορτίου. Το μηχανικό σύστημα αυτομάτου ελέγχου είναι ένας ρυθμιστής Watt, ο οποίος περιστρέφεται από
τον άξονα του στροβίλου μέσω καταλλήλου συστήματος μετάδοσης (συνήθως ατέρμων κοχλίας). Αν αυξηθεί
η γωνιακή ταχύτητα του στροβίλου λόγω μείωσης της παραγομένης ωφέλιμης ισχύος (φορτίο), τότε ο
ολισθαίνων δακτύλιος θα κινηθεί προς τα επάνω, με αποτέλεσμα να συμπαρασύρει το αριστερό άκρο του
μοχλού, που ολισθαίνει περιφερειακά στην εξωτερική επιφάνεια του δακτυλίου μέσα σε κατάλληλη εγκοπή,
ενώ το δεξί άκρο του μοχλού θα κινηθεί προς τα κάτω, με αποτέλεσμα να μειωθεί η παροχή του υδρατμού και
να διατηρηθεί σταθερή η γωνιακή ταχύτητα του στροβίλου. Το αντίθετο θα συμβεί, αν μειωθεί η γωνιακή
ταχύτητα του στροβίλου λόγω αύξησης του φορτίου. Με αυτό το απλό μηχανικό σύστημα αυτομάτου ελέγχου
διατηρείται σταθερή η γωνιακή ταχύτητα του στροβίλου, όταν το φορτίο διακυμαίνεται. Αντί του μοχλού
μπορεί να χρησιμοποιηθεί σερβομηχανισμός για την αύξηση της ευαισθησίας της ρύθμισης σε μεγαλύτερες
εγκαταστάσεις.
242
Σχήμα 10.10.
Έλεγχος της ροής του υδρατμού με κατάλληλη ομαδοποίηση των ακροφυσίων τροφοδοσίας της κινητής πτερύγωσης
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Nozzle_governor_sch.png]
Με τη μέθοδο του ελέγχου της ροής του υδρατμού διαμέσου κατάλληλης ομαδοποίησης των
ακροφυσίων τροφοδοσίας [Σχήμα 10.9.], ο ρυθμός ροής του υδρατμού αυξάνεται, ή μειώνεται, με το άνοιγμα,
ή το κλείσιμο ομάδων ακροφυσίων. Σύνολα των δύο, τριών ή και περισσοτέρων ακροφυσίων αποτελούν μια
ομάδα και κάθε ομάδα ελέγχεται από μια ξεχωριστή βαλβίδα. Η ενεργοποίηση της επιμέρους βαλβίδας
κλείνει την αντίστοιχη ομάδα ακροφυσίων, ελέγχοντας έτσι το ρυθμό της ροής. Στην πραγματικότητα, η
διακυβέρνηση του ατμοστροβίλου με ομάδες ακροφυσίων επηρεάζει λειτουργικά μόνο τις πρώτες βαθμίδες
υψηλής πίεσης του συνολικού ατμοστροβίλου. Δεδομένου ότι δεν υφίσταται καμία ρύθμιση της πίεσης που
εφαρμόζεται, η μέθοδος πλεονεκτεί, διότι ο ατμοστρόβιλος αξιοποιεί το πλήρες μέγεθος της πίεσης και της
θερμοκρασίας του υδρατμού, όπως έρχεται από το λέβητα.

 kg 
Η συνάρτηση του ρυθμού κατανάλωσης υδρατμού, m  h  , με την ωφέλιμη ισχύ, δηλαδή το φορτίο
στο στρόβιλο, N ΩΦ kW  , κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ατμοστροβίλου με στραγγαλισμό, είναι
γραμμική και δίνεται από τη σχέση που είναι γνωστή ως «γραμμή Willan»:
 kg   kg   kg   kg 
  N ΩΦ kW m
o
 o   όπου m
    ssc 
m  h  είναι ο ρυθμός κατανάλωσης του υδρατμού χωρίς
h   kWh  h 
φορτίο.
5. Λίπανση εδράνων ατμοστροβίλου
Οι ατμοστρόβιλοι χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη βιομηχανία ως κινητήρια δύναμη για τις γεννήτριες
ηλεκτρικού ρεύματος, ή για άλλες μηχανές που απαιτούν εξωτερική ενέργεια για περιστροφική κίνηση. Ως
βασική συνιστώσα για την παραγωγή μιας επιχείρησης, αυτές οι μηχανές, συνήθως, λειτουργούν με συνεχή
προγράμματα λειτουργίας. Η συνεχής λειτουργία απαιτεί οργανωμένα σχέδια συντήρησης. Οι συντηρητές
καλούνται για την εφαρμογή του σχεδιασμού που πρέπει να ενισχύει την απόδοση της εγκατεστημένης
μονάδας, δεδομένων των ακραίων συνθηκών λειτουργίας του στροβίλου, που συνδέονται με τη μακρά
χρονική διάρκεια λειτουργίας, με τις υψηλές θερμοκρασίες και με την ποιότητα του λειτουργούντος ρευστού
(νερό – υδρατμός).
243
Η λίπανση διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην επίτευξη βέλτιστης απόδοσης στον ατμοστρόβιλο.
Επιλέγοντας ένα ακατάλληλο λιπαντικό, μπορεί να δημιουργηθούν δυσμενείς οικονομικές συνέπειες και
απροσδόκητες διακοπές λειτουργίας με απρόβλεπτες οικονομικές επιπτώσεις. Ένα ανεπαρκές λιπαντικό
αυξάνει το κόστος εργασίας συντήρησης, το οποίο κόστος συνδέεται με το συχνότερο του κανονικού
καθαρισμό των συστημάτων λίπανσης και τις επιθεωρήσεις των εδράνων ολίσθησης, στα οποία εδράζεται ο
άξονας του στροβίλου.
Οι τεχνικοί συντήρησης των ατμοστροβίλων πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους ορισμένα κριτήρια και
προϋποθέσεις, όταν επιλέγουν λιπαντικά, για να βελτιστοποιήσουν την απόδοση του στροβίλου, να
απλοποιήσουν τη συντήρηση και να εξοικονομήσουν πόρους.
Το λιπαντικό στους ατμοστροβίλους έχει τους παρακάτω λειτουργικούς στόχους:
(1) Λιπαίνει τα ωστικά και τα ακτινικής φόρτισης έδρανα.
(2) Παρέχει αποτελεσματική ψύξη
(3) Προλαβαίνει σκουριά, λάσπη και διαβρώσεις
(4) Ανάλογα με τον τύπο της εγκατάστασης, το λιπαντικό μπορεί να λιπαίνει το υδραυλικό σύστημα
ελέγχου, τους οδοντωτούς τροχούς ή τους ατέρμονες κοχλίες μετάδοσης κίνησης, και τους εύκαμπτους
συνδέσμους.
Πρέπει να εκτιμηθούν σωστά ορισμένες ιδιότητες των λιπαντικών, για να επιτευχθούν τα βέλτιστα
χαρακτηριστικά απόδοσης. Οι ιδιότητες αυτές είναι το ιξώδες, ο δείκτης ιξώδους, η διαλυτότητα νερού, η
αντίσταση στη δημιουργία αφρού καθώς και η πρόληψη διάβρωσης και σκωρίας.
Όταν χρησιμοποιείται ένα προϊόν που διαθέτει το κατάλληλο ιξώδες, δημιουργείται και το
απαραίτητο πάχος λιπαντικού, που απαιτείται, για να υφίσταται ελάχιστη τριβή μεταξύ των τριβομένων
επιφανειών (κυρίως μεταξύ της ατράκτου και του εδράνου ολίσθησης). Διαφορετικοί τύποι στροβίλων
απαιτούν διαφορετικό ιξώδες λιπαντικού, για να σχηματισθεί το απαραίτητο πάχος λιπαντικού υμένα. Για
παράδειγμα, σε ταχύστροφους ατμοστρόβιλους (>3000 rpm) απαιτείται λιπαντικό κινηματικού ιξώδους ISO
VG 22-32 ενώ για μικρότερες ταχύτητες περιστροφής, χρησιμοποιούνται λιπαντικά κινηματικού ιξώδους ISO
mm 2
VG 32 – ISO VG 100 ν  32  100 .
s
Εικόνα 10.5.
Κατά την περιστροφή του άξονα μέσα στο έδρανο, στην ιδανική κατάσταση δημιουργείται ομοιόμορφος υμένας λιπαντικού
μεταξύ άξονα και εδράνου (υδροδυναμική λίπανση) [commons.wikimedia.org/wiki/File:Hydrodynamic_lubrication.svg]
Ο δείκτης ιξώδους (viscosity index) φανερώνει το αποτέλεσμα που έχει η αλλαγή της θερμοκρασίας
στο ιξώδες του λιπαντικού. Η τιμή του υπολογίζεται με βάση το ιξώδες του λιπαντικού σε δύο
χαρακτηριστικές θερμοκρασίες, των 40οC και των 100οC. Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του δείκτη ιξώδους
τόσο μικρότερη είναι η μεταβολή του ιξώδους του λιπαντικού με τη θερμοκρασία. Μια γενική διαπίστωση
είναι ότι τα ρευστά γίνονται λιγότερο ιξώδη, καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία. Αυτό συμβαίνει και με τα
λιπαντικά. Η πιθανότητα να αστοχήσει το λιπαντικό από τις μεταβολές της θερμοκρασίας είναι μικρή, όταν ο
δείκτης ιξώδους είναι αρκετά υψηλός. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι λιπαντικά ποιότητας για ατμοστροβίλους
έχουν δείκτη ιξώδους τουλάχιστον 95. Εμπορικά λιπαντικά υψηλής ποιότητας διαθέτουν δείκτη ιξώδους
μεγαλύτερο του 115.
Απογαλακτοματοποιητική ικανότητα είναι η ικανότητα των λιπαντικών ελαίων να διαχωρίζονται από
το νερό. Το νερό μπορεί να βρεθεί στο λιπαντικό ελεύθερο, διαλυμένο ή γαλακτωματοποιημένο. Σε
οποιαδήποτε μορφή είναι ανεπιθύμητο στα λιπαντικά και πρέπει να διερευνάται η ύπαρξή του. Η ύπαρξη του
νερού υποβαθμίζει το λιπαντικό, και διαβρώνει χημικά τα έδρανα του άξονα των ατμοστροβίλων. Η
διείσδυση του νερού στα λιπαντικά των ατμοστροβίλων μπορεί να συμβεί με διάφορους τρόπους. Η
σημαντικότερη αναπόφευκτη είσοδος του νερού είναι η περιοχή του λαβυρίνθου στεγανότητας του άξονα από
την πλευρά της υψηλής πίεσης του υδρατμού, πριν εκτονωθεί στις βαθμίδες του ατμοστροβίλου. Μικρή
244
ποσότητα εξασθενημένου υδρατμού διαρρέει μέσω του λαβυρίνθου προς τα έδρανα και έρχεται σε επαφή σε
υγρή μορφή με το λιπαντικό. Νερό, επίσης, μπορεί να προέλθει από συμπυκνώματα της υγρασίας του
ατμοσφαιρικού αέρα σε αποθήκες λιπαντικών ή από διαρροές των εναλλακτών σε προβληματικά υδρόψυκτα
ψυγεία λιπαντικού λαδιού, που ψύχεται, για να επανέλθει στο χώρο λίπανσης των εδράνων. Η καλή
απογαλακτοματοποιητική ικανότητα του λιπαντικού είναι κρίσιμη ιδιότητα για την επιτυχία ενός λιπαντικού
λαδιού. Η ιδιότητα αυτή εκτιμάται με συγκεκριμένη δοκιμή, η οποία απαιτεί ένα μίγμα από 40 ml
αποσταγμένου νερού με 40 ml λιπαντικού ελαίου. Το μίγμα αναδεύεται επί 15 min στους 54οC. Στη συνέχεια,
μετριέται ο χρόνος διαχωρισμού των δύο υγρών, λόγω διαφορετικής πυκνότητας, έτσι ώστε να απομείνουν
μόνον 3 ml γαλακτώματος. Σε μια επιτυχή δοκιμή για ένα νέο έλαιο λίπανσης ατμοστροβίλων πρέπει να
υλοποιείται ο φυσικός διαχωρισμός νερού – ελαίου μέσα σε 15 min. Η ικανότητα διαχωρισμού του ελαίου
από το νερό, κατά τη λειτουργία της λιπαντικής διαδικασίας, επηρεάζεται από την παρουσία ορυκτών
ιζημάτων, όπως σκουριά, χρώμα ή σκόνη και οργανικές ενώσεις, που σχηματίζονται λόγω αποικοδόμησης
του λιπαντικού.
Η αντίσταση στη δημιουργία αφρού είναι μια άλλη ιδιότητα που πρέπει να έχουν τα λιπαντικά. Η
παρουσία αφρού στο δοχείο τροφοδοσίας λαδιού του ατμοστροβίλου δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο. Η
υπερβολική, όμως, παραγωγή αφρού συσσωρευμένη στο δοχείο λαδιού μπορεί να γίνει αιτία εισόδου του
αφρού στο σύστημα κυκλοφορίας του λιπαντικού, με δυσμενείς επιπτώσεις στις αντλίες, στα έδρανα και στα
υδραυλικά συστήματα ελέγχου. Κύριες αιτίες υπερβολικής δημιουργίας αφρού στο υδραυλικό κύκλωμα
τροφοδοσίας ελαίου στον ατμοστρόβιλο είναι η χαμηλή στάθμη του λαδιού στο δοχείο, η είσοδος αέρα στην
αντλία κυκλοφορίας του λαδιού και η υπερβολική ανατάραξη του ελαίου κατά την επιστροφή στο δοχείο.
Ένα λιπαντικό ποιότητας έχει την ικανότητα να αποσχηματίζει τον αφρό γρήγορα ή να τον κρατά σε χαμηλή
ποσότητα. Η χρήση προσθέτων στο λιπαντικό έλαιο, που αντιτίθενται στο σχηματισμό αφρού, πρέπει να
γίνεται με προσοχή.
Τέλος τα λιπαντικά μέσα πρέπει να προστατεύουν τις μεταλλικές επιφάνειες που λιπαίνουν από τη
διάβρωση και τη σκουριά. Η χημική διάβρωση και η ανάπτυξη σκουριάς αποτελούν δύο διαφορετικές
διεργασίες αποδόμησης των μετάλλων. Όταν το οξυγόνο του αέρα παρουσία νερού έρχεται σε παρατεταμένη
επαφή με ένα μέταλλο, τότε στην επιφάνεια του μετάλλου δημιουργείται οξείδιο, το οποίο ονομάζεται
σκουριά. Η χημική διάβρωση από την άλλη πλευρά οφείλεται στη χημική επίδραση ισχυρών οξέων, ή
βάσεων, επάνω στην επιφάνεια των μετάλλων. Στα λιπαντικά χρησιμοποιούνται ειδικά πρόσθετα τα οποία
παρουσιάζουν επιλεκτική συνάφεια με τα μέταλλα με τα οποία έρχονται σε επαφή, σχηματίζοντας μια
προστατευτική επικάλυψη. Τα επιφανειοδραστικά αυτά πρόσθετα πρέπει να χρησιμοποιούνται προσεκτικά
και σχεδιασμένα, για να μην έχουν, τελικά, το αντίθετο αποτέλεσμα.
Κατά την επιλογή λιπαντικών ατμοστροβίλων, πρέπει να εξετάζεται σχολαστικά και η αντίσταση του
λιπαντικού μέσου στην οξείδωσή του. Τα λιπαντικά έλαια είναι προϊόντα της πετρελαϊκής βιομηχανίας,
οργανικές ενώσεις, οι οποίες έχουν την τάση να οξειδώνονται κατά την επαφή τους με το οξυγόνο του
ατμοσφαιρικού αέρα. Η οξείδωση αυτή αυξάνεται εκθετικά, καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία του λιπαντικού.
Επίσης η αντίδραση αυτή της οξείδωσης καταλύεται, όταν στο λιπαντικό υπάρχουν μεταλλικά στοιχεία
(σίδηρος, χαλκός, μπρούντζος). Η μακρόχρονη έκθεση του λιπαντικού στον αέρα, κατά τη λειτουργική του
δράση, καταλήγει σε απώλεια των ιδιοτήτων λίπανσης. Το οξειδωμένο έλαιο, πέραν της απώλειας των
λιπαντικών του ιδιοτήτων, έχει αυξημένη διαλυτότητα σε νερό και τάση δημιουργίας αφρού. Για να μην
υπάρξουν σοβαρές επιπτώσεις στη λίπανση και στον υδραυλικό έλεγχο του στροβίλου, το λιπαντικό πρέπει
να αντικαθίσταται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, πράγμα που προκύπτει μετά από σοβαρές δοκιμές με τις
οποίες συγκρίνεται η αντοχή σε οξείδωση του χρησιμοποιημένου λαδιού με αυτή του αχρησιμοποίητου.
Όπως είναι φυσικό, ο χρόνος αντικατάστασης εξαρτάται από τη σύνθεση του λαδιού και τα αντιοξειδωτικά
πρόσθετα που περιέχει.
6. Ευθυγράμμιση ατμοστροβίλων(μέθοδοι) – Τεχνολογικά στοιχεία

