ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΡΕΥΣΤΩΝ ΙΙ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 7
ΑΕΡΙΟΣΤΡΟΒΙΛΟΙ
ΠΕΧΛΙΒΑΝΟΓΛΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ
ΟΜΑΔΑ ΄Β
 ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΡΕΥΣΤΩΝ ΙΙ

ΟΝΟΜΑ: Πεχλιβάνογλου Γιώργος

ΟΜΑΔΑ: Β΄ (11 - 13)
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Νο. 7
ΤΙΤΙΛΟΣ: Ρευστοδυναμικές Μηχανές - Αεριοστροβιλοι

Α Μέρος: Πληροφοριακό Υλικό

Οι αεριοστρόβιλοι καθώς και οι ατμοστρόβιλοι ανήκουν στην κατηγορία

των ΜΕΚ και χαρακτηρίζονται ως περιστροφικές μηχανές. Ως καύσιμο οι

αεριοστρόβιλοι χρησιμοποιούν συνήθως ελαφρύ πετρέλαιο ή φυσικό αέριο.

Γενικότερα η λειτουργία των αεριοστροβίλων και των ατμοστροβίλων είναι

παρόμοια και η μόνη ουσιαστική διαφορά τους είναι η εργαζόμενη ουσία.

Στους ατμοστρόβιλους, ως εργαζόμενη ουσία χρησιμοποιείται

υπέρθερμος ατμός, ενώ στους αεριοστρόβιλους χρησιμοποιείται στο λεγόμενο

ανοιχτό κύκλωμα ο αέρας με τα καυσαέρια που παράγονται από την καύση

του καυσίμου. Στο κλειστό κύκλωμα, αντίστοιχα χρησιμοποιείται μόνο ο

αέρας ή άλλο κατάλληλο αέριο όπως είναι τα λεγόμενα αδρανή αέρια: αργό,

κρυπτό, ξένο ή ήλιο.

Σε όλες όμως τις περιπτώσεις, οι αεριοστρόβιλοι εφοδιάζονται

απαραίτητα και με έναν αεροσυμπιεστή, ο οποίος συμπιέζει το αέρα, είτε

πρόκειται να χρησιμοποιηθεί ως εργαζόμενη ουσία για την παραγωγή

καυσαερίων, είτε πρόκειται να χρησιμοποιηθεί μόνο ως εργαζόμενη ουσία των

αεριοστροβίλων κλειστού κυκλώματος λειτουργίας.

Οι αεριοστρόβιλοι σήμερα έχουν εξελιχθεί πάρα πολύ, και συνεχώς

εξελίσσονται. Είναι λοιπόν σίγουρο ότι σε μερικά χρόνια το εύρος χρήσης τους

θα είναι πραγματικά μεγάλο, και θα εκτοπιστούν οι διάφορες ΜΕΚ από

πολλές εφαρμογές, για να πάρουν τη θέση τους αεριοστρόβιλοι. Οι κύριοι

κατασκευαστές αεριοστροβίλων είναι οι μεγαλύτερες εταιρίες κατασκευής

κινητήρων όπως: General Electric, Pratt & Whitney, Rolls-Royce, Allison,

Escher-Wyss, Fiat και Mitshubishi.

Κατάταξη Αεριοστροβίλων

Οι αεριοστρόβιλοι διακρίνονται σε δυο βασικές κατηγορίες ανάλογα με

το θερμικό κύκλο τον οποίο ακολουθούν κατά τη λειτουργία τους. Έτσι

υπάρχουν αεριοστρόβιλοι με καύση υπό σταθερό όγκο και αεριστρόβιλοι με

καύση υπό σταθερή πίεση. Σήμερα, οι αεριοστρόβιλοι σταθερού όγκου, έχουν

ελάχιστες πρακτικές εφαρμογές, ενώ αντίθετα οι αεριοστρόβιλοι σταθερής

πίεσης χρησιμοποιούνται ευρύτατα.

Ανάλογα με τον τρόπο που πραγματοποιείται η λειτουργία τους

κατατάσσονται σε:

Α) Αεριοστροβίλους ανοιχτού κυκλώματος

Β) Αεριοστροβίλους κλειστού κυκλώματος

Γ) Αεριοστροβίλους μεικτού κυκλώματος

Οι αεριοστρόβιλοι της πρώτης κατηγορίας βρίσκονται σε γενική χρήση

σε αντίθεση με αυτούς της 2ης και της 3ης κατηγορίας οι οποίοι δεν έχουν βρεί

σημαντικές εφαρμογές μέχρι τις μέρες μας.

Οι αεριοστρόβιλοι διακρίνονται επίσης σε κύριους, όταν εξυπηρετούν

τις βασικές λειτουργίες των εγκαταστάσεων στις οποίες είναι εγκατεστημένοι,

π.χ παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, πρόωση πλοίων, αεροπλάνων,

αρμάτων μάχης κ.λ.π. Βοηθητικοί ονομάζονται οι αεριοστρόβιλοι που

εξυπηρετούν βοηθητικές χρήσεις, όπως οι υπερσυμπιεστές των ΜΕΚ.

 Τέλος ανάλογα με το πεδίο χρήσης τους, οι αεριοστρόβιλοι

διακρίνονται σε ξηράς, ναυτικούς και αεροσκαφών.

