‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫∗‬
‫دﻛﺘﺮ اﻣﻴﺪوار ﻣﺎﻟﻤﻠﻲ‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ »ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم« اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛـﻪ وﺿـﻌﻴﺖ ﻋﻠـﻮم را در‬
‫ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ و ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﭘـﻴﺶرﻓـﺖ و ﺗﻮﺳـﻌﺔ ﻋﻠـﻮم ﻋﻘﻠـﻲ و‬
‫ﻧﺠﻮم در ﻛﻨﺎر ﻋﻠﻮم ﻧﻘﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ و در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻋﺮﺻـﺔ ادب ﻓﺎرﺳـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ﺷﺎﻋﺮ آﻓﺎق و اﻧﻔﺲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدة ﻣﻮﻻﻧﺎ از داﻧﺶ ﻧﺠﻮم‪ ،‬اﺑﺰار ﻧﺠﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺟﻮ‪‬ي‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺑﺎ اﺧﺘﺮان‪ ،‬ﺳـﻌﺪ و‬
‫ﻧﺤﺲ‪ ،‬اﻓﻼك‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺑﺮجﻫﺎي دوازدهﮔﺎﻧﺔ ﻣﺜﻨﻮي و ﻛﺎرﺑﺮد آنﻫﺎ در ﺷـﻌﺮ او ﺑـﻴﺶﺗـﺮ‬
‫آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻛﻠﻴﺪ واژه‬
‫ﻧﺠﻮم‪ ،‬اﺑﺰار ﻧﺠﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺟﻮ‪‬ي‪ ،‬ﺳﻌﺪ و ﻧﺤﺲ‪ ،‬اﻓﻼك‪ ،‬ﺳـﺘﺎرﮔﺎن و ﺑـﺮجﻫـﺎي‬
‫دوازده ﮔﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫∗ ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺶﮔﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ ـ واﺣﺪ اﻳﺬه‪.‬‬

‫
‬ ‫‪67‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫در ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ و ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد وﻳﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺑﻮﺟﻮد آﻣـﺪه‪ ،‬ﻋﻠـﻮم ﻋﻘﻠـﻲ در‬
‫ﻛﻨﺎر ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻗﻮل و ﻏﺰل و ﺳﻤﺎع و در ﻏﺎﻟﺐ ﺧﺎﻧﻘﺎهﻫﺎ و ﭘﻨﺎهﮔﺎهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان و ﻣﺮاﻛﺰ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﻤﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ و ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ از دم ﺷﻤﺸﻴﺮ اﻗﻮام ﻣﻬﺎﺟﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اداﻣـﺔ‬
‫ﺳــﻨﺖﻫــﺎي ﻋﻠﻤــﻲ ﻗــﺪﻳﻢ ﺳـﺮﮔﺮم ﺑــﻮد و ﺗﻮﺳــﻌﻪ و ﭘــﻴﺶرﻓــﺖ ﻋﻠــﻮم را ﺳــﺒﺐ ﮔﺮدﻳــﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺶﻣﻨﺪان ﻋﻠﻮم رﻳﺎﺿﻲ و ﻧﺠﻮم ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺮﻣ‪‬ﺖ رﺻﺪﺧﺎﻧﻪﻫـﺎ و آﻻت آنﻫـﺎ ﺑﻨﺎﻫـﺎﻳﻲ وﺳـﻴﻊ‬
‫ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺪرﺳﺎن ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻋﻠﻮم ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ؛ از ﺟﻤﻠﺔ آﻧﺎن رﻛﻦ اﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ـﺪﺑﻦ‬
‫ﻧﻈﺎم اﻟﺤﺴﻴﻨﻲ )م ‪ (732‬ﺳﺎزﻧﺪة ﻣﺪرﺳﺔ رﻛﻨﻴـﻪ و ﺧﻮاﺟـﻪ ﻧﺼـﻴﺮاﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻃﻮﺳـﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳ‪‬ـﺲ‬
‫رﺻﺪﺧﺎﻧﺔ ﻣﺮاﻏﻪ در ﺳﺎل ‪ 657‬را ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد و از اﻳﻦ ره آورد آﻣﻮزهﻫﺎي ﻧﺠـﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺎوي اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺮون ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬وارد ﺷﻌﺮ و ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮﻻﻧـﺎ ﺟـﻼلاﻟـﺪ‪‬ﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻠﺨﻲ روﻣﻲ )‪ (604- 672‬ﻧﻴـﺰ در ﻫﻤـﺔ آﺛـﺎر ﺧـﻮد‪ ،‬ﺑـﻮﻳﮋه ﻣﺜﻨـﻮي ﻣﻌﻨـﻮي از آن‬
‫ﺑﻲﺑﻬﺮه ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ داﻧﺶ ﺳـﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎﻳﻲ ﺧـﺎص‪ ‬را اراﻳـﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﺎزﺗﺎب آرا و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﺠﻮﻣﻴﺶ در آﺛﺎر ﻣﻌﺎﺻﺮان و آﻳﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎ روزﮔﺎر اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ رﺻﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ دﻗﻴﻖ در ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺸـﻬﻮد ﻣـﻲﮔـﺮدد ﻛـﻪ ﺷـﺎﻋﺮ از روي‬
‫ﺗﻔﻨﻦ و ﻃﺒﻊ آزﻣﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺠﻮم روي ﻧﻴﺎورده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ ﻛﻼﻣـﺶ ﺣـﺎﻛﻲ از‬
‫درك ﻋﻤﻴﻖ و ﺗﺴﻠّﻂ اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت دﻗﻴﻖ و ﻇﺮﻳﻒ ﻧﺠﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻋﻘﻠﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﻫﻢﭼﻮن ﻧﺠﻮم‪ ،‬اﺑﺰار ﻧﺠﻮم‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺟﻮ‪‬ي‪ ،‬ﺳﻌﺪ و ﻧﺤـﺲ‬
‫اﺧﺘﺮان‪ ،‬اﻓﻼك‪ ،‬ﻣﻨﺎزل ﻗﻤﺮ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺑﺮجﻫﺎي دوازده ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻮﻟـﻮي‬
‫ﺷﺎﻋﺮ آﻓﺎق و اﻧﻔﺲ و آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آنﻛﻪ ﺑـﻴﻦ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺣـﺎل و‬
‫آﻳﻨﺪه ﭘﻠﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻨﻮان »ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم« را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺗﺎ ﺑـﻴﻦ ﻧﺠـﻮم‪ ،‬ﻣﺜﻨـﻮي‬
‫ﻣﻮﻟﻮي و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪ ،‬ارﺗﺒﺎط آﺳﻤﺎﻧﻲ و آﻓﺎﻗﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬از اﺟﺮام ﺳﻤﺎوﻳﺴﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻫﻴ‪‬ﺖ ﺷﺒﻴﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم و‬
‫ﺟﺮم آنﻫﺎ زﻳﺎد اﺳﺖ و اﻧﺮژي ﺧﻮد را از واﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﺮﻣـﺎﻳﻲ ﻫﺴـﺘﻪاي ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻧﻮري از آن ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد؛ ﺑﺎﻗﻲ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﻳﻚ ﻋﻀﻮي از ﻛﻬﻜﺸﺎنﻫﺎﺳﺖ و ﺣﺘّﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﻋﻀﻮي از ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺘﺎرة ﻣـﺰدوج‬
‫اﺳﺖ‪ 1.‬ﺷﺎﻋﺮ از ﻣﻨﺠﻢ ﻛﺎﻣﻞ و ﻧﺎﺧﺪاي ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎس‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻛﺸﺘﻲﺑﺎن اﺳﺘﺎره ﺷـﻨﺎس«‬
‫ﻳﺎد ﻛﺮده و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺣﻮاس او ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺠﻮم اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪68‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺟﺰ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻴﺒﺎن اﺳـﺘﺎره ﺷـﻨﺎس‬ ‫ره ﻧﻴﺎﺑﺪ از ﺳـﺘﺎره ﻫـﺮ ﺣـﻮاس‬

‫ﻣﻮﻟﻮي ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫اﺧﮕﺮي را ﻛﻪ از آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺟﻬﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ و ﻫﻴﺄت ﺳﺘﺎره اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺎرة آﺗـﺶ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓــﺖ آﺗــﺶ زﻧــﻪ ﻛــﺎﺗﺶ زﻧــﺪ‬ ‫ﺷﺮﻓﻪ اي ﺑﺸﻨﻴﺪ در ﺷـﺐ ﻣﻌﺘﻤـﺪ‬
‫ﭼﻮن ﮔﺮﻓﺖ آن ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻣﻲﻛﺮد ﭘﺴﺖ‬ ‫دزد آﻣﺪ آن زﻣﺎن ﭘﻴﺸﺶ ﻧﺸﺴﺖ‬
‫‪3‬‬
‫ﺗــﺎ ﺷــﻮد اﺳــﺘﺎرة آﺗــﺶ ﻓﻨــﺎ‬ ‫ﻣﻲﻧﻬـﺎد آنﺟـﺎ ﺳـﺮ اﻧﮕﺸـﺖ را‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آن ﻓﻀﻞ و ﺟﺰا ﻫﻢﭼﻮن اﺳﺘﺎرة آﺗﺶ ﺟﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺷﺪان ﻛﺎﻣﻞ را ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﺘﺮان آﺳـﻤﺎن‪ ،‬ﻧـﻮر ﻋﻠـﻢ و ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺑـﻪ دل ﺳـﺎﻟﻜﺎن‬
‫ﻣﻲﺗﺎﺑﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺧﺘﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫اﺧﺘﺮ اﻧﺪر رهﺑـﺮي ﺑـﺮوي ﺑﺘﺎﻓـﺖ‬ ‫اﻋﻤﺸﻲ ﻛﻮ ﻣﺎه را ﻫﻢ ﺑﺮ ﻧﺘﺎﻓـﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة وي‪ ،‬آنﻛﻪ ﺑﺮج و ﺑﺎرة او ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﻣﻲﺳﺎﻳﺪ اﺧﺘﺮ ﺑﺎره اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫آﺳﻤﺎن ﻗﺪر اﺳﺖ و اﺧﺘـﺮ ﺑـﺎرهاي‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ راﻳﺴﺖ و آﺗـﺶ ﭘـﺎرهاي‬

‫از ﻧﮕﺎه ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬ﺳﺘﺎرة ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻧﻮر ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺘﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪7‬‬
‫اﺧﺘﺮ ﺣﻖ در ﺻﻔﺎﺗﺶ راﺳﺦ اﺳﺖ‬ ‫اﺧﺘﺮ ﮔﺮدون ُﻇ َﻠﻢ را ﻧﺎﺳﺦ اﺳﺖ‬

‫او ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )اﺻﺤﺎﺑﻲ ﻛﺎﻟﻨّﺠﻮم ﻓﺒـﺎﻳ‪‬ﻬﻢ اﻗﺘـﺪﻳﺘﻢ اﻫﺘـﺪﻳﺘﻢ( آورده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫رهروان را ﺷﻤﻊ و ﺷﻴﻄﺎن را رﺟﻮم‬ ‫ﮔﻔﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻛﻪ »اﺻﺤﺎﺑﻲ ﻧﺠـﻮم«‬

‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن در ﻧﻈﺮ ﻗﺪﻣﺎ در زﻣﻴﻦ و ﻣﻮﺟﻮدات آن ﻣﻮﺛّﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪9‬‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺖ آﻳﺪ »اذا اﻟـﻨّﺠﻢ ﻫـﻮي«‬ ‫از ﺳــﺘﺎره دﻳــﺪه ﺗﺼــﺮﻳﻒ ﻫــﻮا‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﮔﺎﻫﻲ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را‪ ،‬در ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺨﺖ و ﻃﺎﻟﻊ اراده ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪10‬‬
‫ﺗﺎ ﻓﻨﺎ ﺷـﺪ ﮔـﻮﻫﺮ ﮔﺒـﺮ و ﺟﻬـﻮد‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺘﺎره در ﻣﺤﻤ‪‬ـﺪ رخ ﻧﻤـﻮد‬

‫ﻗﺪﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﻟﻮدي ﻛﻪ ﺑـﺪﻧﻴﺎ ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ ،‬در ﺣـﻴﻦ وﻻدت ﻛﻮﻛـﺐ و‬
‫ﺳﺘﺎرهاي ﺑﺮاي او در اﻓﻖ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻛﻮﻛﺐ ﻃﺎﻟﻊ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪11‬‬
‫ﻛﻮري ﻓﺮﻋﻮن و ﻣﻜـﺮ و ﭼـﺎرهاش‬ ‫ﺑﺮﻓﻠﻚ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ آن اﺳـﺘﺎرهاش‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺷـﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑـﺮاي اﺳـﺘﺮاق ﺳـﻤﻊ ﻛﻠﻤـﺎت ﻓﺮﺷـﮕﺎن‪ ،‬ﻗﺼـﺪ‬
‫‪12‬‬
‫آﺳﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺪاي ـ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﺷﻬﺎب ﺛﺎﻗﺐ را ﺑﺮاي راﻧﺪن آنﻫﺎ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺘﺎرهﻫـﺎي دﻳـﻮ ﺳـﻮز‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﮔﻴﺮ ﺷﺐﻫﺎ ﺗـﺎ ﺑـﻪ روز‬
‫
‬ ‫‪69‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫‪13‬‬
‫ﻫﺴﺖ ﻟﻔﻆ اﻧـﺪاز ﻗﻠﻌـﺔ آﺳـﻤﺎن‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻜﻲ در دﻓﻊ دﻳـﻮ ﺑـﺪﮔﻤﺎن‬

‫ﻣﻮﻟﻮي ﺳﺘﺎره را اﺳﺘﻌﺎره از ﺟﺎن ﻣﺮدان ﻛﺎﻣﻞ داﻧﺴﺘﻪ ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮﻧﺪة دﻳﻮ ﻣـﺮدم و‬
‫زﺷﺘﻲﻫﺎ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﻲ از ﻫـﻢ ﺟـﺪا‬ ‫راﺳــﺨﺎن در ﺗــﺎب اﻧــﻮار ﺧــﺪا‬
‫‪14‬‬
‫ﻧﻔــﺲ او ﻛﻔــﺎر ﺳــﻮزد از رﺟــﻮم‬ ‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻃـﺎﻟﻊ او آن ﻧﺠـﻮم‬

‫ﺑﻪ زﻋﻢ ﻗﺪﻣﺎ ﻫﻔﺖ ﺳﻴ‪‬ﺎرة ﮔﺮدان ﮔﺮد زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪام ﺧﺎﻧﻪاي و ﺣﺪ‪ ‬ﻋﻤﻠﻲ و ﺑﺮﺟـﻲ‬
‫دارد و ﻫﺮ ﻛﺪام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ 
 اﻟﺒﺮوج و ﮔﺮدش آن وﺿﻌﻲ ﺧﺎص دارد ﻛـﻪ آن ﺑـﺮوج‬
‫‪15‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي آنﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪16‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﺧﺎﻧـﻪ در ﻧﮕﻨﺠـﺪ ﻧﺠـﻢ ﻣـﺎ‬ ‫ﻫــﺮ ﺳــﺘﺎره ﺧﺎﻧــﻪ دارد ﺑــﺮ ﻋــﻼ‬

‫و‪:‬‬
‫ﭼــﻮن ﺳــﺘﺎره ﺧﺎﻧــﻪ ﺧﺎﻧــﻪ ﻣــﻲرود‬ ‫ﺳﻌﺪ و ﻧﺤﺲ اﻧﺪر دﻟـﺖ ﻣﻬﻤـﺎن ﺷـﻮد‬
‫‪17‬‬
‫ﺑﺎش ﻫﻢﭼﻮن ﻃﺎﻟﻌﺶ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﭼﺴـﺖ‬ ‫آن زﻣــﺎن ﻛــﻪ آن ﻣﻘــﻴﻢ ﺑــﺮج ﺗﻮﺳــﺖ‬

‫و‪:‬‬
‫ﮔــﺮد ﻣــﻲﮔﺮدﻧــﺪ و ﻣــﻲدارﻧــﺪ ژاس‬ ‫آﻓﺘـــﺎب و ﻣـــﺎه دو ﮔـــﺎو ﺧـــﺮاس‬
‫‪18‬‬
‫ﻣﺮﻛﺐ ﻫﺮ ﺳـﻌﺪ و ﻧﺤﺴـﻲ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‬ ‫اﺧﺘــﺮان ﻫــﻢ ﺧﺎﻧــﻪ ﺧﺎﻧــﻪ ﻣــﻲروﻧــﺪ‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮي در ﻣﺜﻨﻮي از آنﻫﺎ ﻳﺎد ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻋﻴ‪‬ﻮق‪ ،‬ﺳﺘﺎره اﻳﺴﺖ ﺧﺮد‪ ،‬روﺷﻦ‪ ،‬ﺳﺮخ رﻧﮓ ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ ﻛﻬﻜﺸـﺎن ﻛـﻪ ﭘﻴـﺮو ﺛﺮﻳ‪‬ـﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﻨﺘﻬﻲ اﻻرب(‬
‫‪19‬‬
‫ﻣــﻦ ﭼــﺮا ﺑــﺎﻻ ﻛــﻨﻢ رو در ﻋﻴـﻮق؟‬ ‫ﭼﻮن ز روي اﻳﻦ زﻣـﻴﻦ ﺗﺎﺑـﺪ ﺷـﺮوق‬

‫‪ -2‬ﻓﺮﻗﺪﻳﻦ‪ ،‬دو ﺳﺘﺎره اﺳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻗﻄﺐ ﻛﻪ ﺑﻪ آن راه ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪) .‬ﻏﻴﺎث(‬

‫‪20‬‬
‫ﻧــﻲ ودﻳﻌــﺔ آﻓﺘــﺎب و ﻓﺮﻗﺪﺳــﺖ‬ ‫ﺧﺎﺻﻪ اﻳﻦ روزن درﺧﺸﺎن از ﺧﻮدﺳﺖ‬

‫‪ -3‬ذﻧﺐ و رأس‪ ،‬ذﻧﺐ ﻧﺎم ﺳﺘﺎرهاﻳﺴﺖ ﻛﻪ آن را ذﻧﺐ اﻟﻔﺮس ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻧﺎم ﺷـﻜﻠﻲ اﺳـﺖ در‬
‫آﺳﻤﺎن ﻛﻪ از ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻓﻠﻚ ﺟﻮز ﻫﺮ و ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎر ﺑﺰرگ ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻳـﻚ‬
‫ﻃﺮﻓﺶ را رأس ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻃﺮف دﻳﮕﺮش را ذﻧﺐ‪).‬ﻏﻴﺎث(‬
‫ﺟﻮﺷﺶ ﻓﻜـﺮت از آن اﻓﺴـﺮده ﺷـﺪ‬ ‫اي درﻳﻐــﺎ ﻟﻘﻤــﻪاي دو ﺧــﻮرده ﺷــﺪ‬
‫‪22‬‬
‫ﭼﻮن ذﻧﺐ ﺷﻌﺸﺎع ﺑﺪري را ﺧﺴﻮف‬ ‫ﮔﻨــﺪﻣﻲ ﺧﻮرﺷــﻴﺪ آدم را ﻛﺴــﻮف‬
‫‪ -4‬ﺳﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرهاﻳﺴﺖ ﺑﺎرﻳﻚ در ﺑﻨﺎت اﻟﻨّﻌﺶ و آن ﻣﺘّﺼﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرة دوم از ﺳﻪ ﺳـﺘﺎره‬
‫ﺑﻨﺎت‪).‬ﻏﻴﺎث(‬
‫‪23‬‬
‫وان درون از ﻋﻜــﺲ اﻧــﻮار ﻋــﻼ‬ ‫اﻳــﻦ ﺑــﺮون از آﻓﺘــﺎب و از ﺳــﻬﺎ‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪70‬‬ ‫‪‬‬
‫و‪:‬‬
‫‪24‬‬
‫وانﭼﻪ اﻳﻦﺟﺎ آﻓﺘﺎب آنﺟﺎ ﺳﻬﺎﺳﺖ‬ ‫ﺗــﺎ ﺑــﺪاﻧﻲ در ﻋــﺪم ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎﺳــﺖ‬

