www.LiLiBook.

ir
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﺑﺎﻣﺪاد اﺳﻼم‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ زرﯾﻦ ﮐﻮب‬

‫ک‬ ‫رات‬ ‫ا‬

 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﻟﯽ ﻟﯽ ﺑﻮک‪ :‬ﭘﺮوژه ﻋﻈﯿﻢ آﭘﻠﻮد ﺳﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﮐﺘﺎب ﺑﺮ‬

‫روی ﻧﺖ ﺑﺎ ﻟﯿﻨﮏ داﻧﻠﻮد راﯾﮕﺎن و ﻧﻘﺪ ﺣﺮﻓﻪ ای‬

‫وﯾﺮاﯾﺶ و ﺗﺎﯾﭗ‪:‬‬

‫ﺳﺎﯾﺖ اﯾﻨﱰﻧﺘﯽ ﻟﯽ ﻟﯽ ﺑﻮک‬

‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫اﻋﺮاب و ﻛﻌﺒﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ)ص( در ﻣﻜﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ)ص( در ﻣﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻓﺎﺗﺢ ﻣﻜﻪ‬
‫ﭘﻴﺎم ﻣﺤﻤﺪ )ص(‬
‫ﺑﻴ رى و ﻣﺮگ‬
‫ﻳﺎدﮔﺎر ﻣﺤﻤﺪ)ص(‬
‫ﻳﺎران ﻣﺤﻤﺪ)ص(‬
‫دو ﭘ‬
‫ﺷﺎم و اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ‬
‫اﺳﻼم در اﻳﺮان‬
‫دوره آﺷﻮب‬
‫درﺑﺎره ﻋﲆ)ع(‬
‫آﻏﺎز ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮ‬
‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻐﻤﱪ‬
‫ﻣﺮواﻧﻴﺎن‬
‫اﻧﺤﻄﺎط و ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻋﺮ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫اﻋﺮاب و ﻛﻌﺒﻪ‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن روزﮔﺎر ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻛﻪ اﻳﺮان و ﺑﻴﺰاﻧﺲ‪ ،‬دو دوﻟﺖ ﺑﺰرگ آن روز ﺟﻬﺎن‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ رﻣﻖ ﺧﻮد را در‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺧﻮﻧ ﺑﻴﻔﺎﻳﺪه ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮﻳﺶ از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪى و ﻧﻔﺎق و ﭘﺮﻳﺸﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ورﻃﻪ ﺳﻘﻮط ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬در وراى ِ رﻳﮕﺰارﻫﺎى ﺧﺸﻚ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﴎزﻣ ﺣﺠﺎز ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻋﺎﳌﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧ وى ﺗﺎزهﻳﻰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺰودى ﺑﺎﻟﻴﺪ و ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ و دﻳﺮى ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﻃﻮﻣﺎر‬
‫ﻗﺪرﺗﻬﺎى ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن را در ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧ وى ﺗﺎزه‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﭘﺪﻳﺪ‬
‫آﻣﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪك زﻣﺎن‪ ،‬ﴎﻧﻮﺷﺖ ﺟﻬﺎن را دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻜﻪ ﺷﻬﺮى ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮد‪ ،‬در ﴎزﻣ ﺣﺠﺎز ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻛﻪ در اﻧﺘﻬﺎى درهﻳﻰ دراز ﺑ ﻛﻮهﻫﺎ واﻗﻊ ﺑﻮد‪ :‬ﻛﻮه‬
‫اﺑﻮ ﻗﺒﻴﺲ‪ ،‬در ﺟﻨﻮب ﴍﻗﻰ و ﻛﻮه ﻗﻌﻴﻘﻌﺎن‪ ،‬در ﻏﺮب‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ﻛﻬﻨﻪ ﺷﻬﺮ‪ ،‬در ﺗﻪ اﻳﻦ دره ﺑﻮد ﻛﻪ وادى‬
‫و ﺑﻄﻦ ﻣﻜﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ و ﻣﺮﻛﺰ آن‪ ،‬ﺑﻄﺤﺎ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺒﺪ ﻗﺪﻳﻢ‬
‫ﻋﺮب ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد و درﻋﺮﺻﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﺑ ﻛﻌﺒﻪ و اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻳﺎ »ﻧﺎدى« ﻗﻮم ﺑﻮد‪.‬‬
‫داراﻟﻨﺪوه‪ ،‬ﻛﻪ رؤﺳﺎى ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ و ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﺳﻨﺸﺎن از ﭼﻬﻞ ﻛﻤﱰ ﻧﺒﻮد‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﮔﺮد ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و در‬
‫ﺑﺎب ﻛﺎرﻫﺎى ﻋﺎم‪ ،‬ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى واﻗﻊ در ﻧﺸﻴﺐ ﺗﭙﻪﻫﺎ و داﻣﻨﻪ ﻛﻮهﻫﺎ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺤﻘﺮ‬
‫ﺑﻮد و ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى ﻛﻢ ﻣﺎﻳﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺮﻣﺎى ﺧﻔﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎ رﻣﻀﺎء ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﻗﻠﺖ آب‪ ،‬ﺑﺎد ﺳﻤﻮم و‬
‫ﻛ ت ﭘﺸﻪ‪ ،‬ﻫﻮاى ﺷﻬﺮ را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﻛﻢ ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻧﺪرت‬
‫ﺑﺎران اﻟﺒﺘﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺳﺒﺐ ﺧﺸﻜﻴﻬﺎى ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﺘﻮاﱃ ﺑﻮد و در دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﻗﺤﻄﻰ‪ .‬اﻣﺎ وﺿﻊ ﺑﻨﺎى ﺷﻬﺮ ﭼﻨﺎن‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ رﮔﺒﺎرﻫﺎى ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎر ّه‪ ،‬ﻫﺮ وﻗﺖ ﻛﻪ رخ ﻣﻰداد‪ ،‬آن را دﺳﺘﺨﻮش ﺳﻴﻞ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺎﺟﺮى‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮﻣﺎى ﻛﺸﻨﺪه ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻨﺘﻬﻰ ﻣﻰﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﺮوز وﺑﺎﻫﺎى ﻋﺎم‪ .‬ازﻳﻦ رو ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻧﻮزادان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ داﻳﻪﻫﺎﻳﻰ از اﻫﻞ ﺑﺎدﻳﻪ ﻣﻰﺳﭙﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻮدك در ﻫﻮاى ﺑﺎدﻳﻪ ﭘﺮورده‬
‫ﺷﻮد و از ﻋﻔﻮﻧﺖ و وﺑﺎى ﺷﻬﺮ در اﻣﺎن ﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻫﻞ ﻣﻜﻪ درﻳﻦ زﻣﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑ آﻧﻬﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻰ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﺸﱰ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻰ زﻫﺮه ‪،‬ﺑﻨﻰ ﻣﺨﺰوم‪ ،‬ﺑﻨﻰ اﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﻧﻮﻓﻞ‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﺟﻤﺢ‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﺗﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﺳﻬﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻨﻰ ﻋﺪى ازﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ اﻛ در ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮ‪ ،‬در ﺗﻪ دره ﻛﻪ ﺑﻄﺤﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ و اﺑﻄﺤﻰ ﻳﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻄﺤﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﺪ و ﭼﺎه زﻣﺰم و ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻴﺰ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻣﺤﻠﻪ اﴍاف ﺷﻬﺮ و ﻣﺴﻜﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى ﻣﻬﻢ و‬
‫ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﺤﻠﻪﻫﺎﻳﻰ واﻗﻊ در داﻣﻨﻪ ﻛﻮهﻫﺎ و ﻧﺸﻴﺐدرهﻫﺎى‬
‫ﻣﴩف ﺑﺮ ﺑﻄﺤﺎ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺮﻳﺶ ﻇﻮاﻫﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﻇﻮاﻫﺮ اﻟﺒﺘﻪ از ﻧﻔﻮذ و‬
‫ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻄﺤﺎ ﺑﻬﺮه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در دﻻورى و ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﻰ‪ ،‬ﻧﺎم و آوازه ﺑﻴﺸﱰ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ و ﺑﺮزﻧﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬آزادى و اﺳﺘﻘﻼﱃ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﺷﻬﺮ ﻣﺜﻞ اﻋﺮاب ﺑﺎدﻳﻪ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺎ ﺣﺪى ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺠﺎوز و ﻗﺘﻞ اﮔﺮ روى ﻣﻰداد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺛﺎر ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺎدﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺼﺎص را ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻰﻛﺮد و اﮔﺮ ﻗﺎﺗﻞ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده او ﻣﺴﺆول ﺷﻤﺮده ﻣﻰﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﻠﻴﺲ داﺷﺖ ﻧﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ‪،‬اﻣﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ و ﭘﻴ ن ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻰﻛﺮد‪،‬‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺟﺮاى ﻋﺪاﻟﺖ را ﺗﺎﻣ ﻛﻨﺪ و ﻛﺴﺎ را ﻛﻪ از ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻋﺎم ﭘ وى ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺰوا و ﻋﺰﻟﺖ‬
‫ﻣﺤﻜﻮم دارد‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎى ﻋﺎم‪ ،‬در ﻣﺠﻠﴗ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻮد و ﻣﻼء و ﻧﺎدى ﻗﻮم ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﻰﮔﺸﺖ‪ .‬درﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ واﻗﻌﻰ اﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮرى ﺗﺠﺎر را در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬رؤﺳﺎ و‬
‫ﺷﻴﻮخ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى ﻣﺘﻨﻔﺬ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺑﻴﺸﱰى داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺪرت ﺑﻴﺎن و ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻛﻼم ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺳﻨﺎى ﻗﺮﻳﺶ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎﺛ داﺷﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ راﻳﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ داراﻟﻨﺪوه در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻇﻬﺎر ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻧﻮﻋﻰ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﻴﻨﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰﺷﺪ و ﺟﺰ ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ راىدﻫﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺿ ﻧﺖ اﺟﺮاﻳﻰ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻜﻪ‪ ،‬در ﴎ راه ﺗﺠﺎرت ﺑ ﻣﴩق و دﻧﻴﺎى ﻣﺪﻳﱰاﻧﻪ واﻗﻊ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤ ﻋﻨﻮان در ﻃﻰ ﻗﺮون ﺷﻬﺮت و‬
‫روﻧﻘﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻢ ﻋﺮاق و ﺷﺎم را ﺑﻪ ﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻰﻛﺮد و ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط ﺑ اﻓﺮﻳﻘﺎ و آﺳﻴﺎ را ﺳﺒﺐ‬
‫ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ازﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻓﻠﻪﻫﺎى ﺗﺠﺎر اﻫﻞ ﻣﻜﻪ‪ ،‬داﻳﻢ ﺑ ﺷﺎم و ﻦ در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮد و ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارك‬
‫اﻳﻦ ﻗﺎﻓﻠﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ اﺷﺘﻐﺎل ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻤﱰ ﻗﺎﻓﻠﻪﻳﻰ از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم و ﻦ ﻋﺰ ﺖ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ اﻛ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻜﻪ‪ ،‬زن و ﻣﺮد‪ ،‬در آن ﴎﻣﺎﻳﻪﻳﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻣﺮاﺟﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﻳﻰ و ﻧﻔﻌﻰ از آن ﭼﺸﻢ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ازﻳﻦ رو ﻏﺎﻟﺒﺎ ﮔﺰارش ﻋﺰ ﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻗﻮاﻓﻞ و اﺣﻮال ﺗﺠﺎر و ﻛﺎرواﻧﻴﺎن‪ ،‬در ﻃﻰ اﻳﻦ‬
‫راﻫﻬﺎى دور و دراز‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻋﺎم ﺑﻮد و از ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻛﺎرﺷﺎن در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‪ ،‬داﻳﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺎﺻﺪان‬
‫ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺧﱪ ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪ .‬ﻛﺎرواﻧﻬﺎ در ﺑﻌﴣ ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺛﺮوﺗﻬﺎﻳﻰ ﻫﻨﮕﻔﺖ‪ .‬ﺑﻌﴣ از آﻧﻬﺎ ﺗﺎ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ دو ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺷﱰ زﻳﺮ ﺑﺎر داﺷﺖ و ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرواﻧﻴﺎن در ﭘﺎرهﻳﻰ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺳﻴﺼﺪ ﻧﻔﺮ و ﺑﻴﺸﱰ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎرواﻧﻬﺎ از ﻣﻜﻪ ﭘﻮﺳﺖ و ﭼﺮم و ادوﻳﻪ و ﻋﻄﺮ و ﺻﻤﻎ و ﺳﻨﺎ و ﻧﻘﺮهو ﻃﻼ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﴣ ازﻳﻦ اﻣﺘﻌﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﻦ ﻳﺎ ﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ از ﺷﺎم و ﻣﴫ و ﻓﻠﺴﻄ‬
‫ﻣﻰآوردﻧﺪ ‪،‬اﻟﺒﺴﻪ ﻛﺘﺎن ﻳﺎ اﺑﺮﻳﺸﻢ‪ ،‬اﺳﻠﺤﻪ‪ ،‬ﻏﻼت‪ ،‬و زﻳﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺪوﻳﺎن ﺑﻮد و در اﺳﻮاق‬
‫ﻋﺮب‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪار ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺛﺮوت ﺑﻌﴣ ازﻳﻦ ﻗﺎﻓﻠﻪﻫﺎ ﮔﺎه ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار دﻳﻨﺎر و ﺑﻴﺸﱰ ﻣﻰرﺳﻴﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺳﻮدى ﻛﻪ از آن ﻋﺎﻳﺪ اﻫﻞ‬
‫ﻣﻜﻪ ﻣﻰﺷﺪ ﺑﻘﺪر ﻧﻴﻤﻰ از ﴎﻣﺎﻳﻪ و ﮔﺎه ﺑﻴﺸﱰ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺨﺎرج ﻛﺎروان ﻫﻢ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﻛﺮاﻳﻪ ﺷﱰ‪ ،‬اﺟﺮ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ»دﻟﻴﻞ« و»ﺧﻔ « ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺪﻳﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮخ و اﻣﺮا و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﴎ راه ﻣﻰدادﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺠﺎرت ﺧﻮب ﺑﻮد و ﺣﺘﻰ ﮔﺎه ﻫﺮ دﻳﻨﺎرى ﻳﻚ دﻳﻨﺎر ﺳﻮد ﻣﻰداد‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ازﻳﻦ ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى ﺑﺰرگ ﻣﻜﻪ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﻣﺨﺰوم و دﻳﮕﺮان ﺛﺮوﺗﻬﺎى ﮔﺮان اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﺛﺮوﺗﻬﺎ را رﺑﺎ ﺑﺮ اﻓﺰون ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬رﺑﺎ را‪ ،‬ﺗﺠﺎر ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻴﻊ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻬﺮه آن را دﻳﻨﺎرى‬
‫ﻳﻚ دﻳﻨﺎر ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻀﺎرﺑﻪ ﻫﻢ در ﻣﻜﻪ رواج داﺷﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺮ اﻧﺪك ﴎﻣﺎﻳﻪﻳﻰ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاى ﺻﺎﺣﺐﺧﻮد ﻋﺎﻳﺪﻳﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺗﺎﻣ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻜﻪ ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺷﻐﻞ ﻫﻤﻪ ﺑﻮد و ﻛﺲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎﺟﺮ ﻧﺒﻮد ﻧﺰد ﻗﻮم ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﺷﻤﺮده ﻰﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ زﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﺠﺎرت ﺷﻮق و ﻋﻼﻗﻪ ﺎم‬
‫ﻣﻰورزﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎدر اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت ﻋﻄﺮﻳﺎت ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‪ ،‬زن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺎ ﻛﻠﺒﻴﻬﺎى ﺷﺎم‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻨﺖ ﺧﻮﻳﻠﺪ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ ازدواج ﻣﺤﻤﺪ)ص( درآﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﺎم‬
‫ﺗﺠﺎرت ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬

‫وﺟﻮد ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه اﻋﺮاب ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬از اﺳﺒﺎب ﻋﻤﺪه روﻧﻖ ﺗﺠﺎرت و اﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﻃﺮق در ﻣﻜﻪ ﺑﻮد و ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﱃ اﻳﻦ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ اﻋﺮاب از ﻣﻮاﻫﺐ و ﻋﻮاﻳﺪ آن ﺑﻬﺮه‬
‫ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺪاﺷﺖ و زﻳﺎرﺗﮕﺎه اﻋﺮاب ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪﻳﻰ در آﻧﺠﺎ ﺑﺘﻰ داﺷﺖ و ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﺳﻴﺼﺪ ﺑﺖ‪ ،‬درﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻧﺼﺎرى ﻫﻢ آﻧﺠﺎ ﺑﺮ روى‬
‫ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ و دﻳﻮارﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﺮﻳﻢ و ﻋﻴﴗ و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و داﺳﺘﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﻧﻘﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﭘﯿﻐﻤﱪ)ص( در ﻣﮑﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ رواﻳﺎت ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬در ﺳﺎﱃ ﻛﻪ اﺑﺮﻫﻪ‪ ،‬ﴎدار ﺣﺒﴙ ﺑﺎ ﻓﻴﻞ و ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﱃ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺳﺎﱃ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪاﳌﻄﻠﺐ ﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬از رؤﺳﺎى ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻮزادى ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﻮدك دو ﻣﺎﻫﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮﱃ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺪرش‪،‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﳌﻄﻠﺐ‪ ،‬در ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﺎم در ﺷﻬﺮ ﻳ ب‪ ،‬وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺑﻴﺸﱰ ﻫﻢ از وﻻدﺗﺶ‬
‫ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﺑﻪ رﺳﻢ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ داﻳﻪﻳﻰ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻠﻴﻤﻪ ﻧﺎم‪ ،‬از اﻫﻞ ﺑﺎدﻳﻪ و از ﺑﻨﻰ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻫﻮازن ﺗﺎ ﻛﻮدك در ﺑﺎدﻳﻪ ﭘﺮورش ﺑﻴﺎﺑﺪ و از ﻫﻮاى ﻧﺎﺳﺎ ﺷﻬﺮ در اﻣﺎن ﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﴣ رواﻳﺎت ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﻧﺰد ﻣﺎدر ﺑﺎز آوردﻧﺪ‪ .‬در ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﻰ ﻳﺎ ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎدرش‪ ،‬آﻣﻨﻪ ﺑﻨﺖ وﻫﺐ ﻫﻢ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﺟﺪش‪ ،‬ﻋﺒﺪاﳌﻄﻠﺐ ﺑﻦﻫﺎﺷﻢ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻋﻬﺪهدار‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ وى ﺑﻮد‪ ،‬از دﺳﺖ داد‪ .‬ﻛﻮدك ﻳﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺸﺖ ﺳﺎل ﺑﻴﺶ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﺶ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‬
‫و او در ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ وى ﺳﻌﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺎ وﺟﻮد آﺑﺮو و اﻋﺘﺒﺎرى ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ داﺷﺖ‪ ،‬از ﻧﻌﻤﺖ و ﺛﺮوت ﻛﻢﺑﻬﺮه ﺑﻮد و ﺑﺮادراﻧﺶ‪ ،‬ﺧﺎﺻﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰى‪ ،‬ﻛﻪ اﺑﻮﻟﻬﺐ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﻣﻰﺷﺪ و ﻋﺒﺎس‪ ،‬از وى آﺳﻮدهﺗﺮ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﺘﻴﻢﻋﺒﺪﷲ ّ ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺰرگ ﺷﺪ و وى ﻳﻚﺑﺎر‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛﻮدك را ﻛﻪ ﻧﻪ ﺳﺎﻟﻪ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻗﻮﻟﻬﺎ دوازده ﻳﺎ ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺷﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻛﻪ ﺧﻮد ﭘ ى ﻛﻢ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﻮد و از ﻋﻬﺪه ﻋﻴﺸﺖ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)ص(‬
‫ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ ﻛﺎرى ﭘﻴﺶ ﮔ د‪ .‬ﺷﺒﺎ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ‪ ،‬آن را ﻛﺎرى ﺣﻘ ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ زﻧﺎن و‬
‫ﻳﺘﻴ ن اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( در ﻓﻘﺮ و آزادﮔﻰ ﺑﺰرگ ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫زﻳﺮ و اﻣﺎﻧﺖ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﮕﻰ در ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻣﺤﲆ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻓﺠﺎر‪ ،‬ﻛﻪ ده ﻗﺒﻴﻠﻪ از اﻋﺮاب‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ در آن ﺑﻪ ﻫﻢ رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺣﺎﴐ ﺷﺪ و از آن ﺟﺎ ﺑﺎ رﺳﻢ و راه ﺟﻨﮓ آﺷﻨﺎﻳﻰ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻮه ز از ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻨﺖ ﺧﻮﻳﻠﺪ را ﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد و از‬
‫ﺛﺮوت و ﻣﻜﻨﺖ ﺑﻬﺮهﻳﻰ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﴪى ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺛﺮو ﻛﻪ از ﻣ اث ﭘﺪر و ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺎم ﺗﺠﺎرت ﻣﻰﻛﺮد و ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻤﺪ)ص( را‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‬
‫ازدواج‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﻻى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ راﻫﺒﻰ ﻧﴫا ﺑﺎ‬
‫وى ﺻﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ازﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻛﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ را ﺑﻪ ز ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪى آرام و ﺧﺎﱃ از دﻏﺪﻏﻪ ﺑﻮد‪ .‬از ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و وﺟﻮد او و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ زﻧﺪﮔﻰ وى را‬
‫ﻛﻪ آﻏﺎز آن در ﻳﺘﻴﻤﻰ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آﺳﺎﻳﺶ و رﻓﺎه ﻣﻰﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬درﻳﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻌﻴﺸﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﻧﺪوه ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ‪ .‬ﻧﺰد ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻮد و آﺑﺮوﻣﻨﺪ و ﻣﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم وى را‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﻣ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و او ﻧﻴﺰ درﺟﻠﺐ اﻋﺘ د ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺎم داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎرﺳﺎ و ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﺧﻮش ﺧﻮى ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮى و ﻃﺒﻌﻰ ﻛﻪ داﺷﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺣﺪى ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻃﻰ ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎى ﺷﺎم دﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺰوا و ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪﻳﻰ ﺎم ﻣﻰورزﻳﺪ‪ .‬از اﺧﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﻰ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﴍﺗﺶ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ رواﻳﺎت ﺑﺎ ورﻗﺔ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﻛﻪ آﻳ ﻋﻴﴗ‬
‫ﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ ﻫﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ اﻳﺎم در‬
‫ﻏﺎرﻫﺎى ﻣﺠﺎور ﻣﻜﻪ ﻋﺰﻟﺖ ﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد و از ﻗﺮﻳﺶ و ﺑﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻚ در وى‬
‫ﺗﺎﺛ داﺷﺖ‪ .‬درﻳﻦ زﻣﺎن در ﺑ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻛﺴﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو دﻳﺪه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺎﻧﺖ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ و ﺑﺘﻬﺎى ﺑﻴﺠﺎن آﻧﻬﺎ ﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ دﻟﻬﺎﺷﺎن را ﺧﺸﻨﻮد و ﻣﻄﻤﱧ ﻛﻨﺪ و ازﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاى‬
‫ﻳﮕﺎﻧﻪﷲ ّ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﴍك و ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ دور ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤ زﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻌﴣ رواﻳﺎت وى را در ﺟﻮا از ﻗﺮﻳﺶ و دﻳﺎﻧﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺤﺬﻳﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫اﻣﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺻﺤﺒﺖ ﺣﻨﻔﺎء و ﻧﺼﺎرى‪ ،‬ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻋﺰﻟﺖ و ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬وى را ﺑﻪ ﺳﻮى درون ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫درﻳﻦ زﻣﺎن در آﺳﺎﻳﺶ و ﻓﺮاﻏﺘﻰ ﻛﻪ از زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻪ ﮔﺎه ﻣﺜﻞ ﺣﻨﻔﺎء در ﻛﻮه ﺣﺮى‪،‬‬
‫ﻣﻌﺘﻜﻒ ﻣﻰﺷﺪ و ﺑﻪ ﺧﻠﻮت و ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻰﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻣﺎﻫﻬﺎى رﻣﻀﺎن را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻴﺸﱰ درﻳﻦ ﺧﻠﻮت و‬
‫اﻧﺰوا ﻣﻰﮔﺬراﻧﻴﺪ ‪.‬اﻧﺪك اﻧﺪك اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻰ در دروﻧﺶ راه ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺎدى و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺟﻮى‬
‫ﻣﻜﻪ ﻏﺮﻳﺐ و ﺑﻴﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﺑﺎ اﻓﻜﺎر ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‬
‫ﺑﺎآﻧﭽﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎرى ﻣﻰاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻣﺤﻤﺪ)ص( در ﺳﻔﺮﻫﺎى ﺷﺎم و ﮔﺮدش در اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫آﺷﻨﺎﻳﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﺒﻮد‪.‬‬

‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ روﺷﻨﻰ اﻟﻬﺎم درون ﺟﺎﻧﺶ ﺗﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ روﺷﻨﻰ در دﻟﺶ ﺷﻮر و اﻧﻘﻼ ﭘﺪﻳﺪ آورد و‬
‫زﻧﺪﮔﻰ او را ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺶ در ﻋﺰﻟﺖ و آراﻣﺶ ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ وى ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ او‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ وى آن ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ رازى ﻋﻈﻴﻢ و ﭘﻮﺷﻴﺪ ‪ ،‬در دل ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻪ‬
‫دارد‪ .‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻓﺎش ﻛﻨﺪ و ﺑﺎز ﮔﻮﻳﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ در اﻃﺮاف او‪ ،‬درون ﮔﻨﺎه و‬
‫ﻓﺴﺎد ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻏﺮق ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ دﺷﻮار و‬
‫ﺳﻨﮕ را ﺑﺮ وى ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﻜﺮ اﺟﺮاى آن وى را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻰاﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﴎاﻧﺠﺎم ﻳﻚ‬
‫ﺷﺐاز ﺷﺒﻬﺎى رﻣﻀﺎن ﻛﻪ در ﻛﻮه ﻋﺰﻟﺖ ﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد ودرون ﻏﺎرى آرﻣﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮش آﻣﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﻪﻳﻰ ﺑﺮ وى ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺤﻴﻔﻪﻳﻰ ﻧﻮرا ﻛﻪ در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ وى را ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﻮان‪،‬ﻣﺮدم‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮان‪ «.‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺤﻤﺪ)ص( اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‪» :‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻰﺗﻮاﻧﻢ‪،‬ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻢ« ﮔﻔﺘﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺟﱪﺋﻴﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﺷﺪ و ﺟﻮاب ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻧﻴﺰ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﻛﻪ وى ﻣﻰﮔﻔﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﻰﺗﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ در‬
‫وى ﻣﻰآوﻳﺨﺖ و وى را ﻓﺸﺎرى ﺳﺨﺖ ﻣﻰداد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺣﺎل ﻣﺮگ‪ ،‬ﺑﺮ وى ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺮ ﴎ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮﻳﺶ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﭘﻴﺎم اﻟﻬﻰ ﺑﻮد ﺑﺮ‬
‫وى ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬آﮔﻨﺪه از وﺣﺸﺖو ﺑﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا در ﺧﺎﻃﺮ وى ﺗﺎﺛ ى ﺷﮕﺮف ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫از ﻏﺎر ﺑ ون آﻣﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ رﻓﺖ ﺗﺎ در ﻛﻨﺎر او آرام و ﺗﺴﲆ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺎمآور‬
‫ﻏﻴﺒﻰ‪ ،‬اﻣ وﺣﻰ اﻟﻬﻰ ﺑﻮد ﻳﺎ ﺟﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮان و ﻛﺎﻫﻨﺎن اﻟﻬﺎم ﻣﻰدﻫﺪ؟ ﺷﻚ و اﺿﻄﺮا روﺣﺎ در‬
‫ﺧﺎﻃﺮ وى راه ﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺼﻮر آن ﻛﻪ وﻫﻤﻰ ﺧﺎﱃ ﺑﺮ وى راه ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻀﻄﺮﺑﺶ ﻣﻰداﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ آن ﻛﻪ ﺟﻨﻰ در ﺻﺪد آزارش آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺮدﻳﺪش ﻣﻰاﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﺒﺎر از ﻳﺎس و وﺣﺸﺖ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺧﻮد را از ﻓﺮاز ﺻﺨﺮهﻫﺎى ﻛﻮه ﺑﻪ ﭘﺎﻳ ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ او را ﺑﺎزداﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻜﺮر ﺑﺮ وى ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﺷﺪ و دﻳﮕﺮ ﺟﺎى ﺗﺮدﻳﺪ ﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺧﻮاب و در ﺑﻴﺪارى‪ ،‬در روز و در ﺷﺐ‪ ،‬در ﺷﻬﺮ و در ﻛﻮه‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭘﻴﺶ وى ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ و وى را ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔ وا ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺘﻰ روﺣﺎ ‪،‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ‪ ،‬و وراى ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﺮاى وى ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻌﴣ ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ آن را ﻧﻮﻋﻰ ﻏﺶ ﻳﺎ ﴏع‬
‫ﺗﻠﻘﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻈ ﻧﻮﻋﻰ ﺧﻠﺴﻪ و ﺑﻴﺨﻮدى ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آﺛﺎرى از ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت روﺣﺎ ‪:‬‬
‫ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺶ از ﺣﺪﻗﻪ ﺑ ون ﻣﻰآﻣﺪ و ﺑﺮ ﻣﻰاﻓﺮوﺧﺖ‪ ،‬دﻫﺎﻧﺶ ﻛﻒ ﻣﻰﻛﺮد و ﻋﺮق ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺶ‬
‫ﻣﻰﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﻴﺶ در دوره ﻛﻮد ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻰ ﭼﻨ ﺣﺎﱃ ﺑﺮ وى ﻋﺎرض ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد در آن ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺳﭙﻴﺪ‪ ،‬از آﺳ ن ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دل وى را از ﺳﻴﻨﻪ ﺑﺮآورده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و آن را ﻫﻢ ﺑﺮ ﺟﺎى ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮه از ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت روﺣﺎ او‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﺣﺴﺎس او‪ ،‬اﺣﺴﺎس وﺣﻰ و اﻟﻬﺎم ﻫﻴﺠﺎ ﻋﻤﻴﻖ و ﻋﺎﱃ ﺑﻮد‪ :‬ﭘﺮ از ﺷﻮر و ﻧﻮر و‬
‫ﭘﺮ از ﺣﺎل و ذوق‪ .‬آﺳ ن و زﻣ ﺑﺎاو ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ ،‬از ﺳﻨﮓ و ﻛﻮه و درﺧﺖ ﻫﻢ ﺻﺪاى ﻓﺮﺷﺘﻪ را‬
‫ﻣﻰﺷﻨﻴﺪ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ او را در ا ﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪى ﺧﻮﻳﺶ راﺳﺦ ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ و‬
‫ﺷﻬﻮد ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﻰﻣﺎﻧﺴﺖ و از آن ﻧﻴﺰ ﻗﻮﻳﱰ ﺑﻮد‪ ،‬وﺣﻰ اﻟﻬﻰ ﺑﺪو ﻓﺮاز ﻣﻰآﻣﺪ و او را وا ﻣﻰداﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﻰ ﺧﺪاى ﻳﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﻴﺰى ﺑﺘﺎن ﺑﻴﺠﺎن‪ ،‬و آﻟﻮدﮔﻰ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن را ﺑﺮﻣﻼ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﺸﻬﺮﻳﺎن ﺧﻮﻳﺶ را از‬
‫ﴍك و ﻛﻔﺮ و ﺷﻘﺎق ﺑﺎز آورد‪ .‬ﻣﻰﻛﻮﺷﻴﺪ ﻗﻮم را ﺑﻴﻢ دﻫﺪ و از آﻻﻳﺶ ﴍك و از ﮔﺰﻧﺪ ﮔﻨﺎه ﻛﻪ ﻫﻮاى‬
‫ﻣﻜﻪ را آﻟﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺣﺬر دارد‪ .‬ﺑﺎ ﻟﺤﻨﻰ ﭘﺮ از ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻋﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ و آﻧﻬﺎ را از روز‬
‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و از ﻋﺬاب دوزخ ﺑﻴﻢ ﻣﻰداد‪ .‬آﻳﺎت ﺧﺪا ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺮ وى ﻓﺮود ﻣﻰآورد‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﮔﻨﺪه ﺑﻮد از‬
‫اﻳﻦ ﻟﺤﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻋﺘﺎب‪ .‬دﻋﻮت وى در آﻏﺎز ﺣﺎل ﴎى ﺑﻮد و از اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺑ ون ﻰرﻓﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻃﻮﱃ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ در ﺑ ون ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ را ﴍوع ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن و ﮔﻔ وﺣﻰ اﻟﻬﻰ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬آﻳﺎت اﻟﻬﻰ را ﻧﺨﺴﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ و ﺳﭙﺲ در ﺧﺎﻧﻪ آﺷﻨﺎﻳﺎن وﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮔﻮش ﺷﻨﻮاﻳﻰ دارد‪ ،‬ﻓﺮو ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎﺟﱪﺋﻴﻞ وى را واداﺷﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺎم ﺧﺪاﻳﻰ را در‬
‫ﻛﻮى و ﺑﺮزن و ﺑﺮ ﴎ اﻧﺠﻤﻨﻬﺎ و ﺑﺎزارﻫﺎ ﻓﺮوﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬درﻳﻦ آﻳﺎت ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺗﻌﺒ ﺑﺎ ﻟﻄﻒ ﺑﻴﺎن آﻣﻴﺨﺘﻪ‬
‫ﷲّ«‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬وى ﺑﻪ زﺑﺎن وﺣﻰ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪا را ﻳﺎد ﻣﻰﻛﺮد و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ »‬
‫راﻛﻪﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻰداد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼم ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ و‬
‫زﺑﺪه ﺗﻌﻠﻴﻢ وى و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻴﺎم اﻟﻬﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎم اﻟﻬﻰ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﱪداران را وﻋﺪه ﭘﺎداش ﺑﻬﺸﺖ‬
‫ﻣﻰداد و ﻛﺎﻓﺮان و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ آﻳﺎت ﺧﺪاﻳﻰ روﺷﻦ و ﺑﺎ ﺷﻜﻮه‪،‬‬
‫ﺷﻴﻮا و ﺧ ه ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬دﻟﻨﻮاز و ﮔﺎه ﺑﻴﻢاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻰ ﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻛﺎﻫﻨﺎن و‬
‫ﻧﺎم‪ ،‬در آن ﺟﻠﻮه داﺷﺖ و‬ ‫ﺧﻄﻴﺒﺎن ﺗﻔﺎوت داﺷﺖ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻰ از ﺷﻌﺮ و رﻧﮕﻰ از ﻳﻚ ﻫ‬
‫ازﻳﻦ رو در دﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ذوق ﺳﺨﻦ ﺑﻬﺮه ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﺎﺛ ﻣﻰﻛﺮد و از ﻓﺮط ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﭼﻴﺰى از‬
‫ﻣﻘﻮﻟﻪ اﻋﺠﺎز ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﻣﻰﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎور ﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪازه ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻰ در ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﴣ او را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﻦ ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﴣ‬
‫ﮔ ن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﺷﺎﻋﺮان و ﻛﺎﻫﻨﺎن‪ ،‬وى ﻧﻴﺰ دﺳﺘﺨﻮش ﺟﻨﻴﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬وراى‬
‫ﻃﻮر ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺷﻌﺮى ﻛﻪ درﴎاﴎ آﻧﻬﺎ ﻣﻮج ﻣﻰزد‪ ،‬ﻟﻄﻒ و ﺑﻼﻏﺖ ﻧﻈ ى ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻰداد‪ .‬ﻗﺪرت و ﺷﻮر ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺗﻨﺪ و آﺗﺸ ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪه را‬
‫ﺟﻠﻮه ﻣﻰداد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﻮرده ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎ‪ ،‬ﺑﻪﷲ ّ ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ﻣﻰداﺷﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﺳ ن‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرهﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺠﺮ و ﻋﴫ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﺑﺮﻫﺎى ﮔﺮاﻧﺒﺎر ‪ ...‬و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺎ آﺗﺸ و آﮔﻨﺪه از ﺷﻮر و زﻳﺒﺎﻳﻰ ‪.‬ﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﺷﻌﺮى ﻛﻪ درﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻮ و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺎﴅ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻰﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻣﻀﻤﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﺎت‬
‫اﻟﻬﻰ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻳﻜﴪه ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻴ و ﺗﺤﺬﻳﺮ از ﺑﺪى‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و اﺟﺘﻨﺎب از‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎ او‪ .‬در ﻃﻰ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت آﺧﺮت از زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﺟﻬﺎ ﺑﻬﱰﺳﺖ و ﻋﺬاب‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫آﺧﺮت ﻧﻴﺰ از ﺳﺨﺘﻴﻬﺎى اﻳﻦ ﺟﻬﺎ ﺑﻴﺸﱰ‪ .‬ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻬﺸﺘﻬﺎ دارﻧﺪ آﻛﻨﺪه از‬
‫ﻧﻌﻤﺖ‪ .‬از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬت ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ و از اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻋﺬاب‬
‫ﺟﺤﻴﻢ ﺑﺎز داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ درﻳﻦ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻧﺴﺎن از آﻧﭽﻪ روﻳﺪاد اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا وى ﺳﺘﻤﻜﺎر و ﻧﺎدان‪ ،‬ﮔﻤﺮاه و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ روزى ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﴎﻛﴙ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ازﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﺮو ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺎع زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ا ﺎن‬
‫ﻣﻰورزﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﻛﻞ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﱰ و ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﭘﻴﻐﻤﱪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻫﺠﺮت از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻳ ب‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ "ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﻨﺒﻰ" و "ﻣﺪﻳﻨﻪ" ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﻼم راﺑﻪ راه ﺗﺎزهﻳﻰ‬
‫اﻓﻜﻨﺪ و ﺑﺮاى ﻣﺴﻠ ﻧﺎن و ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺪﻳﺪى را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤ ﺳﺒﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل‬
‫ﺑﻌﺪ در ﻋﻬﺪﺧﻼﻓﺖ ِ "ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب"‪ ،‬ﻣﺒﺪا ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻳ ب ﻛﻪ در ﺷ ل ﻣﻜﻪ در‬
‫درون وادى اﻟﻘﺮى واﻗﻊ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻳﻰ ﺑﻮد از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺤﻘﺮ ﻛﻪ اﻃﺮاف آﻧﻬﺎ ﻣﺰرﻋﻪﻫﺎ و ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﻬﺎ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎرو و ﺣﺼﺎرى ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻫﻤ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﺷﻬﺮ را از ﻫﺠﻮم دﺷﻤﻦ‪،‬‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻧﺐ ﺷ ل و ﻏﺮب ﺷﻬﺮ ﻛﻪ ازﻳﻦ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭘﺎرهﻳﻰ‬
‫اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻮاره از ﻫﻤ دو ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻬﻮد ﻛﻪ از ﻗﺪﻳﻢ درﻳﻨﺠﺎ ﻣﺴﻜﻦ ﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﻰ در ﺑ ون ﺷﻬﺮ ﺑﺮآورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ "ﺧﻴﱪ"‪" ،‬ﺗﻴ ء" و "ﻓﺪك"‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﻳﻬﻮد ﺑﻮد اﻣﺎ در داﺧﻞ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ ﻋﺪه ﻳﻬﻮد ﻛﻤﱰ از ﻃﻮاﻳﻒ‬
‫ﻋﺮب ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻃﻮاﻳﻒ ﺎ "اوس" و "ﺧﺰرج" در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻣﻴﻼدى ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از‬
‫ﻣﺪﺗﻬﺎى دراز ﺑ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ رﻗﺎﺑﺖ و ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ اﻳﺎم‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺑ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪى ﻧﻘﺼﺎن‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﺮ دوﻗﺒﻴﻠﻪ ﺣﺎﴐ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻳ از اﴍاف ﺧﺰرج‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ "ﻋﺒﺪﷲ ّ اُﺑﻦ َ ّ " را ﺑﻪ اﻣﺎرت‬
‫ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺳﻼم و ﻫﺠﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﻪ آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﻫﻢ اﻣﺎرت اﻳﻦ "ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ا " را از ﺑ ﺑﺮد‬
‫و ﻫﻢ اﺧﺘﻼف اوس و ﺧﺰرج را‪ .‬در ﻳ ب‪ ،‬اول ﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ آن ﺑﻮد ﻛﻪﺟﺎﻣﻌﻪﻳﻰ ﺗﺎزه ﺑﺴﺎزد‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪﻳﻰ‬
‫ﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺎرى از ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻣﻨﺰه از ﻣﻔﺎﺳﺪ ﺣﻴﺎت ﻗﺮﻳﺶ و ﻣﻜﻪ‪ .‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﭼﻨ ﺟﺎﻣﻌﻪﻳﻰ ﺑﺎ ﻋﺎدات و‬
‫رﺳﻮم ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺎﺳﺎز ﺑﻮد و دﺷﻮارى ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻧﺨﺴﺖ ﺑ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻋﻘﺪ ﺑﺮادرى ﺑﺴﺖ‬
‫و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻴﺎن "ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ" ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ "اﻧﺼﺎر" ﻛﻪ از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ راﺑﻄﻪ‬
‫دوﺳﺘﻰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻳﻬﻮد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﴍط ﻣﺴﺎﳌﺖ‪ ،‬ﭘﻴ ن دوﺳﺘﻰ ﻧﻬﺎد و ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫اﺟﺘ ع ﻣﺴﻠﻤ ﺷﺪ‪ .‬از اﻋﺮاب ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ از ﺷﻬﺮ ﺑ ون رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻌﴣ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎﻃﻨﻰ را آﺷﻜﺎر ﻰﻛﺮدﻧﺪ و در ﻗﺮآن "ﻣﻨﺎﻓﻖ" ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎ اﻛﺮاه و ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻮﻓﻴﻖ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( در ﻧﴩ و ﺑﺴﻂ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬درﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬اﺻﻞ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﮔﺸﺖ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻛﻬﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﻗﻄﻊارﺗﺒﺎط ِ ﺑﺎ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺟﺎﻫﲆ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤ ﻣﺪﻳﻨﻪ را آﻣﺎده ﻛﺮد ﺗﺎ در راه ﻧﴩ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻜﻪ و اﻋﺮاب ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و در راه دﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺪر و ﭘﴪ ﻫﻢ از ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫در روزﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ)ص( از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻳ ب آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد و ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻴﻼدى ﺳﺎل‬
‫‪ 622‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻰداد‪ .‬ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻛﻪ اﻣﺖ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻳ ب آزادى و آﺳﺎﻳﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ‪ .‬ﻳ ب‪،‬‬
‫"ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﻨﺒﻰ" ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ و ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻛﻪ در واﻗﻊ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻗﺎﺋﺪ اﻣﺖ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ از ﻗﺮﻳﺶ و ﺗﻌﺮض آﻧﻬﺎ‪ ،‬در اﻣﺎن ﻣﻰزﻳﺴﺖ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪﻳﻰ را ﻛﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و ﭘ ﻳﺰى ﻛﻨﺪ‪ .‬ازﻳﻦ رو ﺳﻌﻰ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺮاى اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻴﺎورد و‬
‫ﻫﻢ ﴍﻳﻌﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺪى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮاى ﻧﴩ دﻋﻮت و ﻫﻢ ﺑﺮاى دﻓﺎع از ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر‬
‫ﺷﺪ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﻫﺠﺮت آﻏﺎز ﺷﺪ و در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺟﺰ ﻫ ن زد و ﺧﻮردﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻗﺪﻳﻢ‬
‫ﺑ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب روى ﻣﻰداد ﭼﻴﺰى ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻗﺼﺪ ﻣﺴﻠﻤ ﻏﺎﻟﺒﺎ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎرواﻧﻬﺎى ﻗﺮﻳﺶ را از رﻓ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎم ﺑﺎزدارﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎ ﺣﺪى ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت ﻣﻜﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺧﻮد راﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر اﻣﻜﺎن ﻟﻄﻤﻪ‬
‫وارد ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ از ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﻗﺎﻓﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺣﻮاﱃ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﱪ ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻳﻜﺪﺳﺘﻪ ﭼﻬﻞ‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮى از ﻣﺴﻠﻤ را ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺎرﭼﻪ ﻟﻮاﻳﻰ ﺑﺮ ﻧﻮك ﻧﻴﺰه ﴎ دﺳﺘﻪﺷﺎن ﻣﻰﺑﺴﺖ و آﻧﻬﺎ را از‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑ ون ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ در ﺧﺎرج ﺷﻬﺮ در ﻣﺴﺎﻓﺖ دو ﻳﺎ ﺳﻪ روز راه‪ ،‬ﺑﺮ ﴎ ﭼﺎهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺗﻮﻗﻔﮕﺎه ﻛﺎرواﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر ﻗﺎﻓﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ .‬از آن ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﻼﻳﻪ ﺟﺪا‬
‫ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاى ﻛﺴﺐ ﺧﱪ از ﻣﺴ ﻛﺎروان و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﺎرواﻧﻴﺎن‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺎﻓﻠﻪ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﴣ اوﻗﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺎروان رﻓﺘﻪ اﺳﺖ واز دﺳﺘﱪد "ﴎﻳ ّﻪ" ﻣﺴﻠﻤ ا ﻦ ﻣﺎﻧﺪه‪ .‬ﮔﺎه ﻧﻴﺰ‬
‫ﻋ ُﺪ ّ ت و ﻗﻮت ﻛﺎروان‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﺎرهﻳﻰ اوﻗﺎت ﻧﻴﺰ زد و ﺧﻮرد روى‬
‫ﻣﻰداد و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ ﻛﺎروان ﻗﺮﻳﺶ ﻟﻄﻤﻪ وارد ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردى ﻛﻪ ﺟﻨﮓ اﻫﻤﻴﺘﻰ داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻴﺰ در ﻣﻌﺮﻛﻪ ﺣﺎﴐ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ در ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﻪ اول ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺣﺘﻰ در ﻣﻮاﻗﻌﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻴﺰ در ﺟﻨﮓ ﴍﻛﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﻠﻤ از ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﺠﺎوز ﻰﻛﺮد‪ .‬از ﺑ اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻛﻪ "ﻏﺰوه"‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ دو وﻗﻌﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ﺧﺴﺖ ﺷﻬﺮت و آوازه ﺑﺴﻴﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪" :‬ﺑﺪر" و "اﺣﺪ"‪.‬‬

‫ﻏﺰوه "ﺑﺪر" در ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت روى داد‪ .‬ﻗﻀﻴﻪ ازﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤ در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﺑﺮ ﻳﻚ‬
‫ﻛﺎروان ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ از ﺷﺎم ﻣﻰآﻣﺪ و "اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﺑﻦ ﺣﺮب"‪ ،‬از ﺷﻴﻮخ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﴎﭘﺮﺳﺖ آن ﺑﻮد‬
‫دﺳﺘﱪدى ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﻴﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠ ﻧﺎن در ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺪر ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﭼﻨﺪ‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﭼﺎه در ﻣﺴ ﻛﺎروان‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺪه ﺑﺴﻴﺎرى از ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎرى ﻛﺎروان اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﺰارﺗﻦ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﻣﺴﻠﻤ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛ ت ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬زد و ﺧﻮرد روى داد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻫﻤ اﻧﺪازه ﻫﻢ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﻣﺴﻠﻤ درآﻣﺪ‪ .‬ﺧﺴﺎرت و ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻗﺮﻳﺶ زﻳﺎد ﺑﻮد و در ﺳﻮگ‬
‫ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺑﺪر ﺗﺎ ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﺻﺪاى ﻧﻮﺣﻪ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﻜﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ‬
‫را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺧﺸﻤﮕ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻛﺸﻴﺪن اﻧﺘﻘﺎم ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ .‬ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ‬
‫ﻋﺮب ﻫﻤﺪﺳﺘﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻫﻨﮓ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻫﺰار ﺗﻦ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ از آن ﻣﻴﺎن‬
‫ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺗﻦ‪ ،‬زره ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪" .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن"‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺧﺎﻧﺪان اﻣﻴﺪ‪ ،‬ﴎدﺳﺘﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد از آن ﻛﻪ "اﺑﻮﺟﻬﻞ"‬
‫در وﻗﻌﻪ "ﺑﺪر" ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و "اﺑﻮﻟﻬﺐ" ﻫﻢ ﺑﻌﺪ از واﻗﻌﻪ ﺑﺪر ﺑﻪ اﻧﺪك ﻣﺪت وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻗﺮﻳﺶ در اﻳﻦ اردوﻛﴙ‪" ،‬ﻻت" و "ﻋﺰى"‪ ،‬دو ﺑﺖ ﺑﺰرگ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎر ﺷﱰى ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺧﻮﻳﺶ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﻧﺰده ﺗﻦ از زﻧﺎن ﻧﺎمآور را ﻫﻢ آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﭘﻴﺶ ﺑﻨﻪ و ﭘﺸﺖ ﺻﻒ آواز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و دف زﻧﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و اﻧﺘﻘﺎم ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺎ ﺗﺮدﻳﺪى ﻛﻪ در ﺑ ﻳﺎراﻧﺶ‬
‫ﺑﻮد ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻨﺎن ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﺰار ﺗﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑ ون آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﻴﺼﺪ‬
‫ﺗﻦ از اﻳﻨﻬﺎ در ﻧﻴﻤﻪ راه‪ ،‬وى را رﻫﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧ وى ﻣﺴﻠﻤ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه‬
‫ﻣﴩﻛﺎن‪ ،‬ﻃﺮف ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺒﻮد و ﭘﻴﻐﻤﱪ در ﴍوع ﺟﻨﮓ ﺗﺎﻣﻞ داﺷﺖ‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ اﺣﺪ روى داد‬
‫ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺖ ﺑﺰرگ آﻧﻬﺎﺑﻪ ﺧﺎك درﻏﻠﻄﻴﺪ‪ ،‬زﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻴﻢ‬
‫اﺳﺎرت ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ از ﺗﻬﻮر ﺑﻴﺠﺎى ﺑﻌﴣ ﻣﺴﻠﻤ ‪ ،‬وﺿﻊ ﻋﻮض ﺷﺪ‪ .‬ﻣﴩﻛ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪهﻳﻰ از ﻣﺴﻠﻤ ‪ ،‬وﺣﺸﺖ زده ﻫﺰ ﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آوازه دراﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ و ﺑﻌﴣ از ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او در ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺮﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﻣﺴﻠ ﻧﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺪارى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬وﺣﺸﺖ و ﺗﺰﻟﺰل ﻛﺎر‬
‫ﺧﻮد را ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻋﺪه ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺴﻠﻤ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﻮق ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در دﻧﺒﺎل ﺷﻜﺴﺖ و ﺗﺰﻟﺰل‬
‫ﻣﺴﻠﻤ ‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻗﺮﻳﺶ اﻓﺘﺎد‪ .‬زﻧﻬﺎﺷﺎن ﺑﻪ ﺎﺷﺎى اﺟﺴﺎد ﻛﺸﺘﮕﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮش و ﺑﻴﻨﻰ ﺑﻌﴣ از ﻛﺸﺘﮕﺎن را ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪" .‬ﻫﻨﺪ"‪ ،‬زن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﺟﮕﺮ "ﺣﻤﺰه"‪ ،‬ﻋﻢ ﭘﻴﻐﻤﱪ را‬
‫ﻛﻪ درﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻫﻼك ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﭘﺪر ﺧﻮﻳﺶ ﺑ ون آورد و ﺑﻪ دﻧﺪان ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺷﺐ‪ ،‬دو‬
‫ﻟﺸﻜﺮ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﺑﺮاى اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﻋﺪه آن‬
‫ﻛﻪ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﺎز در ﺑﺪر ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ﺑﻌﺪ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻛﻪ ﺑﺪر ﻣﻴﻌﺎد آن ﺑﻮد‪ ،‬روى ﻧﺪاد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ درﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ‪ ،‬ﻳﻬﻮد "ﺑﻨﻰ اﻟﻨﻀ " را ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﻴ ن ﺑﻮدﻧﺪ در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﺷﺎن ﻣﺤﺎﴏه ﻛﺮد و آﺧﺮ از ﺣﻮاﱃ ﻣﺪﻳﻨﻪ راﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻋﺮاب‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫"ﺑﻨﻰ ﻣﺤﺎرب" و "ﺑﻨﻰ ﺛﻌﻠﺒﻪ" را ﻫﻢ در "ﻧﺠﺪ"‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد و ﺳﺎل دﻳﮕﺮ در "دوﻣﺔ اﻟﺠﻨﺪل" ﻧﻴﺰ ﻛﺮ و‬
‫ﻓﺮى ﻛﺮد و ﺣﺘﻰ ﺑﻨﻰ اﳌﺼﻄﻠﻖ را ﻫﻢ در ﻏﺰوهﻳﻰ ﻛﻪ در "ﻣﺮﻳﺴﻴﻊ"‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ "ﺑﺤﺮ اﺣﻤﺮ" روى ﻮد‪،‬‬
‫ﮔﻮﺷ ﱃ داد‪ .‬درﻳﻦ زﻣﺎن ﻛﻪ ﻫﻨﻮز دوﺳﺎﱃ از واﻗﻌﻪ اﺣﺪ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاى ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤ ﻛﻪ‬
‫درﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺎز ﻗﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺗﺤﺎدى از ﻣﴩﻛ ِ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ اﻋﺮاب‪ ،‬ﻗﺒﺎﻳﻞ‪ ،‬و ﺣﺘﻰ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎرى‬
‫درﺳﺖ ﺷﺪ ﻛﻪ "اﺣﺰاب" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ و ﻟﺸﻜﺮى ﻧﺰدﻳﻚ ده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از اﻳﻦ اﺣﺰاب ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺎم اﻃﺮاف آن را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬روى ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﭘﻴﻐﻤﱪ آورد‪ .‬ﻧ وى ﻣﺴﻠﻤ ﭼﻨﺪان ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻗﻮه ﻋﻈﻴﻢ اﻳﻦ اﺣﺰاب ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ وﺣﺸﺖ و ﻧﮕﺮا ﺷﺪﻳﺪ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪ .‬درﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﺎن اﺷﺎرت و ارﺷﺎد ﻳﻚ ﻣﺴﻠ ن اﻳﺮا ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ "ﺳﻠ ن ﻓﺎرﳻ" ﻛﻪ از ﭼﻨﺪى ﭘﻴﺶ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﻰزﻳﺴﺖ و از ﻳﺎران ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤ را آﺳﺎن ﻛﺮد‪ .‬وى اﺷﺎرت ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﺮد ﺷﻬﺮ‪،‬‬
‫ﺧﻨﺪﻗﻰ ﺣﻔﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻴﻖ و ﻋﺮﻳﺾ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ از ﺣﻤﻠﻪ اﺣﺰاب ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﺷﺎرت او را‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬اﺣﺰاب ِ ﻋﺮب ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺗﺎزه روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ و از‬
‫ﺣﻤﻠﻪ و ﻫﺠﻮم ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ از دور ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺷﻬﺮ در ﺧﻄﺮ ﻣﺤﺎﴏه اﻓﺘﺎد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪﻳﻰ ﻫﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺤﺎﴏه ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ و ﺟﺰ زد و ﺧﻮردﻫﺎى ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬روى ﻰداد‪ .‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﺴﻴﺎرى از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻛﻪ ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪى ﺑﻪ ﺑﻮى ﻏﺎرت و ﻏﻨﻴﻤﺖ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﴎ ﺧﻮد در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻤﻠﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎرى از ﭘﻴﺶ ﻧﱪدﻧﺪ و ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ واﻗﻌﻪ ﺧﻨﺪق ﻛﻪ در ﺷﻮال ﺳﺎل‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت روى داد ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻌﻨﻮى اﺣﺰاب ﺧﺎ ﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻬﻮد "ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ" ﻛﻪ درﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا‬
‫ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻔﺎره ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺑﻬﺎى ﮔﺮان دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤ ﻛﻪ از واﻗﻌﻪ‬
‫ﺧﻨﺪق ﺑﻪ ﺷﻬﺮ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺳﻼح از ﺗﻦ ﺑﺮﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ دﻓﻊ "ﺑﻨﻰﻗﺮﻳﻈﻪ" ﺷﺘﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻠﻌﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﻚ ﻣﺎه در ﻣﺤﺎﴏه ﻣﺴﻠ ﻧﺎن اﻓﺘﺎد و ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻰ را از دم ﺷﻤﺸ‬
‫ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮاﻧﺪاﺧ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪﻳﻰ ﻛﻪ از ﻏﺰوه اﺣﺰاب ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
www.LiLiBook.ir
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ)ص(‪ ،‬ﻓﺎﺗﺢ ﻣﻜﻪ‬

‫ﺷﺶ ﺳﺎﱃ ﺑﻴﺸﱰ از ﻫﺠﺮت ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺪرت و ﻋﺪت ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻜﻪ را ﻫﻢ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫درﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺎ ﻋﺪه ﻛﺜ ى از اﺻﺤﺎب‪ ،‬آﻫﻨﮓ ﻣﻜﻪ ﻛﺮد ﺑﻪ اﻣﻴﺪ زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ و ﺗﺎ‬
‫"ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ"‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﺠﺎل ورود ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻴ ن ﻧﻬﺎد ﺑﺮاى ﻳﻚ‬
‫ﺻﻠﺢ ده ﺳﺎﻟﻪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺮار ﻛﻪ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻣﺮاﺳﻢ زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺠﺎى آورد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬
‫از اﻳﻦ ﭘﻴ ن و ازﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﺑ ﻣﺴﻠﻤ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﺎﺟﺮاى ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻓﺘﺢ‬
‫ﻣﻌﻨﻮى ﺑﻮد و آﻳﻨﺪه اﻫﻤﻴﺖ آن را ﻧﺸﺎن داد‪ .‬در ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﻳﻦ ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺸﻮاى‬
‫ﻣﺴﻠﻤ و ﺎم اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴ ن ﺻﻠﺢ‪ ،‬وى ﻓﺮﺻﺖ و اﻣﻜﺎن آن را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم‬
‫را ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‪ ،‬ﺣﺘﻰ در ﻣﻜﻪ ﻧﴩ ﻛﻨﺪ و ﻓﺘﻮح ﺧﻮد را ﻫﻢ در ﺎم "ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب" دﻧﺒﺎل ﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد را ﮔﻮﺷ ﱃ دﻫﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را در آﺧﺮﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در‬
‫دﺳﺘﺸﺎن ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻣﺤﺎﴏه ﻛﺮد‪ :‬ﻳﻬﻮد "ﺧﻴﱪ"‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را در ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ از دﺳﺖ دادﻧﺪ و‬
‫ﻳﻬﻮد "ﻓﺪك"‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ)ص( از ﻛﺎر ﻳﻬﻮد ﺑﭙﺮداﺧﺖ و از ﺑﺎﺑﺖ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭘﻴ ن ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ آﺳﻮده ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﺟﺰﻳﺮه دوﺧﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﻣﺠﺎور "اﻳﺮان"‪" ،‬ﻣﴫ"‪" ،‬ﺣﺒﺸﻪ" و "روم ﴍﻗﻰ" را ﺑﻪ اﺳﻼم ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻋﻮﺗﻬﺎ اﮔﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺟﺰ در ﺟﻮاﺑﻬﺎى ﻣﻼﻳﻢ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﴫ و "ﻧﺠﺎﳽ"‪ ،‬ﺟﻮاب ﻣﺴﺎﻋﺪى ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺧﻮد ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻰ ﺑﻪ ﺷ ر‬
‫ﻣﻰآﻣﺪ‪ :‬از آن ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ اﻋﻼم ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﺑﻮد ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻇﻬﻮر اﺳﻼم را ﺑﺎ ﴎدى‬
‫و اﻋﺘﻨﺎﻳﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﻛﺮد‪ ،‬در ﺻﻮر ﻛﻪ ﻣﻘﺪر ﺑﻮد ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪهاش‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا ﺑﻮد‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻫﺠﺮت در ﻣﺎه ذى اﻟﻘﻌﺪه‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ دو ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠ ن ﻋﺎزم ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴ ن ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ دروازه ﺷﻬﺮ را ﺑﺮ روى او ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺑﻪ ﻣﻜﻪ در آﻣﺪ و ﺳﻪ روز در‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻫﻞ‬ ‫آﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﺟﺮاى ﻣﺮاﺳﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬در ﻫ ن ﻣﺪت ﻧﻴﺰ ﻫﻢ زن ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻬ‬
‫"ﺑﻄﺤﺎ" ﺑﻪ ﺗﭙﻪﻫﺎى ﻣﺠﺎور رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از دور ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ وى ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﴍط ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز در ﻣﻜﻪ ﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ راﴇ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎى ﻗﺮﻳﺶ از ﻣﻜﻪ‬
‫ﺑ ون آﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﻳﮕﺮ ﻗﻮت اﺳﻼم و ﺿﻌﻒ ﻗﺮﻳﺶ آﺷﻜﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬درﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ "ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ" و‬
‫"ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص"‪ ،‬دو ﺗﻦ از ﻧﺎمآوران ﻋﺮب ﻣﺴﻠ ن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮى ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬در "ﻣﺆﺗﻪ" از ﻏﺴﺎﻧﻴﻬﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد و ﴎداران وى‪" ،‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ"‪" ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ رواﺣﻪ" ﻳﻜﺎﻳﻚ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ ﭼﻴﺰى از اﻋﺘﺒﺎر و ﻗﺪرت ﻣﺤﻤﺪ‬
‫اﺑﯿﻄﺎﻟﺐ" و "‬
‫ﻧﻜﺎﺳﺖ و ﺣﺘﻰ اﻋﺮاب ﻣﺠﺎور ﺷﺎم‪ ،‬در ﻳﻚ اردوﻛﴙ دﻳﮕﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﴎ ﺑﻪ اﻧﻘﻴﺎد آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻛﻪ دو ﺳﺎﱃ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻬﺎﻧﻪﻳﻰ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ آن را ﻧﻘﺾ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺎﻧﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪﻳﻰ از اﻋﺮاب "ﺧﺰاﻋﻪ" ﻛﻪ ﻣﺴﻠ ن و ﺗﺤﺖ ﺣ ﻳﺖ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺠﺎوز ﻃﺎﻳﻔﻪ "ﺑﻨﻰ ﺑﻜﺮ" ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺘﺤﺪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺘﻰ ﻋﺪهﻳﻰ از ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺠﺎوزﻛﺎران‪ ،‬ﻫﻤﺮاﻫﻰ و ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻴﻠﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﭘﻴﻐﻤﱪ‬
‫ﻳﺎرى ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﺤﻤﺪ)ص( آﻣﺎده ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻜﻪ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﭘﺸﻴ ن و وﺣﺸﺖزده‪،‬‬
‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﻤﺪ)ص( را از اﻳﻦ آﻫﻨﮓ ﻣﻨﴫف دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﻳﮕﺮ دوران ﺻﻠﺢ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺗﺎ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺧﱪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺎ ده ﻫﺰار ﻣﺴﻠ ن ﺧﻮﻳﺶ در ﻇﺮف ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫دروازه ﺷﻬﺮﺷﺎن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻜﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻜﺮد‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻫﻢ ﭘﻴﺶ از ورود ﻣﺴﻠﻤ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻜﻪ‪ ،‬اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺎﺗﺢ اﻣﺎ ﺑﺎز ﻣﺜﻞ ﻳﻚ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ در آﻣﺪ‪ :‬ﺑﺪون‬
‫ﻏﺎرت و ﺑﺪون ﺧﻮﻧﺮﻳﺰى‪ .‬اﻧﺘﻘﺎﻣﻰ اﮔﺮ رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﴫ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻛﻌﺒﻪ از ﺑﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ آﻣﺪ‪ .‬از ﺑﺎم ﻛﻌﺒﻪ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺻﺪاى اذان ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻧﺎمﷲ ّ و رﺳﻮﻟﺶ اﻋﻼم ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺘﻬﺎى ﻛﻌﺒﻪ ﺧﺮد ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻘﺸﻬﺎى آن ﻣﺤﻮ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎى ﻣﺠﺎور ﻓﺮﺳﺘﺎده آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻬﺎﺷﺎن ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮد ‪ .‬رﻓﺘﺎر ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺎ اﻫﻞ‬
‫ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺷﻬﺮىﻛﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل او را ﺑﻪ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن‪ ،‬آزار و ﺗﺤﻘ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬درﺳﺖ و ﻧﺠﻴﺒﺎﻧﻪ و در ﺧﻮر‬
‫ﻳﻚ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎن و دﺷﻤﻨﺎن را ﺟﺰ ده دوازده ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻋﻔﻮ ﻛﺮد و از آن ﻣﻴﺎن ﻫﻢ ﺑﺠﺰ ﭼﻬﺎر ﺗﻦ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﻧﻜﺸﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺤﻤﺪ)ص( در ﺎمﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻰ‬
‫ﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ "ﻫﻮازن"‪ ،‬از ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﺨﺘﻰ ﻛﻪ در "ﺣﻨ " در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﻮدى ﻧﱪدﻧﺪ و‬
‫"ﺛﻘﻴﻒ" و "ﻃﺎﺋﻒ" ﻫﻢ ﮔﺮﭼﻪ ﻳﻚ ﭼﻨﺪ او را ﺑﺮ دروازه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻰ از ﻣﺤﺎﴏه ﻃﺎﺋﻒ‬
‫ﻣﻨﴫف ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺘﺸﺎن ﺣﺎﺻﲆ ﻧﺪاد‪ .‬اﻛﻨﻮن اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﺎﺗﺢ ِ ﺟﺰﻳﺮه ﺑﻮد و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺮاى اﻋﺮاب‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﻰﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ از ﻣﻜﻪ ﺑﺎز ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﻛﺎرﻫﺎ در ﭘﻴﺶ داﺷﺖ‪ .‬از آن ﭘﺲ دﻳﮕﺮ از ﻫﺮ‬
‫ﺳﻮى‪» ،‬وﻓﺪ«ﻫﺎى ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ در دﻳﻦ ﺧﺪا داﺧﻞ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﺎﻳﻞ دور‬
‫دﺳﺖ و ﺣﺘﻰ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻧﺼﺎرى ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮع و رﻏﺒﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻮل اﺳﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻼن ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﮔﺴﻴﻞ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى اﺧﺬ ﺻﺪﻗﺎت و زﻛﻮة‪ .‬ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺎ ﳻ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ‬
‫ﻣﺴﻠ ن‪ ،‬ﻋﺎزم ﺷﺎم ﺷﺪ ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮى ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ در "ﺑﻠﻘﺎء" ﺷﺎم‪ ،‬روﻣﻴﻬﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ او ﺗﻬﻴﻪ‬
‫دﻳﺪهاﻧﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪى ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى ﺗﻼﰱ ﺷﻜﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬در ﻣﺆﺗﻪ ﺷﺎم ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤ وارد ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﺗﺎ "ﺗﺒﻮك" رﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در آﻧﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ دﺷﻤﻦ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻌﺒﻴﻪﻳﻰ در ﻛﺎر‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ازﻳﻦ رو ﺟﻨﮕﻰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و در ﴎ راه ﺑﺎ ﻧﺼﺎرى ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﺟﺰﻳﻪ از آﻧﻬﺎ‪ .‬در‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺗﻮﻃﺌﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺮاى ﻫﻼﻛﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﺴﺖ و ﻣﺜﻞ ﻳﻚ ﻓﺎﺗﺢ ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺜ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﺮ ﺧﻮﻳﺶ درآﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎز وﻓﺪﻫﺎى ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﺮاى ﻗﺒﻮل اﺳﻼم آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﮔﻔﺖ و ﮔﻮﻫﺎى دراز‪ ،‬اﺳﻼم‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻌﺪ از آن ﻫﻢ وﻓﺪﻫﺎى دﻳﮕﺮ از ﺷ ل و ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬ﺷﻴﻮخ و اﻣﺮاء ﻃﻮاﻳﻒ‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎ ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و اﺳﻼم ﻣﻰآوردﻧﺪ و ﺑﺘﻬﺎى ﺧﻮد را‬
‫ﻣﻰﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫در ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬اواﺧﺮ ذﻳﻘﻌﺪه‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺣﺞ‪ ،‬رواﻧﻪ ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻓﻌﻪ ﺑﺎ ﻋﺪهﻳﻰ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺗﴩﻳﻔﺎت ﺎم‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ را ﺑﺠﺎى آورد‪ .‬ﺎم اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻫﻔﺘﺎد ﺷﱰ ﺑﺮاى ﻗﺮﺑﺎ ‪ .‬از ﺎم ﻧﻮاﺣﻰ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻫﻢ اﻋﺮاب ﺑﺮاى اﺟﺮاى ﺣﺞ و دﻳﺪار ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻃﻮاف و اﺳﺘﻼم را ﺑﺠﺎى آورد‪ .‬ﺷﱰﻫﺎ ﻛﺸﺖ و آداب ﺣﺞ را ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬
‫در ﻋﺮﻓﺎت‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﺎﻗﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺧﻄﺒﻪﻳﻰ اﻳﺮاد ﻛﺮد‪ .‬در ﻃﻰ اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭘ وى از دﻳﻦ‬
‫ﺧﺪا ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد و ﻟﺰوم اﻗﺎﻣﻪ ﺎز و ﴐورت ﺑﺮادرى ﺑ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ از ﻣﺮدم ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ رﺳﺎﻟﺖﺧﻮﻳﺶ ادا ﻛﺮدهام؟ ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آرى اداﻛﺮدهﻳﻰ‪.‬‬

‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ درﻳﻦ زﻣﺎن رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ)ص( اﻧﺠﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﴍك ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺟﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﻼم‬
‫داده ﺑﻮد‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ و ﻣﻼﺋﻜﻪ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﻜﺎم و‬
‫آداب ﺎز و روزه و ﺣﺞ و زﻛﺎت آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻮاﻧ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﺣﺪود ﻣﻘﺮر ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﻜﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﻌﻠﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤ ﺑﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪ اﺧﻮت ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻮق ﻣﻘﺪﳻ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ وﺣﺪت ﻫﺪف ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻔﺎق و ﺷﻘﺎق دﻳﺮﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫زاﻳﻴﺪه ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻋﺼﺒﻴﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺴﺎوات و ﺣﺮﻳﺖ داده ﺑﻮد و ازﻳﻦ رو ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻋﺮاب ﻛﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺣﺎﴐ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺆال ﻛﺮد ﻛﻪ آﻳﺎ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ﺎم ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻰ ﺑﺎ ﺻﺪق و ارادت و ﺑﺪون ﻣﺠﺎﻣﻠﻪ و ﺗﻌﺎرف ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آرى‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺠﺎ آوردهﻳﻰ و ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻋﺮاب‪ ،‬ﺧﺪا را ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﭘﻴﺎم ﻣﺤﻤﺪ)ص(‬
‫اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ)ص( در ﻃﻰ ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل ادا ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از دﻋﻮت ﺑﻪاﺳﻼم‪:‬‬
‫دﻳﺎﻧﺖ ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎ‪ .‬دﻋﻮت ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﺎس اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﺮب را از‬
‫ﻛﻔﺮ و ﻋﺼﻴﺎن و ﻧﻔﺎق و ﺷﻘﺎق ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ا ﺎن و ﻳﮕﺎﻧﮕﻰ و دوﺳﺘﻰ و ﺑﺮادرى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻴﺎت‬
‫ﺟﺎﻫﲆ ﻗﺮﻳﺶ را ﻛﻪ آﮔﻨﺪه از ﺟﻮر و ﺗﻌﺪى و ﻋﺼﻴﺎن و ﴍارت و ﺑﺎدهﺧﻮارى و زﻧﺎﻛﺎرى و ﺑﻴﺒﺎ و‬
‫آدﻣﻜﴙ ﺑﻮد‪ ،‬راه ﺧﻄﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و راه ﻧﻴ را ﻛﻪ "ﴏاط ِ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ" ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﻣﻰداﻧﺴﺖ از‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اراده اوﺳﺖ‪ .‬اراده ﺧﺪا ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﴍط اﺳﻼم راﺳﺘ‬
‫ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﭽﻪ »ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬روى آورﻧﺪ و از ﺑﺪى و‬
‫ﻧﺎرواﻳﻰ و ﮔﻨﺎه و ﺳﺘﻤﻜﺎرى‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ واﺟﺐ دارﻧﺪ‪ :‬اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮف ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ واﻗﻌﻰ ﻣﺴﻠ ن‬
‫راﺳﺘ و ﺑﻴﺒﺎ و ﻧﺎﺗﺮﳻ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻛﻔﺮ و ا ﺎ ﺑﻪ ﺷ رﺳﺖ‪ .‬آنﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا ﺗﺴﻠﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺧﻮف‬
‫او آرام و ﻗﺮار ﻧﺪارد و آن ﻛﺲ ﻛﻪ در زﻣ ﻓﺴﺎد و ﺑﻴﺪاد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اراده ﺧﺪا ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺪاى ﻣﺤﻤﺪ)ص(‪ ،‬ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ و زﻧﺪه و ﭘﺎﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ در آﺳ ﻧﻬﺎ‬
‫و ﻫﺮ ﭼﻪ در زﻣ ﻫﺴﺖ ﺗﺴﺒﻴﺢﮔﻮى اوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻠﻚ از آن اوﺳﺖ و ﺳﭙﺎس ﻧﻴﺰ از آن اوﺳﺖ و او ﺑﺮ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻴﺰى ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪى ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و او رادر ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻴﭻ اﻧﺒﺎز ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وى ﻫﺮ ﭼﻴﺰى را‬
‫آﻓﺮﻳﺪ و آن را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺮد‪ ،‬اوﺳﺖ ﻛﻪ درﻣﻴﺎن ِ اﻋﺮاب اﻣﻰ‪ ،‬رﺳﻮﱃ از ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺗﺎ آﻳﺎت وى‬
‫را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﺧﻮاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﭘﺎك ﻛﻨﺪ و ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﻣﻮزد و ﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از آن در‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﺎﻳﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده او‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا و ﺑﻨﺪه اوﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺮدم دﻳﮕﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻌﺎم ﻣﻰﺧﻮرد و در ﺑﺎزارﻫﺎ راه ﻣﻰرود‪ ،‬ﻧﻪ ﮔﻨﺠﻰ از آﺳ ن ﺑﺮاى وى ﻓﺮود ﻣﻰآﻳﺪ و‬
‫ﻧﻪ ﺑﺎﻏﻰ ﻛﻪ از آن ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوت ﻧﺪارد‪ ،‬ﺟﺰ آن ﻛﻪ ﺑﺪو وﺣﻰ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺣﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم‬
‫ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اوﺳﺖ‪:‬ﻗﺮآن ِ ﻋﺮ ﻛﻪ ﻣﮋدهﺑﺨﺶ و ﺑﻴﻢ رﺳﺎﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻛﺘﺎ ﻛﻪ در آن ﺷﻚ ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ .‬ﺎز ﻣﻰﮔﺰارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ‬
‫روزﻳﺸﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﻧﻔﺎق ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ وى و دﻳﻨﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ا ﺎن آوردهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ ﻳﻘ ﻣﻰورزﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ و رﺳﺘﮕﺎر ﻫ ﻧﻬﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎرى اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺎص‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺎز‪ ،‬ﺗﺮﺳﮕﺎرﻧﺪ ‪،‬از ﻳﺎوه روى ﻣﻰﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻛﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸ را از ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارﻧﺪ ‪...‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ زﻧﻬﺎر و ﭘﻴ ن ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﺎس ﻣﻰدارﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎم ﺎز را‬
‫ﻧﮕﺎه ﻣﻰدارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ واى ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان از ﻋﺬا ﺳﺨﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن را از ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ دوﺳﺖﺗﺮ‬
‫ﻣﻰدارﻧﺪ و از راه ﺧﺪا ﻣﻰﮔﺮدﻧﺪ و آن را ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬درﺿﻼﻟﺘﻰ دور و دراز ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺮﻳﻦ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺑﺎد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از راه ﺧﺪا ﻣﻰﮔﺮدﻧﺪ و آن را ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ را‬
‫اﻧﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا ﻧﻪ ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ و ﻧﻪ اﻧﺪوه ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ا ﺎن دارﻧﺪ و‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻰورزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺸﺎرت در زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و ﻫﻢ در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ از آن اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ا ﺎن‬
‫آوردهاﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺠﺎ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺎز ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و زﻛﺎتدادهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش آﻧﻬﺎ ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ ﻧﻪ اﻧﺪوﻫﮕ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎﻓﺮان ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻔﺮ و ﻧﺎﺳﭙﺎﳻ‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﺸﺎن ﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﺷﺎن ﻣﻬﺮ زده اﺳﺖ و ﮔﻮﺷﻬﺎ و‬
‫ﭼﺸﻤﻬﺎﺷﺎن را ﻓﺮو ﭘﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ در روى زﻣ ‪ ،‬ﺗﺒﻬﻜﺎرى روا ﻧﺪارﻧﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﻣﺎ ﻣﺼﻠﺤﺎﻧﻴﻢ ‪ ...‬و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ا ﺎن ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻴﺨﺮدان ا ﺎن آورﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻪ آﻳﺪ ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘ وى ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎ از آن آﻳ ﭘ وى ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺪران ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﭼﻴﺰى‬
‫ﻰﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺮ راه راﺳﺖ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻛﺮﻧﺪ و ﮔﻨﮓ و ﻛﻮرﻧﺪ و در ﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻓﺮزﻧﺪى ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﭘﻴﺶ )ﺧﺸﻢ( ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﺳﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ ﻫﻴﻤﻪ‬
‫دوزخ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺮس از ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎء و اﺳﺎس اﺧﻼق ﺗﺎزهﻳﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮس از ﺧﺪا‬
‫در ﻧﺰد او‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﭘﻨﺪار ﺑﺮﺧﻰ از اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺮﺑﻪﻳﻰ ﺑﺮاى ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﻨﺸﺎء و اﺳﺎس زﻫﺪ و ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺣﻰ‪ ،‬ﻛﻪ اﺳﺎسزﻧﺪﮔﻰ ِ آﮔﻨﺪه از ﻟﻬﻮ و ﻇﻠﻢ اﴍاف‬
‫ﻗﺮﻳﺶ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﻰﻛﺮد و راه ﺗﺎزهﻳﻰ ﺑﺮاى ﺿﻌﻔﺎ و ﻓﻘﺮا ﻣﻰﮔﺸﻮد‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ و ﻛﺴﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛ ﺳﺨﻨﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺪان ﺣﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎم ﻣﺤﻤﺪ در اﻳﺴﺘﻨﺪ و او را ﺑﺪان اﻧﺪازه‬
‫ﺑﻴﺎزارﻧﺪ و ﮔﺰﻧﺪ و ﺧﻮارى ﺑﺮ وى روا دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻛﺴﺎ ﻛﻪ آن ﮔﻮﻧﻪ در ﻓﺴﺎد و ﮔﻨﺎه ﻏﺮﻗﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺎم اﻟﻬﻰ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه و ﺗﺮسآور ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﻳﻦ آﻳﺎت اﻟﻬﻰ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺧﺸﻢ و ﻗﻬﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫داﻳﻢ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﺷﺪ و ﻋﺬاب ﻫﻮل اﻧﮕﻴﺰ ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬داﻳﻢ ﺑﻪ رخ ﻣﴩﻛ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻰﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﻮد و روﻳﺪاد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ)ص( وﻋﺪه ﻣﻰداد‪ ،‬از ﻛﺎﻓﺮان دور ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ وﻋﺪهﻳﻰ ﻛﻪ‬
‫وى از وﺣﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰداد‪ ،‬ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ و ﻫﺮ روز ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺑﺮ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ ﻗﻮم ﻋﺎد‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻗﻮم‬
‫ﻧﻮح‪ ،‬و ﻣﺜﻞ ﻗﻮم ﻟﻮط اﻳﻦ ﻗﻬﺮ اﻟﻬﻰ ﻧﺎزل ﺷﻮد و ﻫﻤﻪ را در آﺗﺶ ﺧﺸﻢ وى‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ‪ .‬روزﻫﺎ و ﻣﺎﻫﻬﺎ‬
‫ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ و اﺛﺮى از اﻳﻦ ﺧﺸﻢ ﺧﺪاى ﻇﺎﻫﺮ ﻰﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻰﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ آن روز ﻓﺮا‬
‫ﻣﻰرﺳﺪ؟ ﭘﻴﻐﻤﱪ اﮔﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻴﺎﻣﺖ »ﺳﺎﻋﺖ« را ﻰداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎرى وﺣﻰ اﻟﻬﻰ ﺑﻪ او دل ﻣﻰداد ﻛﻪ آن‬
‫روز‪ ،‬آﺧﺮ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ :‬آن روز ﺑﻮد و آن ﻛﺎر ﺑﻮد ‪ .‬ﻛﺎﻓﺮان آن را دور ﻣﻰﭘﻨﺪارﻧﺪ اﻣﺎ دﻳﺮﻳﺎ زود آن را‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬار اﻛﻨﻮن ﴎﮔﺮم ﺑﺎزﻳﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ آن روز ﻓﺮارﺳﺪ‪ .‬آن روز ﺑﻮد ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‬
‫و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‪ ،‬ﺧﺪاى را از آوردن آن ﺑﺎز ﻧﺘﻮاﻧﺪ داﺷﺖ‪ .‬در آن روز ﺑﻮد ‪ ،‬وﻗﺘﻰ درون ﺻﻮر ﻓﺮو ﻣﻰدﻣﻨﺪ‪،‬‬
‫واى ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﻐﻤﱪ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در آن روز ﻛﻪ ﺑﻴﺸﻚ آﻣﺪ اﺳﺖ‪ ،‬آﺳ ن ﺳﺴﺖ و‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺗﺒﺎه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻞ در دزﻳﺖﻳﺎ ﭼﻮن ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﻛﻮه ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻰآﻳﺪ و ﺑﺮ ﺟﺎى آن‬
‫ﻛﻮر آب ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺎك را ﺑﺎ ﻛﻮه ﺑﺮﻣﻰدارﻧﺪ و درﻫﻢ ﻣﻰﻛﻮﺑﻨﺪ‪ .‬زﻣ ﺑﺎرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑ ون ﻣﻰاﻓﮕﻨﺪ و ﺧﱪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ‬
‫را ﺑﺎز ﻣﻰ ﺎﻳﺪ‪ .‬آﺳ ن ﺑﻪ ﻛﺮدار‪ ،‬درى از ﻫﻢ ﻓﺮو ﻣﻰﺷﻜﺎﻓﺪ‪ .‬ﻛﻮهﻫﺎ ﭼﻮن ﭘﻨﺒﻪ رﻧﮕ ﻛﻪ آن را زده‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻮا ﭘﺮان ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﺘﺎب از ﮔﻮرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑ ون آﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺸﻤﻬﺎ از ﺑﻴﻢ ﻓﺮو ﺷﺪه و‬
‫ﺧﻮارى ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻮن ﭘﺮواﻧﻪﻫﺎى ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﻓﺮاز ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺳﺎﻳﻪﻳﻰ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﻫﺴﺖ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﺗﻒ آﺗﺶ را از اﻧﺴﺎن ﺑﺎز دارد‪ .‬در ﭼﻨﺎن روزى‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻛﺲ ﺑﻪﻳﺎد ِ ﺧﻮﻳﺶ و ﭘﻴﻮﻧﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﻨﻬﻜﺎر دوﺳﺖ ﻣﻰدارد ﻛﻪ زن و ﻓﺮزﻧﺪ و ﺑﺮادر و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪﻫﺪ و ﺟﺎن ﺧﻮد را از‬
‫ﻋﺬاب ﺑﺎز ﺧﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻴﻬﺎت‪ ،‬آﺗﺶ زﺑﺎﻧﻪ ﻣﻰزﻧﺪ و آﻧﺎن را ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن‪ ،‬روى از ﺣﻖ ﺑﺮﮔﺎﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﺮد‬
‫آوردن ﻣﺎل ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﻣﻰﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان وﻋﺪه دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﻨﻢ ﮔﺬرﮔﺎه آﻧﻬﺎ و‬
‫ﺟﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﻧﺴﺖ و ﺳﺎﻟﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر در آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﻃﻌﻢ ﺧﻮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭼﺸﻴﺪ و ﻧﻪ ﺟﺮﻋﻪ آ ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آ ﮔﺮم و ﺧﻮﻧﺎﺑﻪﻳﻰ ﴎد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎداﳽ اﺳﺖ ﻓﺮا ﺧﻮر اﻳﻨﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺎم‬
‫ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﱪ وى را درﻳﻦ ﺟﻬﺎن دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران‪ ،‬ﺟﺰاى ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ و‬
‫ﻧﻴﻜﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎداش ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎ اﺧﻼﻗﻰ اﺳﻼم ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺎء ﺗﺤﻮل در ﴎﻧﻮﺷﺖ اﻋﺮاب و ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤ ﭘﺎداش اﺧﺮوى‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻰ اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﻴﺖ و اراده اوﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺆول ﻛﺮدار ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ و در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮاب ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻧﻴ و ﺑﺪى ﺣﺴﺎب دارد و آﻧﭽﻪ در آن ﺟﻬﺎن ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫ ﻧﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﺮه ﻛﺎر و ﻛﺮدار ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻴ ﻫﻤﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ روى‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﴩق ﻳﺎ ﻣﻐﺮب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﻚ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاى و روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻛﺘﺎب و ﭘﻴﻐﻤﱪان‬
‫ا ﺎن آورد و ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را در راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻳﺘﻴ ن و ﻓﻘ ان و درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪﻫﺪ‬
‫و ﺎز و زﻛﺎة را ﺑﺠﺎى آورد و ﻧﻴﺰ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴ ن ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و در ﻛﺎرزارﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻴﻬﺎ‬
‫ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻰ ﻣﻰورزﻧﺪ و راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر راﺳﺘ ﺑﻪ ﺷ رﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص(‪ ،‬اﺧﻼق را ﺑﺎ دﻳﻦ در ﻳﻚ ﺗﺮازو ﻣﻰﻧﻬﺪ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ و ﮔﺬﺷﺖ آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در‬
‫آﻳ ﻋﻴﴗ آﻣﺪه اﺳﺖ در وﺣﻰ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﻴﻨﻪﺟﻮﻳﻰ و ﺳﻨﮕﺪﱃ ﻧﻴﺰ در آﻳ ﻣﺤﻤﺪ)ص(‬
‫ﻧﺎرواﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎ ﻛﻪ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ و ﻛﺎرﻫﺎى زﺷﺖ اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﺧﺸﻢ ﮔ ﻧﺪ‪ ،‬از ﮔﻨﺎه در‬
‫ﻣﻰﮔﺬرﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ا ﺎن ﺷﻤﺮده ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻧﻮﻣﻴﺪى از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎم‬
‫ﻗﺮآن ﭘﻴﺎم ﻧﻮﻣﻴﺪى و ﮔﻮﺷﻪﮔ ى ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎم ﻛﺎر و ﭘﻴﺎم اﻣﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎم ﺑﺨﺸﺶ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ ﺧﺪاﻳﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻨﻬﻜﺎر را ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﮔﻨﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﮔ د‪ ،‬اﻣﺎ او را ﻳﻜﴪه ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﺑﻴ رى و ﻣﺮگ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻛﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑ راه‪،‬‬
‫در ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم "ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ" ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد‪ 18) .‬ذى اﻟﺤﺠﻪ( ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ ﻣﻨﱪى از ﺟﻬﺎز ﺷﱰ درﺳﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﱪ رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﲆ)ع( را ﻫﻢ ﻛﻪ از ﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد و در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺑﻪ او ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﱪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ روى ﺑﻪ ﻳﺎران ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪" :‬آﻳﺎ ﻣﻦ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺧﻮد آﻧﻬﺎ اوﻟﻴﱰ ﻧﻴﺴﺘﻢ؟" ﮔﻔﺘﻨﺪ‪" :‬ﭼﺮا ﻳﺎ‬
‫رﺳﻮلﷲ ّ ‪ ".‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﻻى او ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﲆ ﻣﻮﻻى اوﺳﺖ‪ ".‬آن ﮔﺎه دﻋﺎ ﻛﺮد ﺑﻪ آن‬
‫ﻛﻪ ﻋﲆ را ﻳﺎرى ﻛﻨﺪ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﺪان ﻛﻪ او را ﻓﺮوﮔﺬارد و دﺷﻤﻦ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺘﻰ ﻛﻪ از‬
‫ﻋﲆ)ع( ﻛﺮد‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﻧﻮﻋﻰ راى اﻋﺘ د ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد در ﺣﻖ ﻋﲆ)ع(‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﲆ)ع(‬
‫از " ﻦ" آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺳﺨﺘﮕ ﻳﻬﺎى وى در اﻣﺮ ﻏﻨﺎﻳﻢ و در ﻛﺎر ﺣﻖ ﻧﺎراﴇ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دم ﻓﺮو ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎراﺿﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ در ﻏﻴﺒﺖ ﻋﲆ)ع( از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻰ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و وﻗﺘﻰ وى آﻧﻬﺎ را دﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﻋﺘﺎب ﺎم ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎ را ﺑ ون آورﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﮔﺮان آﻣﺪه ﺑﻮد و از ﻋﲆ)ع( ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ آﻧﻬﺎ را از ﺷﻜﺎﻳﺖ‬
‫ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ در دل ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﻋﲆ)ع( ﻧﺎراﴇ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﭘﻴﻐﻤﱪ از ﻋﲆ)ع( ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺪردا ﻛﺮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺎل ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﴐان دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻬﻨﻴﺖ ﻋﲆ)ع( رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ او‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان "ﻣﻮﻻ"‪ ،‬ﺳﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ "ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب"‪ ،‬ﻧﺰد وى رﻓﺖ و در ﻣﺒﺎرﻛﺒﺎد ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺧﻮﺷﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻮ‪ ،‬از اﻣﺮوز ﻣﻮﻻى ﻣﻦ ﺷﺪى و ﻣﻮﻻى ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺆﻣﻨﻪﻳﻰ‪".‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﻏﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻋﲆ)ع( را ﻧﺰد ﻣﺴﻠ ﻧﺎن اﻓﺰود و ﴎ و ﺻﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻧﺎراﴇ راه‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎ ﻪ داد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻌﴣ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺎز ﻧﺎراﴇ ﺷﺪﻧﺪ و در ﭘﺸﺘﻪﻳﻰ ﻫﻢ ﺑﺮاى ﺳﻮء ﻗﺼﺪ‬
‫ﻛﻤ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪ آﮔﺎه ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪﻳﻰ ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رواﻳﺎت ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻫﻤ‬
‫ﺎم‬ ‫ﺟﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ آﻣﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻛﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬دﻳﻦﺷ را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدم و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺷ‬
‫داﺷﺘﻢ و راﴇ ﺷﺪم ﻛﻪ اﺳﻼم‪ ،‬دﻳﻦ ﺷ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﻏﺪﻳﺮ‪ ،‬در رواﻳﺎت اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ و‬
‫در اﺻﻞ آن ﺟﺎى ﺧﻼف ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ در آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻟﻔﻆ "ﻣﻮﻻ" ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﺎرى ﺑﻌﺪ از ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ‪،‬‬
‫ﻛﻪ آب و ﺳﺒﺰهﻳﻰ ﺑﻮد در ﺳﻪ ﻣﻴﲆ "ﺟﺤﻔﻪ"‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺎ ﻳﺎران راه ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ درﺣﺎﱃ ﻛﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻰﻛﺮد رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ادا ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻛﺎر ﭘﻴﻐﻤﱪى را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪،‬‬
‫اﺳﻼم ﻫﻨﻮز در دﻟﻬﺎى اﻋﺮاب ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺧﺒﺎرى ﻫﻢ ﻛﻪ از اﻃﺮاف ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ‬
‫داﺷﺖ از ﴎﻛﴙ اﻋﺮاب و ﻇﻬﻮر ﻣﺪﻋﻴﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪى‪ .‬در " ﺎﻣﻪ"‪" ،‬ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ" ﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﺴﻠ ﻧﺎن‪،‬‬
‫"ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ ﻛﺬاب" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻋﻮى ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮد و "ﺑﻨﻰ ﺣﻨﻴﻔﻪ"‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ او ﮔﺮاﻳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫"ﺑﻨﻰ اﺳﺪ" ﻫﻢ در "ﻧﺠﺪ" ﮔﺮد ﻳﻚ ﻣﺪﻋﻰ دﻳﮕﺮ‪" ،‬ﻃﻠﻴﺤﺔ ﺑﻦ ﺧﻮﻳﻠﺪ" ﻧﺎم‪ ،‬ﻓﺮاز آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در " ﻦ"‬
‫ﻧﻴﺰ‪" ،‬اﺳﻮد ﻋﻨﴗ" ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮد و ﻋﺎﻣﻞ اﻳﺮا ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﻫﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺣﺘﻰ در ﭼﻨ ﺣﺎﱃ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﻮد ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺎز در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮى ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺸﻜﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ و اﻣﺎرﺗﺶ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻮا ﻫﺠﺪه ﻳﺎ ﻳﺴﺖﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ "اﺳﺎﻣﺔ ﺑﻦ زﻳﺪ"‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺪرش‬
‫"زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ" در ﺟﻨﮓ "ﻣﺆﺗﻪ" ﺷﺎم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬داد و ﻫﻤﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر را ﻓﺮﻣﺎن داد‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻮان ﻫﻤﺮاه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ رﻧﺠﻮر ﮔﺸﺖ و ﺑﻴ رى وى‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﴣ‬
‫ﻣﺴﻠ ﻧﺎن از ﭘﻴﻮﺳ ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮ "اﺳﺎﻣﻪ" ﺧﻮددارى ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﴣ ﻫﻢ ﺷﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﺟﻮا‬
‫ﻧﻮرﺳﻴﺪه را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر اﻣ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﻻ از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑ ون آﻣﺪ ‪.‬ﺑﺮاى "اﺳﺎﻣﻪ" ﭼﻨﺎن ﻛﻪ رﺳﻢ ﺑﻮد ﻟﻮا ﺑﺴﺖ و او را ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰ ﺖ داد‪" .‬اﺳﺎﻣﻪ" ﻫﻢ‬
‫اﻧﺪ ﺑﻌﺪ ﺑ ون آﻣﺪ و در ﻳﻚ ﻓﺮﺳﻨﮕﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮﮔﺎه زد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻴ رى ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬اﻧﺪك اﻧﺪك رو ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﻧﻬﺎد‪ :‬ﺗﺐ و ﴎدرد‪ .‬ﻗﻮاى او ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺗﺪرﻳﺠﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﺘﻰ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻫﺎﻳﺶ ﺳﭙﻴﺪى ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻗﺎﻣﺘﺶ ﺑﻪ ﺧﻤﻰ ﮔﺮاﻳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺶ از وﻗﺖ ﭘ ى ﺑﻪ ﴎاﻏﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮارﺗﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫او‪ ،‬آن ﻣﺎﻳﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از وﻗﺖ وى را ﭘ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎ آﺳﺎﻳﺶ و رﺿﺎﻳﺘﻰ ﻛﻪ از ﺣﺴﻦ ﺧﺘﺎم‬
‫رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺖ‪ ،‬دﻏﺪﻏﻪ و ﺗﺰﻟﺰل‪ ،‬ﺗﻦ ﺑﻪ ﻣﺮگ داد‪.‬‬

‫در آﻏﺎز ﺑﻴ رى ﺑﻪ رﺳﻢ ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ در ﺧﺎﻧﻪ زﻧﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﴪ ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬زﻧﻬﺎى وى در اﻳﻦ زﻣﺎن‬
‫ﻧﻪ ﺗﻦ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﺰ "ﻋﺎﻳﺸﻪ" ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺶ از ازدواج ﺑﻴﻮه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از آنﺟﻤﻠﻪ "ﺳﻮده"‪ ،‬دﺧﱰ زﻣﻌﻪ و‬
‫"ام ﺣﺒﻴﺒﻪ"‪ ،‬دﺧﱰ ا ﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن در ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺣﺒﺸﻪ‪ ،‬ﻧﴫا ﺷﺪه و ﻣﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪" .‬ﺻﻔﻴﻪ" و‬
‫"ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ" ﭘﻴﺶ از وى دو ﺑﺎر ﺷﻮﻫﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪" .‬ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ" و "ﺣﻔﺼﻪ" ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ‬
‫ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻮه ﺑﻮدﻧﺪ‪" .‬ام ﺳﻠﻤﻪ" ﻧﺨﺴﺖ زن اﺑﻮ ﺳﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ و ﺻﺤﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد و ﭼﻮن او‬
‫وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( زﻧﺶ را ﺗﺤﺖ ﴎﭘﺮﺳﺘﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪" .‬زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ" ﻫﻢ در آﻏﺎز در ﺣﺒﺎﻟﻪ‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ‪ ،‬ﭘﴪ ﺧﻮاﻧﺪه ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد و ازدواج ﺑﺎ او ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن اﺷﺎرت رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎء‬
‫ﺣﻜﻤﻰ ﺷﺪ در ﺑﺎب ﻣﺴﺎﻟﻪزﻧﺎن ِ ﭘﴪ ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن‪ .‬ﻣﺤﺒﻮﺑﱰﻳﻦ زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻮد دﺧﱰ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻫﺠﺪه ﺳﺎل داﺷﺖ و دﺧﱰى ﻧﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ وى آﻣﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ او راﺑﻴﺸﱰ‬
‫از زﻧﺎن دﻳﮕﺮ دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺖ و در داﺳﺘﺎن "اﻓﻚ" ﻛﻪ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﺮ وى ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻧﻴﺰ از ﺑﺎب او‪ ،‬اﻧﺪوه و‬
‫ﻧﮕﺮا ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ ﺑﻴ ر ﺷﺪ و در ﻧﻮﺑﺖ زﻳﻨﺐ‬
‫ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ ﺑﻴ رﻳﺶ ﺷﺪت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آﺧﺮ ﺑﺎ اذن و رﺿﺎﻳﺖ دﻳﮕﺮ زﻧﺎن‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺴﱰى ﺷﺪ و‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻫﻢ ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ در ﺎز ﺑﻪ ﺟﺎى وى اﻳﺴﺘﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻰآوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫دوش ﻋﲆ)ع( و ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﴎش را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮ زﻣ ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪ .‬در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻴ رﻳﺶ ﻃﻮﻻ ﺷﺪ و ﻳﻚ ﭼﻨﺪ از رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﺮدم ﻛﻨﺎر ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﭼﻨ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﺑﻴ رى ﺑﺮﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺧﺎﺳﺖ‪ .‬در آﻏﺎز ﻧﺎﻻ ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺐ ﻛﻪ ﺧﻮاب ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺶ راه ﻰﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬
‫و ﺑﺎ ﻳﺎرى ﻳﻚ ﺗﻦ ﺧﺎدم‪" ،‬اﺑﻮﻣﻮﻳﻬﺒﻪ" ﻳﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻊ‪ ،‬ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬رﻓﺖ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آن ﻫﻤﻪ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫دوﺳﺘﺎن و ﭘ واﻧﺶ در ﺧﻮاب اﺑﺪى ﻏﻨﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚﭼﻨﺪ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻋﱪت ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮدﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎن دل‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ دﻋﺎ ﺧﻮاﻧﺪ و آﻣﺮزش ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ "اﺑﻮﻣﻮﻳﻬﺒﻪ" ﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻣﺨ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑ زﻧﺪﮔﻰ در دﻧﻴﺎ و ﻟﻘﺎى ﺧﺪا‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﻟﻘﺎى ﺧﺪا را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪم‪ .‬در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺐ و درد‬
‫وى ﺑﺮاﻓﺰود‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﻰ در ﺑﻴ رى ﻧﻴﺰ ﺧﻮﺷﺨﻮﻳﻰ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻰداد‪ .‬آن ﺷﺐ ﻛﻪ از ﻗﱪﺳﺘﺎن ﺑﺎز‬
‫ﻣﻰﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﴎ درد ﻣﻰﻧﺎﻟﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ دﻟﺪارﻳﺶ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻴﺶ از ﺗﻮ ﺣﻖ دارم ﻛﻪ از ﴎ‬
‫درد ﺑﻨﺎ ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺎك ﻣﺪار‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﭘﻴﺶ از ﻣﻦ ى ﺗﺮا ﻛﻔﻦ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﺎز ﺧﻮاﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪ‬
‫و ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺎك ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﭙﺮد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎ ﺷﻮخﻃﺒﻌﻰﻳﻰ ﻛﻪ از ﻃﻌﻨﻪ و ﻣﻼﻣﺖ ﺧﺎﱃ ﻧﺒﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻰآﻳﻰ‪ ،‬زن دﻳﮕﺮى ﻣﻰﮔ ى‪ .‬و ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻛﻪ ﺷﻮﺧﻰ و ﻇﺮاﻓﺖ را ﺧﻮش ﻣﻰداﺷﺖ‪ ،‬ﻟﺒﺨﻨﺪ زد‪ .‬ﻧﻴﺰ‬
‫در دوره ﺑﻴ رى‪ ،‬ﻳﻚ روز روزه داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ زﻧﺎﻧﺶ داروﻳﻰ ﺑﺮاى وى درﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وى ﺑﻴﻬﻮش ﺑﻮد‪،‬‬
‫دوا را از ﻛﻨﺎر دﻫﺎن ﺑﻪ ﺣﻠﻘﺶ رﻳﺨﺘﻨﺪ و او ﭼﻮن ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪ ﺑﺮآﺷﻔﺖ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ ﺧﻮش ﻃﺒﻌﻰ و‬
‫زﻧﺪهدﱃ ﻛﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻜﺮد‪ ،‬اﻣﺎ واداﺷﺖ ﺗﺎ زﻧﺎن ﻫ ن دارو را در ﭘﻴﺶ روى او‬
‫ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ داروﻳﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺑﻴ ر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻪ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ در ﺑﻴ رى ﻧﻴﺰ از ﺣﺎل‬
‫ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺛﺮوت ﺧﻮد و ﻣﻜﻨﺖ ﺧﺪﻳﺠﻪ را ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﻫﻤ راه ﺑﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ ﻧﻴﺰ از‬
‫ﺳﻬﻢ ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﺧﻤﺲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﺑﻪ ﺻﺪﻗﻪ داده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺶ از ﺑﻴ رى وﺟﻪ ﻣﺨﺘﴫى ﺑﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ داده ﺑﻮد ﺗﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﺪارد‪ .‬در ﺑﻴ رى از وى ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﻣﺤﺘﺎﺟﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﭼﻨﺪ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻴﻬﻮش ﺷﺪ و در اﻳﻦ ﺑﻴ رى ﻣﻜﺮر اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎز آﻣﺪ از‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ آن وﺟﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﺘﺎﺟﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ؟ زن ﮔﻔﺖ ﻫﻨﻮز ﻧﻪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ وى را واداﺷﺖ‬
‫ﺗﺎ آن ﻣﺎل را ﺣﺎﴐ آورد و آن را ﺑﻪ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﮔﻔﺖ اﻛﻨﻮن آﺳﻮده‬
‫ﺷﺪم از آن ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮوم و اﻳﻦ اﻧﺪازه ﻣﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﻛﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺎز ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ وارد ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺮزان و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮد و ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس و‬
‫ﻋﲆاﺑﻦ ا ﻃﺎﻟﺐ زﻳﺮ ﺑﺎزوﻳﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻪ در آن وﻗﺖ اﻧﺘﻈﺎر دﻳﺪار وى را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺷﺎدى دﻳﺪار او ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺻﻒ ﺎز را ﺑﺮ ﻫﻢ زﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وى ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬در ﻛﻨﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺸﺴﺖ و ﺎز‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﱃ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻛﻨﺎر زد و ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺎز ﺑﻪ ﺟﺎى آورد‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن روى ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﺮد و ﺑﺎ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻰ رﻧﺠﻮر‪ ،‬ﺑﺎ رﻧﮕﻰ ﭘﺮﻳﺪه و درﺣﺎﱃ ﻛﻪ ﭘﺎرﭼﻪﻳﻰ ﺑﻪ ﴎ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺳﺨﻦ راﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺟﺎ اﺷﺎرت ﺑﻪ ﻧﺰدﻳ وﻓﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪهﻳﻰ را ﻣﺨ ﻛﺮد ﺑ دﻧﻴﺎ و آﻧﭽﻪ ﻧﺰد‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬آن ﺑﻨﺪه ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ ﺟﺎن ﻣﺎ و‬
‫ﭘﺪران ﻣﺎ ﻓﺪاى ﺗﻮ ﺑﺎد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺳﺨﻦ را اداﻣﻪ داد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد در ﺑﺎب اﻧﺼﺎر‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺮدم‬
‫وداع ﻛﺮد‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻦ ﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آدﻣﻰ را از ﻣﺮگ ﮔﺮﻳﺰى ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ‪ ،‬ﺣﺴﺎ در ﻛﺎر‬
‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺨﺸﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺣﻼل ﻧﻜﺮدهام‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺣﻼل ﻛﺮده اﺳﺖ و ﭼﻴﺰى را ﺣﺮام ﻧﻜﺮدهام‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن اﮔﺮ ﻛﴗ‬
‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ وى ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهام‪ ،‬ﻫﻢ اﻣﺮوز از ﻣﻦ درﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ داد وى ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﴗ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺪو وام دارم‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن از ﻣﻦ ﻃﻠﺐ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ آن وام ﺑﻪ وى ﺑﺎزدﻫﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﴗ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ‬
‫وى ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زدهام ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﻦ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را آرام و‬
‫ﺑﺎ آواﻳﻰ ﺷﻤﺮده ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﻴ رى ﻣﻤﺘﺪ‪ ،‬ﺻﺪاﻳﺶ رﺳﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺑ ون ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم در ﻣﺴﺠﺪ ﺻﺪاﻳﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪" :‬اى ﭘﻴﻐﻤﱪ! در ﻓﻼن وﻗﺖ‬
‫ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﻦ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زدهﻳﻰ‪ .‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪات ﺑﺰﻧﻢ‪ ".‬ﺣﺎﴐان ﻣﺴﺠﺪ در ﺣ ت و‬
‫ﺗﺎﺛﺮ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﭘﻴﻐﻤﱪ آﻣﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻛﻨﺎر اﻓﮕﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺧﻢ ﺷﺪ و درﺣﺎﱃ ﻛﻪ اﺷﻚ ﻣﻰرﻳﺨﺖ‪ ،‬ﺑﺮ و دوش وى را ﺑﻮﺳﻪ‬
‫داد‪ .‬ﻳ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از وى‪ ،‬ﺳﻪ درﻫﻢ ﻃﻠﺐ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ داد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﺗﺐ و رﻧﺠﻮرﻳﺶ ﺳﺨﺖﺗﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎز ﺑﻪ ﺑﺴﱰش اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﻳﻚ روز ﺟﻤﻌﻰ از ﻳﺎران ﺑﻪ ﻋﻴﺎدﺗﺶ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ازدﻳﺪار آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ اﺷﻚ ﺷﻮق در ﭼﺸ ﻧﺶ درﺧﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮﺷﺤﺎﱃ و ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﻏﺮورى آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺑﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻔﺖ و اﻧﺪرزﻫﺎﺷﺎن داد‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﻮرى ﭼﻨﺪ در ﺑﺎب ﻛﻔﻦ و‬
‫دﻓﻦ ﺧﻮﻳﺶ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ در آﺧﺮﻳﻦ روز ﻋﻤﺮ ﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺖ در ﺑﺎب ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺘﻮرى دﻫﺪ‪ .‬ﴎ و‬
‫ﺻﺪا ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻫﺬﻳﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاى آن ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﺮگ را از زﺑﺎن وى‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬او را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺎﻧﻊ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روزﻫﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪ در ﺗﺐ داﻏﻰ ﻣﻰﺳﻮﺧﺖ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از ﺷﺪت‬
‫ﺣﺮارت‪ ،‬ﻛﴗ دﺳﺖ ﺑﺮ دﺳﺖ وى ﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻇﺮف آ ﻛﻨﺎر ﺑﺴﱰش ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺎه از آنﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰزد و ﻧﺎﻟﻪﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع(‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪش در ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺴﱰ ﭘﺪر ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص(‪ ،‬ﺑﻴﺘﺎ او را درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬دﺧﱰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﭼﻴﺰى آﻫﺴﺘﻪ در ﮔﻮش او ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع(‬
‫ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎر او را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎز ﭘﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰى در ﮔﻮش او ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر دﺧﱰ‬
‫ﺑﺨﻨﺪﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ وﻗﺘﻰ ﻋﺎﻳﺸﻪ از وى ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آن ﮔﺮﻳﻪ و ﺧﻨﺪه ﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ آن روز ﭘﺪرم اول ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﻣ د و ﻣﻦ از درد ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺰودى ﺑﻪ او ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪم از ﺷﺎدى ﺧﻨﺪﻳﺪم‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴ رى ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺷﺪت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ روز در ﺣﺎﻟﺶ اﻧﺪك ﺑﻬﺒﻮدى ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺷﺎدﻣﺎن‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﮔ ن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﮕﺮ از ﺑﻴ رى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ ﻧﮕﺮا ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ در ﺧﺎرج ﺷﻬﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻬﺒﻮد ﻇﺎﻫﺮى و ﺑﻴﺪوام ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺎز در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رود‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ .‬ﻧﺰد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﺑﺴﱰ اﻓﺘﺎد‪ .‬زن ﴎش را در ﻛﻨﺎر ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﻐﻤﱪ‬
‫ﻣﺤﺘﴬاﻧﻪ‪ ،‬دﻋﺎﻳﻰ ﭼﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺳﺎﻛﺖ ﺷﺪ و ﮔﻮﻳﻰ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻇﻬﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻰ ﺧﻔﻴﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺶ ﻋﺮق ﻧﺸﺴﺖ و ﻧﻔﴗ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﻞ اﻟﺮﻓﻴﻖ اﻻﻋﲆ‬
‫ﺑﻞ آن ﻳﺎر ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ! ﭘﺲ از آن ﺧﺎﻣﻮﳽ ﮔﺰﻳﺪ و ﴎش ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ اﻓﺘﺎد ‪ ...‬و ﻋﺎﻳﺸﻪ آن را ﺑﺮ ﺑﺎﻟﺶ‬
‫ﻧﻬﺎد ﺗﺎ ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﺑﺎ دﻳﮕﺮ زﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺮﮔﺶ ﺷﻴﻮن ﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﻳﺎدﮔﺎر ﻣﺤﻤﺪ)ص(‬
‫ﺟﺰ ﻣﺴﺎﻟﻪ "ﺧﻼﻓﺖ" ﻛﻪ از ﻫ ن روز وﻓﺎت ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﺑ اﻣﺖ ﺗﺎ ﺣﺪى ﺟﺪاﻳﻰ اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت او‬
‫در ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم اﺧﺘﻼف ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬از آن ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺧﻮد دﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺮدم ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از او رﻫﱪ و ﻫﺎدى ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺑﻪ ﺷ ر‬
‫ﻣﻰآﻣﺪ‪ :‬ﻗﺮآن ﻛﻪ ﻛﻼم ﺧﺪا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬و ﺳﻨﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﭘﻴﺎﻣﱪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺮ دو ﻳﺎدﮔﺎر ِ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻫﻢ دﻳﻦ او را زﻧﺪه ﻧﮕﻪ ﻣﻰداﺷﺖ و ﻫﻢ ﻳﺎد او را ﻫﺮ روز درﺧﺸﺎﻧﱰ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ازﻳﻦ رو ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺟﺪاﻳﻰ ﻇﺎﻫﺮى وﻓﺎت ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻳﺎد او و دوﺳﺘﻰ او را از دﻟﻬﺎ ﻧﱪد‪ .‬ﻳﺎران او ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ از ﺻﺤﺒﺘﺶ ﺑﻬﺮه‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﻦ او و ﻛﺘﺎب او را ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﻔﻆ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﮔﻔﺖ و ﮔﻮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺑﺎب‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ اﺳﻼم ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴ و ﺧﻠﻞ‪ .‬ارﺗﺪاد اﻋﺮاب ﻫﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻨﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و‬
‫اﺳﻼم را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﺎران را از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﴩ و ﺑﺴﻂ اﺳﻼم ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺻﺪاى اذان ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ‬
‫ﻳﻜﺘﺎﻳﻰ ﺧﺪا ﺑﻮد و ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪى ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻫﺮ ﺻﺒﺤﮕﺎه‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻴﻢ روز‪ ،‬و ﻫﺮ ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن در ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫و ﻃﺎﺋﻒ و ﺣﺘﻰ در ﺑ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎى ﺑﺪوى‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎم او و ﺑﻪ ﭘ وى از او‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺘ ع‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و ﺧﻠﻮص ﺳﺎﻟﻬﺎى آﺧﺮ ﻋﻤﺮ او‪ ،‬اﺟﺮا ﻣﻰﺷﺪ و روزه‬
‫و زﻛﻮة ﻫﻢ ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻧﺪاد‪ .‬ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻘﺪس ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬
‫ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق و ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن دوام داﺷﺖ‪ .‬ﻳﺎد ﭘﻴﻐﻤﱪ و روح ﺑﺰرﮔﻮار او در دﻟﻬﺎى ﺗﺮﺑﻴﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎﻧﺶ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن درﺧﺸﺎن ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺑ اﻳﻦ ﺗﺮﺑﻴﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن او‪ ،‬از ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺮدم وﺟﻮد داﺷﺖ‪ :‬ﭘ ان ﻓﺮﺗﻮت‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺟﻮا ‪ ،‬ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ و ﻧﺎﻇﺮ ﺷﻜﺴﺖ و اﻧﻬﺪام ﺑﺘﻬﺎى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﻮد ‪ ،‬روى ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا آورده ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺟﺰم و‬
‫ﻳﻘ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎ ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از آﻳ ﻳﻬﻮد ﻳﺎ ﻛﻴﺶ ﻧﴫا ﺑﻪ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از دﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎدﻫﺎ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻬﺎ‪ .‬ﻛﺴﺎ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از دﻫﻠﻴﺰ‬
‫دﻳﻦ ﺣﻨﻔﺎ ﺑﻪ روﺷﻨﻰ اﺳﻼم راه ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺪتﻛﻮﺗﺎه ﻳﺎ دراز ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﻐﻤﱪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺮه او را دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺸﺖ ﴎش ﺎز ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺳﻔﺮ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و از او ﺳﺨﻨﻬﺎ از وﻋﺪه و وﻋﻴﺪ و از‬
‫اﻣﺮ و ﻧﻬﻰ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻨﮕﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ او ﭘﻴﺶآﻣﺪ‪ :‬ﺟﻨﮕﻬﺎى اﻫﻞ رده‪ ،‬ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺷﺎم و‬
‫ﻣﴫ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻬﺎى اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺴﺎ از اﻳﻦ ﻗﻮم ﺗﺒﺎه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﭘ و ﺟﻮان‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ از رﺣﻠﺖ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻳﺎد او و ﻳﺎد ﺳﺨﻨﺎن او‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺎران او‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻓﺘﻮﺣﺎت و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺧﺘﻼﻓﺎت‪ ،‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺎﻧﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﺮ ﺟﺎ رﻓﺘﻨﺪ ﻏ از ﻗﺮآن ﻛﻪ وﺣﻰ ﺧﺪاﻳﻰ و‬
‫رﻫﻨ ى ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺑﻮد ﺧﺎﻃﺮه او را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪.‬در ﻫﺮ ﺟﺎ ﻣﺠﻤﻌﻰ از ﻣﺴﻠ ﻧﺎن‬
‫ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ از ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد و از ﺣﺪﻳﺚ او‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻳﺎران‪ ،‬از ﺟﻬﺎت ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﻦ و ﺳﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺴﺐ و ﻛﺎرﺷﺎن ﺗﻔﺎوت داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﻼﻣﺸﺎن ﻓﺮق ﻣﻰﻛﺮد‬
‫و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺮ رواﻳﺎت آﻧﻬﺎ و ﺑﺮ ﺧﺎﻃﺮا ﻛﻪ از ﭘﻴﻐﻤﱪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪ ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ در ﻣﺠﻠﴗ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﮔﺎه ﻣﺴﺎﻟﻪﻳﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻣﺪ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻰداﻧﺴﺖ در آن‬
‫ﺑﺎب‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻛﴗ ﺑﺮﻣﻰﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺜﻰ از ﭘﻴﻐﻤﱪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬اﮔﺮ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ‬
‫آن را ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﺷﺎن ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدادﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﻮﺟﺐ آن اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ و اﺣﺘﻴﺎﻃﻰ‬
‫ﻛﻪ ﺳﺰا ﺑﻮد رﻓﺘﺎر ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬در اردو‪ ،‬ﮔﺎه ﺗﺮدﻳﺪ ﻳﺎ اﺧﺘﻼﰱ روى ﻣﻰداد راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ ﻳﺎ ﻋﻘﺪ‬
‫‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮآن در اﻳﻦ ﺑﺎب ﭼﻴﺰى ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﺷﺪ و اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮرى‬ ‫ﭘﻴ‬
‫ﺑﻮد ﺑﺮاى ﻋﻤﻞ‪ .‬در اﺧﻼق و آداب ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻳﺎدآورى ﻣﻰﺷﺪ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﴎﻣﺸﻖ‬
‫ﻣﻰﺑﻮد‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ او و ﺳ ت او ﻮﻧﻪ اﻋﻼى ادب و اﺧﻼق ﺷﻤﺮده ﻣﻰﺷﺪ و آرزوى ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﻗﻮم آن‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﻫﺮﻛﺎر‪ ،‬ﭘﺎى ﺧﻮد را در ﺟﺎى ﭘﺎى او ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬اﺣﱰام ﻓﻮق اﻟﻌﺎدهﻳﻰ ﻛﻪ درﺑﺎره او‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ذوﻗﻰ ﻛﻪ در ﻧﻘﻞ و ﺗﻜﺮار ﺳﺨﻦ او ﻣﻰﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻼم او را ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮد او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺎد و ﻛﻢ ﻧﻘﻞ و رواﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻗﻮى ﺑﺪوى ﻛﻪ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ و ﺷﻌﺮﻫﺎى دراز‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫را ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﺮد و ﻛﻢ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﺧﻂ و ﺳﻮاد‪ ،‬آن را ﺟﻼ ﻣﻰداد‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر ﻗﺪرت‬
‫ﻣﻰﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻰﺷﺪ و ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺣﺮﻣﺖ دﻫﺎن ﺑﻪ دﻫﺎن ﻣﻰﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺮاى دوﺳﺘﺎن او ﻣﺤﺒﻮﺑﱰﻳﻦ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻘﻞ و رواﻳﺖ آن ﻟﺬت ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن را ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و در ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ از آن دﺳﺘﻮر ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﱪ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻳﺎران‬
‫از ﻫﺮ ﺻﺤﺒﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﱰ ﺑﻮد‪.‬در ﻣﻬ ﻧﻴﻬﺎ‪ ،‬در اردوﮔﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬در ﻣﺴﺎﺟﺪ و در ﻗﱪﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺟﻤﻌﻰ از ﻣﺴﻠﻤ ﻣﻰﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺘﻰ دﺳﺖ ﻣﻰداد‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﻮم‪ ،‬ﻳﺎد ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد‪ :‬ﻳﺎد‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪى ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﻗﻮم رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎد ﺳﺨﻨﻬﺎى او و ﻳﺎد ﻛﺎرﻫﺎى او‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻴﺰى از او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﺮد و دﻳﮕﺮان اﮔﺮ ازآن آﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﻪ آن ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻰدادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺻﺤﺒﺖ از زﻧﺎن ﺑﻮد‪" :‬ا ﻫﺮﻳﺮه" ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻓﺮﻣﻮد ﻫﺮ ﻛﺲ دو زن دارد و از آن دو ﺑﻪ ﻳ‬

‫ﺑﻴﺸﱰ ﻣﻴﻞ ﻛﻨﺪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﻤﻰ از او ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮى ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ از ﻟﺒﺎس ﺑﻮد و ﺧﻮد ﺎﻳﻰ‬
‫ﺑﺪان‪" :‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ" رواﻳﺖ ﻣﻰﻛﺮد از ﭘﻴﻐﺎﻣﱪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ از ﺧﻮدﺑﻴﻨﻰ داﻣﻦ‬
‫ﻛﺸﺎن ﻣﻰرود ﻧﻈﺮ ﻰﻛﻨﺪ؛ ﺣﻜﺎﻳﺖﺧﻮدﺑﻴﻨﻰ و ﻓﺮوﺗﻨﻰ در ﻣﻴﺎن ﺑﻮد‪" :‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد" ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ در ﻧﻴﺎﻳﺪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ در دﻟﺶ ﺑﻪ ﻗﺪر ذرهﻳﻰ ﻛﱪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺳﺨﻦ از ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﻮد‬
‫و ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎر‪ :‬ﻋﲆ رواﻳﺖ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﻦ ﻃﻌﺎﻣﻰ ﺳﺎﺧﺘﻢ و ﭘﻴﻐﻤﱪ را دﻋﻮ ﻛﺮدم‪ ،‬ﭼﻮن درآﻣﺪ‬
‫ﭘﺮدهﻳﻰ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑ ون رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻳﻰ ﻛﻪ در آن ﺗﺼﺎوﻳﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ در ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ؛ ﺑﺤﺚ از ﺑﻴ رى ﺑﻮد و ﻋﻼجآن‪" :‬اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه" ﻳﺎدآورى ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﮔﻔﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫دردى ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد اﻻ ﻛﻪ درﻣﺎ ﺑﺮاى آن ﻓﺮﺳﺘﺎد؛ ﺣﺪﻳﺚ ﺟﻨﮓ در ﻣﻴﺎن ﺑﻮد و ﻛﺸ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن‪" :‬اﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ" رواﻳﺖ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ در ﺟﻨﮕﻰ ز را ﻛﺸﺘﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ از ﻛﺸ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻨﻊ ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺪ ﺑﻴﺸﱰ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﻐﻤﱪ را درك ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن وى را ﺑﺮاى ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺎق آن ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ را ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻜﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬از آن ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ در اﻳﻦ ﺑﺎب دﺳﺘﻮرى ﻧﺪاده ﺑﻮد‪ .‬از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪى ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ﻧﺰد ﺑﻌﴣ ﺑﺪﻋﺖ ﺟﻠﻮه ﻣﻰداد‪" .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب"‪ ،‬ﻛﺴﺎ را ﻛﻪ در ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ اﻓﺮاط‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻰﭘﺴﻨﺪﻳﺪ‪" ،‬اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه" ﺑﻌﺪﻫﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻋﻤﺮ زﻧﺪه ﺑﻮد ﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ "ﻗﺎل رﺳﻮلﷲ ّ "‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﻤﺮ ﻳﻜﺒﺎر ﻫﻢ اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه را ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زد و ﮔﻔﺖ زﻳﺎده رواﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ .‬ﻛﴗ ﻧﺰد "ﻋﺒﺪﷲ ّ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس" آﻣﺪ و ﺣﺪﻳﺚ ﮔﻔ ﮔﺮﻓﺖ‪" .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس" ﺑﺪو ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﻣﺮد ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﮔﻮش‬
‫ﻧﺪارى؟ "ﻋﺒﺪﷲ ّ " ﮔﻔﺖ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮى آن‬
‫ﻣﻰرﻓﺖ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻨﻰ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰى ازﻛﴗ ﻧﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺟﺰ آن ﻛﻪ‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻤﺶ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﻃﻰ ﺳﺎﻟﻬﺎى دراز درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪ و ﻛﺎر ﻴﺰ‬
‫دﺷﻮار ﮔﺸﺖ‪ .‬از آن ﻛﻪﺣﺪﻳﺚ ِ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻃﺎﻟﺐ داﺷﺖ و ﺣﺘﻰ در ﻛﺸﻤﻜﺸﻬﺎى ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ و اﺣﺰاب ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻮن ﺣﺮﺑﻪﻳﻰ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮود‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ازﻳﻦ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ازﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﺎران ﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺮ ﺑﻮد؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ از ﻳﺎران و ﺗﺮﺑﻴﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻛﻤﱰ‬
‫ﻛﴗ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﭘﺮواﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮواﻳﻰ ﻛﺎر ﻧﺴﻠﻬﺎى ﺑﻌﺪ ﺑﻮد و ﻳﺎران ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻏﺎﻟﺒﺎ از ﺷﻮق و‬
‫ﻰﭘﺮوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻗﻪﻳﻰﻛﻪ ﺑﻪ وى ﻣﻰورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬در دل ﺟﺰ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﻳﺎران ﭘﻴﻐﻤﱪ)ص(‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى ازﻳﻦ ﻳﺎران‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎى دراز در دوﺳﺘﻰ ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪارى و ﻓﺪاﻛﺎرى ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮدﻧﺪ‪" .‬ارﻗﻢ ﺑﻦ‬
‫ا اﻻرﻗﻢ" در ﻣﻜﻪ‪ ،‬در ﺑﺤﺒﻮﺣﻪ ﺗﻀﻴﻴﻘﺎت و ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎى ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ واﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺧﺎﻧﻪ او ﺑﻮد ﻛﻪ اوﻟ دﺳﺘﻪ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺑﺮ رﻏﻢ ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻴﻬﺎى ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﻰﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻳﻦ ﺧﻮد را از وى ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺸﺖ ﴎ وى ﺎز ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ "ارﻗﻢ" از‬
‫ﺧﺎﻧﺪان "ﺑﻨﻰﻣﺨﺰوم" ﺑﻮد و ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺨﺰوﻣﻴﻬﺎ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﻪ ﺷﺪت دﺷﻤﻨﻰ‬
‫ﻣﻰورزﻳﺪﻧﺪ‪" ،‬ارﻗﻢ" از ﭘﺬﻳﺮاﻳﻰ و ﺧﺪﻣﺘﮕﺰارى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻧﺪاﺷﺖ‪" .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ ا‬
‫ﻗﺤﺎﻓﻪ" ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه ﻣﺎﱃ را ﻛﻪ ﻃﻰ ﺳﺎﻟﻬﺎ در‬
‫ﺗﺠﺎرت اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در راه ﻣﺤﻤﺪ)ص( و دوﺳﺘﻰ او ﺧﺮج ﻛﺮد‪" .‬ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﷲ ّ " ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ داﺳﺘﺎن‬
‫ﺟﻨﮓ "ﺟﻤﻞ"‪ ،‬ﻧﺎم او را ﻣﺸﻬﻮر ﻛﺮد در روز "اﺣﺪ"‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ و ﺗﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﭙﺮ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻛﻪ‬
‫دﺳﺘﺶ آﺳﻴﺐ ﺳﺨﺖ دﻳﺪ و ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر زﺧﻢ ﺑﺮ ﺗﻨﺶ وارد آﻣﺪ‪" .‬ﻋﲆ ﺑﻦ ا ﻃﺎﻟﺐ"‪ ،‬ﺷﺒﻰ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬در ﺑﺴﱰ او ﻏﻨﻮد و از ﺧﻄﺮ ﻧﻬﺮاﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى از ﻳﺎران دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻴﺰ در راه ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬از ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻧﺒﺎزى درﻳﻎ ﻰورزﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪهﻳﻰ از آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻣﻜﻪ ﺑﺮاى ﺧﺎﻃﺮ‬
‫دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻴﻬﺎ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﴣ ﭼﻮن ﻛﺲ و ﻛﺎرى ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺎده ﻣﻮرد آزار ﻣﴩﻛﺎن‬
‫ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى را ﻗﺮﻳﺶ رﻳﺸﺨﻨﺪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺖ و ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺣﺘﻰ ﺑﺮﺧﻰ را ﺷﻜﻨﺠﻪ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻳﺎران ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و وﻓﺎدار‪ .‬ﴎﮔﺬﺷﺖ ﺑﻌﴣ از آﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫و از ﺻﺪﻣﻪ‬ ‫ﴎﮔﺬﺷﺖ ﻓﺪاﻛﺎرى و ا ﺎن ﺑﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ "ﻋ ر ﺑﻦ ﻳﺎﴎ" ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش در راه ﻣﺴﻠ‬
‫ﻣﴩﻛﺎن ﺗﺒﺎه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ در ﻣﻜﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ دﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪ‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻢ در ﺎم‬
‫ﻏﺰوهﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻛﻪ "ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب"‪ ،‬او را اﻣﺎرت ﻛﻮﻓﻪ داد‪ ،‬ﺑﺎز در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﭘﺎرﺳﺎﻳﻰ ﻣﻰزﻳﺴﺖ‪ .‬در دوره "ﻋﺜ ن"‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺴﻠﻤ دﻳﮕﺮ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدى داﺷﺖ و ﻳﻚ ﺑﺎر‬
‫"ﻋﺜ ن" را ﻧﻴﺰ دﺷﻨﺎم داد‪ .‬ﴎاﻧﺠﺎم ﻫﻢ در ﺟﻨﮓ "ﺻﻔ " ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﲆ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫"ﺧﺒﺎب ﺑﻦ ارت" در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﻰ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و آزادى ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ .‬ﻣﴩﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺷﻜﻨﺠﻪاش دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺮك‬
‫اﺳﻼم ﻛﻨﺪ و او ﻧﻜﺮد‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻢ از ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺟﺪا ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ وﻃﻦ ﮔﺰﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺮد‪.‬‬
‫ﻋﲆ)ع(‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از "ﺻﻔ "‪ ،‬ﺑﺮ وى ﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫"ﺻﻬﻴﺐ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن" ﻫﻢ آزاد ﻛﺮدهﻳﻰ ﺑﻮد در ﻣﻜﻪ و ﭼﻮن ﻳﻚ ﭼﻨﺪ در روم ﺑﻪ اﺳﺎرت اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬او را‬
‫روﻣﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻜﻪ ﭼﻮن ﭘﺸﺖ و ﭘﻨﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد آزار ﻣﴩﻛﺎن ﺷﺪ و از دﻳﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺸﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ‬
‫آﻫﻨﮓ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷ‬
‫واﮔﺬارم ﺑﻪ ﻣﻦ ﻛﺎرى ﻧﺪارﻳﺪ‪ ".‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪" :‬ﻧﻪ"‪ ،‬ﺻﻬﻴﺐ ﻣﺎل ﺑﺪاد و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺖ و ﭘﻴﻐﻤﱪ ﭼﻮن او را‬
‫ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺻﻬﻴﺐ" ﺳﻮد ﻛﺮد‪" ،‬ﺻﻬﻴﺐ" ﺳﻮد ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎى‬ ‫"ﺑﻼل ﺑﻦ رﺑﺎح"‪ ،‬ﺑﻨﺪهﻳﻰ زﻧﮕﻰ ﺑﻮد‪ .‬از آن روی‪" ،‬اﻣﻴﺔ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ"‪ ،‬وى را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﻠ‬
‫ﺳﺨﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮش از ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺨﺮﻳﺪ و آزاد ﻛﺮد و وى ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﺆذن ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از وى دﻳﮕﺮ اذان ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬از اﺑﻮﺑﻜﺮ رﺧﺼﺖ ﻳﺎﻓﺖ و در ﺷﺎم‪ ،‬ﺳﻜﻮﻧﺖ‬
‫ﺟﺴﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺖ‪ ،‬از او درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ اذان ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺻﺪاﻳﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻧﻴﺰ‪ .‬از آﻧﻜﻪ ﺻﺪاى او ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﺮدم ﻣﻰآورد‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﻛﻪ آن ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺤﺒﻮب ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﻣﻜﻪ دﺳﺘﺨﻮش آزار و ﺑﻴﺪاد ﻣﴩﻛﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪهﺷﺎن ﺑﻪ ﻫﻤ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ‬ ‫ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺴﻠ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻰﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬در ﺑ ﻳﺎران ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻛﺴﺎ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ‪،‬اﻣﺘﺤﺎن ِ‬
‫وﻓﺎ و ﺛﺒﺎت ﺧﻮﻳﺶ را دادﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﺑﻌﴣ از اﻳﻦ ﻳﺎران در راه ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻼﻫﺎى ﺳﺨﺖ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬وراى ﻏﺮﺑﺖ و آوارﮔﻰ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﻮد "ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم" ﺑﺮادر "اﺑﻮ ﺟﻬﻞ"‪ .‬اﻳﻦ "ﺳﻠﻤﻪ" در ﻧﻮﺑﺖ دوم‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺳﺨﺘﻴﻬﺎ دﻳﺪ و رﻧﺠﻬﺎ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ "اﺑﻮﺟﻬﻞ" وى را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺣﺒﺲ ﻛﺮد و او ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺰوه "ﺧﻨﺪق"‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رود‪ .‬ﻧﻈ اﻳﻦ ﺳﺨﺘﮕ ى را "اﺑﻮﺟﻬﻞ" ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﺮادر دﻳﮕﺮش‬
‫"ﺣﺎرث"‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ "ﻋﻴﺎش ﺑﻦ ا رﺑﻴﻌﻪ" ﻛﺮد‪" .‬ﻋﻴﺎش" ﭘﴪ ﻋﻢ "اﺑﻮﺟﻬﻞ" ﺑﻮد و ﺑﺮادر او از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻣﺎدر‪ .‬وى ﻧﻴﺰ در ﻧﻮﺑﺖ دوم ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ رﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ از ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻫﺠﺮت ﻣﺴﻠﻤ ﺑﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ .‬وى ﻧﻴﺰ راه ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ‬
‫اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﺑﺮادرش "ﺣﺎرث" ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎدرت ﺑﻴ ر ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻧﺬر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺗﺮا ﻧﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﺎﻳﻪ رود‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻮى ﺧﻮﻳﺶ را ﺷﺎﻧﻪ ﻛﻨﺪ و ﻧﻪ‬
‫ﭼﻴﺰى ﺑﺨﻮرد ﺟﺰ ﭘﺎره ﻧﺎ ﺧﺸﻚ‪" .‬ﻋﻴﺎش" ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺷﺪ و آﻫﻨﮓ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ اﻳﻨﻬﺎ راﺳﺖ‬
‫ﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺪﺷﺎن آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺮا از دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻋﻤﺮ در ﻋﻴﺎش ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‬
‫ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻰروم و ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدم‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﻗﻮم‪ ،‬راه ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ درراه وى را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺪ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻴﺎش در ﻣﻜﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻳﻚ ﭘﺎى او را ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﺎى‬
‫"ﺳﻠﻤﻪ"‪ ،‬در ﻗﻴﺪى ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را در ﺗﻨﮕﻨﺎﻳﻰ ﺑﻪ زﻧﺪان اﻓﮕﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫وﻗﻌﻪ "اﺣﺪ" ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ ﭘﻴﻐﻤﱪ در ﻣﻜﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﻈ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا‬
‫ﺑﺮاى "ﻫﺸﺎم" ﺑﺮادر ﻛﻬﱰ "ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص" ﻫﻢ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ "ﻫﺸﺎم" ﻧﻴﺰ در ﻧﻮﺑﺖ دوم ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ‬
‫رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن آﻫﻨﮓ ﻫﺠﺮت ﻣﺪﻳﻨﻪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ در راه‪ ،‬ﭘﺪرش او را‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﭘﺪرش وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ وى در ﺻﺪد ﻓﺮار ﺑﺮآﻣﺪ اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﺶ او را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎز ﺑﻪ‬
‫ﺣﺒﺲ اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و او ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺣﺒﺲ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از واﻗﻌﻪ "ﺧﻨﺪق" ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رود‪ ،‬ﻧﺰد‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ .‬ﻛﻨﻴﻪ او "اﺑﻮ اﻟﻌﺎص" ﺑﻮد و ﭘﻴﻐﻤﱪ او را "اﺑﻮ اﳌﻄﻴﻊ" ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﺑﺎرى ﻛﺴﺎ از ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻛﻪ در اﻳﻦ دو ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﻏﺮﺑﺖ و در وﻃﻦ ﺳﺨﺘﻰ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻣﴩﻛﺎن ﺗﺎ ﭘﻴﺶ "ﻧﺠﺎﳽ"‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﺣﺒﺸﻪ ﻫﻢ آﻧﻬﺎ را دﻧﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎ‬
‫ﴎﮔﺬﺷﺖ ﺳﺨﺘﻰ و آوارﮔﻰ ﺑﻮد‪ ،‬در راه ﺧﺪا و در دوﺳﺘﻰ ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ در ﻧﻮﺑﺖ اول ﺑﻪ‬
‫ﺣﺒﺸﻪ رﻓﺘﻨﺪ "ﻋﺜ ن" ﺑﻮد‪ ،‬داﻣﺎد ﭘﻴﻐﻤﱪ‪.‬‬

‫زﻧﺶ‪" ،‬رﻗﻴﻪ" ﻫﻢ ﻛﻪ دﺧﱰ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد در اﻳﻦ ﻫﺠﺮت ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ‪" .‬ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ا ﻃﺎﻟﺐ"‪،‬ﭘﴪﻋﻢ ّ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ رﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﻮﺑﺖ دوم‪ ،‬و ﻣﺪ آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻘﺎرن "ﻓﺘﺢ ﺧﻴﱪ" ﺑﻮد‬
‫و ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻛﻪ از دﻳﺪار او زﻳﺎده ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﻰداﻧﻢ از ﻓﺘﺢ ﺧﻴﱪ ﺑﻴﺸﱰ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪم ﻳﺎ از‬
‫دﻳﺪار ﺟﻌﻔﺮ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻨﻬﺎ "اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺟﺮاح"‪" ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف"‪" ،‬زﺑ ﺑﻦﻋﻮ ّام"‪" ،‬ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد" ﻫﻢ از ﻛﺴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺣﺒﺸﻪ رﻓﺘﻨﺪ و‬
‫اﺳﻮد"‪" ،‬اﺑﻮ ﻣﻮﳻ اﺷﻌﺮى" و "‬
‫در آن راه ﺳﺨﺘﻴﻬﺎ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺣﺒﺸﻪ ﺑ ون آﻣﺪ اﻣﺎ ﻣﻨﴫف ﺷﺪ و در ﻣﻜﻪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫روى ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺣﺒﺸﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﺎران رﺳﻮل در ﻣﻜﻪ از‬
‫دﺳﺖ ﻣﴩﻛﺎن‪ ،‬آزار ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬در راه دﻳﻦ ﭘﺎﻳﺪارى و اﺳﺘﻮارى ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻰدادﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺣﺒﺸﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪" ،‬ﻋﺜ ن ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن" ﺑﻮد‪ ،‬داﻳﻰ "ﺣﻔﺼﻪ ﺑﻨﺖ ﻋﻤﺮ"‬
‫از زﻧﻬﺎى ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ .‬اﻳﻦ "ﻋﺜ ن ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن" ﺎﻳﻼت زاﻫﺪاﻧﻪ داﺷﺖ و از ﭘﻴﴩوان زﻫﺎد اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫وى ﻳﻚ ﺑﺎر در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﺧﻮﻳﺸ را از ﻣﺮدى ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬زن و ﺧﺎﻧﻪ را ﻫﻢ رﻫﺎ ﻛﻨﺪ و ﴎ ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪ وى را از اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﻨﻊ ﻛﺮد‪ .‬در واﻗﻊ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺎدﮔﻰ‬
‫ﻣﻰزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻴﻮه رﻫﺒﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ ﻫﺴﺖ ﺣﺎ از آن ﻛﻪ ﻳﺎران را از اﻓﺮاط در زﻫﺪ ﺑﺮﺣﺬر‬
‫ﻣﻰداﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ "ﻋﺒﺪﷲ ّ " ﭘﴪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮﻳﺸ را ﺗﺴﻠﻴﻢ روزهﻫﺎى‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻃﻮﻻ و ﺷﺐ زﻧﺪهدارﻳﻬﺎى ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻛﻨﺪ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﺎز داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺎﻳﻼت زاﻫﺪاﻧﻪ در‬
‫ﻧﺰد ﺑﻌﴣ از ﻳﺎران ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ﺑﺎ ﻓﻘﺮ و ﻗﻨﺎﻋﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎ از ﻳﺎران ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﺻﻔ ّﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ازﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﺷﻬﺮت دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺟ ﻋﺘﻰ ﺑﻮدﻧﺪ از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻓﻘ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و‬
‫از اﻳﻦ رو در ﺻﻔﻪ ﻣﺴﺠﺪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺎب ﻓﻘﺮ و زﻫﺪ اﻳﻦ اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺻﻮﻓﻴﻪ‬
‫رواﻳﺎت زﻳﺎد ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻧﺪﻛﻪ ﺑﻌﴣ از آﻧﻬﺎ ﺧﺎﱃ از اﻏﺮاق ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ذﻛﺮ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻴﺸﻚ ﻋﺪهﺷﺎن ﻛﻢ و زﻳﺎد ﻣﻰﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻇﺎﻫﺮا از ﻣﺒﺎﻟﻐﺎت ﺻﻮﻓﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻗﻮم ﺑﻴﺸﱰ اوﻗﺎت ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻮد را ﻣﻴﺎن رﻳﮓ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﭼﻮن ﻫﻨﮕﺎم ﺎز ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪،‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪﻳﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺎز ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻰآوردﻧﺪ و در رﻳﮓ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان آن‬
‫ﺟﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﺎز ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ ﺟ ﻋﺖ ﻛﺴﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺲ و ﻛﺎرى‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻣﻜﻪ و ﺧﻮاه از اﻋﺮاب ﺑﺎدﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣﻰآﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺟﺎﻳﻰ‬
‫ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻌ ﻧﺒﻮد در ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﺻﻔﻪﻳﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﴎ ﺑﺮﻧﺪ و از ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻛﺴﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺛﺮوت و ﻣﻜﻨﺘﻰ ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ آﻧﻬﺎ را دﺳﺘﮕ ى ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﴍوع ﺑﻪ ﻏﺰوات و ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى از آﻧﻬﺎ را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺎم اﻫﻞ ﺻﻔﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم اﻓﺘﺨﺎر‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن در ﺷ ر اﻫﻞ ﺻﻔ ّﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ "اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪهﺟﺮ ّاح" اﺳﺖ و "زﻳﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄ ّﺎب" ﺑﺮادر ﻋﻤﺮ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ "ﺑﻼل ﺑﻦ رﺑﺎح" و "ﺧﺒﺎب ﺑﻦ اﻻرت" و "ﺻﻬﻴﺐ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن" ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ رواﻳﺎت ﻣﺸﻬﻮر ﻳﻚ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰو اﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪" .‬اﺑﻮذر ﻏﻔﺎرى" ﻫﻢ از اﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻮد‪ .‬از‬
‫او ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ﻣﻦ از اﻫﻞ ﺻﻔﻪ ﺑﻮدم‪ .‬ﭼﻮن ﺷﺎم ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ‬
‫ﻣﻰرﻓﺘﻴﻢ و او ﻣﻰﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻳﺎران ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬آﻧﮕﺎه ده ﺗﻦ ﻳﺎ ﻛﻤﱰ ﻛﻪ از اﻫﻞ‬
‫ﺻﻔﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪﻳﻢ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺧﻮد ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻰﺑﺮد و ﭼﻮن از ﺧﻮردن ﻓﺎرغ ﻣﻰﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻰﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ‬
‫در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺨﻮاﺑﻴﻢ‪ .‬ﻧﻴﺰ از ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﺟﺰو اﻫﻞ ﺻﻔﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪهاﻧﺪ "ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد"‪" ،‬ﻋ ر ﺑﻦ‬
‫ﻳﺎﴎ"‪" ،‬اﺑﻮ دردا"‪" ،‬اﺑﺎ ﻫﺮﻳﺮه" و "ﺳﻠ ن ﻓﺎرﳻ" را ﻣﻰﺗﻮان ﻳﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دﻟﻨﻮازﻳﻬﺎ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻣﻰﻛﺮد و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻣﮋدهﻫﺎ ﻣﻰداد‪ .‬ﻋﺪهﻳﻰ از اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ‪ ،‬آزادﮔﺎن ﻓﻘ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺪهﻳﻰ‬
‫ﺑﻴﺸﱰ‪ ،‬ﻛﺴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن آزادﺷﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫دو ﭘ‬
‫رﺣﻠﺖ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺮاى اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺎﴐ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﻳﻚ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ آن را ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب در ﺧﺸﻢ و ﻫﻴﺠﺎ ﻛﻪ از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﻘﺪان ﭘﻴﻐﻤﱪ داﺷﺖ‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺮده اﺳﺖ و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻮﳻ ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر رﻓﺖ‪ ،‬وى ﻧﻴﺰ ﻏﺎﻳﺐ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺰودى ﺑﺎزﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ودﺳﺖ و ﭘﺎى آﻧﺎن را ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ وى ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدى ﺑﻮد ﺑﺮاى آن ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻓﻘﺪان و ﻏﻴﺒﺖ ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﺑﺮاى ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻛﺴﺎ را ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻟﺮزان و ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از اﻧﺪﻳﺸﻪ ارﺗﺪاد ﺑﺎز دارد‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺟﻤﻌﻰ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻤﺮ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ ا ﻗﺤﺎﻓﻪ ﻳﺎر ﻏﺎر ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ .‬وى ﺧﺸﻢ و ﻫﻴﺠﺎن‬
‫ﻋﺎﻣﻪ را ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪاﻳﻰ ﻛﻪ اﻧﺪوه و ﺗﺎﺛﺮ از آن ﻣﻰﺑﺎرﻳﺪ روى ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ او ﻣﺮد و آﻧﻜﻪ ﺧﺪاى را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ او ﺟﺎوﻳﺪان و‬
‫ﺑﻴﻤﺮگ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻋﻢ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪ و ﻣﺮگ ﻣﺤﻤﺪ)ص( را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮده ﺑﻮد و‬
‫ﻣﺮگ او‪ ،‬اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﺮدم ﻳﻘ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺤﻤﺪ)ص( را‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ رﺣﻠﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﺎ رﺣﻠﺖ او ﺳﺎﻳﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت دﻳﺮﻳﻦ وﺗﻌﺼﺒﺎت ﻗﺪﻳﻢ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎ‪-‬‬
‫ﻛﻪ ﺣﺘﻰ ﺑﺮادران ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر را ﻧﻴﺰ رﻫﺎ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ‪ -‬دوﺑﺎره ﺑﺮ ﴎ ﺷﻬﺮ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ‪ .‬ﺑ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ رﺷﮓ و رﻗﺎﺑﺘﻰ ﻛﻪ از ﭼﻨﺪى ﻗﺒﻞ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻏﻨﺎﻳﻢ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد آﺷﻜﺎرﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﺑﻪ ﺧﺎك ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺎب ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ او‬
‫اﺧﺘﻼف ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﻧﺼﺎر ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻴﻤﺸﺎن از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎر اﻣﺎرت ﺑﻪ دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻔﺘﺪ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮد اﻣ ى ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪" :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده" از رؤﺳﺎى ﺧﺰرج‪ ،‬و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻫﻨﻮز اﺗﻔﺎق‬
‫ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﲆ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ)ع(‪ ،‬داﻣﺎد و ﭘﴪ ﻋﻢ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ)ص(‪ ،‬ﻣﻜﺮر و آﺧﺮ ﺑﺎر‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫در ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬او را ﺳﺘﻮده ﺑﻮد و درﺣﻘﺶ ﺳﻔﺎرش ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻋﺪهﻳﻰ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎرى ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎرت او‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﺟﻬﺎ ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬در "ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﺳﺎﻋﺪه" ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﴎﭘﻮﺷﻴﺪهﻳﻰ ﺑﻮد ﻣﺨﺼﻮص اﺟﺘ ﻋﺎت ﻗﻮم‪ ،‬در ﺑﺎب اﻣﺎرت‬
‫ﺟﺮ ّ و ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻛﻬﻦ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﺣﺴﺎس ﺑﺮوز ﻫﻤ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻛﻬﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺎت ﻣﺸﻬﻮر‪ -‬وا داﺷﺘﻪ ﺑﻮد از اﻧﺘﺨﺎب ﺟﺎﻧﺸ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﴏاﺣﺖ و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺟﺎى‬
‫ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺧﻮددارى ﻛﻨﺪ و ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻣﺮدم واﮔﺬارد؟ اﺣﺘ ﱃ اﺳﺖ ﻛﻪ دادهاﻧﺪ و اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﴎ‬
‫دراز دارد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﮕﺮا ﻛﺎرﮔﺮداﻧﺎن ﻣﺎﺟﺮا ﻛﻪ در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻼﻓﺖ و ﭘﻴﻐﻤﱪى ﻫﺮ‬
‫دو در ﻳﻚ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺎﺷﻤﻴﺎن ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﭼ ه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ از آن دارد ﻛﻪ اﻧﺼﺎر و‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻫﺮ دوﺧﻼﻓﺖ ﺑﻨﻰﻫﺎﺷﻢ را ﻣﺎﻳﻪ ﺧﺸﻢ و رﻧﺠﺶ اﻋﺮاب ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ وﺣﺪت و اﺗﻔﺎق اﻋﺮاب ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﲆ)ع( را ﻗﺮﺑﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻪ‬
‫او ﻣﻴﻞ ﺑﺎﻃﻨﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻳﺎ او را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﻣﻰدﻳﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮر ﻛﻪ ﻏ از ﻳﺎران ﻋﲆ)ع( ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ -‬ﻣﺜﻞ اﺑﻮ‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ او اﴏار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﴣ از ﻛﺴﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠ‬
‫ﺳﻔﻴﺎن ‪ -‬ﺑﺮ ﺧﻼف راى ﺑﻴﺸﱰﻳﻨﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﻋﲆ را ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻟﺤﻈﻪﻳﻰ ﺑﺤﺮا ﺑﻮد و اﺧﺘﻼﰱ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد وﺣﺪت اﻋﺮاب و وﺟﻮد اﺳﻼم‬
‫و ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪازد‪ .‬آﺧﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ -‬ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎ و ﻛﻤﻚ ﻋﻤﺮ ﺧﻄﺎب و اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪهﺟﺮاح ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﺑﺎ‬
‫او ﻧﻬﺎ ﺳﺎزﳽ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻧﻔﻮذ دﺧﱰش ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻛﻪ‬
‫زوﺟﻪ ﻣﺤﺒﻮب ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻋﲆ ﺑﻦ ا ﻃﺎﻟﺐ)ع( ﻫﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺰد دﻳﮕﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮد‪ ،‬دﺷﻤﻨﻰ ﻛﻬﻨﻪ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا در اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺗﺎﺛ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﻗﺎﻃﻊ‪ -‬ﺧﺎﺻﻪ در آن ﻟﺤﻈﻪﻫﺎى ﺗﺮدﻳﺪ و‬
‫اﺧﺘﻼف‪-‬ﭼﻴﺰى ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻘﻴﻔﻪ اﻧﺠﺎم ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻳﺎران ﻋﲆ)ع( ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑ و ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﲆ)ع( ﺑﻮدﻧﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺑﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠ ن‬
‫ﻓﺎرﳻ ﭼﻮن از اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﱪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺮدﻳﺪ و ﻧﻜﺮدﻳﺪ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﺑﻌﴣ دﻳﮕﺮ‬
‫از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ در دل ﺟﻮﻳﺎى ﻓﺘﻨﻪ و اﺧﺘﻼف ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎران ﻋﲆ)ع( را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺤﺮا ﺑﻮد و ﻓﻘﻂ ﭼﻴﺰى ﺷﺒﻴﻪ ﻛﻮدﺗﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﺳﻼم‬
‫را از ﺧﻄﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻛﻮدﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﻖ ﻋﲆ را ﻛﻪ در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺣﺎﴐ ﻧﺒﻮد و‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﴏار و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻋﺒﺎس و اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن در ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻫﻢ ﺷﺘﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺿﺎﻳﻊ ﻛﺮد ﻟﻴﻜﻦ‬
‫اﺳﻼم را از ﺧﻄﺮى ﺑﺰرگ ‪ -‬ﺧﻄﺮ ﺟﻨﮓ داﺧﲆ ‪ -‬ﻧﺠﺎت داد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺣﺘﻰ در اوﻟ روز ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﲆ)ع( ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪو ﻳﺎدآور ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻪ‬
‫ﴏاﺣﺖ ﮔﻔﺖ و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاى اﺣﱰاز از ﻓﺘﻨﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ وى ﻗﺒﻮل ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺣﻖ ﻋﲆ را‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪ ﻫﻤ ﺳﺒﺐ ﻫﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﲆ)ع( و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻨﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻮددارى ﻛﺮدﻧﺪ و از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻓﺸﺎر ﻫﻢ دﻳﺪﻧﺪ وﺑﺎ آن ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬دﺧﱰ ﭘﻴﻐﻤﱪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻴﻬﺎ داﺷﺖ و ﺗﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻧﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻓﺸﺎرى ﻛﻪ در ﻛﺎر آﻣﺪ ﻋﲆ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﴎاﻧﺠﺎم وى و ﻳﺎران ﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎ ﻛﻪ در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺷﺪ راﴇ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺎﻓﺸﺎرى ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ‪" .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده" ﻫﻢ ﻛﻪ ﺣﺎﴐ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺖ و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪ اﺷﺎرتﻋﻤﺮ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﻪ در روزﻫﺎى آﺧﺮ ﺣﻴﺎت ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺑﺴﻴﺎرى ﺣﻖ ﻋﲆ‬
‫ﺑﻦ ا ﻃﺎﻟﺐ)ع( ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ از دﺳﺖ وى ﺧﺎرج ﮔﺸﺖ و در ﺑ دﻳﮕﺮان دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺪ و‬
‫ﻋﲆ)ع( ﻫﻢ ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮاه و ﻧﺎﺧﻮاه‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ از اوﻟ روزﻫﺎى ﴍوع‪ ،‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ﺑﺎ ارﺗﺪاد اﻋﺮاب‪ .‬ارﺗﺪاد ﻛﺴﺎ ﻛﻪ اداى زﻛﺎت را‬
‫ﻧﻮﻋﻰ ﺑﺎج ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و از ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ﺎز و ﺧﺎﻛﺴﺎرى و ﺳﺘﺎﻳﺸﮕﺮﻳﻰ ﻛﻪ در آن ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪﷲ ّ و رﺳﻮل ﻣﻰﺷﺪ اﺑﺎ داﺷﺘﻨﺪ وﻇﺎﻫﺮا اﻳﻦ ﻫﺮ دو ﻛﺎر‪-‬زﻛﺎت و ﺎز‪-‬را ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻮﻋﻰ ذﻟﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫﺮدو را ﺧﻼف ﻣﻘﺘﻀﺎى ﻣﺮوت ﻋﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ‪.‬ﻇﻬﻮر و ﻗﻮت ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻧﺒﻮتﻫﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از اواﺧﺮ ﺣﻴﺎت ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺪانﺷﺪ‪.‬ﺑﻌﴣ از اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺪان‬
‫ﻧﺰد ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﻐﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺎز ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ اﻣﺎ زﻛﺎت ﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﴣ دﻳﮕﺮ ﮔﺮد ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻧﺒﻮت ﻓﺮاز‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و از آﻳ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ون ﺷﺪﻧﺪ‪.‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﻓﺘﻨﻪ اﻫﻞ رد ّه‪ -‬ﻛﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺧﻼﻓﺖ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﺮد‪-‬‬
‫ﻫﻢ دواﻋﻰ دﻳﻨﻰدر ﻛﺎر ﺑﻮد ﻫﻢ اﻏﺮاض ﺳﻴﺎﳻ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺮﻛﺰ ﺧﻼﻓﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﺶ ﻫﻢ ﺑﺮ دﻳﻦ و اﺣﻜﺎم ﺧﺪا ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻰﺷﺪ ﻧﺎﭼﺎر ﺟﻨﺒﻪ‬
‫دﻳﻨﻰ ﻧﻴﺰ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎرن اواﻳﻞ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺷﺶ ﺟﺎ اﻳﻦ اﻫﻞ رد ّه در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺻﻒآراﻳﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‬
‫در ﭼﻬﺎر ﺟﺎى ﻛﺴﺎ ﻛﻪ در راس ﻣﺮﺗﺪان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮددﻋﻮى ِ ﻧﺒﻮت داﺷﺘﻨﺪ‪" :‬اﺳﻮد ﻋﻨﴗ" در ﻦ‪،‬‬
‫ﻴﻢ و "ﻃﻠﻴﺤﺔ ﺑﻦ ﺧﻮﻳﻠﺪ" در ﺑ اﺳﺪ و‬ ‫"ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ" در ﺎﻣﻪ‪" ،‬ﺳﺠﺎح ﺑﻨﺖ ﺣﺎرث" در ﺑ‬
‫ﻏﻄﻔﺎن‪ .‬ﺟﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻫﻢ اﻫﻞ رده اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮاى اﺳﻼم ﻣﺪﻋﻰ ﺗﺎزهﻳﻰ ﻧﱰاﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ از ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫زﻛﺎت و از ﻗﺒﻮل ﻛﺴﺎ ﻛﻪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﻬﺖ»ﺟﺒﺎﻳﺖ«آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﺧﻮددارى ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﴎﻛﴙ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرت ﻣﺪﻳﻨﻪ در واﻗﻊ از اواﺧﺮ ﻋﻬﺪ ﺣﻴﺎت ﭘﻴﻐﻤﱪ ﴍوع ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ وﻓﺎت ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫روح ﻋﺼﻴﺎن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﴎاﴎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﺠﺎل ﺟﻠﻮه ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در آﻏﺎز ﺧﻼﻓﺖ از ﻫﻤﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺑﺎ ﻓﺘﻨﻪ و ﻋﺼﻴﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺴﻠ ﻧﺎن در آن روزﻫﺎ ﻧﮕﺮا و ﻧﻮﻣﻴﺪى ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻰدادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد دﺷﻮارﻳﻬﺎ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ داﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﺒﺎﺧﺖ و ﺧﻮﻧﴪدى و آراﻣﺶ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را از دﺳﺖ ﻧﺪاد‪ .‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺣﺘﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﻣﻌﺮض ﺗﺠﺎوز و ﻏﺎرت ﺑﻮد‪ ،‬وى ﺗﺮدﻳﺪ و ﺗﺰﻟﺰل‬
‫"اﺳﺎﻣﺔ ﺑﻦ زﻳﺪ" را ﺑﻪ ﺷﺎم رواﻧﻪ ﻛﺮد‪ .‬در روزﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻋﻤﺪه ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﻫﻤﺮاه اﻳﻦ اﺳﺎﻣﻪ و ﺑﺮاى‬
‫اﺟﺮاى آﺧﺮﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺷﺎم رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻃﻮاﻳﻒ ﻏﻄﻔﺎن و اﺳﺪ ﺷﺪ؛ اﻣﺎ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘ از دﺷﻮارى ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ و ﻏﻄﻔﺎن و اﺳﺪ را ﻛﻪ در ﺻﺪد ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ در ذواﻟﻘﺼﻪ ﻣﻐﻠﻮب ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ اﺳﺎﻣﻪ ﻫﻢ در دﻓﻊ اﻫﻞ رده ﺑﻪﺟﺪ ّ اﻫﺘ م‬
‫ﻮد‪ .‬ﺑﻌﴣ ﻣﺸﺎوراﻧﺶ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﭼﻨﺎن ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ زﻛﺎت ﺑﺎ اﻋﺮاب ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﺪ؛ اﻣﺎ او‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺣﺘﻰ از آﻧﭽﻪ در زﻣﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪ ،‬زاﻧﻮﺑﻨﺪ ﺷﱰى ﻛﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮاى ﮔﺮﻓ آن‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﴎدار او‪" ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ"‪ -‬ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻫﻢ وﻗﺘﻰ او را "ﺳﻴﻒﷲ ّ " ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ -‬در دﻓﻊ اﻫﻞ رده ﺧﺪﻣﺎت درﺧﺸﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻢ "ﻃﻠﻴﺤﻪ" ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪ ﻫﻢ "ﺳﺠﺎح ﻣﺘﻮارى"‪ .‬ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ در ﻃﻰ ﺟﻨﮕﻰ ﺧﻮﻧ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از زد و ﺧﻮردﻫﺎ و ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎى ﺳﺨﺖ ﺑﺎز در ﺟﺰﻳﺮةاﻟﻌﺮب‬
‫وﺣﺪت و ﺻﻠﺢ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮارى ﻳﺎﻓﺖ و در دﻧﺒﺎل ﺗﻌﻘﻴﺐ اﻫﻞ رده‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ آﻫﻨﮓ ﻋﺮاق ﻛﺮد و ﭘﺲ از ﻏﺎرت‬
‫ﻋﺮاق راه ﺷﺎم را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﺸﻮﻧﺘﻰ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در دﻓﻊ ﻓﺘﻨﻪ اﻫﻞ رده ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬اﻋﺮاب را ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ اﺳﻼم دﻳﮕﺮ راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﲆ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻓﺮو‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻓﺘﻨﻪ ﻣﺮﺗﺪان‪ ،‬ﺑﺮاى آن ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧ وى ﭘﺮ ﺟﻮش و ﺧﺮوش ﻛﻪ اﺳﻼم آن را ﻣﺘﺤﺪ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺤﺮﻛﺖ ﺎﻧﺪ و ﻋﺎﻃﻞ و ﺿﺎﻳﻊ ﻧﺸﻮد ﻳﺎران را ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺴﻂ ﻓﺘﻮﺣﺎت و ﻧﴩ دﻋﻮت اﺳﻼم ‪ -‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮاق و ﺷﺎم رواﻧﻪ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﻛﺎرى ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ آن را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﱪد و ﺑﻌﺪ از دو ﺳﺎل و ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﺎه ﺧﻼﻓﺖ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ )ﺟ دى اﻻﺧﺮه ﺳﻨﻪ ‪ 13‬ﻫﺠﺮت(‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺎﻧﺸ او‪" ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب" ﻛﺎر او را‬
‫دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﺷﺎم و اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﭘﺪرزن و ﻳﺎر ﻏﺎر ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و در دﻧﺒﺎل ﻳﺎران و ﭘ وان ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫از ﺑﻴﻢ آزار ﻗﺮﻳﺶ زادﮔﺎه ﺧﻮد ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ را ﺗﺮك ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﺘﻮارى وار ﺑﻪ ﺳﻮى ﻳ ب ﻛﻪ او را ﺑﺎ‬
‫ﮔﺸﺎدهروﻳﻰ و ﻣﻬ نﻧﻮازى ﭘﻨﺎه داده ﺑﻮد ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬در ﺑ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ از ﺷﻜﺴﺖ و ﻓﺮار وى ﺷﺎد و‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﮔ ن ﻰﺑﺮد ﻛﻪ ﻫﺸﺖ ﺳﺎﱃ دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ و ﺑﺘﺨﺎﻧﻪ ﻋﻈﻴﻢ آن در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻜﺴﺖﺧﻮردهﻳﻰ ﺑﻪ زاﻧﻮ در ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و ﺣﺘﻰ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ دﻋﻮت ﻣﺤﻤﺪ )ص( از ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎى ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺪاﻳﻦ و ﺑﻴﺖ‬
‫اﳌﻘﺪس و دﻣﺸﻖ و اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ را ﻧﻴﺰ ﺧﺎﺿﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ در ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‬
‫ﻰﮔﻨﺠﻴﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد و ﻣﻌﺠﺰهﻳﻰ ﺧﺪاﻳﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﺷﺪ‪.‬‬

‫در آن زﻣﺎن در اﻳﺮان و ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﻛﻪ ﻣﻐﺮب آﺳﻴﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺪان رﻗﺎﺑﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ از ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط‬
‫اﻳﻦ دو دوﻟﺖ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬در ﻫﺮ دو ﻛﺸﻮر اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺬﻫﺒﻰ‪ ،‬ﻧﺎرﺿﺎﻳﻴﻬﺎ و دﺷﻤﻨﻴﻬﺎ در ﺑ ﻃﺒﻘﺎت‬
‫ﻣﺮدم ﭘﺪﻳﺪ آورده ﺑﻮد‪ .‬در ﻫﺮ دو ﺟﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ِ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﺗﻮﻃﺌﻪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دوﻟﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰى ﺟﺰ ﺗﻌﺪى و ﺗﺤﻤﻴﻞ داﺋﻢ ﻧﺒﻮد‪.‬‬

‫در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺠﻤﻞ و ﺷﻜﻮه ﺧﺮد ﻛﻨﻨﺪه و ﺟﻮر و ﺗﻌﺪى ﺑﻴﺤﺴﺎبﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ِﺿﻌﻴﻒ ِ ﺑﻴﺪوام‪ ،‬ﻣﻤﻠﻜﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮى ورﻃﻪ ﺳﻘﻮط ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﻧﻴﺰ ﺣﺎلاز اﻳﻦ ﺑﻬﱰ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻫﻤ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻛﻪ اﻳﺮان‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺘﻬﺎى ﻛﻮﺗﺎه ﺧﻮنآﻟﻮد ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﺿﻌﻴﻒ را ﭘﺲ ﭘﺸﺖ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد و ﺑﻴﺰاﻧﺲ از ﻏﺮور ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ اﻳﺮان‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫و از ﺷﺎدى ﺑﻪ ﭼﻨﮓآوردن ﺻﻠﻴﺐ ﻣﻘﺪس در ﭘﻮﺳﺖ ﻰﮔﻨﺠﻴﺪ‪ ،‬از ﺷﻬﺮ دور اﻓﺘﺎده ﻳ ب در آﻧﺴﻮى‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎى دﻳﺎر ﻋﺮب ﻗﻮم ﻧﺴﺒﺔ ﮔﻤﻨﺎم ﺗﺎزهﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺮﻧﻬﺎ در ﻇﻠﻤﺖ اﻫﻠﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻔﺎق و ﺷﻘﺎق‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻰ وﺣﺪت ﻛﻠﻤﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد در ﺻﺤﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﺧﺸﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺳﺎده ﺧﻮﻳﺶ از ﻏﺮور و ﺟﺴﺎرت و ﺷﻮخ ﻃﺒﻌﻰ ﺑﻬﺮهﻳﻰ ﺎم داﺷﺖ‪ ،‬آزادى را از ﻫﻤﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺑﻴﺸﱰ دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺖ وﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺴﺎوات را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺎ ﻫﻤ ﺷﻮق ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎوات ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﺮاب ﺣﻘ ﺳﺎده‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه دﻧﻴﺎى ﻣﺘﻤﺪن آن روز را ﻛﻪ ﻃﻌﻤﻪ‬
‫دوﻟﺘﻬﺎى اﻳﺮان و ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد از ﻛﺎم آﻧﻬﺎ ﺑ ون ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺳﺎ را درﻫﻢ‬
‫ﻧﻮردﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻬﻤﱰﻳﻦ ﻣﺘﴫﻓﺎت ﺑﻴﺰاﻧﺲ را از دﺳﺖ اﺧﻼف ﻗﻴﴫ ﺧﺎرج ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﻋﺮاب ﻛﻪ از ﻳ ب ﺑ ون ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎدى اﺳﻼم و ﺣﺎﻣﻞ ﻗﺮآن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﺪرت و وﺣﺪت ﺧﻮد را ‪-‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺟﺪاﻳﻰ و اﺧﺘﻼف‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤ اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﻣﺪﻳﻮن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻨﺪ ﺳﺎﱃ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻫﺠﻮم‬
‫و ﻇﻬﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎ اﻋﺮاب ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼم در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻳﺎﻧﺘﻰ ﺗﺎزه‪ -‬دﻳﺎﻧﺖ اﻟﻬﻰ و ﭘﻴﻐﺎم ﺧﺪاﻳﻰ‪-‬‬
‫اﻋﻼم ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻫﻨﻮز ﻳﻚ رﺑﻊ ﻗﺮن از ﭘﻴﺪاﻳﺶ آن ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻔﻮذ آن از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد و‬
‫ﺑﻪ ﻋﺮاق و ﺷﺎم و ﻣﴫ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬درﺑﺎره ﻓﺘﻮح ﻣﺴﻠﻤ و ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺗﺎرﻳﺦ آﻧﻬﺎ اﻟﺒﺘﻪ در رواﻳﺎت‬
‫اﺧﺘﻼف ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻌﴣ رواﻳﺎت ﻫﻢ از اﻏﺮاق و ﮔﺰاف ﺧﺎﱃ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از آن ﻛﻪ راوﻳﺎن ﻣﺴﻠ ن ﻛﻤﱰ راﴇ‬
‫ﻣﻰﺷﺪهاﻧﺪ از ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺴﻠﻤ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺷﻚ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘ وزﻳﻬﺎى اﺳﻼم و اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﴎﻳﻊ آن درﺟﻬﺎن ِ ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺠﺰهﻳﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ‪ :‬ﻧﻪ ﻓﺘﻮﺣﺎت روﻣﻴﻬﺎ ﺑﺎ ﭼﻨ ﴎﻋﺘﻰ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ﻧﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕ ى ﻣﻐﻮﻻن ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ دوام ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫در ﺑﺎب اﺳﺒﺎب اﻳﻦ ﭘﻴﴩﻓﺘﻬﺎ اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺎى ﺑﺤﺚ ﻫﺴﺖ؛ اﻣﺎ ﺷﮕﻔﺖ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺘﻮﺣﺎت درﺳﺖ‬
‫وﻗﺘﻰ ﴍوع ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﻓﺎت ﭘﻴﻐﻤﱪ اﺳﻼم ﺧﻮد در ﺧﻄﺮ ﺑﻮد وﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ آﺷﻔﺘﻪ‪ .‬ﻫﻢ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑ اﻧﺼﺎر‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫و ﻣﻬﺎﺟﺮان اﺧﺘﻼف ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد وﻫﻢ در ﺑ ون آن اﻋﺮاب از دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ در ﮔ و‬
‫دار اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻢ دودﺳﺘﮕﻴﻬﺎى ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﺎ ﺣﺪى ﭘﺎﻳﺎن داد و ﻫﻢ در‬
‫ﴎﻛﻮبﻛﺮدن ﻣﺮﺗﺪان ﻋﺮب ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ وﻗﺘﻰ ﻛﺎر اﻫﻞ رده ﺗﺎ ﺣﺪى ﺎم ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﻼم از‬
‫ﺑﺤﺮا ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻰ ﻳﺎ وﺣﺪﺗﺶ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﺮد ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻏﺰوات ﭘﻴﻐﻤﱪ‬
‫را از ﴎ ﮔ د و ﺑﻪ ﻧﴩ اﺳﻼم ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬در ﺷﺎم و اﻳﺮان‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در واﻗﻊ ﻫﻢ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻛﺎرى ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺧﻮد ﴍوع ﻛﺮده ﺑﻮد و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﻣﴫ و اﻳﺮان و ﺷﺎم را ﺑﻪ اﺳﻼم ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻫﻢ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺎرى ﺑﻮد ﺑﺮاى ﺑﻴﻜﺎرﻫﺎ ﻛﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ را از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺘﻨﻪ و ﴎﻛﴙ ﻣﻨﴫف‬
‫ﻣﻰداﺷﺖ‪.‬‬

‫در ﻃﺮف ﺷﺎم‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻛﺎر ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺷﺎم ﺑﻪ ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط‬
‫اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﻏﺴﺎﻧﻴﻬﺎ اﻳﻦ ﴎزﻣ ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﺗﺠﺎوز و ﻏﺎرت ﻣﻮﻛﺐ ﺧﴪو ﭘﺮوﻳﺰ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻮ ﺑﻮد ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤ ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎم‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺰو ﻗﻠﻤﺮو ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﺑﻪ ﺷ ر‬
‫ﻣﻰآﻣﺪ و "ﻫﺮﻗﻞ"‪ ،‬اﻣﭙﺮاﻃﻮر ﺑﻴﺰاﻧﺲ آﻧﺠﺎ را ﭼﻮن ﻣ اث روﻣﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻣﻴﻬﺎ‪ ،‬از‬
‫اﻋﺮاب و ﻏ اﻋﺮاب‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻣﺬﻫﺐ ﻳﻌﻘﻮ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻠﻜﺎﻳﻴﻬﺎى ﺑﻴﺰاﻧﺲ‪ ،‬آن را ﻛﻔﺮ و ارﺗﺪاد‬
‫ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻴﺰاﻧﺲ از ﻛﻠﻴﺴﺎى ﻣﻠﻜﺎﻳﻰ و ﻓﺸﺎرﻫﺎى ﺳﺨﺘﻰ ﻛﻪ ﻋ ل آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﻳﻌﻘﻮﺑﻴﻬﺎى ﺷﺎم وارد ﻣﻰآوردﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻢ و ﻛ ﺷﺎﻣﻴﻬﺎ را ﻣﻰاﻓﺰود‪ .‬از اﻳﻦ رو ورود و ﻫﺠﻮم ﻣﺴﻠ ﻧﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺧﻄﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻰﺷﺪ‪ .‬ﺳﻬﻠﺴﺖ ﺗﺎ ﺣﺪى ﻣﮋده رﻫﺎﻳﻰ واﻣﻴﺪ و آﺳﺎﻳﺶ ﻫﻢ ﺑﻮد و اﻳﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻤﺪه ﭘﻴﴩﻓﺖ ﻣﺴﻠﻤ ﺷﺪ در ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺷﺎم‪.‬‬

‫وﻗﺘﻰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻠﻴﻔﻪ در اداﻣﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺷﺎم اﻋﻼم ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻴﻞ اﻋﺮاب داوﻃﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﴎازﻳﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﺑﺎرى ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﴎداران ﺧﻮد را رواﻧﻪ ﴎﺣﺪﻫﺎى ﺷﺎم ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮى از‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن‪" .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص" را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻓﻠﺴﻄ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪" ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺟﺮاح" را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻤﺺ و "ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺑﻦ ا ﺳﻔﻴﺎن" را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺎم‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻫﻢ اﻓﻮاج ﻣﺴﻠﻤ را‪ ،‬ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎم‬
‫ﮔﺴﻴﻞ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺷﺎم آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬در ﺟﻨﻮب دﻣﺸﻖ و‬
‫ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻣﺮاء ﻏﺴﺎ در آﻧﺠﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻰ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ا ﺳﻔﻴﺎن در ﺑﻠﻘﺎء ﻓﺮود آﻣﺪ ﺑﻪ ﺣﺪود‬
‫ﻋ ّ ن اﻣﺮوز‪ ،‬ﴍﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﺣﺴﻨﻪ در اردن ﻳﺎ ﺑﴫى و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص در ﻋﺮﺑﻪ از ﴎزﻣ ﻓﻠﺴﻄ ‪.‬‬

‫روﻣﻴﻬﺎى ﺷﺎم‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻬ ﻧﺎن ﻧﺎﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﺎدﮔﻰ رﻓﺘﺎر و از ﺷﻮر و ﺣﺮارت‬
‫آﻧﻬﺎ ﻏﺮق ﺑﻴﻢ و ﺣ ت ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﺎ ﴎدار ﺑﻴﺰاﻧﴗ‪ ،‬ﻋﺮ ﺗﺮﺳﺎ را از اﻫﻞ ﻓﻠﺴﻄ ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎ ﺑﻪ اردوى‬
‫ﻣﺴﻠﻤ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ از ﺣﺎل و ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﺧﱪ ﮔ د‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ روز و ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و وﻗﺘﻰ‬
‫ﴎدار ﺑﻴﺰاﻧﺲ از وى ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﺎﻓﺘﻰ؟ ﺟﻮاب داد‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﺷﺐ ﺑﻪ راﻫﺒﺎن ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ و‬
‫روزﺑﻪ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎﻫﺰادهﺷﺎن ﻫﻢ دزدى ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺶ را ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ و اﮔﺮ ﻧﺎﺑﻜﺎرى ورزد‪ ،‬ﺳﻨﮕﺴﺎرش‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ‪ ...‬روﻣﻰ ﭼﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺸﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻴﻢ و ﻧﮕﺮا ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن در زﻳﺮ زﻣ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ در روى زﻣ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ‪ .‬روﻣﻰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﻌﺮﻛﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬از ﻳﻚ ﴎدار ﻋﺮب ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﻳﻰ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺷ درآﻳﺪ‪ ،‬ﺑ ﺷ ﭼﻪ ﻣﻨﺰﻟﺘﻰ دارد؟ و‬
‫ﺟﻮاب ﴎدار ﻋﺮب ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻳ اﺳﺖ‪ ،‬روﻣﻰ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻰ آورده ﺑﻮد و ﺣﺘﻰ‬
‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﻤ ﺳﺎدﮔﻰ و ﺟﺴﺎرت ﻣﺴﻠ ﻧﺎن‪ ،‬روﻣﻴﻬﺎ را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺷﻜﺴﺖ داد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺴﻠ‬
‫ﻫﻢ در ﻋﺮﺑﻪ و ﻫﻢ در ﭼﻨﺪ ﺟﺎى دﻳﮕﺮ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫اﺳﻼم در اﻳﺮان‬

‫اﻳﺮان در آن اﻳﺎم ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺧﴪو ﭘﺮوﻳﺰ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ دﺳﺖﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰﮔﺸﺖ‬
‫و ﻓﺮه اﻳﺰدى ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺿﻌﻴﻒ را ﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻫﺸﺖ ﺗﻦ از اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﻛﻪ ﻛﻔﺎﻳﺘﻰ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ در ﺣﻔﻆ آن‪ .‬ﺑﻌﴣ از آﻧﻬﺎ ﻛﻮدﻛﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫آﻳ ﻣﻤﻠﻜﺘﺪارى ﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎزﻳﭽﻪ درﺑﺎرﻳﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دو ﺗﻦ زﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ درﺣﻔﻆ ِ ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﻪ ﻫﻢ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ در آن ﺳﺎﻣﺎﻧﻴﻬﺎ ﺗﻮﻓﻴﻘﻰ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ‬
‫ﺗﻦ ﻧﻴﺰ ﻏﺎﺻﺒﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ زور و ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺖ؛اﻣ ّﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺠﺒﺎ ﻫﻼك ﺷﺪ‪ .‬ﺎم اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬
‫آﻟﺘﻰ ﺑﻮدﻧﺪ در دﺳﺖ ﻧﺠﺒﺎ و ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ دﭼﺎر ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺴﺎد‪ .‬ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ ﻋﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﺎر‬
‫ﺳﻨﮕ ﺗﺠﻤﻞ و ﻣﺎﻟﻴﺎت دوﻟﺖ ﺑﺮ دوش آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط ﻣﻠﻚ ﻣﻰاﻓﺰود‪ .‬آﺗﺸﮕﺎه ﻫﻢ در‬
‫ﺿﻌﻒ و ﻓﺴﺎد ﺧﻮﻳﺶ اﺷﺘﻬﺎﻳﻰ ﺎم داﺷﺖ ﺑﺮاى ﺑﻠﻌﻴﺪن اوﻗﺎف و اﻣﻮال ﻛﺴﺎن‪ .‬ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم ﻛﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ‬
‫او را آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺎﺳﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻫﻢ ﺟﻮان ﺑﻮد و آن ﻗﺪرت را ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ازﻳﻦ ﺿﻌﻒ و‬
‫اﻧﺤﻄﺎط روزاﻓﺰون ﺟﻠﻮﮔ ى ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺿﻌﻒ و ﺳﺴﺖ راﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺣﻮال او ﭼ ه ﺑﻮد ﺳﺒﺐ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ‬
‫ﻣﻮﺑﺪان را ﺑﺮ او اﻣﻴﺪى ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻋﺎﻣﻪ را اﻋﺘ دى‪ .‬ﺧﱪ ﭘﺮﻳﺸﺎ و ﺿﻌﻔﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻠﻚ ﺧﴪوان ﭼ ه‬
‫ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ اﻋﺮاب ﺑﺪوى ﻫﻢ ﻛﻪ در ﻣﺠﺎورت ﻣﺮزﻫﺎى اﻳﺮان ﻣﻰزﻳﺴﺘﻨﺪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﺪوﻳﻬﺎ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎره ﺻﺤﺮاﻫﺎى واﻗﻊ در ﴎﺣﺪﻫﺎى ﻏﺮ اﻳﺮان زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ آﺑﺎدﻳﻬﺎ و‬
‫دﻳﻪﻫﺎى ﻣﺠﺎور ﴎﺣﺪ دﺳﺘﱪدﻫﺎﻳﻰ ﴍوع ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪﻳﻰ ﭼﻨﺪ از اﻋﺮاب رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫"ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﺰدﻳﻚ ﻓﺮات ﺟﺎى داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ در ﻫﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻣﻰداد‬
‫ﺑﺮ آﺑﺎدﻳﻬﺎى اﻳﺮان ﻣﻰﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺤﺮاى ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺟﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻣﻘﺎرن ﴍوع ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط اﻳﺮان دو ﺗﻦ ازﴎان اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎ‪" -‬ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺷﻴﺒﺎ " در ﺣﺪود‬
‫ﺣ ه و "ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻗﻄﺒﻪ" در ﻧﺰدﻳﻚ اﺑﻠّﻪ ‪ -‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻛﻨﺎرهﻫﺎى ﺧﺎك اﻳﺮان ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻴﻬﺎ و ﺑﻴﺴﺎﻣﺎﻧﻴﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻮد ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺎرﺗﺸﺎن ﻫﺮ روز ﻣﻰاﻓﺰود‪ .‬دوﻟﺖ‬
‫ﺣ ه ﻫﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔ ى از ﻫﻤ ﺗﺠﺎوزات ﺑﺪوﻳﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬از ﺳﻮءﺳﻴﺎﺳﺖ ِ‬
‫ﺧﴪو ﭘﺮوﻳﺰ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻨﻰ ﺟﺴﻮرﺗﺮ ﺑﻮد و ﻫﺸﻴﺎرﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤ ﺟﻬﺖ در اﻳﻦ‬
‫ﻏﺎرﺗﻬﺎى ﴎﺣﺪى از "ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻗﻄﺒﻪ" ﺷﻬﺮت و آوازه ﺑﻴﺸﱰ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﻣﻘﺎرن ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮕﻬﺎى رد ّه‬
‫اﺳﻼم آورد و در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺮا اوﺿﺎع اﻳﺮان راﺑﺮاى ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺎز ﻮد و او را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮان ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎرى ﺑﺎ ﻗﺒﻮل اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺜﻨﻰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤ ﺑﺴﺖ ﺗﺎ در ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎزﻫﺎ و راﻫﺰﻧﻴﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺪﻳﻨﻪ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﭘﺸﺖ ﴎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ رﺧﺼﺖ داد‪ ،‬در دﻧﺒﺎل او ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ را‬
‫رواﻧﻪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻣﺜﻨﻰ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﺧﺎﻟﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﱪدارى ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در‬
‫ﻫ ن ﺣﺎﱃ ﻛﻪ در ﺷﺎم و ﻓﻠﺴﻄ ﺑﻪ ﻧﴩ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﻼم اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺖ‪ ،‬در ﻋﺮاق و ﺣ ه ﻧﻴﺰ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮد؛ آن ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻳﻦﺟﻨﮓ آﻣﺎدﮔﻰ درﺳﺘﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻘﺸﻪﻳﻰ روﺷﻦ‪.‬‬

‫در ﻋﺮاق و ﺳﻮاد‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﺎ دﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻰ از ﻣﺮزداران اﻳﺮان ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد و زد و ﺧﻮرد‪ .‬در ﺑﻌﴣ‬
‫ﺟﺎﻫﺎ وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎ و آﺑﺎدﻳﻬﺎى ﴎﺣﺪى ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻰﻛﺮد ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﴍط ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻋﺮاب‬
‫ﺟﺎﺳﻮﳻ ﻛﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را در راﻫﻬﺎ و ﻛﺎرﻫﺎ دﻻﻟﺖﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻛﺎر ﻋﻤﺪهﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ در‬
‫ﻋﺮاق اﻧﺠﺎم داد ﻓﺘﺢ ﺣ ه ﺑﻮد‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ دروازه ﺣ ه رﺳﺪ‪ ،‬ﭘﴪ ﻣﺮزﺑﺎن‬
‫ﺣ ه را ﻛﻪ ﺑﻪ دﻓﻊ او رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻐﻠﻮب ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻛﺸﺘﻪ‪ .‬ﻣﺮزﺑﺎن ﺣ ه ﻫﻢ‪ -‬ﻧﺎﻣﺶ "آزادﺑﻪ" – از ﭘﻴﺶ‬
‫او ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺣ ه ﺷﻬﺮ را ﺑﺴﺘﻨﺪ و در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺎده ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺷﻬﺮ را‬
‫ﻣﺤﺎﴏه ﻛﺮد و ﻛﺎر ﺑﺮ اﻫﻞ ﺷﻬﺮ ﺳﺨﺖ ﺷﺪ‪ .‬در زد و ﺧﻮردﻫﺎ ﻛﻪ روى ﻣﻰداد‪ ،‬ﻋﺪهﻳﻰ از اﻫﻞ ﺣ ه‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺎﻣﻪ را‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻔﺮت و ﺧﺸﻢ ﻋﺎﻣﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ روز در اﻃﺮاف ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و‬
‫از ﴐورت ﺻﻠﺢ و ﺗﺴﻠﻴﻢ دم ﻣﻰزدﻧﺪ‪ .‬آﺧﺮ ﻗﻠﻌﮕﻴﺎن دﺳﺖ از ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺣﺎﴐ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻳﻚ رواﻳﺖ‪ ،‬ﭘ ى ﻓﺮﺗﻮت‪ -‬اﻣﺎ ﭼﺎﻻك و زﺑﺎنآور‪ -‬از ﻧﴫاﻧﻴﺎن ﺣ ه ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه آﻣﺪ و‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺎ ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮد‪ .‬راوﻳﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘ ﭘﺎرهﻳﻰ ﻛﺎﻏﺬ دردﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰى در آن‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ از وى ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ زﻫﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸ دارم ﺗﺎ اﮔﺮ ﺻﻠﺢ ﺑﻪ ﺳﺰا اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳﻦ زﻫﺮ ﺑﺨﻮرم و م و ﺑﺎ ﺑﻴﺤﺮﻣﺘﻰ ﻧﺰد ﻗﻮم ﺑﺎزﻧﮕﺮدم ‪.‬ﺧﺎﻟﺪ آن زﻫﺮ از او ﺑﺴﺘﺪ و ﺑﺮ ﻛﻒ دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ رﻳﺨﺖ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى ﺑﺨﻮرد ﻛﻪ او را ﻫﻴﭻ زﻳﺎن ﻧﻜﺮد‪ .‬ﭘ ﺣ ه ﺧ ه ﮔﺸﺖ و ﭼﻮن ﻧﺰد ﻗﻮم‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻣﺮد ﮔﻮﻳﻰ آدﻣﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺎﻏﺬى زﻫﺮ ﻛﺸﻨﺪه ﺧﻮرد ﻛﻪ اﻧﺪ از آن ﻫﺮﻛﺲ دﻳﮕﺮ را‬
‫ﻫﻼك ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺬاﻛﺮات اﻳﻦ ﭘ را‪ -‬ﻛﻪ "ﻋﺒﺪ اﳌﺴﻴﺢ" ﻳﺎ "ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﳌﺴﻴﺢ" ﻧﺎم داﺷﺖ‪ -‬ﺑﺎ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬اﻫﻞ رواﻳﺎت ﺿﺒﻂ ﻛﺮدهاﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ازرﻧﮓ ِ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺧﺎﱃ ﻧﻴﺴﺖ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ زﻫﺮ ﺧﻮردن ﺧﺎﻟﺪ در‬
‫وى و در اﻫﻞ ﺣ ه ﺗﺎﺛ ى ﺎم ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﻮم از ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺑﺸﻜﻮﻫﻴﺪﻧﺪ و ﺻﻠﺢ ﺑﻪ ﻣﺮاد ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮار ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺣ ه ﺟﺰﻳﻪﻳﻰ ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪ -‬ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻫﺸﺘﺎد و ﭼﻬﺎر ﻫﺰار و ﺑﻪ ﻗﻮﱃ دوﻳﺴﺖ و ﻧﻮد‬
‫ﻫﺰار درﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻧﺸﻮرﻧﺪ و از ﻛﺎر دﺷﻤﻨﺎن ﻫﺮ ﭼﻪ آﮔﺎﻫﻰ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺑﺎز ﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪﻳﻰ ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎب اﻣﻀﺎء ﺷﺪ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل دوازده ﻫﺠﺮى‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﻣﮋده ﻓﺘﺢ را ﺑﺎ‬
‫ﺟﺰﻳﻪ و ﻫﺪاﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺘﺢ ﺣ ه‪ -‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در واﻗﻊ ﺗﺴﺨ ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﴎﺣﺪى‬
‫ﻣﻬﻢ ﺑﻮد‪ -‬ﻧﻪ ﻓﺎﺗﺤﺎن را ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻃﻤﻊ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ اﻳﺮان اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را از اﻋﺮاب ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫اﻓﮕﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﻠﻴﻔﻪ آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺣﺪود ﻓﺮات‪ -‬ﺑ‬
‫اﻋﺮاب ﻟﻀﺎرى و آﺗﺸﭙﺮﺳﺘﺎن آن ﺣﺪود‪ -‬ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻧﺒﺎر و ﻋ اﻟﺘﻤﺮ را ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫در ﻧﻮاﺣﻰ ﻏﺮ ﻓﺮات ﻛﺮ و ﻓﺮى ﺎم ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﻪ از ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎى ﻣﺴﻠﻤ در ﻓﻠﺴﻄ و ﺷﺎم‬
‫آﮔﺎﻫﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و درﮔ ى ﺑﺎ اﻳﺮان را ﻫﻢ در ﻳﻚ ﺟﺒﻬﻪ دوم ﭼﻨﺪان ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻰدﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﻒﷲ ّ ﺑﺎ ﻧﻴﻤﻰ از ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮﻳﺶ از ﻋﺮاق راه ﺷﺎم را ﭘﻴﺶ ﮔ د و در ﻳﺮﻣﻮك ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤ ﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﻋﺎزم ﺷﺎم ﺷﺪ‪ ،‬در ﻋﺮاق ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻴﻤﻰ از ﻟﺸﻜﺮ‪ .‬اﻣﺎ دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺳﻮاد‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر و‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ "رﺳﺘﻢ ﻓﺮﺧﺰاد"‪ ،‬ﴎدار اﻳﺮا ﺑﻨﺎى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻋﺮاب را ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و وﺿﻊ ﻣﺴﻠﻤ در ﺳﻮاد و ﻋﺮاق‬
‫ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻪ ﺧﻔﺎن‪ -‬ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه دﻳﺮﻳﻦ ﺧﻮد در ﻛﺮاﻧﻪ ﺻﺤﺮا‪ -‬ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺖ و از آﻧﺠﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺖ ﺗﺎ از ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺧﺼﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﮕ د ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ و ﻋﺪت‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎمورود ِ او ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﻴ ر ﺑﻮد و در ﺑﺴﱰ ﻣﺮگ ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻋﺮاق راﺿﺎﻳﻊ ﻧﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ -‬ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم‪ -‬اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻋﺮاق ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮد و وﻋﺪه ﭘ وزى و ﻏﻨﻴﻤﺖ‬
‫داد‪ ،‬ﻣﺮدم در ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﺟﻨﮓ در ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺣﺸﺖ از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ در‬
‫ﺧﻄﺒﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن را وﻋﺪه ﻣﻠﻚ ﻗﻴﴫان و ﮔﻨﺞ ﺧﴪوان داده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮان را ﺳﺎزﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﭼﻮن اﺳﻢ اﻳﺮان را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﺳﺎﻛﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﴗ داوﻃﻠﺐ‬
‫ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺜﻨﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد‪ :‬ﺿﻌﻒ و ﻓﺘﻮرى را ﻛﻪ در ﻛﺎر اﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ‬
‫ﭘﻴﺶآﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﻴﺎن داﺷﺖ و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮان را آﺳﺎن و ﺧﻮار ﻣﺎﻳﻪ ﻓﺮا ﻮد‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻫﻢ ﺗﺎﻳﻴﺪﻫﺎ ﻛﺮد و‬
‫وﻋﺪهﻫﺎى ﺧﻮب داد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭼﻨﺪ روزى ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﻋﺪهﻳﻰ ﺑﺮاى اﻳﻦ اﻗﺪام آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ و "اﺑﻮ‬
‫ﻋﺒﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﻰ" ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﻮر و ﺷﻮﻗﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰداد‪ ،‬در راس اﻳﻦ ﻋﺪه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻳﺎران اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در اواﻳﻞ ﻛﺎر ﻣﺤﺪود ﺑﻮد‪ -‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ‪ -‬و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻃﻮل راه ﻫﻢ ﻛﺴﺎ‬
‫ﺑﻪ او ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ؛ ﻟﻴﻜﻦ ﺟﻨﮓ ﺧﻄ ﺑﻮد و داوﻃﻠﺐ ﻛﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﺮاق رﺳﻴﺪ ﻳﻚ ﭼﻨﺪ در ﺣ ه‬
‫آﺳﻮد و درﭼﻨﺪ زد و ﺧﻮرد ﻫﻢ ﻛﻪ ﻛﺮد ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ و از ﻏﺎرت‪ ،‬ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در ﻣﺤﲆ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم "ﻗﺲ اﻟﻨﺎﻃﻒ"‪ -‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﻛﻨﻮ ﻛﻮﻓﻪ‪ -‬ﺑﺎ "ﺑﻬﻤﻦ ﺟﺎدوﻳﻪ" ﺑﺮﺧﻮرد‪ ،‬ﴎدار و ﻣﺮزﺑﺎن اﻳﺮا ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻰ‪ ،‬ﻛﺮاﻧﻪ ﻏﺮ ﻓﺮات ﺑﻮد ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﴪى ﺑﺮ ﻓﺮات زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪ از ﺟﴪ ﮔﺬﺷﺖ و در‬
‫آن ﺳﻮى ﺟﴪ ﺑ دو ﻟﺸﻜﺮ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻬﻤﻦ ﻓﻴﲆ ﭼﻨﺪ ﺑﻮد و دﻳﺪار ﻣﻬﻴﺐ آﻧﻬﺎ‬
‫اﺳﺒﺎن ﺗﺎزى را ﻣﻰرﻣﺎﻧﻴﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪ ﻳﺎران را واداﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻓﻴﻼن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﻴﻞ ﺳﻔﻴﺪ زﺧﻤﻰ‬
‫زد‪ .‬ﻓﻴﻞ از آﺳﻴﺐ زﺧﻢ ﺑﺸﻮرﻳﺪ و ﻋﺮب را ﺑﺎ ﺧﺮﻃﻮم در رﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ او را ﺑﻪ زﻣ اﻓﻜﻨﺪ و در ﭘﺎى ﺧﻮﻳﺶ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻓﺮو ﻣﺎﻟﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از دﻟ ان ﻋﺮب از ﺣﻤﻠﻪ ﻓﻴﻼن ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﴣاز آﻧﻬﺎ ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ و در ﺻﺪد‬
‫ﻓﺮار ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﴣ دﻳﮕﺮ ﺟﴪ را ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺮارﻳﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﺜﻨﻰ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻌﴣ رواﻳﺎت درﺟﻠﻮى دﺷﻤﻦ اﻳﺴﺘﺎد ﺗﺎ اﻋﺮاب ﺑﻬﺮ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻰﺷﺪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﻮﻣﻴﺎن‪،‬‬
‫ﺟﴪى دﻳﮕﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ از آن ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤ در اﻳﻦ‬
‫واﻗﻌﻪ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪ -‬رﻗﻤﻰ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا از ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺧﺎﱃ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﺜﻨﻰ ﻫﻢ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ‪،‬‬
‫دﻻورى ﺑﺴﻴﺎر از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ و اﻋﺮاب ﻓﺮارى راه ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬واﻗﻌﻪ ﺟﴪ‪-‬ﻛﻪ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ و ﻓﺮار را ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤ وارد آورد‪ -‬ﭼﻬﻞ روز ﺑﻌﺪ از ﻳﺮﻣﻮك ﺷﺎم واﻗﻊ ﺷﺪ و ﻓﺮارﻳﺎن ﺟﴪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﴍم روى در ﻧﻬﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺷﻜﺴﺖ را ﺟﱪان ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آن‬
‫ﻫﻢ در واﻗﻌﻪ ﺑﻮﻳﺐ‪ ،‬ﻧﻬﺮى در ﻧﺰدﻳﻚ ﻓﺮات‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻣﺜﻨﻰ‪ ،‬ﴎدار ﻋﺮب ﺑﺎ "ﻣﻬﺮان" ﻧﺎم‪ ،‬ﴎدار‬
‫اﻳﺮا ﻛﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎرت ﺣ ه داﺷﺖ ﺑﺮﺧﻮرد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر وﺟﻮد ﻓﻴﻠﻬﺎى اﻳﺮان ﻣﻮﺟﺐ وﺣﺸﺖ ﻧﺸﺪ و ﺟﻨﮕﻰ‬
‫ﺳﺨﺖ روى داد‪ .‬ﻣﺜﻨﻰ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮادر ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد را از دﺳﺖ داد؛ اﻣﺎ ﻫﻢ ﺗﻼﰱ واﻗﻌﻪ ﺟﴪ را ﻛﺮد‪،‬‬
‫ﻫﻢ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻬﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد و ﺧﻮد ﻣﻬﺮان ﻫﻢ در ﺑ آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫اﻋﺮاب ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﺑﻮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﺟﴪ را ﺗﺎ ﺣﺪى ﺟﱪان ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫دوره آﺷﻮب‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜ ن ﻛﻪ ﺧﻮد از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻗﺮﻳﺶ و از ﺧﺎﻧﺪان اﻣﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻣﻴﺪ اﻧﺼﺎر را در ﺑﺎب ﺗﻔﻮق‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ ﺑﺎد داد و ﺑﻪ اﴍاف ﻗﺮﻳﺶ ﻓﺮﺻﺖ داد ﻛﻪ در ﻛﺎر اداره ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ‪ -‬ﺟﺎﻣﻌﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد و‬
‫ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺎ آن ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ -‬اﻣﺘﻴﺎزى را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورﻧﺪ و ﻛﺴﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺎﺑﻘ و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺰﻳﺘﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻨﺎر ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب او‬
‫ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻫﻢ ﺗﺎ ﺣﺪى ﺑﺎ زد و ﺑﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻤﺮ در ﺑﺴﱰ ﻣﺮگ وﺻﻴﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺶ‬
‫ﺗﻦ از ﻳﺎران‪ ،‬ﺷﻮراﻳﻰ درﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ و از ﺑ ﺧﻮد ﻳﻚ ﺗﻦ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﮔﺮداﻧﺎن اﻳﻦ‬
‫ﺷﻮرى ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دوﺳﺘﻰ و ﺧﻮﻳﴙ ﺑﻪ ﻋﺜ ن راى دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﺜ ن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﺎن ﭘ ى ﺳﺴﺖ و‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮد و در دوﺳﺘﻰ و رﻋﺎﻳﺖﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎن اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺪان را ﺑﺮاى ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺷﻴﺨ ‪ ،‬وى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ و آﺳﺎﻳﺶ ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺖ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮب‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و رﺧﺖ و ﻛﺎﻻ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ "اﺑﻮذر ﻏﻔﺎرى" را ﻛﻪ از ﻳﺎران ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺮم آن ﻛﻪ از وى و از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﺪﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬از ﻣﺪﻳﻨﻪ راﻧﺪ و راﻧﺪﮔﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز آورد‬
‫و ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ‪ .‬از ﻫ ن آﻏﺎز ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎى او ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬در اوﻟ ﺷﺐ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ‪ ،‬ﺷﻤﻌﻰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و ﻣﺮدم اﻳﻦﻛﺎر او را ﺑﺪﻋﺖ و اﴎاف ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻫﻢ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻨﱪ رﻓﺖ ﺑﺮﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣﻰﻧﺸﺴﺖ ﺑﺮآﻣﺪ در ﺻﻮر ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻳﻚ ﭘﻠﻪ ﻓﺮوﺗﺮ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻋﻤﺮ ﺣﺘﻰ ﻳﻚﭘﻠﻪ ﻫﻢ ﭘﺎﻳ ﺗﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻰﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ "ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ا اﻟﻌﺎص"‬
‫را ﻛﻪ راﻧﺪه ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺟﺎﻳﺰه داد‪ ،‬در ﺣﺎﱃ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺣﺎﴐ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻃﺮﻳﺪ رﺳﻮلﷲ ّ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز آورﻧﺪ‪" .‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ا اﻟﴪح" را ﻫﻢ ﻛﻪ ﻃﺮﻳﺪ ﭘﻴﻐﻤﱪ و‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻔﺮت او ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ و او را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬واﱃ ﺎم ﻣﴫ ﻛﺮد و او‪ -‬ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺮادر‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻫﻤﺸ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻮد‪ -‬در وﻻﻳﺖ ﻣﴫ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ رﻗﻴﺒﺶ ﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻗﻮى‬
‫و در ﻛﺎر ﺧﺪا ﺿﻌﻴﻒ‪ .‬در ﻛﻮﻓﻪ ﻫﻢ "ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ا وﻗﺎص" را ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪ اﺷﺎرت ﻋﻤﺮ آﻧﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‬
‫ﻋﺰل ﻛﺮد و "وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ" را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮادر ﻋﺜ ن ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺳﻮى ﻣﺎدر‪ .‬اﻳﻦ وﻟﻴﺪ دﺳﺘﻰ ﮔﺸﺎده داﺷﺖ ﻛﻪ او را ﻧﺰد ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺤﺒﻮب ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻛﺎر دﻳﻦ ﺳﺨﺖ‬
‫ﺑﻨﺪ و ﺑﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻰ وﻗﺘﻰ ﻫﻢ در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ‪ ،‬ﺎز ﺻﺒﺢ را ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪ و از‬
‫ﻣﺮدم ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺨﻮاﻧﻢ؟ ﺑﻌﺪ ﻫﻢ در ﻣﺤﺮاب ﻣﺴﺠﺪ ﻗﻰ ﻛﺮد و ﻛﺎر او ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﺳﺨﺖ ﮔﺮان آﻣﺪ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﭼﻪ او را ﻋﺰل ﻛﺮد؛ اﻣﺎ ﺑﺎز ﻳﻚ ﺗﻦ از ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺧﻮد‪" -‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ‬
‫اﻟﻌﺎص"‪ -‬را ﺑﻪ اﻣﺎرت ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ "اﺑﻮﻣﻮﳻ اﺷﻌﺮى" را ﻫﻢ از وﻻﻳﺖ ﺑﴫه ﻋﺰل ﻛﺮد و داﻳﻰ‬
‫زاده ﺟﻮان ﺧﻮد‪" ،‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ" را‪ -‬ﺑﻪ ﺟﺎى او‪ -‬اﻣﺎرت ﺑﴫه داد‪ .‬ﺷﺎم ﻫﻢ ﺑﻪ "ﻣﻌﺎوﻳﻪ" واﮔﺬار ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭘﴪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و از ﻧﺎمآوران ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎى ﻛﻮﭼﻜﱰ را ﻧﻴﺰ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎن‬
‫ﻣﻰداد‪" .‬ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ" و "اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب"‪ -‬دو ﺗﻦ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ‪ -‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﻫﺎ‬
‫رﻫﻨ و ﻣﺸ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛ اﻳﻦ دو اﻧﺪك اﻧﺪك ﻛﺎرﻫﺎى ﻣﻬﻢ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎن وى‪ -‬ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ‪-‬‬
‫واﮔﺬار ﺷﺪ و ﺷﺎﻳﺪ در آﻏﺎز ﻛﺎر ﻗﺼﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻓﻘﻂ آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد اﻋﺘ د ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﮔ رد و از ﺧﻮدﴎﻳﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻜﺎم و ﻋ ل ﻣﺴﺘﺒﺪ و ﺧﻮدراى ﭘﻴﺶ آﻳﺪ‪ ،‬وﺣﺪت‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﻴﻔﺘﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎر ﭼﻨﺎن ﻛﻪ او ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺸﺪ و در واﻗﻊ ﻫﻤ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﺎم ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻓﺮﺗﻮت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﻓﻮر‬
‫ﻏﻨﺎﻳﻢ و ازدﻳﺎد ﺛﺮوت در ﺑ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم‪ ،‬ﻋﻄﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاى‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻣﻘﺮر ﻛﺮده ﺑﻮد ﻗﻄﻊ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻮد از اﺳﺒﺎب ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدى ﻋﺎﻣﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﺻﻪ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ در‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻣﺎل ﺑﻪ ﻛﺴﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺧﻮد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻛﺴﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر وى اﻋﱰاض‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮگ و ﭘﺮ ﻋﻴﺎل و ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺎﱃ ﻛﻪ زﻳﺮ دﺳﺖ‬
‫دارم‪ ،‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻣﻰﻛﻨﻢ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺧﻮد ﻋﻄﺎ ﻣﻰداد‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﺧﻤﺲ ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ را‬
‫ﻛﻪ از اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ داﻣﺎد و ﭘﴪ ﻋﻢ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻧﻮﺑﺖ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻣﺒﻠﻐﻰ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻫﻨﮕﻔﺖ از ﺑﻴﺖ اﳌﺎل ﺑﴫه ﺑﻪ داﻣﺎد دﻳﮕﺮش‪" -‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ"‪ -‬ﺣﻮاﻟﻪ ﻛﺮد‪ .‬از ﺑﻴﺖ اﳌﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻜﺮر ﻣﺒﻠﻐﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻗﺮض ﻣﻰﺳﺘﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺎﻳﺰه ﻣﻰداد‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰﺧﺎزن ﺑﻴﺖ اﳌﺎل آن را از‬
‫وى ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬در ﺑﺎز ﭘﺲ دادﻧﺶ ﺑﻬﺎﻧﻪﺟﻮﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮد و ﺗﺎﺧ و ﺗﻌﻠﻞ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺎزن در‬
‫ﻃﻠﺐ ﻣﺎﱃ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻗﺮض از ﺑﻴﺖ اﳌﺎلﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد اﴏار ورزﻳﺪ ﻋﺜ ن ﺑﺮآﺷﻔﺖ و ﺑﺎ وى ﺑﺴﺨﺘﻰ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻛﺎر ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺎزن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ و روى ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﺮده ﮔﻔﺖ ﻋﺜ ن ﭼﻨﺎن‬
‫ﻣﻰﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﺰﻳﻨﻪدار او و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان او ﺷﺪهام‪ ،‬در ﺻﻮر ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮد را ﺧﺎزن ﺑﻴﺖ اﳌﺎل‬
‫ﺷ ﻣﻰﭘﻨﺪارم و ﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺖ اﳌﺎل را ﺑﻪ ﻋﺜ ن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻛﻠﻴﺪ ﺑﻴﺖ اﳌﺎل را در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺑ ﻣﺮدم اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﻪ ﻗﻬﺮ رﻓﺖ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﺟﻤﻊ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ‪ -‬ﻋﲆ اﻟﺨﺼﻮص ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎى آن را ﺳﻮزاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻔﺮت و ﻛﺮاﻫﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ‬
‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﮕﺮ ﻋﺜ ن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ در ﻣﺬﻣﺖ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻮده اﺳﺖ از آن‬
‫ﺣﺬف ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻫﻢ اﻧﮕﺸﱰى ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﻛﻪ در دﺳﺖ ﺧﻠﻔﺎ ﻣﻰﺑﻮد‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ارﻳﺲ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﭼﺎه اﻧﺪاﺧﺖ و ﻧﺎراﺿﻴﺎن ﮔ ن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻢ ﻋﻤﺪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮذر‬
‫ﻏﻔﺎرى را ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ از وى ﺑﺪﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮد ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺷﺎم رواﻧﻪ ﻛﺮد؛ اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻢ از‬
‫ﻧﻴﺶ زﺑﺎن وى آﺳﺎﻳﺶ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ او را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﻮاﺳﺖ وﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ دور‪" -‬رﺑﺬه" ‪ -‬ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﺳﺒﺎء" ﻧﺎم را ﻫﻢ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻳﻬﻮدﻳﻰ ﺑﻮد ﻣﺴﻠ نﺷﺪه و در ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻪ وﺻﺎﻳﺖ‬
‫"‬
‫ﺑﻮد ﻧﻴﺰ از ﺑﴫه ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﺮد و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﺎم و ﺑﻪ ﻣﴫ و او ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺜ ن‬
‫ﻣﻰﺷﻮراﻧﻴﺪ و ﺳﺒﺎﺋﻴﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ روح ﻋﺼﻴﺎن و ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ را در ﺑ ﻋﺎﻣﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﺪرﻳﺠﺎ ﻋﺪم رﺿﺎﻳﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻛﻪ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﴫ ﻣﻌﺰول ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑ و ﺣﺘﻰ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻫﻢ از وى ﴍوع ﺑﻪ ﺑﺪﮔﻮﻳﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻴﺰ در دﻓﺎع از‬
‫ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻰﭘﺮداﺧﺖ و ﮔﻪﮔﺎه ﻗﻮت و ﺷﻮﻛﺖ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را ﺑﻪ رخ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﺣﻜﺎم وﻻﻳﺎت دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎراﺿﻴﺎن ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺘﻰ ﺑﻴﺸﱰ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﺧﺸﻢ ﻋﺎﻣﻪ را ﻛﻪ از ﺳﺴﺘﻰ ﻋﺜ ن و از ﭼ ﮔﻰ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻧﺎرﺿﺎﻳﻴﻬﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻓﺰود‪ .‬در ﻛﻮﻓﻪ‪،‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﻋﺰل ﺣﺎﻛﻢ وى را ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﴫه و اﻫﻞ ﻣﴫ ﻛﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻤ درﺧﻮاﺳﺖ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻣﺴﺎﻋﺪى ﻧﺪاد‪ .‬ﻣﻜﺮر ﺎﻳﻨﺪﮔﺎ از ﻧﺎراﺿﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻧﺰد ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و وى ﻫﺮ ﺑﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وﻋﺪه و وﻋﻴﺪ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻧﺎراﺿﻴﺎن از ﻋﺜ ن ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻋ ل ﻇﺎ را‬
‫ﻋﺰل ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد از آﻧﭽﻪ ﺧﻼف ﺳ ت رﺳﻮل و ﺷﻴﺨ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻪ ﺣﺎﴐ ﺑﻪ ﻋﺰل‬
‫ﻋ ل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد و ﻧﻪ از آﻧﭽﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻧﺎراﺿﻴﻬﺎى ﻣﴫ و ﺑﴫه و ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻬﺎﻳﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬از ﻫﺮ ﺷﻬﺮ ﺷﺸﺼﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﱃ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﻔﺮ ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎراﺿﻴﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻢ ﴎ ﺑﺮآوردﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ را در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻫﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ و از ﻋﲆ)ع( و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻗﻮم ﻣﻘﺒﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺎدرﻣﻴﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ و ﺧﻄﺎﻫﺎى رﻓﺘﻪ را ﺟﱪان ﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﻰ‬
‫اﻣﻴﻪ را از ﺧﻮد دور دارد و از آن ﭘﺲ در ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﭘﻴ‬
‫ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻪ وﻻﻳﺎت ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺎز ﭘﻴ ن ﺷﻜﺴﺖ و ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ‬
‫ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ در ﺻﺪد ﺗﻌﻘﻴﺐ و آزار ﺷﻮرﺷﮕﺮان ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪﻳﻰ ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺧﻮد در ﻣﴫ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺷﻮرﺷﻴﺎن را ﺗﺎ از راه رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﮕ د و ﺣﺒﺲ و آزار ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﺻﺪى ﻛﻪ آن‬
‫را ﻣﻰﺑﺮد در راه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺎراﺿﻴﺎن ﻣﴫ اﻓﺘﺎد وﴎ ّ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻓﺎش ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻣﴫﻳﻬﺎ ﺧﺸﻢ آﻟﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و در ﭘﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﺎراﺿﻴﺎن ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﴫه‪ .‬اﻳﻦ دﻓﻌﻪ از ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﺧﻼﻓﺖ ﻛﻨﺎرهﮔ ى ﻛﻨﺪ‬
‫و ﻋﺜ ن راﴇ ﻰﺷﺪ‪ .‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﻚ ﻣﺎه اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ و ﻋﺜ ن ﻫﺮ روز ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻰآﻣﺪ‬
‫ﻣﻮرد اﻫﺎﻧﺖ ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﻣﻰﮔﺸﺖ‪ .‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﻄﺮف ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻪ در ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﺎﺛ‬
‫داﺷﺖ ﻧﻪ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺮاى دﻓﻊ اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪ از ﻋ ل وﻻﻳﺎت‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻨﺘﻈﺮ آن ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ روز ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﻣﺮدم در ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻨﮕﺒﺎران ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮدﻧﺪش ﺧﺎﻧﻪ او‬
‫را ﻣﺤﺎﴏه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﺎﴏه‪ ،‬ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ و آﺧﺮ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻳﻚ ﻣﴫى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻮرﺷﻴﺎن وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﺜ ن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ ﻛﻪ از ﺧﻼﻓﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘ ﻣﺮد ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎﻟﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ او را در ﺣﺎﱃ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‪،‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻛﺸﺘﻨﺪ )‪ 18‬ذو اﻟﺤﺠﻪ ‪ 35‬ﻫﺠﺮى(‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮى زوﺟﻪ او‪" -‬ﻧﺎﺋﻠﻪ ﺑﻨﺖ ﻓﺮاﻓﺼﻪ ﻛﻠﺒﻰ" ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺮوح‬
‫ﺷﺪ و اﻧﮕﺸﺖ وى ﻗﻄﻊ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻟﺸﻜﺮى ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ -‬اﻣﺎ ﺧﻴﲆ دﻳﺮ‪ -‬از ﺷﺎم ﺑﻪ ﻳﺎرى او ﻓﺮﺳﺘﺎد در‬
‫ﺑ راه‪ ،‬از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﱪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫درﺑﺎره ﻋﲆ )ع(‬
‫در آﺧﺮﻳﻦ روزﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻋﺜ ن در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﲆ )ع( در ﻣﺴﺠﺪ در ﺎز ﺑﺮ ﻣﺮدم‬
‫ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﺜ ن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﱰ ﻣﺴﻠﻤ اﻧﻈﺎرﺷﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻰ ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ‬
‫روز ﻓﱰت ﻛﻪ ﻃﻰ آن؛ ﺑﴫﻳﻬﺎ‪" ،‬ﻃﻠﺤﻪ" و ﻛﻮﻓﻴﻬﺎ‪" ،‬زﺑ " را ﺑﺮاى ﺧﻼﻓﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ در‬
‫ﺑﺎب ﺧﻼﻓﺖ ﻋﲆ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﴫﻳﻬﺎ ازآن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﲆ )ع(‪ ،‬ﭘﴪ ﻋﻢ ﭘﻴﻐﻤﱪ و‬
‫داﻣﺎد او ﺑﻮد‪ .‬از ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﻰ در ﺧﺎﻧﻪ او ﺑﺰرگ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻛﻮدك ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪه و ﻇﺎﻫﺮا‬
‫اوﻟ ﻣﺴﻠ ن ﺑﻮد ﺑﻌﺪ از ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻛﻢ ﺳﻨﻰ از ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪاﳌﻄﻠﺐ اوﻟ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫وﻋﺪه ﻳﺎرى ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ داده ﺑﻮد و در ﺷﺐ ﻫﺠﺮت در ﺑﺴﱰ ﭘﻴﻐﻤﱪ و ﺑﻪ ﺟﺎى او ﻏﻨﻮده ﺑﻮد‪ .‬در "ﻏﺪﻳﺮ‬
‫ﺧﻢ" و ﺑﻪ ﻗﻮﱃ ﺣﺘﻰ در "ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ" ﻫﻢ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺳﻔﺎرﺷﻬﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد درﺣﻖ او و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺘﻬﺎ‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺘﺨﺎ‬
‫ﻛﻪ در ﺳﻘﻴﻔﻪ اﻧﺠﺎم ﻳﺎﻓﺖ او را از آﻧﭽﻪ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰداﻧﺴﺖ و ﺟﻤﻌﻰ از ﻳﺎران ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ او‬
‫ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﻪﮔﻮﺷﻪﮔ ى و ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﻰ واداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو در اﻳﻦ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎ ﻛﺮاﻫﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻦ در داد‪ .‬اﺧﺘﻼﻓﺎ ﻛﻪ در ﺑ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد و ﺗﺎ ﺣﺪى‬
‫ﻫﻢ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ِ ﻣﺘﻮاﱃ‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ را ﻛﻪ وى ﺣﻖ ﺧﻮد ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮان از وى ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻫﺮج و ﻣﺮج ِ ﴎاﻧﺠﺎﻣﻰ ﻛﻪ در اواﺧﺮ ﻋﻬﺪ ﻋﺜ ن ﻣﺮدم را ﻋﺎﴅ و ﮔﺴﺘﺎخ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ و اﻣﺎرت را از دل وى ﺑ ون ﺑﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻋﲆ )ع( اﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮ ﺣﺲ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜ ن اﴍاف ﻗﺮﻳﺶ را ﺗﺪرﻳﺠﺎ ﺑﻪ اﻋﺎده ﺣﻴﺜﻴﺎت ﺟﺎﻫﲆ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ اﻣﻴﺪوار‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻏﻠﺒﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻨﻰاﻣﻴﻪ در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﺮ ﺎم ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻬﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻴﺎت ﺳﺎده ﻋﻬﺪ ﭘﻴﻐﻤﱪ آﺳﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺧﺎﺻﻪ ﻛﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل و ﻃﺮز ﺗﻮزﻳﻊ آن ﻣﺴﻠﻤ را ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪى ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻟﻬﺎى ﺗﺎزه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﲆ )ع( از ﻗﺒﻮل ﺧﻼﻓﺖ اﺑﺎ داﺷﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎ از‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻣﺮدم ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر وﻗﺘﻰ ﺑﺎ اﻧﺒﻮه ﻣﺮدم ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ و اﴏار آﻧﻬﺎ را دﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﺮا ﺑﮕﺬارﻳﺪ و‬
‫ﻛﴗ دﻳﮕﺮ را ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬از آن ﻛﻪ ﻣﻦ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﭙﺬﻳﺮم ﺷ را ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻮدم ﻣﻰداﻧﻢ راه‬
‫ﻣﻰﺑﺮم‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮف ﺳﺨﻨﮕﻮﻳﺎن و ﻋﺘﺎب ﻣﻼﻣﺘﮕﺮان ﮔﻮش ﻰدﻫﻢ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺮا واﮔﺬارﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺗﻦ از‬
‫ﺷ ﻫﺴﺘﻢ؛ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﻴﺶ از ﺷ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻰﮔﺰﻳﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﱪدار و ﺳﺨﻦﺷﻨﻮ ﺧﻮاﻫﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷ وزﻳﺮو راﻳﺰن ﺑﺎﺷﻢ ﺑﻴﺸﱰ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷ ﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاى ﺷ اﻣ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﺷﻮم‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﻋﲆ )ع( ﺑﻪ ﺟﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻰﮔﻔﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻴﻮه او ﺑﻮد و ﻗﺼﺪش ﻋﺬر آوردن و‬
‫ﺑﺎزارﮔﺮﻣﻰ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﺘﻰ در ﺧﻄﺒﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻳﻚ روز در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ اﻳﺮاد ﻛﺮد‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮد را در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎب ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ :‬وى ﻃﻰ ﺳﺎﻟﻬﺎ از ﺧﻼﻓﺖ ﻛﻪ آن را ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﺷﻤﺮد‪ ،‬دور ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻖ او را‬
‫دﻳﮕﺮان ﻣﺜﻞ ﭘ اﻫﻨﻰ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﭘ اﻫﻨﻰ ﻛﻪ آن را از وى رﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘ اﻫﻦ را از‬
‫وى ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺧﻮد در اول ﻛﺎر از ﻣﺮدم در ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ او را از ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﺎف دارﻧﺪ‪ ،‬درﭘﺎﻳﺎن ِ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻛﺎر را ﺑﻪ دوﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺧﻄﺎب وا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد و در ﺎم ﻣﺪتﺧﻼﻓﺖ ِ اﻳﻦ دو ﭘ ‪ ،‬ﻋﲆ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﺻﱪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﺨﺘﻴﻬﺎ و ﻧﺎرﺿﺎﻳﻴﻬﺎ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮ ﻫﻢ وﻗﺘﻰ راه‬
‫ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﺎر را واﮔﺬار ﻛﺮد ﺑﻪ ﺷﻮرا آن ﻫﻢ ﺑ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﻋﲆ )ع( ﻫﻤﻮاره ﺧﻮد را از‬
‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ دﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺧﻮد ﻋﻤﺮ ﻫﻢ در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻫﻞ ﺷﻮرا‪ ،‬ﻋﻴﺒﻬﺎﻳﻰ ﻣﻰدﻳﺪ‪" :‬ﺳﻌﺪ‬
‫ﺑﻦ ا وﻗﺎص" را درﺷﺖ ﻃﺒﻊ ﻣﻰﺷﻤﺮد و ﺑﺪﺧﻮى‪" ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف" را ﻗﺎرون اﻣﺖ ﻣﻰدﻳﺪ‪،‬‬
‫"ﻃﻠﺤﻪ" را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻜﱪش‪" ،‬زﺑ " را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﺴﺘﺶ‪" ،‬ﻋﺜ ن" را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ دوﺳﺘﻴﺶ و‬
‫ﻋﲆ)ع( را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﺴﻴﺎر دارد ﻋﻴﺐ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﻮرا ﺑﺎز ﻓﺮﺻﺘﻰ داد ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮم ﺑﺮاى ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ وى ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺧﻼﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘ وى از‬
‫ﺷﻴﻮه ﺷﻴﺨ را ﴍط ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ او ﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﻧﺎﭼﺎر ﻛﻨﺎر ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻋﺜ ن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎﻧﺶ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را زﻳﺎد دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺖ ﺑﺎ ﺑﻴﺖ اﳌﺎل ﻫ ن ﻛﺎرى را ﺑﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﱰ ﺑﺎ ﮔﻴﺎه ﺑﻬﺎران‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ و وﻗﺘﻰ ﻫﻢ ﻣﺎﺟﺮاى ﻗﺘﻞ او ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﻋﲆ)ع( ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻨﺎر ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮدم او را رﻫﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ روز ﻣﺜﻞ ﻳﺎل ﻛﻔﺘﺎر ﺑﻪ دورش رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻃﺮاﻓﺶ را ﭼﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دو ﻃﺮف رداﻳﺶ ﭘﺎره ﺷﺪ و‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ زﻳﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎ در ﻛﺎر ﺑﻮد و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻴﻬﺎ و ازﻳﻦ رو وى در ﻗﺒﻮل‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺗﺮدﻳﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮدم او را رﻫﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و اﴏارﻫﺎ رﻓﺖ ﺗﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻋﺜ ن ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑ ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻛﺴﺎ از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻛﺮاﻫﺖ‪ .‬ﻋﲆ)ع(‪ ،‬ﻋ ل ﻋﺜ ن را از ﻫﻤﻪ ﺑﻼد‬
‫ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎى آﻧﻬﺎ ﻋﺎﻣﻼن ﺗﺎزه ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ ﻋ ل ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در‬
‫ﺷﺎم‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑ را ﻫﻢ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻐﲆ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﻃﻠﺤﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻦ ﻣﻰاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و‬
‫زﺑ ﻋﺮاق ﻳﺎ ﺎﻣﻪ و ﺑﺤﺮﻳﻦ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﲆ)ع( از ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮدى ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﺮد آﻧﻬﺎ را در‬
‫ﻛﺎر وﻻﻳﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺎل ﺣﺮﻳﺺ ﻳﺎﻓﺖ و از ارﺟﺎع ﺷﻐﲆ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﴫف ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻪ از ﻋﲆ)ع( ﻣﺎﻳﻮس‬
‫ﺷﺪﻧﺪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑ ون آﻣﺪﻧﺪ و در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ "ﻋﺎﻳﺸﻪ" ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ام اﳌﺆﻣﻨ ﻫﻨﻮز ﻛﻴﻨﻪﻳﻰ را ﻛﻪ از‬
‫"واﻗﻌﻪ اﻓﻚ" از ﻋﲆ)ع( در دل داﺷﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺧﻮد در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻜﺮر ﺑﺮ‬
‫ﺿﺪ ﻋﺜ ن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ از ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻋﲆ ﺧﱪ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺮ ﻣﺮگ ﻋﺜ ن اﻇﻬﺎر ﺗﺎﺳﻒ ﻛﺮد و‬
‫ﻋﲆ)ع( را ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ در ﺧﻮن او ﻣﺘﻬﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻣﻈﻠﻮم را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪ و در‬
‫ﻣﻜﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﲆ ﺷﻮراﻧﻴﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻣﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺎم ﻛﺴﺎ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑ ‪ -‬ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺒﻰ‪ -‬از ﺧﻼﻓﺖ ﻋﲆ ﻧﺎراﴇ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ او ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺎﱃ ﻛﻪ از ﺑﴫه و از ﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺪهﻳﻰ راه‬
‫ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ" ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻋﺜ ن وﻻﻳﺖ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻋﺜ ن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ اﺷﺎرت "‬
‫ﺑﴫه داﺷﺖ‪ ،‬راه ﺑﴫه را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ "ﻋﺜ ن ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ اﻧﺼﺎرى" را ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﲆ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﴫه داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزار‪ ،‬از آﻧﺠﺎ راﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪهﻳﻰ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ در‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺜ ن دﺳﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﲆ)ع( ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ‪ -‬و ﻋﺪهﻳﻰ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و‬
‫اﻧﺼﺎر ﺑﺮاى اﺟﺘﻨﺎب از ﻓﺘﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ دور و ﺑﺮ او را ﺧﺎﱃ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﺎ ﻋﺪهﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻰرﺳﻴﺪ ﺑﺮاى دﻓﻊ اﻳﻦ ﻋﺜ ﻧﻴﻬﺎ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑ ون آﻣﺪ‪ .‬از ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ اﻫﻞ‬
‫ﺑﴫه ﻫﻤﭽﺸﻤﻰ و دﺷﻤﻨﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪهﻳﻰ ﺑﻪ او ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﴫه‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻌﻰ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﮕﺮ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ اﻣﺎ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑ ﻃﺮﻓ ﺟﻨﮓ درﮔﺮﻓﺖ )ﺟ دى اﻟﺜﺎﻧﻴﻪ ‪ 36‬ه( ﻃﻠﺤﻪ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫در ﻃﻰ ﺟﻨﮓ‪ ،‬اﻣﺎ ﻇﺎﻫﺮا ﺑﺎ ﺗ "ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ" ﻛﻪ او را ﻗﺎﺗﻞ ﻋﺜ ن ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و زﺑ ﻫﻢ‬
‫ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﭘﺸﻴ ن ﺷﺪه ﺑﻮد و از ﻣﻌﺮﻛﻪ ﻛﻨﺎرى ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺑ ون از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺟﻨﮓ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻋﲆ)ع( ﺷﱰ ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺑﻪ زاﻧﻮ درآوردﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭘ وزى در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ‪ -‬ﻛﻪ "ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ" ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ ‪ -‬ﻋﺮاق ﺑﺮ ﻋﲆ)ع( ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪ و‬
‫او ﻛﻮﻓﻪ را ﻗﺮارﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺎﺧﺖ و دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز ﻧﮕﺸﺖ‪ .‬ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ زﻣﺎن ﻣﺮﻛﺰ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻮد از آن ﭘﺲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ از اﻫﻤﻴﺖ ادارى و ﺳﻴﺎﳻ اﻓﺘﺎد و ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺰﻟﺘﮕﺎه ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌ و ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨ ﻣﺤﻞ ﺗﻔﺮج و اﺳﱰاﺣﺖ ﻋ ل ﻣﻌﺰول‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺗﺪﺑ ﻋﲆ)ع(‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ را ﺑﺎ ﭘ وزى ﺧﺎ ﻪ داد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻫﻨﻮز ﴎ دراز داﺷﺖ‪ .‬زﻳﺮا "ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ا ﺳﻔﻴﺎن"‪ ،‬از ﺧﺎﻧﺪان اﻣﻮى ﻛﻪ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﻴﺶ در ﺷﺎم اﻣﺎرت‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻋﲆ)ع( را در ﺧﻮن ﻋﺜ ن ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻰﺷﻤﺮد و از ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ او اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻰورزﻳﺪ‪ .‬وى‪ ،‬ﭘ اﻫﻦ‬
‫ﺧﻮن آﻟﻮد ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم را در ﻣﺴﺠﺪ دﻣﺸﻖ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ او‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﲆ)ع(‬
‫ﻣﻰﺷﻮراﻧﻴﺪ‪ .‬ﻣﺬاﻛﺮات و ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت ﻛﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﻴﻔﺘﺎد و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫در "ﺻﻔ "‪ ،‬واﻗﻊ در ﻣﻐﺮب "رﻗﻪ" و ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﺎره راﺳﺖ "ﻓﺮات"‪ ،‬ﺗﻼﻗﻰ دو ﻟﺸﻜﺮ روى داد‪.‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ِ‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ زد و ﺧﻮرد ﺟﺰ و درﭘﺎﻳﺎن ِ ﻣﺪ ﻣﺬاﻛﺮه ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬آﺧﺮ ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻓﺘﺎد )ﺻﻔﺮ ‪ 37‬ه‪ (.‬و ﻳﺎران وى ﻣﺎﻳﻮس و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺻﻮاﺑﺪﻳﺪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫ﻋﺎص‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ِ ﺷﺎم‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﺮ ﴎ ﻧﻴﺰه ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻗﺮآن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺪﻋﻪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ﻋﲆ)ع( را‬
‫در اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺮدد ﻛﺮد و ﻋﲆ)ع( ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻴﻞ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺣﻜﻤﻴﺖ راﴇ ﮔﺸﺖ و دو ﻟﺸﻜﺮ از‬
‫ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻳﺎران ﻋﲆ)ع(‪ ،‬ﻋﺪهﻳﻰ ﻛﻪ "ﻣﺤﻜﻤﻪ" ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺒﻮل ﺣﻜﻤﻴﺖ اﻋﱰاض‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و آن را ﻧﺎروا ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺑﺮاى ﻋﲆ)ع(‪ ،‬ﺣﺎﺻﲆ ﺟﺰ زﻳﺎن ﻰداﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﻳﻦ ﺣﻜﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ -‬ﻳﻚ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻌﺰول اﻣﺎ ﻳﺎﻏﻰ‪ -‬در ﻳﻚ ﺗﺮازو‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻣﻰﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻼﻓﺖ او را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻋﺰل و ﺧﻠﻊ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬در ﺻﻮر ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻌﺰول‬
‫ﺷﺎم‪ -‬ﻛﻪ در ﺣﻮزه ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺜﻞ ﻳﻚ ﻳﺎﻏﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ -‬از اﻳﻦ ﺣﻜﻤﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻢ ﺑﺎﺧﺖ و زﻳﺎن‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ واﮔﺬار ﻣﻰﺷﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﺜ ن ﻣﻈﻠﻮم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺑﺤﻖ و اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺜ ن‪ ،‬ﻣﻈﻠﻮم و ﻧﺎﺣﻖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﱃ دم‪ ،‬ﻗﺼﺎص ﻛﺸﻨﺪﮔﺎن او را ﻛﻪ ﺑﻌﴣ از ﻧﺎﻣﺪاراﻧﺸﺎن در دﺳﺘﮕﺎه ﻋﲆ)ع( ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ او ﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺧﻠﻴﻔﻪ ‪ -‬ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﻟﻄﻤﻪ ﻣﻰدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒﺖ از ﻧﺎﭼﺎرى و ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻋﲆ)ع( ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺗﻦ‬
‫در داد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻴﻞ داﺷﺖ "ﻋﺒﺪﷲ ّ ﻋﺒﺎس" را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺸﺪﻧﺪ و "اﺑﻮ ﻣﻮﳻ اﺷﻌﺮى" را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﲆ)ع( ﻋﺬر آورد ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫اﺑﻮ ﻣﻮﳻ از آﻏﺎز ﺑﺮ وى ﻋﺼﻴﺎن ورزﻳﺪه اﺳﺖ و وى را رﻫﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﻋﺒﺎس را ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺧﻮﻳﴙ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﲆ)ع( داﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﲆ)ع(‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﺧﻮاﺳﺖ "ﻣﺎﻟﻚ اﺷﱰ" را ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ﺑﺎز ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﺧﻮد اﻓﺮوزﻧﺪه آﺗﺶ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪن آن ﭼﻪ‬
‫اﻫﺘ م ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؟ ﻧﺎﭼﺎر "اﺑﻮﻣﻮﳻ اﺷﻌﺮى" اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺬاﻛﺮات "دوﻣﺔ اﻟﺠﻨﺪل" و "اذرح" ﻛﻪ‬
‫ﺑ ﺣﻜﻤ –اﺑﻮﻣﻮﳻ اﺷﻌﺮى‪ ،‬ﺎﻳﻨﺪه ﻟﺸﻜﺮ ﻋﺮاق و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬ﺎﻳﻨﺪه ﻟﺸﻜﺮ ﺷﺎم‪ -‬روى داد‬
‫ﻇﺎﻫﺮا ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺜ ن‪ ،‬ﻣﻈﻠﻮم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﻜﻮت ﻣﺎﻧﺪ و ﺑ ﺣﻜﻤ ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﻰ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﲆ)ع( ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻛﺸﻨﺪﮔﺎن ﻋﺜ ن در ﭘﻨﺎه او ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﺟﻨﮓ و ﺑﺮادرﻛﴙ ﺑ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن دوام ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮو ﻋﺎص در ﻣﺠﻠﴗ ﻋﻠﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ اﺑﻮﻣﻮﳻ‪،‬‬
‫ﺧﻠﻊ ﻋﲆ)ع( را اﻋﻼم ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬در ﺻﻮر ﻛﻪ در آﻏﺎز ﮔﻔﺖ و‬
‫ﮔﻮى ِ ﺣﻜﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺣﺮﰱ از آن ﺑﺎب‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻰرﻓﺖ در‬
‫اﻳﻦ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻛﴗ ﺟﺰ ﻋﲆ)ع( زﻳﺎن ﻧﻜﺮد‪ .‬اﻳﻦ راى ﻧﺎروا ﻛﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪﻋﻪ و ﻓﺮﻳﺐ ﻫﻢ ﺑﻮد اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﻣﻘﺒﻮل ﻋﲆ)ع( و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﺸﺪ و ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻪ در ﺻﻔ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﻮن ﻋﺜ ن ﺑﺎ ﻋﲆ)ع(‬
‫ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﻪ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن‪ ،‬ﻣﺤﻜﻤﻪ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺣﺮورﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ را ﻧﺎروا ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﲆ را ﺗﻜﻔ ﻛﺮدﻧﺪ و "ﺧﻮارج" ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻮارج در اﻃﺮاف ﻟﺸﻜﺮﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ و اﻛﺮاه‪ ،‬وادار ﺑﻪ‬
‫ﻟﻌﻦ ﻋﺜ ن و ﻋﲆ)ع( ﻣﻰ ﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻛﴗ را‪ -‬ﻧﺎﻣﺶ "ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ وﻫﺐ"‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و او را اﻣ اﳌﺆﻣﻨ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﲆ)ع(‪ ،‬ﺟﻤﻌﻰ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺼﻴﺤﺖ و ﺣﺠﺖ‬
‫ﻗﺎﻧﻊ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎرى از آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒﺖ در ﺟﺎﻳﻰ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ "ﻧﻬﺮوان"‪ ،‬واﻗﻊ در ﺑ راه‬
‫"واﺳﻂ" و "ﻣﺪاﺋﻦ" ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﺮد و ﺑﻴﺸﱰﺷﺎن را ﻛﺸﺖ‪) .‬ﺻﻔﺮ ‪ 38‬ه‪.‬ق‪ (.‬وﻗﺘﻰ ﻛﺎر ﺧﻮارج ﺎم ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻋﲆ)ع( ﻛﻪ ﺗﺪرﻳﺠﺎ ﻳﺎران و ﻫﻮاﺧﻮاﻫﺎن ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻰداد‪ ،‬ﺑﺎز در ﺻﺪد ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮآﻣﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﺎران ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬از ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﺑﺎ وى ﺗﻘﺎﻋﺪ ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺣﻮادث ﻧﻴﺰ ﺑﺪو ﻣﺠﺎل ﺗﺪارك ﻟﺸﻜﺮ ﻧﺪاد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻳ از ﺧﻮارج ‪ -‬ﻧﺎﻣﺶ "ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ"‪ -‬ﺳﺤﺮﮔﺎﻫﻰ‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ ﻛﻮﻓﻪ او را ﺑﺎ‬
‫ﺗﻴﻎ زﻫﺮ آﺑﺪادهﻳﻰ‪ ،‬زﺧﻢ زد و ﺧﻠﻴﻔﻪ دو روز ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺞ و ﺑﻪ ﻗﻮﱃ ﺷﺼﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻰ‬
‫از آن زﺧﻢ‪ ،‬وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ 21) .‬و ﺑﻪ ﻗﻮﱃ‪ 17‬رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ‪ 40‬ه‪.‬ق‪ (.‬ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺎ دو ﺗﻦ‬
‫دﻳﮕﺮ از ﺧﻮارج ‪ -‬ﻧﺎم ﻳ "ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻋﺒﺪﷲ ّ " ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ "ﺑﺮك" و ﻧﺎم آن دﻳﮕﺮ "ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺑﻜﺮ"‪-‬‬
‫ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﻋﲆ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻤﺮو ﻋﺎص را در ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎر آن دو ﺗﻦ ﭘﻴﺶ‬
‫ﻧﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ‪ ،‬ﻋﲆ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮد و ﻣﻴﺪان را ﺑﺮاى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎزﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻋﲆ)ع( را ﺷﺒﺎﻧﻪ دﻓﻦ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻇﺎﻫﺮا از ﺑﻴﻢ ﺧﻮارج و دﺷﻤﻨﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﱪش را ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫آﻏﺎز ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮ‬

‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﲆ)ع( ﺑﺮ دﺳﺖ ﺧﻮارج‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻛﻪ ﺧﻮد از ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﺧﻮارج ﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫ﻣﻌﺎرض ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬از آن ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﲆ‪ -‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ع(‪ -‬ﻛﻪ ﻳﺎران ﭘﺪرش در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﴎﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺎﺟﺮاى ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺧﻮد را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺴﻦ)ع( را ﺑﻪ آﺳﺎ‬
‫ﻛﻨﺎر زد‪ .‬زﻳﺮا ﺟﺎﻧﺸ ﻋﲆ در واﻗﻊ ﻓﻘﻂ وارث ﺧﺰاﻧﻪﻳﻰ ﺑﻮد ﺧﺎﱃ و ﻟﺸﻜﺮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ و اﻧﻀﺒﺎط‬
‫درﺳﺖ ﻋﺎدت ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻧﻮﻣﻴﺪى از وﺿﻊ ﺑﻴﺖ اﳌﺎل و اﻋﺘ دى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻋﺮاق ﺣﺴﻦ)ع( را‬
‫واداﺷﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﺑﺎ ﺗﺮك دﻋﻮى ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻮارى آراﻣﴙ را ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ .‬در ﭼﻨ اﺣﻮاﱃ‪ ،‬ﻛﻨﺎرهﮔ ى اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ع( ﻣﻴﺪان را ﺑﻜﲆ ﺑﺮاى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﭘﴪ ﻣﺮدى ﻛﻪ در ﺎم ﻣﺪت دﻋﻮت ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ -‬ﺟﺰ دو ﺳﻪ ﺳﺎل آﺧﺮ‪ -‬ﺑﺎ او‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن او ﻧﻴﺰ اﻫﻞ ﺷﺎم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﻋﺮا ﻛﻪ در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﺷﺎم ﺑﻪ آﻧﺠﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ از ﺑ اﻳﻦ ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ دور‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻣﺸﻖ را ﻣﺮﻛﺰ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦﺷﻬﺮ اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻢ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻓﺎﻗﺪ ﺑﻮد و ﻫﻢ از ﺑﻼد‬
‫ﴍﻗﻰ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻼﻓﺖ دور اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺎى ا ﻨﻰ ﺑﻮد ﺑﺮاى ﻣﻌﺎوﻳﻪ و از اﻳﻦ رو ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻣﻮى ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻧﺠﺎ را ﻣﺮﻛﺰ ﺧﻼﻓﺖﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از دﻫﺎة ﻋﺮب ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺣﻠﻢ و ﺣﻴﻠﻪ و ﺗﺪﺑ ﺷﻬﺮت داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ و ﺟﺰو‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ اﴍاﰱ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻛﺘﺎﺑﺖ و ﺣﺴﺎب ﻫﻢ آﺷﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺟﻮﻳﻰ و ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﻰ را از ﭘﺪرش‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﻣ اث ﺑﺮد و ﻛﻴﻨﻪ ﺟﻮﻳﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤ را از ﻣﺎدرش ﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺜﻞ‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺳﺎل ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ اﺳﻼم آورد و ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن دﻟﺠﻮﻳﻰ ﻛﻨﺪ او را در ﺟﺮﮔﻪ‬
‫ﻛﺎﺗﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶ درآورد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﺑﻌﺪﻫﺎ او را ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادرش‪ -‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ا ﺳﻔﻴﺎن‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در‬
‫ﻓﺘﺢ ﺻﻴﺪا و ﺑ وت و ﺟﻠﻴﻞ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب وﻻﻳﺖ اردن ﺑﻪ وى داد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺑﺮادرش ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬در ﻃﺎﻋﻮن ﺷﺎم ﻣﺮد‪ ،‬اﻣﺎرت ﺷﺎم را ﻧﻴﺰ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻪ وى واﮔﺬاﺷﺖ )‪18‬‬
‫ﻫﺠﺮى(‪ .‬در ﺷﺎم ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺳﺘﻌﺪاد ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﻰ و ﻗﺪرت ادارهﻳﻰ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﻓﺘﻮﺣﺎ را ﻛﻪ در آن‬
‫ﺣﺪود در اﻣﺎرت ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ا ﺳﻔﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﻛﺮد و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻋﺜ ن ﻫﻢ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ‬
‫او ﺑﻮد ﻗﺪرت و ﻗﻠﻤﺮو او رااﻓﺰود‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺷﺎم از آﺳﺎﻳﺶ و ﻓﺮاﻏﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﺮد و ﻧﻈﻢ و ﻧﺴﻘﻰ در ﻛﺎرﻫﺎى ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺘ دى در اﻳﻦ‬
‫ﴎزﻣ ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﺠﺎل داد ﻛﻪ ﻃﻮاﻳﻒ و اﻗﻮام ﻣﺠﺎور را ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺗﻄﻤﻴﻊ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸ ﻳﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻋﺜ ن را ﺑﻬﺎﻧﻪﻳﻰ ﻛﺮد ﺑﺮاى ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﺧﻮﻳﺶ‪ .‬اﺷﺘﻐﺎل ﻋﲆ)ع( ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎى داﺧﲆ‬
‫و ﺗﻬﺎون و ﺮد ﺳﭙﺎه او ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺑﻪ وى داد ﺗﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ و زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻛﻪ در ﻃﻰ آن ﺑﺎ ﺧﺪﻋﻪ و ﺣﻴﻠﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم او ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﺎران ﻋﲆ)ع(‬
‫ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ" و "ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ا وﻗﺎص" را ﻫﻢ درآورد‪ .‬ﻫﺮ‬
‫را ﻧﺎراﴇ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺪاى ﺑﻴﻄﺮﻓﻬﺎﻳﻰ ﻣﺜﻞ "‬
‫ﭼﻨﺪ اﻳﻦ راى را ﻧﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻗﺒﻮل ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮارج‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻫ ن ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺻﺖ داد ﻛﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺧﻴﺎﻻت‬
‫ﺧﻮﻳﺶ راﺑﮕ د‪ .‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﲆ)ع(‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻌﻰ را ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑ او و ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻼﻓﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﺮد و او در اورﺷﻠﻴﻢ ﺧﻮد را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اول وﺿﻊ ﺧﻮد را در ﺷﺎم ﻣﺤﻜﻤﱰ ﻛﺮد و ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﲆ)ع( را ﻫﻢ ﻛﻨﺎر زد‪ ،‬وﺣﺪت ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻼﻓﺖ را ﺗﺎﻣ ﻛﺮد‪ .‬دﻫﺎة ﻋﺮب‪ -‬ﭼﻮن "ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫ﻋﺎص"‪" ،‬ﻣﻐ ة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ" و "زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻴﻪ" ‪ -‬را ﺑﻬﺮ ﻧﺤﻮ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺻﻴﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘ ﻳﻞ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﺟﻠﺐ "زﻳﺎد" ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ او را ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ و ﭘﴪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﺷﻬﺎدت درﺳﺖ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎدر زﻳﺎد ‪ -‬ﻧﺎﻣﺶ ﺳﻤﻴﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭘﺪر ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻫﻤﺒﺴﱰ ﺷﺪه اﺳﺖ و زﻳﺎد ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﭘﴪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮادر ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ .‬اﻳﻦ دﻋﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻢ اﺳﻼم ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﴍع ﻓﺮزﻧﺪ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮاش‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮاى ﺟﻠﺐ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﴍع اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪاد و‬
‫در واﻗﻊ ﻫﻢ زﻳﺎد را رﺳﻮا ﻛﺮد ﻫﻢ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاى آن ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻛﺎردا زﻳﺎد در‬
‫ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻬﺮه ﺑﮕ د‪ .‬ﻛﺎر ﻋﺮاق را ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻐ ه و زﻳﺎد داد و ﻣﴫ را ﺑﻪ ﻋﻤﺮو‬
‫ﻋﺎص و ﭘﴪش‪ .‬ﺣﺠﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ داده ﺷﺪ ﻛﻪ راﻧﺪه رﺳﻮلﷲ ّ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻫﻢ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن از ﻛﺎر وﻻﻳﺎت ﻓﺮاﻏﺘﻰ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺎم وﻗﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﴏف ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﺤﻜﻴﻢ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨ ﺟﻬﺎزات ﺑﺤﺮى ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺧﺎرﺟﻰ را از ﴎ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﱪس و ردس را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‬
‫و دو ﺑﺎر ﻫﻢ ﭘﴪش ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﻪ ﺗﺴﺨ ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ -‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ از ﻣﺤﺎﴏه آن ﺷﻬﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪﻳﻰ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬ﻣﻬﻤﱰﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻪ از اﺳﺒﺎب ﻋﻤﺪه ﭘ وزﻳﻬﺎى او ﺑﻪ ﺷ ر آﻣﺪ‪ ،‬اﺑﺘﻜﺎرى ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫در اﻳﺠﺎد ﻟﺸﻜﺮ ﺷﺎم ﺑﻪ ﺧﺮج داد‪ :‬ﻟﺸﻜﺮى ﻛﻪ از رؤﺳﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰﻛﺮد و در ﭘﻴﺸﱪد‬
‫ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺑﻨﻰاﻣﻴﻪ از ﻫﻴﭻ اﻣﺮى ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮاى اﺧﻼف ﺧﻮد ﻟﺸﻜﺮى ﭘﺪﻳﺪ آورد‬
‫ورزﻳﺪه و ﻓﺪاﻛﺎر ﻛﻪ در آداب و ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت آن ﻇﺎﻫﺮا از ﺗﺠﺎرب روﻣﻴﻬﺎى ﺷﺎم ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ داﻳﻢ ﺑﻪ ﺑﻼد ﻣﺠﺎور‪ -‬ﺛﻐﻮر ﺑﻴﺰاﻧﺲ‪ -‬ﻣﻰﻛﺮد‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ را وى ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻏﺰوهﻫﺎى ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ و ﻣﻬﺎﺟ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﺎزه ﻧﻔﺲ ﻧﮕﺎه ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟ ت ﻣﺴﺘﻤﺮ‪ -‬اﻣﺎ ﻧﻘﺸﻪ ‪ -‬ﻻ ﻣﺤﺎﻟﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻓﺮﺻﺖ‬
‫آن ﻰداد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺴﻠﻤ ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻳﻜﺒﺎر ﻋﺪهﻳﻰ از ﻃﻮاﻳﻒ ﴎﺣﺪى ﺷ ل ﺳﻮرﻳﻪ ﻛﻪ‬
‫"ﺟﺮاﺟﻤﻪ" ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ‪ -‬ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ روﻣﻴﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ )ﺳﺎل ‪ 46‬ﻫﺠﺮى( و از ﻟﺒﻨﺎن ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪود ﻓﻠﺴﻄ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻳﻦ ﺟﺮاﺟﻤﻪ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻋﺪهﻳﻰ ﻫﻢ از ﻣﻮاﱃ و اﴎاى اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻰ ﻛﻪ ﻧﺎراﴇ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﻏﺎﺋﻠﻪ ﻋﻈﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ اﻣﭙﺮاﻃﻮر ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﻗﺮارى ﺑﺴﺖ ﻛﻪ وى از ﺣ ﻳﺖ‬
‫ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎن دﺳﺖ ﺑﺪارد و در ﻋﻮض اﴎاى روﻣﻰ را ﺑﮕ د ﺑﺎ ﺧﺮاﺟﻰ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻣﻮى‬
‫ﺟﺮاﺟﻤﻪ را ﴎ ﺟﺎى ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪ و اﮔﺮ ﭼﻪ ﻛﺎر ﺑﺮاى وى ﺗﺎ اﻧﺪازهﻳﻰ ﮔﺮان ﺎم ﺷﺪ؛ ﻟﻴﻜﻦ ﻏﺎﺋﻠﻪ ﺟﺮاﺟﻤﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ و اﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ ﺗﺎ دوره ﻋﺒﺪ اﳌﻠﻚ ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﻠﻚ اﻣﻮﻳﺎن ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﺷﺎم‬
‫ﺣﺎﺟﺖ داﻳﻢ داﺷﺖ و آن را در ﺣﻮادث ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﺷﻤﺮد‪ ،‬در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺎر ﻟﺸﻜﺮ ﺟﻬﺪ و دﻗﺘﻰ‬
‫ﺎم ورزﻳﺪ‪ -‬ﺟ ه آﻧﻬﺎ را دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺮد و در ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻮاﺟﺐ آﻧﻬﺎ اﻫﺘ م ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﺻﻼى ﻣﻌﺎوﻳﻪ راه ﺟﻨﮓ را ﭘﻴﺶ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻣﻮى ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺎر ﺑﻴﺖ اﳌﺎل ﻫﻢ از "ﴎﺟﻮن ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر"‪ -‬ﻳﻚ ﺗﻦ از‬
‫ﻧﺼﺎراى ﺷﺎم‪ -‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻈﻢ و ﻧﺴﻘﻰ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺑﻴﺖ اﳌﺎل ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺸﻬﺎى ﺑﻴﺤﺴﺎ را ﻛﻪ وى‬
‫ﺑﺮاىﺟﻠﺐ دﻫﺎة و روﺳﺎى ﻋﺮب ﻻزم داﺷﺖ ﻣﻴﴪ ﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻣﺮ زراﻋﺖ ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﴅ ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در اراﴇ ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﭼﺎهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻨﺪ و ﺳﺪﻫﺎﻳﻰ ﻫﻢ ﺑﺴﺖ‪ .‬در ﺷﺎم‪ ،‬ز ‪ -‬ﻧﺎﻣﺶ "ﻣﻴﺴﻮن"‪ -‬از‬
‫"ﺑﻨﻰ ﻛﻠﺐ" ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﻮاﻳﻒ ﺎ ﺷﺎم‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻳﺎﻓﺖ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻛﺎر ﻟﺸﻜﺮ‬
‫ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻳﺪ ﻧﺴﺒﺔ ﻣﺮﺗﺒﻰ ﻫﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﻛﺎر ﻏﺰو و ﻓﺘﻮح را ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺎ روﻣﻴﻬﺎ داﻳﻢ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺘﻴﺰ و آوﻳﺰ ﺑﻮد‪ -‬اﻣﺎ ﭘﻴﴩﻓﺘﻰ در آﻧﺠﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺼﺎراى‬
‫ﺷﺎم روش ﻣﻼﻳﻢ درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻣﺮ ﺧﺮاج و اداره ﻛﺎرﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﻴﺸﱰ از آﻧﻬﺎ ﻳﺎرى ﺟﺴﺖ و در واﻗﻊ‪،‬‬
‫از رﺳﻮم دﻳﻮا ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ از ﺗﺌﻮﻛﺮاﳻ ﺳﺎده و ﺑﺪوى ﺧﻠﻔﺎى راﺷﺪﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺧﻼﻓﺘﻰ ﻣﻮرو ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻌﺘﺪل ﭼﻴﺰى ﻛﻢ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺧﻮد او ﺑﺎ ﺣﻠﻢ و ﺗﺪﺑ ى ﻛﻪ‬
‫در ﺧﻮر ﻳﻚ "ﺳﻴﺪ" ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻴﻮخ ﻋﺮب و وﻓﺪﻫﺎى ﻗﺒﺎﻳﻞ را ﺟﻠﺐ و اداره ﻣﻰﻛﺮد و ﭼﻴﺰى از ﻧﻮع‬
‫ﻳﻚ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺪوى را‪ -‬ﺑﺎ ﻗﻠﻤﺮوى وﺳﻴﻊ ‪ -‬ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﺑﺮاى ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﴪش ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‬
‫ودر اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد‪ ،‬آن را اﻋﻼم ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاى ﺧﻮد او اﻟﺒﺘﻪ ﻳﻚ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺳﻴﺎﳻ ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪ و‬
‫در واﻗﻊ از ﻟﺤﺎظ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺎﻳﺪه را داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻛﺎرﻫﺎ ﺛﺒﺎ ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻮرو ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ﺷﻴﺨ و ﺑﻘﺎﻳﺎى ﺻﺤﺎﺑﻪ درﺳﺖ در ﻣﻰآﻣﺪ و ﻧﻪ اﺧﻼف اﻧﺼﺎر و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ آن را‬
‫ﻣﻰﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪ .‬از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺧﻮارج آن را رد ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻢ ﺷﻴﻌﻪ ﻋﺮاق از آن ﺧﺸﻤﮕ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻊ ﻫﺬا ﺑﺎ ﺗﺪﺑ و ﺣﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑ ﻣﺴﻠﻤ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‬
‫ﭘﻴﴩﻓﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ﺷﺼﺖ ﻫﺠﺮى ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد و از ﺧﻼﻓﺖ او‪،‬‬
‫ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در ﺎم اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل ذﻫﺒﻰ‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺎرض ﻋﻤﺪه ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻫﻴﭻ‬
‫ﺟﻨﮕﻰ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ .‬در دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﻋﻤﺮش ﺑﻪ آﺧﺮ رﺳﻴﺪ و در ﻗﱪﺳﺘﺎن "ﺑﺎب اﻟﺼﻐ " ﻛﻪ ﮔﻮرش ﻫﻨﻮز‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫آﻧﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻓﻮن ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از وﻓﺎت‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﴪش ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬در آﻧﺎﻃﻮﱃ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﻮر ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ "ﺿﺤﺎك ﺑﻦ‬
‫ﻗﻴﺲ" و "ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ" واﮔﺬار ﻛﺮد ﺗﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎز آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻠﻔﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﻣﻰ از ﻧﺎم ﻳﺰﻳﺪ ﺷﻮﻣﱰ و ﻧﻔﺮت اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﻼﻓﺖ ﻛﻮﺗﺎه او ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺳﻪ ﺳﺎل‬
‫و ﻧﻴﻢ ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﭼﻴﺰى ﺟﺰ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻓﺠﺎﻳﻊ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺎل‪ ،‬ﺣﺴ ﺑﻦ ﻋﲆ‬
‫)ع( را ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻏﺎرت ﻛﺮد و ﻳﻚ ﺳﺎل ﻫﻢ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﻪ ﺳﻨﮓ و آﺗﺶ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ واﻗﻌﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻳﻚ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﻳﻚ ﺧﺎﻧﺪان را ﻧﻨﮕ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬از ﺷﻮرﺑﺨﺘﻰ ﻧﻨﮓ ﻫﺮ ﺳﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫ﺑﺮ ﮔﺮدن او اﻓﺘﺎد‪ .‬ﭘﺪرش‪ ،‬در روزﻫﺎى آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺣﺠﺎز ﻃﺮﻳﻖ‬
‫دﻟﻨﻮازى ﭘﻴﺶ ﮔ د‪ ،‬ﺑﺎ اﻫﻞ ﻋﺮاق ﺗﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻫﺴﺖ ﻣﺪارا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺴ ﺑﻦ ﻋﲆ)ع( ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫وى ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻧﮕﺮاﻳﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ﺑﺎ وى ﺑﻪ ﺳﺘﻴﺰ ﺑﺮﺧﻴﺰد‪ ،‬ﺑﺮ او ﻫﻴﭻ رﺣﻢ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺰﻳﺪ اﻋﻼم ﺷﺪ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻰﻛﺮده ﺑﻮد‪ -‬ﻫﻢ ﺣﺴ ﺑﻦ ﻋﲆ)ع( از ﺑﻴﻌﺖ وى‬
‫ﴎﭘﻴﭽﻴﺪ و ﻫﻢ ﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ‪ .‬ﻏ از آﻧﻬﺎﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﺣﺎﴐ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل‬
‫ﺑﻴﻌﺖ او ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎر اﻳﻦ دو ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻰ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎ ﺣﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪﷲ ّ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ ﻧﺸ ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﮔﺮﻳﺰ و از ﻋﺰﻟﺖ و ﻋﺒﺎدت‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻃﻐﻴﺎن و ﺧﺮوج در ﺧﺎﻃﺮش ﻰآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﭘﴪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ از ﺧﻮد‪ ،‬راﻳﻰ و اﺳﺘﻘﻼﱃ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻳﺎران ﺑﻮد و ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﱰ ﺑﻪ زن و ﺗﻔﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻰاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺣﺴ )ع( اﻫﻞ ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﺳﻜﻮت ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ﻛﻪ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺎز داﻋﻴﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺴ )ع( در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺎﴐ ﻧﺸﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻳﺰﻳﺪ درآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺖ و ﭼﻮن اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﻴﻬﺎ ﻛﻪ از ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺰﻳﺪ داﺷﺘﻨﺪ او را ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وى از ﺣﺠﺎز راه ﻋﺮاق ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻳﺎرى ﻛﻮﻓﻴﺎن ﻛﻪ او را اﻣﺎم ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮﺧﻴﺰد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻋﻘﻴﻞ را‪ -‬ﻛﻪ ﭘﴪ ﻋﻤﺶ ﺑﻮد ‪ -‬ﺑﺮاى ﺗﺪارك ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻫﺠﺪه ﻫﺰار ﺗﻦ از اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ او‬
‫ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖﺣﺴ )ع( ﺑﻴﻌﺖﻛﺮدﻧﺪ و آﻣﺎدﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﺧﺮوج ﺑﺮ ﻳﺰﻳﺪ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﭼﻮن از ﻣﺎﺟﺮا‬
‫ﺧﱪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﻛﻮﻓﻪ ‪ -‬ﻧﻌ ن ﺑﻦ ﺑﺸ ‪ -‬را ﻛﻪ ﻣﺮدى ﺻﻠﺤﺠﻮ و ﺳﻼﻣﺖ ﻃﻠﺐ ﺑﻮد ﻋﺰل ﻛﺮد و‬
‫ﻋﺒﻴﺪﷲ ّ " ﭘﴪ زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻴﻪ را ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺮا ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬وى از ﺑﴫه ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ و در ﻃﻠﺐ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫"‬
‫و ﻳﺎران او ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﻧﺎﭼﺎر ﺧﺮوج ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﺎراﻧﺶ او را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﺧﺮ وى ﺑﻪ دﺳﺖﻋﺒﻴﺪﷲ ّ‬
‫ﺑﻦ زﻳﺎد ﺣﺎﻛﻢ ﻛﻮﻓﻪ اﻓﺘﺎد و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎنﺣﺴ ﺑﻦ ﻋﲆ)ع( ﻫﻢ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﺧﺮوج از ﻣﻜﻪ را ﺑﺮاى وى ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻰدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻋﺮاق ﺑ ون آﻣﺪ‪ .‬ﺟﺰ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺧﻮﻳﺸﺎن و‬
‫ﻋﺪهﻳﻰ از ﻳﺎران و ﺧﺪﻣﺘﻜﺎران ﻛﴗ ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﻮد‪ .‬در راه ﻓﺮزدق ﺷﺎﻋﺮ را دﻳﺪ ﻛﻪ از ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰآﻣﺪ‪.‬‬
‫از ﺣﺎل ﻛﻮﻓﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﮔﻔﺖ دﻟﻬﺎى ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺗﺴﺖ اﻣﺎ ﺷﻤﺸ ﻫﺎﺷﺎن در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻨﻰاﻣﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﺣﺴ )ع( ﺧﱪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻓﻴﺎن ﭘﻴ ن ﺷﻜﺴﺘﻪاﻧﺪ وﻋﺒﻴﺪﷲ ّ ﺑﻦ زﻳﺎد را ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺎرت ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨ در راه از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻠﻢ ﺧﱪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ در راه‬
‫ﺑﻪ وى ﺑﺮ ﻣﻰﺧﻮرد‪ ،‬وى را از آﻫﻨﮓ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻨﻊ ﻣﻰﻛﺮد و از ﻏﺪر ﻛﻮﻓﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪،‬‬
‫ﺣﺴ )ع( از راﻫﻰ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ داﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺪم ﺑﺎز ﭘﺲ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻃﻼﻳﻪ ﻟﺸﻜﺮﻋﺒﻴﺪﷲ ّ ﺑﻪ ﴎﻛﺮدﮔﻰ "ﺣﺮ ّ‬
‫ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ رﻳﺎﺣﻰ" در ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻮﻓﻪ ‪ -‬در ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺬﻳﺐ‪ -‬ﺑﻪ او ﺑﺮﺧﻮرد و ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺴ )ع(‬
‫ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ در ﻗﺮﻳﻪﻳﻰ ‪ -‬ﻧﺎﻣﺶ ﻛﺮﺑﻼ‪ -‬ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻟﺸﻜﺮى از ﺟﺎﻧﺐﻋﺒﻴﺪﷲ ّ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ‪،‬‬
‫ﭘﴪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ا وﻗﺎص ﴎﻛﺮده آن ﺑﻮد وﻋﺒﻴﺪﷲ ّ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رى ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬از وى‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ اول ﻛﺎر ﺣﺴ )ع( را ﺎم ﻛﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ رى ﺑﺮود‪ .‬در ﻛﺮﺑﻼ‪ ،‬ﺗﻼﻗﻰ ﻓﺮﻳﻘ روى داد‪ .‬ﺣﺴ‬
‫ﻛﻪ ﻏﺪر و ﻧﻔﺎق اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ را دﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮدد و ﺑﻪ ﺣﺠﺎز ﺑﺮود‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮ‬
‫راﴇ ﻧﺸﺪ و از وى ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ‪" .‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ" ﻛﻪ از‬
‫ﴎداران ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻮد در ﺳﺨﺘﮕ ى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺴ )ع( اﴏارى داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻟﻘﺎءﻋﺒﻴﺪﷲ ّ ‪ -‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ در ﻛﺮﺑﻼ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﻋﺜ ن را از ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ ‪ -‬ﺣﺘﻰ آب را ﺑﺮ ﺣﺴ )ع( ﺑﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﭼﻮن راه ﺻﻠﺢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ زدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺰو ﻟﺸﻜﺮﻋﺒﻴﺪﷲ ّ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﻣﻴﺪى ﺑﺮاى ﭘ وزى ﺣﺴ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﻰﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺴ )ع( ﻣﺮداﻧﻪ در اﻳﺴﺘﺎد و در ﺟﻨﮕﻰ ﻛﻪ روى داد از ﭘﺎى در آﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﱃ ﻛﻪ‬
‫ﳻ و ﺳﻪ زﺧﻢ ﻧﻴﺰه ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ و ﳻ و ﭼﻬﺎر زﺧﻢ ﺷﻤﺸ ‪ .‬ﻋﺪه زﻳﺎدى از ﻛﺴﺎن و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ در‬
‫ﻛﻨﺎر او ﻣﺮداﻧﻪ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و از دم ﺗﻴﻎ دﺷﻤﻦ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ )دﻫﻢ ﻣﺤﺮم ‪ 61‬ﻫﺠﺮت(‪ .‬اﺟﺴﺎد آﻧﻬﺎ را ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪،‬‬
‫ﻟﮕﺪﻛﻮب اﺳﺒﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﴎﻫﺎﺷﺎن را ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ و ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺧﻮدش ﻇﺎﻫﺮا‬
‫دﺳﺘﻮرى ﺑﺮاى ﻛﺸ ﺣﺴ )ع( ﻧﺪاده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻌﴣ رواﻳﺎت ﺗﻈﺎﻫﺮى ﻫﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ واﻗﻌﺎ‬
‫راﴇ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴ )ع( ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﻣﺴﺆول واﻗﻌﻰ ﺑﻮد‪ .‬از آن ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﻮاده‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﴗ ﺳﭙﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻄﺶ او ﮔﻮﻳﻰ ﺟﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺧﻮن ﺣﺴ )ع( ﻓﺮو‬
‫ﻰﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ او‪،‬ﻋﺒﻴﺪﷲ ّ زﻳﺎد در دﺷﻤﻨﻰ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﲆ)ع( اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺣﺘﻰ وﻗﺘﻰ ﻋﲆ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺴ )ع(‪ -‬زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ‪ -‬را در ﺟﺰو اﺳ ان ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮآﺷﻔﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ وى ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮل او‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺴﻞ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﻮد و وﻗﺘﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪش ﻛﻪ او ﻛﻮد اﺳﺖ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ و ﻛﺸ او را ﻋﺬرى‬
‫ﻰﺗﻮان ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ از او ﻛﺸﻒ ﻋﻮرت ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﻣﻮﻳﺶ رﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺸﻨﺪش و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ‬
‫اﺳ اﻧﺶ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﺎرى ﻛﻪ در آن اﻳﺎم ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﻃﻔﺎل ﻣﴩﻛﺎن ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻫﻢ اﻳﻦ ﻧﻮادﮔﺎن‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ و ﻋﲆ)ع( را ﺑﺮ ﺷﱰﻫﺎى ﻧﺎﻫﻤﻮار و ﺟﻬﺎز ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﺎم رواﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﻴﺎم ﺣﺴ ﺑﻦ ﻋﲆ)ع( ﺑﻪ آﺳﺎ در ﺧﻮن ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻛﻪ در دﻓﻊ آن‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ‪ ،‬رﺳﻮاﻳﻰ ﺑﺰرﮔﻰ ﺷﺪ ﺑﺮاى ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ‪ .‬در ﻋﺮاق و ﺣﺠﺎز وﺣﺘﻰ در ﺷﺎم ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻮاده‬
‫ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﴎ ﺧﻮنآﻟﻮدش را ﺑﺮ ﻧﻴﺰه ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻧﺎراﴇ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬درﺣﺠﺎز‪،‬ﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ﻛﻪ ﺧﻮد داﻋﻴﻪ ﺧﻼﻓﺖ داﺷﺖ و از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﴎ ﻓﺮو ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﺗﺒﻠﻴﻐﺎ ﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ در ﺣﺠﺎز‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﻨﻔﻮر ﺷﺪ و داﺳﺘﺎن ﺗﺒﻪﻛﺎرى و ﺑﻴﺪﻳﻨﻰ او‪ ،‬در ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ورد زﺑﺎﻧﻬﺎ ﮔﺸﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻴﺰ در اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤ ﻣﻼﻫﻰ و ﻣﻨﺎﻫﻰ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬اﻓﺮاط ﻣﻰﻛﺮد و در ﺣﻔﻆ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﴍﻳﻌﺖ‪ -‬و ﮔﺮ ﭼﻨﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬ﭼﻨﺪان اﻋﺘﻨﺎﻳﻰ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺮدى ﺑﻮد ﻋﴩت ﺟﻮى‪ ،‬اﻫﻞ ﴍاب‬
‫و اﻫﻞ ﺗﻔﺮﻳﺢ‪ .‬ﺧﻼﻓﺖ را ارث ﭘﺪر ﻣﻰﺷﻤﺮد و ﻣﺜﻞ ﻳﻚ ﺷﺎﻫﺰاده ﻛﺎر ﻣﺴﻠ ﻧﺎن را ﺳﺒﻚ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در‬
‫روزﮔﺎر ﭘﺪر‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻴﻞﻗﻠﺒﻰ ﺧﻮﻳﺶ در ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﺑﻪ ﻏﺰو رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﺟﺰ‬
‫ﺑﺪاﻧﭽﻪ دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺖ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ‪ :‬ﴍاب و ﺷﻜﺎر و ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ و ﺗﻔﺮﻳﺤﺎت دﻳﮕﺮ‪ .‬دﻟﺨﻮﳽ او ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻔﺮﻳﺤﺎت ﺧﻠﻴﻔﻪ را‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻰ در ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻢ ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ‬
‫و ﴍب ﺧﻤﺮ ﺑﺮ ﻣﻼ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﺧﻠﻴﻔﻪ از ﺷﻮﻗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﺎر داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮورش ﺑﺎز و ﻳﻮز و ﺳﮓ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻰورزﻳﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﺑﻮزﻳﻨﻪﻳﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ آن را اﺑﻮﻗﻴﺲ ﻧﺎم ﻧﻬﺎده ﺑﻮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﻋﻼﻗﻪﻳﻰ ﺧﺎص‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻰداد‪ .‬در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﴩت ﺧﻮﻳﺶ اﺑﻮﻗﻴﺲ را ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻣﻰﻧﺸﺎﻧﺪ و در ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت اﺳﺐ دوا او را‬
‫ﺑﺮ ﮔﻮرﺧﺮى وﺣﴙ ﻣﻰﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮارى واﻣﻰداﺷﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﱃ ﻛﻪ ﮔﻮرﺧﺮ را ﺑﻪ زﻳﻦ و ﺳﺘﺎم ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ‬
‫ﻣﻰآراﺳﺖ و اﺑﻮﻗﻴﺲ را ﻗﺒﺎى دﻳﺒﺎ و ﻛﻼه رﻧﮕﺎرﻧﮓ در ﻣﻰﭘﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻋﴩت آ واز ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ و ﴍاب‬
‫ﺧﺎﱃ ﻧﺒﻮد و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﴍاب ﻣﻰﺧﻮرد و ﺷﻌﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻣﻐﻨﻰ‪ ،‬ﮔﻮش ﻣﻰداد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺷﻌﺮدوﺳﺘﻰ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﴍاب و ﺷﻜﺎر اﻟﺒﺘﻪ او را ﻧﺰد ﻛﺴﺎ ﻛﻪ از ﻋﻘﺎﻳﺪ و آداب ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻘﺎﻳﺎﻳﻰ در‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻣﺤﺒﻮب ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن‪ ،‬ﻧﺼﺎراى ﺷﺎم ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وى ﻋﻼﻗﻪﻳﻰ ﺧﺎص اﻇﻬﺎر‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻮرخ ﻗﺪﻳﻢ ﻧﴫا ﻛﻪ ذﻳﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﺗﺌﻮﻓﺎﻧﺲ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎره او ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ‪" :‬ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﻣﻼﻳﻢ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺗﻔﺮﻋﻦ و ﺗﻜﱪ اﺟﺘﻨﺎب داﺷﺖ‪ ،‬ﺎم اﻗﻮاﻣﻰﻛﻪ ﺗﺤﺖ اﻧﻘﻴﺎد او‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺘﺶ ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻼل و ﺷﻜﻮه ﺷﺎﻫﺎن ﺑﻴﺰار ﺑﻮد و ﻣﺜﻞ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻋﺎدى ﻣﻰزﻳﺴﺖ‪ ".‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻏ ﻋﺎدى و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪآﻣﻴﺰ از ﭼﻨﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪﻳﻰ ﺷﻮخ ﭼﺸﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ اﻣ اﻣﻮﻳﺎن ﻫﺮ ﻗﺪر‬
‫ﻧﺰد ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻣﻨﻔﻮر ﺑﻮد ﻧﺰد ﻏ ﻣﺴﻠﻤ ﻣﺤﺒﻮب ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﻗﺴﺎو ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ و ﻋ ﻟﺶ در دﻓﻊ ﻗﻴﺎم ﺣﺴ )ع( ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﺧﺮوجﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ‬
‫ﻧﺸﺪ‪ .‬وى ﺧﻮدش ﻧﻮاده اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد و ﭘﺪرش ﭘﴪ ﻋﻤﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﺜﻞ ﭘﺪر‪ ،‬وى ﻧﻴﺰ داﻋﻴﻪ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ داﺷﺖ‪.‬ﻋﺒﺪﷲ ّ در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ دﻋﻮى ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از اﻃﺎﻋﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﴎ ﻓﺮو ﭘﻴﭽﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن‬
‫از ﻣﻜﻪ ﺑ ون ﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﻳﻚﭼﻨﺪ ﺧﺮوج او را ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﺸﻤﺮد‪ ،‬ﺧﺎﺻﻪ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻴﭻ‬
‫ﴐور درﺧﻮﻧﺮﻳﺰى اﻓﺮاط ﻛﻨﺪ و ﺑﻴﻬﻮده ﺧﺸﻢ و ﻧﻔﺮت ﻣﺮدم را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ‬
‫ﭼﻮن دﻳﺪ ﻛﻪﻋﺒﺪﷲ ّ ﴎ آﺷﺘﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ دﻓﻊ او ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻮن اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻢ ﺑﺮ ﺿﺪ وى‬
‫ﺷﻮرﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ‪ -‬و ﺣﺘﻰ ﺣﺎﻛﻢ اﻣﻮى ﺧﻮﻳﺶ‪ -‬را از ﺷﻬﺮ راﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺨﺴﺖ در‬
‫ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻟﺸﻜﺮى ﮔﺮان ﺑﻪ ﴎ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﴎﻛﺮدﮔﻰ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻛﻪ ﭘ ى ﺑﻮد ﺳﺨﺖ ﺑ ﺣﻢ و ﻛﻴﻨﻪﺟﻮﻳﻴﻬﺎى ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را ﻫﻨﻮز از ﻳﺎد ﻧﱪده ﺑﻮد‪ .‬درﺣﺮ ّه‪-‬‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ -‬ﺟﻨﮓ ﺳﺨﺘﻰ ﺑ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ روى داد و در ﭘﺎﻳﺎن آن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪ و‬
‫ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻢ‪ -‬و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺪان رﺿﺎ داده ﺑﻮد‪ -‬ﺷﻬﺮ ﻏﺎرت ﺷﺪ و ﺳﻪ روز ﻫﻢ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺠﺎوز‬
‫ﺷﺎﻣﻴﻬﺎ ﮔﺸﺖ )ذو اﻟﺤﺠﻪ ‪ 63‬ه‪.‬ق(‪ .‬در اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺮدان ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ زﻧﻬﺎ ﺗﺠﺎوز‬
‫رﻓﺖ و رﺳﻮاﻳﻰ‪ .‬در ﺑ ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺗﻦ ﻗﺎرﻳﺎن ﻗﺮآن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺸﺘﺎد ﺗﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ .‬از ﻛﺴﺎ ﻛﻪ در‬
‫ﺑﺪر ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﻳﻚ ﺗﻦ ﻫﻢ در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ واﻗﻌﻪ زﻧﺪه ﺎﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﻳﻚﺑﺎر دﻳﮕﺮ‪ -‬ﺑﻌﺪ از اﺣﺪ‪ -‬اﻧﺘﻘﺎم ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺪر را از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﻪ‬
‫روزﻏﺎرت و ﺗﺠﺎوز‪ ،‬ﻛﺴﺎ از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑ ون ﻧﮕﺮﻳﺨﺘﻪ و زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺎﭼﺎر ﴎ ﺑﻪ ﺧﻂ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن آوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﻴﻐﻤﱪ "ﻃﻴ ّﺒﻪ" ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪" ،‬ﻧﺘﻨﻪ" ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻮﻳﻨﺎك و‬
‫ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻳ ب را ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ درﺑﺎره ﺑﻼد ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد‪ -‬آزادﻛﺮدﮔﺎن ِ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪ ﺗﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻃﻠﻘﺎء ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻗﺮﻳﺶ را ﻃﻠﻘﺎء ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻐﻤﱪ)ص(‬
‫در ﺎم دورهﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺳﺎدات ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ اﻋﺮاب و ﻣ ﻟﻚ ﻣﻔﺘﻮﺣﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﻠﺒﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﻔﻮق آﻧﻬﺎ ﻰﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮى ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻢ زادﮔﺎن او‪.‬‬
‫"ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف"‪ ،‬ﻧﻴﺎى ﺑﺰرگ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻗﺼﻪﻳﻰ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺎ "ﻋﺒﺪ ﺷﻤﺲ" ﺟﺪ ﺑﺰرگ اﻣﻮﻳﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و وﻗﺘﻰ از ﻣﺎدر زاده ﺷﺪﻧﺪ ﺟﺪا ﻛﺮدﻧﺸﺎن ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﻴﻎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮى ﺧﻮد‬
‫ﻣﻨﺸﺎ ﻓﺎﱃ ﺷﺪ ﺑﺮاى ﻋﺪاوت دﻳﺮﻳﻦ ﺑ اﻋﻘﺎب او ﺑﺎ اﺧﻼف ﻋﺒﺪ ﺷﻤﺲ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻫﻢ ﺑ دو‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده داﺋﻢ ﺳﺘﻴﺰه ﺑﻮد و رﻗﺎﺑﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ وﻗﺘﻰ ﻫﺎﺷﻢ در ﺑﺎزرﮔﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﴩﻓﺘﻬﺎﻳﻰ ﻧﺎﻳﻞ آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﮕﺮى‬
‫و ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ او رﺷﻚ و ﺑﺪﺳﮕﺎﱃ ﺑﺮادرزادهاش "اﻣﻴﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺷﻤﺲ" را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‬
‫ﻛﺸﻴﺪ ﭘﻴﺶ ﻛﺎﻫﻦ و اﻣﻴﻪ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ وﻓﻖ ﴍﻃﻰ ﻛﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ده ﺳﺎﱃ‬
‫ﭼﻮن ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪهﻳﻰ ﻣﻰزﻳﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﺷﻤﻨﻰ ﻛﻪ ﺑ ﻫﺎﺷﻢ واﻣﻴ ّﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤ اﺧﺘﻼف ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن‪ -‬ﻧﻮاده اﻣﻴﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﻴﺦ ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﻤﺪ)ص(‪ -‬ﻧﻮاده ﻫﺎﺷﻢ ‪ -‬ﻗﺮار داد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ا‬
‫ﺳﻔﻴﺎن و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن او در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ اﻳﻦ ﻛﻴﻨﻪ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﭘﺪران را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻨﻰ‬
‫ﻫﺎﺷﻢ ﻧﻴﺰ‪ -‬در دوره اﻣﻮى ‪ -‬ﺟﺰ ﺑﻪ ﻧﺪرت در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺪرت ﻗﻮم ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺧﻮﻳﺸﺎن و‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺣﻴﺜﻴﺖ و ﺣﺸﻤﺖ ﻣﻌﻨﻮى ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در واﻗﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻗﺮآن ﻛﻪ ﻛﻼم ﺧﺪا ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻳﻚ ﻳﺎدﮔﺎر ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮ در ﺑ ﭘ وان ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻗﻰ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ :‬ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪى ﻛﻪ از او ﻣﺎﻧﺪ دﺧﱰش ﺑﻮد‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻛﻪ در‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﭘﴪ ﻋﻤﺶ ﻋﲆ)ع( ﺑﻮد و از او ﻓﺮزﻧﺪانداﺷﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم رﺣﻠﺖ ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( ﻫﻨﻮز ﳻ ﺳﺎﻟﺶ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭘﺪرش او را "ام اﺑﻴﻬﺎ" ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ از ﻣﺤﺒﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ او داﺷﺖ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ )ع( ﻫﻢ ﭘﺪر را ﺑﻪ ﺣﺪ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺖ و در ﻫﻤﻪ ﻛﺎرى ﺧﺸﻨﻮدى او را ﻣﻰﺟﺴﺖ‪ .‬ز ﺑﻮد ﺻﺒﻮر و ﭘﺮﻛﺎر‪ .‬در ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ و ﭘﺮورش ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻮﺻﻠﻪﻳﻰ ﺎم داﺷﺖ‪ :‬ﻓﻘﺮ و ﺑﺮﮔﻰ را ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ﻧﺨﺴﺘ درﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ‬
‫داﺷﺖ ﺑﺎ ﺻﱪ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻰ ﻫﻤﻮار ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ داﺷﺖ از ﭘﺎرﺳﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺑﻴﺸﱰ اوﻗﺎﺗﺶ‬
‫در ﺎز و روزه ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨ در زﻳﺎرت ﻗﺒﻮر و در دﺳﺘﮕ ى ﻣﺤﺘﺎﺟﺎن‪ .‬ﻻﻏﺮ و ﻧﺎزك اﻧﺪام ﺑﻮد‪.‬‬
‫راه رﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣﻰﻣﺎﻧﺴﺖ و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺶ ﻧﻴﺰ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮ ﺧﻼف ﭘﻨﺪار ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﺎن ﻧﻪ ﺑﻴ ر ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻮد و ﻧﻪ داﺋﻢ در ﺣﺎلﮔﺮﻳﻪ‪ .‬اﮔﺮ رواﻳﺘﻬﺎﻳﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از ﻧﺎﺗﻮا و ﻧﺎﻻ او ﺣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺣﺎل او‬
‫را در ﻫﻨﮕﺎم رﻧﺠﻮرى ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬دو ﺑﺎر ﺳﻔﺮ ﻛﺮدﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎرﻓﺮزﻧﺪ زادﻧﺶ‬
‫ﺑﻌﻼوه ﺳﺨﺘﻴﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﻪﻳﻰ ﺳﺎ داﺷﺖ‪ .‬در ﻛﻮد‬
‫ﺑﻪ ﭘﺪرش ﻋﻼﻗﻪﻳﻰ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻰورزﻳﺪ‪ .‬در ﻣﻜﻪ از ﻣﺮگ ﻣﺎدرش رﻧﺞ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮد و از ﺟﻔﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﴩﻛﺎن در‬
‫ﺣﻖ ﭘﺪرش ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎب ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻌﺪ از واﻗﻌﻪ اﺣﺪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎرى و ﺗﻴ ر ﭘﺪر‬
‫ﻣﻰﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﴎ ﻗﱪ ﺷﻬﻴﺪان ﻣﺴﻠ ن ﻣﻰرﻓﺖ و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ دﻋﺎ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬در رﻧﺠﻮرى ﭘﺪر‪ ،‬رﻧﺞ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﺮد و ﻣﻜﺮر از ﺑﻴﺘﺎ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﻴﻐﻤﱪ در اﻳﻦ ﺣﺎل در ﮔﻮش او ﭼﻴﺰى ﮔﻔﺖ و ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع(‬
‫ﺑﻪ ﺗﻠﺨﻰ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﭼﻴﺰى دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺖ و وى ﻟﺒﺨﻨﺪ زد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اول ﺑﺎر ﭘﻴﻐﻤﱪ وى را از ﻣﺮگ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺧﱪ داد و او از ﻧﻮﻣﻴﺪى ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ وى را ﻣﮋدهﻳﻰ داده ﺑﻮد ﺑﻪ دﻳﺪار و او از ﺷﺎدى ﺗﺒﺴﻢ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ وﻓﺎت ﭘﺪر ﺑﺮاى ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( ﺧﻴﲆ ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻰرﻓﺖ دردﻧﺎك ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﺻﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺰﻳﺪه ﻗﻮم‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻣﺸﺎور او ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄ ّﺎب درﺣﻖ ّ وى ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﭼﺸﻢ داﺷﺖ دﻟﺠﻮﻳﻰ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻫ ن روزﻫﺎى ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﻋﲆ)ع( و ﻫﻢ آن دﺳﺘﻪ از اﻧﺼﺎر راﻛﻪ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻣﺘﻨﺎع داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ وادارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮ در ﴎاى او‬
‫ﻫﻴﺰم ﮔﺮد آورد ﺗﺎ ﺑﺮ اﻓﺮوزد و ﺧﺎﻧﻪ را آﺗﺶ زﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺎب "ﻓﺪك" ﻧﻴﺰ دﻋﻮى او را ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و او‬
‫را آزرده ﺧﺎﻃﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺪك ﻗﺮﻳﻪﻳﻰ ﺑﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻴﱪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﺳﻪ روز راه از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻏﺎﻟﺒﺎ آن را ﺑﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﺣﻮﻳ ّﻂ در ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻴﱪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﻪﻳﻰ ﻳﻬﻮدى ﻧﺸ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻤﺪهاش ﺧﺮﻣﺎ و‬
‫ﻏﻼّت ﺑﻪ ﺷ ر ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﻴﱪ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻬﻮد ﻓﺪك از ﺑﻴﻢ ﺟﺎن راﴇ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻗﺮار آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻫﻢ در ﻓﺪك ﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻴﻤﻰ از زﻣ و از ﻛﺸﺖ آن را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( واﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻓﺪك ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﻓﺘﺢ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺧﺎﻟﺼﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻫﻢ ﻋﻮاﻳﺪ‬
‫آن را اﺧﺘﺼﺎص داد ﺑﻪ اﺑﻨﺎء اﻟﺴﺒﻴﻞ و ﺑﻪ ﺿﻌﻔﺎى ﺑﻨﻰﻫﺎﺷﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( و‬
‫ﻫﻤﭽﻨ ﻋﺒﺎس آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارث ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻇﺎﻫﺮا ﻋﺒﺎس ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻔﺖﺧﻠﻴﻔﻪ را ﻣﻰدﻳﺪ‬
‫ﻧﻮﻣﻴﺪ ﺷﺪ و از دﻋﻮى ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( در ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ آن ﺑﻪﺟﺪ ّ اﻳﺴﺘﺎد و ﻋﲆ ﻫﻢ از او ﺣ ﻳﺖ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺪﻋﻰ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻮاﻳﺪ آﻧﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫ ن ﻣﴫﻓﻬﺎﻳﻰ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ درﻋﻬﺪ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻰ ﻫﻢ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد از ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪان ار ﻰﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﻣﺎ ﺎﻧﺪ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ى ارث ﺗﻮ ﺑﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫اﻣﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ در ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻓﺪك اﴏار ﻛﺮد و ﮔﻮﻳﻨﺪ از ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺗﻮ‬
‫رﺳﻴﺪ؟ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﻔﺖ ﺑﻪ زن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ارث ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻰرﺳﺪ؟‬
‫ﺷﺎﻫﺪﻫﺎﻳﻰ ﻫﻢ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت دﻋﻮى داﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﻋﲆ وام ّ ا ﻦ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻣﺪﻋﻰ ﺷﺪ ﻛﻪ از ﭘﻴﻐﻤﱪ ارث ﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺟﻮاب اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﻣﺬاق ﻋﻤﺮ و اﺑﻮ‬
‫ﻋﺒﻴﺪه‪ -‬و دﻳﮕﺮ ﻳﺎران او ‪ -‬ﺧﻴﲆ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد زﻳﺮا ﻣﺎﺟﺮى ﻓﺪك ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ ارﴇ ﻰﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﺎ ﻛﻪ در دﻧﺒﺎﻟﻪ آن ﺑﺎز ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺧﻼﻓﺖ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮانﻣ اث‪ -‬ﻣﻄﺮح ﺷﻮد و ﺑﺴﻴﺎرى از اﻋﺮاب‬
‫در آن زﻣﺎن دﻟﺸﺎن ﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺒﻮت و ﺧﻼﻓﺖ ﻫﺮ دو در ﻳﻚ ﺧﺎﻧﺪان ﺟﻤﻊ ﺷﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دﻋﻮى‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ از ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣ اث ﻰﻣﺎﻧﺪ ﻫﻢ ﻓﺪك را از ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﻋﺒﺎس ﺑﺎز ﮔﺮﻓﺖ ﻫﻢ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( رﻧﺠﻴﺪ و دﻳﮕﺮ ﺗﺎ زﻧﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻪ روﺑﺮو ﺷﺪ و ﻧﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻫﻢ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( ﻣﺪت زﻳﺎدى زﻧﺪه ﺎﻧﺪ‪ .‬ﺻﺪ روز و ﺑﻪ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻗﻮﱃ ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﭘﺪر وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم او را ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬از آن ﻛﻪ ﻰﺧﻮاﺳﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺟﻨﺎزهاش ﺎز ﮔﺬارد‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( ﻧﻴﺰ داﺳﺘﺎن ﻓﺪك ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮاى ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪﻳﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ اﺑﻦ ﺧﻄ ّﺎب ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻌﴣ اﺧﺒﺎر‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﺑﺎ آن ﺑ ﻋﺒ ّﺎس و ﻋﲆ اﺧﺘﻼف اﻧﺪازد و ﴎاﻧﺠﺎم آن را ﺑﻪ‬
‫ﻋﲆ)ع( واﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارث ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻳﻚ ﺻﺪﻗﻪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ آن‬
‫ﻗﺮﻳﻪ را ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﻮاﻳﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪاش درآن زﻣﺎن ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ده ﻫﺰار دﻳﻨﺎر ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز از دﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( ﺑﺎز ﺳﺘﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ دﻳﮕﺮ ﺑﺎرش ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺲ داد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺗﻮﻟﻴﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ آﻧﭽﻪ در ﻧﻈﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣ اث ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد و ﻋﲆ)ع( ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﺗﻘﻮى ﻛﻪ در‬
‫ﻛﺎر دﻳﻦ داﺷﺖ‪ ،‬دﻋﻮى ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﺮد ﻣ اث ﺧﻠﻔﺎ ﺷﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫از ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( ﺟﺰ ﭘﴪاﻧﺶ ‪ -‬ﺣﺴﻦ)ع( و ﺣﺴ )ع(‪ -‬دو دﺧﱰ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﺪ‪" :‬زﻳﻨﺐ" و "ام ﻛﻠﺜﻮم"‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ "اﻣﺎﻣﻪ" دﺧﱰ ا اﻟﻌﺎص‪ -‬ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺮ زاده ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻮد از ﺧﻮاﻫﺮش زﻳﻨﺐ‪-‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮادﮔﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﺟﺎﻧﺐ دﺧﱰاﻧﺶ‪.‬‬

‫ﺟﺰ اﻳﻨﻬﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ -‬در ﻣﻌﻨﻰ ﻋﺎم‪ -‬ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺒﺎس ﺑﻮد‪ :‬ﻋﻤﻮى او و ﭼﻨﺪ ﭘﴪ ﻋﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺎس و اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ .‬از ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪" ،‬ﺟﻌﻔﺮ" در وﻗﻌﻪ ﻣﺆﺗﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و از وى‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻘﻴﻞ ﭼﻨﺪان اﻫﻤﻴﺘﻰ ﻧﺪاﺷﺖ و در اﺳﻼم ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﲆ)ع(‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ داﻣﺎد ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد ووﴅ ّ او ﻋﺒﺎس ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻋﻢ ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد ﺣﻴﺜﻴﺖ و اﻫﻤﻴﺖ ﻋﲆ را‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﻴﻐﻤﱪ او را دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺖ و در ﺣﻖ او ﺳﻔﺎرﺷﻬﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬وى ﺗﺎ ﭘﻴﻐﻤﱪ در‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻣﻜﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﻼم ﻧﻴﺎورد اﻣﺎ ﺑﺎ او ﺑﻪ دوﺳﺘﻰ و ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻰزﻳﺴﺖ‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﺎ ﻣﴩﻛﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد و‬
‫اﺳ ﻫﻢ ﺷﺪ اﻣﺎ‪ -‬ﻇﺎﻫﺮا ﻓﺪﻳﻪ‪ -‬ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﻐﻤﱪ آزاد ﺷﺪ و ﮔﻮﻳﻨﺪ اﺳﻼم آورد‪ .‬در ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﻫﺠﺮت ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻋﺎزم ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ وى ﭘﻴﻮﺳﺖ و از آن ﭘﺲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬در رﺣﻠﺖ ﭘﻴﻐﻤﱪ و‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻛﻔﻦ و دﻓﻦ او ﺑﺎ ﭘﴪان ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎﻋﺒﺪﷲ ّ و ﻓﻀﻞ‪ ،‬ﺣﻀﻮر داﺷﺖ و در اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺳﻘﻴﻔﻪ ﻫﻢ ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﻛﻨﺎر ﺑﺮادرزادهاش ﻋﲆ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﴪاﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﻋﲆ زﻧﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮانﺧﻮﻳﺸﺎن ﭘﻴﻐﻤﱪ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤ ﺣﺮﻣﺖ ﺎم داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻬﺮت و ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‬
‫ﻣﻮرد رﺷﮓﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ﻧﻴﺰ واﻗﻊ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫ﻣﺮواﻧﻴﺎن‬
‫ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺮوان‪ ،‬وارث ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻴﻬﺎ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻴﻬﺎى ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻬﺪ ﻳﺰﻳﺪ ﺷﺪ‪ .‬در آﻏﺎز ﺧﻼﻓﺖ او‪ ،‬ﻫﻢ ﺷﺎم‬
‫ﺎﻳﻞ ﻣﻰورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷ ل ﺷﺎم ﻫﻢ ﻋﺮﺿﻪ ﺗﺠﺎوز‬ ‫آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﻢ ﻋﺮاق‪ .‬ﻗﻴﺴﻴﻬﺎى ﺷﺎم ﺑﻪ ﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ‬
‫روﻣﻴﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﺮاق‪ ،‬ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻮد و ﺑﴫه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑ ‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر ﻛﻪ دﻋﻮى‬
‫ﺗﺸﻴﻊ و دﻋﻮﻳﻬﺎى دﻳﮕﺮ داﺷﺖ ﺑﺎ ﻳﺎرى ﻣﻮاﱃ و ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻛﻮﻓﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺷﻬﻴﺪان‬
‫ﻛﺮﺑﻼ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺗﻼن ﺣﺴ )ع( راﺑﻪ دﺳﺖ آورد و ﻛﺸﺖ و ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﻰ داد‪ .‬اﻣﺎ از‬
‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑ ﻛﻪ در ﺑﴫه ﻗﺪرت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﺎراﺿﻴﺎن ﻛﻮﻓﻪ ﻫﻢ ‪-‬از اﴍاف ﻋﺮب‪ -‬ﺑﺎ او ﴎ وﴎ ّ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن او ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ ﺑﴫه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺼﻌﺐ اﻓﺘﺎد و‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻣﻮى در اﻳﻦ زﻣﺎن در ﺷﺎم ﻫﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎﻳﻰ داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ و ﻓﻠﺴﻄ در ﺗﴫف ﻋ ل اﺑﻦ زﺑ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺮاﺟﻤﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺎم ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاى رﻓﻊ ﺗﺠﺎوز آﻧﻬﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ ﺧﺮاﺟﻰﺳﻨﮕ ‪ -‬ﻫﺮ ﺟﻤﻌﻪ ﻫﺰار دﻳﻨﺎر‪ -‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬در دﻣﺸﻖ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﻴﺒﺖ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻳﻚ ﺗﻦ از ﴎان اﻣﻮى‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ "ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ" ﻗﻴﺎم ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﺑﺮاى ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ او‪ ،‬وﻋﺪه وﻟﻴﻌﻬﺪى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪو ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺎم از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺳﺘﺨﻼص ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮى راه ﻛﻮﻓﻪ را ﭘﻴﺶ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ را ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﺎﴏه ﻃﻮﻻ ﺑﺎ ﺻﻠﺢ ﮔﺸﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﴎان ﻋﺮاق ﻫﻢ ﭘﻨﻬﺎ ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ وﻋﺪه و وﻋﻴﺪ از دور ﻣﺼﻌﺐ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻌﻬﺬا ﻣﺼﻌﺐ ﺑﺎ ﻋﺪهﻳﻰﻛﻪ داﺷﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻣﻮى‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و در ﺟﺎﻳﻰ‪ -‬ﻧﺎﻣﺶ ﺑﺎﺟﻤ ا ﺑ دو ﻟﺸﻜﺮ ﺗﻼﻗﻰ روى داد‪ .‬ﻣﺼﻌﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و در‬
‫دﻧﺒﺎل آن ﻋﺮاق ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺒﺪ اﳌﻠﻚ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﴎ ﻣﺼﻌﺐ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﴫ و ﺷﺎم‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻋﺮاق ﻣﺸﻜﻞ ﻋﻤﺪهﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫او ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﴫ و ﻦ و ﺧﺮاﺳﺎن و ﺳﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻪ ﺳﺎل در ﺣﺠﺎز داﻋﻴﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻜﻪ را ﭘﺎﻳﮕﺎه و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﴫه ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻮﱃ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﻜﻪ ﻫﺮﻛﺲ را ﻛﻪ از ﺷﺎم ﺑﺮاى ﺣﺞ و ﻃﻮاف ﻣﻰآﻣﺪ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮد وا ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﻛﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﻰ ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ اﻫﻞ ﺷﺎم را از ﺣﺞ ﻣﻨﻊ ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻰ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺣﺪﻳﺜﻰ ﻛﻪ از ﭘﻴﻐﻤﱪ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬در ﺑﻴﺖ اﳌﻘﺪس ﻗﺒﻪﻳﻰ ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻃﻮاف آن‪ -‬ﺑﻪ ﺟﺎىﻛﻌﺒﻪ‪ -‬وادار ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪﷲ ّ‬
‫زﺑ در ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻗﺪرت ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺴﺐ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻬﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻣﺪﻋﻴﺎن و ﻧﺎراﺿﻴﺎن را ﺑﻪ اﻋﺖ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫درآورد‪ .‬وى ﻣﺮدى ﺑﻮد ﺑﺨﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻨﺪﺧﻮى‪ ،‬ﺣﺴﻮد و ﻛﮋراى اﻣﺎ زﻫﺪ و ﺗﻘﻮاﻳﻰ ﻛﻢ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻰداد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ وﻗﺘﻰ ﺳﺠﻮد ﻣﻰﻛﺮد ﮔﻪ ﮔﺎه ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﭘﺸﺖ او ﻣﻰﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﮔﻮﻳﻰ از ﺳﻜﻮن و ﻃﻮل ﺳﺠﻮدش او‬
‫را دﻳﻮار ﮔ ن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬روزهﻫﺎى ﻃﻮﻻ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ رواﻳﺎت ﮔﺎه درﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻳﺎ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺑﺎر اﻓﻄﺎر ﻰﻛﺮد‪ .‬ﺷﺒﻬﺎ را ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ در ﻋﺒﺎدت و ﺎز ﻣﻰﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ .‬در ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺶ اﺛﺮ ﺳﺠﻮد‬
‫داﻳﻢ ﭘﻴﺪا ﺑﻮد‪ .‬از اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان از آن ﻓﺮو ﻣﻰﻣﺎﻧﺪﻧﺪ وى ﻫﻴﭻ ﻓﺘﻮر و ﻣﻼل ﺑﺠﺎى‬
‫ﻣﻰآورد‪ .‬ﺟﺎﻣﻪﻳﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎى دراز از ﺗﻦ ﺑ ون ﻧﻴﺎورد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ زﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻰداد‬
‫ﻣﺎﻟﺪوﺳﺖ ﺑﻮد و ﺑ ﺣﻢ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺘﮕ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ "ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ" و ﻋﺪهﻳﻰ از ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ را ﻣﺤﺎﴏه ﻛﺮد و ﻫﻴﻤﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ درﺧﺎﻧﻪﻫﺎﺷﺎن ﻧﻬﺎد‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ ﻛﻪ آﺗﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن در زﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ زور وادارﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﻛﻪ در ﻛﻮﻓﻪ از ﺣﺎل آﻧﻬﺎ آﮔﺎه ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺪهﻳﻰ ﺳﻮار ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﻴﺨﱪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ را‬
‫ﻧﺠﺎت دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﴪ اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﻔﻴﻪ را ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﺶ "ﺣﺴﻦ"‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺮ وى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﺒﺲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ اﺑﻦ‬
‫زﺑ در ﺻﺪد ﻗﺘﻠﺶ ﻫﻢ ﺑﺮآﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻪ ﺣﻴﻠﻪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ و از ﺣﺒﺲ ﮔﺮﻳﺨﺖ‪" .‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس" را‬
‫ﻫﻢ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬ﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ﺣﺘﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮد‪" ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑ " ﻧﻴﺰ ﻗﺴﺎوت و‬
‫ﻛﻴﻨﻪﻳﻰ ﺑﻴ ﻧﻨﺪ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﺮو را در ﻫ ن آﻏﺎز ﻛﺎر‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎ ﻋﺪهﻳﻰ ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‬
‫ﺗﺎ ﻛﺎرﻋﺒﺪﷲ ّ را ﻣﺤﱰﻣﺎﻧﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ رﺿﺎ ﻧﺪاد‪ .‬ﻳﺎران ﻋﻤﺮو از دور وى‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﺒﺪﷲ ّ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﻋﻤﺮو را ﻫﻢ ﺗﺴﻠﻴﻢﻋﺒﺪﷲ ّ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺑﺮادر‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮد ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ او را آوردﻧﺪ و ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﺮ در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪاﻧﺶ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ‬
‫زدﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻼك ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ ﻣﺮدى ﺑﻮد ﺳﺨﺘﮕ و ﺟﺎه ﻃﻠﺐ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ دو ﭼﻴﺰ‪ -‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت و ﺑﺨﻞ در ﻣﺎل او را از ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻣﻮى ﻣﻤﺘﺎز ﻣﻰﻛﺮد و اﻳﻦ دو ﺻﻔﺖ ﻧﻴﺰ اﻟﺒﺘﻪ ﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﭘ وزى او ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اوﻻد ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻣﺮوان ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻗﻠﺒﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ او ﻣﻰﮔﺮاﻳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ وى ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﺪاو ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ داﺷﺖ‪ ،‬از ﺧﻮﻳﺸﺎن و‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪان ﭘﻴﻐﻤﱪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﭘﺪرش "زﺑ " ﻋﻤﻪزاده ﭘﻴﻐﻤﱪ ﺑﻮد وﻣﺎدرش "اﺳ ء" ‪ -‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ‬
‫ذات اﻟﻨﻄﺎﻗ ‪ -‬دﺧﱰ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .‬ﺑﺮادرش "ﻣﺼﻌﺐ"‪" ،‬ﺳﻜﻴﻨﻪ" دﺧﱰ ﺣﺴ ﺑﻦ ﻋﲆ)ع( را در ﺣﺒﺎﻟﻪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد وى اوﻟ ﻣﻮﻟﻮد ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬وﻻدت او ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎﱃ ﺷﺪهﺑﻮد‪ .‬ﻫﻔﺖﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺑﻴﻌﺖ ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﱪ رﻓﺖ و ﭘﻴﻐﻤﱪ وﻗﺘﻰ او را دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻗﺼﺪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺴﻢ ﻛﺮد و ﺑﺎ او رﺳﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺠﺎى آورد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﺮدﺳﺎﱃ در واﻗﻌﻪ ﻳﺮﻣﻮك ﺑﺎ ﭘﺪر‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻟﺸﻜﺮﻛﴙ ﻣﴫ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد و ﺣﺘﻰ ﺑﺎ "ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ا اﻟﴪح"‬
‫در ﺟﻨﮕﻬﺎى اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﴍﻛﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ "ﺳﻌﻴﺪ اﺑﻦ اﻟﻌﺎص" در ﻓﺘﺢ ﺷ ل اﻳﺮان و ﺑﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ در ﺟﻨﮓ‬
‫ﺟﻤﻞ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺠﺎز او را از دﻻوران و ﻓﺎرﺳﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ و او در دﻓﺎع از ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺳﺨﺘﻰ و ﻣﻘﺎوﻣﺘﻰ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻛﻢ ﻧﻈ و دﻻوراﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻓﱰ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو او وﺳﻌﺘﻰ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وى ﻛﻌﺒﻪ را ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮد را اﻣ اﳌﺆﻣﻨ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ و در ﺷﺎم و ﻣﴫ و ﻦ و ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺴﺎ ﻛﻪ از ﺧﻼﻓﺖ اﻣﻮﻳﺎن ﻧﺎراﴇ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸ را ﺑﻪ وى ﺑﺎز‬
‫ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻇﻬﻮر ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔﻰ ﺷﺪ ﺑﺮاى ﺑﺴﻂ ﺧﻼﻓﺖ او‪ .‬ﻏﻠﺒﻪ ﻣﺼﻌﺐ ﻧﻴﺰ در ﻋﺮاق دوام‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮارج ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻳﺰﻳﺪ از وى ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﺠﺪ و ﻃﺎﺋﻒ را از ﺗﴫف او ﺧﺎرج‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺤﺮﻳﻦ و ﺣﴬﻣﻮت و ﻦ را‪ .‬ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ ﻫﻢ ﭼﻮن ﺑﺮ ﻋﺮاق دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﴎدار ﺧﻮﻳﺶ‬
‫"ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺛﻘﻔﻰ" را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮاى رﻓﻊ ﻏﺎﺋﻠﻪ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺣﺠﺎج ﺑﺎ ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺲ ﻗﺼﺪ‬
‫ﺣﺠﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ در ﻃﺎﺋﻒ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻪ ﻳﺎرى او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ازﻃﺎﺋﻒ‬
‫ﺣﺠﺎج ﺑﴪﻋﺒﺪﷲ ّ زﺑ رﻓﺖ و ﻣﻜﻪ را در ﺣﺼﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻛﻮهﻫﺎى اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺷﻬﺮ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫را ﺳﻨﮕﺒﺎران ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ روز ﺻﺎﻋﻘﻪﻳﻰ ﻓﺮوداﻓﺘﺎد و ده دوازده ﺗﻦ ﺷﺎﻣﻰ را از ﭘﺎى درآورد‪.‬‬
‫ﺷﺎﻣﻴﻬﺎ ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻠﻴﻪ را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺣﺠﺎج ﺑﺮاى آن ﻛﻪ ﺗﺮس ﻗﻮم را ﻓﺮو‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﺳﻨﮓ در ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ ﻧﻬﺎد و ﺑﺎ ﺧﻮﻧﴪدى و ﺑﻴﻘﻴﺪى ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮد در اﻳﻦ‬
‫ﻧﻮاﺣﻰ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪهام و اﻳﻦ ﴎزﻣ را ﺧﻮب ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻢ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ ﺻﺎﻋﻘﻪ و ﻃﻮﻓﺎن زﻳﺎد روى ﻣﻰدﻫﺪ و‬
‫ﺟﺎى ﻧﮕﺮا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻣﺤﺎﴏه ﺳﺨﺖ ﺷﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺎه ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬از ﻣﻨﺠﻨﻴﻘﻬﺎ در ﻃﻮل ﻣﺪت‬
‫ﻣﺤﺎﴏه آﺳﻴﺐ ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ وﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﺮاى آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﺳﻴﺐ ﻧﺮﺳﺪ در اﻃﺮاف آن‬
‫ﭼﺎدرﻫﺎ ﻧﺼﺐ ﻛﺮد و ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﻨﮕﺒﺎران ﺳﺨﺖ در ﻣﺴﺠﺪ اﺟﺘ ع داﺷﺖ و ﺎز ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﺣﺮم را‬
‫ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﺷﻤﺮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻣﻴﻬﺎ ﺑﺮاى او ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺻﻠﺢ آﻣﺪ ﺑﺎ اﻣﺎن ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻋﺒﺪﷲ ّ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻧﻮﻣﻴﺪى ﺟﻨﮓ را اداﻣﻪ داد‪ .‬اﻧﺪك اﻧﺪك ﺑﻴﺸﱰﻳﻨﻪ ﻳﺎران از ﮔﺮد او ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻰ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻛﺴﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ را ﺑﻴﻔﺎﻳﺪه ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬او را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎز‬
‫ﻫﻤﺮاه وى ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ وﻗﺘﻰ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد ﻫﻤﮕﻰ راى دادﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺮك ﻣﺨﺎﺻﻤﻪ‪ .‬اﻣﺎﻋﺒﺪﷲ ّ راﴇ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻠﺢ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺒﻮد و وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻣﺎدرش‪ -‬ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﭘ ى ﺑﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻮدﺳﺎﻟﻪ‪ -‬در اﻳﻦ ﺑﺎب راى زد‬
‫ﭘ زن ﻧﻴﺰ وى را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﭘﺎﻳﺪارى ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺘﻰﮔﻔﺖ ﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺗﺮا ﺑﺎزﻳﭽﻪ‬
‫ى‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳ ء او را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔ ﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺰرﮔﻮار زﻳﺴﺘﻰ ﻫ ن ﺑﻬﱰ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺣﺘﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎوﺟﻮد ﭘ ى و ﻧﺎﺗﻮا او را در ﭘﻮﺷﻴﺪن ﺟﺎﻣﻪ ﺟﻨﮓ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد‪.‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑ ون‬
‫آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻋﺪه ﻣﻌﺪودى ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ در ﺟﻠﻮ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺮداﻧﻪ‬
‫او اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺎﺻﲆ ﻧﺪاد و ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻜﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن او )ﺟ دى‪ 73‬ﻫﺠﺮت( ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل ﻛﺸﻤﻜﺶ و ﺳﺘﻴﺰ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﴎﻋﺒﺪﷲ ّ را ﺑﻪ ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺟﺴﺪش را ﺑﺮ دار‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺪﻳﻢ اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﺣﻜﻢ‪ -‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﻟﻬﺎ دﺷﻤﻨﻰ و آﺧﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻳﺎرى ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺷﺎم ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻛﻪ دو ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺰرگ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬از ﭘﺎ درآورﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ را‬
‫ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﺒﻞ‪ -‬ﺧﺪاى ﺳﺎﺑﻖ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ -‬ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻜﻮﺑﻨﺪ و ﺑﺴﻮزﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻫﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺟﻨﮓ ﺑﺪر و اﺣﺪ از آﻧﺠﺎ راه اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬در دﻧﺒﺎل واﻗﻌﻪﺣﺮ ّه‪ ،‬آﺧﻮر اﺳﺒﺎن‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﻮﻳﻰ ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ‪ ،‬ﻧﻮاده ﻣﺮوان ﺑﻪ دﺳﺖ ﴎدار ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺣﺠﺎج ﻫﻢ اﻧﺘﻘﺎم ﻛﺸﺘﮕﺎن‬
‫ﺑﺪر و ﺻﻔ را ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻢ ﺧﻮن ﻋﺜ ن را ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫اﻧﺤﻄﺎط و ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻋﺮ‬

‫ﭘﺲ از "ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ" ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ "ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ" رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ اوﻗﺎت او ﻣﴫوف ﻋﻴﺶ و ﻧﻮش‬
‫ﺑﻮد‪ .‬از ﻫ ن اول‪ ،‬اﺻﻼﺣﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ در ﻛﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻐﻮ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺼﺎرى ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﺷﺎن را ﺑﺎز ﺳﺘﺎﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ ﻣﺘﻬﻢ داﺷﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮﻣﺎ از آن ﻣﻨﻊ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨ ﺑﺮﺧﻼف دﺳﺘﻮر ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ از ذﻣﻴﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﺳﻼم‬
‫ﻣﻰآوردﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺜﻞ ﻋﻬﺪ ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﺧﺮاج ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬داﻣﺎد ﺑﺮادر ﺣﺠﺎج ﺑﻮد و ﻣﺮدى‬
‫ﺑﻮد ﻋﴩت ﺟﻮى و ﺑﻨﺪ و ﺑﺎر ‪.‬ﻋ ﱃ را ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﮔ ﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴ داد و دﺳﺖ ﺣﻜﺎم‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را در ﺗﻌﺪى ﮔﺸﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻮدش ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﺪﺑ ى‪ ،‬اوﻗﺎت را ﴏف ﺷﻜﺎر و ﻋﴩت ﻮد‪ .‬ﻋﻼﻗﻪﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ از روى اﺣﺘﻴﺎﻃﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻴﺴﻴﻬﺎى ﺷﺎم ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺸﻢ و ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ ﺎﻧﻴﻬﺎ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺮوج "ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻬﻠﺐ" در ﻋﺮاق‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮ آﺳﻮده او را ﻳﻚ ﭼﻨﺪ ﻣﺸﻮش ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻬﻠﺐ را‪ ،‬ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎﺑﺖ ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﳌﺎل داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز‬
‫ﻣﺪﻳﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺣﺠﺎج ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﺎزه ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﺑﻮدﻧﺪ از وى ﺷﻜﺎﻳﺘﻬﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻰدﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺎرهﻳﻰ ﻧﺪاﺷﺖ ﺟﺰ آن ﻛﻪ ﴎ ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺮدارد‪ .‬اﻋﺮاب ﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺎراﴇ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ او ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﴫه و ﺗﻮاﺑﻊ آن ﺗﺎ ﻓﺎرس و ﻛﺮﻣﺎن ﻳﻚ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺎراﺿﻴﻬﺎ‬
‫اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺑﺮادر ﺧﻠﻴﻔﻪ‪" ،‬ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ" در دﻓﻊ اﺑﻦ ﻣﻬﻠﺐ ﺷﻮر و ﺣﺮارت ﺑﻪ ﺧﺮج داد‪ .‬در ﺟﻨﮕﻰ‬
‫ﻛﻪ در ﻋﻘﺮ ﺑﺎﺑﻞ‪ -‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻮﻓﻪ ‪ -‬روى داد‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻬﻠّﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﺶ ﻫﻢ ﻣﺘﻮارى ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪﻧﺪ وﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎﻧﺸﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﺮده ﻓﺮوﺷﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﱃ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ ﺑﻪ دﻓﻊ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻬﻠﺐ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﴎﮔﺮم ﻋﺸﻘﺒﺎزى و ﺑﺎدهﭘﻴ ﻳﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫دو زن راﻣﺸﮕﺮ‪-‬ﺣﺒ ّﺎﺑﻪ و ﺳﻼّﻣﻪ ﻛﻪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ آورده ﺑﻮد‪ -‬ﻋﻘﻞ و اراده وى را در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ در‬
‫ﻛﺎرﻫﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻰورزﻳﺪﻧﺪ وﻋ ّ ل و ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﮔﻪ ﮔﺎه ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺣﺒﺎﺑﻪ‬
‫ﻣﺮد و ﺧﻠﻴﻔﻪ دﻳﻮاﻧﻪ ﻫﻢ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﻏﺼﻪ ﻫﻼك ﺷﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻮدﻛﴙ ﻛﺮد‪) .‬ﺷﻌﺒﺎن ‪ 105‬ﻫﺠﺮى‬
‫ﻗﻤﺮى(‪.‬‬

‫ﻫﺸﺎم ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از او ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺮادر‪ ،‬ﻣﺮد ﻛﺎر ﺑﻮد اﻣﺎ ﺗﻨﺪﺧﻮ ﺑﻮد و ﻣﺎﻟﺪوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮاق را ﺑﻪ "ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦﻋﺒﺪﷲ ّ ﻗﴪى" داد ﻛﻪ از اﻋﻮان ﺣﺠﺎج ﺑﻮد و ﺑﻪ زﻧﺪﻗﻪ و ﻣﺎﻧﻮﻳﺖ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﺎﻟﺪ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﺮادرش اﺳﺪ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﭼﻨﺪ از ﺟﺎﻧﺐ او در ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺳﺘﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮد و ﻣﺎل ﻓﺮاوان اﻧﺪوﺧﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد در‬
‫ﻣﺎل وى ﻃﻤﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻌﺎﻳﺖ ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎن او را ﻋﺰل ﻛﺮد و ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ و‬
‫ﻫﻤﺸﻬﺮى ﺣﺠﺎج را ﺑﺠﺎﻳﺶ ﮔ ﺷﺖ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ روم را ﻫﻢ اداﻣﻪ داد‪ -‬از راه ﺧﺸ و ﻫﻢ از درﻳﺎ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر‬
‫ﻧﻴﺰ ﺧﻮدش ﺑﻪ دﻓﻊ ﻫﺠﻮم دﺷﻤﻦ رﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮادرش‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﻪ و ﭘﴪ ﻋﻤﺶ‪ ،‬ﻣﺮوان اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ‬
‫در اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻛﻮﺷﴙ ﺎم ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻧﺪﻟﺲ ﻫﻢ ﻓﺘﻮﺣﺎت اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﭘﻮاﺗﻴﻪ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺳﺨﺘﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وارد ﻛﺮد )‪ 114‬ه‪ (.‬ﻫﺸﺎم ﻫﻢ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر واﱃ اﻧﺪﻟﺲ را ﻋﻮض ﻛﺮد دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ در آن ﺳﻮى ﭘ ﻧﻪ ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻋﺮاق "زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﲆ" ﻛﻪ داﻋﻴﻪ ﺧﻼﻓﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻋﺪه دروغ‬
‫اﴍاف ﻛﻮﻓﻪ دل ﺑﺴﺖ و ﺑﺮ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺧﺮوج ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻧﻴﺎﻓﺖ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ )‪ 122‬ﻫﺠﺮت(‪ .‬ﺑﺮﺑﺮﻫﺎ‬
‫ﻫﻢ در ﺷ ل اﻓﺮﻳﻘﺎ ﴎ ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺮآوردﻧﺪ‪ ،‬از آن ﻛﻪ اﻋﺮاب ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻐﺪ‬
‫ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ‪ ،‬ﻧﺎرﺿﺎﻳﻴﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﴎﻛﴙ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ "ﻧﴫ ﺑﻦ ﺳﻴﺎر"‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺰودى ﺑﺮ اوﺿﺎع ﻣﺴﻠﻂ‬
‫ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻫﺸﺎم ﺑﺎ وﺟﻮد ورزﻳﺪﮔﻰ و اﺳﺘﻌﺪادى ﻛﻪ در ﻛﺎر اداره ﻧﺸﺎن ﻣﻰداد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻨﮓ ﭼﺸﻤﻴﻬﺎ و‬
‫ﺑﺪﺧﻮﻳﻴﻬﺎ ﻛﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از اﻧﺤﻄﺎط و ﻓﺴﺎدى ﻛﻪ در دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻼﻓﺖ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺟﻠﻮ ﺑﮕ د و‬
‫اﻳﻦ ﻓﺴﺎد ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﺧﻼﻓﺖ ﺟﺎﻧﺸ او‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺮادرزادهاش "وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ" ﺑﻮد‪ -‬ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬

‫اﻳﻦ وﻟﻴﺪ ﺛﺎ ‪ ،‬ﺗﺠﺴﻢ ﻳﻚ ﻋﺮب ﺟﺎﻫﲆ ﺑﻮد در ﻋﻬﺪ اﺳﻼم‪ .‬ﺑﻴﺒﺎك و دﻟ ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﻰ ﮔﺸﺎده داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﻌﺮ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻰورزﻳﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮش ﻰﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬دﻳﻦ ﺑﻮد و ﺧﺪا‪ .‬در دﻣﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﺠﺎ ﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎدﻳﻪ رﻓﺖ و در ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﺪ ﺎن و ﻣﻄﺮﺑﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻏﺮق در ﻋﴩت‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺎدﻳﻪ ﭘﻴﺶ از ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﻔﺮﻳﺢ ﺧﻮد ﺑﻨﺎﻳﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪-‬ﻗﺼ ﻋﻤﺮو‪ -‬و در آﻧﺠﺎ اوﻗﺎت‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﻜﺎر و ﺗﻔﺮﻳﺢ ﺑﴪ ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮر در ﺑﺎدﻳﻪ ﻗﴫى‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ آﮔﻨﺪه ﺑﻮد از زﻳﺒﺎﻳﻰ و ﻟﺬت‪ .‬زﻧﺪﮔﻰ او در اﻳﻦ ﻗﴫ ﻳﺎ ﻗﺼ ﻋﻤﺮو ﻫﻤﻪ در ﺗﻔﺮﻳﺢ‬
‫و ﺷﻜﺎر و ﻣﺴﺘﻰ ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﴍاب و ﻣﺴﺘﻰ‪ ،‬ﺷﻌﺮ او و ﺷﺎﻋﺮان درﮔﺎه او را رﻧﮓ ﺗﺎزهﻳﻰ داد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺷﻌﺎر ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﻤﺮ و ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در ﻫﺠﻮ و ﻓﺨﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و زﻧﺪﮔﻰ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را اﺣﻴﺎء‬
‫ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬درﺑﺎر او ﻣﺠﻤﻌﻰ ﺑﻮد از ﻣﻄﺮﺑﺎن و اﻫﻞ ﻏﻨﺎ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻫﺮ ﺟﺎ‪ ،‬ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻠﺐ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﻫﺸﺎم‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺨﻞ وﺧﺴ ّ ﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺧﺮج ﺑﻨﺪ و ﺑﺎرﻳﻬﺎى ﺧﻮد ﻛﺮد و‬
‫ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﴍوع ﻛﺮد ﺑﻪ ﺳﺨﺘﮕ ى و ﺗﻌﺪى ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‪ .‬در زﻣﺎن او‪ ،‬ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ زﻳﺪ در ﺟﻮز ﺟﺎﻧﺎن ﺧﺮوج‬
‫ﻛﺮد و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻴﺪ ﺣﺘﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از ﺷﻘﺎوت و ﺳﺘﻢ ﺑﺎز ﻧﺎﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪانﻫﺸﺎم‪-‬‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻣﺤﻤﺪ‪ -‬را ﻛﻪ ﭘﴪ ﻋﻤﺶ ﺑﻮدﻧﺪ در زﻳﺮ ﻋﺬاب ﻛﺸﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﻗﴪى را ﻫﻢ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ در‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻳﻮﺳﻒ ﺛﻘﻔﻰ ﻫﻼك ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ وﻟﻴﺪ ﻧﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺮآن را ﻧﮕﻪ ﻣﻰداﺷﺖ ﻧﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻛﻌﺒﻪ‬
‫را‪ .‬از ﺑﻨﺪ و ﺑﺎرﻳﻬﺎى او ﺳﺨﻨﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺸﻢ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠ ﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮگ و ﺷﻜﻨﺠﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﻛﻪ وى ﻣﺴﺆول آن ﺑﻮد ﺎﻧﻴﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺪت از او ﻧﺎراﴇ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺎرﺿﺎﻳﻴﻬﺎى وﻻﻳﺎت ﻛﻪ در ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﻣﻴﺪا ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴ ّﺖ داﻋﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ داده ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﺎم ﻧﻴﺰ راه ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻗﺪرﻳﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻫﺸﺎم ﴎﻛﻮ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﴎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻣﺮواﻧﻴﺎن‪ -‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﳌﻠﻚ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤﺪﺳﺘﻰ آﻧﻬﺎ و‬
‫ﺎﻧﻴﻬﺎى ﺷﺎم ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﻮرﻳﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺮواﻧﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻛﻪ از رﻓﺘﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺎراﴇ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺪﻋﻰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺑﺎدﻳﻪ ﴎﮔﺮم ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﺷﻜﺎرﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﻏﺎﻓﻠﮕ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎراﺿﻴﻬﺎ از‬
‫دﻣﺸﻖ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ او ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺘﻰ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻴﻔﺎﻳﺪه‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻓﺮار ﻛﺮد و در ﻗﴫ ﺻﺨﺮاء‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪) .‬ﺟ دى اﻟﺜﺎﻧﻴﻪ ‪ 126‬ﻫﺠﺮى( ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻬﺪ وﻟﻴﺪ ﺛﺎ و در ﻣﺎﺟﺮاى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ‪،‬‬
‫آن رﺷﺘﻪ اﺗﺤﺎد ﻛﻪ از ﻋﻬﺪ ﻋﺜ ن و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻴﺎن اﻣﻮﻳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺴﻴﺨﺖ و ﺧﻼف و ﻧﺰاع ﺑ آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪﻳﻰ‬
‫ﺷﺪ ﺑﺮاى ﭘﻴﴩﻓﺖ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺸﺎن ﻛﻪ از ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﺮاى ﺳﻘﻮط آﻧﻬﺎ ﭘﻨﻬﺎ ﻛﺎر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﻓﺖ اﻳﻦﻣﺪ ّ ﻋﻰ ﻫﻢ ﻃﻮﱃ ﻧﻜﺸﻴﺪ و ﻳﺰﻳﺪ ﺛﺎﻟﺚ ﺑﻌﺪ از ﭘﻨﺞ ﺷﺶ ﻣﺎه ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻣﺪت وى ﺗﻈﺎﻫﺮى ﺑﻪ ﺻﻼح ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻧﻴﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ واﻗﻌﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺑﻪ ﺻﻼح ﻛﺎرﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن وﻇﻴﻔﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺣﺠﺎز را ﺑﻪ ﻣﻘﺪارى ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از او اﻓﺰوده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻢ ﻛﺮد‪ ،‬او را ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻬﺪ او در ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﻫﺎ اﺧﺘﻼف ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ :‬در ﺧﺮاﺳﺎن داﻋﻴﺎن ﻋﺒﺎﳻ و در ﻋﺮاق‬
‫ﺧﻮارج ﺑﻪ ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺧﺎﻧﮕﻰ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺟﺪاﻳﻰ اﻓﮕﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎم را ﻫﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﻨﻘﺎد اﻣﻮﻳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬دﭼﺎر ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺮوان ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪-‬م ﻋﺮوف ﺑﻪ ﺣ ر‪ -‬در ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﴎ‬
‫ﺑﺮآورد و ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬او را راﴇ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ‪.‬ﺟﺎﻧﺸ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮادرش اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎر او ﻗﺮارى ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺮوان ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ آن ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﭘﴪان وﻟﻴﺪ‪ -‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻘﺘﻮل‪ -‬را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮى آﻫﻨﮓ ﺷﺎم ﻛﺮد‪ .‬در ﮔ و دار اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا‪ ،‬ﭘﴪان وﻟﻴﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮوان‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪) .‬ﺻﻔﺮ ‪ 127‬ﻫﺠﺮى ﻗﻤﺮى(‪.‬‬

‫اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻣﻮى‪ ،‬ﻣﺎدرش ﻛﺮد ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮﱃ ﻛﻨﻴﺰى ﺑﻮد از آن اﺑﻦ اﺷﱰ ﻳﺎ از آن ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑ ‪.‬‬
‫ﭘﺪرش ﻫﻢ ﺳﺎﻟﻬﺎ در ﴎﺣﺪ روم ﺟﻨﮓ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ در ﻃﻰ ﺣﻜﻮﻣﺖ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫دﻳﺮى ﺑﺎ ﻃﻮاﻳﻒ و اﻗﻮام ﺑﻮﻣﻰ ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬زد و ﺧﻮرد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو در ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺗﺠﺮﺑﻪﻳﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورده ﺑﻮد و ﺣﺘﻰ در وﺿﻊ ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ اﺻﻼﺣﺎ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد‪ .‬وى در دﻧﺒﺎل ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻗﻴﺴﻴﻬﺎى ﺷﺎم‪ ،‬ﻛﻠﺒﻴﻬﺎ را ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻊ و ﺣﺎﻣﻰ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ داد‪ ،‬ﺑﻪ دﻣﺸﻖ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺗﻜﻴﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻴﺴﻴﻬﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻠﺒﻴﻬﺎ را ﺑﺮ ﺿﺪ‬
 ‫‪www.LiLiBook.ir‬‬
‫وى ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن وا داﺷﺖ‪ .‬ﻧﺎراﺿﻴﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻴ ن ﺑﻦ ﻫﺸﺎم را ﻛﻪ داﻋﻴﻪ ﺧﻼﻓﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﺎرى ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻗﻨﴪﻳﻦ و ﺣﻤﺺ و ﺑﻌﴣ ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﻬﺎ اﻓﺘﺎد‪ .‬زﺣﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻻزم ﺑﻮد ﺗﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺟﺪﻳﺪ در‬
‫ﺷﺎم آراﻣﺶ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ وﻻﻳﺎت ﻫﻤﭽﻨﺎن آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﺪﻋﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎر‪ .‬واﱃ ﻋﺮاق‪ -‬ﻧﺎﻣﺶﻋﺒﺪﷲ ّ ‪-‬ﻛﻪ‬
‫ﭘﴪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺮوان را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪﷲ ّ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻢ از ﻋﻠﻮﻳﺎن در‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﺧﺮوج ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺎرﺟﻴﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﻣﻮﺻﻞ ﴎ ﺑﺮآورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدن ﻧﻈﻢ و آراﻣﺶ‬
‫درﻋﺮاق‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﺎزه را ﺿﻌﻴﻒ ﻛﺮد‪ .‬ازﻳﻦ رو ﻣﺮوان ﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ و ﭘﻴﻐﺎم ﻧﴫ ﺑﻦﺳﻴﺎر‪ ،‬واﱃ‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻪ او را از ﻓﺘﻨﻪ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺑﻴﻢ ﻣﻰداد ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺛﺮ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﻢ ﻧﴫ ﺑﻦ ﺳﻴﺎر ﺑﺠﺎ ﺑﻮد و‬
‫ﻋﻠﻢﻫﺎى ﺳﻴﺎه ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻮد ﻣﺮدم در اﻧﺘﻈﺎر آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﺮاﺳﺎن و ﻛﻮﻓﻪ ﺑ ون آﻣﺪ و دوﻟﺖ ﻣﺮواﻧﻴﺎن‬
‫را در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪ‪.‬‬