Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

BAB 3

INFRASTRUKTUR MAKMAL DAN BILIK SAINS

Makmal atau Bilik Sains merupakan tempat yang penting dan kondusif bagi guru dan
murid meneroka tentang sesuatu konsep dengan menjalankan amali sesuai dengan
pendekatan inkuiri penemuan yang sangat ditekankan dalam pengajaran dan pembelajaran
sains. Definisi makmal atau Bilik Sains adalah seperti berikut:

3.1 Definisi

3.1.1 Makmal Sains ialah ruang yang digunakan untuk mengajar, membuat
analisis, penyelidikan, menjalankan eksperimen dan penghasilan bahan di
sekolah menengah.
Laboratory.Design.com

Makmal ialah tempat mengadakan percubaan atau penyelidikan segala

sesuatu yang berhubung dengan ilmu sains (fizik, kimia, dan lain-lain).

Kamus Dewan edisi keempat

3.1.2 Bilik Sains ialah ruang yang digunakan untuk mengajar, membuat analisis,
penyelidikan, menjalankan eksperimen, dan penghasilan bahan bagi sekolah
rendah.

3.2 Justifikasi Keperluan Makmal dan Bilik Sains

Kurikulum Sains memerlukan murid menjalani aktiviti ‘hands-on’ menggunakan

pendekatan inkuiri semasa proses pembelajaran. Pembelajaran melalui penerokaan
dan menjalankan sendiri eksperimen dapat mencetuskan perasaan ingin tahu dan
seterusnya memberi kefahaman mendalam yang menjadi asas kepada prinsip Sains.

Pembelajaran sains perlu dijalankan di Makmal Sains atau Bilik Sains untuk:

i. Memastikan p&p mata pelajaran sains lebih efektif kerana sesuatu konsep itu
akan lebih mudah difahami dengan ‘membuat’ bukan setakat mendengar.

ii. Mengembangkan kemahiran saintifik yang meliputi kemahiran proses sains serta
kemahiran manipulatif

iii. Membolehkan eksperimen dijalankan dengan selamat dan berkesan, dengan

menyediakan tempat yang sesuai.

iv. Memperkembangkan lagi semangat ingin tahu dan minat terhadap sains dan
membentuk serta mengamalkan sikap saintifik dan nilai murni.

v. Memberikan ruang yang lebih kondusif dan sesuai bagi pengajaran dan
pembelajaran Sains pada setiap peringkat sekolah persekolahan.

vi. Memudahkan capaian Internet (di makmal yang tersedia Internet).

PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS│23

Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

vii. Menggalakan lebih ramai pelajar menceburi bidang sains, selari dengan
sasaran KPM mencapai Dasar 60:40.

3.3 Norma Makmal Sains

Berdasarkan Brif Projek Piawai Sekolah Rendah & Menengah Baru Rancangan
Malaysia Ke Sembilan (RMKE-9), Bahagian Perancangan dan Penyelidikan Dasar
Pendidikan, Kementerian Pelajaran Malaysia, Julai 2006, norma Makmal dan Bilik
Sains adalah seperti berikut:

3.3.1 Spesifikasi Makmal Sains

Jadual 3.1 : Bilangan Makmal Sains Sekolah Menengah RMKE-9

Perkara 12BD 18BD 24BD 30BD 36BD 42BD

Bil. Makmal Kimia 1 1 1 2 2 2

Bil Makmal Sains Integrasi 4 5 5 7 7 7

Jumlah Luas
(+ Bilik Persediaan dan 840.75 969.00 983.25 1436.25 1439.25 1439.25
bilik stor) / m2
BD – Bilik Darjah

Keterangan bagi blok 12 bilik darjah:

Kapasiti
Makmal Kimia Unit Petak/unit Luas (m2)
(murid)
Ruang P & P 30 1 5 142.50
Bilik Persediaan 1 1 28.50

Bilik Stor 1 0.5 14.25

Makmal Sains Integrasi Kapasiti

Jumlah unit Jumlah petak Luas (m2)
(murid)
Ruang P&P Sains 30 2 10 285.00

Ruang P&P Fizik 30 1 5 142.50

Ruang P&P Biologi 30 1 5 142.50

Bilik Persediaan 2 2 57.00

Bilik Stor 2 1 28.50

24│PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

 Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

Keterangan bagi blok 18 bilik darjah:

Makmal Kimia Kapasiti

Unit Jumlah petak Luas (m2)
(murid)
Ruang P&P 30 1 5 142.50
Bilik Persediaan 1 1 28.50

Bilik stor 1 0.5 14.25

Jumlah 3 6.5 185.25

Kapasiti Jumlah
Makmal sains Integrasi Unit Petak/unit Luas (m2)
(murid) petak
Ruang P&P Makmal
30 3 5 15 427.50
Sains
Ruang P&P Makmal
30 1 5 5 142.50
Fizik
Ruang P&P Makmal
30 1 5 5 142.50
Biologi
Jumlah Makmal
5
Integrasi
Bilik Persediaan 2 1 2 57.00
Bilik Stor 2 0.5 0.5 14.25
Jumlah 27.5 783.75

Keterangan bagi blok 24 bilik darjah:

Kapasiti Jumlah
Makmal Kimia Unit Petak/unit Luas (m2)
(murid) petak

Ruang P&P 30 1 5 5 142.50

Bilik Persediaan 1 1 1 28.50

Bilik stor 1 0.5 0.5 14.25

6.5 185.25

PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS│25

Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

Kapasiti Jumlah
Makmal Sains Integrasi Unit Petak/unit Luas (m2)
(murid) petak
Ruang P&P Makmal
30 3 5 15 427.50
Sains
Ruang P&P Makmal
30 1 5 5 142.50
Fizik
Ruang P&P Makmal
30 1 5 5 142.50
Biologi
Jumlah Makmal
5
Integrasi
Bilik Persediaan 2 1 2 57.00

Bilik Stor 2 0.5 1 28.50

28 798.00

Keterangan bagi blok 30 bilik darjah:

Makmal Kimia Kapasiti Jumlah

Unit Petak/unit Luas (m2)
(murid) petak

Ruang P&P 30 2 5 10 285.00

Bilik Persediaan 1 1 1 28.50
Bilik stor 1 0.5 0.5 11.25

11.5 324.75

Kapasiti Jumlah
Makmal Sains Integrasi Unit Petak/unit Luas (m2)
(murid) petak
Ruang P&P Makmal
30 3 5 15 427.50
Sains
Ruang P&P Makmal
30 2 5 10 285.00
Fizik
Ruang P&P Makmal
30 2 5 10 285.00
Biologi
Jumlah Makmal
7
Integrasi
Bilik Persediaan 3 1 3 85.50

Bilik Stor 2 0.5 1 28.50

39 1111.50

26│PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

 Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

Keterangan bagi blok 36 bilik darjah:

Kapasiti Jumlah
Unit Petak/unit Luas (m2)
Makmal Kimia (murid) petak

Ruang P&P 30 2 5 10 285.00

Bilik
1 1 1 28.50
Persediaan
Bilik stor 1 0.5 0.5 14.25

11.5 327.75

Makmal Sains Kapasiti Jumlah

Unit Petak/unit Luas (m2)
Integrasi (murid) petak
Ruang P&P Makmal
30 3 5 15 427.50
Sains
Ruang P&P Makmal
30 2 5 10 285.00
Fizik
Ruang P&P Makmal
30 2 5 10 285.00
Biologi
Jumlah Makmal
7
Integrasi
Bilik Persediaan 3 1 3 85.50

Bilik Stor 2 0.5 1 28.50

39 1111.50

Keterangan bagi blok 42 bilik darjah:

Kapasiti Jumlah
Unit Petak/unit Luas (m2)
Makmal Kimia (murid) petak

Ruang P&P 30 2 5 10 285.00

Bilik Persediaan 1 1 1 28.50

Bilik stor 1 0.5 0.5 14.25

11.5 327.75

PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS│27

Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

Makmal Sains Kapasiti Jumlah

Unit Petak/unit Luas (m2)
Integrasi (murid) petak
Ruang P&P Makmal
30 3 5 15 427.5
Sains
Ruang P&P Makmal
30 2 5 10 285.00
Fizik
Ruang P&P Makmal
30 2 5 10 285.00
Biologi
Jumlah Makmal
7
Integrasi
Bilik Persediaan 3 1 3 85.50

Bilik Stor 2 0.5 1 28.50

39 1111.50

Jadual 3.2: Bilangan Bilik Sains Sekolah Rendah RMKE-9

Perkara 6BD 12BD 18BD 24BD 30BD 36BD

Bil. Bilik Sains 1 1 2 2 3 3

Jumlah Luas (+ Bilik Persediaan dan

123.75 123.75 213.75 213.75 337.50 337.50
stor)/m2

3.4 Susun Atur Makmal Sains

Reka bentuk makmal berbeza bergantung kepada beberapa faktor seperti fungsi,
bahan dan peralatan, dan bilangan pengguna. Jenis reka bentuk dan pelan susun
atur bergantung kepada kelulusan pelan dan jenis projek pembangunan, misalnya
pelan Jabatan Kerja Raya, ‘Project Management Consultant’ dan lain-lain.

Lokasi makmal-makmal juga perlu diberi pertimbangan supaya sesuai dengan

keperluan dan kegunaannya. Sebagai contoh, Makmal Kimia disusun agar bantuan
kecemasan dapat disampaikan dengan pantas sekiranya berlaku kebakaran atau
tumpahan bahan kimia mengakis.

Kedudukan Makmal Kimia sebaiknya berada di aras bawah, Makmal Biologi di aras
satu dan Makmal Fizik di aras dua. Makmal Sains Am boleh berada di aras satu atau
di aras dua. Bilik persediaan dikongsi antara dua makmal sains dan berada di antara
dua makmal tersebut.

3.5 Makmal Sains Tingkatan 6

Murid Tingkatan 6 perlu mempunyai Makmal Sains Tingkatan 6 untuk mengelakkan

pertembungan waktu penggunaan dengan murid Tingkatan 4 dan 5. Selain daripada
itu dari segi peralatan dan bahan sains yang digunakan untuk tingkatan 6 agak
berbeza.

28│PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

 Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.6 Spesifikasi Makmal Sains

Makmal Sains yang dibina di bawah RMKE-9 mempunyai spesifikasi seperti berikut:

3.6.1 Ruang P&P Makmal Kimia

Rajah 3.1: Contoh Pelan lantai makmal Kimia

PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS│29

Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.6.2 Ruang P&P Makmal Fizik

Rajah 3.2: Contoh Pelan Lantai Makmal Fizik

30│PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

 Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.6.3 Ruang P&P Makmal Biologi

Rajah 3.3: Contoh Pelan Lantai Makmal Biologi

PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS│31

Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.6.4 Bilik Persediaan dan Bilik Stor untuk Makmal Sains Sekolah Menengah.

Rajah 3.4: Contoh Pelan Lantai Bilik Persediaan

32│PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

 Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.6.5 Bilik Sains Sekolah Rendah

Rajah 3.5: Contoh Pelan Lantai Bilik Sains

PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS│33

Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.6.6 Bilik Persediaan dan Bilik Stor Bilik Sains

Rajah 3.6: Contoh Pelan lantai Bilik Persediaan dan Bilik Stor untuk Bilik Sains

34│PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

 Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.7 Keperluan Perabot dan Peralatan Asas

Setiap Makmal Sains perlu mempunyai keperluan asas perabot dan peralatan bagi
melicinkan proses pengajaran dan pembelajaran sains. Perabot dan peralatan asas
yang perlu ada dalam setiap makmal dan bilik sains adalah seperti berikut:

Jadual 3.3: Perabot dan Peralatan Dalam Makmal Sains

Bilangan M a k m a l
Bil Perabot/Peralatan (untuk 30
murid) Biologi Fizik Kimia Sains
1. Meja makmal 10 / / / /
2. Bangku makmal 30 / / / /
3. Komputer 1 / / / /
4. Pencetak 1 /
5. Bakul sampah 1 / / / /
6. DLP 1 / / / /
7. Papan tulis / / / /
8. Papan putih beroda 1 / / / /
9. Skrin 1 / / / /
1 set untuk
10. Langsir / /
bilik
11. Meja komputer 1 / / / /
12. Pembesar suara 1 / / / /
13. Rak peralatan sains 1 / / / /
14. Almari 1 / / / /
15. Kabinet 1 / / / /
16. Penggantung carta 1 / / / /
17. Pemadam api 1 / / / /
18. Selimut api 1 / / / /
19. Penggera kebakaran 1 / / / /
20. Bekas simpanan bahan sisa 1 / / / /
21. Bekas simpanan bahan rosak 1 / / / /
22. Kebuk Wasap 2 /
23. Pancuran dan pencuci mata 1 /
24. Kipas pengudaraan 1 /
25. Kit Pertolongan Cemas 1 / / / /

PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS│35

Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

Jadual 3.4: Perabot dan Peralatan Asas dalam Bilik Sains

Bilangan
Bil Perabot/Peralatan
(untuk 30 murid)
1. Meja makmal 10
2. Bangku makmal 30
3. Komputer 1
4. Printer 1
5. DLP 1
6. Meja komputer 1
7. Skrin 1
8. Pembesar suara 1
9. Papan tulis 1
10. Papan putih beroda 1
11. Bakul sampah 1
12. Langsir 1 set untuk bilik
13. Kabinet 1
14. Almari cermin 1
15. Rak buku 1
16. Penggantung carta 1
17. Rak peralatan sains 1
18. Kit Pertolongan Cemas 1
19. Pemadam api 1
20. Penggera kebakaran 1
21. Selimut Kalis Api 1
Laporan Tinjauan Awal Keperluan Makmal Sains, BPPDP KPM 2009

3.8 Peralatan Asas Dalam Bilik Persediaan Makmal dan Bilik Sains

Peralatan asas yang perlu ada dalam Bilik Persediaan Makmal Sains adalah seperti
berikut:

Bil Perabot/Peralatan
1. Meja persediaan
2. Kerusi
3. Rak
4. Peti sejuk
5. Papan notis

3.9 Spesifikasi Ruang P&P Makmal dan Bilik Sains

Ruang P&P Makmal Sains perlulah selamat, selesa dan mempunyai pencahayaan
dan pengudaraan yang baik bagi membolehkan proses pengajaran dan
pembelajaran berlangsung dengan sempurna. Spesifikasi ruang bagi makmal dan
bilik sains adalah seperti berikut:

36│PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

 Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.9.1 Kemasan Lantai

Lantai makmal sebaiknya dibina daripada jubin seramik yang berwarna cerah
dan tidak digilap.

3.9.2 Dinding
Berwarna cerah dan ada papan pameran.

3.9.3 Tingkap
Jenis tingkap yang sesuai ialah tingkap kaca ‘naco’, tingkap gelongsor,
tingkap gantung atas, dan tingkap gantung sisi.

3.9.4 Pintu
Makmal dan bilik Sains perlu mempunyai sekurang-kurangnya dua pintu dan
berjeriji.

3.10 Perabot dan Peralatan Asas

Perabot seperti meja guru, meja kerja murid, bangku, meja sisi dan almari pameran
perlu ada di dalam sesebuah makmal dan bilik sains untuk memudahkan murid
melakukan aktiviti semasa pengajaran dan pembelajaran sains. Susunan perabot
yang rapi dan kemas pada setiap masa merupakan disiplin yang amat wajar
diterapkan kepada murid dalam pemupukan dan pembentukan sikap dan
keperibadian seseorang saintis.

3.10.1 Meja guru

Meja guru diletakkan atas platform di ruang hadapan makmal sains.

Rajah 3.7: Contoh Meja Guru

PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS│37

Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.10.2 Meja Kerja Murid

Meja murid disusun dalam makmal atau bilik sains supaya murid dapat duduk
di dalam kumpulan.

Rajah 3.8: Contoh Meja Kerja Murid

3.10.3 Bangku Murid

Bangku murid diperbuat dari kayu sepenuhnya atau berkaki besi yang
beralas getah.

Rajah 3.9: Contoh Bangku Murid

38│PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

 Bab 3 - Infrastruktur Makmal Dan Bilik Sains

3.10.4 Almari Pameran

Almari pameran ialah almari yang dibina lekat ke dinding dan mempunyai
pintu kaca yang telus cahaya, sesuai digunakan untuk mempamerkan model-
model P & P yang berkaitan.

Rajah 3.10: Contoh Almari Pameran

PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS│39