Σύγκριση των Αεριοστροβίλων με τους Ατμοστρόβιλους

Όπως σημειώθηκε παραπάνω, οι δυο αυτοί τύποι στροβίλων έχουν

πολλές ομοιότητες, αλλά και ορισμένες χαρακτηριστικές διαφορές. Ένα

πλεονέκτημα των αεριοστροβίλων είναι, ότι δεν χρειάζονται τροφοδοτικό νερό.

Έτσι η εγκατάσταση είναι απαλλαγμένη από λέβητες, ψυγεία, συστήματα

τροφοδότησης και χημικής επεξεργασίας του νερού.

Ένα άλλο πλεονέκτημα εξίσου σημαντικό είναι οι χαμηλές πιέσεις

λειτουργίας που εμφανίζονται στον αεριοστρόβιλο ανοιχτού τύπου, και

κυμαίνονται περίπου στα 5 με 15 bar. Στους ατμοστρόβιλους αντίθετα για να

επιτευχθεί ικανοποιητικός βαθμός απόδοσης, απαιτούνται πολύ υψηλές

πιέσεις. Ο αεριοστρόβιλος είναι γενικά μια μηχανή με πολύ καλό λόγο βάρους

/ απόδοσης. Επίσης είναι σχετικά απλή στην κατασκευή της, καταλαμβάνει

μικρό όγκο και απαιτεί μικρό χρόνο εκκίνησης.

Το βασικό μειονέκτημα των αεριοστροβίλων είναι η πολύ μεγάλη τους

κατανάλωση έναντι των συμβατικών ΜΕΚ, αλλά και έναντι των

ατμοστροβίλων. Επίσης η σημαντικότερη κατασκευαστική δυσκολία έγκειται

στην κατασκευή των πολλών πτερυγίων του συμπιεστή και του στροβίλου, τα

οποία δέχονται πολύ υψηλές θερμοκρασίες, γι' αυτό και κατασκευάζονται από

ακριβά κράματα.
 Η λειτουργία των Αεριοστροβίλων

Αεριοστρόβιλος σταθερού όγκου

Οι στρόβιλοι αυτού του τύπου αποτελούνται από τα εξής βασικά

στοιχεία:

1) Τον αεροσυμπιεστή ο οποίος είναι εξαρτημένος στο άξονα του στροβίλου

και συμπιέζει τον εισερχόμενο αέρα στον θάλαμο καύσης,

2) Το θάλαμο καύσης ο οποίος είναι εφοδιασμένος με τη βαλβίδα εισαγωγής,

τον εγχυτήρα καυσίμου, το σπινθηριστή και τη βαλβίδα εξαγωγής

3) Το στρόβιλο μέσω του οποίου, τα αέρια της καύσης αποδίδουν το έργο

τους.

Οι στρόβιλοι αυτού του τύπου έχουν συνήθως περισσότερους από

έναν θαλάμους καύσης οι οποίο φέρουν βαλβίδες εισαγωγής και εξαγωγής. Η

ύπαρξη των βαλβίδων και το διαδοχικό άνοιγμα και κλείσιμο τους, επιτρέπει

την ακαριαία αύξηση της πίεσης στο θάλαμο καύσης και την προσβολή των

πτερυγίων του στροβίλου με διαδοχικές ¨ριπές¨ αερίων υψηλής πίεσης. Η

λειτουργία του στροβίλου σταθερού όγκου, μπορεί ίσως να παρομοιαστεί με

τη λειτουργία μιας εμβολοφόρου ΜΕΚ η οποία λειτουργεί με τη βοήθεια

υπερσυμπιεστή (Turbo).

Στο στρόβιλο σταθερού όγκου, θεωρητικά επιτυγχάνεται η μέγιστη

θερμοκρασία του κύκλου μέσα στο θάλαμο καύσης. Η μέγιστη αυτή

θερμοκρασία είναι πολύ μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του στροβίλου

σταθερής πίεσης, άρα σε θεωρητικό επίπεδο, ο στρόβιλος σταθερού όγκου

επιτυγχάνει καλύτερη τιμή απόδοσης από τον στρόβιλο σταθερής πίεσης.

Ωστόσο στην πραγματικότητα, προβλήματα που σχετίζονται με τη μηχανική

κίνηση των βαλβίδων και την ροή των αερίων της καύσης προς τα πτερύγια
μειώνουν δραματικά την τιμή της απόδοσης καθώς και την αξιοπιστία του

στροβίλου. Έτσι λοιπόν οι στρόβιλοι σταθερού όγκου δεν έχουν βρει σχεδόν

καμία εφαρμογή σήμερα.

Αεριοστρόβιλος σταθερής πίεσης

Οι αεριοστρόβιλοι αυτής της κατηγορίας κατά βάση αποτελούνται από

τον αεροσυμπιεστή, το

θάλαμο καύσης και το

στρόβιλο. Ο αέρας

λοιπόν εισέρχεται στον

αεροσυμπιεστή από το

περιβάλλον και από

αυτόν ωθείται με πίεση

στο θάλαμο καύσης.

Εκεί γίνεται η έγχυση του καυσίμου και η αρχική του ανάφλεξη από τον

ηλεκτρικό αναφλεκτήρα. Η καύση συνεχίζεται αυτόνομα (χωρίς τη χρήση

ηλεκτρικού

αναφλεκτήρα) υπό

σταθερή πίεση και

προκαλεί μεγάλη

ανύψωση της

θερμοκρασίας και

αύξηση του όγκου των

καυσαερίων.