Στην πλειοψηφία των εφαρμογών μετάδοσης κίνησης (ισχύος) σε ευθεία γραμμή μεταξύ δύο μηχανημάτων
χρησιμοποιούνται άξονες. Ο ένας άξονας είναι ο κινητήριος και ο άλλος ο κινούμενος. Αναφέρεται, για
παράδειγμα, η σύνδεση μεταξύ ηλεκτροκινητήρα και αντλίας, ή σύνδεση του άξονα του ατμοστροβίλου με
τον άξονα της γεννήτριας ηλεκτρικού ρεύματος. Η ακρίβεια της ευθυγράμμισης των αξόνων σύνδεσης έχει
πρωταρχικό ρόλο στην αποδοτική λειτουργία του συστήματος των δύο μηχανών. Οι επιπτώσεις ανεπιτυχούς
ευθυγράμμισης των αξόνων είναι σημαντικές. Δημιουργείται πρόωση φθορά των εδράνων των αξόνων,
245
φθορά των συνδέσμων και αυξημένη κραδασμοί στο συζευγμένο σύστημα μηχανών. Είναι χαρακτηριστικό
ότι, σύμφωνα με βιομηχανικές εκτιμήσεις και στατιστικά στοιχεία, το 50% των αστοχιών στην παραγωγή
οφείλονται σε λανθασμένη ευθυγράμμιση. Το όφελος μιας σωστής ευθυγράμμισης είναι η αύξηση του
βαθμού απόδοσης του συστήματος, η δυνατότητα λειτουργίας των δύο αξόνων σε υψηλές στροφές, η μείωση
της κατανάλωσης ενέργειας, η μείωση του κόστους συντήρησης και η μείωση της στάθμης του θορύβου. Οι
ατμοστρόβιλοι είναι ταχύστροφες μηχανές και, για το λόγο αυτό, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην
ευθυγράμμιση του άξονά τους με τον άξονα της συνεργαζόμενης μηχανής, και, κυρίως, στην ευθυγράμμιση
της αξονικής γραμμής του ατμοστροβίλου με όλα τα κέντρα των κυκλικών διόδων από τις οποίες διέρχεται. Η
αξονική αυτή γραμμή πρέπει να διέρχεται από τα κέντρα όλων των διατομών της έδρασης του άξονα, των
λαβυρίνθων και των οπών των δίσκων στην περιφέρεια των οποίων είναι διαμορφωμένες οι ακίνητες
οδηγητικές πτερυγώσεις. Αν δεν υπάρξει ακριβής ευθυγράμμιση, θα εμφανισθεί απώλεια της παραγόμενης
ενέργειας κατά τη μεταφορά, μείωση του βαθμού απόδοσης, συχνή διακοπή λειτουργίας για επισκευή των
βλαβών και, τελικά, καταστροφή του στροβίλου.
Σχήμα 10.11.
Ευθυγράμμιση και αστοχία ευθυγράμμισης αξόνων
Πολλές αιτίες μπορούν να προκαλέσουν αποκλίσεις από την αρχική ευθύγραμμη τοποθέτηση των
αξόνων των μηχανών παραγωγής. Οι κραδασμοί και η φθορά των επιμέρους εξαρτημάτων, οι μεταβολές της
θερμοκρασίας και της υγρασίας στο χώρο λειτουργίας των μηχανών, οι μεταβολές σε επιμέρους στοιχεία και
οι μετατοπίσεις των αξόνων στα πλαίσια βλάβης ή προληπτικής συντήρησης και η μεταφορά και
επανεγκατάσταση των μηχανών είναι συχνές αιτίες απώλειας της ευθυγράμμισης ενός άξονα παραγωγικής
μηχανής.
Για τον έλεγχο της ευθυγραμμίας των αξόνων χρησιμοποιήθηκαν εδώ και πολλά χρόνια διάφορες
συμβατικές μέθοδοι με αλφάδια, νήμα, συμβολόμετρα, θεοδόλιχους και μικρομετρικούς ελεγκτήρες
[https://www.youtube.com/watch?v=JILP_4GJJH0].
Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί μια νέα μεθοδολογία για την ευθυγράμμιση και την ανάλυση
της επιπεδότητας των μηχανημάτων παραγωγής. Η τεχνολογία, που αναπτύχθηκε, καλύπτει με μεγάλη
επιτυχία τις ανάγκες του ελέγχου της ευθυγράμμισης, της επιπεδότητας, της τετραγωνικότητας και της
παραλληλίας ενός άξονα ή μιας επιφάνειας. Γίνεται χρήση της τεχνολογίας των δεσμών φωτός Laser, και
επιτυγχάνεται ακρίβεια της τάξεως 0.0025 mm με εμβέλεια αποδοτικής δράσης 50 m. Η διαδικασία ελέγχου
είναι, σαφώς, πιο εύκολη και γρήγορη από τις συμβατικές μεθόδους αλλά και πιο ακριβής. Με τις εφαρμογές
αυτής της τεχνολογίας μειώνεται ο χρόνος ευθυγράμμισης κατά 50%. Οι μετρήσεις που προσδιορίζουν τη
θέση του ευθυγραμμιζόμενου στοιχείου δεν επηρεάζονται από εξωτερικές συνθήκες, όπως η θερμοκρασία και
από σφάλματα ανάγνωσης. Απεικονίζονται σε οθόνη υπολογιστή σε πραγματικό χρόνο. Συγκριτικά
στατιστικά στοιχεία συμβατικών μεθόδων ευθυγράμμισης και ευθυγράμμισης με τεχνολογίες laser, δείχνουν
ότι ατμοστρόβιλος μετά από ευθυγράμμιση με συμβατική μέθοδο είχε χρόνο ελεύθερης περιστροφής 10 min
από τη στιγμή διακοπής της τροφοδοσίας με υδρατμό, μέχρι να σταματήσει, ενώ ο χρόνος αυτός ήταν 30 min,
246
όταν η ευθυγράμμιση έγινε με τεχνολογία laser. Το εντυπωσιακό αυτό αποτέλεσμα καταδεικνύει τη σημασία
της ευθυγράμμισης των αξόνων στην απόδοση των στροβιλομηχανών.
Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί μια μονοχρωματική πηγή φωτός laser, το οποίο μεταδίδεται προς μια
κατεύθυνση απολύτως ευθύγραμμα. Χρησιμοποιούνται, επίσης, αισθητήρες - στόχοι οι οποίοι δέχονται τη
δέσμη και καταγράφουν σε υπολογιστικό σύστημα τη θέση της κουκίδας του φωτός επάνω στην επιφάνεια
του στόχου. Αν η πηγή και ο στόχος, ή και τα δυο, μετακινηθούν κατά ένα σχεδιασμένο τρόπο, έτσι ώστε
στην τελική τους θέση η δέσμη του φωτός laser να ευρίσκεται μέσα στο πεδίο προσβολής του στόχου, τότε
είναι δυνατόν να μετρηθεί πόσο ακριβώς μετακινήθηκε η κουκίδα του φωτός πάνω στο στόχο, και η
μετατόπιση αυτή να μεταδοθεί στο υπολογιστικό σύστημα. Με τον τρόπο αυτό και με κατάλληλο σχεδιασμό
των μετακινήσεων του στόχου και της πηγής, γίνονται μετρήσεις των αποκλίσεων της κουκίδας του φωτός
που σχετίζονται με την έλλειψη ευθυγράμμισης, και λαμβάνονται ποσοτικές αποφάσεις διορθώσεων, οι
οποίες υποδεικνύονται από το υπολογιστικό σύστημα.
Σχήμα 10.12.
Έλεγχος ευθυγράμμισης αξόνων με τεχνολογία laser.
Στο Σχήμα 10.12. φαίνεται μια αστοχία ευθυγράμμισης δύο αξόνων κατά μήκος x στο κατακόρυφο
επίπεδο. Ο πομπός του φωτός laser και ο δέκτης αισθητήρας στόχος τοποθετούνται κατακόρυφα, ο ένας
απέναντι στον άλλο, και ο αισθητήρας ενημερώνει το υπολογιστικό σύστημα για τη θέση της κουκίδας του
φωτός που δέχεται πάνω στην επιφάνειά του. Αν ο πομπός και ο δέκτης στραφούν περί τον άξονα στον οποίο
είναι τοποθετημένος ο καθένας κατά 180ο, τότε ο αισθητήρας θα μετρήσει απόκλιση της κουκίδας μεταξύ της
αρχικής της θέσης και της τελικής κατά το μήκος y και θα ενημερώσει το υπολογιστικό σύστημα. Ο
υπολογιστής θα ενημερώσει το χειριστή της συσκευής ότι πρέπει να διορθώσει τη θέση των αξόνων στο
y
κατακόρυφο επίπεδο κατά το ήμισυ της μετρούμενης τιμής του y, διότι x  . Ο έλεγχος φυσικά πρέπει να
2
γίνει και στο οριζόντιο επίπεδο, με την ίδια μέθοδο.
7. Ιδιομορφίες ατμοστροβίλων υγρού ατμού

