DINVEHAYAT
TDV - İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ
DERGİSİ
SAYI: 2 • YIL: 2007
YAYlN YÖNETMENi
Pnıf. Dı. Mushıliı ~RICI
YAYlN mORDiNATÖRÜ
Kadri~ AVCI ERDEMÜ
EDiTöR
KarimaCESUR
urilllll.aııur@lm•1.mm
YAYlNEKiBI
Abdiilbırim YAT~IN
Ahmet BENSiZ
DavutÖZGÜL
Emine ARSlAN
KelimeCESUR
Malımat YÜKSEL
Musıokim ARICI
SalimSELVi
Sümııyya PARILDAR
TASHIH
Alımat KARATAŞ
~KLAM SORUMYJSU
Omer Faruk ŞENTURK
GRAFIK TASARlM
ABY AJANS
0212 5313787
BASlM YERI w TARIHI
TDV Yay)ı\at. va Tıc. işi.
Oslim Oıııak Son. Sit.
l.Cııd. 358. Sk. Na:11
Yenimahalle/ ANKARA
Tel: (0312) 354 91 31
Faks:{0312) 354 91 32
ISBN:97i-975-389-505-7
Ankara 2007
DAA mM
TDVYay. Mar. va Tıc. iıl. isıonbull.Şb
Klodfaıeı Cad. Nq:1411 Divanyolu
Eminiinii/ISTANBUL
Tel: (0212) 518 46 04
Faks: (0212) 518 83 07
Yayınlanan yıııılaıın hukuki-bilimsal
sorumluluğu yazodanno aillir.
PARA iLE SAlliMAZ
Bismillahicrahmarucrahtm
Rabbimize sonsuz hamd, Efendimiz•e saJat ve selam olsun.
istanbul Müftülüğü'nün özel dizi olarak başlattığı yayınların ikincisi ile
karşınızdayız. Birinci eserimiz yayın gnıbunun yoğun çalışmasıyla Peygamberimizin
doğum yıldönümü mllnasebetiyle yapıJan etkinlikler çerçevesinde Nisan ayında
"insanlığın Tükenmeyen Ümidi Peygamberimiz'e" ithafiyla huzurlannızda olmuştu.
Başta Diyanet işleri Başkanımız olmak üzere eserin kendilerine ulaştığı ilim
adamlarımız ve Diyanet mensubu görevlilerimiz beğeniJerini, takdirlerini ve
teklifterini ifade etmişlerdir. Bunlar bizim için sizlere daha iyiyi sunabilmek ve
eksilderimizi giderebilmek adına tefYİk edid unsur olmuş, gayretimizi arttınnıştır.
Ismi Hilemete Çatn /Yaratan Rabbinin Adıyla Oku olan ikinci eserimiz, Kur'an
eğitimi tarihi, ilk dönemden itibaren başlayıp devam eden hafizhk müessesesinin
önemi ile biifiz olma yöntemleri, tarih boyunca öirend öğretici profiJinin sunulması,
din adanumn toplum içindeki saygınlığı, Kur'an öğretiminde veli-öğrenci-öğretici
ilişkisi, yaz Kur'an kursJannda veli sorumluluğu gibi Kur'an'ın talim ve hıfzına dair
faydalı olacağını umduğumuz makalelerin yanında; Kur'an'ın aniaşılmasına ve
Kur'an•ın edebiyat, sanat ve mOsikiye yansıyan yönleri ile ilgili olmak üzere,
alanında yetkin yazarlar tarafından kaleme alınan 30'u aşkın makaleyi içernıektedir.
Aynca Kur'an eğitiminde bir ekol olan Abdurrahman Gürses Hocaefendi'yi konu
edindiğimiz portre bölümümüzün ve İstanbul kurraJanndan Miktad Temiztürk ile
yaptığımız söyleşinin zevkle okuoacağı kanaatindeyiz. Ecdadımızın Kur'an'a
gösterdiği hUnnetin örneklerini ve istanbul Müft:UlüğU'nde muhafaza edilen taş
baskılarla ilgili makaleleri ise arşiv bölümümüzde sunuyonız.
Bilindiği üzere Diyanet İşleri Başkanlığı okullann tatile girnıesiyle ilköğretimini
tamamlayan çocuklanmızın, başta Kur'in-ı Kerim olmak üzere, aynı zamanda
akatdiınize ve ahlü:a dair temel bilgileri öğrenmeleri için yurt çapında Yaz Kur'an
Kurslan dönemini başlatmaktadır. Kısıtlı zamanda verilecek olan bu eğitimin
çocuklarımızı sıkınadan yapılabilmesi ve istenilen düzeyde verimin alınabilmesi
için öğretici, öğrenci ve veli işbirliği zaruri olmaktadır. Bir yanıyla bu amaca da
yönelik olmak üzere yayınJadığımız eserimizin faydalı olmasını ümid ediyoruz. Bu
eserin oluşmasında fikirleri ve makaleleri ile katkıda bulunan değerli
akademisyenJere, fotoğraf arşivini bizlere sunan Sayın Halit Ömer Camcı'ya,
minyatürlerin temin edilmesinde her türlü kolaylığı sağlayan IDV isl~m Araştınnalan
Merkezi KUtUphane Müdürü Sayın Fatih Çardaldı'ya ve personeline, Diyanet
çalışanlanna, yazılı ve görsel malzeme sağlanması, yayına hazırlık, basJa ve tasanm
süreçlerinde katkısı olan herkese şükranlanmızı sunuyoruz.
Allah'ın çabşmalarımızı hayırlı ve berekedi kılması ümidiyle...
 Doç. Dr. Murat SÜLÜN
Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi

•
DAKI
aynağr
P.l"iJ ~~ş Kur'an'ın
makalede,
UJ tanımında geçen lafiz ve
m3n~ unsurlanna dikkat çekildikten
sonra, Kur'an'daki ihenk üzerinde
durulacak ve Kur'an'daki çekim
gücünün kaynağı belirtilecektir (Ve
bi'llihi't-tevfik).

Kur'an nedir?
Kıır'an, ''rüce Allah'ın ROhu'l-kudüs
vasıtasJ ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
zihnine nakşettiği il~hl mescijlardan

oluşan bir metindir. I..afzı ile ve m~n&ı

ile bir bUtUn olarak indirilmiş; tamamı
mütevatir olarak nakledilmiş taklit
edilemez bir şaheserdir."
Kur'an-ı Kerim'in mahiyeti ona

verilen isimlerden de anlaşılabilir.

Kur'an'ın çok sayıda ismi vardır. Bu

isimler Kıır'an'ın farldı yönlerini ifade
eder. Sözgelimi 'Furkan', 'Hüda', 'NOr'

Haziran '07 ·0 '11"

 ve 'ROh' gibi isimlerinde Kuran'ın sadece mana ihlal etmezse, harfleri mahreçlerine riayet ederek,
yönü esas alınmış, 'Hükm', 7enzll' gibi isimlerinde fakat aşınya kaçmadan çıkarırsa, sesini olur olmaz
hem mana hem lafız yönü, 'Kur'an', 'Kitab' gibi yükseltmezse Kuran'ın insan hissiyatı üzerindeki
isimlerinde ise, yine mana ve lafız yönü esas etkisi daha da artacaktır.
alınmakla birlikte lafız yönü daha bir öne
çıkarılmıştır. Kur'an'daki Cazibiyet ve Kaynağı
Ayetler ve hadisler; sonuçta her ikisi de aynı Kur'an Arapçadır
mübarek ağızdan, Muhammed Aleyhisselam'ın Kur'an Arapça bir metindir; mealiere Kur'an
ağzından dökülmesine rağmen hadis üslObu ile denmez. Arap diliyle inmiş olması Kur'an'ın temel
Kur'an üslObu arasında bariz farklar vardır. vasıflarından biridir. Kur'an sadece Arap diliyle
Kur'an-ı Kerim eski-yeni hiçbir edebi türe değil, aynı zamanda Arap evren algısı ve Arap
benzemez. Ne düz yazı ne de şiirdir. Türü kültürü çerçevesinde inzal edilmiştir.
kendisiyle sınırlı bir metindir. Kaynaklandığı yüce Arapça'da bir ilahltik varsa, bu, sadece onun
Allah'ın eşi-benzeri olmadığı gibi Kur'an'ın da değil bütün dillerin özelliğidir. Bu açıdan hiçbir
eşi-benzeri yoktur. Dolayısıyla ne gramer kaideleri dilin diğerine üstünlüğü söz konusu değildir.
ne bilimsel kitap yazma usulleri ne de edebiyat Bununla birlikte, son kutsal kitap için Arapça'nın