Το μεγαλύτερο ποσοστό από το έργο των καυσαερίων μεταδίδεται

στον άξονα του στροβίλου ως ωφέλιμο έργο, ενώ ένα μικρό μέρος του έργου
των αερίων καταναλώνεται από τον συμπιεστή. Τα θερμά καυσαέρια

εκτονώνονται μέχρι την ατμοσφαιρική πίεση και στη συνέχεια βγαίνουν στην

ατμόσφαιρα. Το βασικό χαρακτηριστικό των αεριοστροβίλων αυτού του τύπου

είναι ότι η καύση είναι συνεχής και πραγματοποιείται με σταθερή πίεση.

Οι αεριοστρόβιλοι αυτού του τύπου είναι ιδιαίτερα διαδεδομένοι και

χρησιμοποιούνται σε διάφορες χρήσεις όπως: κίνηση αεροσκαφών,

παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, κίνηση πλοίων, κίνηση πολύ μεγάλων

οχημάτων κ.α. Παρακάτω ακολουθεί μια σύντομη ανάλυση των διαφόρων

ειδών αεριοστροβίλων σταθερού όγκου, καθώς και ένα παράρτημα

αντίστοιχων εικόνων.

Αεροπορικοί Αεριοστρόβιλοι

Turboprop

Οι αεριοστρόβιλοι αυτού του τύπου, τοποθετούνται σε αεροσκάφη με

σχετικά μικρές ταχύτητες πτήσης αλλά υψηλές απαιτήσεις μέγιστου φορτίου

π.χ. μεταγωγικά αεροσκάφη. Εδώ, ο άξονας του στροβίλου είναι

συνδεδεμένος με κατάλληλη διάταξη, με ένα στροφείο το οποίο περιστρέφει

μια η περισσότερες έλικες αεροπορικού τύπου. Έτσι, το αεροσκάφος

παραμένει ελικοφόρο, αλλά ο κινητήρας του δεν είναι μια ΜΕΚ αλλά ένας

αεριοστρόβιλος.

Το κυριότερο πλεονέκτημα αυτής της διάταξης είναι ότι συνδυάζει τα

θετικά στοιχεία της κίνηση με έλικες, μειώνοντας σημαντικά το βάρος. Η

διαφορά βάρους ανάμεσα σε ένας αεριοστρόβιλο και μια εμβολοφόρο ΜΕΚ

είναι τεράστια. Στις παρακάτω εικόνες παρουσιάζονται μερικοί από τους πιο

συνηθισμένους Turboprop κινητήρες.

(Επάνω):Κινητήρας Turboprop της General Electric σε ημιτομή 90ο.

Διακρίνεται ο αεριοστρόβιλος στο εσωτερικό του κελύφους, καθώς και τα

πτερύγια μεταβλητής χορδής της διπλής εξωτερικής έλικας.

 (Αριστερά): Κινητήρας Turbo-

prop της Pratt & Whitney με

έλικα μονού στροφείου. Η έλικα

διαθέτει 9 πτερύγια μεταβλητής

χορδής.

Turbofan

Oι αεριοστρόβιλοι αυτού του τύπου έχουν ίσως τη πιο ευρεία χρήση

από όλους τους αεριοστροβίλους. Χρησιμοποιούνται για την προώθηση

σχεδόν όλων των επιβατικών αεροσκαφών καθώς και του μεγαλύτερου

αριθμού μαχητικών, μεταγωγικών και βομβαρδιστικών αεροσκαφών. Οι

αεριοστρόβιλοι αυτοί συνδυάζουν την παραγωγή μηχανικού έργου στον άξονα

του στροβίλου, με τη δημιουργία πρόωσης από την εξαγωγή των θερμών

καυσαερίων.

Τα θερμά αέρια λοιπόν, περιστρέφουν τον άξονα του στροβίλου ο

οποίος είναι συνδεδεμένος με έναν αξονικό ανεμιστήρα (παίζει το ρόλο της

έλικας στον Turboprop). Ωστόσο τα αέρια περνούν και από έναν δεύτερο

συμπιεστή ο οποίος τα συμπιέζει και τα αναγκάζει να εξέλθουν από την

εξαγωγή με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Με τον τρόπο αυτό λοιπόν επιτυγχάνεται

η διπλή πρόωση. Ο ανεμιστήρας αρχικά ωθεί ποσότητες αέρα οι οποίες

παρακάμπτουν τον αεριοστρόβιλο δημιουργώντας ώση στο αεροσκάφος

(λειτουργία αντίστοιχη του ελικοφόρου κινητήρα). Όμως τα θερμά καυσαέρια

που εξέρχονται με πολύ υψηλή ταχύτητα από τον συμπιεστή του στροβίλου,

δημιουργούν, πολύ μεγάλες τιμές ώσης (λειτουργία αντίστοιχη του

πυραύλου). Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνονται πολύ υψηλές αποδόσεις.

Οι κινητήρες αυτού του τύπου μπορούν να καλύψουν σχεδόν όλες τις

ανάγκες αερομεταφοράς, αφού ανάλογα με το ποσοστό του αέρα που

παρακάμπτει στρόβιλο σε σχέση με το ποσοστό του αέρα που εισέρχεται σε

αυτόν, είναι δυνατόν να κατασκευαστεί κινητήρας με συγκεκριμένα

χαρακτηριστικά λειτουργίας. Όταν ο λόγος παράκαμψης είναι μεγάλος, ο

κινητήρας είναι κατάλληλος πτήσεις χαμηλών και μέσων ταχυτήτων

(περισσότερο ¨ελικοφόρος¨ και λιγότερο ¨Jet¨). Αντίθετα, όταν ο λ.π. είναι

μικρός, τότε ο κινητήρας είναι κατασκευασμένος για αεροσκάφη επιδόσεων

όπως π.χ. τα μαχητικά.