‫‪ -5‬ﺳﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرهاي ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ در آﺧﺮ دم ﺻـﻮرت دب اﻛﺒـﺮ ﻛـﻪ از ﺻـﻮر ﺷـﻤﺎﻟﻲ‬
‫ﻓﻠﻚ اﻟﺒﺮوج اﺳﺖ و ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺒﻴﻨﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻮر ﭼﺸﻢ اوﺳﺖ‪).‬ﻧﻈﺎم(‬
‫‪25‬‬
‫ﺟﻤﺎل زﻫﺮه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺸﺘﺮي و ﺳﻬﺎ‬ ‫ﺷــﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳــﺰ ﻓﺨــﺮ ﻛــﻦ ﻛــﻪ از وﺳــﺖ‬

‫‪ -6‬ﺳﻬﻴﻞ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺛﻮاﺑﺖ رﺻﺪ ﺷﺪة ﺟﻨﻮب ﻣﻨﻄﻖ اﻟﺒـﺮوج اﺳـﺖ و آن را ﺳـﻬﻴﻞ‬
‫ﻳﻤﻦ ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻤﻦ دﻳﺪه ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻳـﺎ ﻣﻮاﻓـﻖ اﺣﻜـﺎم ﻧﺠـﻮم‪ ،‬اﺛـﺮش در ﻳﻤـﻦ‬
‫ﺑﻴﺶﺗﺮ اﺳﺖ‪).‬ﻧﻈﺎم(‬
‫ﺑــﺮ ﺳــﻬﻴﻠﻲ ﭼــﻮن ادﻳــﻢ ﻃــﺎﻳﻔﻲ‬ ‫ﻓــﺮض ﻣــﻲ آري ﺑﺠــﺎ ﮔــﺮ ﻃــﺎﻳﻔﻲ‬
‫‪26‬‬
‫ﺗﺎ ﺷﻮي ﭼﻮن ﻣﻮزهاي ﻫﻢ ﭘـﺎي دوﺳـﺖ‬ ‫ﺗــﺎ ﺳــﻬﻴﻠﺖ وا ﺧــﺮد از ﺷــﺮّ ﭘﻮﺳــﺖ‬

‫‪ -7‬ﺷﻬﺎب‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻳﺎ اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺗﺼﺎدف ﺑﺎ ﺟﻮ زﻣـﻴﻦ ﻧـﻮراﻧﻲ ﻣـﻲﮔـﺮدد و‬

‫اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ اﺻﻄﻜﺎك ﺑﺎ ﻫﻮاي زﻣﻴﻨﻲ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺷﻬﺎب ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫‪27‬‬
‫ﻫﺴﺖ ﻋﻘﻠﻲ ﻛﻤﺘﺮ از زﻫﺮه و ﺷﻬﺎب‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻋﻘﻠﻲ ﻫـﻢﭼـﻮ ﻗـﺮص آﻓﺘـﺎب‬

‫و‪:‬‬
‫‪28‬‬
‫ﻛﻮ ﺑـﺮون آﻳـﺪ ﺑـﻪ ﭘـﻴﺶ آﻓﺘـﺎب؟‬ ‫زﻫﺮه ﻛﻪ ﺑـﻮد ﻳـﺎ ﻋﻄـﺎرد ﻳـﺎ ﺷـﻬﺎب‬

‫ﻣﻮﻟﻮي ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺳﻮرة ﺻﺎﻓﺎت‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 6-10‬از ﺷـﻬﺎب ﻣ‪‬ﺤـﺮق ﻳـﺎ ﺳـﺘﺎرهﻫـﺎي ﺳـﻮﺧﺘﻪ‬
‫ﻳﺎدﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪29‬‬
‫از ﺷﻬﺎب ﻣ‪‬ﺤـﺮق او ﻣﻄﻌـﻮن ﺷـﻮد‬ ‫دﻳــﻮ دزداﻧــﻪ ﺳــﻮي ﮔــﺮدون رود‬

‫او ﻓﻠﺴﻔﺔ راز ﺷﻬﺎبﻫﺎ را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﮔــﻮش ﺑــﺮ اﺳــﺮار ﺑــﺎﻻ ﻣــﻲزدﻧــﺪ‬ ‫ﻧﻚ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺳﻮي ﮔﺮدون ﻣﻲﺷـﺪﻧﺪ‬
‫‪30‬‬
‫ﺗﺎ ﺷﻬﺐ ﻣﻲراﻧﺪ ﺷـﺎن زود از ﺳـﻤﺎ‬ ‫ﻣـــﻲرﺑﻮدﻧـــﺪ اﻧـــﺪﻛﻲ زان رازﻫـــﺎ‬

‫اﺑﺰار ﻧﺠﻮﻣﻲ‬
‫ﺷﺎﻋﺮ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺠﻮم را ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت رﺻﺪ و رﺻﺪ ﺑﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺎ ﻧﮕـﺮدد ﻓـﻮت و ﻧﺠﻬـﺪ اﻳـﻦ ﻗﻀـﺎ‬ ‫روز ﻣـــﻴﻼدش رﺻـــﺪ ﺑﻨـــﺪﻳﻢ ﻣـــﺎ‬
‫‪31‬‬
‫اي ﻏــﻼم راي ﺗــﻮ اﻓﻜــﺎر وﻫــﺶ‬ ‫ﮔــﺮ ﻧــﺪارﻳﻢ اﻳــﻦ ﻧﮕــﻪ ﻣــﺎ را ﺑﻜــﺶ‬

‫رﺻﺪ‪ ،‬در اﺻﻄﻼح ﺣﻜﻤﺎ ﭼﺒﻮﺗﺮه ﻛﻪ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﻫﻔﺘﺼﺪ ﮔﺰ ﺑﺮ ﺗﻴﻎ ﻛﻮه ﺷـﺎﻣﺦ ﺑﻨﺪﻧـﺪ‬
‫و ﺑﺮ آن ﺣﻜﻤﺎ و ﻣﻨﺠ‪‬ﻤـﺎن ﻧﺸـﻴﻨﻨﺪ و ﻃﻠـﻮع و ﻏـﺮوب ﺳـﺘﺎرﮔﺎن و اﺳـﺮار ﻓﻠـﻚ ﻣﻌﺎﻳﻨـﻪ و‬
‫
‬ ‫‪71‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ )ﻟﻄﺎﻳﻒ(‪ .‬ﻣﻮﻟﻮي رﺻﺪ را در ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻜﺮ و ﺣﻴﻠﻪ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده و ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺳﻴﺼـﺪ‬
‫رﺻﺪ را ﺗﺪﺑﻴﺮﻫﺎي ﻣﺘﻔﻜّﺮاﻧﻪ و اﻧﺪﻳﺶﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮد آدﻣﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪32‬‬
‫ﻛــﻪ ز ﺗــﺪﺑﻴﺮ ﺧــﺮد ﺳﻴﺼــﺪ رﺻــﺪ‬ ‫ﻧـــﻴﻢ ذر‪‬ه زان ﻋﻨﺎﻳـــﺖ ﺑـــﻪ ﺑـــﻮد‬

‫ﻋﻨﻜﺒﻮت اﺳﻄﺮﻻب‪ ،‬ﻧﺎم ﺷﺒﻜﻪاﻳﺴﺖ در اﺳﻄﺮﻻب ﻛﻪ ﺑﺮوج و ﻋﻈﺎم از ﻛﻮﻛﺐ ﺛﺎﺑﺘـﻪ‬

‫ﺑﺮ آن ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪).‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ(‬
‫‪33‬‬
‫ﺑــﻲ ﻣــﻨﺠ‪‬ﻢ در ﻛــﻒ ﻋــﺎم اوﻓﺘــﺎد‬ ‫ﻋﻨﻜﺒــﻮت و اﻳــﻦ ﺳــﻄﺮﻻب رﺷــﺎد‬

‫اﺻﻄﺮﻻب‪ ،‬آﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮ از ﺑﺮﻧﺞ ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﺪان ارﺗﻔـﺎع آﻓﺘـﺎب و ﺳـﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪).‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ(‬
‫ﻣﻴﺮزا ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺧﺎن ﻗﺰوﻳﻨـﻲ در ﻳﺎدداﺷـﺖﻫـﺎي ﺧـﻮد ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣﻌﻠـﻮم ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫‪34‬‬
‫اﺳﻄﺮﻻب ﻛﺎر ﺳﺎﻋﺖ اﻣﺮوزي ﺑﻠﻜﻪ ادقّ ﻫﻢ ازو ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫ﻋﺸﻖ اﺻـﻄﺮﻻب اﺳـﺮار ﺧﺪاﺳـﺖ‬ ‫ﻋ ّﻠــﺖ ﻋﺎﺷــﻖ ز ﻋ ّﻠــﺖﻫــﺎ ﺟﺪاﺳــﺖ‬

‫آﻳﺘــﻲ از روح ﻫــﻢﭼــﻮن آﻓﺘــﺎب‬
‫ﺷــﺮط ﺑﺎﺷــﺪ ﻣــﺮد اﺻــﻄﺮﻻب رﻳــﺰ‬
‫ﺗــﺎ ﺑــﺮد از ﺣﺎﻟــﺖ ﺧﻮرﺷــﻴﺪ ﺑــﻮ‬
‫ﭼــﻪ ﻗــﺪر داﻧــﺪ ز ﭼــﺮخ آﻓﺘــﺎب‬
‫‪36‬‬
‫در ﺟﻬﺎن دﻳﺪن ﻳﻘﻴﻦ ﭘﺲ ﻗﺎﺻـﺪي‬
‫و‪:‬‬
‫ﺗﻦ ﭼﻮ اﺻـﻄﺮﻻب ﺑﺎﺷـﺪ ز اﺣﺘﺴـﺎب‬
‫آن ﻣﻨﺠ‪‬ﻢ ﭼـﻮن ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﭼﺸـﻢ ﺗﻴـﺰ‬
‫ﺗـــﺎ ﺳـــﻄﺮﻻﺑﻲ ﻛﻨـــﺪ از ﺑﻬـــﺮ او‬
‫ﺟﺎن ﻛﺰ اﺻـﻄﺮﻻب ﺟﻮﻳـﺪ او ﺻـﻮاب‬
‫ﺗــﻮ ﻛــﻪ زاﺻــﻄﺮﻻب دﻳــﺪه ﺑﻨﮕــﺮي‬

‫او ﻓﺮد ﺳﺎزﻧﺪة اﺻﻄﺮﻻب را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﺻﻄﺮﻻب رﻳﺰ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺷــﺮط ﺑﺎﺷــﺪ ﻣــﺮد اﺻــﻄﺮﻻب رﻳــﺰ‬ ‫آن ﻣﻨﺠ‪‬ﻢ ﭼـﻮن ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﭼﺸـﻢ ﺗﻴـﺰ‬
‫‪37‬‬
‫ﺗــﺎ ﺑــﺮد از ﺣﺎﻟــﺖ ﺧﻮرﺷــﻴﺪ ﺑــﻮ‬ ‫ﺗـــﺎ ﺳـــﻄﺮﻻﺑﻲ ﻛﻨـــﺪ از ﺑﻬـــﺮ او‬

‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺟﻮ‪‬ي‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎلﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬اﻗﻤﺎر و اﻓﻼك را ﭘﺪﻳﺪهﻫـﺎي ﺟـﻮي‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻣﻮﻟﻮي ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬آﻓﻞ؛ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﺔ ‪ 76‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ را ﺑﻪ ﻣﺎه و ﺳـﺘﺎرﮔﺎن و ﺧﻮرﺷـﻴﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪38‬‬
‫ﺗﺎب ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻛﻪ آن آﻓـﻞ ﻧﺸـﺪ‬ ‫ﺑﺎﻧﮓ و ﺻﻴﺘﻲ ﺟﻮ ﻛﻪ آن ﺧﺎﻣﻞ ﻧﺸـﺪ‬

‫‪ .2‬اﺧﺘﺮ ﺳﻮز ﺷﺪن؛ اﺑﻮرﻳﺤﺎن ﺑﻴﺮوﻧﻲ در ﺻﻔﺤﺔ ‪ 82‬ﻛﺘﺎب اﻟﺘّﻔﻬـﻴﻢ آورده اﺳـﺖ‪ :‬ﺳـﻮﺧﺘﻦ‬
‫ﺳﺘﺎره آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﻫﻢ آﻳﺪ و اﻳﻦ ﻧﺎم از ﺑﻬﺮ آن ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛـﻪ آﻓﺘـﺎب را ﺑـﻪ آﺗـﺶ‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪72‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن ﺳـﺘﺎره از دﻳـﺪار و اﻧـﺪر آﻣـﺪن او ﺑـﻪ ﺷـﻌﺎع آﻓﺘـﺎب ﻣﺎﻧﻨـﺪة‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻦ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻮي در ﺑﻴﺖ زﻳﺮ آن را ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷـﺪن ﺧﻮرﺷـﻴﺪ و‬
‫ﻏﺮوب آن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪39‬‬
‫آﻓﺘــﺎب از ﺷــﺮق اﺧﺘــﺮ ﺳــﻮز ﺷــﺪ‬ ‫ﭼﻮن رﺳﻴﺪ آن وﻋﺪه ﮔـﺎه و روز ﺷـﺪ‬

‫‪ .3‬اﺣﺘﺮاق؛ در اﺻﻄﻼح اﻫﻞ ﻧﺠﻮم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺧﻤﺴﺔ ﻣﺘﺤﻴ‪‬ﺮه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ زﺣﻞ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮي‪ ،‬ﻣﺮﻳ‪‬ﺦ‪ ،‬زﻫﺮه و ﻋﻄﺎرد ﺑﺎ ﺷﻤﺲ در ﻳﻚ درﺟﻪ و دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻞ در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ از ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬
‫اﻟﺒﺮوج‪) :‬ﺷﺮح اﻛﺒﺮي‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪(82‬‬
‫‪40‬‬
‫ﻟﺤﻈــﻪ ﻟﺤﻈــﻪ ﻣﺒــﺘﻼي اﺣﺘــﺮاق‬ ‫اﺧﺘﺮاﻧــﻲ ﺗﺎﻓﺘــﻪ ﺑــﺮ ﭼــﺎر ﻃــﺎق‬

‫‪ .4‬اوج و ﺣﻀﻴﺾ؛ اوج ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻠﻨﺪي و ﺗﺮﻓّﻊ و ﻧﻘﻄﻪاي از ﻣﺴـﻴﺮ ﻗﻤـﺮ اﺳـﺖ در اﻃـﺮاف‬
‫ﻛﺮة زﻣﻴﻦ ﻛﻪ در آن ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﻣﺎه ﺑﻴﺶﺗﺮﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ را از زﻣﻴﻦ دارد‪ .‬ﺣﻀﻴﺾ ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺎﺻـﻠﺔ‬
‫ﻣﺎه اﺳﺖ از زﻣﻴﻦ و ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره اﺳﺖ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﺘﺎرة اﺻـﻠﻲ ﺧـﻮد‪ .‬اوج و‬
‫‪41‬‬
‫ﺣﻀﻴﺾ‪ ،‬ﻓﻮاﺻﻞ ﺳﻴﺎرهﻫﺎي ﻫﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣــﺎل او ﭼــﻮن ﺣــﺎل ﻓﺮزﻧــﺪان اوﺳــﺖ‬ ‫ﭼﺮخ ﺳﺮﮔﺮدان ﻛﻪ اﻧﺪر ﺟﺴﺖ و ﺟﻮﺳﺖ‬
‫‪42‬‬
‫اﻧﺪرو از ﺳـﻌﺪ و ﻧﺤﺴـﻲ ﻓـﻮج ﻓـﻮج‬ ‫ﮔــﻪ ﺣﻀــﻴﺾ و ﮔــﺎه اوﺳــﻂ‪ ،‬ﮔــﺎه اوج‬

‫‪ .5‬ﺑﺰوغ‪ ،‬ﺑﺮآﻣﺪن ﻣﺎه و آﻓﺘﺎب و ﺳﺘﺎره اﺳﺖ‪).‬ﻟﻄﺎﻳﻒ(‬

‫ﻛــﻢ ﻧﻜــﺮدي راه ﭼﻨــﺪﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴــﻮف‬ ‫ﮔﺮ ﻧﺒﻮدي اﻳـﻦ ﺑـﺰوغ اﻧـﺪر ﺧﺴـﻮف‬

‫‪ .6‬ﺧﺴﻮف‪ ،‬در اﺻﻄﻼح ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ روي ﻣﻲدﻫـﺪ‪،‬‬
‫‪43‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﻦ ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺳﺎﻳﺔ زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﺎه ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻴﻪ روﻳـﻲ ﺧﺴـﻮﻓﺶ ﻣـﻲدﻫـﺪ‬ ‫آﻓﺘــﺎب اﻧــﺪر ﻓﻠــﻚ ﻛــﮋ ﻣــﻲ ﺟﻬــﺪ‬
‫‪44‬‬
‫ﺗﺎ ﻧﮕـﺮدي ﺗـﻮ ﺳـﻴﻪ رو دﻳـﮓ وار‬ ‫ﻛﺰ ذﻧﺐ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛـﻦ ﻫـﻴﻦ! ﻫـﻮش دار‬

‫ﺳﻨﺎﻳﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪45‬‬
‫ﮔﺮدد از ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﻧﻮر آﺳﻤﺎن زر‪‬ﻳﻦ ﻛﻤﺮ‬ ‫ﺷﻤﺲ راﻳﺶ ﮔﺮ ُﻓﺘَﺪ ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺮ رأس ذﻧـﺐ‬

‫‪ .7‬د‪‬ور؛ دورﻫﺎ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻤﺮده ﻛﻪ ﺑﺪان ﺳﺎلﻫﺎ ﺣﺎﻟﻲ از ﺣﺎلﻫﺎ ﺑﻪ ﺟـﺎي ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﺎز‬
‫آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﭼﻮن ﻣﺤﺮّم ﻛﻪ ﺑﻪ او‪‬ل ﺑﻬﺎرﮔﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﺎز ﺑﻪ او‪‬ل ﺑﻬﺎرﮔﺎه آﻣﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﭼﻮن دور ﺳﻲ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي ﻛﻪ زﺣﻞ اﻧﺪر ﻓﻠﻚ اﻟﺒﺮوج ﺑﺪان ﺟﺎيﮔﺎه رﺳﺪ ﻛﺠﺎ ﻛـﻪ ﺑـﻪ او‪‬ل‬
‫‪46‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻛﺴﺮﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ روزﻫﺎي درﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪر ﺳﺎل اﺳﺖ ﺳﭙﺮي ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪47‬‬
‫آرزو ﻣــﻲﺑــﺮد زﻳــﻦ دورت ﻣﻘــﻴﻢ‬ ‫دورﺗﻮﺳــﺖ اﻳــﺮا ﻛــﻪ ﻣﻮﺳــﻲ ﻛﻠــﻴﻢ‬

‫‪ .8‬دور ﻗﻤﺮ؛ ﮔﻮﻳﻨﺪ دور ﻫﺮ ﺳﺘﺎره ﻫﺰار ﺳﺎل اﺳﺖ و دور آﺧﺮ ﻗﻤﺮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن ﺑﻌﺜـﺖ‬
‫ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨّﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪ‪).‬ﻟﻄﺎﻳﻒ(‬
‫
‬ ‫‪73‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫ﻣﺎه ﺑﻴﻦ ﺑـﺮ ﭼـﺮخ ﺑﺸـﻜﺎﻓﺶ ﺟﺒـﻴﻦ‬
‫دورﺗﺴــﺖ اﻳــﻦ دور ﻧــﻪ دور ﻗﻤــﺮ‬
‫آرزو ﻣــﻲﺑــﺮد زﻳــﻦ دورت ﻣﻘــﻴﻢ‬
‫ﻛﺎﻧــﺪرو ﺻــﺒﺢ ﺗﺠﻠّــﻲ ﻣــﻲدﻣﻴــﺪ‪،‬‬
‫آن ﮔﺬﺷﺖ از رﺣﻤﺖ آنﺟﺎ رؤﻳﺘﺴـﺖ‬
‫از ﻣﻴــــﺎن دورة اﺣﻤــــﺪ ﺑــــﺮآر‬
‫راه آن ﺧﻠــﻮت ﺑــﺪان ﺑﮕﺸــﻮدﻣﺖ‬
‫‪48‬‬
‫ﭘﺎ ﺑﻜﺶ زﻳﺮا دراز اﺳﺖ اﻳـﻦ ﮔﻠـﻴﻢ‬
‫اﺣﻤــﺪا ﺧــﻮد ﻛﻴﺴــﺖ اﺳــﭙﺎه زﻣــﻴﻦ‬
‫ﺗــﺎ ﺑﺪاﻧــﺪ ﺳــﻌﺪ و ﻧﺤــﺲ ﺑــﻲﺧﺒــﺮ‬
‫دورﺗﻮﺳــﺖ اﻳــﺮا ﻛــﻪ ﻣﻮﺳــﻲ ﻛﻠــﻴﻢ‬
‫ﭼﻮنﻛﻪ ﻣﻮﺳـﻲ روﻧـﻖ دور ﺗـﻮ دﻳـﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رب! آن ﭼـﻪ دور رﺣﻤﺘﺴـﺖ‬
‫ﻏﻮﻃــﻪ ده ﻣﻮﺳــﻲ ﺧــﻮد را در ﺑﺤــﺎر‬
‫ﮔﻔــﺖ‪ :‬ﻳــﺎ ﻣﻮﺳــﻲ ﺑــﺪان ﺑﻨﻤﻮدﻣــﺖ‬
‫ﻛﻪ از آن دوري در اﻳﻦ دور اي ﻛﻠـﻴﻢ!‬