kriterleri Kur'an için ölçü olabilir. aracı seçilmiş olmasının birtakım hikmetleri
olmalıdır. Bu dilin, bir edebiyat dili olarak dakik
Kur'an Ahengi ve Unsurları anlamları net iletebilecek, iyi işlenmiş akıcı bir
Kuran tilavet edilirken etkilenmemek zordur. dil olması, daha da önemlisi bu dili konuşanların
Kııran'a özgü makam ve nağmeler, vakfeler, medli ümmi olması sebebiyle dilin de dint ve felsefi
ve medsiz kelimelerin iniş-çıkışlarından hasıl açıdan son derece bakir olması bu hikmetlerin
olan ahenk, sert, yumuşak, ıslıklı, tekrirli. .. çeşitli başında gelir.
karakterdeki harflerin, ihffi, izhar, idgam ve Arapça kadim din ve felsefe dilleri gibi
ikiapiarın oluşturduğu müzikalite, özellikle de yıpranmış değildir. Bu dille bir mesaj iletildiğinde
ilk dönem Meklô sOrelerdeki kısa ve şiirsi ayetler, muhataplar "Acaba şunu mu kastediyor, bunu
karinin tertil üzere, sesine çeki-düzen vererek mu?" diye kısır tartışmalara giremezler. Mesajı

ve içti Kur'an okuyuşu, insanda apayrı bir söz net olarak anlayabilirlerdi. Demek ki Arap zihninin
(güfte) dinlemekte olduğu intibaını bırakır. arı-duru yapısı Arapçaya yansımış bu özellik de
Bu etkitenişte şüphesiz Kur'an'ın üslObu, Kuran mesajı için en büyük avantajlardan birini
müzikalitesi, akıcılık ve belağati kadar Kur'an oluşturmuştur. (Burada İslamiyet'in, Suriye,
dışı faktörler de devreye girmektedir. Okuyanların Mezopotamya, İran ve Turan'ı ele geçirip kadim
ve dinleyenlerin Kur'an'ın Allah ketarnı olduğuna milletierin sosyo-kültür alanına yerleşmesiyle

dairimanlarının kalitesi, okuyucuların ihlası gibi. birlikte eski kısır tartışmaların safislam kültürünü
Kart; "Makam yapacağım!" diye tecvid kurallarını nasıl etkisi altına aldığını düşünebiliriz.)

0 H.mon '07
 Evet, Arap dili ilahi mesajı en net şekilde tasvir eder.
yansıtıyor ama Kur'an'daki üslup ve kullanılan 1 yastarihune" (Fatır 35/37)
lafızlar için bunun da ötesinde bir özellik söz lafzındaki kaba nağme cehennemiikierin
konusudur. gırtlaklarını yırtarcasına çıkardıkları bağırtı­

Kur'an'ın bir manayı aktarmak için benzer çağırtılan hatırlatır.