Στις εικόνες που ακολουθούν παρουσιάζονται διάφοροι Turbofan

κινητήρες για διάφορες χρήσεις.

 Στροβιλοκινητήρες Επιβατικών Αεροσκαφών

Έχουν υψηλό λόγο παράκαμψης έτσι ώστε να παρέχουν υψηλές τιμές

ώσης σε σχετικά χαμηλές ταχύτητες πτήσης. Εφοδιάζουν επιβατικά

αεροσκάφη, μεταγωγικά, εμπορικά και βομβαρδιστικά.

Στροβιλοκινητήρας κατασκευασμένος από την General Electric τύπου CF 6N.

Χρησιμοποιήθηκε σε επιβατικά αεροσκάφη της δεκαετίας '60-'70, όπως το

McDonnel Douglas DC-9.

Στροβιλοκινητήρας κατασκευασμένος από την General Electric τύπου CFM

56. Χρησιμοποιήθηκε σε επιβατικά αεροσκάφη της δεκαετίας '70-'80.

Στροβιλοκινητήρας κατασκευασμένος από την Pratt & Whitney τύπου

PW2000. Αποτελεί μια σύγχρονη κατασκευή η οποία χρησιμοποιείται σε

μεσαίου μεγέθους επιβατικά αεροσκάφη όπως το Boeing 737.

Στροβιλοκινητήρας κατασκευασμένος από την Rolls Royce τύπου RB211.

Χρησιμοποιείται σε μεγάλα επιβατικά αεροσκάφη.

 Στροβιλοκινητήρες Μαχητικών Αεροσκαφών

Έχουν χαμηλό λόγο παράκαμψης έτσι ώστε να παρέχουν πολύ υψηλές τιμές

ώσης, επιτυγχάνοντας πολύ υψηλές ταχύτητες πτήσης. Ουσιαστικά ο

ανεμιστήρας εδώ χρησιμοποιείται για να παρέχει ικανή ώση στις χαμηλές

ταχύτητες. Οι σύγχρονοι Turbofan των μαχητικών είναι εφοδιασμένοι και με

διάταξη μετάκαυσης η οποία αποτελεί βασικό στοιχείο των Turbojet οι οποίοι

θα αναλυθούν παρακάτω.

(Επάνω): Στροβιλοκινητήρας Turbofan κατασκευής Pratt & Whitney ο οποίος

χρησιμοποιείται σε διάφορα μικρά μαχητικά και εκπαιδευτικά αεριωθούμενα.

(Επάνω): Turbofan της Rolls Royce ο οποίος κινούσε μαχητικό αεροσκάφος

της δεκαετίας του '60

(Επάνω): Turbofan της Pratt & Whitney τύπου PW 6000. Τοποθετείται σε

σύγχρονα μαχητικά.

(Επάνω): Ο Turbofan της Pratt & Whitney που εξοπλίζει τα McDonnel

Douglas F-16 Eagle. Είναι εφοδιασμένος με διάταξη μετάκαυσης η οποία

επιτρέπει στο αεροσκάφος να κινηθεί με υπερηχητικές ταχύτητες.

(Οι 2 παραπάνω): Σύγχρονοι Turbofan χαμηλού λόγου παράκαμψης,

εξοπλισμένοι με σύστημα μετάκαυσης καθώς και με σύστημα κατευθυνόμενης

ώσης. Οι κινητήρες αυτοί κατασκευάστηκαν από τις General Electric και Pratt

& Whitney στα πλαίσια του διαγωνισμού της USAF για το μαχητικό της νέας

χιλιετίας Raptor. Έχει μειωθεί σημαντικά η κατανάλωση, ενώ έχει αυξηθεί τόση

η απόδωση, ώστε οι κινητήρες αυτοί έχουν τη δυνατότητα να κινήσουν το

αεροσκάφος με υπερηχητικές ταχύτητες χωρίς τη χρήση του μετακαυστήρα.

Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται η λειτουργία του συστήματος εκτροπής της

ώσης.
 Turbojet

Οι στροβιλοκινητήρες αυτού άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως

κατά τη δεκαετία του '60, όπου άρχισε η μαζική κατασκευή υπερηχητικών

μαχητικών αεροσκαφών. Πρόκειται για στροβιλοκινητήρες οι οποίοι διαθέτουν

συμπιεστές για τα αέρια εξαγωγής, καθώς και μεγάλες διατάξεις μετάκαυσης

και αποτελούν προγόνους των σύγχρονων Turbofan με μετάκαυση. Βασικό

τους πλεονέκτημα είναι η πολύ υψηλές τιμές ώσης που επιτυγχάνουν. Το

γεγονός αυτό τους καθιστά ιδανικούς για την κίνηση αεροσκαφών σε πολύ

υψηλές ταχύτητες. Ωστόσο η κατανάλωσή τους είναι υπερβολική ακόμα και

για τα επίπεδα των αεριοστροβίλων.

Έτσι σήμερα δεν χρησιμοποιούνται σε σύγχρονα μαχητικά, παρά μόνο

σε ορισμένα ερευνητικά αεροσκάφη υψηλών ταχυτήτων, καθώς και σε

ορισμένους μεγάλους βαλλιστικούς πυραύλους. Στις εικόνες φαίνονται

ορισμένοι από τους πιο γνωστούς Turbojet.