‫ﺷﺎرﺣﺎن ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻴﺎت ﻓﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ از رﺳـﻮل ﺧـﺪا)ص( اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاي ـ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻣ‪‬ﺖ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ)ص( را ﺑـﺮ اﻣـﺖ ﺗـﻮ ﺑﺮﺗـﺮي دادم و‬
‫ﻓﻀﻞ اﻣ‪‬ﺖ او ﺑﺮ دﻳﮕﺮ اﻣﺖﻫﺎ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻀﻞ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﻠﻘﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻄّﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪49‬‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎ ﻫﻢ ﭼﻮن ﺗـﻮﻳﻲ آﻳـﺪ ﭘﺪﻳـﺪار‬ ‫ﻫــﺰاران دور ﻣــﻲﺑﺎﻳﺴــﺖ در ﻛــﺎر‬

‫ﺣﺎﻓﻆ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪50‬‬
‫آري! ﭼﻪ ﻛﻨﻢ ﻓﺘﻨﺔ دور ﻗﻤـﺮي ﺑـﻮد‬ ‫از ﭼﻨﮓ ﻣﻨﺶ اﺧﺘﺮ ﺑﺪ ﻣﻬﺮ ﺑﻪ در ﺑـﺮد‬

‫‪ .9‬ﺻﺎﻋﻘﻪ؛ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺳﻮرة ﻋﻨﻜﺒـﻮت‪ ،‬آﻳـﺔ ‪ 40‬و رﻋـﺪ‪ 11 ،‬و ‪ 12‬از ﭘﺪﻳـﺪة ﺟـﻮي‬
‫ﺻﺎﻋﻘﻪ )آذرﺧﺶ‪ ،‬ﺗﻨﺪر( ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪51‬‬
‫ﺷــﺪ ﺑﻴــﺎن ﻋــﺰّ ﻧﻔــﺲ ﻧﺎﻃﻘــﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﺧﺴـﻒ و ﻗـﺬف و ﺻـﺎﻋﻘﻪ‬

‫‪ .10‬ﻋﻘﺪه؛ اﺟﺘﻤﺎع رأس و ذﻧﺐ و ﻣﺎه در ﻳﻚ ﺑﺮج ﺗﺎ ﻣﺎه ﺧﺴﻮف ﮔﻴﺮد‪).‬ﻟﻄﺎﻳﻒ(‬

‫در اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺴﻮف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪52‬‬
‫آﻓﺘﺎﺑﻲ ﺣـﺒﺲ ﻋﻘـﺪه اﻳﻨـﺖ ﺣﻴـﻒ‬ ‫ﺟﺎن ﺑﻲﻛﻴﻔﻲ ﺷـﺪه ﻣﺤﺒـﻮس ﻛﻴـﻒ‬

‫‪ .11‬ﻗﺪر؛ ﻣﻘﺪار ﻧﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﭼﺸـﻢ دﻳـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد در ﺳـﻨﺠﺶ ﺑـﺎ ﻧـﻮر ﺷـﻤﻊ‪،‬‬
‫ﭘﺮﻧﻮرﺗﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﻗﺪر او‪‬ل و ﻛﻢﻧﻮرﺗﺮﻳﻦ را ﻗﺪر دوم و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻧﻮرﺷـﺎن ﻛﻤﺘـﺮ ﺑﭽﺸـﻢ‬
‫رﺳﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮﺷﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲرود ﺗﺎ ﻗﺪر ﺷﺸﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﺸﺘﺮي از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺪر او‪‬ل و ﺳﻬﺎ ﺷﺎﻳﺪ‬
‫‪53‬‬
‫از ﻗﺪر ﺷﺸﻢ‪.‬‬
‫‪54‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﺔ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻠﻚ در ﻧـﻮر و ﻗـﺪر‬ ‫ﻣﺎه ﻧـﻮ ﻳـﺎ ﻫﻔـﺖ روزه ﻳـﺎ ﻛـﻪ ﺑـﺪر‬

‫‪ .12‬ﻗﻮس و ﻗﺰح؛ ﻛﻤﺎن ﺷﻜﻠﻲ رﻧﮕﻴﻦ و ﻣﻠﻮ‪‬ن ﻛﻪ در ﻫﻮاي اﺑﺮي ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪) .‬آﻧﻨﺪراج( آن‬
‫را ﻗﻮس و ﻗﺰح ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺰح ﻣﺄﺧﻮذ اﺳﺖ از ﻗﺰﺣﻪ ﺑـﻪ ﺿـﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ راه ﺳـﺮخ و‬
‫ﺳﺒﺰ و زرد)ﻧﻈﺎم(‪.‬‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪74‬‬ ‫‪‬‬
‫‪55‬‬
‫ﻧﻌﻤــﺘﻢ زوﺗــﺮ رو از ﻗــﻮس و ﻗــﺰح‬ ‫ﻧﻪ ﻣﻬﻢ ﺑﺎرﺳﺖ و ﺳـﻪ ﻣـﺎ ﻫـﻢ ﻓـﺮح‬

‫و‪:‬‬
‫‪56‬‬
‫ﭼﻮن ﺧﻂ ﻗـﻮس و ﻗـﺰح در اﻋﺘﺒـﺎر‬ ‫ﺳﺮخ و ﺳـﺒﺰ اﻓﺘـﺎد ﻧﺴـﺦ ﻧـﻮ ﺑﻬـﺎر‬

‫‪ .13‬ﻛﺴﻮف‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺠﻤﺎن‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﺪن زﻣﻴﻦ ﺑﻴﻦ ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺔ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫روي ﻣﺎه ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﻣﺎه ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ و ﺧﺴﻮف ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻠّﻲ ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ف‪.‬خ(‪.‬‬
‫‪57‬‬
‫ﺷــﺪ ﻋﺰازﻳﻠــﻲ ز ﺟــﺮأت رد‪ ‬ﺑــﺎب‬ ‫ﺑــﺪ زﮔﺴــﺘﺎﺧﻲ ﻛﺴــﻮف آﻓﺘــﺎب‬

‫‪ .14‬ﻣﺤﺎق ﻣﺎه؛ وﻗﺖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﺎه را ﺑﻪ ﺗﺎزي ﺳﺮار ﺧﻮاﻧﻨﺪ از ﺑﻬﺮ آن و ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺎق ﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫روﺷﻨﺎﻳﻲ از وي ﺳﺘﺮده آﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آن ﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎه ﻧﻮ ﺷﺒﺎﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزآﻳﺪ ﺑـﻪ ﻣﻐـﺮب‪.‬‬
‫)اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ(‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻢﭼﻮن در ﻣﺤﺎق و ﻛﺎﺳﺖ ﻣـﺎه‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺑـﻮدي ز زﻧـﺪان و زﭼـﺎه‬
‫‪59‬‬
‫ﻧـﻲ در آﺧـﺮ ﺑـﺪر ﮔـﺮدد ﺑـﺮ ﺳــﻤﺎ‬ ‫در ﻣﺤــﺎق ار ﻣــﺎه ﻧــﻮ ﮔــﺮدد دو ﺗــﺎ‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺑﺎ اﺧﺘﺮان‬
‫ﻗﺪﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ در آﺳﻤﺎن اﺧﺘﺮي دارد ﻛﻪ ﻃﺎﻟﻊ او ﺑﺎ آن اﺧﺘﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ‬
‫و ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ دارد و آن در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺸﺮ ﻣﺆﺛّﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮ و را ﺑﺎ اﺧﺘـﺮ ﺧـﻮد ﻫـﻢ ﺗﮕﻴﺴـﺖ‬ ‫ﻫﺮ ﻛـﻪ را ﺑـﺎ اﺧﺘـﺮي ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻴﺴـﺖ‬
‫ﻣﻴــﻞ ﻛﻠّــﻲ دارد و ﻋﺸــﻖ و ﻃﻠــﺐ‬ ‫ﻃــﺎﻟﻌﺶ ﮔــﺮ زﻫــﺮه ﺑﺎﺷــﺪ در ﻃــﺮب‬
‫‪60‬‬
‫ﺟﻨﮓ و ﺑﻬﺘﺎن و ﺧﺼـﻮﻣﺖ ﺟﻮﻳـﺪ او‬ ‫ور ﺑــﻮد ﻣﺮّﻳﺨــﻲ ﺧــﻮن رﻳــﺰ ﺧــﻮ‬

‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲآﻣﺪ در ﺣﻴﻦ وﻻدت ﻛﻮﻛﺐ و ﺳﺘﺎرة او در اﻓﻖ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﺪ و‬
‫آن را در اﺻﻄﻼح‪ ،‬ﻛﻮﻛﺐ ﻃﺎﻟﻊ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و »ﻃﺎﻟﻊ آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺪر وﻗـﺖ ﺑـﻪ اﻓـﻖ ﻣﺸـﺮق‬
‫آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ از 
 اﻟﺒﺮوج ﺑﺮج را ﺑﺮج ﻃﺎﻟﻊ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و درﺟﻪ را درﺟﺔ ﻃﺎﻟﻊ«‪ 61.‬ﻣﻮﻟﻮي‬
‫در ﺑﺎب »ﭘﻴﺪا ﺷﺪن ﺳﺘﺎره ﻣﻮﺳﻮي)ع( ﺑﺮ آﺳﻤﺎن« آورده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪62‬‬
‫ﻛــﻮري ﻓﺮﻋــﻮن و ﻣﻜــﺮ و ﭼــﺎرهاش‬ ‫ﺑــﺮ ﻓﻠــﻚ ﭘﻴــﺪا ﺷــﺪ آن اﺳــﺘﺎرهاش‬

‫»ﭼﻮن ﺑﭽﻪ از ﻣﺎدر ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ارﺗﻔﺎع آﻓﺘﺎب ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬اﮔﺮ روز ﺑﺎﺷﺪ و ﻃﺎﻟﻊ و درﺟﺔ او‬
‫ﺑﻴﺮون آر‪ ،‬ﻛﻪ آن ﻃﺎﻟﻊ ﻣﻮﻟﺪش ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺮ ﺷﺐ ﺑﺎﺷﺪ ارﺗﻔﺎع ﻛﻮﻛﺒﻲ ﮔﻴـﺮ از ﻛﻮاﻛـﺐ ﺛﺎﺑﺘـﻪ‬
‫‪63‬‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻛﺎﻧﺪر ﻋﻨﻜﺒﻮت اﺳﻄﺮﻻب ﺑﺎﺷﺪ وز وي ﻃﺎﻟﻊ ﺑﻴﺮون آر«‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎرهﻫﺎ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﻗﺪﻣﺎ در زﻣﻴﻦ و ﻣﻮﺟﻮدات آن ﻣﺆﺛّﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪64‬‬
‫ﻧــﺎ ﺧﻮﺷــﺖ آﻳــﺪ اذا اﻟ ـﻨّﺠﻢ ﻫــﻮي‬ ‫از ﺳـــﺘﺎره دﻳـــﺪه ﺗﺼـــﺮﻳﻒ ﻫـــﻮا‬
‫
‬ ‫‪75‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫و‪:‬‬
‫‪65‬‬
‫ﻫــﻴﭻ ﺧﺎﻧــﻪ در ﻧﮕﻨﺠــﺪ ﻧﺠــﻢ ﻣــﺎ‬ ‫ﻫــﺮ ﺳــﺘﺎره ﺧﺎﻧــﻪ دارد ﺑــﺮ ﻋــﻼ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ اﺧﺘﺮ ﺑﺎره را در ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮج و ﺑﺎرة او ﺳـﺮ ﺑـﻪ ﺳـﺘﺎره ﻣـﻲﺳـﺎﻳﺪ اراده‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪66‬‬
‫آﺳﻤﺎن ﻗﺪر اﺳـﺖ و اﺧﺘـﺮ ﺑـﺎرهاي‬ ‫ﺻــﺎﺣﺐ راﻳﺴــﺖ و آﺗــﺶ ﭘــﺎرهاي‬

‫او اﺧﺘﺮ را در ﻣﻌﺎﻧﻲ زﻳﺮ اراده ﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺨﺖ و اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫‪67‬‬
‫ﻣــﻲﻓﺰاﻳــﺪ ﻛــﻢﺗــﺮي در اﺧﺘــﺮم‬ ‫ﺗﻮ ﺣﺴﻮدي ﻛـﺰ ﻓـﻼن ﻣـﻦ ﻛـﻢﺗـﺮم‬

‫ﻓﺮدوﺳﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪68‬‬
‫ﺑﮕـــﺮد در اﺧﺘـــﺮ ﺑـــﺪ ﻣﮕـــﺮد‬ ‫ﻧﮕﻮﻳــﺪ ﭼﻨــﻴﻦ ﻣــﺮدم ﺳــﺎلﺧــﻮرد‬

‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آﻓﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪) .‬آﻧﻨﺪراج(‬

‫‪69‬‬
‫ﺗـﺎ ﻓﻨــﺎ ﺷــﺪ ﮔــﻮﻫﺮ ﮔﺒــﺮ و ﺟﻬــﻮد‬ ‫ﻳــﻚ ﺳــﺘﺎره در ﻣﺤﻤ‪‬ــﺪ رخ ﻧﻤــﻮد‬

‫‪ -3‬اﺧﮕﺮي ﻛﻪ از آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺟﻬﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﺟﺮﻗﺔ آﺗﺶ‪.‬‬

‫‪70‬‬
‫آن ﺳﺘﺎرش را ﻛﻒ ﺣـﻖ ﻣـﻲﻛﺸـﺪ‬ ‫ﮔﺮﭼــﻪ ﺑــﺮ آﺗــﺶ زﻧــﻪ دل ﻣــﻲزﻧــﺪ‬

‫ﺳﻌﺪ و ﻧﺤﺲ‬
‫در اﺻﻄﻼح اﻫﻞ ﺗﻨﺠﻴﻢ ﺑﻌﻀﻲ از ﺳـﺘﺎرﮔﺎن ﺳـﻌﺪ اﺳـﺖ و ﺑﺮﺧـﻲ ﻧﺤـﺲ و ﻃـﺎﻟﻊ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن از اﻳﻦ دو ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ‪» .‬ﻓﻌﻞ ﺳﻌﺪ‪ ،‬داد اﺳـﺖ و ﺻـﻼح و ﺳـﻼﻣﺖ و ﭘـﺎﻛﻴﺰﮔﻲ و‬
‫‪71‬‬
‫ﻧﻴﻚ ﺧﻮﻳﻲ و ﺷﺎدي و راﺣﺖ و ﺧﻮﺑﻲ ﻓﻀﻞﻫﺎ«‪.‬‬
‫‪72‬‬
‫ﻧﻨﮕﺮي ﺳـﻌﺪي ﺗـﻮ ﻳـﺎ ﻧﺎﺷﺴـﺘﻪاي‬ ‫ﺳــﻌﺪﻫﺎ و ﻧﺤــﺲﻫــﺎ داﻧﺴــﺘﻪاي‬

‫و‪:‬‬
‫دور دورﺗﻮﺳــﺖ ﺑﺸــﻜﺎﻓﺶ ﺟﺒــﻴﻦ‬ ‫اﺣﻤﺪا ﺧـﻮد ﻛﻴﺴـﺖ اﺳـﭙﺎه زﻣـﻴﻦ؟‬
‫‪73‬‬
‫دورﺗﻮﺳــﺖ اﻳــﻦ دور ﻧــﻪ دور ﻗﻤــﺮ‬ ‫ﺗــﺎ ﺑﺪاﻧــﺪ ﺳــﻌﺪ و ﻧﺤــﺲ ﺑــﻲﺧﺒــﺮ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺧﺪاي ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎس و ﻣﻨﺠﻢ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺳﻌﺪ و ﻧﺤﺲ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﻣﻲﻓﻬﻤﺪ‪:‬‬
‫ﺟــﺰ ﻛــﻪ ﻛﺸــﺘﻴﺒﺎن اﺳــﺘﺎره ﺷــﻨﺎس‬ ‫ره ﻧﻴﺎﺑــﺪ از ﺳــﺘﺎره ﻫــﺮ ﺣــﻮاس‬
‫‪74‬‬
‫از ﺳــﻌﻮدش ﻏﺎﻓﻠﻨــﺪ و از ﻗــﺮان‬ ‫ﺟــﺰ ﻧﻈــﺎره ﻧﻴﺴــﺖ ﻗﺴــﻢ دﻳﮕــﺮان‬

‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮي در ﻃﺎﻟﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺎﻟﻊ او ﻣﺸـﺘﺮي و اﮔـﺮ در‬
‫وﻗﺘﻲ ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ زﺣﻞ در ﻃﺎﻟﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺎﻟﻊ او زﺣﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪76‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺷــﺎد ﮔــﺮدد از ﻧﺸــﺎط و ﺳــﺮوري‬ ‫ﻃــﺎﻟﻊ آنﻛــﺲ ﻛــﻪ ﺑﺎﺷــﺪ ﻣﺸــﺘﺮي‬
‫‪75‬‬
‫اﺣﺘﻴـــﺎﻃﺶ ﻻزم آﻳـــﺪ در اﻣـــﻮر‬ ‫وانﻛﻪ را ﻃـﺎﻟﻊ زﺣـﻞ از ﻫـﺮ ﺷـﺮور‬

‫ﻃﺎﻟﻊ‪ ،‬ﺑﺮﺟﻲ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮق ﻃﺎﻟﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻏﺎرب )ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣـﻪ( و اﺛـﺮ ﻫـﺮ ﻃـﺎﻟﻊ از‬
‫ﺑﺮوج دوازده ﮔﺎﻧﻪ در ﻧﺤﻮﺳﺖ و ﺳﻌﺎدت ﻋﻠﻲﺣﺪه اﺳﺖ‪).‬ﻏﻴﺎث(‬
‫ﭼــﻮن ﺳــﺘﺎره ﺧﺎﻧــﻪ ﺧﺎﻧــﻪ ﻣــﻲرود‬ ‫ﺳﻌﺪ و ﻧﺤﺲ اﻧـﺪر دﻟـﺖ ﻣﻬﻤـﺎن ﺑـﻮد‬
‫‪76‬‬
‫ﺑﺎش ﻫﻢﭼﻮن ﻃﺎﻟﻌﺶ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﭼﺴﺖ‬ ‫آن زﻣــﺎن ﻛــﻪ او ﻣﻘــﻴﻢ ﺑــﺮج ﺗﻮﺳــﺖ‬