Οι ατμοστρόβιλοι υγρού ατμού λειτουργούν με χαμηλής, σχετικά, πίεσης (30-50 bar) και θερμοκρασίας
υδρατμό, κορεσμένο, ή ελαφρώς υπέρθερμο. Χρησιμοποιούνται, κυρίως, σε πυρηνικά εργοστάσια
ηλεκτροπαραγωγής, όπου απαιτείται χαμηλής πίεσης και θερμοκρασίας υδρατμός, για λόγους ασφαλείας. Η
ύπαρξη της δεύτερης φάσης, της υγρής, μέσα στον υδρατμό, δημιουργεί σημαντικές επιπτώσεις στην
απόδοση, στην αξιοπιστία και στη λειτουργία των ατμοστροβίλων υγρού ατμού.
Στους ατμοστροβίλους υπέρθερμου υδρατμού, δεν επιτρέπεται, κατά το πέρας της εκτόνωσης,
ποιότητα υδρατμού μικρότερη του 88%. Στους ατμοστροβίλους υγρού υδρατμού η υγρή φάση, στο πέρας της
εκτόνωσης μπορεί να φθάσει το 25% (x=75%).
Τα προβλήματα στους ατμοστροβίλους αυτούς σχετίζονται με τη γέννηση, την ανάπτυξη και τη
συμπεριφορά των σταγόνων της υγρής φάσης.
(1) Υπάρχουν σημαντικά προβλήματα μηχανικής διάβρωσης των μεταλλικών επιφανειών των υλικών
των πτερυγίων των στροφείων και των ακινήτων πτερυγώσεων, από τη σύγκρουση των σταγονιδίων με αυτά.
(2) Κατά την αδιαβατική εκτόνωση κορεσμένου ή ελαφρώς υπέρθερμου υδρατμού συμβαίνει το
φαινόμενο του υπερκορεσμού (supersaturation). Δηλαδή, ο υδρατμός καθώς εκτονώνεται, όταν φθάσει στην
πίεση κορεσμού, δεν συμπυκνώνεται αμέσως, αποδίδοντας τη λανθάνουσα θερμότητα στο περιβάλλον του,
247
αλλά καθυστερεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη πυκνότητα του διφασικού μίγματος, και, κατά
συνέπεια, τη μειωμένη ταχύτητα, σε σχέση με τις τιμές των μεγεθών αυτών, αν δεν συνέβαινε αυτή η
καθυστέρηση. Η συνέπεια του φαινόμενου αυτού είναι η δημιουργία ενεργειακής απώλειας, που
χαρακτηρίζεται απώλεια λόγω υπερκορεσμού του υδρατμού.
(3) Μια άλλη ενεργειακή απώλεια συμβαίνει λόγω της διαφορετικής ταχύτητας της υγρής φάσης, η
οποία είναι μικρότερη της ταχύτητας της αέριας φάσης, με αποτέλεσμα το διφασικό ρευστό να επιβραδύνεται
και τα πτερύγια του ατμοστροβίλου να συμπεριφέρονται διαφορετικά στις δύο φάσεις του ρευστού
(διαφορετικά τρίγωνα ταχυτήτων).
(4) Οι σταγόνες, επίσης, της υγρής φάσης συγκρούονται άτακτα με τα πτερύγια του στροφείου, με
αποτέλεσμα να το επιβραδύνουν.
(5) Ενεργειακή, επίσης, απώλεια υφίσταται, όταν η υγρή φάση διαρρέει διαμέσου των πτερυγίων της
κινητής και της ακίνητης πτερύγωσης, υπό μορφή προσκολλημένου υμένα ή μεγάλων σταγόνων.
Η κατανόηση των προβλημάτων, που επάγονται στον ατμοστρόβιλο, από τη διφασική ροή του
υδρατμού είναι δύσκολη και απαιτεί επίπονη ερευνητική προσπάθεια και θεωρητική και πειραματική
ανάλυση.

LOGMAN 1972
[8] Γ.Φ. ΔΑΝΙΗΛ – Κ.Η. ΜΙΜΗΚΟΠΟΥΛΟΣ, Ατμομηχανές, Εκδόσεις ΙΔΡΥΜΑ ΕΤΓΕΝΙΔΟΥ 2004
[10] Θ.Ι. ΤΣΙΡΙΚΟΓΛΟΥ, Θερμοδυναμική, Διδακτικές Σημειώσεις ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΛΙΑΣ 1996
248
Κεφάλαιο 11 – Αεριοστρόβιλοι - Στροβιλοκινητήρες
Σύνοψη
Βιομηχανικοί αεριοστρόβιλοι (παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, υπερπλήρωση ΜΕΚ) – Στροβιλοκινητήρες
(ανάπτυξη ώσης, εξισώσεις υπολογισμού, παράγοντες που την επηρεάζουν) – Συγκριτική παρουσίαση διαφόρων
τύπων κινητήρων – Περιγραφή και τεχνολογικά στοιχεία τμημάτων κινητήρα – Υπολογισμός αποδόσεων και
θερμοδυναμικός κύκλος – Παραμετρική ανάλυση για επιλογή χαρακτηριστικών σχεδίασης – Ανάλυση
συμπιεστής ροής (αριθμός MACH, ισεντροπική ροή αερίου, κρουστικά κύματα, μετωπικά και πλάγια κύματα) –
Ανάλυση ακροφυσίων (συγκλίνον, συγκλίνον/αποκλίνον ακροφύσιο).
Προηγούμενα Κεφάλαια 1, 2, 3, 5, και 9 –
Κύρια λήμματα: Αεριοστρόβιλος, στροβιλοκινητήρας, turbojet, turbofan, turboprop, αριθμός MACH, κρουστικό
κύμα, ακροφύσιο, πρόωση.
Ανάπτυξη της ικανότητας ανάλυσης των φαινομένων της συμπιεστής ροής.
Κατανόηση της έννοιας του κρουστικού κύματος.
Ανάπτυξη της ικανότητας του σπουδαστή να διακρίνει τα είδη και τις μορφές των αεριοστροβίλων και των
στροβιλοκινητήρων.
Ανάπτυξη της ικανότητας υπολογισμού των βασικών λειτουργικών χαρακτηριστικών των στροβιλοκινητήρων.
1. Βιομηχανικοί αεριοστρόβιλοι (παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, υπερπλήρωση

ΜΕΚ)
Με τη διείσδυση του φυσικού αερίου στην αγορά της θερμικής ενέργειας αυξήθηκε κατακόρυφα ο αριθμός
των εγκαταστάσεων αεριοστροβίλων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στις αναπτυγμένες βιομηχανικά
χώρες. Το φυσικό αέριο έχει καθαρό καυσαέριο, χωρίς αιθάλη, και είναι ιδανικό για χρήση σε
αεριοστρόβιλους χωρίς προβλήματα συσσώρευσης καταλοίπων της καύσης στις πτερυγώσεις των
πολυβάθμιων αεριοστροβίλων. Μια σύγχρονη εγκατάσταση βιομηχανικού αεριοστρόβιλου για παραγωγή
ηλεκτρισμού ή συμπαραγωγή ηλεκτρισμού-θερμότητας, παρουσιάζει ένα βαθμό πολυπλοκότητας, αλλά
ουσιαστικά αποτελείται από τρεις βασικές ενότητες μηχανολογικών κατασκευών:
• Ο συμπιεστής συμπιέζει αέρα και τροφοδοτεί τους θαλάμους καύσης. Η ταχύτητα του αέρα
τροφοδοσίας μπορεί να φθάσει μερικές εκατοντάδες μέτρα το δευτερόλεπτο.
• Το σύστημα καύσης, συνήθως, αποτελείται από τους ψεκαστήρες του καυσίμου που εμφυσάται
στους θαλάμους καύσης, με σταθερή παροχή αντίστοιχη με την παροχή του αέρα, για την επίτευξη
στοιχειομετρικού μίγματος και, κατά το δυνατόν, τέλειας καύσης. Το μίγμα καίγεται σε θερμοκρασίες άνω
των 1100 οC. Η καύση παράγει ρεύμα καυσαερίου υψηλής θερμοκρασίας και πίεσης, το οποίο εισέρχεται και
εκτονώνεται στις βαθμίδες του αεριοστρόβιλου.
• Ο αεριοστρόβιλος αποτελείται από μια σειρά βαθμίδων στις οποίες εναλλάσσονται σταθερές και
κινητές πτερυγώσεις με πτερύγια διατομής αεροτομών. Καθώς τα θερμά αέρια τη καύσης εκτονώνονται,
οδηγούμενα από τις ακίνητες πτερυγώσεις, επάνω στα κινητά πτερύγια των στροφείων του στροβίλου,
προκαλούν την περιστροφή τους με τους μηχανισμούς άσκησης δυνάμεων, που αναπτύχθηκαν σε
προηγούμενα κεφάλαια. Οι κινητές πτερωτές επιτελούν μια διπλή λειτουργική δράση. Περιστρέφουν το
συμπιεστή του αέρα, για να υπερπληρώσει τους θαλάμους καύσης και τη γεννήτρια για την παραγωγή
ηλεκτρικής ενέργειας. Δηλαδή, ο άξονας του αεριοστρόβιλου, από τη μια πλευρά, αποτελεί και τον άξονα του
συμπιεστή και, από την άλλη συνδέεται με τη γεννήτρια.
Στις επίγειες εφαρμογές αεριοστροβίλων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, κυρίως,
χρησιμοποιούνται δύο μορφές κατασκευής, χωρίς μεταβολές στις βασικές ενότητες κατασκευών και στις
βασικές αρχές λειτουργίας των μηχανών αυτών. Ο ένας τύπος αφορά σε μεγάλης ισχύος αεριοστρόβιλους,
βαριάς κατασκευής και μεγάλου μεγέθους, και ο άλλος τύπος είναι απότοκος των αεροπορικών κινητήρων,
για παραγωγή μικρότερων ισχύων. Οι αεριοστόβιλοι κινητήρες βαριάς κατασκευής χαρακτηρίζονται από
λόγο πίεσης μεταξύ της κατάθλιψης του συμπιεστή και της εισόδου του αέρα, κάτω του 20. Οι απότοκοι των
249
μηχανών αεροπορικής αεριώθησης αεριοστρόβιλοι κινητήρες λειτουργούν με λόγο συμπίεσης μεγαλύτερο
του 30. Για το λόγο αυτό, παρουσιάζουν 10 έως 15% βελτίωση της απόδοσης σε σχέση με τον προηγούμενο
τύπο. Οι μηχανές αυτές, συντιθέμενες από σύγχρονα υλικά και λειτουργικά πρότυπα της αεροπορικής
τεχνολογίας, τείνουν να είναι πολύ ελαφρότερες και μικρότερες σε όγκο ανά μονάδα παραγόμενης ισχύος,
έχουν συστήματα λειτουργικής ευελιξίας και ομαλής ρύθμισης της ισχύος για οικονομική βελτιστοποίηση,
διαθεσιμότητα, υψηλή αξιοπιστία, ταχύτητα στη συντήρηση και χαμηλότερα λειτουργικά έξοδα, λόγω της
μειωμένης ανάγκης συντήρησης και ανταλλακτικών. Καθώς οι μεγάλες εγκαταστάσεις αεριοστροβίλων
βαριάς κατασκευής έχουν μεγαλύτερη ιπποδύναμη, παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες των εκπομπών ρύπων,
ιδιαίτερα ΝΟx, και πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στο σχεδιασμό τους [6].
Κριτήριο απόδοσης (παραγόμενη ισχύς προς καταναλισκόμενη θερμική ενέργεια) ενός
αεριοστρόβιλου είναι η μέγιστη θερμοκρασία στην οποία λειτουργεί. Υψηλή μέγιστη θερμοκρασία
συνεπάγεται υψηλότερη απόδοση, και συνεπώς, πιο οικονομική λειτουργία. Σε μια σύγχρονη εγκατάσταση
αεριοστρόβιλου παραγωγής ενέργειας η μέγιστη θερμοκρασία του καυσαερίου είναι περί τους 1400 οC. Η
θερμοκρασία αυτή υπερβαίνει τη θερμοκρασιακή αντοχή των μετάλλων που χρησιμοποιούνται για την
κατασκευή των πτερυγίων των αεριοστροβίλων (σημείο τήξης 1100 οC). Το πρόβλημα αυτό μπορεί να
αντιμετωπισθεί με την ανάπτυξη της έρευνας για παραγωγή προηγμένων υπερκραμμάτων υψηλής
θερμοκρασιακής αντοχής και την ανάπτυξη τεχνολογιών ψύξης των πτερυγίων με εσωτερική παροχέτευση
αέρα. Με τον τρόπο αυτό μπορούν να επιτευχθεί απόδοση μέχρι 60%.
Εικόνα 11.1.
Ακίνητο πτερύγιο, οδηγού πτερύγωσης της ροής προς την κινητή πτερύγωση του αεριοστρόβιλου, με οπές ψύξης και
εσωτερική παροχή αέρα [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Repair_process_for_a_V2500_high-
pressure_turbine_guide_vane_(10).jpg].
Ένας άλλος τρόπος, για να αυξηθεί η απόδοση των συστημάτων αεριοστροβίλων, είναι να
εγκατασταθεί εναλλάκτης ανάκτησης απόβλητης θερμότητας από τα καυσαέρια μετά την απομάκρυνσή τους
από το στρόβιλο. Μπορεί, δηλαδή, να εγκατασταθεί ένας προθερμαντήρας του αέρα προσαγωγής στο
συμπιεστή, πριν εισέλθει στο θάλαμο καύσης. Η σύλληψη της θερμότητας από τα καυσαέρια του στροβίλου
μπορεί να γίνει και με εναλλάκτη καυσαερίων νερού και να παραχθεί υδρατμός υψηλής πίεσης για παραγωγή
επιπρόσθετης ηλεκτρικής ενέργειας με ατμοστρόβιλο (συστήματα συνδυασμένου κύκλου).
Οι εγκαταστάσεις κύκλου αεριοστρόβιλου μπορούν, να επιτύχουν αποδόσεις ενεργειακής μετατροπής
που κυμαίνονται μεταξύ 20 και 35%. Με τις υψηλότερες θερμοκρασίες προσαγωγής καυσαερίων στο
στρόβιλο, με τις θετικές προοπτικές του υδρογόνου ως καυσίμου και με τα συστήματα συνδυασμένου κύκλου
είναι πολύ πιθανό να επιτευχθεί αύξηση της απόδοσης στο επίπεδο του 60%. Αν ανακτηθεί και η απόβλητη
θερμότητα για θέρμανση, ή για βιομηχανικές διεργασίες, η απόδοση του όλου συστήματος θα μπορούσε να
προσεγγίσει το 80%
Εφαρμογές αεριοστροβίλων με ικανοποιητικά αποτελέσματα υλοποιούνται και στον τομέα των
μηχανών εσωτερικής καύσης. Με τη χρήση αεριοστροβίλων ακτινικής ροής γίνεται εκμετάλλευση της
ενέργειας των καυσαερίων της βενζίνης, του πετρελαίου ή του υγραερίου. Οι μηχανολογικές αυτές
κατασκευές αποτελούνται από έναν ακτινικό αεριοστρόβιλο και έναν φυγοκεντρικό αεροσυμπιεστή, που
περιστρέφονται συζευγμένοι στον ίδιο άξονα. Ο αεριοστρόβιλος δηλαδή κινεί τον αεροσυμπιεστή. Το όλο
σύστημα ονομάζεται στροβιλοσυμπιεστής (turbocharger).
Ο στροβιλοσυμπιεστής χρησιμοποιεί την ενέργεια των καυσαερίων των μηχανών εσωτερικής καύσης,
μετά την απομάκρυνσή τους από τον κύλινδρο, για να συμπιέσει μέσω του αεροσυμπιεστή στον κύλινδρο της
250
μηχανής μεγαλύτερη ποσότητα αέρα ανά θερμοδυναμικό κύκλο (υπερπλήρωση). Πριν εισέλθει στον κύλινδρο
της μηχανής, ο αέρας ψύχεται (intercooler), για να μειωθεί η πυκνότητά του και να αυξηθεί η δυνατότητα
υπερπλήρωσης. Αυτό έχει σαν συνέπεια τη δυνατότητα παροχής και περισσοτέρου καυσίμου. Με αυτό τον
τρόπο η μηχανή παράγει μεγαλύτερη ισχύ χωρίς καμία μεταβολή στον κυβισμό της.
Η απλή αυτή σύζευξη δύο ρευστοδυναμικών μηχανών έχει τεράστια εφαρμογή στην
αυτοκινητοβιομηχανία. Χρησιμοποιείται συχνά στα φορτηγά και τα επιβατικά αυτοκίνητα, στα τρένα και στα
αεροσκάφη. Επιτρέπει μικρότερες, σε όγκο, μηχανές με βελτιωμένη οικονομία καυσίμου, αυξημένη απόδοση
(η αύξηση της μέγιστης πίεσης του κύκλου προκαλεί και την αύξηση της μέγιστης θερμοκρασίας με
αποτέλεσμα την αύξηση της απόδοσης Carnot), μειωμένες εκπομπές ρύπων, μεγαλύτερη ισχύ και, ιδιαίτερα,
μεγαλύτερη ροπή εξόδου στους τροχούς.
[https://www.youtube.com/watch?v=vGhlgphrBxA]
Εικόνα 11.2.
Στροβιλοσυμπιεστής υπερπλήρωσης μηχανής εσωτερικής καύσης (ΜΕΚ).
2. Στροβιλοκινητήρες (ανάπτυξη ώσης, εξισώσεις υπολογισμού, παράγοντες που