(Επάνω): Παλιός αεριοστρόβιλος της Pratt & Whitney τύπου J85AB ο οποίος

κινούσε υπερηχητικό μαχητικό αεροσκάφος της δεκαετίας του ΄60

(Επάνω): Ο στροβιλοκινητήρας J79 της Pratt & Whitney είναι ένας από τους

πιο γνωστούς Turbojet. Χρησιμοποιήθηκε στο μαχητικό της McDonnel

Douglas F-104 Starfighter.

(Επάνω): Ο Olympus της Rolls Royce ήταν ο Turbojet ο οποίος κινούσε το

μοναδικό έως τώρα υπερηχητικό επιβατικό αεροσκάφος, το Concorde.

(Επάνω): Ο κινητήρας αυτός της General Electric χρησιμοποιήθηκε σε αρκετά

υπερηχητικά μαχητικά του ΄60 και του ΄70.

 Αεριοστρόβιλοι παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας

ή ειδικών εφαρμογών

Σχεδόν όλα τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κάνουν

χρήση στροβίλων. Ωστόσο τα θερμοηλεκτρικά (καύση λιγνήτη ή αργού

πετρελαίου) καθώς και τα πυρηνικά χρησιμοποιούν ατμοστροβίλους αφού

μέσω της καύσης στους καυστήρες ή της πυρηνικής σχάσης στον

αντιδραστήρα, παράγεται θερμότητα που δημιουργεί υπέρθερμο ατμό. Ο

ατμός αυτός με τη σειρά του εκτονώνεται στα πτερύγια ατμοστροβίλου για την

παραγωγή ηλεκτρισμού.

Ωστόσο σε ορισμένα σύγχρονα εργοστάσια χρησιμοποιούνται

αεριοστρόβιλοι οι οποίοι κάνουν χρήση πετρελαίου ή φυσικού αερίου για την

παραγωγή ενέργειας. Στις παρακάτω εικόνες φαίνονται μερικοί τέτοιοι

αεριοστρόβιλοι.

(Επάνω): Αεριοστρόβιλος παραγωγής ηλεκτρισμού. Στον συγκεκριμένο

αεριοστρόβιλο η διάταξη του άξονα μεταφοράς κίνησης προς τη γεννήτρια

είναι τοποθετημένη στην πλευρά της εξαγωγής. Έτσι ο αγωγός των

καυσαερίων σχηματίζει καμπή, οδηγώντας τα αέρια στο περιβάλλον

(Επάνω): Τομή αεριοστροβίλου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της

Siemens. Ο άξονας της γεννήτριας τοποθετείται στην ειδική διάταξη μετάδοσης

κίνησης η οποία βρίσκεται πριν την εισαγωγή αέρα του στροβίλου (αριστερά

στην εικόνα). Παρατηρούμε ότι λόγω της ύπαρξης αυτής της διάταξης, η

εισαγωγή του αέρα γίνεται περιφερειακά.

(Επάνω): Αεριοστρόβιλος παραγωγής ηλεκτρισμού της General Electric.

Παρατηρούμε τη διπλή εισαγωγή (αξονική και περιφερειακή) καθώς επίσης και

τη διάταξη μετάδοσης κίνησης στην πλευρά της εξαγωγής (δεξιά στην εικόνα).
 Ορισμένοι αεριοστρόβιλοι χρησιμοποιούνται σε ειδικές εφαρμογές,

όπως για την κίνηση πλοίων ή για την κίνηση αρμάτων μάχης. Οι ιδιαίτερες

απαιτήσεις λειτουργίας τους, επιβάλουν ειδικές κατασκευές. Έτσι για

παράδειγμα, οι αεριοστρόβιλοι των αρμάτων μάχης πρέπει να αντέχουν στις

υψηλές θερμοκρασίες λειτουργίας, αφού η ψύξη στο εσωτερικό του άρματος

είναι δύσκολη, αλλά και στους κραδασμούς που προκαλεί η κίνηση του

οχήματος. Αντίστοιχα οι αεριοστρόβιλοι π.χ. των πλοίων πρέπει να είναι σε

θέση να λειτουργούν σε περιβάλλον υψηλής υγρασίας, ωστόσο απαιτείται και

ιδιαίτερος μηχανισμός υποπολλαπλασιασμού των στροφών, αφού οι

προπέλες των μεγάλων πλοίων περιστρέφονται πολύ αργά.

Στις παρακάτω εικόνες παρουσιάζονται μερικές τέτοιες ειδικές

κατασκευές.

(Επάνω): Αεριοστρόβιλος ο οποίος χρησιμοποιείται για την κίνηση αρμάτων

μάχης και γιγάντιων φορτηγών των ορυχείων. Κατασκευή Rolls Royce.

 (Επάνω & Δίπλα): Άλλοι

δυο αεριοστρόβιλοι ο

οποίοι χρησιμοποιούνται

για την κίνηση αρμάτων

μάχης. Κατασκευή Pratt &

Whitney.

(Επάνω): Στροβιλοκινητήρας άρματος μάχης από την Garret. Διακρίνεται

καθαρά η περιφερειακή εισαγωγή αέρα η οποία είναι εφοδιασμένη και με

πλέγμα για την προστασία του στροβίλου από ξένα αντικείμενα μεγάλων

διαστάσεων τα οποία μπορούν να καταστρέψουν τα πτερύγια.