anlamdaki onlarca kelime arasından tercih ettiği "~ f'J; 1 bimüzahzihıhl'' (el-Bakara 2/96)
kelime kökleri (örneği: ~ ) ve bu köklerin lafzının kesintili telaffuzu uzaklaşıp kaçınayı başlı
sokulduğu kalıplar ( r-fu0 yerine r-fu~ı denmesi) başına ifade eder.
diğer kelimelerle dizilişleri ilahi mesajı en
etkileyici şekilde yansıtmakta insanların hislerini Kur'an Rabçadır
de akıllarını da vicdanlarını da doyurabilmektedir. Kur'an-ı Kerim özellikle ilk dönem Mekkl
Kur'an lafızlarındaki nağme ve melodi orada surelerinde, mü'min kafır herkesin gönül tellerini
aniatılmak istenen mefhumla uyumludur. Onu titreten, yer yer, adeta nefeslerini kesen,
başlı başına anlatabilmekte, insan zihnine büyüleyici bir şiirsellik ve cazibiyyet mevcuttur.
yaklaştırmaktadır. (Bu sureler, Kur'an'ın son iki cüzünde yoğunlaşmış
Bu konuda, kaynaklarda genelde şu örnekler olmakla birlikte, en-Necm, el-Kamer, el- Hakka,
verilir: el-Murselat, el-Müzzemmil, el-Müddessir,
Nas suresinde ayet sonlarının "s" sesi ile en-Nebe, en-Nazi'at, Abese, et-Tekvtr, el-İnfıtar,
bitmesi, surede Allah'a sığınılması istenen vesvese el-A'la, el-Gaşiye, el-Fecr, el-Beled, eş-Şems,

atmosferini, zihnl fıskosları çağrıştırır. el-Leyl, ed-Duha, el-İnşirah sureleri ile el-Kalem,
Kıyametin isimlerinden " .::Jdl 1 et-Tamme" et-Tur surelerinin ilk kısımlarında daha barizdir).
(en-Naziat 79134) ve " :G:-~1 1 es-Sahha" (Abese Ancak Kur'an'ın bu cazibiyetinde, üslubu kadar
80133) lafızlarındaki sert nağme, insana layarnetin 'devrim niteliğindeki mesaj'ları da etkili olmuştur.
dehşetli gürültüsünü hatırlatır. İnsanlar bu yeni duydukları gerçekler karşısında
" ~~ yli.ç ;y ~ 1•.+~" : ;)) " (el-Enbiya ne yapacaklarını şaşırmışlardır: Ağızları çok iyi
21/46) cü~lesind~ki" 0ı ", ,' ~ "," ~ ", lafyapan (hasim-i mubln) bu edebiyat ustaları,
ll ~ 1
', ll ~ıi.ç ",ll ~~ll ve kelimeleri, ayetteki kendi dillerinde olmakla birlikte, duymadıkları,

"insanoğluna Rabbinden (o merhametli efendisinden)

bir azap esintisi dakunuverecek olsa" anlamını Arapça 'da bir ilahflikvarsa, bu, sadece
yansıtır. onun değil bütün dillerin özelliğidir. Bu
"~=k) 1 leyubattıenne" (en-Nisa 4/72) açıdan hiçbir dilin diğerine üstünlüğü söz
lafzındaki melodi, insana adeta ağır davranınayı
konusu değildir. Bununla birlikte, son
resmed er.
kutsal kitap için Arapça 'nın aracı seçilmiş
" ~~).,i 1 enülzimükümuha" (Hud 11/28)
olmasının birtakım hikmetleri olmalıdır.
lafzındaki zamirler ayette anlatılan zorlamayı

Haziran '07 G •
 Dil ve edebiyat ustalannı, Kur'an 'ın asıl 'vahye dayalı bir unsurdur. Hz. Peygamber
dışındaki insanlar iH1hl Kur'an
içeriği sarsmıştır. Evet, Arapça oluş Kur'an 'ın asla göz
m~n~larını ancak bu Arapça
ardı edilemeyecek temel bir vasfidır. Kur'an 'ın tarifi
lafizlar sayesinde öğrenebilirler.
açısından vazgeçilmez bir unsurdur. Hz. Peygamber
Ancak Kur'an-ı Kerim lafzı ile
dışındaki insanlar ilahi Kur'an manalarını ancak bu m~nası ile bir bütündür. Ne
Arapça lafiz/ar sayesinde öğrenebilir/er. Ancak Kur'an- lafzın ve ne de m~n~nın