την επηρεάζουν) – Συγκριτική παρουσίαση διαφόρων τύπων κινητήρων
Οι θερμοδυναμικοί κύκλοι για προώθηση αεροσκαφών διαφέρουν από τους κύκλους αεριοστροβίλων
αξονικής ισχύος στο ότι μέρος ή ολόκληρη η αποδιδόμενη ισχύς, παράγεται ως αποτέλεσμα εκτόνωσης σε
προωστικό ακροφύσιο. Παράγεται ολόκληρη στις περιπτώσεις των μηχανών turbojet και turbofan και μερική
στην περίπτωση των μηχανών turboprop. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό που διακρίνει τις δύο κατηγορίες
αεριοστροβίλων είναι ότι για τον υπολογισμό της απόδοσης των στροβίλων προώθησης αεροσκαφών πρέπει
να ληφθούν υπόψη η ταχύτητα των καυσαερίων στην έξοδο του στροβίλου και το ύψος στο οποίο βρίσκεται
το αεροσκάφος. Η υψηλή προωστική ταχύτητα και ο μεγάλος λόγος ωφέλιμης ισχύος προς βάρος είναι οι
παράγοντες που επέβαλαν τη γρήγορη αντικατάσταση των παλινδρομικών μηχανών με αεριοστρόβιλους στον
τομέα της πρόωσης των αεροσκαφών, με εξαίρεση τις εφαρμογές πολύ χαμηλής ισχύος. Θα εξετασθούν τα
μεγέθη που επηρεάζουν τον υπολογισμό της απόδοσης των κύκλων αεριοστροβίλων πρόωσης αεροσκαφών
και οι πρόσθετοι παράμετροι, που απαιτούνται για τον υπολογισμό των απωλειών στο σύστημα εισόδου των
στροβίλων και στο ακροφύσιο.
251
Σχήμα 11.1.
Αρχή της πρόωσης (προωστική δίοδος)
Αν θεωρηθεί ο όγκος ελέγχου [Σχήμα 11.1., διακεκομμένη γραμμή] που περιβάλλει το προωστικό
σύστημα ακίνητος, τότε η πραγματική κινητική κατάσταση ισοδυναμεί με ένα ρεύμα αέρα που προσέρχεται
στην είσοδο του προωστικού συστήματος με ταχύτητα v1 και εξέρχεται από αυτό με ταχύτητα v2. Η ταχύτητα
φυσικά του αεροσκάφους στην πραγματική κατάσταση είναι ίση και αντίθετη με τη v1. Αν ο όγκος ελέγχου
δέχεται μια δύναμη F΄ από το προωστικό σύστημα, τότε, αφού δεν υπάρχει άλλη εξωτερική δύναμη που να
επενεργεί σε αυτόν, δεδομένου ότι οι δυνάμεις που οφείλονται στην ατμοσφαιρική πίεση αλληλοαναιρούνται,
η δύναμη αυτή είναι η μοναδική εξωτερική δύναμη. Σύμφωνα με το νόμο της ορμής:

F  m  v 2  v1 
Επειδή οι δυνάμεις εμφανίζονται στη φύση κατά ζεύγη, η μονάδα ισχύος, που είναι συνδεδεμένη με
το αεροσκάφος, δέχεται δύναμη F, ίση κατά μέτρο με την F΄ αλλά αντίθετης φοράς.

F  m  v 2  v1 
Όπου m , είναι η ροή μάζας του αέρα, αν θεωρηθεί αμελητέα η ροή μάζας του καυσίμου.
Η δύναμη F ονομάζεται προωστική δύναμη, και σε οριζόντια πτήση αεροσκάφους με προωστικό
σύστημα και σταθερή ταχύτητα, ισούται με τη δύναμη της αντίστασης του αέρα στην κίνησή του. Μια
συγκεκριμένη προωστική δύναμη για δεδομένη ταχύτητα του αεροσκάφους είναι δυνατόν να επιτευχθεί με
δύο τρόπους. Με μεγάλη παροχή αέρα και μικρή ταχύτητα εξόδου των καυσαερίων από το ακροφύσιο, ή με
μεγάλη ταχύτητα εξόδου των καυσαερίων και μικρή παροχή αέρα. Για να διερευνηθεί ποιος είναι ο βέλτιστος
συνδυασμός των δύο αυτών μεγεθών εισάγεται η έννοια του θεωρητικού βαθμού απόδοσης του προωστικού
συστήματος, ep, που έχει ορισθεί στο 3ο Κεφάλαιο, ως ο λόγος της ωφέλιμης ισχύος, που προκύπτει από το
γινόμενο της προωστικής δύναμης επί την ταχύτητα μετακίνησης της (παραγόμενο έργο στη μονάδα του
χρόνου) προς την καταναλισκόμενη ισχύ για την αύξηση της κινητικής ενέργειας της δέσμης του ρευστού από
v1 σε v 2 .
F  v1 m 
  v v v
2 1 1 2  v1 2
ep    
1 1
  v2   m
  v2
1 1
  v2   m
  v2 v  v v
m 2 2 m 2 2 2
2 1 2 1
2 2 2 v1
Η τιμή του θεωρητικού βαθμού απόδοσης του προωστικού συστήματος μεγιστοποιείται όταν ο λόγος
v2
των ταχυτήτων γίνεται ίσος με τη μονάδα. Τότε, όμως, η προωστική δύναμη είναι μηδενική.
v1
Όταν η ταχύτητα των καυσαερίων είναι πολύ μεγάλη και η ταχύτητα του αεροσκάφους πολύ μικρή,
τότε ο θεωρητικός βαθμός απόδοσης του προωστικού συστήματος έχει μικρή τιμή.
252
Η βέλτιστη λοιπόν σχέση μεταξύ των δύο ταχυτήτων απαιτεί ταχύτητα εξόδου των καυσαερίων
μεγαλύτερη από την ταχύτητα κίνησης του αεροσκάφους αλλά όχι πολύ μεγαλύτερη.
Εφόσον η διαφορά μεταξύ της ταχύτητας των καυσαερίων και της ταχύτητας του αεροσκάφους
πρέπει να διατηρείται μικρή, για να υπάρχει ικανοποιητικός θεωρητικός βαθμός απόδοσης του συστήματος
πρόωσης, η παροχή του αέρα πρέπει να αυξάνεται, όσο αυξάνονται οι απαιτήσεις για μεγάλες προωστικές
δυνάμεις. Με βάση αυτή τη θεώρηση εμφανίζονται χρονικά αεροπορικοί κινητήρες που ικανοποιούν τις
απαιτήσεις αυξανόμενης προωστικής δύναμης :(παλινδρομικές μηχανές
→turboprop→turbofan→turbojet→ramjet). Πρακτικά η εκλογή προωστικού συστήματος γίνεται εφόσον
είναι γνωστά όλα τα χαρακτηριστικά του αεροσκάφους (ρυθμός ανύψωσης, ταχύτητα πτήσης, ύψος πτήσης)
[4].
(α) (β)
(γ) (δ)
Εικόνα 11.3.
(α) Turboprop [commons.wikimedia.org/wiki/File:Repair_process_for_a_V2500_high-
pressure_turbine_guide_vane_(10).jpg], (β) Turbofan [commons.wikimedia.org/wiki/File:Geared_Turbofan_NT.PNG],
(γ) Turbojet [commons.wikimedia.org/wiki/File:Turbojet_operation-_axial_flow.png], (δ) Ramjet
[commons.wikimedia.org/wiki/File:Ramjet_operation.png].
[http://www.learnengineering.org/2013/02/working-of-gas-turbine-engine.html ]
Ο θεωρητικός βαθμός απόδοσης του προωστικού συστήματος είναι μέτρο της αποτελεσματικότητας
με την οποία χρησιμοποιείται το προωστικό σύστημα. Δεν πρέπει να συγχέεται με το βαθμό απόδοσης της
μετατροπής της θερμικής ενέργειας, που παρέχεται με την καύση του τροφοδοτούμενου καυσίμου σε
ωφέλιμη μηχανική ενέργεια, που παίρνει το ρεύμα του αερίου για να επιταχυνθεί από ταχύτητα v1 σε v 2 .
Θερμική απόδοση, ef, του προωστικού συστήματος ορίζεται ως ο λόγος της παραγόμενης αύξησης της
1 1
κινητικής ενέργειας ανά μονάδα χρόνου του ρεύματος του αερίου,  m   v2   m
  v 2 , προς τη θερμική
2 2 2 1
ενέργεια ανά μονάδα χρόνου που καταναλώνεται, για το σκοπό αυτό, με την καύση του καυσίμου, m   Hu .
f
Όπου m η παροχή μάζας του καυσίμου και Hu η κατώτερη θερμογόνος ικανότητά του (για καύσιμα
f
αεροπορίας Hu=43100 kJ/kg) [5].
1 1
  v2   m
m   v2
2 2
ef  2 2
  Hu
m
f
253
Το ποσό της ενθαλπίας ανά μονάδα χρόνου, που παραμένει άχρηστο στο ρεύμα του αερίου είναι:
 c  T  T
m
p 2 
1 
Ως ολική απόδοση, e, ορίζεται η χρήσιμη ισχύς, τελικά, για την κίνηση της προωστικής δύναμης με
την ταχύτητα του αεροσκάφους και την αντιμετώπιση της αντίστασης του αέρα προς τη θερμική ισχύ, που
καταναλώνεται με τη διάθεση του καυσίμου.

  v v v
m 2 1 1
F v
1 
e
  Hu
m  H
m
f f u
Παρατηρείται ότι: e  e p  e f
Συμπερασματικά, η απόδοση είναι ανάλογη της ταχύτητας πτήσης του αεροσκάφους.
Αν ορισθεί ως ειδική κατανάλωση καυσίμου, sfc, η κατανάλωση καυσίμου ανά μονάδα προωστικής
δύναμης τότε, ισχύει για την ολική απόδοση του προωστικού συστήματος[4].