Στροβιλοσυμπιεστές στις ΜΕΚ

Η λειτουργία των στροβιλοσυμπιεστών εξάτμισης, των γνωστών Turbo,

στη θεωρητική της προσέγγιση φαντάζει ιδανική. Η βασική αρχή της

λειτουργίας αυτού του συστήματος υπερπλήρωσης είναι η εκμετάλλευση της

κινητικής των ¨άχρηστων ¨ καυσαερίων για την υπερπλήρωση των θαλάμων

καύσης με φρέσκο καύσιμο μίγμα. Με τον τρόπο αυτό λοιπόν επιτυγχάνεται η

αύξηση της απόδοσης του κινητήρα χωρίς προφανείς απώλειες.

Τα καυσαέρια λοιπόν του κινητήρα εξερχόμενα από της πολλαπλή

εξαγωγής κατευθύνονται μέσω ειδικών σωληνώσεων προς έναν στρόβιλο. Τα

προϊόντα της καύσης περιέχουν μεγάλα ποσά κινητικής αλλά και θερμικής

ενέργειας, έτσι λοιπόν επιτυγχάνεται η περιστροφή της φτερωτής. Η φτερωτή

με τη σειρά της, μέσω ενός άξονα, περιστρέφει τα πτερύγια ενός συμπιεστή

(φυγοκεντρικός ανεμιστήρας) ο οποίος στέλνει αέρα στην πολλαπλή

εισαγωγής. Στο παραπάνω διάγραμμα φαίνεται καθαρά η αρχή λειτουργίας

των στροβιλοσυμπιεστών εξάτμισης.

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως σε έναν κλασικό ατμοσφαιρικό

κινητήρα ο απαιτούμενος για την καύση ατμοσφαιρικός αέρας προσροφάται

από το περιβάλλον κατά τη φάση της εισαγωγής του κύκλου του κινητήρα.

Συνεπώς στην πολλαπλή εισαγωγής η μέγιστη πίεση του αέρα είναι η

ατμοσφαιρική. Ο αέρας όμως που εισέρχεται στην πολλαπλή εισαγωγής από

τη φτερωτή της τουρμπίνας έχει πίεση μεγαλύτερη από την ατμοσφαιρική

συνεπώς οι κύλινδροι του κινητήρα πληρώνονται με μεγαλύτερη ποσότητα

αέρα και καυσίμου από το κανονικό. Έτσι λοιπόν ο κινητήρας αποδίδει όσο

και ένας απλός κινητήρας πολύ μεγαλύτερου κυβισμού. Για παράδειγμα αν

ένας κινητήρας 2.000 κυβικών εκατοστών λειτουργεί με πίεση υπερπλήρωσης

1.5bar αποδίδει όσο ένας κλασικός ατμοσφαιρικός κινητήρας 3.000 κυβικών

εκατοστών. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται μείωση στις διαστάσεις και το

βάρος των κινητήρων διατηρώντας σταθερή την απόδοση.

Στις παρακάτω εικόνες φαίνεται ένας σύγχρονος στροβιλοσυμπιεστής

αυτοκινήτου, καθώς και ένας άξονας στροβιλοσυμπιεστή με τις 2 φτερωτές.

Στροβιλαντλίες

Σε ορισμένες ειδικές εφαρμογές απαιτείται η άντληση υγρών με πάρα

πολύ υψηλή ταχύτητα. Σε τέτοιες περιπτώσεις βρίσκουν εφαρμογή οι

στροβιλαντλίες. Μια τέτοια διάταξη χρησιμοποιείται στο διαστημικό λεωφορείο

Space Shuttle για να μεταφέρει το υγρό οξυγόνο και το υγρό υδρογόνο στους

καυστήρες και να επιτευχθεί η προώθηση του διαστημοπλοίου. Η αντλία αυτή,

λειτουργεί με τρόπο παρόμοια με τους στροβιλοσυμπιεστές των ΜΕΚ, παίρνει

δηλαδή κίνηση από τα καυσαέρια και αναρροφά υγρό Ο2 και Η2 από τις

δεξαμενές. Ωστόσο η κατασκευή είναι ειδική και τα υλικά που

χρησιμοποιούνται ¨εξωτικά¨ έτσι ώστε να αντέχει στις πολύ υψηλές

θερμοκρασίες και πιέσεις. Στις φωτογραφίες που ακολουθούν φαίνεται αυτή η

αντλία στην απλή έκδοσή της, καθώς και στη διπλή έκδοση, όπου γίνεται

ταυτόχρονη άντληση Ο2 και διπλάσιας ποσότητας Η2.

Μέρη και εξαρτήματα των αεριοστροβίλων

Στις επόμενες παραγράφους παρουσιάζονται και περιγράφονται πολλά

από τα εξαρτήματα των αεριοστροβίλων, καθώς και η λειτουργία τους. Οι

αεριοστρόβιλοι λοιπόν αποτελούνται από:

Α) Το Κέλυφος. Το κέλυφος αποτελείται από 2 επιμέρους κελύφη τα οποία

συνδέονται μεταξύ τους με μια περιμετρική διάταξη απόλυτης

στεγανοποίησης. Η διάταξη αυτή στερεώνεται πάνω στα κελύφη με πολύ

ισχυρούς κοχλίες. Στο εσωτερικό του κελύφους δημιουργείται μια κοιλότητα

μέσα στην οποία τοποθετείται το στροφείο του στροβίλου. Το εσωτερικό του

κελύφους είναι και το μέρος στο οποίο παράγεται το έργο.

Β) Το Στροφείο. Το στροφείο αποτελείται από το συμπιεστή και το στρόβιλο.

Ο συμπιεστής μπορεί να είναι αξονικού ή φυγοκεντρικού τύπου, ανάλογα με

τη χρήση του αεριοστροβίλου. Ο συμπιεστής παίρνει κίνηση από τον άξονα

του στροβίλου, και συμπιέζει ποσότητες αέρα προς το θάλαμο καύσης.

Τα πτερύγια του στροφείου μπορεί να είναι καμπυλωμένα προς τα είναι

καμπυλωμένα προς τα εμπρός ή προς τα πίσω ή καθόλου, ανάλογα με τη

λειτουργία του αεριοστροβίλου. Περισσότερο όμως χρησιμοποιούνται τα

ακτινικά (μη καμπυλωμένα) ή τα καμπυλωμένα προς τα πίσω. Στις παρακάτω

εικόνες φαίνονται διάφορα στροφεία:

Ο διαχυτής αποτελείται από αγωγούς που η διατομή τους μεγαλώνει

βαθμιαία και είναι τοποθετημένοι στην περιφέρεια του στροφείου. Οι αγωγοί

αυτοί συνήθως καταλήγουν σε έναν συλλέκτη ο οποίος οδηγεί το ρεύμα του

αέρα στο θάλαμο καύσης.

Γ) Ο Στρόβιλος. Ο κυρίως στρόβιλος μέσα στον οποίο παράγεται το έργο

μπορεί να είναι αξονικού ή ακτινικού τύπου. Ο αξονικός στρόβιλος στην απλή

του μορφή αποτελείται από ένα διανομέα και ένα στροφείο. Τα θερμά

καυσαέρια εισέρχονται στο διανομέα μέσα στον οποίο αποκτούν μεγάλη

ταχύτητα. Στη συνέχεια, η κινητική τους ενέργεια αποδίδεται σαν μηχανική

ενέργεια στο στροφείο. Αυτή η μορφή αεριοστροβίλου (αξονικός)

χρησιμοποιείται πάρα πολύ και βρίσκει συνεχώς νέες εφαρμογές, ενώ οι

ακτινικοί στρόβιλοι είναι σπάνιοι, και χρησιμοποιούνται μόνο για βοηθητικές

λειτουργίες.
Δ) Τα Πτερύγια. Τα πτερύγια στους αεριοστροβίλου διακρίνονται σε σταθερά

και κινητά, καθώς επίσης και σε δράσης και αντίδρασης. Τα πτερύγια κατά τη

λειτουργία του στροβίλου υπόκεινται σε τεράστιες δυνάμεις κάθε φύσεως. Τα

αέρια ασκούν στα πτερύγια καμπτικές δυνάμεις, ενώ η υψηλή τους

θερμοκρασία προκαλεί ισχυρές τάσεις. Ειδικότερα, τα κινητά (μεταβαλλόμενης

χορδής) πτερύγια αντιμετωπίζουν και ισχυρές φυγοκεντρικές δυνάμεις που

οφείλονται στην περιστροφή του στροφείου. Είναι δεν διαπιστωμένο ότι τα

αποτελέσματα των δυνάμεων αυτών πάνω στα πτερύγια είναι περισσότερο

εμφανή, όσο αυξάνεται η θερμοκρασία λειτουργίας του αεριοστροβίλου. Για το

λόγο αυτό, υπάρχει συνεχής παρακολούθηση της θερμοκρασίας λειτουργίας

του αεριοστροβίλου, η οποία για τα υπάρχοντα υλικά κατασκευής δεν πρέπει

να ξεπερνά τους 850ο C.

Τα πτερύγια είναι δυνατόν να τοποθετούνται στον άξονα του στροβίλου

με κόλληση υψηλής αντοχής, με κατάλληλη υποδοχή ή να κατεργαστούν μαζί

με τον άξονα του στροβίλου σε εργαλειομηχανή.

Ε) Ο Θάλαμος Καύσης. Οι βασικοί τύποι των θαλάμων καύσης στους

αεριοστροβίλους είναι ο σωληνοειδής και ο δακτυλιοειδής, ενώ υπάρχουν

ακόμα ο μικτός (σωληνοειδής - δακτυλιοειδής) και ο αγκωνωτός.

Ο σωληνοειδής θάλαμος καύσης χρησιμοποιείται στους

αεριοστροβίλους με αξονικός ή και φυγοκεντρικό συμπιεστή. Αποτελείται από

το φλογοσωλήνα, το εξωτερικό δηλαδή κέλυφος μέσα στο οποίο τοποθετείται

ένα χιτώνιο από ανοξείδωτο χάλυβα. Το χιτώνιο αυτό είναι εφοδιασμένο με

πολλές οπές μέσω των οποίων γίνεται η ανάμειξη του αέρα με το καύσιμο.

Κάθε αεριοστρόβιλος έχει περισσότερους από ένα θαλάμους καύσης οι οποίοι

επικοινωνούν μεταξύ τους έτσι ώστε να επιτυγχάνεται καλύτερη εξάπλωση

της φλόγας. Στους σωληνοειδείς θαλάμους καύσης, η καύση γίνεται με μια

ορισμένη ποσότητα αέρα η οποία παρέχεται από το πρωτεύον ρεύμα αέρα.

Στη συνέχεια το δευτερεύον ρεύμα αέρα διαλύει και ψύχει λίγο τα καυσαέρια,

έτσι ώστε να μην προκληθεί καταστροφή στα πτερύγια του στροβίλου από την

πολύ υψηλή θερμοκρασία (1800ο C τουλάχιστον).

Στους δακτυλιοειδείς θαλάμους καύσης η καύση γίνεται με λίγο

διαφορετικό τρόπο. Ο δακτύλιος καλύπτει ολόκληρη την περιφέρεια του

στροβίλου στο τμήμα που βρίσκεται ανάμεσα στον συμπιεστή και το

στρόβιλο. Υπάρχει δηλαδή ένας ενιαίος θάλαμος καύσης, έτσι επιτυγχάνεται

άμεση εξάπλωση της καύσης κατά την εκκίνηση. Επίσης ο θάλαμος καύσης

σχηματίζει ορισμένες πτυχές οι οποίες δημιουργούν στροβιλισμό της ροής του

αέρα, άρα και καλύτερη καύση. Στα παρακάτω σχήματα φαίνεται ένας

αεριοστρόβιλος εφοδιασμένος με δακτυλιοειδή θάλαμο καύσης σε τομή.

Αρχικά σχηματίζεται σπινθήρας σε 2 σημεία του θαλάμου, και έπειτα

παρατηρείται εξάπλωση της καύσης, αυτόνομη λειτουργία και απόδοση έργου

στα πτερύγια του στροβίλου.

 Ανεμοκινητήρες

Ανεμοκινητήρες ονομάζονται οι ρευστοδυναμικές μηχανές οι οποίες

μετατρέπουν την κινητική ενέργεια του ανέμου σε μηχανικό έργο. Η

γενικότερη φιλοσοφία λειτουργίας τους έχει αρκετά κοινά στοιχεία με τη

λειτουργία των αεριοστροβίλων. Βέβαια στην περίπτωση των

ανεμοκινητήρων, η διάταξη είναι πολύ διαφορετική, αφού πρέπει να γίνει

εκμετάλλευση σχετικά μικρών ταχυτήτων, αλλά τεράστιων παροχών. Έτσι

λοιπόν τα στροφεία των ανεμοκινητήρων, σε αντίθεση με αυτά των

αεροστροβίλων, έχουν τεράστια διάμετρο (της τάξης των 50 - 100μέτρων),

λίγα πτερύγια (συνήθως 1 έως 3) και περιστρέφονται αργά.

Με την περιστροφή του στροφείου του ανεμοκινητήρα, επιτυγχάνεται η

παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από γεννήτριες εναλλασσομένου ρεύματος.

Ωστόσο η ταχύτητα περιστροφής του στροφείου, επηρεάζει άμεσα τα

χαρακτηριστικά του παραγόμενου ρεύματος. Έτσι ορισμένοι ανεμοκινητήρες

είναι εξοπλισμένοι με συστήματα πέδησης τα οποία ρυθμίζουν ακριβώς τη

συχνότητα περιστροφής του στροφείου. Μια άλλη μέθοδος που έχει

αναπτυχθεί για την εξομάλυνση του ρεύματος είναι η εξής. Το στροφείο του

ανεμοκινητήρα, είναι συνδεδεμένο μέσω άξονα, όχι με γεννήτρια, αλλά με μια

φυγοκεντρική αντλία μεγάλης τιμής απόδοσης. Η αντλία καθώς περιστρέφεται

από τον ανεμοκινητήρα, ανεβάζει ποσότητες νερού από μια δεξαμενή που

βρίσκεται σε χαμηλό ύψος σε μια άλλη που βρίσκεται ψηλά, κοντά στη βάση

της κολόνας του κινητήρα. Έτσι προσδίδεται δυναμική ενέργεια στο νερό, η

οποία μετατρέπεται σε ηλεκτρική, μέσω μιας μικρής υδροηλεκτρικής μονάδας.

Έχουμε δηλαδή ανακύκλωση σταθερής ποσότητας νερού, και παραγωγή

ηλεκτρικής ενέργειας σταθερής τιμής.

 Οι ανεμοκινητήρες κατασκευάζονται σε αρκετές παραλλαγές, ορισμένες

από τις οποίες χρησιμοποιούν πρωτοποριακές αεροτομές, ξεφεύγοντας από

τις κλασικές αεροτομές τύπου ευθύγραμμου πτερυγίου. Στα παρακάτω

σχήματα παρουσιάζονται ορισμένοι τύποι ανεμοκινητήρων οι οποίοι έχουν

κατασκευαστεί και χρησιμοποιούνται σε διάφορα μέρη του κόσμου για

παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας:

Πειραματικός ανεμοκινητήρας ισχύος 100kW τοποθετημένος στο Οχάιο

των Η.Π.Α

Οπτικοποίηση των στροβιλισμών που δημιουργεί το στροφείο του

ανεμοκινητήρα στις αέριες μάζες.

 Ανεμογεννήτρια κατακόρυφου άξονα τύπου Savonious με μεταβλητά

πτερύγια τριγωνικού σχήματος, διαμέτρου 25 μέτρων.

(Αριστερά): Κλασικός τριπτέρυγος

ανεμοκινητήρας. Διάμετρος στροφείου: 21.8

μέτρα, Ισχύς: 150kW

 Ανεμογεννήτρια κατακόρυφου άξονα τύπου Darrieus, στο κέντρο

δοκιμών ανεμοκινητήρων των Η.Π.Α

(Αριστερά): Μονόπτερος ανεμοκινητήρας

ισχύος 200kW εγκατεστημένος στη

Σαρδηνία