ı Kerim lafzı ile manası ile bir bütündür. Ne laftın ne müstakil değeri vardır. Arapça
lafızlar ilahi manalarıo
de mananın müstakil değeri vardır. Arapça lafiz/ar ilahi
zırhlarıdır. Bu teşb'ihin de gayet
mantilann zırhlandır. Bu teşbihin de gayet güzel yansıttığı
güzel yansıttığı üzere aslolan,
üzere aslolan, zırh değil zırhın içindekidir.
zırh değil zırhın içindekidir.
Abdülkadir Cürcanl'nin de
aşina olmadıkları yepyeni bir söylemle karşı (ö. 471/1079)dediği gibi, aklı başında hiç kimse
karşıyaydılar. Ama onu nasıl tanımlayacaklannda bir metni sırf lafiziarını esas alarak tetkike rnbi
anlaşamıyorlardı. (bk. el-Enbiya 21/5). Çünkü tutmaz. Lafız delalet ettiği anlamdan dolayı

Kur'an vasıtasıyla bir hak-hukuk mücadelesi incelenir. Aynı şekilde, anlam da salt fikir (zihnl
yürütülmekte idi. Hukuksuzluğa, adaletsizliğe ses) olarak incelenmez, incelenemez. Bir lafizda
ve toplumu kasıp kavuran gelir uçurumuna temsil edildiği takdirde araştırılır. Anlam denen
dikkat çekilmekte, bunu gidermenin yolları olgu kendisini ifade eden kelimelereve bunların
gösterilmekteydi. Nitekim güç odakları (mele'- dizilişine bağlıdır.

mütref) bu mesajların, imtiyazlarını ellerinden Kur'an'ın Arapça lafızları kutsallıklarını ilahi

alacağını, statükoyu yıkacağını görmekte içeriklerinden alırlar. ''Yorum" adı altında bu asli
gecikmediler. Mekkeli putperestler İslamiyet'i manalardan tecrit edilen indi mütalaalada ve
örf, adet, gelenek-görenek ve törelerine aykırı sübjektifkanaatlerle doldurulan Kur'an lafızları
bulmuş, bu yeni çağrıyı kabul etmenin şahsi ve artık "Kur'an" olmaktan çıkmışlardır.

zümreVi çıkarlarını alt üst edeceğini anlamışlardı. Öte yandan, sevgili Peygamberimiz'in Kı.ıran'ı
Çünkü ne de olsa, Kabe'ye doldurdukları yüzlerce tam bir ihUisla okuyuşu, tilavetindeki tatlılık, jest
put ekmek kapılarıydı ve bu sayede diğer Araplar ve mimikleri, vurgu ve tonlamaları, yüzündeki
nezdinde müstesna bir konuma sahiptiler.(bk. ciddiyet, Kur'an'ı yaşayışı bu etkiyi bir kat daha
el-Kasas 28157; Kureyş sfiresi-106/14). artırıyordu.

Yani, bu dil ve edebiyat ustalarını, Kur'an'ın Peygamberimiz Kur'an'ı o kadar inanarak o

asıl 'vahye dayalı içeriği sarsmıştır. Evet, Arapça kadar samimi ve içten okuyordu ki azılı müşrikler
oluş Kur'an'ın asla göz ardı edilemeyecek temel bile o anda okuduğu ayetlerde geçen tehditierin
bir vasfidır. Kur'an'ın tarifi açısından vazgeçilmez gerçekleşivereceği korkusuna kapılarak "Allah

0 Hozlıon'07
 Sevgili Peygamberimiz'in
Kur'an'ı tam bir ihlasla okuyuşu,
tilavetinde/d tatlı lık, jest ve mimilderl, VU7g'U ve
tonlamalan, yüzündeki ciddiyet, Kur'an 'ı yaşayışı
bu etkiyi bir kat daha artırıyordu. Peygamberimiz Kur'an ~
o kadar inanarak o kadar samimi ve içten okuyordu ki azı/ı
müşrikler bile o anda okuduğu ayetlerde geçen tehditierin

gerçekleşivereceği korkusuna kapılarak ''Allah aşkzna sus!."