m
f

m   
f  kg   e  m  v 2  v1  v1 
F v
1 
Fv
1 
v
1
sfc  
m 
  v v
2 1  F  h  N  m  Hu

f

m
f
 H
u
F  sfc  H
u
sfc  H
u
Από την παραπάνω σχέση γίνεται σαφές ότι η ολική απόδοση των προωστικών μηχανών αξονικής
ισχύος είναι αντιστρόφως ανάλογη της ειδικής κατανάλωσης καυσίμου.
F
Μια άλλη σημαντική παράμετρος είναι η ειδική ώση, F  , η οποία εκφράζει την προωστική
s 
m
δύναμη ανά μονάδα παροχής μάζας αέρα. Επισημαίνεται ότι αν η αναλογία μάζας αέρα προς καύσιμο είναι
m 
m 
m 1
λ ,τότε η ειδική κατανάλωση καυσίμου διαμορφώνεται: sfc  f  
m F λF m  λF
f s s
3. Περιγραφή και τεχνολογικά στοιχεία τμημάτων κινητήρα – Υπολογισμός

αποδόσεων και θερμοδυναμικός κύκλος – Παραμετρική ανάλυση
Στην Εικόνα 11.4. και στο Σχήμα 11.2. φαίνεται το σχηματικό διάγραμμα των τμημάτων του κινητήρα και ο
ιδανικός θερμοδυναμικός κύκλος, στον οποίο βασίζεται η λειτουργία των αεριοστροβίλων. Στο τμήμα
εισόδου 1-2 του συστήματος δημιουργούνται σημαντικές λειτουργικές διαδικασίες που οφείλονται στην
ταχύτητα κίνησης του αεροσκάφους. Θα πρέπει λοιπόν να εξετασθούν οι απώλειες στο τμήμα αυτό καθώς και
στο ακροφύσιο εξόδου.
Η διεργασία, την οποία υφίσταται ο αέρας στο τμήμα εισόδου, μπορεί να θεωρηθεί ως αδιαβατική,
εφόσον ούτε ειδικό έργο γίνεται ούτε θερμότητα ανά μονάδα μάζας του αέρα συναλλάσσεται. Στον ιδανικό
θερμοδυναμικό κύκλο σημαίνεται ως ισεντροπική αλλά στην πραγματικότητα συμβαίνει προς την αύξηση της
εντροπίας (s2>s1). Συνεπώς η ολική ενθαλπία διατηρείται (Κεφάλαιο 2ο ):
v 2
h o1  h o2  c  T  c  T  T  T  T  1
p o1 p o1 o1 o2 1 2c
p
Σχέση 11.1.
254
Εικόνα 11.4.
Παράσταση προωστικού αεριοστροβίλου, θερμοδυναμικός κύκλος
[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Turbojet_operation-_centrifugal_flow.png]
Σχήμα 11.2.
Σχηματικό διάγραμμα προωστικού αεριοστροβίλου, θερμοδυναμικός κύκλος
Το τμήμα εισόδου λειτουργεί ως διαχύτης και επιβραδύνει τον αέρα, ενώ αυξάνει τη στατική πίεση.
Σε σχέση με το σχηματικό διάγραμμα ειδικής ενθαλπίας – ειδικής εντροπίας για την πραγματική αδιαβατική
συμπίεση 1-2, που συμβαίνει στο τμήμα εισόδου του αέρα στη μηχανή, ισχύουν (η διεργασία 1-2 στον
ιδανικό κύκλο του Σχήματος 11.2. φαίνεται ισεντροπική):
Όπου Το2΄ είναι η ολική θερμοκρασία, που θα είχε επιτευχθεί μετά από ισεντροπική συμπίεση σε
ολική πίεση Po2. Τα To2΄ και To2 μπορούν να συνδεθούν μέσω μιας ισεντροπικής απόδοσης eis.[Σχήμα 11.3.]
255
   2  2
h o2  h1 To2  T1
e is  
h o2  h1 To2  T1

 
 To2  T1  e is  To2  T1  e is  T1 
 
v1
2  cp

 T1  e is 

v1
2  cp
 
Ο λόγος πιέσεων στην είσοδο διαμορφώνεται με βάση την παραπάνω σχέση ως εξής:
γ γ
γ γ 1 γ 1
Po2  T02  γ1  T02  T1 
   v 2 
  1  
 1 e  1 

P1  T1   T   is 2c T 
   1   p 1 
Σχέση 11.2.
Δεδομένου ότι, όπως αναλύεται στην επόμενη παράγραφο για τη συμπιεστή ροή, ισχύει για τον
και για ιδανικό αέριο, γ  R  c p  γ  1 προκύπτει ότι:

v
αριθμό Mach, M 
γR T
v 2 v 2 v 2 γ 1
M2  1  1  1   M2
γR T c  γ  1  T 2c T 2
1 p 1 p 1
Τελικά λόγος πιέσεων και η ολική θερμοκρασία στην είσοδο διαμορφώνονται με βάση την παραπάνω
σχέση ως εξής:
γ
γ
  γ 1 γ 1
Po2  To2   γ -1  To2 γ 1
   1  e   M2  και 1  M2
P1  T1  is 2  T1 2
 
Σχήμα 11.3.
Σχηματικό διάγραμμα ειδικής ενθαλπίας – εντροπίας τμήματος εισόδου.
256
Po2  P1
Ως απόδοση ram ορίζεται: e r 
Po1  P1
Οι δύο αποδόσεις er και eis είναι ισοδύναμες και το μόνο πλεονέκτημα που υπάρχει στη
χρησιμοποίηση της er είναι ότι μπορεί να μετρηθεί ευκολότερα.
Σε υποηχητικά τμήματα εισόδου της ροής του αέρα οι δύο αποδόσεις er και eis είναι ανεξάρτητες του
αριθμού Mach μέχρι της τιμής 0.8 και για αυτό είναι εύκολη η χρησιμοποίησή τους σε υπολογισμούς κύκλων
[5].
Η απόδοση του τμήματος εισόδου εξαρτάται από τη θέση στην οποία λειτουργεί η μηχανή, αλλά
λαμβάνεται συνήθως η τιμή eis=0.93 σε υπολογισμούς υποηχητικών αεροσκαφών [5]. Είναι μικρότερη σε
περιπτώσεις υπερηχητικών αεροσκαφών και η τιμή της ελαττώνεται με την αύξηση του αριθμού Mach.
Το τμήμα εξόδου καταλαμβάνεται από το ακροφύσιο. Ο όρος ακροφύσιο πρόωσης χρησιμοποιείται
για την ονομασία του μέρους της μηχανής μετά την τελευταία βαθμίδα αεριοστρόβιλου στο σύστημα
πρόωσης. Το ερώτημα που υπάρχει είναι αν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί απλώς συγκλίνον ακροφύσιο ή αν
Po5
θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ακροφύσιο συγκλίνον – αποκλίνον. Επειδή ο λόγος [Σχήμα 11.2.] είναι
P6
μεγαλύτερος της κρίσιμης τιμής στο μεγαλύτερο μέρος των ταχυτήτων πτήσης των αεροσκαφών και για τα
περισσότερα ύψη πτήσης, θα μπορούσε να φθάσει κανείς στο συμπέρασμα ότι συγκλίνον - αποκλίνον
ακροφύσιο είναι απαραίτητο για την επίτευξη μεγάλων ταχυτήτων. Εντούτοις, αυτό που κυρίως επιδιώκεται
Po5
είναι η επίτευξη μεγάλων τιμών ώσης παρά μεγάλων ταχυτήτων. Για τιμές του λόγου μέχρι 3 τα
P6
πειράματα δείχνουν πως το απλό συγκλίνον ακροφύσιο δημιουργεί ένα συγκλίνον – αποκλίνον [5]. Για αυτό
το λόγο στα αεροσκάφη χρησιμοποιούνται, κατά το πλείστον, συγκλίνοντα ακροφύσια, για τα οποία θα
ορισθεί ο ισεντροπικός βαθμός απόδοσης και οι απώλειες.
(α) (β)
Σχήμα 11.4.
Σχηματικό διάγραμμα ειδικής ενθαλπίας – εντροπίας τμήματος εξόδου, απώλειες ακροφυσίου στην υποκρίσιμη και στην
κρίσιμη κατάσταση.
Ο ισεντροπικός βαθμός απόδοσης, eis, ορίζεται:
257
h  h6 T  T6
e is  o5  o5
 
h o5  h 6 To5  T6
Η τιμή του εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (μήκος ακροφυσίου, διατάξεις που βρίσκονται μέσα
σε αυτό και προκαλούν απώλειες). Για τους υπολογισμούς των πραγματικών θερμοδυναμικών κύκλων
λαμβάνεται eis =0.95 [5].
Για δεδομένες συνθήκες εισόδου στο ακροφύσιο Τ ο5 , Po5 και για την υποκρίσιμη κατάσταση [Σχήμα
11.4.] (P6=P1=Patm>Pκ) η απόλυτη θερμοκρασία Τ6 με βάση τον ορισμό της ισεντροπικής απόδοσης δίνεται
από τη σχέση:
 γ 
 T     P  γ  1 
To5  T6     1
e is   To5  T6  e is  To5  1  6 
   e is  To5  1   P  

To5  T6  To5    o5  
 
 
 γ 
  P  
 γ 1 
T6  To5 - e is  To5  1   1 
 P  
  o5  
 
Η αδιαβατική διεργασία στο ακροφύσιο απαιτεί:
v 2 v 2
h o5  h o6  To5  To6  T6  6  To5 - T6  6 
2c 2c
p p
 γ 
v 2   P  
6  e  T  1   1   1 
γ
2c is o5  P  
p   o5  
 
Για δεδομένες συνθήκες εισόδου στο ακροφύσιο Τ ο5 , Po5 και για την κρίσιμη κατάσταση [Σχήμα
11.4.] (P6=Pκ) η κρίσιμη πίεση, Pκ , υπολογίζεται ως εξής:
P
P 6
Ο κρίσιμος λόγος πιέσεων κ είναι ο λόγος πιέσεων για τον οποίο Μ=1 στο άκρο του
Po5 Po5
ακροφυσίου. Εφόσον η διεργασία στο ακροφύσιο είναι αδιαβατική και όχι ισεντροπική και δεν υπάρχει
συναλλαγή ειδικού έργου, η ειδική ολική ενθαλπία και η ολική θερμοκρασία διατηρούνται, όπως αναφέρθηκε
παραπάνω [3],[6].
T T v 2 γ 1 2
h o5  h o6  To5  To6  o5  o6  1 6  1 M
T T 2c T 2
6 6 p 6
Για Τ6=Τκ υπάρχει στο άκρο του ακροφυσίου ηχητική ροή, Μ=1. Συνεπώς:
258
o5  1  γ  1  γ  1  T  2  To5
T
κ
T 2 2 γ 1
κ
Με βάση το Σχήμα 11.4. για την κρίσιμη κατάσταση ο ισεντροπικός βαθμός απόδοσης είναι:
2  To5
To5 
h o5  h κ T  Tκ  γ 1
e is   o5  Tκ  To5 
 
h o5  h κ To5  Tκ e is
Αλλά η σχέση Poisson απαιτεί:
γ
 2  To5  γ1
 To5  
γ γ  γ 1 
 To5  
Po5  To5  γ1  T   γ1 e is
  Pκ  Po5   κ   Po5    
Pκ  T   T   To5 
 κ   o5   
 
 
 
γ
 2  γ 1 γ
 1 
γ 1  γ - 1  1
 γ
Pκ  Po5   1   Po5   1 
 e is   e  γ  1 
   is 
 
Επειδή η κρίσιμη πίεση είναι μεγαλύτερη της ατμοσφαιρικής η προωστική δύναμη στην κρίσιμη
κατάσταση θα είναι:
Fm 
  v v Α  P P
κ 1 6 κ

atm
  
 γ 
  
γ - 1  γ  1
Fm
   
γ  R  Tκ  v 1 

m  
 P  1
 o5  e  γ  1 
P
atm


ρ κ  γ  R  Tκ  
 is 
 
 γ 
   
 2  To5  
m   γ -1 γ 1 
 
Fm γR  v1    P  1 P

 γ 1 
 ρ  γ  R  2  To5 
 o5 


e  γ 1  

atm 
κ
is 
γ 1  
Όπου Α6 είναι η διατομή εξόδου του ακροφυσίου ( στη θέση 6 του Σχήματος 10.2.) η οποία μπορεί να
m
υπολογισθεί από την παροχή μάζας: m  ρκ  A  v  A 
6 k 6 ρ  γR T .
κ κ
259
Ένα αεροσκάφος turbojet σχεδιάζεται, για να πετά με ταχύτητα v1=280 m/sec, σε ύψος όπου η ατμοσφαιρική
πίεση Patm=0.5 bar και η θερμοκρασία είναι Tatm=250oK. Πρέπει να προσδιορισθεί η ειδική ώση και η ειδική
κατανάλωση καυσίμου.
Δεδομένα σχεδιασμού:
Ολική θερμοκρασία εισόδου στο στρόβιλο 1300οΚ
Λόγος ολικών πιέσεων στο συμπιεστή 10
Ισεντροπική απόδοση του τμήματος εισόδου eisi=0.93
Ισεντροπική απόδοση συμπιεστή eisc=0.87
Ισεντροπική απόδοση αεριοστρόβιλου eist=0.9
Ισεντροπική απόδοση του τμήματος εξόδου (προωστικό ακροφύσιο) eise=0.95
Μηχανικός βαθμός απόδοσης em=0.99
Πτώση απόλυτης πίεσης στο θάλαμο καύσης 0.4 bar
Λόγος ειδικών θερμοτήτων ιδανικού αερίου γ=1.4
Παγκόσμια σταθερά των ιδανικών αερίων R=287 J/kgoK
Ειδική θερμότητα υπό σταθερή πίεση του αερίου cp=1005 J/kgoK
Η ολική ενθαλπία και η ολική θερμοκρασία στο τμήμα εισόδου διατηρείται, επειδή δεν υφίσταται σε
αυτό το τμήμα συναλλαγή ειδικού έργου. Από τη Σχέση 11.1. προκύπτει η ολική θερμοκρασία στην έξοδο
του τμήματος εισόδου:
m2 
 280 2 
h o1  h o2  c  T  c  T  T  T  250 o K 
p o1 p o1 o1 o2

 s
 J 
 
2 
  289 o K  
2  1005  
 kg o K 
Από τη Σχέση 11.2. προκύπτει η ολική πίεση στην έξοδο του τμήματος εισόδου:
1.4
γ 0.4
γ 1  m2  
 280 2   
 v 2   
 s 2 
Po2  P1  1  e  1   0.5bar   1  0.93    0.8bar 
 2c T   J 
 
isi
 p 1   
 2  1005    250 o K 
  kg o K  
Με βάση την ανάλυση που έγινε στο 9ο Κεφάλαιο για την ισεντροπική απόδοση του συμπιεστή,
υπολογίζεται η ολική θερμοκρασία εξόδου του αερίου από το συμπιεστή [Σχήμα 11.5.]
260
 
h o3  h o2 To3  To2
e isc   
h o3  h o2 To3  To2
 γ 1 

To3  To2 
To2  To3



 1 
To2   Po3
 
 γ


 1 
 10 1.4
289 o K
0.4 
 1  309 o K 
e isc  To2  e isc   Po2   0.87  
      
 
 