‫ﻗﺪﻣﺎ ﺗﻮﻟّﺪ ﻣﻮﻟﻮد را ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﺑﺮوج دوازده ﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﻫﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻣﺸـﺮق‬
‫ﻃﺎﻟﻊ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻘﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻃﺎﻟﻊ او را آن ﺑﺮج ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ 77.‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻣـﻮﻗﻌﻲ‬
‫ﻣﺘﻮﻟّﺪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮج اﺳﺪ در ﻣﺸﺮق ﻃﻠﻮع ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺎﻟﻌﺶ اﺳﺪ اﺳﺖ و اﮔـﺮ ﻛﺴـﻲ در ﻣـﻮﻗﻌﻲ‬
‫ﺗﻮﻟّﺪ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮي در ﻃﺎﻟﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺎﻟﻊ او ﻣﺸﺘﺮي اﺳـﺖ و ﺑـﺮاي ﻫـﺮ ﺑـﺮج و ﺳـﺘﺎرهاي‬
‫‪78‬‬
‫ﺳﻌﺪ و ﻧﺤﺴﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪79‬‬
‫ﻣﻴﻞ ﻛﻠّـﻲ دارد و ﻋﺸـﻖ و ﻃـﺮوب‬ ‫ﻃﺎﻟﻌﺶ ﮔـﺮ زﻫـﺮه ﺑﺎﺷـﺪ در ﻃـﺮوب‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﻃﺎﻟﻊ ﺷﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻠﻚ ﻃﺒﻊ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫﻴﺒـﺖ‪ ،‬ﺧﺸـﻢ آﻟـﻮد‪ ،‬ﺳـﺨﺖ دل و‬
‫ﻟﺠﻮج و ﺟﺎﻧﻲ‪.‬ﻧﻴﺰ ﻣﻜﺮ ﮔﺮ‪ ،‬دﻟﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺐ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺎر و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﺧﻄﺎ و اﻧﺪوه‪-‬‬
‫‪80‬‬
‫ﻫﺎ‪.‬‬
‫‪81‬‬
‫ﺟﻬﺪ ﻛـﻦ رﻧـﮓ ﻛﺒـﻮدي ﺳـﻴﺮ زن‬ ‫ﻃــﺎﻟﻌﻢ ﺷﻴﺮﺳــﺖ ﻧﻘــﺶ ﺷــﻴﺮ زن‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﻛﻠﻤﺔ ﻗﺮان را در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻼم اﺑﻮرﻳﺤﺎن آورده ﻛـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اﺟﺘﻤـﺎع دو ﺳـﺘﺎره‬
‫‪82‬‬
‫اﺳﺖ در ﻳﻚ ﺑﺮج‪ ،‬ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع زﺣﻞ و ﻣﺸﺘﺮي اﻃﻼع ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪83‬‬
‫ﻧــﻮر ﻛــﻲ ﻳﺎﺑﻨــﺪ از وي دﻳﮕــﺮان؟‬ ‫ﭼــﻮن ورا ﻧــﻮري ﻧﺒــﻮد اﻧــﺪر ﻗــﺮان‬

‫او ﻗﺮان اﺣﻤﺪ را دور و ﻋﻬﺪ رﺳﻮل اﷲ)ص( ﻣﻲداﻧﺪ‪:‬‬

‫‪84‬‬
‫ﻫــﻴﻦ! ﺑﮕﻴﺮﻳــﺪ اﻣــﺮ او را اﺗّﻘــﻮا‬ ‫ﻛــﻴﻦ ﻗــﺮان اﺣﻤــﺪ اﺳــﺖ و دور او‬
‫‪85‬‬
‫آنﻛﻪ وﻻدت او زﺣﻞ و ﻣﺸﺘﺮي را ﻗﺮان ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪86‬‬
‫ﺷﺪ زﻟﻴﺨـﺎي ﻋﺠـﻮز از ﺳـﺮ ﺟـﻮان‬ ‫ﻛــﻪ ز ﺳــﺎﻳﻪ ﻳﻮﺳــﻒ ﺻــﺎﺣﺐﻗــﺮان‬

‫ﻣﻮﻟﻮدي ﻛﻪ وﻗﺖ اﻓﺘﺎدن ﻧﻄﻔﺔ وي در رﺣﻢ ﻣﺎدر‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ وﻗﺖ وﻻدت او ﻗﺮان ﻋﻈﻤـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮج ﻗﺮان در ﻃﺎﻟﻊ اوﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮان ﻋﻈﻤﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎلﻫﺎي ﻓﺮاوان واﻗﻊ ﺷﻮد و‬
‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻟﻮد را ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ دﻳﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪).‬ﻏﻴﺎث(‬
‫‪87‬‬
‫دل ﻧـﺪادش ﻛـﻪ زﻧــﺪ زﺧـﻢ ﮔــﺮان‬ ‫وانﻛﻪ آﮔـﻪ ﺑـﻮد زان ﺻـﺎﺣﺐ ﻗـﺮان‬

‫ﻋﻄّﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫
‬ ‫‪77‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫‪88‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺖ ﺑﺎ ﺑﺖﻛﺪه در ﻫـﻢ ﺷﻜﺴـﺘﻲ‬ ‫ﺗــﻮﻳﻲ ﺻــﺎﺣﺐﻗــﺮان ﻋــﻴﻦ ﻫﺴــﺘﻲ‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 14‬و ‪ 15‬در ﺷـﺐ ﻣﻌـﺮاج‪ ،‬ﺧﻮاﺟـﺔ ﻛﺎﻳﻨـﺎت)ص( در‬
‫ﻛﻨﺎر ﺳﺪره ﺑﺮ ﻓﻠﻚ ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﺎي اﻋﻤﺎل ﻣﺮدم و ﻧﻬﺎﻳﺖ رﺳﻴﺪن ﻋﻠﻢ ﺧﻠـﻖ و ﻣﻨﺘﻬـﺎي‬
‫رﺳﻴﺪن ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وز ﻣﻘــــﺎم ﺟﺒﺮﺋﻴــــﻞ و از ﺣــــﺪش‬ ‫ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺖ اﺣﻤﺪ ز ﺳﺪره و ﻣﺮﺻـﺪش‬
‫‪89‬‬
‫ﮔﻔــﺖ‪ :‬رو رو ﻛــﻪ ﺣﺮﻳــﻒ ﺗــﻮ ﻧــﻴﻢ‬ ‫ﮔﻔــﺖ او را ﻫــﻴﻦ! ﺑﭙــﺮ اﻧــﺪر ﭘــﻴﻢ‬

‫و‪:‬‬
‫‪90‬‬
‫ﺻﺪ ﻫـﺰاران ﺳـﺎل زان ﺳـﻮ رﻓﺘـﻪام‬ ‫ﻣـــﻦ زﺳـــﺪره ﻣﻨﺘﻬـــﻲ ﺑﮕﺬﺷـــﺘﻪام‬
‫و‪:‬‬
‫‪91‬‬
‫ﻛﺎن ﻣﻌﺘﻤﺪ ﺳﺪره از ﻋﺮش ﻣﺠﻴﺪ آﻣـﺪ‬ ‫ﻋﻴﺪ آﻣﺪ اي ﻣﺠﻨﻮن‪ ،‬ﻏﻠﻐﻞ ﺷﻨﻮ از ﮔﺮدون‬

‫ﻋﻄّﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪92‬‬
‫ز ذات دوﺳﺖ ﺳـﺮ اﻓﺮاﺧـﺖ اﺣﻤـﺪ‬ ‫ﭼﻮ ﺳﻮي ﺳﺪره ﺑﻴﺮون ﺗﺎﺧـﺖ اﺣﻤـﺪ‬

‫ﻗﺪﻣﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺳـﻌﺎدت و ﻧﺤﻮﺳـﺘﻲ ﻗﺎﻳـﻞ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ در وﺟـﻮد و‬

‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎﻛﻨﺎن زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺛّﺮ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﺪ‪:‬‬
‫‪93‬‬
‫ﻛﻪ اﺣﺘﺮاق و ﻧﺤـﺲ ﻧﺒـﻮد اﻧـﺪر آن‬ ‫اﺧﺘﺮاﻧﻨـــــﺪ از وراي اﺧﺘـــــﺮان‬

‫»ﻓﻌﻞ ﻧﺤﻮس )ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺤﺲ( زﻳﺎن اﺳﺖ و ﺳﺘﻢ و ﻓﺴـﺎد و ﭘﻠﻴـﺪي و ﺣﺮﻳﺼـﻲ و‬
‫درﺷﺘﻲ و اﻧﺪوه و ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻌﻤﺘﻲ وﺑﻲﺷﺮﻣﻲ و زﺷﺘﻲ و ﮔﻤﺎن و ﻫﻤﺔ ﺑﺪيﻫﺎ‪ .‬اﮔﺮ ﻗـﻮي ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻲ ﭼﺨﻨﺪ از دﺷﻤﻨﻲ و ﮔـﺮ ﺿـﻌﻴﻒ ﺑﺎﺷـﺪ ﻳـﻚدﻳﮕـﺮ را ﻳﻠـﻪ ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺪ دﻟﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ‪ 94«.‬ﻣﻮﻟﻮي اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺪﺑﺨﺖ و ﺑﻲدوﻟﺖ را ﺑـﺎ ﻋﺒـﺎرت‬
‫ﺳﻴﺎه اﺧﺘﺮ )ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرة ﻃﺎﻟﻌﺶ ﺳﻴﺎه اﺳﺖ( ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪95‬‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﻪ ﺑـﻮد ﺳـﻴﺎه اﺧﺘـﺮ از آن؟‬ ‫ﺗــﻮ ﻳﻜــﻲ ﺑﻨﮕــﺮ ﻛــﻪ را دارد زﻳــﺎن‬

‫در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﻠﻚ ﻳﺎ ﻣﺪار ‪ 360‬درﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻓﺎﺻـﻠﺔ‬
‫ﻣﻴﺎن دو ﺳﻴ‪‬ﺎره ﺑﻪ ‪ 90‬درﺟﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ آن ﺗﺮﺑﻴـﻊ ﮔﻮﻳﻨـﺪ و آن ﺑـﺮ ﺣﺎﻟـﺖ ﻧﺤﻮﺳـﺖ‬
‫دﻻﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫‪96‬‬
‫ﺧــﻮن او را ﻫــﻴﭻ ﺗﺮﺑﻴﻌــﻲ ﻧﺮﻳﺨــﺖ‬ ‫ﺟﺰ ﻛﺴﻲ ﻛﺎﻧﺪر ﻗﻀـﺎ اﻧـﺪر ﮔﺮﻳﺨـﺖ‬

‫ﻗﺪﻣﺎ را ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺤﺲ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﺤﻮﺳﺖ ﺷـﺪ‪‬ت‬
‫و ﺿﻌﻒ دارد؛ از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬زﺣﻞ و ﻣﺮﻳ‪‬ﺦ ﻧﺤﺲ اﺳـﺖ‪ ،‬زﺣـﻞ ﻧﺤـﺲ اﻛﺒـﺮ )ﻧﺤـﺲ‬
‫‪97‬‬
‫ﺑﺰرگ( و ﻣﺮﻳ‪‬ﺦ ﻧﺤﺲ اﺻﻐﺮ )ﻧﺤﺲ ﻛﻮﭼﻚ( و ﻣﺸﺘﺮي و زﻫﺮه ﺳﻌﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪78‬‬ ‫‪‬‬
‫اﻓﻼك و اﺧﺘﺮان‬
‫اﻓﻼك‪ ،‬ﺳﭙﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬آﺳﻤﺎنﻫﺎ‪ .‬اﺑﻮرﻳﺤﺎن ﺑﻴﺮوﻧـﻲ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺟﺴﻤﻴﺴـﺖ ﭼـﻮن ﮔـﻮي‬
‫ﮔﺮدﻧﺪه‪ ،‬اﻧﺪر ﺟﺎي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬و اﻧﺪر ﻣﻴﺎن او ﭼﻴﺰﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻼف ﺣﺮﻛﺖ ﻓﻠﻚ اﺳﺖ و ﻣﺎ اﻧﺪر ﻣﻴﺎن اوﻳﻴﻢ و او را ﻓﻠﻚ ﻧﺎم ﻛﺮدﻧﺪ از ﺑﻬـﺮ ﺣﺮﻛـﺖ او‬
‫ﻛﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻫﻢﭼﻮن ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎدرﻳﺴﻪ‪ .‬او ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ ﻗﺪﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺸـﺖ ﻓﻠـﻚ ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪:‬‬
‫زﻣﻴﻦ در ﻣﺮﻛﺰ و ﺑﺎﻻي او ﻓﻠﻚ ﻗﻤﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻓﻠـﻚ دوم ﻋﻄـﺎرد‪ ،‬ﺳـﻮم زﻫـﺮه‪ ،‬ﭼﻬـﺎرم آﻓﺘـﺎب‬
‫)ﺷﻤﺲ(‪ ،‬ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺮّﻳﺦ‪ ،‬ﺷﺸﻢ ﻣﺸﺘﺮي‪ ،‬ﻫﻔﺘﻢ زﺣﻞ و زﺑـﺮ اﻳـﻦ اﻓـﻼك ﺑـﻪ ﺳـﺘﺎرﮔﺎن ﺛﺎﺑﺘـﻪ‬
‫‪99‬‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻮد و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻓﻠﻚ اﻻﻓﻼك ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪100‬‬
‫ﭼﻮن ﺧﺴﻲ آﻣـﺪ ﺑﺮﭼﺸـﻢ رﺳـﻮل‬ ‫ﭼﻮنﻛﻪ ﻣﺨﺰنﻫـﺎي اﻓـﻼك و ﻋﻘـﻮل‬

‫و‪:‬‬
‫‪101‬‬
‫ﭼــﻮن ﻧﻤــﻲﺑﻴــﻨﻢ ﻫــﻼل ﭘــﺎك را‬ ‫ورﻧـــﻪ ﻣـــﻦ ﺑﻴﻨـــﺎﺗﺮم اﻓـــﻼك را‬

‫ﻣﻮﻟﻮي آﻧﺎن را ﻛﻪ در اﻓﻼك زﻧﺪﮔﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻼﻳﻚ و اﻓﻼﻛﻴﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪102‬‬
‫ﺑﮕﺬراﻧﻴـــﺪ از ﺗـــﻚ اﻓﻼﻛﻴـــﺎن‬ ‫ﭘﺎﻛﺸــﺎن ﻛــﺮد از ﻣــﺰاج ﺧﺎﻛﻴــﺎن‬

‫ﻗﺪﻣﺎ آﺳﻤﺎن را ﻫﻔﺖ ﻃﺒﻘﻪ ﻣـﻲداﻧﺴـﺘﻨﺪ و ﻫـﺮ ﻃﺒﻘـﻪاي را ﺑـﻪ ﻳﻜـﻲ از ﺳـﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﺔ ﺷﻤﺴﻲ ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آن را ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪103‬‬
‫ﻏﻴﺮ اﻳـﻦ ﻫﻔـﺖ آﺳـﻤﺎن ﻣﺸـﺘﻬﺮ‬ ‫ﺳـــﺎﻳﺮان در آﺳـــﻤﺎنﻫـــﺎي دﮔـــﺮ‬

‫آﻧﺎن ﻗﻤﺮ‪ ،‬زﻫﺮه‪ ،‬ﺷﻤﺲ‪ ،‬ﻣﺮﻳ‪‬ﺦ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮي و زﺣﻞ را ﻛﻪ ﺟﺎﻳﺸـﺎن در ﻫﻔـﺖ ﻓﻠـﻚ ﻳـﺎ‬
‫ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻔﺘﻢ اﻧﺠﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎه در ﻓﻠﻚ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻴﺮ در ﻓﻠﻚ دوم‪ ،‬ﻧﺎﻫﻴﺪ در ﻓﻠﻚ‬
‫ﺳﻮم‪ ،‬ﻣﻬﺮ در ﻓﻠﻚ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﻬﺮام در ﻓﻠﻚ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺟﻴﺲ در ﻓﻠﻚ ﺷﺸﻢ و ﻛﻴﻮان در ﻓﻠـﻚ‬
‫ﻫﻔﺘﻢ اﺳﺖ‪) .‬ﻏﻴﺎث(‬
‫‪104‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮ از ﻫﻔﺖ اﻧﺠﻤـﺶ ﻧﻮﺑـﺖ زﻧﻨـﺪ‬ ‫آنﻛـﻪ ﻣﻠﻜــﺶ ﺑﺮﺗـﺮ از ﻧﻮﺑـﺖ ﺗﻨﻨــﺪ‬

‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﻓﻠﻚ ﻋﻨﻮان ﻫﻔﺖ ﭼﺮخ ﻧﻴﺰ ﻣﻲدادﻧﺪ‪:‬‬

‫‪105‬‬
‫ﺑﺎﻃﻨﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤـﻴﻂ ﻫﻔـﺖ ﭼـﺮخ‬ ‫ﻇــﺎﻫﺮش را ﭘﺸــﻪاي آرد ﺑــﻪ ﭼــﺮخ‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻓﻼك‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺗّﻔﺎق ﻣﻨﺠ‪‬ﻤﺎن ﻗﺪﻣﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻓﻠﻚ ﻗﻤﺮ ‪ -2‬ﻓﻠﻚ ﻋﻄﺎرد ‪ -3‬ﻓﻠﻚ زﻫـﺮه ‪ -4‬ﻓﻠـﻚ آﻓﺘـﺎب ‪ -5‬ﻓﻠـﻚ ﻣـﺮﻳ‪‬ﺦ ‪ -6‬ﻓﻠـﻚ‬
‫‪106‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮي ‪ -7‬ﻓﻠﻚ زﺣﻞ ‪ -8‬ﻓﻠﻚ ﺛﻮاﺑﺖ ‪ -9‬ﻓﻠﻚ اﻻﻓﻼك‪.‬‬
‫
‬ ‫‪79‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫‪ .1‬ﻗﻤﺮ‬
‫ﻧﺎم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﺮوﻫﻲ از اﺟﺮام ﺳﻤﺎوي اﺳﺖ ﻛـﻪ در روي ﻣـﺪاري ﻣﺸـﺨّﺺ ﺑـﻪ ﮔـﺮد‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﺔ ﺷﻤﺴﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎه ﻛﻪ ﻗﻤﺮ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ 107.‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣـﺎه‬
‫ﺗﻤﺎم و ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﻬﺎردﻫﻢ را ﺑﺪر ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪:‬‬
‫‪108‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻠﻚ در ﻧـﻮر و ﻗـﺪر‬ ‫ﻣﺎه ﻧـﻮ ﻳـﺎ ﻫﻔـﺖ روزه ﻳـﺎ ﻛـﻪ ﺑـﺪر‬

‫و‪:‬‬
‫‪109‬‬
‫ﻫﻢﭼﻮ ﻗﺮص ﺑﺪر ﺑﻲﻧﻘﺼـﺎن ﺷـﻮﻧﺪ‬ ‫در ﻫﻮاي ﻋﺸﻖ ﺣـﻖ رﻗﺼـﺎن ﺷـﻮﻧﺪ‬

‫ﻣﻮﻟﻮي ﻗﺮص ﻣﺎه را در اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﮔﺮدة ﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪110‬‬
‫دﺳــﺖ ﺳــﻮي آﺳــﻤﺎن ﺑﺮداﺷــﺘﻪ‬ ‫ﻗــﺮص ﻣــﻪ را ﻗــﺮص ﻧــﺎن ﭘﻨﺪاﺷــﺘﻪ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﻫﺎﻟﻪاي را ﻛﻪ ﺑﻪ دور ﻣﺎه ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲرﺳﺪ ﺧﺮﻣﻦ ﻣﺎه ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪111‬‬
‫ﺷــﺐروان را ﺧــﺮﻣﻦ آن ﻣــﺎه ﺑــﺲ‬ ‫آﺗﺶ ار ﺧﺮﻣﻦ ﺑﮕﻴـﺮد ﭘـﻴﺶ و ﭘـﺲ‬
‫‪112‬‬
‫ﺗﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺮﻣﻦ ﻣﺎﻫﻲ و آﻓـﺖ ﺧـﺮﻣﻦ‬ ‫ﺗﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺪرﻗﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﮔﻬﻲ و ﮔﻪ رﻫﺰن‬
‫‪113‬‬
‫ﺧﺮﻣﻦ ﻣﻪ ﺑﻪ ﺟﻮي ﺧﻮﺷﺔ ﭘﺮوﻳﻦ ﺑﻪ دوﺟﻮ‬ ‫آﺳﻤﺎن ﮔﻮ ﻣﻔﺮوش اﻳﻦ ﻋﻈﻤﺖ ﻛﺎﻧﺪرﻋﺸﻖ‬

‫ﺑﺮﺧﻲ ﻋﺒﺎرت »از ﻣﺎه ﺷﻴﺮ دوﺷـﻴﺪن« را ﺟـﺎدوﻳﻲ ﻛـﺮدن و ﻋﻤـﻞ ﻣﺤﻴ‪‬ـﺮ اﻟﻌﻘـﻮل‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪114‬‬
‫در ﺳﻔﺮﻫﺎ رﻓﺘـﻪ ﺑـﺮ ﺧﻤ‪‬ـﻲ ﺳـﻮار‬ ‫ﺷــﻴﺮ دوﺷــﻴﺪه زﻣــﻪ ﻓــﺎش آﺷــﻜﺎر‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ از ﻛﻠﻤﺔ ﻣﺎه ﻣﻌﺎﻧﻲ زﻳﺮ را اراده ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻗﻤﺮ‪ ،‬ﻣﻼﻳﻜﻪ و ﻓﺮﺷﺘﻪ‪:‬‬
‫‪115‬‬
‫اﺧﺘﺮ اﻧـﺪر رهﺑـﺮي ﺑـﺮ وي ﻧﺘﺎﻓـﺖ‬ ‫اﻋﻤﺸــﻲ ﻛــﻮ ﻣــﺎه را ﻫــﻢ ﺑﺮﻧﺘﺎﻓــﺖ‬

‫‪ .2‬ﻧﺒﻲ‪ ،‬رﺳﻮل‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪:‬‬

‫‪116‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺸﺮ ﻣـﻦ ﻣـﺜﻠﻜﻢ ﻳـﻮﺣﻲ اﻟـﻲ‬ ‫ﻣﺎه ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺧـﺎك و اﺑـﺮ و ﻓـﻲ‬

‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﺎه او‪‬ل ﻫﺮ ﻣﺎه ﻗﻤﺮي ﻣﺎه ﻧﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫‪117‬‬
‫ﻧﻲ در آﺧـﺮ ﺑـﺪر ﮔـﺮدد ﺑـﺮ ﺳـﻤﺎ‬ ‫در ﻣﺤــﺎق ار ﻣــﺎه ﻧــﻮ ﮔــﺮدد دو ﺗــﺎ‬

‫آﺧﺮ ﻣﺎه و ﺷﺐ آﺧﺮ ﻣﺎه و ﻧﻴﺰ ﺳﻪ ﺷﺐ آﺧﺮ ﻣﺎه را ﻛﻪ در آن ﻣﺎه ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﻮد ﻣﺤﺎق‬
‫ﻣﺎه ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪).‬ﻟﻄﺎﻳﻒ(‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻢﭼﻮن در ﻣﺤﺎق و ﻛﺎﺳﺖ ﻣـﺎه‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺑـﻮدي ز زﻧـﺪان و زﭼـﺎه‬
‫‪118‬‬
‫ﻧﻲ در آﺧـﺮ ﺑـﺪر ﮔـﺮدد ﺑـﺮ ﺳـﻤﺎ‬ ‫در ﻣﺤــﺎق ار ﻣــﺎه ﻧــﻮ ﮔــﺮدد دوﺗــﺎ‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪80‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺳﻨﺎﻳﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪119‬‬
‫در ﻣﺤﺎق او را ﭼﻪ ﺑﻴﻢ از ﺷﻜﻞ ﻧﻘﺼﺎن داﺷﺘﻦ‬ ‫ﭼﻮن دو ﺷﺐ ﻫﻢﺧﻮاﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎه‬

‫ﻣﻨﺎزل ﻗﻤﺮ‬
‫ﻗﺪﻣﺎ ﺑﺮاي ﻗﻤﺮ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺖ ﻳﺎ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﺑﺮج ﻳﺎ ﻣﻨﺰل ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺮ روزي ﻳﻜﻲ از آنﻫـﺎ را ﻣـﻲﭘﻴﻤﺎﻳـﺪ و آن را اﺑـﺮاج ﻗﻤـﺮ ﻳـﺎ ﻣﻨـﺎزل ﻗﻤـﺮي ﻧﺎﻣﻴـﺪهاﻧـﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺷﺮﻃﻴﻦ ‪ -2‬ﺑﻄﻴﻦ ‪ -3‬ﺛﺮﻳﺎ ‪ -4‬دﺑﺮان ‪ -5‬ﻫﻘﻌﻪ ‪ -6‬ﻫﻨﻌـﻪ ‪ -7‬ذراع ‪ -8‬ﻧﺜـﺮه ‪ -9‬ﻃـﺮف‬
‫‪ -10‬ﺟﺒﻬﻪ ‪ -11‬زﺑـﺮه ﻳـﺎ ﺧـﺮاﺗﻴﻦ ‪ -12‬ﺻـﺮﻓﻪ ‪ -13‬ﻋـﻮا ‪ -14‬ﺳـﻤﺎك اﻋـﺰل ‪ -15‬ﻏﻔـﺮ‬
‫‪ -16‬زﺑــﺎﻧﻲ ‪ -17‬اﻛﻠﻴــﻞ ‪ -18‬ﻗﻠــﺐ ‪ -19‬ﺷــﻮﻟﻪ ‪ -20‬ﻧﻌــﺎﻳﻢ ‪ -21‬ﺑﻠــﺪه ‪ -22‬ﺳــﻌﺪ ذاﺑــﺢ‬
‫‪ -23‬ﺳﻌﺪ ﺑﻠﻊ ‪ -24‬ﺳﻌﺪ اﻟﺴ‪‬ﻌﻮد ‪ -25‬ﺳﻌﺪ اﻻﺧﺒﻴـﻪ ‪ -26‬ﻓـﺮغ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ‪ -27‬ﻓـﺮغ دوم‬
‫‪ -28‬ﺑﻄﻲ اﻟﺤﻮت‪ 120.‬ﻣﻮﻟﻮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪121‬‬
‫از ﭼﻪ ﻣﻨﻜـﺮ ﻣـﻲﺷـﻮي ﻣﻌـﺮاج را‬ ‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺐ ﻣـﻪ ﺑﺮﻳـﺪ اﺑـﺮاج را‬

‫ﻣﻮﻟﻮي در ﻣﺜﻨﻮي ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎزل ﻗﻤﺮ را ذﻛﺮ ﻧﻨﻤﻮده و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ذﻛـﺮ ﭘـﺮوﻳﻦ و ﺳـﻤ‪‬ﺎك‬
‫ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﻳﻦ؛ ﺷﺶ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﺳﺘﺎره ﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﺎ واﻗﻊ اﺳﺖ و آن ﻣﻨﺰل ﻗﻤـﺮ اﺳـﺖ در ﺑـﺮج‬
‫ﺛﻮر و ﺑﻪ ﺗﺎزي ﺛﺮّﻳﺎ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪).‬ﻟﻄﺎﻳﻒ(‬
‫‪122‬‬
‫ﻣﻨﺰل اول از ﻣﻨﺎزل ﻗﻤﺮ ﻧﺰد اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪.‬‬
‫‪123‬‬
‫ﻣﺎه او ﭼﻮن ﻣﻲ ﺷﻮد ﭘﺮوﻳﻦ ﮔﺴـﻞ‬ ‫اﻳﻨﺖ ﻟﻄﻒ دل ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻣﺸـﺖ ﮔـﻞ‬

‫و‪:‬‬
‫‪124‬‬
‫ﺻﻮرت ﺷﻪ زادة ﭼـﻴﻦ اﺳـﺖ اﻳـﻦ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻘﺶ رﺷﻚ ﭘﺮوﻳﻦ اﺳـﺖ اﻳـﻦ‬
‫‪125‬‬
‫ﺗﺤﺖ ﺛﺮي ﺗﺎ ﺑﻪ ﺛﺮﻳﺎ ﺧـﻮش اﺳـﺖ‬ ‫رﻗــﺺ ﺗــﻮ در ﻧــﻮر ﺧــﺪا ﻛــﻦ ﻛــﺰو‬

‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪126‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎد ﺷـﻪ آن ﺟـﺎم زرﻳ‪‬ـﻦ ﻛﺸـﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺎ ﻣﻬـﺪ ﺑـﺮ ﭘﺸـﺖ ﭘـﺮوﻳﻦ ﻛﺸـﻢ‬

‫ﺳﻤ‪‬ﺎك‪ ،‬در ﻋﻠﻢ ﻫﻴﺄت ﻧﺎم ﻣﻨﺰل ﭼﻬﺎردﻫﻢ از ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﻣﻨﺰل ﻗﻤﺮ اﺳـﺖ و آن‬
‫ﺳﺘﺎرهاﻳﺴﺖ روﺷﻦ ﺑﺮ ﻛﻒ دﺳﺖ ﭼﭗ ﺑﺮج ﺳﻨﺒﻠﻪ و آن را ﺳﻤﺎك اﻋﺰل ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻲﺳﻼح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎرة دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻤﺎك راﻣﺢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﻧﻴـﺰهدار اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫ﺳﺘﺎرة دﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﻤﺎك راﻣﺢ ﻧﻴﺰة آن ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪127‬‬
‫اي ﺳﻤﺎك از ﺗـﻮ ﻣﻨـﻮ‪‬ر ﺗـﺎ ﺳـﻤﻚ‬ ‫ﺑــﺎ ﺗــﻮ ﻣــﺎ را ﺧــﺎك ﺑﻬﺘــﺮ از ﻓﻠــﻚ‬
‫
‬ ‫‪81‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫ﺑﻴﺮون از ﺻﻮرت ﻋﻮ‪‬ا ﺳﺘﺎرهاﻳﺴـﺖ ﺑـﺰرگ ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑﻨـﺎت اﻟـﻨّﻌﺶ‪ ،‬او را ﺳـﻤﺎك راﻣـﺢ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻲ او را ﻧﮕﻪﺑﺎن ﺷﻤﺎل ﻧﺎم ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاﺑﺮ او ﺳﻮي ﺟﻨﻮب‪:‬‬
‫‪128‬‬
‫از ﺳﮕﺎن و ﻋﻮ ﻋﻮ اﻳﺸﺎن ﭼـﻪ ﺑـﺎك‬ ‫در ﺷﺐ ﻣﻬﺘﺎب ﺳـﮓ را ﺑـﺮ ﺳـﻤﺎك‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﺒﻌﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﺳﻤﻚ در زﻣﻴﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪه ﻧﻪ ﺳﻤﺎك ﺑﺮ اﻓـﻼك‬
‫درﺧﺸﻨﺪه‪ 129.‬در ﻧﻈﺮ ﻣﻮﻟﻮي ﮔﺎه ﺳﻤﻚ در ﻣﻌﻨﻲ زﻣﻴﻦ و ﺳﻤﺎك در ﻣﻌﻨﻲ آﺳـﻤﺎن آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪130‬‬
‫ﺗﺎ ﭘﻠﻴـﺪان را ﻛﻨـﺪ از ﺧﺒـﺚ ﭘـﺎك‬ ‫آب ﺑﻬــﺮ اﻳــﻦ ﺑﺒﺎرﻳــﺪ از ﺳــﻤﺎك‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺑﻴﻦ زﻣﻴﻦ ﺗﺎ آﺳﻤﺎن را ﺑﺎ ﺳﻤﻚ و ﺳﻤﺎك ﺗﺨﻤﻴﻦ زده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪131‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ از ﺳﻤﻚ ﻛﺲ ﺗﺎ ﺳﻤﺎك‬ ‫ﻣﻐﺰ او ﺧـﻮد از ﻧﺴـﺐ دورﺳـﺖ و ﭘـﺎك‬

‫ﻋﻄّﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪132‬‬
‫از ﺳﻤﺎك اﻧﮕﺸﺖ ﮔﺮدد ﺗـﺎ ﺳـﻤﻚ‬ ‫راﺳﺖ ﻫﻢ ﭼﻨـﺪان ﺑﻬـﺮ روزي ﻣﻠـﻚ‬

‫‪ .2‬ﻋﻄﺎرد‬
‫ﺳﺘﺎرة ﻣﻌﺮوف ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻠﻚ دوم ﺗﺎﺑﺪ و آنرا دﺑﻴﺮ ﻓﻠﻚ ﮔﻮﻳﻨﺪ؛ دوﻣـﻴﻦ ﺳـﻴ‪‬ﺎره اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﮔﺮد زﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ :‬ﺻﺪ و ﻫﺸﺘﺎد و ﺳﻪ ﻫﺰار و ﺷﺸﺼﺪ و ﭘﻨﺠـﺎه و‬
‫‪133‬‬
‫ﻫﻔﺖ ﻓﺮﺳﻨﮓ ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪.‬‬
‫‪134‬‬
‫ﺗﺎ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﺗـﻮ ﺳـﺮّﻫﺎ ﭘﻴـﺪا ﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﭼــﻮن ﻋﻄــﺎرد دﻓﺘــﺮ دل وا ﻛﻨﻨــﺪ‬

‫و‪:‬‬
‫‪135‬‬
‫ﻛﻮ ﺑﺮون آﻳـﺪ ﺑـﻪ ﭘـﻴﺶ آﻓﺘـﺎب؟‬ ‫زﻫــﺮه ﻛﺒــﻮد ﻳــﺎ ﻋﻄــﺎرد ﻳــﺎ ﺷــﻬﺎب‬

‫ﻋﻠﻢ و ﻋﻘﻞ ﺑﺪو ﺗﻌﻠّﻖ دارد‪ ،‬ﺷﺮف او در ﺳﻨﺒﻠﻪ و وﺑﺎل او در ﻗﻮس اﺳﺖ‪) .‬آﻧﻨﺪراج( و‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻃﺎﻟﻊ آن ادﻳﺐ و داﻧﺶﻣﻨﺪ و ﻋﺎﻟﻢ و اﻫﻞ ﻗﻠﻢ ﻣﻲﺷﻮد و زود ﺟﻮاب و ﺧـﻮش آواز و‬
‫ﺳﺒﻚ ﺧﺪﻣﺖ و ﺳﺒﻚ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺳﺘﺎرة ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و دﺑﻴﺮان و ﺻـﺎﺣﺐ دﻳﻮاﻧـﺎن و‬
‫‪136‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺮاﺟﺎن و ﺑﻨﺪﮔﺎن و ﻛﺸﺘﻲ ﮔﻴﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬زﻫﺮه‬
‫ﺳﺘﺎرة ﻧﺎﻫﻴﺪ‪) .‬ﺑﺮﻫﺎن( دوﻣﻴﻦ ﺳﺘﺎرة ﻣﻨﻈﻮﻣﺔ ﺷﻤﺴﻲ‪ .‬ﻗﺪﻣﺎ ﻣﻜﺎن آن را در ﺳـﻮﻣﻴﻦ‬
‫ﻓﻠﻚ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرهاي ﺑﻮده اﺳﺖ ﺳﻌﺪ و آن را ﺳﻌﺪ اﺻﻐﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺳـﺘﺎرة اﻫـﻞ‬
‫‪137‬‬
‫ﻃﺮب و ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪82‬‬ ‫‪‬‬
‫‪138‬‬
‫ﻣﻴـﻞ ﻛ ّﻠــﻲ دارد و ﻋﺸـﻖ و ﻃﻠــﺐ‬ ‫ﻃــﺎﻟﻌﺶ ﮔــﺮ زﻫــﺮه ﺑﺎﺷــﺪ در ﻃــﺮب‬

‫و‪:‬‬
‫‪139‬‬
‫ﻋﻘﻞ ﻛﻠّﺶ ﭼـﻮن ﺑﺒﻴﻨـﺪ ﻛـﻢ زﻧـﺪ‬ ‫زﻫــﺮه ﻧــﻲ ﻣــﺮ زﻫــﺮه را ﺗـﺎ دم زﻧــﺪ‬

‫ﺷﺎﻋﺮان آنﻛﻪ را رﺧﺴﺎري ﭼﻮن زﻫﺮه ﺗﺎبﻧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬زﻫﺮه ﺧﺪ‪ ‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪140‬‬
‫زﻫﺮه ﺧﺪ‪‬ي ﻣﻪ رﺧﻲ ﺳـﻴﻤﻴﻦ ﺑـﺮي‬ ‫ﺧﻮاﺟــﻪاي ﺑﻮدﺳــﺖ او را دﺧﺘــﺮي‬

‫ﺳﺘﺎرة ﻧﺎﻫﻴﺪ را ﻛﻪ ﺷﺎدي آور اﺳﺖ زﻫﺮه ﻃﺮب ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻳﻜﻲ از ﺧـﻮاص ﺳـﺘﺎرة‬
‫زﻫﺮه‪ ،‬ﺧﻨﻴﺎﮔﺮي و ﻃﺮب و ﺷﺎدي و ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪141‬‬
‫ﺑﺮ ﺳﻌﻮد و رﻗﺺ ﺳﻌﺪ او ﻣﻪ اﻳﺴـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﺮا زﻫﺮه ﻃﺮب در رﻗـﺺ ﻧﻴﺴـﺖ‬

‫در ﻗﺼﺺ و رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻫﺎروت و ﻣﺎروت ﻛﻪ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ زﻧﻲ زﻳﺒﺎ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪﻧﺪ و آن زن آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎده ﺑﻔﺮﻳﻔﺖ و ﻧﺎم ﻣﻬـﻴﻦ ﺧـﺪا‬
‫را از آﻧﺎن آﻣﻮﺧﺖ و ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺷﺪ و ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ او را ﻣﺴﺦ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺘﺎرة زﻫـﺮه‬
‫‪142‬‬
‫در آﺳﻤﺎن ﻧﮕﺎه داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴــﺦ ﻛــﺮد او را ﺧــﺪا و زﻫــﺮه ﻛــﺮد‬ ‫ﭼــﻮن زﻧــﻲ از ﻛــﺎر ﺑــﺪ ﺷــﺪ روي زرد‬
‫‪143‬‬
‫ﺧﺎك و ﮔﻞ ﮔﺸﺘﻦ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ اي ﻋﻨـﻮد‬ ‫ﻋــﻮرﺗﻲ را زﻫــﺮه ﻛــﺮدن ﻣﺴــﺦ ﺑــﻮد‬

‫‪ .4‬آﻓﺘﺎب )ﺧﻮرﺷﻴﺪ(‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺮة آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻃﻠﻮع ﺗﻤﺪ‪‬ن‪ ،‬ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن زﻣﻴﻨﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻈﻬﺮ ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ و زﻳﺒـﺎﻳﻲ و درﺧﺸـﻨﺪﮔﻲ و‬
‫ﺑﻠﻨﺪي و ﻗﻬﺮ و ﺳﻮد ﺑﺨﺸﻲ و ﺳﺮﻋﺖ اﺳﺖ‪ 144.‬ﮔﺎه آﻓﺘﺎب ﻳﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬در ﻣﺜﻨﻮي ﻛﻨﺎﻳـﻪ از‬
‫ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﻠﻴ‪‬ﺎت او اﺑﺪي و ازﻟﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪145‬‬
‫آﻓﺘــﺎب ﻣــﺎ ز ﻣﺸــﺮقﻫــﺎ ﺑــﺮون‬ ‫ﻣﺸــﺮق ﺧﻮرﺷــﻴﺪ ﺑــﺮج ﻧﻴﻠﮕــﻮن‬

‫آﻓﺘﺎب در اﻳﻦﺟﺎ اﺳﺘﻌﺎره از ﻧﺒﻲ‪ ‬و وﻟﻲ‪ ‬داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣــﺮ ﺣﺴــﻮد و دﻳــﻮ را از دود ﻋــﺮش‬ ‫ﺷــﺪ ﻏــﺬاي آﻓﺘــﺎب از ﻧــﻮر ﻋــﺮش‬
‫‪146‬‬
‫آن ﻏﺬا را ﻧﻪ دﻫـﺎن ﺑـﺪ ﻧـﻪ ﻃﺒـﻖ‬ ‫در ﺷــﻬﻴﺪان ﻳﺮزﻗــﻮن ﻓﺮﻣــﻮد ﺣــﻖ‬

‫و‪:‬‬
‫وانﻛــﻪ ﻣــﻲرﻧﺠــﺪ ز ﺑــﻮد آﻓﺘــﺎب‬ ‫آنﻛــﻪ او ﺑﺎﺷــﺪ ﺣﺴــﻮد آﻓﺘــﺎب‬
‫‪147‬‬
‫اﻳﻨــﺖ اﻓﺘــﺎده اﺑــﺪ در ﻗﻌــﺮ ﭼــﺎه‬ ‫اﻳﻨـــﺖ درد ﺑـــﻲدوا ﻛﻮراﺳـــﺖ آه‬
‫
‬ ‫‪83‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫ﻣﻮﻟﻮي از آﻓﺘﺎب و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺷﻤﺲ ﭼﻬﺎرم آﺳﻤﺎن ﻳﺎد ﻛﺮده و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺪار آن در آﺳﻤﺎن ﻳﺎ ﻓﻠﻚ ﭼﻬﺎرم اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪148‬‬
‫ﺷﻤﺲ ﭼﺎرم آﺳﻤﺎن ﺳﺮ در ﻛﺸـﻴﺪ‬ ‫ﭼﻮن ﺣﺪﻳﺚ روي ﺷﻤﺲاﻟﺪ‪‬ﻳﻦ رﺳـﻴﺪ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ از آﻓﺘﺎب ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﺷﻤﺲ‪ ،‬ﺷﻤﺲ اﻟﻀّـﺤﻲ‪ ،‬ﺷـﻤﺲ ﭼـﺎرم آﺳـﻤﺎن‪ ،‬ﺷـﻤﺲ‬
‫ﻛﻮ‪‬رت و ﺷﻴﺪ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪149‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻢ ﻣﺜـﻞ او ﺗﺼـﻮﻳﺮ ﻛـﺮد‬ ‫ﺷﻤﺲ در ﻗﺮﺑﺖ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﺴـﺖ ﻓـﺮد‬

‫و‪:‬‬
‫‪150‬‬
‫اي ﮔﺪاي رﻧـﮓ ﺗـﻮ ﮔـﻞﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎ‬ ‫اي رخ ﭼﻮن زﻫﺮهات ﺷـﻤﺲ اﻟﻀّـﺤﻲ‬

‫و‪:‬‬
‫‪151‬‬
‫ﺷﻤﺲ ﭘﻴﺶ ﺗﻮﺳﺖ اﻋﻠـﻲ ﻣﺮﺗﺒـﺖ‬ ‫ﻣﻨﻜــﺮي اﻳــﻦ را ﻛــﻪ ﺷــﻤﺲ ﻛ ـﻮ‪‬رت‬

‫و‪:‬‬
‫‪152‬‬
‫ﻧــﺎﻇﺮ ﺣــﻖ ﺑــﻮد وز ﺑــﻮدش اﻣﻴــﺪ‬ ‫در ﺷﺐ دﻧﻴـﺎ ﻛـﻪ ﻣﺤﺠﻮﺑﺴـﺖ ﺷـﻴﺪ‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻟﻔﻆ ﺷﻤﻮس را ﺑﻜﺎر ﺑﺮده و ﻧﻮر ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻲ و ﺗﻌـﺪ‪‬د ﺧﻮرﺷـﻴﺪﻫﺎ را‬
‫اراده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪153‬‬
‫ﻧــﻮر دارم ﺑﻬــﺮ ﻇﻠﻤــﺎت ﻧﻔــﻮس‬ ‫ﻇﻠﻤﺘﻲ دارم ﺑـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﺎ ﺷـﻤﻮس‬

‫او ﺧﻮرﺷﻴﺪ وﺟﻮد ﺧﺪاي ـ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﻛﻪ ﮔﺮﻣﺎ وﻧﻮر آن ﻫﻤـﺔ ﻋـﺎﻟﻢ را ﻓـﺮا ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آﻓﺘﺎبِ آﻓﺘﺎب ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫اي ﻋــــﺪوي آﻓﺘــــﺎب آﻓﺘــــﺎب‬ ‫ﺑــﺎ ﻋــﺪوي آﻓﺘــﺎب اﻳــﻦ ﺑــﺪ ﻋﺘــﺎب‬
‫‪154‬‬
‫ﻣــﻲﺑﻠــﺮزد آﻓﺘــﺎب و اﺧﺘــﺮش‬ ‫اي ﻋـــﺪوي آﻓﺘـــﺎﺑﻲ ﻛـــﺰ ﻓـــﺮش‬

‫ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﺔ ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان آﻓﺘﺎب آﻓﺘـﺎب آﻓﺘـﺎب ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻛـﺮده‬
‫اﺳـﺖ و در اﻳـﻦﺟـﺎ ﻏــﺮض ﻣﻮﻻﻧـﺎ از ﺗﻜـﺮار آﻓﺘـﺎب‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘــﺖ و ذات ﺷـﻤﺲ و ﻳـﺎ وﺟــﻮد‬
‫ﺣﻖ ـ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻞّ آﻓﺘﺎبﻫﺎي وﺟﻮد و ﻫﺴﺘﻲ از ﻧﻮر او ﻣﻨﻮ‪‬ر اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﻨﺔ اﺑﻴﺎت‬
‫‪155‬‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮش‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻬﻲ ﻛـﻪ ﺷـﺪ زﺑـﻮﻧﺶ ﺧـﺎص و ﻋـﺎم؟‬ ‫اﻳــﻦ ﭼــﻪ ﻣﺎﻧــﺪ آﺧــﺮ اي ﻛــﻮران ﺧــﺎم‬
‫ﭼــﻪ ﻋﻘــﻮل و ﭼــﻪ ﻧﻔــﻮس و ﭼــﻪ ﻣﻠــﻚ‬ ‫ﭼــﻪ ﻣــﻪ و ﭼــﻪ آﻓﺘــﺎب و ﭼــﻪ ﻓﻠــﻚ‬
‫‪156‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻣﮕﺮ ﻫﺴﺘﻢ ﺑـﻪ ﺧـﻮاب؟‬ ‫آﻓﺘــــــﺎب آﻓﺘــــــﺎب آﻓﺘــــــﺎب‬

‫ﻣﻮﻟﻮي ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن روي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ ﮔﻞ ﻳﺎ ﭘﻨﻬـﺎن ﻛـﺮدن ﺣﻘﻴﻘـﺖ را‪ ،‬ﺑـﺎ ﻋﺒـﺎرت‬
‫آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﮔﻞ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻛﻨﺎﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪157‬‬
‫رﺧﻨــﻪ ﻣــﻲﺟــﻮﻳﻲ ز ﺑــﺪر ﻛــﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣـــﻲ ﺑﭙﻮﺷـــﻲ آﻓﺘـــﺎﺑﻲ در ﮔﻠـــﻲ‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪84‬‬ ‫‪‬‬
‫او آﻓﺘﺎب ﺣﻖ را ﺗﺠﻠّﻲ ﻣﻌﺎﻧﻲ در اوﻟﻴﺎء اﷲ ﻣﻲداﻧﺪ‪:‬‬
‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﺳـﺠﺪه ﻛﺮدﻧـﺪ از ﺷـﮕﻔﺖ‬ ‫ﻧﻮر ﻣـﺮدان ﻣﺸـﺮق و ﻣﻐـﺮب ﮔﺮﻓـﺖ‬
‫‪158‬‬
‫زﻳﺮ ﭼﺎدر رﻓﺖ ﺧﻮرﺷـﻴﺪ از ﺧﺠـﻞ‬ ‫آﻓﺘـــﺎب ﺣـــﻖ ﺑﺮآﻣـــﺪ از ﺣﻤـــﻞ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺳـﻮرة ﻗﻠـﻢ‪ ،‬آﻳـﺔ ‪ 4‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ آﻓﺘـﺎب ﺣﻠـﻢ‪ ،‬وﺟـﻮد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﺳﻼم)ص( اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪159‬‬
‫ﭼــﻮن ﺷــﻌﺎﻋﻲ آﻓﺘــﺎب ﺣﻠــﻢ را‬ ‫ﭼــﻮن ﺗــﻮ ﺑــﺎﺑﻲ آن ﻣﺪﻳﻨــﻪ ﻋﻠــﻢ را‬

‫و ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﻣﺮگ را ﻣﻌﺎدل ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻨﺎﻳﻲ »آﻓﺘﺎب ﻋﻤﺮ ﺳﻮي ﭼﺎه ﺷﺪن« ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪160‬‬
‫آﻓﺘــﺎب ﻋﻤــﺮ ﺳــﻮي ﭼــﺎه ﺷــﺪ‬ ‫ﻫﻴﻦ! و ﻫـﻴﻦ! اي راهرو ﺑـﻲﮔـﺎه ﺷـﺪ‬

‫و آﻓﺘﺎب ﻣﻨﺘﺠﻢ را اﺳﺘﻌﺎره از ﻗﺮآن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪161‬‬
‫ذﻛــﺮ َﺗــﺰا و‪‬ر َﻛ ـﺬَي ‪‬ﻋــﻦ ﻛَﻬ ‪‬ﻔ ِﻬــﻢ‬ ‫ﮔﻔـــﺖ ﺣـــﻖ در آﻓﺘـــﺎب ﻣﻨـــﺘﺠﻢ‬

‫‪ .5‬ﻣﺮﻳ‪‬ﺦ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﻗﺪﻣﺎ ﺳﺘﺎرة ﻓﻠﻚ ﭘﻨﺠﻢ اﺳـﺖ و آن را ﺑﻬـﺮام و ﺟﻠّـﺎد ﻓﻠـﻚ ﻧﻴـﺰ ﮔﻮﻳﻨـﺪ؛‬
‫ﻣﻨﺤﻮس و دالّ ﺑﺮ ﺟﻨﮓ و ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﺧﻮنرﻳﺰي و ﻇﻠﻢ اﺳﺖ‪) .‬آﻧﻨﺪراج( ﻃﺒﻊ اﻳﻦ ﺳـﺘﺎره‬
‫‪162‬‬
‫ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ )ﻫﺮ دو ﺑﻪ اﻓﺮاط( و ﻧﺤﺲ ﺧﺮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪163‬‬
‫ﺟﻨﮓ و ﺑﻬﺘﺎن و ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺟﻮﻳـﺪ او‬ ‫ور ﺑــﻮد ﻣﺮﻳ‪‬ﺨــﻲ ﺧــﻮن رﻳــﺰ ﺧــﻮ‬

‫و‪:‬‬
‫‪164‬‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﺮﻳ‪‬ﺨﻴﺶ آن ﺧﻮن ﻛﺮده ﺑـﻮد‬ ‫ﺷﺎه ﭼﻮن از ﻣﺤﻮ ﺷـﺪ ﺳـﻮي وﺟـﻮد‬

‫ﻣﻮﻟﻮي در ﻣﺜﻨﻮي ﻛﻠﻤﺔ ﺑﻬﺮام را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﻢ ﺧـﺎص ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﻋـﺎم و ﮔـﺎﻫﻲ در‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﺳﺮور و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎم اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺮام ﻧﺎم اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺮﻳ‪‬ﺦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪165‬‬
‫ﺑــﺰم ﻣﺨﻠــﺺ را و زﻧــﺪان ﺧــﺎم را‬ ‫ﺑــﺰم و زﻧــﺪان ﻫﺴــﺖ ﻫــﺮ ﺑﻬــﺮام را‬

‫و‪:‬‬
‫‪166‬‬
‫ﻛــﻪ ﺑــﺪو ﻳﺎﺑﻴــﺪ ﻫــﺮ ﺑﻬــﺮام ﻋــﻮن‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻋﺎرف دان اﻣـﺎن ﻫـﺮ دو ﻛـﻮن‬

‫‪ .6‬ﻣﺸﺘﺮي‬
‫ﺳـﺘﺎرة ﻣﺸـﺘﺮي را ﻣﻨﺠ‪‬ﻤـﺎن ﺳـﻌﺪاﻛﺒﺮ ﻣـﻲداﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻃـﺎﻟﻊ آن دﻻﻟـﺖ ﺑـﺮ اﻧـﻮاع‬
‫‪167‬‬
‫ﺳﻌﺎدتﻫﺎ داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻧﺠﻮم ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫
‬ ‫‪85‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫‪168‬‬
‫ﻧﺎﻳﺪ اﻧﺪر ﺣﺼـﺮ ﮔـﺮ ﭼـﻪ ﺑﺸـﻤﺮي‬ ‫ﻧﺤﺲ ﻛﻴﻮان ﻳـﺎ ﻛـﻪ ﺳـﻌﺪ ﻣﺸـﺘﺮي‬

‫ﻣﺸﺘﺮي‪ ،‬ﻧﺎم ﺳﺘﺎرهاﻳﺴﺖ ﺑﺮ ﻓﻠﻚ ﺷﺸﻢ؛ اﻫﻞ ﻧﺠﻮم آن را ﻗﺎﺿﻲ ﻓﻠﻚ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮﺟﻴﺲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪) .‬ﻏﻴﺎث( ﻣﺸﺘﺮي ﺑﺮاﺑﺮ زﺣﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ ﮔﺸﺎدن ﺑﻨـﺪﻫﺎي او و ﮔـﺮه او از‬
‫‪169‬‬
‫ﻣﻨﺤﺴﺖ‪.‬‬
‫‪170‬‬
‫ﻣﺸــﺘﺮي را او وﻟــﻲ اﻻﻗﺮﺑﺴــﺖ‬ ‫اﺧﺘﺮان ﺑـﺎ دﻳـﻮ ﻫـﻢﭼـﻮ ﻋﻘﺮﺑﺴـﺖ‬

‫‪ .7‬زﺣﻞ‬
‫ﻛﻴﻮان‪ ،‬ﺳﺘﺎرهاﻳﺴﺖ در آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ )ﻣﻬﺬّب اﻻﺳﻤﺎ( اﻳـﻦ ﺳـﺘﺎره را ﻗـﺪﻣﺎ آﺧـﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﺘﺎرة ﻓﻠﻚ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺳـﻴ‪‬ﺎرات اﺛﺮﻫـﺎﻳﻲ ﻗﺎﻳـﻞ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ در‬
‫‪171‬‬
‫ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮة ارض ﻣﺆﺛّﺮ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻴـــﺎﻃﺶ ﻻزم آﻳـــﺪ در اﻣـــﻮر‬ ‫وانﻛﻪ را ﻃـﺎﻟﻊ زﺣـﻞ از ﻫـﺮ ﺷـﺮور‬
‫‪172‬‬
‫زاﺗﺸﺶ ﺳﻮزد ﻣﺮ آن ﺑـﻲﭼـﺎره را‬ ‫ﮔــﺮ ﺑﮕــﻮﻳﻴﻢ آن زﺣــﻞ اﺳــﺘﺎره را‬

‫و‪:‬‬
‫‪173‬‬
‫ﺷﻮره ﮔﺸﺖ و ﻛﺸﺖ را ﻧﺒﻮد ﻣﺤـﻞ‬ ‫ﻫﺮ زﻣﻴﻨﻲ ﻛـﻮ ﻗـﺮﻳﻦ ﺷـﺪ ﺑـﺎ زﺣـﻞ‬

‫ﺳﻨﺎﻳﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪174‬‬
‫از ﻋﻄــﺎي ﻋﻄــﺎرد اﺳــﺖ و زﺣــﻞ‬ ‫اﻳــﻦ ﻫﻤــﻪ ﻓﻄﻨــﺖ و دﻫــﺎ و ﺣﻴــﻞ‬

‫ﻣﻮﻟﻮي ﺟﺎيﮔـﺎه و ﻣﺤـﻞ ﺳـﺘﺎرة زﺣـﻞ را ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ اﻓـﻼك و در ﺳـﻘﻒ ﻫﻔﺘﻤـﻴﻦ‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪:‬‬
‫‪175‬‬
‫ﻧــﻮر او ﺑــﺎﻻي ﺳــﻘﻒ ﻫﻔﺘﻤــﻴﻦ‬ ‫ﺟﺴﻢ او ﻫﻢﭼﻮن ﭼﺮاﻏـﻲ ﺑـﺮ زﻣـﻴﻦ‬

‫ﺳﺘﺎرة ﻛﻴﻮان ﻳﺎ زﺣﻞ در ﻧﺠﻮم ﻗﺪﻳﻢ ﻧﺤﺲ اﻛﺒﺮ ﺑﻮد و دﻻﻟﺖ او ﻫﻢواره ﺑﺮ ﺷـﻘﺎوت‬
‫‪176‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪177‬‬
‫ﻧﺎﻳﺪ اﻧﺪر ﺣﺼـﺮ ﮔـﺮ ﭼـﻪ ﺑﺸـﻤﺮي‬ ‫ﻧﺤﺲ ﻛﻴﻮان ﻳـﺎ ﻛـﻪ ﺳـﻌﺪ ﻣﺸـﺘﺮي‬

‫و‪:‬‬
‫اﺣﺘﻴـــﺎﻃﺶ ﻻزم آﻳـــﺪ در اﻣـــﻮر‬ ‫وانﻛﻪ را ﻃـﺎﻟﻊ زﺣـﻞ از ﻫـﺮ ﺷـﺮور‬
‫‪178‬‬
‫زاﺗﺸﺶ ﺳﻮزد ﻣﺮا آن ﺑﻲﭼـﺎره را‬ ‫ﮔــﺮ ﺑﮕــﻮﻳﻢ آن زﺣــﻞ اﺳــﺘﺎره را‬

‫ﺳﺘﺎرة ﻛﻴﻮان‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﻠﻚ ﻫﻔﺘﻢ اﺳﺖ و از ﻫﻤﺔ ﻛﻮاﻛﺐ‪ ،‬اﻋﻠﻲ و اﻋﻈﻢ اﺳﺖ‪) .‬آﻧﻨﺪراج(‬
‫‪179‬‬
‫ﻣــﻮر ﻟﻨﮕــﻲ رو ﺳــﻠﻴﻤﺎن را ﺑﺒــﻴﻦ‬ ‫اي ﺑــﻪ ﺻــﻮرت ذر‪‬ه ﻛﻴــﻮان را ﺑﺒــﻴﻦ‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪86‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺳﻮرة ذارﻳﺎت‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 22‬و ‪ 23‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻧﺴﺎنﻫـﺎي ﻛﺎﻣـﻞ و‬
‫ﭘﻴﺮان واﺻﻞ ﻗﺒﻞ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻓﻼك‪ ،‬ﺳﺘﺎرة ﻛﻴﻮان را رؤﻳﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪180‬‬
‫ﺑﻴﺶﺗﺮ از داﻧـﻪﻫـﺎ ﻧـﺎن دﻳـﺪهاﻧـﺪ‬ ‫ﭘﻴﺶﺗـﺮ ز اﻓـﻼك ﻛﻴـﻮان دﻳـﺪهاﻧـﺪ‬

‫او ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻨﺎﻳﻲ »ﻛﻴﻮان ﺑﻪ ﮔﺰ ﭘﻴﻤﻮدن« را در ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﺤﺎل داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪181‬‬
‫ﻛﻪ ﻧﺘﺎن ﭘﻴﻤﻮدن اﻳﻦ ﻛﻴﻮان ﺑـﻪ ﮔـﺰ‬ ‫ﻫﻴﻦ! ﺑﺮو ﺟﻠـﺪي ﻣﻜـﻦ ﺳـﻮدا ﻣﭙـﺰ‬

‫‪ .8‬ﺛﻮاﺑﺖ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳ ‪‬ﻴﺎر و ﺳﻴ‪‬ﺎرات‪ ،‬ﺑﺮجﻫﺎي اواﺳﻂ ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺛﻮر و اﺳﺪ‬
‫‪182‬‬
‫و ﻋﻘﺮب و دﻟﻮ را ﺛﺎﺑﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﺑﺮج در اﺑﺘﺪاي ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻤـﻞ‪ ،‬ﺳـﺮﻃﺎن‪ ،‬ﻣﻴـﺰان‪ ،‬ﺟـﺪي را ﻣﻨﻘﻠـﺐ‬
‫‪183‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬــﺎر ﺑــﺮج اواﺧــﺮ ﻓﺼــﻞ ﻳﻌﻨــﻲ ﺟــﻮزا‪ ،‬ﺳــﻨﺒﻠﻪ‪ ،‬ﻗــﻮس و ﺣــﻮت را دو ﺟﺴــﺪﻳﻦ‬
‫‪184‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺮﺳﻲ‪ ،‬در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺨﺖ ﻛﻮﭼﻚ و ﻓﻠﻚ ﻫﺸـﺘﻢ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪).‬ﻏﻴـﺎث( آﻧـﺎن‬
‫ﻛﺮﺳﻲ را ﻣﻮﺿﻊ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ داﻧﻨﺪ‪) .‬اﺑﻦ ﻋﺮﺑﻲ(‬
‫‪185‬‬
‫ﺟﺮﻋﻪاي ﺑﺮ ﻋﺮش و ﻛﺮﺳﻲ و زﺣـﻞ‬ ‫ﺟﺮﻋﻪاي ﺑﺮ ﻣـﺎه و ﺧﻮرﺷـﻴﺪ و ﺣﻤـﻞ‬

‫‪ .9‬ﭼﺮخ ﻧﻬﻢ‬
‫ﻗﺪﻣﺎ ﻫﺸﺖ ﻓﻠﻚ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻮن ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻴﺎز ﺗﻮ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻛﻪ ﻣﺮﻛـﺰ آن زﻣـﻴﻦ و‬
‫ﻓﻠﻚ ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرة زﺣﻞ ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻓﻮق اﻳﻦ ﻓﻠﻚ ﻫﻢ ﻓﻠﻜﻲ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ آن‬
‫را ﻓﻠﻚ ﻧﻬﻢ ﻳﺎ ﻓﻠﻚ اﻻﻓﻼك ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﺎﻳﺮ اﻓﻼك ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪186‬‬
‫ﺑﻲ ﻫﻤﻪ ﻃﺎق و ﻃـﺮم ﻃـﺎق و ﻃـﺮم‬ ‫اﻳــﻦ ﻣﻌــﺎﻧﻲ راﺳــﺖ از ﭼــﺮخ ﻧﻬــﻢ‬
‫‪187‬‬
‫ﻧﺎم دﻳﮕﺮ ﻓﻠﻚ اﻻﻓﻼك ﻳﺎ ﭼﺮخ ﻧﻬﻢ ﻋﺮش اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪188‬‬
‫ﺟﺮﻋﻪاي ﺑﺮ ﻋﺮش و ﻛﺮﺳﻲ و زﺣـﻞ‬ ‫ﺟﺮﻋﻪاي ﺑﺮ ﻣـﺎه و ﺧﻮرﺷـﻴﺪ و ﺣﻤـﻞ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮرة ﻃﻪ‪ 95 /‬و اﻋﺮاف‪ 53/‬از ﻋﺮﺷﻲ ﺑﻮدن ﺧﻮد ﭘﺮده ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫
‬ ‫‪87‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫ﺑﺮجﻫﺎي دوازده ﮔﺎﻧﻪ‬

‫ﺑﺮج‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دوازده ﺑﺨﺶ ﻓﻠﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺠ‪‬ﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘـﺔ اﻟﺒـﺮوج را ﺑـﻪ دوزاده ﺑـﺮج‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺮج را ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ارﺑﻌﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ‪ 189.‬او‪‬ل ﺑﺮج آﺗﺸـﻲ‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﺣﻤﻞ و اﺳﺪ و ﻗﻮس اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮج دوم آﺑﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺮﻃﺎن و ﻋﻘﺮب و ﺣﻮت اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮم ﺑـﺮج‬
‫‪190‬‬
‫ﺧﺎﻛﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺛﻮر و ﺳﻨﺒﻠﻪ و ﺟﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺎرم ﺑﺮج ﺑﺎدي‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﻮزا و ﻣﻴﺰان و دﻟﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪191‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻫﺮ ﺑﺮﺟﻲ ﻋﺒﻮرش را ﭘﺴـﻨﺪ‬ ‫اي ﻋﻴــﺎز اﺳــﺘﺎرة ﺗــﻮ ﺑــﺲ ﺑﻠﻨــﺪ‬

‫اﻟﻒ ـ ﺑﺮج آﺗﺶ‬

‫ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ از ﺑﺮجﻫﺎي دوازده ﮔﺎﻧﻪ اﻃـﻼق ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ داراي ﻣﺰاﺟـﻲ ﮔـﺮم و‬
‫ﺧﺸﻚ اﺳﺖ و آن ﺳﻪ ﺣﻤﻞ واﺳﺪ و ﻗﻮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪192‬‬
‫ﻫﻢﭼﻮ ﺗﺎﺑﻪ ﺳﺮخ زاﺗﺶ ﭘﺸـﺖ و رو‬ ‫ﺑــﺮج آﺗــﺶ ﮔﺮﻣــﻲ ﺧﻮرﺷــﻴﺪ از او‬

‫ﻗﺪﻣﺎ ﻛﺮة آﺗﺶ را اﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻻي ﻛﺮة ﻫﻮاﺳﺖ و زﻳﺮ ﻓﻠﻚ ﻣﺎه ﺟﺎي دارد‪:‬‬
‫‪193‬‬
‫ﭘﺮﺗﻮ و ﺳـﺎﻳﺔ وﻳﺴـﺖ اﻧـﺪر زﻣـﻴﻦ‬ ‫ﻋــﻴﻦ آﺗــﺶ در اﺛﻴــﺮ آﻣــﺪ ﻳﻘــﻴﻦ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي ﭘﻴﺮ را ﺑﺮ اﺛﻴﺮ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪194‬‬
‫ﭘﻴﺮ ﺟـﻮﻳﻢ ﭘﻴـﺮ ﺟـﻮﻳﻢ ﭘﻴـﺮ ﭘﻴـﺮ‬ ‫ﻣــﻦ ﻧﺠــﻮﻳﻢ زﻳــﻦ ﺳــﭙﺲ راه اﺛﻴــﺮ‬

‫ﺳﻨﺎﻳﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪195‬‬
‫ﻣﺮﻛــﺰ و اﺧﻀــﺮ و ﻫــﻮا و اﺛﻴــﺮ‬ ‫ز اﻣــﺮ ﺗــﻮ ﻣﺘّﻔــﻖ ﭼﻬــﺎر اﻣﻴــﺮ‬

‫ﻣﻮﻟﻮي از ﻛﺮة اﺛﻴﺮي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﭼﺮخ ﻧﺎري ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪196‬‬
‫ﻣــﻦ ﻧﺴــﻮزم در ﻋﻨــﺎ و در ﻋﻄــﺐ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ زﻳﺮ ﭼـﺮخ ﻧـﺎري ﭼـﻮن ﺣﻄـﺐ‬

‫ﻗﻮس‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮج ﻧﻬﻢ اﺳﺖ از ﺑﺮوج دوازده ﮔﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺳـﺘﺎرهﻫـﺎﻳﺶ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻣـﺮد‬
‫ﺗﻴﺮاﻧﺪاز ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ‪).‬ﻧﻈﺎم( ﺑﺮج آذر‪:‬‬
‫‪197‬‬
‫دﻟــﻮ ﭘــﺮ آﺑﺴــﺖ زرع و ﻣﻴــﻮه را‬ ‫ﻗــﻮس اﮔــﺮ از ﺗﻴــﺮ دوزد دﻳــﻮ را‬

‫اﺳﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺻﻮرت ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻣﻨﻄﻘﺔ اﻟﺒﺮوج ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ‪ 10‬ﺳـﺎﻋﺖ و ‪ 30‬دﻗﻴﻘـﻪ و ﻣﻴـﻞ‬
‫‪ 15‬درﺟﺔ ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﻟﻔﺎﻳﻲ آن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﻄﺐ اﻻﺳﺪ از ﻗﺪر او‪‬ل اﺳﺖ‪ 198.‬ﻣﻮﻟـﻮي ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺷﻴﺮ آﻓﺮﻳﻦ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫‪199‬‬
‫ﺷﻴﺮ را ﻣﮕﻤﺎر ﺑـﺮ ﻣـﺎ زﻳـﻦ ﻛﻤـﻴﻦ‬ ‫ﮔــﺮ ﺳــﮕﻲ ﻛــﺮدﻳﻢ اي ﺷــﻴﺮ آﻓــﺮﻳﻦ‬

‫‪ -2‬ﺷﻴﺮ اﺳﺮار‪ :‬ﻗﻄﺐ زﻣﺎن‪.‬‬

 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪88‬‬ ‫‪‬‬
‫‪200‬‬
‫او ﺑﺪاﻧﺪ ﻫـﺮ ﭼـﻪ اﻧﺪﻳﺸـﺪ ﺿـﻤﻴﺮ‬ ‫ﻫــﺮ ﻛــﻪ ﺑﺎﺷــﺪ ﺷــﻴﺮ اﺳــﺮار و اﻣﻴــﺮ‬

‫‪ -3‬ﺷﻴﺮان‪ :‬ﻋﻘﻞﻫﺎي ﻧﻮراﻧﻲ‪.‬‬

‫‪201‬‬
‫ﭼﻮن ﻛﻨﻲ در راه ﺷﻴﺮان ﺧﻮش ﺗﮕـﻲ‬ ‫ﭘــﺲ دﻣــﻲ ﻣــﺮدار و دﻳﮕــﺮ دم ﺳــﮕﻲ‬

‫و‬
‫‪202‬‬
‫وﻳﻦ ﺳـﮕﺎن ﻛـﻮر آنﺟـﺎ ﺑﮕﺮوﻧـﺪ‬ ‫ﺑﺎش ﺗـﺎ ﺷـﻴﺮان ﺳـﻮي ﺑﻴﺸـﻪ روﻧـﺪ‬
‫‪ -4‬ﺷﻴﺮ ﺧﻮ‪ :‬ﺷﺠﺎع‪ ،‬دﻻور‪.‬‬
‫‪203‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﭼﻨـﺪي اﻣﺎﻧـﺖ ﺑـﺎش ﮔـﻮ‬ ‫ﺟﺎن ﻣـﺎ آن ﺗـﻮ اﺳـﺖ اي ﺷـﻴﺮ ﺧـﻮ‬

‫ﺣﻤﻞ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮج او‪‬ل از اﻓﻼك‪) .‬ﻣﻨﺘﺨﺐ( آن ﺑﺮج ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺶ ﻧﺮ اﺳﺖ ﺻﺎﺣﺐ دو ﺷـﺎخ‪.‬‬
‫ﺳﺮ او ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻐﺮب و دم او ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺸﺮق و ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎل و ﭘـﺎ ﺑـﻪ ﺟﻨـﻮب ﻣﺘﻮﺟ‪‬ـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺸﺖ ﺧﻮد‪ .‬روزي ﻛﻪ آﻓﺘﺎب در اﻳﻦ ﺑﺮج داﺧﻞ ﺷﻮد ﻫﻤﺎن روز ﻧـﻮروز‬
‫اﺳﺖ‪).‬ﻏﻴﺎث(‬
‫آﻓﺘــﺎﺑﻲ دان ﻛــﻪ آﻳــﺪ در ﺣﻤــﻞ‬ ‫ﭼـــﻮن دل او در رﺿـــﺎ آرد ﻋﻤـــﻞ‬
‫‪204‬‬
‫در ﻫﻢ آﻣﻴﺰد ﺷـﻜﻮﻓﻪ و ﺳـﺒﺰهزار‬ ‫رو ﺑﺨﻨــﺪد ﻫــﻢ ﻧﻬــﺎر و ﻫــﻢ ﺑﻬــﺎر‬

‫ﺷﺮف آﻓﺘـﺎب در اﻳـﻦ ﺑـﺮج ﻣـﻲﺷـﻮد و ﻣـﺪ‪‬ت ﻣﺎﻧـﺪن آﻓﺘـﺎب را در اﻳـﻦ ﺑـﺮج‪ ،‬ﻓـﺮوردﻳﻦ‬
‫‪205‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪).‬ﻏﻴﺎث( ﻛﻮاﻛﺐ او ﺳﻴﺰده اﺳﺖ در ﺻﻮرت و ﭘﻨﺞ در ﺧﺎرج ﺻﻮرت‪.‬‬
‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﺳـﺠﺪه ﻛﺮدﻧـﺪ از ﺷـﮕﻔﺖ‬ ‫ﻧﻮر ﻣـﺮدان ﻣﺸـﺮق و ﻣﻐـﺮب ﮔﺮﻓـﺖ‬
‫‪206‬‬
‫زﻳﺮ ﭼﺎدر رﻓﺖ ﺧﻮرﺷـﻴﺪ از ﺧﺠـﻞ‬ ‫آﻓﺘـــﺎب ﺣـــﻖ ﺑﺮآﻣـــﺪ از ﺣﻤـــﻞ‬

‫ب ـ ﺑﺮج آﺑﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮجﻫﺎﻳﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ داراي ﻣﺰاﺟﻲ ﺳﺮد و ﺗـﺮ اﺳـﺖ و از زﻳـﺮ ﺑـﺮجﻫـﺎي‬
‫‪207‬‬
‫دوازدهﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻃﺎن‪ ،‬ﻋﻘﺮب و ﺣﻮت داراي اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪208‬‬
‫ﺑــﺮج آﺑــﻲ ﺗــﺮّﻳﺶ اﻧــﺪر دﻣــﺪ‬ ‫ﺑــﺮج ﺧــﺎﻛﻲ ﺧــﺎك ارﺿــﻲ را ﻣــﺪد‬

‫ﺣــﻮت‪ ،‬ﻧــﺎم ﺑــﺮج دوازدﻫــﻢ از ﻓﻠــﻚ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﺻــﻮرت ﻣــﺎﻫﻲ و آن ﺧﺎﻧــﺔ‬
‫‪209‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺴﺖ‪).‬ﻏﻴﺎث( ﻛﻮاﻛﺐ او ﺳﻲ و ﭼﻬﺎر اﺳﺖ در ﺻـﻮرت و ﭼﻬـﺎر در ﺧـﺎرج ﺻـﻮرت‪.‬‬
‫ﺑﺮج اﺳﻔﻨﺪ‪.‬‬
‫‪210‬‬
‫دوﺳﺖ را ﭼﻮن ﺛﻮر ﻛﺸﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‬ ‫ﺣﻮت اﮔﺮ ﭼـﻪ ﻛﺸـﺘﻲ ﻏـﻲ ﺑﺸـﻜﻨﺪ‬

‫ﻋﻘﺮب ﻳﺎ ﻛﮋدم‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮج ﻫﺸﺘﻢ و ﺑﺮج آﺑﺎن اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪211‬‬
‫ﻛــﻪ ﺑﺮﻧــﺪ از روزي دروﻳــﺶ ﭼﻨــﺪ‬ ‫ﺣﻴﻠﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﮋدم ﻧـﻴﺶ ﭼﻨـﺪ‬
‫
‬ ‫‪89‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫ج ـ ﺑﺮج ﺧﺎﻛﻲ‬
‫داراي ﻣﺰاﺟﻲ ﺳﺮد و ﺧﺸﻚ و از ﻣﻴﺎن دوازده ﺑﺮج‪ ،‬ﺛﻮر‪ ،‬ﺳﻨﺒﻠﻪ و ﺟﺪي داراي اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪212‬‬
‫ﺑــﺮج آﺑــﻲ ﺗــﺮّﻳﺶ اﻧــﺪر دﻣــﺪ‬ ‫ﺑــﺮج ﺧــﺎﻛﻲ ﺧــﺎك ارﺿــﻲ را ﻣــﺪد‬

‫ﺛﻮر‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺻﻮر دوازده ﮔﺎﻧﺔ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﺒﺮوج‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺣﻤﻞ و ﺟـﻮز اﺳـﺖ و آن ﻧـﻴﻢ‬
‫ﮔﺎوي ﺗﺨﻴﻴﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ روي ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻐﺮب دارد و ﭼﻬﻞ و ﻳـﻚ ﺳـﺘﺎره ﺑـﺮ‬
‫آن رﺻﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺛﺮﻳ‪‬ﺎ و ﻋﻴﻦ اﻟﺜّﻮر در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻮدن آﻓﺘـﺎب در اﻳـﻦ ﺑـﺮج ﺑـﻪ‬
‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ )ﻧﻴﺴﺎن ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ( ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ(‬
‫‪213‬‬
‫دوﺳﺖ را ﭼﻮن ﺛﻮر ﻛﺸﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‬ ‫ﺣﻮت اﮔﺮ ﭼـﻪ ﻛﺸـﺘﻲ ﻏـﻲ ﺑﺸـﻜﻨﺪ‬

‫ﺷﺎرﺣﺎن ﻣﺜﻨﻮي آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮج ﺛـﻮر ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح اﻫـﻞ ﻧﺠـﻮم ﺳـﺎﻣﺎن زراﻋـﺖ و‬
‫ﺷﻜﻮﻓﻪ و ﮔﻞ و اﺷﺠﺎر ﺑﺎر آور اﺳﺖ و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم زراﻋﺖ و ﻣﺤﺼﻮﻻت را او ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫د ـ ﺑﺮج ﺑﺎدي‬
‫ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ از ﺑﺮجﻫﺎي دوازده ﮔﺎﻧﻪ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ داراي ﻣﺰاﺟـﻲ ﺳـﺮد و آن‬
‫ﺳﻪ ﺟﻮزا و ﻣﻴﺰان و دﻟﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪214‬‬
‫ﻛﻲ ﺟﻬﺪ ﺑـﻲﻣﺮوﺣـﻪ آن ﺑـﺎدران؟‬ ‫ﻛــﻞّ ﺑــﺎد از ﺑــﺮج ﺑــﺎد آﺳــﻤﺎن‬

‫و‪:‬‬
‫‪215‬‬
‫ﺗــﺎ ﺑﺨــﺎرات و‪‬ﺧ‪‬ــﻢ را ﺑﺮﻛﺸــﺪ‬ ‫ﺑــﺮج ﺑــﺎدي اﺑــﺮ ﺳــﻮي او ﺑــﺮد‬

‫ﻣﻴﺰان ﻳﺎ ﺗﺮازو‪ ،‬ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ در ﻧﻴﻢﻛﺮة ﺳﻤﺎوي ﺟﻨﻮﺑﻲ از ﻣﻨﻄﻘﺔ اﻟﺒـﺮوج‬
‫ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ 15‬ﺳﺎﻋﺖ و ‪ 30‬دﻗﻴﻘﻪ و ﻣﻴﻞ ﺟﻨﻮﺑﻲ ‪ 15‬درﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺮج ﻫﻔﺘﻢ از ﺑﺮوج ﺷﻤﺲ و ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫‪216‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻬﺮﻣﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪217‬‬
‫ﻫﻴﻦ زﻗﺮآن ﺳﻮرة رﺣﻤـﺎن ﺑﺨـﻮان‬ ‫ﺣــﻖ ﺗﻌــﺎﻟﻲ داد ﻣﻴــﺰان را زﺑــﺎن‬

‫و‬
‫‪218‬‬
‫وارﻫﺎﻧﺸــﺎن از ﻓــﻦ ﺻــﻮرت ﮔــﺮان‬ ‫ﺻﺒﺮﺷﺎن ﺑﺨﺶ و ﻛﻔـﺔ ﻣﻴـﺰان ﮔـﺮان‬

‫دﻟﻮ‪ ،‬ﻳﺎزدﻫﻤﻴﻦ ﺑﺮج از ﻣﻨﻄﻘﺔ اﻟﺒﺮوج ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺐ از ‪ 158‬ﺳﺘﺎره اﺳﺖ و ﻗﺪﻣﺎ آن را ﺑﻪ‬
‫‪219‬‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺮدي ﻛﻪ دﻟﻮ ﻧﮕﻮن ﺳﺎر ﺑﺮ دﺳﺖ دارد ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻠﻮل ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﺑﺮج دﻟﻮ ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺰول ﺑﺎران ﺑﻮده‪ 220‬و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﻤـﻦ ﻣـﺎه و ﻓﺼـﻞ‬
‫روﻳﺶ زراﻋﺖ و ﻣﻴﻮه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪90‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﺸـــﺘﺮي را او وﻟـــﻲ اﻻﻗﺮﺑﺴـــﺖ‬ ‫اﺧﺘﺮان ﺑﺎ دﻳـﻮ ﻫـﻢﭼـﻮن ﻋﻘﺮﺑﺴـﺖ‬
‫‪221‬‬
‫دﻟــﻮ ﭘــﺮ آﺑﺴــﺖ زرع و ﻣﻴــﻮه را‬ ‫ﻗــﻮس اﮔــﺮ از ﺗﻴــﺮ دوزد دﻳــﻮ را‬

‫ﻋﻄّﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪222‬‬
‫ﺑــﺮآورده ازو ﻣــﺎﻫﻲ و ﺧﺮﭼﻨــﮓ‬ ‫ﺑﻪ درﻳـﺎ در ﻓﻜﻨـﺪه دﻟـﻮي از ﭼﻨـﮓ‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫در دورة ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد وﻳﺮاﻧـﻲﻫـﺎي ﺑﻮﺟـﻮد آﻣـﺪه‪ ،‬ﻋﻠـﻮم ﻋﻘﻠـﻲ در ﻛﻨـﺎر‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻗﻮل و ﻏﺰل و ﺳﻤﺎع و در ﻏﺎﻟﺐ ﺧﺎﻧﻘﺎهﻫﺎ و ﭘﻨﺎﻫﮕـﺎهﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﻳـﺮان و ﻣﺮاﻛـﺰ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﻤﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ و ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ از دم ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑـﻪ اداﻣـﺔ ﺳـﻨّﺖﻫـﺎي‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺪﻳﻢ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬داﻧﺶﻣﻨﺪان ﻋﻠﻮم رﻳﺎﺿﻲ و ﻧﺠﻮم ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺮﻣ‪‬ﺖ رﺻﺪ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ و‬
‫آﻻت آنﻫﺎ ﺑﻨﺎﻫﺎﻳﻲ وﺳﻴﻊ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺪر‪‬ﺳﺎن ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻋﻠﻮم ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﺔ‬
‫آﻧﺎن رﻛﻦ اﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﺑﻦ ﻧﻈﺎم اﻟﺤﺴﻴﻨﻲ )م‪ (732‬در ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﻣﺪرﺳـﺔ رﻛﻨﻴـﻪ و ﺧﻮاﺟـﻪ‬
‫ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳ‪‬ﺲ رﺻﺪﺧﺎﻧﺔ ﻣﺮاﻏﻪ )‪ (657‬و دﻳﮕﺮان را ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد و از اﻳـﻦ‬
‫ره آورد آﻣﻮزهﻫﺎي ﻧﺠﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ وارد ﺷﻌﺮ و ادب ﻓﺎرﺳـﻲ ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻠّـﺎي روم ﻫـﻢ از آن‬
‫ﺑﻲﺑﻬﺮه ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣـﺎل و آﻳﻨـﺪه‪ ،‬اﻣـﺮي اﺟﺘﻨـﺎبﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ از ﻃﺮﻳﻖ اﺣﻴﺎي آرا و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و اﻫﻤﻴ‪‬ـﺖ دادن ﺑـﻪ اﻓﻜـﺎر‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮان‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺣﻮزة ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠﻲ و ﻧﺠﻮم‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ‬
‫ﺑﺮﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫
‬ ‫‪91‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬
‫ﻫﻤﺎن‪.3796/6/‬‬ ‫‪.32‬‬ ‫ﻣﺼ ّﻔﺎ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‪/1381 :‬ص ‪.372‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.3142/6/‬‬ ‫‪.33‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.4227/5/1386‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ج‪ ،1‬ص ‪.61‬‬ ‫‪.34‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.357/6/‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.110/1/1368‬‬ ‫‪.35‬‬ ‫ﻓﻴﻪ ﻣﺎﻓﻴﻪ‪/‬ص ‪.54‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.1901/5/‬‬ ‫‪.36‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.3655/1/1386‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.1902/5/‬‬ ‫‪.37‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.2341/2/‬‬ ‫‪.6‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.1661/4/‬‬ ‫‪.38‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.515/4/‬‬ ‫‪.7‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.66/1/‬‬ ‫‪.39‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.3656/1/‬‬ ‫‪.8‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.1279/1/‬‬ ‫‪.40‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.98/6/‬‬ ‫‪.9‬‬
‫ﻣﺼﻔّﻲ ‪.62/1381‬‬ ‫‪.41‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.3397/5/‬‬ ‫‪.10‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.1287/1/1368‬‬ ‫‪.42‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.902/3/‬‬ ‫‪.11‬‬
‫ﻣﺼﻔّﻲ ‪.231/1381‬‬ ‫‪.43‬‬ ‫ر‪.‬ك ﺑﻪ‪ :‬ﺳﻮره ﻣﻠﻚ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.5‬‬ ‫‪.12‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.930/6/1368‬‬ ‫‪.44‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.4230/6/1368‬‬ ‫‪.13‬‬
‫دﻳﻮان‪.157/‬‬ ‫‪.45‬‬ ‫ج‪ ،1‬ص ‪ ،47‬ب ‪.756‬‬ ‫‪.14‬‬
‫اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.236‬‬ ‫‪.46‬‬ ‫ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ ‪.217/4/1362‬‬ ‫‪.15‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.351/2/1368‬‬ ‫‪.47‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.114/6/1368‬‬ ‫‪.16‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.353/2/‬‬ ‫‪.48‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.3686/5/‬‬ ‫‪.17‬‬
‫اﺳﺮارﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ص ‪.81‬‬ ‫‪.49‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.919/6/‬‬ ‫‪.18‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺪﺳﻲ‪.146 ،‬‬ ‫‪.50‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.3211/6/‬‬ ‫‪.19‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.3307/1/1368‬‬ ‫‪.51‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.3199/6/‬‬ ‫‪.20‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.3582/5/‬‬ ‫‪.52‬‬ ‫دﻳﻮان‪/‬ص ‪.377‬‬ ‫‪.21‬‬
‫ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ ‪.154/1362‬‬ ‫‪.53‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.3990/1/1368‬‬ ‫‪.22‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.3561/1/1368‬‬ ‫‪.54‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.1125/1/‬‬ ‫‪.23‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.3401/3/‬‬ ‫‪.55‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.1017/5/‬‬ ‫‪.24‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.1600/2/‬‬ ‫‪.56‬‬ ‫ﻏﺰﻟﻴﺎت ﺷﻤﺲ‪.‬‬ ‫‪.25‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.92/1/‬‬ ‫‪.57‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.4860/6/1368‬‬ ‫‪.26‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.1452/1/‬‬ ‫‪.58‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.460/5/‬‬ ‫‪.27‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.3162/1/‬‬ ‫‪.59‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.2135/5/‬‬ ‫‪.28‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.751/1/‬‬ ‫‪.60‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.1789/4/‬‬ ‫‪.29‬‬
‫اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.205‬‬ ‫‪.61‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪3324/4/‬‬ ‫‪.30‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي‪.902/3/1268/‬‬ ‫‪.62‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.932/3/‬‬ ‫‪.31‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬ ‫‪92‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ .95‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.801/2/1368‬‬ ‫اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.527‬‬ ‫‪.63‬‬
‫‪ .96‬ﻫﻤﺎن‪.472/3/‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.98/6/1368‬‬ ‫‪.64‬‬
‫‪ .97‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.356‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.114/6/‬‬ ‫‪.65‬‬
‫‪ .98‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.178/5/1368‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.2341/2/‬‬ ‫‪.66‬‬
‫‪ .99‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.56‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.804/2/‬‬ ‫‪.67‬‬
‫‪ .100‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.3955/1/1368‬‬ ‫ﺷﺎهﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪.68‬‬
‫‪ .101‬ﻫﻤﺎن‪.115/1/‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.3397/5/1368‬‬ ‫‪.69‬‬
‫‪ .102‬ﻫﻤﺎن‪.907/2/‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.356/6/‬‬ ‫‪.70‬‬
‫‪ .103‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.755/1/1368‬‬ ‫اﻟﺘّﻨﺠﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.357‬‬ ‫‪.71‬‬
‫‪ .104‬ﻫﻤﺎن‪.1370/1/‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.2653/3/1368‬‬ ‫‪.72‬‬
‫‪ .105‬ﻫﻤﺎن‪.3767/4/‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.353/2/‬‬ ‫‪.73‬‬
‫‪ .106‬ﻣﺼﻔّﻲ ‪ ،1381‬ص ‪.64‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.4228/5/‬‬ ‫‪.74‬‬
‫‪ .107‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.599‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.1712/2/‬‬ ‫‪.75‬‬
‫‪ .108‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.3651/1/1368‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.3686/5/‬‬ ‫‪.76‬‬
‫‪ .109‬ﻫﻤﺎن‪.2256/1/‬‬ ‫ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ ‪.210/1362‬‬ ‫‪.77‬‬
‫‪ .110‬ﻫﻤﺎن‪.2256/1/‬‬ ‫ر‪.‬ك ﺑــﻪ‪ :‬اﻟﺘّﻔﻬــﻴﻢ‪ ،‬ﺻــﺺ ‪ 384‬ﺗــﺎ‬ ‫‪.78‬‬
‫‪ .111‬ﻫﻤﺎن‪.4068/6/‬‬ ‫‪.385‬‬
‫‪ .112‬ﻏﺰﻟﻴﺎت‪ ،‬ص ‪.663‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.752/1/1368‬‬ ‫‪.79‬‬
‫‪ .113‬ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺰوﻳﻨﻲ‪.‬‬ ‫اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.325‬‬ ‫‪.80‬‬
‫‪ .114‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.1162/3/1368‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.2985/1/1368‬‬ ‫‪.81‬‬
‫‪ .115‬ﻫﻤﺎن‪.3655/1/‬‬ ‫اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.207‬‬ ‫‪.82‬‬
‫‪ .116‬ﻫﻤﺎن‪.3659/1/‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.2267/1/1368‬‬ ‫‪.83‬‬
‫‪ .117‬ﻫﻤﺎن‪.3163/1/‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.2783/4/‬‬ ‫‪.84‬‬
‫‪ .118‬ﻫﻤﺎن‪.3162/1/‬‬ ‫ﻛﺸّﺎف اﺻﻄﻼﺣﺎت اﻟﻔﻨﻮن‪.‬‬ ‫‪.85‬‬
‫‪ .119‬دﻳﻮان ﺳﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ص ‪.246‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.1288/6/1368‬‬ ‫‪.86‬‬
‫‪ .120‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.106-115‬‬ ‫ﻫﻤﺎن‪.2132/4/‬‬ ‫‪.87‬‬
‫‪ .121‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.3444/5/1368‬‬ ‫اﻟﻬﻲﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ص ‪.12‬‬ ‫‪.88‬‬
‫‪ .122‬ﺑﺮﻫﺎن‪ ،‬ص ‪.395‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.480/4/1368‬‬ ‫‪.89‬‬
‫‪ .123‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.3992/1/1368‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.1788/2/1368‬‬ ‫‪.90‬‬
‫‪ .124‬ﻫﻤﺎن‪.3789/6/‬‬ ‫دﻳﻮان ﻛﺒﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.56‬‬ ‫‪.91‬‬
‫‪ .125‬ﻛﻠﻴﺎت ﺷﻤﺲ‪/‬ج‪/1‬ص ‪.297‬‬ ‫اﻟﻬﻲﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ص ‪.16‬‬ ‫‪.92‬‬
‫‪ .126‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ‪ ،‬ص ‪.27‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي ‪.754/1/1368‬‬ ‫‪.93‬‬
‫‪ .127‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.587/1/1368‬‬ ‫اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.356‬‬ ‫‪.94‬‬
‫
‬ ‫‪93‬‬
‫‪ .160‬ﻫﻤﺎن‪.1265/2/‬‬
‫‪ .161‬ﻫﻤﺎن‪.3006/1/‬‬
‫‪ .162‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.367‬‬
‫‪ .163‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.753/1/1368‬‬
‫‪ .164‬ﻫﻤﺎن‪.4866/6/‬‬
‫‪ .165‬ﻫﻤﺎن‪.2604/6/‬‬
‫‪ .166‬ﻫﻤﺎن‪.2860/6/‬‬
‫‪ .167‬ر‪.‬ك ﺑﻪ‪ :‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.367‬‬
‫‪ .168‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.1709/2/1368‬‬ ‫‪ .136‬ر‪.‬ك ﺑﻪ‪ :‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.384-392‬‬
‫‪ .169‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.356‬‬
‫‪ .170‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.4232/5/1368‬‬
‫‪ .171‬ر‪.‬ك ﺑــﻪ‪ :‬اﻟﺘّﻔﻬــﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺨــﺶ ﺗــﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻛﻮاﻛﺐ‪.‬‬
‫‪ .172‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.1713/2/1368‬‬
‫‪ .173‬ﻫﻤﺎن‪.1100/2/‬‬ ‫‪ .142‬ر‪.‬ك ﺑﻪ‪ :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪95‬‬
‫‪ .174‬ﺣﺪﻳﻘﻪ‪،‬ص ‪.303‬‬
‫‪ .175‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.1842/4/1368‬‬
‫‪ .176‬ر‪.‬ك ﺑﻪ‪ :‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.367‬‬
‫‪ .177‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.1709/2/1368‬‬
‫‪ .178‬ﻫﻤﺎن‪.1713/2/‬‬
‫‪ .179‬ﻫﻤﺎن‪.809/6/‬‬
‫‪ .180‬ﻫﻤﺎن‪.174/2/‬‬
‫‪ .181‬ﻫﻤﺎن‪.4080/3/‬‬
‫‪ .182‬ﻣﺼﻔّﻲ‪ ،1381 ،‬ص ‪ 149‬و ر‪.‬ك ﺑـﻪ‪:‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ‪ 4232/5/1368‬و ‪.4234‬‬
‫‪ .183‬ﻣﺼﻔّﻲ ‪ ،1381‬ص ‪ 149‬و ر‪.‬ك ﺑـﻪ‪:‬‬
‫ﻣﻮﻟـــﻮي ‪ 2069/6/1593/2/1368‬و‬
‫‪.4232/5‬‬
‫‪ .184‬ﻣﺼﻔّﻲ ‪ ،1381‬ص ‪ 149‬و ر‪.‬ك ﺑـﻪ‪:‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ‪ 4233/5/1368‬و ‪.4234‬‬
‫‪ .185‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.377/5/1368‬‬
‫‪ .186‬ﻫﻤﺎن‪.1102/2/‬‬
‫‪ .187‬ﻣﺼﻔّﻲ ‪.507/1381‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬
‫‪ .128‬ﻫﻤﺎن‪.416/2/‬‬
‫‪ .129‬ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﺒﻌﻪ‪ ،‬ص ‪.51‬‬
‫‪ .130‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.198/5/1368‬‬
‫‪ .131‬ﻫﻤﺎن‪.1038/4/‬‬
‫‪ .132‬ﻣﺼﻴﺒﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ص ‪.96‬‬
‫‪ .133‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.158‬‬
‫‪ .134‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.2579/2/1368‬‬
‫‪ .135‬ﻫﻤﺎن‪.2135/5/‬‬
‫‪ .137‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.367-474‬‬
‫‪ .138‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.752/1/1368‬‬
‫‪ .139‬ﻫﻤﺎن‪.3715/3/‬‬
‫‪ .140‬ﻫﻤﺎن‪.3716/5/‬‬
‫‪ .141‬ﻫﻤﺎن‪.1724/6/‬‬
‫و ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻮاﻟﻔﺘﻮح‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.260‬‬
‫‪ .143‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.535/1/1368‬‬
‫‪ .144‬ﻣﺼﻔّﻲ ‪ ،1381‬ص ‪.240‬‬
‫‪ .145‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.1107/2/1368‬‬
‫‪ .146‬ﻫﻤﺎن‪.1087/2/‬‬
‫‪ .147‬ﻫﻤﺎن‪.1128/2/‬‬
‫‪ .148‬ﻫﻤﺎن‪.123/1/‬‬
‫‪ .149‬ﻫﻤﺎن‪.120/1/‬‬
‫‪ .150‬ﻫﻤﺎن‪.3569/5/‬‬
‫‪ .151‬ﻫﻤﺎن‪.97/6/‬‬
‫‪ .152‬ﻫﻤﺎن‪.2863/6/‬‬
‫‪ .153‬ﻫﻤﺎن‪.3661/1/‬‬
‫‪ .154‬ﻫﻤﺎن‪.3628/3/‬‬
‫‪ .155‬ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ ‪.54/2/1362‬‬
‫‪ .156‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.2811/3/1368‬‬
‫‪ .157‬ﻫﻤﺎن‪.3349/2/‬‬
‫‪ .158‬ﻫﻤﺎن‪.2070/6/‬‬
‫‪ .159‬ﻫﻤﺎن‪.3763/1/‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب‬
‫‪ .206‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.4406/3/1368‬‬
‫‪ .207‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ص ‪.317‬‬
‫‪ .208‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.4406/3/1368‬‬
‫‪ .209‬ﻧﻔﺎﻳﺲ اﻟﻔﻨﻮن‪ ،‬ج‪ ،2‬ص ‪.187‬‬
‫‪ .210‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.4234/5/1368‬‬
‫‪ .211‬ﻫﻤﺎن‪.475/3/‬‬
‫‪ .212‬ﻫﻤﺎن‪.4406/3/‬‬
‫‪ .213‬ﻫﻤﺎن‪.4234/5/‬‬
‫‪ .214‬ﻫﻤﺎن‪.142/4/‬‬
‫‪ .215‬ﻫﻤﺎن‪.407/4/‬‬
‫‪ .216‬ﻣﺼﻔّﻲ ‪.773/1381‬‬
‫‪ .217‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.1400/5/1368‬‬
‫‪ .218‬ﻫﻤﺎن‪.1199/5/‬‬
‫‪ .219‬ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ ‪.535/4/1362‬‬
‫‪ .220‬ﻣﺼﻔّﻲ ‪.285/1381‬‬
‫‪ .221‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.4232/5/1368‬‬
‫‪ .222‬اﺳﺮارﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ص ‪111‬‬
‫‪ .205‬ﻧﻔﺎﻳﺲ اﻟﻔﻨﻮن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.186‬‬
‫‪94‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ .188‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.377/5/1368‬‬
‫‪ .189‬ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ ‪.86/2/1362‬‬
‫‪ .190‬ﻏﻴﺎث‪ ،‬ص ‪.66‬‬
‫‪ .191‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.3437/5/1368‬‬
‫‪ .192‬ﻫﻤﺎن‪.4408/3/‬‬
‫‪ .193‬ﻫﻤﺎن‪.4222/3/‬‬
‫‪ .194‬ﻫﻤﺎن‪.4124/6/‬‬
‫‪ .195‬ﺣﺪﻳﻘﻪ‪.‬‬
‫‪ .196‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.648/1/1368‬‬
‫‪ .197‬ﻫﻤﺎن‪.4233/5/‬‬
‫‪ .198‬ﻣﺼﻔّﻲ ‪ ،1381‬ص ‪.39‬‬
‫‪ .199‬ﻣﻮﻟﻮي ‪.1196/1/1368‬‬
‫‪ .200‬ﻫﻤﺎن‪.3028/1/‬‬
‫‪ .201‬ﻫﻤﺎن‪.2857/1/‬‬
‫‪ .202‬ﻫﻤﺎن‪.2559/3/‬‬
‫‪ .203‬ﻫﻤﺎن‪.849/5/‬‬
‫‪ .204‬ﻫﻤﺎن‪.1593/2/‬‬
 ‫
‬ ‫‪95‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻧﺠﻮم‬

‫ﻛﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻗﺮآن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﺑﻮرﻳﺤﺎن ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،1316 ،‬اﻟﺘّﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺟﻼل ﻫﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺠﻠﺲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‪ ،1330 ،‬ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺰوﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺰوﻳﻨﻲ و ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺠﻠﺲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‪ ،1322 ،‬ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺪﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺪﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻤﺒﺌﻲ‪ :‬ﺳﭙﻬﺮ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫راﻣﭙﻮري‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،1890 ،‬ﻏﻴﺎث اﻟﻠﻐﺎت‪ ،‬ﻟﻜﻬﻨﻮ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﺠ‪‬ﺎدي‪ ،‬ﺿﻴﺎءاﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪ ،1374 ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زو‪‬ار‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﻨﺎﻳﻲ‪ ،1374 ،‬ﺣﺪﻳﻘﺔ اﻟﺤﻘﻴﻘﺔ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺪرس رﺿﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺻﻔﺎ‪ ،‬ذﺑﻴﺢ اﷲ‪ ،1366 ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴ‪‬ﺎت در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮدوﺳﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻄﺎر ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪ ،1380 ،‬ﻣﻨﻄﻖ اﻟﻄّﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺻﺎدق ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫ﻋ ّ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻋﻄّﺎر‪ ،1338 ،‬ﻣﺼﻴﺒﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻧﻮراﻧﻲ وﺻﺎل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زو‪‬ار‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻓﺨﺮاﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺻﻔﻲ‪ ،1336 ،‬ﻟﻄﺎﻳﻒ اﻟﻄّﻮاﻳﻒ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻫﺘﻤـﺎم اﺣﻤـﺪ ﮔﻠﭽـﻴﻦ ﻣﻌـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺻﺎدق‪ ،1362 ،1362 ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت ﻣﺜﻨﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زو‪‬ار‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺳﻌﺪ‪ ،1318 ،‬دﻳﻮان‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪي ادب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺼﻔﻲ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‪ ،1381 ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧﺠﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ ،1371 ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي‪ ،1368 ،‬ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺖ رﻳﻨﻮﻟﺪ‪ .‬ا ّﻟﻴﻦ‪ .‬ﻧﻴﻜﻠﺴﻮن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬ﻛﻠﻴ‪‬ﺎت ﺷﻤﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺪﻳﻊ اﻟﺰّﻣﺎن ﻓﺮوزاﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،1374 ،‬ﻟﻴﻠﻲ و ﻣﺠﻨﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻮاﺷﻲ وﺣﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬راد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﻨﺠﻮي‪ ،1318 ،‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪي ﮔﻨﺠﻮي‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ وﺣﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ارﻣﻐﺎن‪.‬‬ ‫‪-‬‬