diye ağzını kapatmaya çalışıyordu. Nitekim bu etkiyi

ancak, "Şunun okuduklannı dinle(t)meyin; yaygara
kopann belki onu böylelikle alt edersiniz!" (Fussilet
41126) diyerek kırabileceklerini
düşündüler.
 aşkına sus!." diye ağzını kapatmaya çalışıyordu. ve net okumakta olduklan vahiy seslerini, aynen
Nitekim bu etkiyi ancak, "Şunun okuduklarını okuyup ezberledikleri şekliyle, hiçbir değişikliğe
dinle(t)meyin; yaygara koparın belki onu uğratmadan yazıya dökebilmektir. Lafızlar o
böylelikle alt edersiniz!" (Fussilet 41/26) diyerek sırada kullanılan iptidat yazı sistemiyle en güzel
kırabileceklerini düşündüler. ancak bu şekilde uzlaştırılabilmiştir.
Dolayısıyla, Kur'an bir edebiyat şaheseri Günümüz mushaflarında hala bu imianın

olmakla birlikte, edebi bir metinden ziyade, bir geçerli olması, kutsal kitabımızın tek bir harfinin
değer ve hükümler mecmuasıdır. Onun ahhikt, bile değişmeden günümüze ulaştığının en büyük
itikadt ve hukukt ilkeleri insanlığa elbette en kanıtlarından biridir.
güzel şekilde sunulmuştur; ama malum, aslolan
zarf değil, içindekidir. Sonuç
Seyyid Hüseyin Nasr'ın da işaret ettiği gibi, Kur'an-ı Kerim'in cazibiyeti; şeklinden ziyade
Kur'an'ın gücü, tarihi bir olayı, bir fenomeni içeriğinde, Arapçalığından ziyade Rabçalığında,
sadece açıklamasından değil, anlamı her zaman lafızlanndan, ses ve nağmelerinden ziyade vahye
geçerli (evrensel) bir sembol olmasından dayalı ilaht içeriğinde aranmalıdır. Kur'an'ın

kaynaklanmaktadır. Çünkü o sadece, belli bir başarısında , sevgili Peygamberimizin Kur'an'ı

zamanda olmuş özel bir olayla değil, aynı son derece etkileyici bir şekilde okumuş ve
zamanda eşyanın tabiatında mevcut bulunan yaşayarak aktarmış olmasının etkisi göz ardı

ebedt gerçeklerle de ilgilenmektedir. Kur'an'ın edilmemelidir. Bu, din eğitim-öğretimiyle ilgili

mucizesi, onun yeryüzünde ilk zuhurunda olduğu kişilerin başarısının temelde etkili bir okuyuş
gibi vahyedilişinden yaklaşık on dört asır sonra (anlatım) ve temsil kabiliyetine bağlı olduğunu
bugünün insanlarının ruhlarını da harekete göstermektedir. •
geçirme etkisinde bir dile sahip olmasında "Yazı; Kur'an-ı
Kerim Kılavuzu -Kur'an Nedir? Nasıl Okunur?- adlı
çalışmadan özetlenmi ştir
(Ensar Neşıiyat bu eseıi 2007 Ramazan'ında
yatmaktadır. neşretmek üzere progranuna almıştır).

Resm-i Osmani
Şunu da belirtıneden geçmek istemem. Bazı
Kur'an lafızlarının Arapça imla kurallarına aykırı
yazım tarzlarında hikmetler aranmıştır. inanan
zihin sınır tanımaz. Oysa Kur'an'ın farklı yazım
tarzı Kur'an'ın ilk Arapça eser olmasından

kaynaklanmaktadır. Kur'an imlası mucizeviiikle

alakah olmayıp o günlerde kullanılan Arap yazı
sistemi ile ilgilidir. Kur'an-ı Kerim vahiylerini
yazıya geçirenterin ana hedefi son derece sahih

0 Hozlıon'07