To3  To2  309 o K  To3  289  309  598 o K  
Σχήμα 11.5.
Σχηματικό διάγραμμα κύκλου turbojet με απώλειες.
Το ειδικό έργο του στροβίλου, wt, αποδίδεται για την κίνηση του συμπιεστή, wc, με απόδοση em. Αν
θεωρηθεί για τη διευκόλυνση των υπολογισμών ότι το λειτουργούν αέριο συμπεριφέρεται ως ιδανικό αέριο με
τις ιδιότητες του αέρα, τότε είναι δυνατόν εύκολα να υπολογισθεί η ολική θερμοκρασία και η ολική πίεση
εξόδου από το στρόβιλο.
wc 
c p  To3  To2  309[ o K] 309[ o K]
 312[ o K] 
em  

w t c p  To4  To5  

To4  To5 
 To4  To5 
0.99
To5  1300  312  988[ o K]

Po3
 10  Po3  10  0.8  8[bar]
Po2
P  Po3  0.4  7.6[bar]
o4
Με βάση την ανάλυση που έγινε στο 9ο Κεφάλαιο για την ισεντροπική απόδοση του στροβίλου,
υπολογίζεται η ολική θερμοκρασία εξόδου του αερίου από το στρόβιλο [Σχήμα 11.5.]
261
h o4  h o5 T  To5
e ist   o4 
h  h o5  T  To5 
o4 o4
To4  T
To4  To5  
e ist
o5  312  347 o K
0.9
 
 
To4  To5   347 o K  T   1300  347  953 o K
o5
 
γ
 T   γ 1 3.5
 o5   953 
Po5  Po4     7.6bar      2.56 bar 
 To4   1300 
 
Ο λόγος πιέσεων στο ακροφύσιο είναι [Εικόνα 11.5.]:
P6 0.5[bar]
  0.195
Po5 2.56[bar]
Η κρίσιμη πίεση σύμφωνα με την παραπάνω εκτεθείσα ανάλυση είναι:
γ 1.4
 γ -1  γ 1   1
1.4
 2.56bar    1   1.28bar 
1.4 - 1
Pκ  Po5   1   
 e  γ  1 
 ist   0.95  1.4  1 
Ο κρίσιμος λόγος πιέσεων στο ακροφύσιο είναι [Εικόνα 11.5.]:
Pκ 1.28[bar]
  0.5
Po5 2.56[bar]
Ο λόγος πιέσεων είναι μικρότερος του κρίσιμου λόγου και, συνεπώς, η ροή είναι κρουστική σε
συγκλίνον αποκλίνον ακροφύσιο με ηχητική ταχύτητα στο λαιμό, και υπερηχητική μετά [στην επόμενη
παράγραφο παρουσιάζεται η θεωρία για τη συμπιεστή ροή σε συγκλίνον – αποκλίνον ακροφύσιο] .
Για Τ6=Τκ υπάρχει στο άκρο του ακροφυσίου ηχητική ροή, Μ=1. Συνεπώς:
Tκ 
2  To5 2  988 o K

 
 823 o K  
γ 1 1.4  1
Η πυκνότητα του αερίου στο λαιμό του ακροφυσίου είναι:
 N 
1.28  10 5  
Pκ m2   kg 
ρ    0.542  
κ 
R  Tκ J   m3 
287    823[ o K]
 Kg K 

o

Η ταχύτητα στο λαιμό είναι ηχητική:
262
 J  m
v  α  γ  R  T  1.4  287    823[ o K]  575  
κ κ  kg  K 
o s
Η επιφάνεια εξόδου ανά μονάδα παροχής μάζας του καυσαερίου είναι:
A 1 1  m2  s 
   0.0032  

m ρκ  α  kg  m  kg 
0.542    575  s 
3
m   
Η ειδική ώση είναι:
Fm  
  v v Α  P P
κ 1 6 κ atm
  F
 F   v  v1   P  P
s m κ
A
m κ atm
  
m m  m2  s   N  Ns

 1.28  0.5  105 
F
F   575    280    0.0032     544.6  
s m s s  kg   m2   kg 
4. Ανάλυση συμπιεστής ροής (αριθμός MACH, ισεντροπική ροή αερίου,

κρουστικά κύματα, μετωπικά και πλάγια κύματα) – Ανάλυση ακροφυσίων
(συγκλίνον, συγκλίνον/αποκλίνον ακροφύσιο).
4.1 Γενικά
Στη συμπιεστή ροή η πυκνότητα του ρευστού δεν είναι σταθερή. Θα μελετηθεί, λοιπόν, μέσα σε ευθύγραμμο
αγωγό, μονοδιάστατη ροή ιδανικού αερίου με μεταβλητή πυκνότητα. Στη μονοδιάστατη ροή σε αγωγό
θεωρείται ότι όλες οι παράμετροι της ροής είναι σταθερές σε μια διατομή του αγωγού. Η πυκνότητα, δηλαδή,
ή η ταχύτητα μεταβάλλονται από διατομή σε διατομή του αγωγού, αλλά παραμένουν με σταθερή τιμή σε μια
διατομή του. Η ανάλυση της ροής γίνεται με βάση τους νόμους της συνέχειας, της διατήρησης της ορμής και
της ενέργειας, τους νόμους της Θερμοδυναμικής και την καταστατική εξίσωση των ιδανικών αερίων.
4.2 Ταχύτητα του ήχου και αριθμός Mach

Θα αναλυθεί η μετατόπιση επιπέδων, καθέτων διαταραχών πίεσης (κυμάτων) που δημιουργούνται στον
ευθύγραμμο αγωγό του Σχήματος 1.16., όταν το έμβολο, που διαθέτει, κινηθεί απότομα με ταχύτητα v , όπως
φαίνεται στο σχήμα. Έτσι δημιουργείται μια διαταραχή της πίεσης του ρευστού. Η διαταραχή αυτή
μετατοπίζεται και διαδίδεται ευθύγραμμα μέσα στο αδιατάρακτο ρευστό. Η διαδικασία μετατόπισης μιας
ελαφράς συμπίεσης του ρευστού, που δημιουργείται από μια απότομη μεταβολή της πίεσης, είναι ίδια με
αυτή της διάδοσης του ήχου και η ταχύτητα της διάδοσης είναι ηχητική. Η φωνή, για παράδειγμα, είναι
μικρές διαταραχές της πίεσης του αέρα που δημιουργούνται από τις φωνητικές χορδές. Οι ισχυρές διαταραχές
της πίεσης δημιουργούν κρουστικά κύματα τα οποία διαδίδονται με υπερηχητική ταχύτητα.
263
Σχήμα 11.6.
Μικρή διαταραχή σε αγωγό αερίου
Με την απότομη μετακίνηση του εμβόλου το ρευστό, που είναι σε επαφή μαζί του, αποκτά ταχύτητα
v, ενώ η διαταραχή της πίεσης (κύμα) διαδίδεται, όπως φαίνεται στο σχήμα, με ταχύτητα διαφορετική, έστω
c. Η ταχύτητα διάδοσης του κύματος εξαρτάται από το είδος του ρευστού, το μέγεθος της διαταραχής της
πίεσης και την ταχύτητα, v, του εμβόλου.
Με βάση τη γενική θεώρηση των σχετικών κινήσεων, λαμβάνεται η ισοδύναμη κατάσταση του
Σχήματος 11.7., στην οποία το κύμα είναι ακίνητο, και το ρευστό ρέει από τα αριστερά προς τα δεξιά με
ταχύτητα c αριστερά της διαταραχής και c-v δεξιά της.[3]
Θεωρείται η ισοδύναμη κατάσταση του Σχήματος 11.7., στην οποία το σύστημα αναφοράς
ευρίσκεται επάνω στο μέτωπο του κύματος, οπότε το μέτωπο θεωρείται ακίνητο, και το ρευστό ρέει από τα
αριστερά προς τα δεξιά [3].
Σχήμα 11.7.
Σύστημα αναφοράς στο μέτωπο του κύματος
Έστω Po και ρο η πίεση και η πυκνότητα στα αριστερά του κύματος και P1, ρ1 στα δεξιά αντίστοιχα.
Με τη διαδικασία αυτή δημιουργείται ένα πρόβλημα μόνιμης ροής ρευστού σε ευθύγραμμο αγωγό σταθερής
διατομής, Α. Από το νόμο της συνέχειας για τον όγκο ελέγχου που περιβάλλει το κύμα (Σχήμα 11.7.
διακεκομμένη γραμμή), προκύπτει:
ρ o  c  A  ρ1  c  v   A
Από το νόμο της ορμής για τον ίδιο όγκο ελέγχου προκύπτει:
Po  A  P1  A  ρ1  c  v   A  ρ o  c 2  A
2
Για να υπολογισθεί η ταχύτητα c, προκύπτουν διαδοχικά οι παρακάτω σχέσεις:
264
2
ρ ρ 
c  v  o  c  c  v2   o   c 2
ρ ρ
1  1
Αντικαθιστώντας στην εξίσωση της ορμής, λαμβάνεται:
2
ρ 
P1  Po  ρo  c2 - ρ  o   c2
1 ρ 
 1
 1 1
P1  Po  ρo2  c2    
 ρ o ρ1 
ρ  ρ 
ρo2  c2   1 oP P
o
 ρ o  ρ1  1
Λύνοντας ως προς c προκύπτει:
ρ P P
c 1 1 o
ρ ρ ρ
o 1 o
Αυτή είναι η ταχύτητα μετατόπισης του μετώπου της διαταραχής (κύμα). Όταν η διαφορά πίεσης P1-
Po είναι σχετικά μεγάλη, τότε υπάρχει εμφάνιση κρουστικού κύματος. Καταρχάς εξετάζεται τι συμβαίνει σε
μικρές διαφορές πίεσης και πυκνότητας, για τις οποίες είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι:
ρ1 P1  Po
 1 και 
dP
ρo ρ1  ρ o dρ
Η ταχύτητα c είναι η ταχύτητα του ήχου στο ρευστό. Συμβολίζεται με α και είναι:
dP
α
dρ
Υπάρχει λοιπόν μία καταστατική αλλαγή του ρευστού, η οποία, επειδή είναι αρκετά γρήγορη,
θεωρείται αδιαβατική και, αν στο ρευστό δεν υπάρχει εσωτερική τριβή, θα είναι και ισεντροπική. Για την
αδιαβατική διεργασία, με βάση τη θερμοδυναμική ανάλυση του ιδανικού αερίου, ισχύει ο νόμος του Poisson:
γ
P γ dP γ1 ρ P
γ  στα ερό  P  σταθερό  ρ   σταθερό  γ  ρ  σταθερό  γ   γ
ρ dρ ρ ρ
Η ταχύτητα του ήχου α, γίνεται:
P
α  γ
ρ
Με βάση το νόμο των τέλειων αερίων: P  ρ  R  T
265
α  γRT
Όπου γ, είναι ο λόγος των ειδικών θερμοτήτων υπό σταθερή πίεση και υπό σταθερό όγκο του αερίου.
Η παραπάνω σχέση καταδεικνύει ότι η ταχύτητα του ήχου σε ένα τέλειο αέριο εξαρτάται μόνο από
την απόλυτη θερμοκρασία.
Ο λόγος της πραγματικής ταχύτητας v, ενός ρευστού προς την ταχύτητα του ήχου α, στις ίδιες
συνθήκες, είναι ένας αδιάστατος αριθμός ο οποίος λέγεται αριθμός Mach, και συμβολίζεται με Μ.
v
M
α
Αν v<α, τότε Μ<1, και η ροή λέγεται υποηχητική. Αν v=α, τότε Μ=1, και η ροή λέγεται διηχητική.
Αν v>α, τότε Μ>1, και η ροή λέγεται υπερηχητική.
4.3 Ισεντροπική ροή σε συγκλίνον ακροφύσιο

Όταν ένα ρευστό ρέει γραμμικά μέσα σε ευθύγραμμο ή καμπύλο αγωγό μεταβλητής διατομής, με βάση το
νόμο της συνέχειας, προκύπτει ότι η ταχύτητά του μεταβάλλεται από διατομή σε διατομή. Ο αγωγός αυτός
ονομάζεται ακροφύσιο. Αν η ταχύτητα του ρευστού αυξάνει συνεχώς, τότε πρόκειται για ακροφύσιο
επιτάχυνσης, και η κινητική ενέργεια του ρευστού αυξάνει, ενώ η πίεση μειώνεται. Αν η ταχύτητα μειώνεται
συνεχώς, τότε πρόκειται για ακροφύσιο επιβράδυνσης, και η πίεση του ρευστού αυξάνει, ενώ η κινητική του
ενέργεια μειώνεται.
Από άποψη μορφής, τα ακροφύσια ταξινομούνται σε συγκλίνοντα, αποκλίνοντα και στη σύνθεση των
δύο μορφών, το συγκλίνον – αποκλίνον ακροφύσιο. Σε κάθε ακροφύσιο διακρίνεται η διατομή εισόδου και η
διατομή εξόδου. Αν είναι συγκλίνον – αποκλίνον η μικρότερη διατομή του ονομάζεται λαιμός.
Τα ακροφύσια επιτάχυνσης είναι κύρια τμήματα διαφόρων μηχανολογικών εφαρμογών, όπου
επιτυγχάνεται μετατροπή μέρους της εσωτερικής ενέργειας του ρευστού σε κινητική, η οποία, τελικά, παράγει
ωφέλιμο έργο (ατμοστρόβιλοι, αεριοστρόβιλοι, πύραυλοι) [3].
Στις περισσότερες εφαρμογές η καταστατική αλλαγή του αερίου μέσα στο ακροφύσιο είναι
αδιαβατική. Λόγω της ταχύτητας με την οποία συμβαίνει, το ρευστό δεν προλαβαίνει να συναλλάξει
θερμότητα με το περιβάλλον του. Η ροή δεν είναι ισεντροπική, διότι υπάρχουν ενεργειακές απώλειες λόγω
τριβής και στροβιλισμών. Όταν όμως δεν υπάρχουν κρουστικά κύματα, η προσέγγιση ισεντροπικής ροής στα
ακροφύσια μπορεί να γίνει αποδεκτή διότι τα πειραματικά δεδομένα δεν απέχουν πολύ από τα αποτελέσματα
της θεωρητικής ανάλυσης. Με το σκεπτικό αυτό, θα αναλυθεί η ροή στα ακροφύσια ως αδιαβατική και
ισεντροπική.
Σχήμα 11.8.
Συγκλίνον ακροφύσιο
Για μόνιμη ροή στο ακροφύσιο του Σχήματος 11.8. ο νόμος της συνέχειας απαιτεί:
ρ  A  v  σταθερό
266
Ο νόμος της διατήρησης της ενέργειας ορίζει:
 1 
ρ  A  v   h   v 2   σταθερό
 2 
Έτσι για δύο σημεία 1 και 2 της γραμμικής ροής προκύπτει:
1 2 1 2
h1   v1  h 2   v 2
2 2
Σχέση 11.3.
Θεωρείται μια περιοχή του αγωγού, τέτοια ώστε μέσα σε αυτή η ταχύτητα του ρευστού να είναι
μηδενική (ένας ταμιευτήρας νερού, ή ένα αεριοφυλάκιο, ή ένας υπερθερμαντήρας υδρατμού). Η περιοχή αυτή
ονομάζεται περιοχή ανακοπής και οι ιδιότητές της συμβολίζονται με δείκτη ο. Έστω και αν δεν υπάρχει στην
εξεταζόμενη εφαρμογή η περιοχή ανακοπής, η υπόθεση ύπαρξης βοηθά στη μελέτη της ροής.
Αν ho είναι η ενθαλπία ανακοπής, από τη Σχέση 11.3., για τυχόν σημείο της ροής με ενθαλπία h και
ταχύτητα v ισχύει:
1 2
h  v  h o , αφού vo=0
2
Συνεπώς v  2  h o  h 
Σχέση 11.4.
Εάν υποτεθεί ότι η πίεση και η θερμοκρασία ανακοπής Po και Το έχουν γνωστή τιμή, τότε η ενθαλπία
ho και η εντροπία so ευρίσκονται από το διάγραμμα h-s (ειδικής ενθαλπίας – ειδικής εντροπίας). Εφόσον η
ροή είναι ισεντροπική, και η εντροπία σε κάθε σημείο της γραμμικής ροής θα είναι s o. Όταν είναι γνωστή η
πίεση P και η εντροπία so σε ένα σημείο της ροής στην έξοδο του ακροφυσίου, τότε είναι δυνατόν να βρεθεί η
ενθαλπία της, h, και από τη Σχέση 11.4. η ταχύτητά της.
Εάν το ρευστό είναι ιδανικό αέριο για το οποίο η ειδική θερμότητα υπό σταθερή πίεση είναι σταθερή,
τότε ισχύει:
γR
h o  h  c p (To  T)  To  T 
γ 1
c
γ  P , cP  cV  R
cV
Από τη Σχέση 11.4. υπολογίζεται η ταχύτητα v:
γR
v  2 To  T 
γ 1
Για ισεντροπική μεταβολή τελείου αερίου ισχύει ο νόμος του Poisson:
γ1 γ1
T  P  γ T T  P  γ
    o  1   
To  Po  To  Po 
Έτσι η ταχύτητα διαμορφώνεται ως εξής:
267
 γ 1 
γR   P  γ 
v  2  T  1    
γ 1 o   P  
 o 
 
 
Σχέση 11.5.
Η πυκνότητα, ρ, σε ένα σημείο της ροής που η πίεση είναι P, δίνεται από τη σχέση του Poisson:
1
P P  
o   P γ  ρ
γ  γ
ρ ρ P  ρ
o  o o

m
Έτσι η ροή μάζας ανά μονάδα επιφάνειας, , θα είναι:
A
 γ 1 
 γR   
P  γ

 T  1  
m
 ρv  ρ 2 
A γ 1 o   P  
 o
 
 
2  γ 1 
 γR  P γ    γ 
m
 2 T    ρ 2  1   P  
A γ 1 o  P  o  P  
 o   o 
 
 
2  γ 1 
   γ 

m
A
 2
γ
γ 1 o
  P
 ρ R T 
o P
 γ
  ρ  1   P
 o  P




 o   o 
 
 
 2 γ 1
 γ    
P γ  P  γ

 P  ρ  
m
 2  
A γ  1 o o  P  P  
 o  o
 
 
 2 γ 1 
 γ  P  γ 
Αν σημανθεί ως Κ, η έκφραση      
P  , τότε η παροχή μάζας ανά μονάδα
 P  P  
 o   o 
 
επιφανείας διαμορφώνεται τελικά:

m γ
ρv  Κ 2 P ρ
A γ 1 o o
Σχέση 11.6.
268
Η παροχή ανά μονάδα επιφανείας γίνεται μέγιστη, όταν η παράμετρος Κ μεγιστοποιείται. Η
dK dK 2
παράμετρος Κ μεγιστοποιείται, όταν  0 ή όταν  0.
dP dP
2 γ1
 P γ  P  γ
K 2    
 P 

 Po   o
γ11
d K 2 
2 1
  2  P γ
 γ 1  P  γ
  
    0
dP γ  Po  γ  Po 

2- 1
2  P  γ γ 1  P γ
       0
γ  Po  γ  Po 
1
 P γ
 
P 
2

 o
γ 1 2γ
 P  γ
 
P 
 o
γ-1
2  P  γ
  
γ  1  Po 
γ
P  
2 γ 1
  
Po  γ  1 
Σχέση 11.7.
Αυτή είναι η συνθήκη μέγιστης παροχής και για τη μέγιστη τιμή της παραμέτρου Κ προκύπτει:
2γ γγ1
 2  γγ1  2  γγ1
K max      
 γ  1  γ  1
2 1
 2  γ1  2   2  γ 1 γ  1
K max    1      
 γ  1  γ  1  γ  1 γ 1
 , έχει την ίδια τιμή για κάθε διατομή, προκύπτει:

Επειδή η ροή μάζας, m
A ρ  v2
A1  ρ1  v1  A 2  ρ 2  v 2  1  2
A2 ρ1  v1
 m 
Επομένως η μέγιστη παροχή ανά μονάδα επιφανείας ,   , θα περνά από μια ελάχιστη
 A  max
επιφάνεια, Αmin, η οποία από τη Σχέση 11.6. προκύπτει ίση με:
269
γ 1 1 1
A m
    ή
min 2 γ P ρ K max
o o
1
γ 1 1 γ  1  γ  1  γ1
A m
     
min 2 γ P ρ γ 1  2 
o o
1
γ 1 1  γ  1  γ1
A m
    
min 2 γ P ρ  2 
o o
Το μέγεθος Αmin είναι χαρακτηριστικό κατασκευαστικό μέγεθος ενός συγκλίνοντος ακροφυσίου για
A
δεδομένη παροχή. Ο λόγος λέγεται σχετική επιφάνεια διατομής.
A min
Στο Σχήμα 11.9. φαίνονται τα διαγράμματα της ταχύτητας και της παροχής ανά μονάδα επιφανείας
συναρτήσει του λόγου, r, της πίεσης σε σημείο εξόδου της ροής από το ακροφύσιο, P, προς την πίεση
ανακοπής, Po. Οι καμπύλες αυτές έχουν την ίδια μορφή για όλα τα συμπιεστά ρευστά.
Σχήμα 11.9.
Διάγραμμα ταχύτητας και παροχής ανά μονάδα επιφάνειας διατομής συγκλίνοντος ακροφυσίου, για Po=10 bar,
To=1200oK, γ=1.4 και R=287j/KgoK
Σύμφωνα με τη μέχρι στιγμής ανάλυση, για το ακροφύσιο του Σχήματος 11.8. γίνονται οι ακόλουθες
διαπιστώσεις. Το ακροφύσιο χωρίζει τις δύο περιοχές, ανακοπής στα αριστερά και εξόδου στα δεξιά. Έστω η
πίεση εξόδου, P, ρυθμίζεται σε ορισμένη τιμή, ώστε ο λόγος πιέσεων να πάρει την τιμή r 1. Τότε η ταχύτητα
m
εξόδου από το ακροφύσιο είναι ve1 και η ροή μάζας ανά μονάδα επιφανείας   [Σχήμα 11.9.].
 A  e1
270
Σχήμα 11.10.
Διάγραμμα πυκνότητας και σχετικής επιφάνειας διατομής συγκλίνοντος ακροφυσίου, για Po=10 bar, To=1200oK, γ=1.4 και
R=287j/KgoK
Έστω η πίεση εξόδου, μειώνεται μέχρι ο λόγος r να πάρει την τιμή που αντιστοιχεί στη μέγιστη
παροχή μάζας ανά μονάδα επιφανείας. Η κατάσταση αυτή λέγεται κρίσιμη, ο δε λόγος πιέσεων ονομάζεται
κρίσιμος λόγος πιέσεων (rc). Η ταχύτητα εξόδου αυξάνεται στην τιμή vec, η οποία υπολογίζεται από τις
Σχέσεις 11.5. και 11.7.
 γ 1 
 γ 1    γ  γ 
 P  γ    2   
γR   2 γR T γR
v  2  T  1   c   1     γ  1    2 T
ec γ 1 o   P   γ 1 o   γ  1   γ 1 o
  o     
 
   
 
Για ισεντροπική μεταβολή τελείου αερίου ισχύει ο νόμος του Poisson:
γ1
γ1
P  γ  γ
 γ
T 
c  c    2  γ 1  γ 1
 T  To       To  T  και τελικά:
To  Po  c
 γ  1 
c 2
 
γR γR γ 1
v  2 T  2 T   γ  R  T η οποία είναι η ταχύτητα του ήχου, α, για το ρευστό
ec γ 1 o γ 1 c 2 c
στην κρίσιμη θερμοκρασία, Τc.
Από την παραπάνω ανάλυση καταδεικνύεται ότι η μέγιστη ροή μάζας ανά μονάδα επιφανείας σε ένα
συγκλίνον ακροφύσιο επιτυγχάνεται όταν η ταχύτητα εξόδου γίνει ίση με την ταχύτητα του ήχου. Όταν,
δηλαδή, Μ=1 στην έξοδο του ρευστού από το ακροφύσιο.
Τέλος ας θεωρηθεί η περίπτωση λόγου πιέσεων r2 για τον οποίο η πίεση στην έξοδο είναι μικρότερη
της κρίσιμης πίεσης (P2<Pc). Από το διάγραμμα του Σχήματος 11.9., θα έπρεπε η ταχύτητα ve2 να είναι
μεγαλύτερη από την κρίσιμη ταχύτητα, vc. Πειραματικά διαπιστώνεται ότι η ταχύτητα και η ροή μάζας ανά
271
 m 
μονάδα επιφανείας διατηρούν σταθερές τιμές, vc και   , αντίστοιχα, και ότι η πίεση, ακριβώς στην έξοδο
 A c
του ακροφυσίου, διατηρεί την κρίσιμη τιμή Pc. Το ρευστό που εξέρχεται από το ακροφύσιο εξακολουθεί να
εκτονώνεται και, τελικά, αποκτά την πίεση, P2, του περιβάλλοντος της εξόδου. Η πρώτη εκτόνωση
ακολουθείται από συμπίεση λόγω αδράνειας, μέχρι να γίνει απόσβεση. Η περιγραφή του φαινομένου αυτού
δεν μπορεί να γίνει με μαθηματική ανάλυση.
Συμπερασματικά λοιπόν παρατηρείται ότι, ανεξάρτητα από την πίεση στο περιβάλλον της εξόδου, η
ταχύτητα εξόδου ενός συμπιεστού ρευστού που ρέει σε συγκλίνον ακροφύσιο επιτάχυνσης, δεν μπορεί να
υπερβεί την ταχύτητα του ήχου για τις κρίσιμες συνθήκες του αερίου.
4.4 Ισεντροπική ροή σε συγκλίνον -αποκλίνον ακροφύσιο

Με το συγκλίνον – αποκλίνον ακροφύσιο που φαίνεται στο Σχήμα 11.11. είναι δυνατόν να επιτευχθεί
υπερηχητική ταχύτητα. Έστω ότι μεταξύ της περιοχής ανακοπής και μιας περιοχής, στην είσοδο της οποίας
επικρατεί πίεση P, παρεμβάλλεται συγκλίνον – αποκλίνον ακροφύσιο. Η ελάχιστη διατομή που
δημιουργείται, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, αποτελεί το λαιμό (throat) του ακροφυσίου. Έστω ότι στο
λαιμό επικρατεί πίεση Pt και ταχύτητα vt.
Διακρίνονται οι παρακάτω περιπτώσεις ροής:
1. Ροή υποηχητική
Αν υποτεθεί ότι η πίεση P, στην έξοδο του ακροφυσίου, έχει τιμή μεγαλύτερη της κρίσιμης πίεσης Pc,
στην έξοδο του ακροφυσίου, όταν η παροχή μάζας ανά μονάδα επιφανείας γίνεται μέγιστη, τότε ο λόγος
πιέσεων r, έχει τιμή μεγαλύτερη του κρίσιμου λόγου πιέσεων r c και μικρότερη φυσικά, της μονάδας. Η ροή
τότε είναι υποηχητική στο σύνολο του ακροφυσίου. Επιταχύνεται στο συγκλίνον τμήμα του με παράλληλη
μείωση της πίεσης, και επιβραδύνεται στο αποκλίνον τμήμα του με παράλληλη αύξηση της πίεσης, μέχρι την
τιμή της πίεσης στην έξοδο του ακροφυσίου. Στην περίπτωση αυτή, δηλαδή, το συγκλίνον – αποκλίνον
ακροφύσιο λειτουργεί ως σωλήνας Ventouri.
2. Ροή κρίσιμη
Αν υποτεθεί ότι η πίεση P, στην έξοδο του ακροφυσίου, έχει τιμή ίση με την κρίσιμη πίεση Pc, στην
έξοδο του ακροφυσίου, όταν η παροχή μάζας ανά μονάδα επιφανείας γίνεται μέγιστη, τότε ο λόγος πιέσεων r,
έχει τιμή ίση με αυτή του κρίσιμου λόγου πιέσεων rc και μικρότερη, φυσικά, της μονάδας. Η ροή τότε είναι
υποηχητική και επιταχυνόμενη με παράλληλη μείωση της πίεσης στο συγκλίνον τμήμα του ακροφυσίου, είναι
ηχητική (Μ=1) ακριβώς στο λαιμό και υποηχητική, επιβραδυνόμενη, με παράλληλη αύξηση της πίεσης στο
αποκλίνον τμήμα του, μέχρι την τιμή της πίεσης στην έξοδο του ακροφυσίου.
(α) (β)
Σχήμα 11.11.
Συγκλίνον - αποκλίνον ακροφύσιο [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Iris_vectoring_nozzle.jpg]
3. Ροή υπερηχητική με κάθετα ή πλάγια κρουστικά κύματα στο αποκλίνον τμήμα

Αν υποτεθεί ότι η πίεση P, στην έξοδο του ακροφυσίου, έχει τιμή μικρότερη της κρίσιμης πίεσης P c,
στην έξοδο του ακροφυσίου, όταν η παροχή μάζας ανά μονάδα επιφανείας γίνεται μέγιστη, τότε ο λόγος
πιέσεων r, έχει τιμή μικρότερη του κρίσιμου λόγου πιέσεων rc και μικρότερη φυσικά, της μονάδας. Η ροή
τότε είναι υποηχητική και επιταχυνόμενη με παράλληλη μείωση της πίεσης στο συγκλίνον τμήμα του
272
ακροφυσίου, είναι ηχητική (Μ=1) ακριβώς στο λαιμό και παρουσιάζει ιδιαίτερη συμπεριφορά μετά το λαιμό.
Εδώ η ροή δεν είναι πλέον ισεντροπική και παρουσιάζεται κρουστικό κύμα. Μεταξύ του λαιμού και του
κάθετου κρουστικού κύματος, στο αποκλίνον τμήμα του ακροφυσίου, η ροή είναι υπερηχητική,
επιταχυνόμενη με παράλληλη μείωση της πίεσης. Μετά το κρουστικό κύμα και μέχρι την έξοδο, η ροή είναι
υποηχητική, επιβραδυνόμενη με παράλληλη αύξηση της πίεσης. Καθώς ο λόγος πιέσεων, r, λαμβάνει
μικρότερες τιμές, το κάθετο κρουστικό κύμα μετατοπίζεται προς την έξοδο του αποκλίνοντος τμήματος.
Περαιτέρω μείωση του λόγου πιέσεων r, έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία υπεραναπτυγμένης ροής με
πλάγια κρουστικά κύματα. Εδώ η ροή στο αποκλίνον τμήμα του ακροφυσίου είναι υπερηχητική ενώ μετά τα
πλάγια κύματα είναι μικτή.
4. Συνθήκες σχεδίασης
Καθώς ο λόγος πιέσεων (r) μειώνεται, για κάποια τιμή η ροή γίνεται πάλι ισεντροπική, χωρίς
κρουστικά κύματα και υπερηχητική στο αποκλίνον τμήμα του ακροφυσίου και μετά την έξοδο από αυτό. Η
ταχύτητα μετά το λαιμό αυξάνεται με παράλληλη μείωση της πίεσης μέχρι την έξοδο από το ακροφύσιο. Η
πίεση P, στην έξοδο του ακροφυσίου, ονομάζεται στην περίπτωση αυτή πίεση σχεδίασης.
Για να κατανοηθεί η αύξηση της ταχύτητας σε αποκλίνον τμήμα ακροφυσίου υπερηχητικής ροής,
παρατίθεται η παρακάτω ανάλυση. Εφόσον η ροή γίνεται χωρίς συναλλαγή έργου, η ολική ενθαλπία
διατηρείται:
v2 γR v2 γ P v2
h  σταθερό  c p  T   σταθερό  T   σταθερό     σταθερό
o 2 γ 1 2 γ 1 ρ 2
Διαφορίζοντας την παραπάνω σχέση, λαμβάνεται διαδοχικά:
γ  P   v 2  γ ρ  dP - P  dρ
 d   d 0   v  dv  0 
γ 1  ρ   2  γ 1 ρ 2
 
γ P γ dP
   dρ    v  dv  0 
γ 1 ρ2 γ 1 ρ
γ  R  T dρ γ dP dρ
      v  dv  0 
γ 1 ρ γ  1 dρ ρ
α 2 dρ α 2  γ dρ
     v  dv  0 
γ 1 ρ γ 1 ρ
dρ  1 γ  2 dρ
α2       v  dv  0  α   v  dv  0
ρ  γ  1 γ  1 ρ
Σχέση 11.8.
Από το νόμο της συνέχειας προκύπτει: ρ  A  v  σταθερό  dρ  A  v   0 Συνεπώς:
ρ  dρ   A  dA   v  dv   ρ  A  v  0  ρ  A  dv  ρ  c  dA  v  A  dρ  0 
dv dA dρ
  0
c A ρ
dA dv dρ
 
A v ρ
Σε συνδυασμό με τη Σχέση 11.8, προκύπτει τελικά:
273
dA dv dρ dv v  dv
    
A v ρ v α2
dA dv  2
   M  1
A v  
Η παραπάνω σχέση καταδεικνύει ότι αύξηση της διατομής του ακροφυσίου, δηλαδή αποκλίνον
ακροφύσιο, για υπερηχητική ροή (Μ>1), σημαίνει και αύξηση της ταχύτητας. Αντίθετα για υποηχητική ροή
(Μ<1), σημαίνει μείωση της ταχύτητας.

LOGMAN 1972
[11] ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΠΑΠΑΗΛΙΟΥ, Τεχνική Θερμοδυναμική (Στροβιλοκινητήρες), Διδακτικές Σημειώσεις
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ
274

«Ρευστοδυναμικές Μηχανές, Θεωρητική Προσέγγιση - Εφαρμογές» Τσιρίκογλου-Βλαχογιάννης PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

«Ρευστοδυναμικές Μηχανές, Θεωρητική Προσέγγιση - Εφαρμογές» Τσιρίκογλου-Βλαχογιάννης PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

«Copyright © ΣΕΑΒ, 2015»

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ

1. Σύντομη ιστορική αναδρομή

Η ιδέα ανάπτυξης στροβίλων δημιουργήθηκε όταν συνειδητοποιήθηκε το μέγεθος της μηχανικής

2. Ταξινόμηση των Ρευστοδυναμικών Μηχανών

2.1. Αντλίες – Ανεμιστήρες - Συμπιεστές

 Παλινδρομικές αντλίες (Reciprocating pumps) [Εικόνα 1.4.]

 Περιστροφικές αντλίες (Rotary pumps) [Εικόνα 1.5.]

2.1.1.1. Δυναμικές αντλίες

 Αξονικής ροής (Axial flow pumps) [Εικόνα 1.8.]

 Στροβιλαντλίες (Turbine pumps) [Εικόνα 1.9.]

2.1.1.1.1. Η φυγοκεντρική αντλία

 Περίβλημα με πτερύγια διάχυσης της ροής [Εικόνα 1.11.]

 Με βάση τον τύπο της πτερωτής:

(α) (β) (γ)

2.1.1.2. Αντλίες θετικής εκτόπισης

2.1.1.2.1. Ταξινόμηση των αντλιών θετικής εκτόπισης

Εμβολοφόρος καταθλιπτική αντλία.[Εικόνα 1.17.]

Αντλίες με βυθιζόμενο έμβολο.

Αντλίες με διάφραγμα.[Εικόνα 1.20.]

 Αντλίες διπλής ενέργειας

 Περιστροφικές αντλίες (Rotary Pumps).

2.1.2. Ανεμιστήρες, Φυσητήρες - Συμπιεστές

Οι τρεις κυριότεροι τύποι υδροστροβίλων είναι οι εξής:

(α) (β) (γ)

 Υδροστρόβιλος Francis [Εικόνα 1.32.]

 Υδροστρόβιλος Kaplan [Εικόνα 1.33.]

 Ακτινικής ροής [Εικόνα 1.38.(β).]

 Εφαπτομενικής ροής [Εικόνα 1.38.(α)]

3. Τα χαρακτηριστικά μεγέθη τα οποία υπεισέρχονται στη θεωρητική ανάλυση

Παρουσιάζονται τα κυριότερα φυσικά μεγέθη της ρευστομηχανικής, τα οποία χρησιμοποιούνται για

 Διαφόρων τύπων ροόμετρα

 Laser Doppler Velocimetry (LDV)

Επίσης, χρησιμοποιείται και η μονάδα μέτρησης bar  1 kp   9.81N  105 Pa 

Βιβλιογραφία 1ου Κεφαλαίου

1. Μορφές ροής των ρευστών - Η σημασία των απωλειών

1.1. Στρωτή ή Γραμμική ροή– Τυρβώδης ροή

1.2. Μόνιμη – Μεταβαλλόμενη ροή

2. Η έννοια του ανοικτού συστήματος (όγκος ελέγχου)

3. Ο ρυθμός μεταβολής των ιδιοτήτων του συστήματος

Ο δεύτερος όρος της Σχέσης 2.1., διαμορφώνεται τελικά ως εξής :

Τελικά η Σχέση 2.1 παίρνει την τελική μορφή:

4. Ο νόμος της συνέχειας

Όπου m η συνολική μάζα του συστήματος.

Συνεπώς η Σχέση 2.2. γράφεται:

5. Ο νόμος της ορμής

6. Εξίσωση διατήρησης της ενέργειας

Έτσι η Σχέση 2.5. σε συνδυασμό με τη Σχέση 2.6. διαμορφώνεται, τελικά, ως εξής:

Η Σχέση 2.7. αναφέρεται ως εξίσωση διατήρησης της ενέργειας.

Η Σχέση 2.7. για ανοικτό ροϊκό σύστημα στροβίλου διαμορφώνεται ως εξής:

Για μόνιμη ροή:

Όπου h  u  P είναι εξ ορισμού η ενθαλπία ανά μονάδα μάζας του συστήματος.

Ενέργεια Ενέργεια ΒάροςΡευστ ού γV

Για αντλίες, ανεμιστήρες, συμπιεστές:

Ενέργεια Ενέργεια Βάρος Ρευστού γV

Κριτήρια αξιολόγησης 2ου κεφαλαίου

Για τον παραπάνω όγκο ελέγχου ισχύει ότι:

α. Η διατιθέμενη ισχύς από την υδατόπτωση για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

α. Η δυναμική ενέργεια νερού μάζας m είναι:

Η ισχύς που αποδίδει ο άξονας του στροβίλου:

ΝΣΤΡ =Μ⋅ω (3)

Όπου ω, η γωνιακή ταχύτητα του στροβίλου: