ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

1ο ΤΕΥΧΟΣ 

Ειδήσεις: Φιλολογικός κόσμος

Άρθρα
ΤΠΕ + Φιλολογία -
Διδακτικές προτάσεις
Διαθεματικές προσεγγίσεις
(Μέθοδος Project)
Φιλολογικό υλικό
Φιλολογική έρευνα
Βιβλιοπαρουσίαση

ἀμφιλύκη
Ηλεκτρονικό φιλολογικό περιοδικό
 Δεκέμβριος Περιεχόμενα
1ο τεύχος

3 Αντί προλόγου |

4-5 Ειδήσεις: Φιλολογικός κόσμος |

6-7 Άρθρα |

8-9 ΤΠΕ + Φιλολογία -

Διδακτικές προτάσεις |
Περιοδικό για φιλολόγους κι όχι μόνο
Βαρβιτσιώτη 6, Ν. Κόσμος,
10-20 Διαθεματικές προσεγγίσεις
Τ.Κ. 11744, Αθήνα
Τηλ. & Τηλ/πία: 210/9025178
(Μέθοδος Project) |
Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο
info@tsoureas.gr 21-83 Φιλολογικό υλικό |

Ενιαίος Εντοπιστής Πόρων

84-87 Φιλολογική έρευνα |
www.tsoureas.gr

88-91 Βιβλιοπαρουσίαση
Επιμέλεια τεύχους
Γεώργιος Τσουρέας

Ἀμφιλύκη (η): το ημίφως κατά την αυγή (λυ-

καυγές) ή κατά τη δύση του ήλιου (λυκόφως).
[ΕΤΥΜ. < αρχ. ἀμφιλύκη (ενν. νύξ) < ἀμφι + λύκη
(βλ. λ. λυκαυγές)]
Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας,
έκδοση β΄, 2005, Κέντρο Λεξικολογίας
 Αγαπητοί αναγνώστες,

το περιοδικό Ἀμφιλύκη σας καλωσορί-

ζει στον κόσμο της φιλολογίας. Για όλους

Αντί Προλόγου
εμάς που ασχολούμαστε με την επιστήμη
αυτή μόνο χαρά και ικανοποίηση δύναται
να μας προσφέρει.
Αυτή την αγάπη μας επιθυμούμε να σας
τη μεταφέρουμε και να τη μοιραστούμε.
Είναι το πρώτο ηλεκτρονικό περιοδικό
για τη φιλολογία. Απευθύνεται σε όλους,
φιλολόγους, σπουδαστές, μαθητές, ερα-
στές της φιλολογίας, αναγνώστες κ.λπ.
Με ιδιαίτερη προσοχή και επιμέλεια
προσδοκούμε να καταθέσουμε γνώσεις,
εμπειρίες, πληροφορίες, τεχνικές διδα-
σκαλίας κ.ά. Πέρα απ’ όλα αυτά απομένει
ένας βασικός στόχος: να καταστεί το πε-
ριοδικό συνώνυμο με την «αληθινή» φι-
λολογία.
Για πολλούς η φιλολογία εμφανίζει
στοιχεία δυσνόητα και δύσκαμπτα. Το πε-
ριοδικό Ἀμφιλύκη ευελπιστεί και προσδο-
κά να καλύψει το κενό αυτής της δυσνό-
ησης και της δυσκαμψίας στα φιλολογικά
μαθήματα.
Πραγματικός στόχος λοιπόν του περι-
οδικού είναι να ανοίξει τους ορίζοντες
στους αναγνώστες της. Με τη σειρά τους
θα μπορέσουν να φανερώσουν την αγάπη
τους αυτή, δίχως να φοβούνται να τη με-
ταδώσουν.
Το περιοδικό θα περιλαμβάνει ειδήσεις
από τον κόσμο της φιλολογίας είτε στην
Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, άρθρα, χρή-
Διακοσμητικός άνθος από έλασμα χρυσού,
ση των ΤΠΕ στη φιλολογία, διαθεματικές
κομψοτέχνημα της χρυσοχοϊκής τέχνης,
προσεγγίσεις (μέθοδος Project), φιλολογι-
Μουσείο Δελφών
κό υλικό και φιλολογική έρευνα.
Ελπίζουμε να ικανοποιεί και τον πιο
απαιτητικό αναγνώστη. Όποιες παρατη-
ρήσεις και προσθήκες θέλουν οι αναγνώ-
στες μας να μοιραστούν μαζί μας, πάντα
ευπρόσδεκτες θα είναι.

Καλή φιλολογική περιήγηση...

Με εκτίμηση
Γεώργιος Τσουρέας
 4 Ἀμφιλύκη
Κώδικας ATHINA
Μετά από έρευνα πολλών ετών
μια φημισμένη ζωγράφος και συ-
ντηρήτρια έργων τέχνης, η Αθηνά
Ειδήσεις: Φιλολογικός κόσμος
Κοτσώνη-Συνετού παρουσιάζει το
βιβλίο «Κώδικας ATHINA». Στο βι-
βλίο της αποκωδικοποιεί την αν-
θρώπινη σκέψη μέσα από ένα σκί-
τσο του κατά 99,9%. Στο βιβλίο
εξηγεί με θαυμάσιο τρόπο πώς καθένας μπορεί να
μάθει αν τον αγαπούν ή τι σκέφτονται οι άλλοι για
τον ίδιο ή τι συμβαίνει με τον εργασιακό του χώρο
κ.ά. Επίσης εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο ο κώδι-
κας ΑΤΗΙΝΑ βοηθά στο άμεσο κόψιμο τσιγάρου ή
ποτού ή σε προβλήματα υγείας.
Περισσότερες Πληροφορίες:
Ιστοσελίδα: www.athina-kotsoni.gr
Kodikas-athina.blogspot.com
τηλ. 210.3233999, 6942710181
Ιστορία των Γραμματικών
της νέας ελληνικής
Η πύλη της ελληνικής γλώσσας www.greek-
language.gr, προσπαθώ-
ντας να προσφέρει στους
Έλληνες και στον ελλη-
νικό πολιτισμό, κατα-
χώρισε Γραμματικές με
ιστορική αξία. Ανάρτησε
λοιπόν τη Μεγάλη
Ρωμαϊκή Επιστημονική
Γραμματική του Γ.
Ψυχάρη (1929, 1935,
1937), μια Γραμματική
με ενδιαφέρον και σε επι-
στημονική και σε ιστορικό επίπεδο. Η Γραμματική
του Γ. Ψυχάρη σώζεταιμόνο σε ελάχιστα αντίτυπα
σε όλη τη χώρα.
Έτσι, οι ειδικοί μελετητές θα μπορούν να ερευ-
νούν ακόμα και μέσω δυσπρόσιτων έως και απρόσι-
των Γραμματικών, όπως σημειώνει η ιστοσελίδα. Η
Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων παραχώρησε
ευγενικά την ψηφιοποίηση του έργου του μεγάλου
Έλληνα πρωτοπόρου στον τομέα της γλωσσολογί-
ας.
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ
12/11/2013: Ομιλία του Ακαδημαϊκού κ. Πάνου
Α. Λιγομενίδη με θέμα «Η επιστήμη της πληροφορί-
ας και η ενότητα της γνώσης», Τρίτη 12 Νοεμβρίου
2013, ώρα 19:00. Tην Τρίτη, 12 Νοεμβρίου 2013
και ώρα 19:00, θα πραγματοποιηθεί στην Ακαδημία
Αθηνών ομιλία του Ακαδημαϊκού κ. Πάνου Α.
Λιγομενίδη με θέμα: «Η επιστήμη της Πληροφορίας
και η ενότητα της γνώσης».
19/11/2013: Ομιλία του Αντεπιστέλλοντος
Μέλους κ. Ανδρέα Καζαμία με θέμα «Η Παιδεία
του πολίτη, θεμέλιο της Δημοκρατίας», Τρίτη 19
Νοεμβρίου 2013, ώρα 19:00. Την Τρίτη, 19 Νοεμβρίου
2013 και ώρα 19:00, θα πραγματοποιηθεί στην
Ακαδημία Αθηνών ομιλία του Αντεπιστέλλοντος
Μέλους κ. Ανδρέα Καζαμία με θέμα «Η Παιδεία του
πολίτη, θεμέλιο της Δημοκρατίας».
Κύκλος Γλώσσας
Aνοιχτό Πανεπιστήμιο
Δήμου Θεσσαλονίκης -
Κύκλος Γλώσσας
6/11/13-5/2/14: Ξεκινά η ενότητα «Ζητήματα
Ελληνικής Γλώσσας» στο πλαίσιο του Κύκλου
Γλώσσας του Ανοιχτού Πανεπιστημίου του Δήμου
Θεσσαλονίκης για το χειμώνα 2013-2014. Οι συνα-
ντήσεις θα πραγματοποιούνται κάθε Τετάρτη 7-9
μ.μ. στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Μέγαρο
Μπίλλη, Πλατεία Ιπποδρομίου). Υπεύθυνη ενότητας:
Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Ομότιμη καθηγή-
τρια Γλωσσολογίας Α.Π.Θ.
Επιμορφωτικό σεμινάριο
24-25/10/13: Επιμορφωτικό σεμινάριο των
προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών στο
Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας διοργάνω-
σε σε συνεργασία με το Τμήμα Φιλολογίας του
Πανεπιστημίου Κρήτης επιμορφωτικό σεμινάριο για
τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές
στις 24 και 25 Οκτωβρίου 2013 στο Εργαστήριο
Γλωσσολογίας, αίθουσα 49 του Τμήματος
Φιλολογίας στο Ρέθυμνο.
 Ἀμφιλύκη 5

Ίδρυμα Ωνάση: ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΒΑΦΗ Ερωτικός Καβάφης

Με το Αρχείο Καβάφη το Ίδρυμα Ωνάση θέλει να 11/11/13: Φιλολογικά βραδινά του περιοδικού
προσφέρει στο ευρύ κοινό ένα «σημείο αναφορά και «Φιλόλογος»: Σχόλια στον ερωτικό Καβάφη
ανοικτής πρόσβασης», ώστε να αναδειχθεί ο ελλη- Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ποιητής και βι-
Ειδήσεις: Φιλολογικός κόσμος

νικός πολιτισμός και, ταυτόχρονα, ο διεθνής χαρα- βλιογράφος, θα μιλήσει τη Δευτέρα 11 Νοεμβρίου
κτήρας της ποίησης και της προσωπικότητας του Κ. 2013 και ώρα 8.15 μ.μ., με θέμα "Σχόλια στον ερω-
Π. Καβάφη. Το έτος 2013 αποτελεί «έτος Καβάφη», τικό Καβάφη".
αφού συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννηση Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στην Κεντρική
του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή. Βιβλιοθήκη του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Το Αρχείο Καβάφη θα παρουσιαστεί μέσω εντύ-
πων και ψηφιοποιημένου υλικού, ώστε να περιγραφεί
το μοναδικό σε αξία έργο του: χειρόγραφα, προσω-
πικά αντικείμενα, ποιήματα (πρωτότυπα, μεταφρά-
σεις, σχόλια σε ποιήματα κ.λπ.), πεζά λογοτεχνικά
και φιλολογικά κείμενα, ιδιωτικά κείμενα (αλληλο-
γραφία, ημερολόγια, δημόσιος και κοινωνικός βίος
κ.λπ.), το Αρχείο της Αλεξανδρινής Τέχνης (του περι-
οδικού που εξέδιδε ο ποιητής), καθώς και το Αρχείο
Σεγκόπουλου (αρχειακά κατάλοιπα σχετικά με τον
Καβάφη του κληρονόμου του, Αλέκου Σεγκόπουλου,
και της συζύγου του, Ρίκας Σεγκοπούλου, πρώτης
επιμελήτριας του αρχείου).
Το 1963, έπειτα από είκοσι χρόνια από το θάνα-
το του Καβάφη, ο κληρονόμος του ποιητή, Αλέκος
Σεγκόπουλος εμπιστεύθηκε την έκδοση του Αρχείου
του στον Γ. Π. Σαββίδη. Ο τελευταίος επιμελήθηκε
την έκδοση των «Ανεκδότων» ποιημάτων (1968).
Στη συνέχεια έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς φι-
λολόγους να δημοσιεύσουν υλικό ανέκδοτο από το
έργο του ποιητή, με κορυφαία στιγμή την έκδοση Κ. Π. Καβάφης (29 Απριλίου 1863 - 29 Απριλίου 1933)
των 30 «Ατελών» Ιουλιανών ποιημάτων από τη
Renata Lavagnini (1994). Ο κληρονόμος του Γ. Π. Έκθεση καλλιτεχνών
Σαββίδη, ο Μανόλης Σαββίδης συνέχισε το έργο του Ίδρυμα Β. και Μ. Θεοχαράκη
προκατόχου του με αποκορύφωμα την έκδοση του Το βράδυ της 25ης Σεπτεμβρίου στο Ίδρυμα Β.
1ου τόμου των «Πεζών» (1882-1931) του Καβάφη και Μ. Θεοχαράκη πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια
(από τον Μ. Πιερή - 2003) και της «Βιβλιοθήκης Κ. της συλλογικής έκθεσης «Ζωγραφισμένα». Η έκθε-
Π. Καβάφη» (από την Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού - ση περιλαμβάνει 40 έργα σύγχρονων Ελλήνων εικα-
2003). στικών δημιουργών που εμπνέονται από ποιήματα
Στο χώρο της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, του Κ. Π. Καβάφη.
ένα χώρο πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση θα μπο- Η έκθεση σκοπεύει να τιμήσει τα 150 χρόνια
ρεί το κοινό να θαυμάσει αντικείμενα και χειρόγρα- από τη γέννηση του ποιητή και εντάσσεται στους
φα του ποιητή. Επίσης, αξιοποιώντας το μουσειακό εορτασμούς του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δελφών στην
υλικό, το Ίδρυμα Ωνάση θα οργανώσει και εκπαιδευ- Αθήνα για το «2013 - Έτος Καβάφη».
τικά προγράμματα αλλά και δράσεις για όλες τις Ο κριτικός τέχνης Τάκης Μαυρωτάς επιμελή-
ηλικίες, ώστε να σημειωθεί το εθνικής και διεθνούς θηκε την έκθεση, η οποία θα διαρκέσει ως τις 8
εμβέλειας ποιητικό του έργο. Δεκεμβρίου.
Ώρες λειτουργίας:
Δευτ.-Κυρ. (εκτός Πέμ. και Παρ.): 10.00 π.μ.
- 6.00 μ.μ., Πέμ. - Παρ.: 10.00 π.μ. ως 8.00 μ.μ.
 6 Ἀμφιλύκη
Καταναλωτισμός: Ο γενεσιουργός ενός
νέους κοινωνικού τύπου - Οι αιτίες και
οι συνέπειες της δημιουργίας του
Ένα από τα βασικά γνωρίσματα της εποχής εί-
ναι η μαζικότητα στους κυριότερους τομείς της
ζωής. Έτσι μιλάμε σήμερα για μαζική παραγωγή,
μαζική ιατρική, μαζική ενημέρωση, προπαγάνδα,
νοοτροπία και δυστυχώς για μαζική καταστροφή. Η
ατομικότητα έχει χάσει πια την αξία της, το «εγώ»
καταπνίγεται βάρβαρα μέσα στην πολυκοσμία των
πόλεων, η πολιτιστική δημιουργία και ειδικότερα η
τεχνολογική παραγωγή αποτείνεται στους δέκτες
καθολικά σαν σύνολα και όχι ατομικά σαν μονάδες.
Η δυνατότητα αυτή μαζοποίησης, όπως είναι προ-
φανές, δόθηκε μέσω της βιομηχανικής δραστηριό-
τητας και προπάντων με την εφαρμογή της τυπο-
ποίησης στην παραγωγή που κατά το μεγαλύτερο
ποσοστό συνετέλεσε -συνεπικουρούντων και άλλων
παραγόντων όπως π.χ. η διαφήμιση- στην εξομοί-
ωση των αναγκών των ανθρώπινων πληθυσμών.
Κατ’ αυτό τον τρόπο προοδευτικά η κοινωνία μας
Άρθρα
μετασχηματίστηκε σε καταναλωτική, πήρε δηλα-
δή τη μορφή ενός οργανισμού που δρα και κινείται
αποκλειστικά σ’ ένα διαρκές κύκλωμα παραγωγής
και κατανάλωσης. Ας σημειωθεί εδώ ότι η τέτοιας
μορφής κατανάλωση στις πλείστες των περιπτώσε-
ων γίνεται χωρίς αποχρώντα λόγο και συνήθως δεν
εξυπηρετεί ούτε την ποιοτική αναβάθμιση της ζωής
του καταναλωτή. Δηλαδή ο καταναλωτισμός τείνει
να πάρει το σχήμα αυτοσκοπού: Καταναλώνουμε για
να καταναλώνουμε.
Ένας ακόμη βασικός λόγος της συνεχώς διογκού-
μενης καταναλωτικής χιονοστιβάδας είναι αναμφι-
σβήτητα η δυνατότητα ανακάλυψης, εφεύρεσης και
δημιουργίας αναρίθμητων αγαθών, άγνωστων στο
παρελθόν που δίνουν την εντύπωση -ίσως να συμ-
βαίνει και στην πραγματικότητα κιόλας- ότι κάνουν
ευχάριστη τη διαβίωση. Ιδιαίτερα στον μεταποιη-
τικό τομέα η ευχερής και πλατιά αξιοποίηση των
πρώτων υλών έγινε ο φορέας της κοινωνικής αφθο-
νίας. Με τις κατακτήσεις αυτές θα πρέπει να συνα-
φθεί και ένα άλλο τεχνολογικό επίτευγμα, η δυνα-
τότητα δηλαδή βιομηχανικής αυτοματοποίησης που
σε συνδυασμό με την τυποποίηση συνετέλεσε στην
πληθοπαραγω-γή των προϊόντων και την ελαχιστο-
ποίηση του παραγωγικού κόστους. Έτσι τα προϊό-
ντα γίνονται πιο προσιτά και μπορεί ευκολότερα να
«καταναλώνει» η μέση λαϊκή μάζα. Κάπως ανάλο-
γα λειτουργεί και η σύγχρονη εμπορική πίστη που
με τις διάφορες τραπεζικές διευκολύνσεις (παροχή
δανείων, εισαγωγή γραμματίων, εμποροκαρτών και
άλλων εμπορικών μέσων) πετυχαίνει ώστε το χρέος
να εξοφλείται τμηματικά (δόσεις), γεγονός που δη-
μιουργεί την ψευδαίσθηση ότι η πληρωμή κατ’ αυτό
τον τρόπο είναι πιο ανώδυνη.
Η εμφάνιση των ψυχολογικών δυσαρμονιών κα-
θώς και οι διάφορες σωματικές παθήσεις, ιδιαίτερα
οι «μοντέρνες» ψυχοβιολογικές επιπλοκές (αγχώδη
φαινόμενα, καρκίνος, καρδιοπάθειες), το κάπνισμα,
η αναζήτηση διεξόδου στο φανταστικό κόσμο των
ναρκωτικών, η νεύρωση, γενικά ο απανθρωπισμός
της ζωής έχουν μια από τις βάσεις τους στο σύνδρο-
μο του καταναλωτισμού. Σ’ αυτό το σημείο ας προ-
στεθούν και οι ηθικές συνέπειες του προβλήματος
μια και ο καταναλωτής είναι πιθανό να καταφύγει
σε αθέμιτα μέσα για να αυξήσει τις απολαβές του
αν το εισόδημα από την εργασία του δεν είναι αντα-
ποκρίσιμο προς τις αυξημένες βιοτικές ανάγκες.
Από κοινωνικής πλευράς η ανισομέρεια στη νομή
και κατοχή των καταναλωτικών αγαθών κάνει πιο
εμφανείς τις κοινωνικές διαφορές και γεννά κοινω-
νικά και ανθρωπιστικά προβλήματα, γιατί, ενώ ένα
μέρος της ανθρωπότητας, οι οικονομικά ευκατά-
στατοι, ζει μέσα στην αφθονία, την πολυτέλεια και
την επίδειξη, το μεγαλύτερο μέρος, η φτωχολογιά,
στερείται ακόμη και των στοιχειωδών προϋποθέσε-
ων ανθρώπινης διαβίωσης. Έτσι ο καταναλωτισμός
οξύνει την έμφυτη ανταγωνιστικότητα των ατόμων
και δημιουργεί εχθρότητα μεταξύ τους (ας μην ξε-
χνάμε εδώ και τον ερωτικό ανταγωνισμό που σε με-
γάλο ποσοστό είναι συνάρτηση και του κοινωνικού
γοήτρου). Γι’ αυτό λέμε πως οι κοινωνικές αντιθέ-
σεις και οξύτητες, τα αντικοινωνικά συμπλέγματα,
η εγκληματικότητα, η περιθωριοποίηση έχουν από
μια άποψη την αρχή τους στον κα-ταναλωτισμό.
Μια άλλη συνέπεια της υπερκατανάλωσης έχει
πρακτικότερο χαρακτήρα και είναι οικολογικής ση-
μασίας. Έχει προβλεφθεί ότι σύμφωνα με τις προ-
διαγραφόμενες καταναλωτικές απαιτήσεις σε λίγα
χρόνια ο ρυθμός παραγωγής θα έχει φτάσει σε ύψη
δυσθεώρητα. Αυτό δεν μπορεί παρά να έχει τις δυο
επόμενες αρνητικές συνέπειες: α) εξάντληση των
φυσικών πόρων και των πηγών ενέργειας, β) επι-
δείνωση του περιβαλλοντολογικού προβλήματος.
Αλλά αυτού του είδους τα προβλήματα υπάρχει δυ-
νατότητα να ξεπεραστούν με την ανάληψη των ευ-
θυνών μας και τη συνδρομή της επιστήμης και της
τεχνολογίας, δεν θα ξεπεραστούν εύκολα όμως οι
ψυχοκοινω-νικές συνέπειες του καταναλωτιστικού
φαινομένου. Τέλος, ο καταναλωτισμός, τόσο ο ιδι-
ωτικός όσο και ο δημόσιος συνεπάγεται οικονομική
φθορά τόσο για το άτομο που έρμαιο της φιλοκέρ-
 Ἀμφιλύκη 7

δειας του παραγωγού και του εμπόρου υφίσταται
οικονομική αποστράγγιση όσο και για το ευρύτερο
κοινωνικό σύνολο και την κρατική οικονομία αφού
στο βωμό της υπερκατανάλωσης σπαταλιούνται
υπέρογκα ποσά σε βάρος άλλων ζωτικότερων πνευ-
ματικών, κοινωνικών και οικονομικών δραστηριο-
τήτων.
Μια λοιπόν και πρόκειται για αρνητικό κοινωνικό
φαινόμενο ποιους τρόπους πρέπει σαν κοινωνικά και
υπεύθυνα άτομα να προτείνουμε για την εξάλειψη
του; Εκ πρώτης όψεως φαίνεται πως πρέπει να γί-
νει διαζευκτική επιλογή, δηλαδή ή να αναστείλουμε
την τεχνικοεπιστημονική παραγωγή ή να απαγορεύ-
σουμε δια νόμου την κατανάλωση. Όπως αντιλαμ-
βάνεται κανείς όμως ούτε στη μια ούτε στην άλλη
«λύση» μπορούμε να προβούμε. Γιατί όσον αφορά
την πρώτη περίπτωση είναι σαν να τασσόμαστε
ενάντια στην ελεύθερη εξέλιξη του πολιτισμού, ενώ
στη δεύτερη σαν να περιορίζουμε αυθαίρετα την
αγοραστική ελευθερία μέρος της οικονομικής ελευ-
θερίας του ατόμου. Φρονούμε ότι και στην προκει-
Άρθρα
της ρεκλάμας, στην προσπάθεια του διαφημιστή να
μας καταστήσει αιχμαλώτους του Super Market, της
«υπεραγοράς», του εμπόρου αυτοκινήτων, ειδών οι-
κιακής χρήσης και καλλυντικών, του καταστήματος
«τροφίμων» συνήθως τροφικών δηλητηρίων και συ-
νεχώς ανανεωνόμενων με την αλλαγή της συσκευ-
ασίας και της ετικέτας στομαχικών σκουπιδιών. Ας
έχουμε δε πάντα υπόψη μας ότι ορισμένοι άνθρωποι
πληρώνονται για να μας εξαπατήσουν και να μας
παρασύρουν στο δικό τους παιχνίδι και ότι οι ίδιοι
πλουτίζουν με τίμημα την προσωπική υγεία μας και
την ψυχική μας ισορροπία. Τέλος είναι πλέον καιρός
να στραφούμε και προς πνευματικότερες απολαύ-
σεις συνειδητοποιώντας επιτέλους πως η ευτυχία
κάθε άλλο παρά στην υπερκατανάλωση βρίσκεται
-η οποία μάλιστα είναι υπεύθυνη για τις περισσότε-
ρες ψυχικές και σωματικές αρρώστιες της εποχής
μας- αλλά εκπορεύεται από μια ισορροπημένη, ηθι-
κά δομημένη και πνευματικά τροφοδοτούμενη ψυχή.
(αποσπάσματα)
«Δοκίμια σύγχρονου προβληματισμού»

μένη περίπτωση συνετό είναι να ακολουθηθεί μέση Γιάννης Μανιατέας, φιλόλογος

οδός. Χωρίς να αντιδράσουμε επαναστατικά, πράγ-
μα που θα είναι χειρότερο, επιβάλλεται μέσω του
λυσιτελούς κρατικού παρεμβατισμού, της επιβολής
φορολογίας στα είδη πολυτελείας, της κοινωνικής
προπαγάνδας και της προσωπικής πρωτοβουλίας
να μπει φρένο στην αλόγιστη κατανάλωση ή τουλά-
χιστον να ασκηθεί κάποιος έλεγχος στο είδος, την
ποσότητα και την αναγκαιότητα των παραγομένων
προϊόντων ρίχνοντας το βάρος της παραγωγής σε
είδη πρώτης ανάγκης. Πάνω απ’ όλα όμως εμείς οι
ίδιοι σαν καταναλωτές θα πρέπει να καλλιεργήσου-
με το πνεύμα της οικονομίας και του μέτρου, να ορι-
οθετήσουμε και ιεραρχήσουμε σωστά τις ανάγκες
μας καλλιεργώντας την ολιγάρκεια γιατί μέσα στην
πρωταρχική αυτή αρετή βρίσκεται η αυτάρκεια και
στην αυτάρκεια η ευτυχία.
Ο πλούτος και η φτώχεια είναι σίγουρα καταστά-
σεις σχετικές, απόρροια υποκειμενικής αίσθησης
χωρίς αντικειμενική υπόσταση. «Ευτυχία εστίν ολι-
γάρκεια» διατείνεται το αλάνθαστο αρχαίο ελληνι-
κό κριτήριο και ακόμη «Οὐκ ἐν τῷ πολλῷ τὸ εὖ» και Διακοσμητικός άνθος από έλασμα χρυσού,
«μηδέν ἄγαν». Στην καταπολέμηση του καταναλω- κομψοτέχνημα της χρυσοχοϊκής τέχνης,
τισμού θα συνεισφέρει ικανοποιητικά η αρνητική Μουσείο Δελφών
στάση μας απέναντι στη διαφήμιση, ιδιαίτερα κάτω
από τη μορφή που λειτουργεί στη σημερινή εποχή,
και η συνδρομή μας στην περιστολή της διαφημι-
στικής ασυδοσίας. Ας αντιστεκόμαστε πεισματικά
στην παθητικοποίηση στην οποία απειλεί να μας κα-
θυποτάξει η φαντασμαγορία και η επιβλητικότητα
 8 Ἀμφιλύκη
ΤΠΕ + Φιλολογία
Οι Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών
(Τ.Π.Ε.) έρχονται στις μέρες μας να καλύψουν εκ-
παιδευτικά κενά αλλά και να ενισχύσουν δραστικά
τη μάθηση εντός της σχολικής τάξης. Οι ΤΠΕ εί-
ναι ένας ευρύτερος όρος που καλύπτει: υπηρεσίες,
εφαρμογές, τεχνολογίες, εξοπλισμό, λογισμικά (δι-
αδίκτυο και τηλεφωνία), μάθηση εξ αποστάσεως,
τηλεόραση, Η/Υ, δίκτυα και λογισμικά που χρησιμο-
ποιούν αυτές τις τεχνολογίες.
Η επανάσταση της τεχνολογίας αγγίζει λοιπόν
και τον τομέα της εκπαίδευσης, παρέχοντας πληρο-
ΤΠΕ + Φιλολογία
φορίες, γνώσεις, νέες επαγγελματικές δραστηριό-
τητες κ.ά. Σήμερα η ένταξη των Τ.Π.Ε. στην εκπαί-
δευση είναι πιο απαραίτητη από ποτέ, αφού ενισχύει
σημαντικά τη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία.
Η εισαγωγή των Τ.Π.Ε. στην εκπαίδευση σημαί-
νει:
1. τη χρήση τους στην εκπαιδευτική διοίκηση
2. την εφαρμογή τους ως αυτόνομο γνωστικό
αντικείμενο
3. τη λειτουργία τους για τη διδασκαλία άλλων
μαθημάτων.
Από τα τέλη του ̓60 και κατά τη διάρκεια της
μεταβιομηχανικής κοινωνίας η γνώση και η πληρο-
φορία διαδραμάτισαν ιδιαίτερο ρόλο στην ανάπτυ-
ξη της εκπαίδευσης κι όχι μόνο. Έτσι δημιουργήθη-
κε ένας καινούριος όρος: «κοινωνία της μάθησης».
Κεντρικό ρόλο στην εκπαίδευση έχουν πια οι
Τ.Π.Ε. - Νέες Τεχνολογίες, που εμπλουτίζουν τις δυ-
νατότητες των εκπαιδευτικών και διευρύνουν τους
γνωστικούς ορίζοντες των μαθητών. Επιτρέπουν
την καταγραφή, επεξεργασία και αποθήκευση κει-
μένων, ήχου και εικόνας, χρήση υπερμέσων, δυνα-
τότητες τηλεπικοινωνίας ανάμεσα σε ανθρώπους
ανά τον κόσμο ή ανάμεσα σε ανθρώπους και συ-
σκευές ή ανάμεσα σε συσκευές, χρήση των βάσε-
ων δεδομένων, των τραπεζών πληροφοριών και τη
χρήση δικτύων υπολογιστών.
Αναπόφευκτη λοιπόν είναι η εισαγωγή της
Πληροφορικής στην Εκπαίδευση, ώστε -στο πλαίσιο
της ευρύτερης μάθησης, των απαιτούμενων δεξιο-
τήτων και των τεχνολογικών γνώσεων- οι άνθρω-
ποι θα μπορούν να ανταποκριθούν στις νέες ανά-
γκες της κοινωνίας.
Διαδραστικός πίνακας
Ο συνδυασμός ενός κοινού -μαύρου ή λευκού- πί-
νακα και του ηλεκτρονικού υπολογιστή είναι ο δι-
αδραστικός πίνακας. Συνδυάζει πολλές εφαρμογές,
δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να συμμετέχουν
στο μάθημα, γοητεύει τους μαθητές αφού η οθόνη
έλκει περισσότερο από τον παραδοσιακό πίνακα.
Αποτελεί τη νέα τάση στην εκπαίδευση και με
την πάροδο των χρόνων γίνεται ευρύτερη η χρήση
τους από σχολεία και φροντιστήρια.
Ό,τι εφαρμογές ή άλλες δυνατότητες μπορεί να
έχει ένας οικιακός υπολογιστής, αντίστοιχα μπορεί
να κάνει ένας διαδραστικός πίνακας. Αυτά μπορεί
να τα κάνει με τη μόνη διαφορά: η οθόνη του σπιτιού
μας αντικαθίσταται με μια τεράστια οθόνη πολλών
ιντσών. Επίσης δύναται κανείς να χειρίζεται τις
εφαρμογές του με ένα απλό άγγιγμα του δαχτύλου.
Με το διαδραστικό πίνακα μπορούμε να γράφου-
με πληκτρολόγιο ή με μια ειδική γραφίδα σε μια
κενή σελίδα. Μπορούμε να προβάλλουμε πληροφο-
ρίες, να τις επεξεργαζόμαστε, να τις ενισχύουμε ή
να υπογραμμίζουμε κ.ά. Με άλλα λόγια μπορούμε να
σημειώνουμε ή να αφαιρούμε, να κατασκευάζουμε ή
να αποθηκεύουμε.
Η όλη δυνατότητα -τεχνολογικής φύσεως- ομοιά-
ζει με γοητευτική. Όμως δεν παύουν να ελλοχεύουν
κίνδυνοι ολίσθησης από τους διδακτικούς στόχους:
ευκολία και παθητικότητα από τους μαθητές και
τους καθηγητές. Η κατάλληλη χρήση των τεχνολο-
γικών μέσων από τους φιλολόγους μπορούν να προ-
σφέρουν μια νέα οπτική και σημασία στα μαθήματά
τους και για τους ίδιους και για τους μαθητές τους.
Η επιστήμη της φιλολογίας, μια επιστήμη με
ανθρωπιστικό χαρακτήρα, με όρια στα εργαλεία
της, με σημασία στο διάλογο και στην ανθρώπινη
διάδραση, το μόνο που έχει να κάνει είναι: να εκμε-
ταλλευθεί προς όφελός της τη χρήση των Τ.Π.Ε. Θα
ενισχύσει την ολιστική μάθηση, θα εδραιωθεί καλύ-
τερα στις συνειδήσεις των μαθητών, θα γοητεύσει
και θα κερδίσει νέους υποστηρικτές.
 Ἀμφιλύκη 9

Διδακτικές προτάσεις Ορισμός της λέξης: μέτοικος και καταγραφή

με χρήση των Τ.Π.Ε.
1. Ιστορία Β΄ Γυμνασίου ή Β΄ Λυκείου:
Μάθημα - Θέμα: Εικονομαχία
Απαιτ/νος χρόνος: Μία διδακτική ώρα
Προηγείται η οδηγία στους διδασκόμενους
να βρουν πληροφορίες για τον τρόπο λατρείας του
Θεού.
Ξεκινάμε τη διδασκαλία με τη χρήση του χάρ-
τη Centennia και εστιάζουμε χρονικά στην περίοδο
της Εικονομαχίας (726 - 842).
Γράφουμε στο διαδραστικό πίνακα λέξεις κλει-
ΤΠΕ + Φιλολογία
των χαρακτηριστικών του.
Ζητάμε από τους μαθητές να μας αναφέρουν
(ό,τι θυμούνται) για την περικοπή των Ερμών.
Καταγραφή του απαραίτητου λεξιλογίου και
παράλληλη καταγραφή του άγνωστου λεξιλογίου
με βάση τις γνώσεις των μαθητών.
Υπογράμμιση και χωρισμός των προτάσεων
(Συντακτική ανάλυση) - Υπογράμμιση των λέξεων
κλειδιών.
Προσπάθεια απόδοσης των μεμονωμένων λέ-
ξεων και ακολούθως προσπάθεια απόδοσης όλου
του κειμένου.

διά του μαθήματος: εικόνα, Πατριάρχης, Πάπας, Καταγραφή της απόδοσης του κειμένου με τη
εικονικός - ανεικονικός. Στη συνέχεια συζητάμε τις βοήθεια όλων των μαθητών συνολικά. Επανέλεγχος
έννοιες αυτές με τους μαθητές. και διόρθωση, όπου χρειάζεται.
Γράφουμε σε μικρό πίνακα (σε μορφή ροής) Αφήνουμε τους μαθητές να απαντήσουν στις
τα σημαντικότερα γεγονότα της Εικονομαχίας, κα- παρατηρήσεις που δόθηκαν.
ταγράφωντας πρόσωπα, αιτίες και αποτελέσματα. Αποτίμηση των δυσκολιών και προσπάθεια δι-
Σημειώνουμε στο χάρτη τα βασικά σημεία των ιστο- ευκόλυνσης της απόδοσης του κειμένου (μέσω συ-
ρικών αναφορών. ζητήσεων).
Εκμεταλλευόμαστε την παρουσίαση εικόνων
(πρόσωπα), βίντεο και ήχο (ψαλμούς) για να ενισχύ-
σουμε την πρόσβαση στη γνώση πιο μεθοδευμένα
(CD rom: Βυζαντινή κοινωνία και πολιτισμός).
Χωρίζονται έπειτα οι μαθητές σε ομάδες
των τεσσάρων ατόμων και, αποκτώντας ρόλους
(Εικονομάχοι - Εικονολάτρες), γίνεται διάλογος-
αντιπαράθεση (καταγράφονται τα σημαντικότερα).
Τέλος, ο καθηγητής Ιστορίας εισέρχεται στο
διαδίκτυο και παραπέμπει τους μαθητές του σε
ένα σύγχρονο ζήτημα: τη λατρεία ή όχι των θρη-
σκευτικών συμβόλων εντός της σχολικής αίθου-
σας. Με βάση αυτό το ζήτημα οι μαθητές παρα-
τηρούν και σημειώνουν τη διαχρονικότητα της
«Εικομαχίας» (http://www.tanea.gr/news/greece/
article/4544567/?iid=2).

2. Αρχαία ελληνικά Γ΄ Λυκείου

Μάθημα - Θέμα: Θουδυδίδου Ιστορία
Απαιτ/νος χρόνος: Μία ή Δύο διδακτικές
ώρες
Προβολή του κειμένου που θα διδαχθεί στο
διαδραστικό πίνακα: Θουκυδίδου Ἱστοριῶν Ζ
(6), 28 (Δοθέν θέμα στις Πανελλήνιες 2013)
Ενίσχυση της κατάκτησης του νοήματος ώστε
να μεταφραστεί, αρχικά, με απλά λόγια (Ιστορικός
χρόνος).
Προβολή των προσώπων που καταγράφονται
με τη βοήθεια του διαδικτύου.
 10 Ἀμφιλύκη
Η ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ
(Ιστορία Α΄ Γυμνασίου - Αρχαία ελληνική
Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου)
Το «μήλον της έριδος»
Σύμφωνα με τη μυθική παράδοση, όταν γίνονταν
Διαθεματικές προσεγγίσεις
οι γάμοι του Πηλέα, βασιλιά της Φθίας (Θεσσαλί-
ας), με τη Νεράιδα θεά Θέτιδα, προσκλήθηκαν όλοι
οι θεοί εκτός απ’ τη θεά Έριδα (Φιλονικία).
Γι’ αυτό η Έριδα για εκδίκηση πήγε στην αίθου-
σα, όπου ήταν συγκεντρωμένοι όλοι οι καλεσμένοι,
και από πάνω έριξε μέσα ένα χρυσό μήλο, με την
επιγραφή «στην πιο όμορφη».
Αμέσως άρχισε η φιλονικία ανάμεσα στις τρεις
θεές (Ήρα, Αθηνά, Αφροδίτη) διεκδικώντας το χρυ-
σό μήλο. Επειδή καμιά θεά δεν υποχωρούσε για την
άλλη, ο Δίας έστειλε τις τρεις θεές στην Τροία, στο
βουνό της Ίδης, για να τις κρίνει ο Πάρης, ο γιος
του βασιλιά Πριάμου, που έβοσκε εκεί τα βασιλικά
βόδια. Όταν οι τρεις θεές πήγαν στην Τροία για να
τις κρίνει ο Πάρης, του υποσχέθηκαν για να επηρεά-
σουν την κρίση του: η Ήρα πλούτη και τιμές, η Αθη-
νά δόξα στον πόλεμο και ανδρεία και η Αφροδίτη
για σύζυγο την πιο όμορφη γυναίκα. Βέβαια ο Πάρης
έκρινε την Αφροδίτη για πιο όμορφη γυναίκα και της
πρόσφερε το χρυσό μήλο.
Η απαγωγή της Ελένης απ’ τον Πάρη
Κάποτε η Αφροδίτη ξύπνησε στον Πάρη την ιδέα
να πάει ταξίδι στη Σπάρ­τη, όπου ήταν βασιλιάς ο
Μενέλαος, ο γιος του Ατρέα, και είχε γυναίκα την
πα­νέμορφη Ελένη, την κόρη του Τυνδάρεω και της
Λήδας.
Τότε ο Μενέλαος απουσίαζε στην Κρήτη. Ο Πά-
ρης βρήκε την ευκαιρία να οδηγήσει την Ελένη στο
πλοίο του και να την μεταφέρει στην Τροία. Έτσι ο
Πάρης έκανε την Ελένη νόμιμη γυναίκα του.
Η απαγωγή (αρπαγή) αυτή της Ελένης απ’ τον
Πάρη έγινε αφορμή για τον Τρωικό πόλεμο.
Η παρουσίαση της Ελένη απ’ τον Όμηρο
Στην Ιλιάδα του ο Όμηρος παρουσιάζει τρεις δι-
αφορετικές όψεις της Ελένης. Ήταν:
α) μια γυναίκα που ακολούθησε τον Πάρη χωρίς
τη θέλησή της·
β) μια γυναίκα που με τη θέλησή της έφυγε μαζί
με τον Πάρη. Για την πράξη της αυτή φαίνεται ότι
είναι μετανιωμένη·
γ) μια γυναίκα που ακολουθούσε την μοίρα της.
Γι’ αυτό δεν έχει ευθύνη.
Ο Όμηρος παρουσιάζει την Ελένη ως ένα πλάσμα
ανθρώπινο με θεϊκή καταγιογή. Μολονότι φαίνεται
καθαρά και στη Ιλιάδα και στην Οδύσσεια ότι ο Τρω-
ικός πόλεμος έγινε εξαιτίας της Ελένης, ο Όμηρος
αποφεύγει να κατακρί­νει και να καταδικάζει την
Ελένη για τις συμφορές (τα δεινά) του πολέμου που
προξένησε και στους Έλληνες και στους Τρώες. Η
ίδια η Ελένη καταδικάζει τον εαυτό της μέσα στην
Ιλιάδα και στην Οδύσσεια. Χωρίς ν’ αποτελεί η Ελέ-
νη το κεντρικό πρόσωπο μέσα στην Ιλιάδα, πάντοτε
είναι σημείο αναφοράς των πολεμικών γεγονότων.
Η ομηρική Ελένη είναι μια ηρωίδα που μιλάει, δρα,
κινείται, οργίζεται, υποφέρει. Είναι ένα πλάσμα αν-
θρώπινο, με ολοφάνερη τη θεϊκή της προέλευση.
Η παρουσίαση της Ελένης
απ’ τον Στησίχορο
Ο ποιητής Στησίχορος, απ’ την Ιμέρα της Κάτω
Ιταλίας, που έζησε κατά τον έβδομο προς 6ο αιώ-
να π.Χ. σε ένα ποίημα του κατέκρινε την Ελένη. Οι
θεοί τον τιμώρησαν με τύφλωση. Μετανιωμένος ο
Στησίχορος έγραψε την Παλι­νωδία, όπου ανατρέπει
(αναιρεί) τις κατηγορίες του κατά της Ελένης και
την παρουσιάζει να μην έχει πάει στην Τροία μαζί
με τον Πάρη αλλά να είναι στην Αίγυπτο. Ένα ομοί-
ωμα της πήρε μαζί του ο Πάρης στην Τροία. Έτσι
για δέκα χρόνια σφάζονταν Έλληνες και Τρώες για
το ομοίωμα της Ελένης. Σχεδόν διακόσια χρόνια αρ-
γότερα ο Ευριπίδης πήρε την άποψη αυτή της «Πα-
λινωδίας» του Στησίχορου για να πλάσει την τρα-
γωδία του «Ελένη», προ­σθέτοντας νέα πρόσωπα και
επινοώντας διάφορα ποιητικά στοιχεία.
Η παρουσίαση της Ελένης
απ’ τον Ευριπίδη
Ο Ευριπίδης αναφέρει την Ελένη σε πολλές τρα-
γωδίες του και ιδιαίτερα στις «Τρωάδες» και στον
«Ορέστη». Σε όλες τις τραγωδίες του Ευριπίδη τα
προσωπα που μιλούν για την Ελένη την παρουσιά-
ζουν ως γυναίκα φιλάρεσκη, ερωτοπαθή, με πολλά
ελαττώματα και χωρίς τις γυναικείες αρετές, όπως
η συζυγική πίστη και η προσήλωση στην οικογενει-
ακή ζωή. Όμως ο Ευριπίδης δεν φαί­νεται να συμφω-
νεί με τις απόψεις των προσώπων αυτών και δε συμ-
μερίζεται απόλυτα την παγιωμένη παράδοση που
ήθελε τη Ελένη ένοχη για μοιχεία και άμεσα υπεύ-
θυνη για τον Τρωικό πόλεμο που προξένησε μεγά-
λες συμφορές και στους Έλληνες και τους Τρώες. Ο
ποιητής θεωρεί την Ελένη θύμα ενός έρωτα για τον
οποίο πρόδωσε ένα σύζυγο (το Μενέλαο) που δεν
επέλεξε η ίδια, αλλά της επέβαλαν οι κοινωνικές
συνήθειες της εποχής. Στην τραγωδία του «Ελένη»
ο Ευριπίδης εκφράζει μια διαφορετική θέση σχετικά

με την προσωπικότητα της Ελένης και παίρνει κα-
θαρά θετική στάση απέναντι της.
Οι αναφορές του Ηροδότου για την Ελένη
Ο Ηρόδοτος στο Δεύτερο βιβλίο των Ιστοριών
του (στις παραγράφους 112-120) επαναλαμβάνει το
Διαθεματικές προσεγγίσεις
μύθο του Στησίχορου. Αναφέρει ότι όταν ο Πάρης
άρ­παξε την Ελένη απ’ τη Σπάρτη, κατά την απουσία
του Μενέλαου στην Κρήτη, και πήγαινε προς την
Τροία, αντίθετοι άνεμοι τον παρέσυραν στην Αίγυ-
πτο, όπου ο βασιλιάς εκεί Πρωτέας κατηγόρησε τον
Πάρη, γιατί έκλεψε τη γυναίκα του Με­νέλαου, που
τον φιλοξένησε. Ύστερα έδιωξε τον Πάρη απ’ την
Αίγυπτο, αφού κράτησε εκεί την Ελένη, για να την
επιστρέψει στο νόμιμο σύζυγο της Μενέλαο, όταν τη
ζητήσει. Έτσι πήγε ο Πάρης μόνος του στην Τροία
δίχως την Ελένη.
Και όταν οι Έλληνες κυρίευσαν την Τροία, δεν
βρήκαν ούτε την Ελένη ούτε τους θησαυρούς που
είχε αρπάξει ο Πάρης απ’ τη Σπάρτη, γιατί βρίσκο-
νταν όλα αυτά στην Αίγυπτο.
Και ο Ηρόδοτος τελειώνει διατυπώνοντας τη
δική του άποψη: «Λοιπόν οι Τρώες δεν είχαν την
Ελένη και οι Έλληνες δεν τους πίστευαν, όταν τους
έλε­γαν την αλήθεια και τούτο επειδή, καθώς εγώ
πιστεύω), η θεία βούληση τους έσπρωχνε στο να
μην το πιστέψουν, για να πάθουν πανωλεθρία και να
μάθουν οι άνθρωποι ότι για τα μεγάλα αδικήματα οι
θεοί επιβάλλουν μεγάλες τιμωρίες».
Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει ότι το είδωλο της Ελέ-
νης πήρε μαζί του στην Τροία ο Πάρης, αλλά ανα-
φέρει μόνο (ότι) η Ελένη παρέμενε στην Αίγυπτο. Ο
Ηρό­δοτος αναφέρει ότι άκουσε στην Αίγυπτο, όταν
πήγε, ότι η Ελένη τα δέκα χρόνια του Τρωικού δεν
ήταν στην Τροία αλλά στην Αίγυπτο.
Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας
Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἂν αὐτὴν τοῖς
Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντός γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάν-
δρου. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος
οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι
καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλο-
ντο, ­ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ. Εἰ δὲ τοι καὶ
ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγί-γνωσκον, ἐπεὶ
πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δὲ οἱ αὑτοῦ
υἱεῖς, ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, ἀπώλλυντο,
Πρίαμος, εἰ καὶ αὐτὸς Ἑλένῃ συνῴκει, ἀπέδωκεν
ἂν αὐτὴν Μενελάῳ, ἵνα αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ
ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν. Ἀλλ’ οὐ γὰρ
εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδὲ λέγουσιν αὐτοῖς τὴν
ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες, ὡς μὲν ἐγὼ γνώ-
μην ἀπο­φαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος
Ἀμφιλύκη 11
ὅ­ πως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανὲς τοῦτο
τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι, ὡς τῶν μεγάλων ἀδικη-
μάτων μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν.
Ἡρόδοτος, Ἱστορίη 2.120 (διασκευή)
Ελεύθερη απόδοση του κειμένου
Αν η Ελένη ήταν στο Ίλιο, οι Τρώες θα την έδι-
ναν πίσω στους Έλληνες είτε με τη συγκατάθεση/
θέληση είτε χωρίς τη συγκατάθεση/θέληση του
Αλεξάνδρου (Πάρη). Γιατί ο Πρίαμος δεν ήταν τόσο
ανόητος ούτε (ήταν ανόητοι) οι άλλοι Τρώες (οι
συγγενείς του Πριάμου), ώστε να θέλουν να βάλουν
σε κίνδυνο τη ζωή τους, τη ζωή των παιδιών τους
και την πόλη, για να συζεί ο Αλέξανδρος (Πάρης) με
την Ελένη. Αν βέβαια αντιμετώπιζαν έτσι την υπό-
θεση αυτή κατά τα πρώτα χρόνια (του Τρωικού πο-
λέμου), όταν έπειτα χάνονταν πολλοί απ’ τους άλ-
λους Τρώες, προπάντων οι γιοι του Πριάμου, κάθε
φορά που συγκρούονταν με τους Έλληνες, ο Πρία-
μος θα επέστρεφε την Ελένη στον Μενέλαο, ακόμη
κι αν ο ίδιος ο Πρίαμος συγκατοικούσε με την Ελέ-
νη, για να γλιτώσουν ο ίδιος ο Πρίαμος και οι υπή-
κοοί του από τις τωρινές συμφορές. Αλλ’ όμως οι
Τρώες δεν είχαν την Ελένη για να τη δώσουν πίσω
στους Έλληνες ούτε όμως και οι Έλληνες πίστευαν
ότι τους έλεγαν την αλήθεια. Κατά τη γνώμη μου ο
θεός έφερε έτσι τα πράγματα, ώστε με το γενικό ξε-
κλήρισμά τους να κάνουν φανερό στους ανθρώπους
ότι για τα μεγάλα αδικήματα οι θεοί επιβάλλουν με-
γάλες τιμωρίες.
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
1. Πώς τεκμηριώνει ο Ηρόδοτος
την άποψη ότι η Ελένη
δε βρισκόταν στην Τροία;
Για να τεκμηριώσει ο Ηρόδοτος την άποψη ότι η
Ελένη δε βρισκόταν στην Τροία, διηγείται αυτά που
του είπαν οι ιερείς της Αιγύπτου για την Ελένη. Σύμ-
φωνα με την εκδοχή αυτή των ιερέων της Αιγύπτου,
όταν ο ελληνικός στρατός στην Τροία, ζήτησε να
του δώσουν οι Τρώες πίσω την Ελένη και αυτά που
είχε κλέψει απ’ τη Σπάρτη ο Αλέξανδρος/Πάρης. Οι
Τρώες απάντησαν ότι δεν ήταν εκεί η Ελένη. Επειδή
οι Έλληνες δεν πίστεψαν τους Τρώες, αν και τους
έλεγαν την αλήθεια, έγινε ο Τρωικός πόλεμος.
Ο ιστορικός Ηρόδοτος, αφού εκθέτει τις απόψεις
των ιερέων της Αιγύπτου για την Ελένη, στη συνέ-
χεια εκφράζει τη δική του άποψη, που τη στηρίζει
στη λογική. Λέει ότι, αν η Ελένη είχε πάει στην Τροία,
οι Τρώες θα την παρέδιδαν στους Έλληνες απ’ την
αρχή του Τρωικού πολέμου. Δε θα αντιστέκονταν
 12 Ἀμφιλύκη
τόσα χρόνια για χάρη της Ελένης. Ο Πρίαμος δε θα
έβαζε το συμφέρον της Τροίας και των κατοίκων
της πάνω απ’ την επιθυμία του Πάρη. Ακόμη κι αν ο
Πρίαμος κρατούσε την Ελένη για χάρη του γιου του
Πάρη, αδιαφορώντας για το κοινό συμφέρον, αυτό
θα γινόταν μόνο στα πρώτα χρόνια του πολέμου. Σί-
Διαθεματικές προσεγγίσεις
γουρα θα άλλαζε γνώμη, όταν έβλεπε να χάνονται
πολλοί Τρώες και τα παιδιά του στις συγκρούσεις
τους με τους Έλληνες. Έτσι ο Ηρόδοτος με τη λογι-
κή εξηγεί τη μυθολογική – ποιητική παράδοση.
2. Πού αποδίδει ο Ηρόδοτος
την αδυναμία των Τρώων να πείσουν
τους Έλληνες ότι η Ελένη
δε βρισκόταν στα χέρια τους;
Όταν οι Έλληνες απαιτούσαν την επιστροφή της
Ελένης, οι Τρώες απαντούσαν στους Έλληνες ότι η
Ελένη δε βρισκόταν στην Τροία. Αν και έλεγαν την
αλήθεια οι Τρώες, δε γίνονταν πιστευτοί απ’ τους
Έλληνες, γιατί οι θεοί ήθελαν να καταστρέψουν την
Τροία για την κατάχρηση από τον Πάρη της φιλοξε-
νίας που του πρόσφερε ο Μενέλαος. Με την ολοκλη-
ρωτική καταστροφή της Τροίας οι θεοί ήθελαν να
μάθουν όλοι οι άνθρωποι ότι τα μεγάλα αδικήματα
(εδώ: η κατάχρηση της φιλοξενίας του Μενελάου
από τον Πάρη) τιμωρούνται σκληρά.
3. Με ποιο κίνητρο παρεμβαίνει
το θείον στη διαμάχη Ελλήνων
και Τρώων σύμφωνα με τον Ηρόδοτο;
Ο Ηρόδοτος πιστεύει στην επέμβαση των θεών
στις ανθρώπινες υποθέσεις. Ερμηνεύει την εξέλιξη
των γεγονότων στην ανθρώπινη ζωή και την ιστο-
ρία, παρουσιάζοντας την ενεργή παρέμβαση του
θείου στα ανθρώπινα πράγματα. Έτσι ο ιστορικός
σκοπεύει να αποκαταστήσει την τάξη μεταξύ θεών
και ανθρώπων.
Ο Ηρόδοτος εδώ παρουσιάζει την κατάληψη και
την καταστροφή της Τροίας απ’ τους Έλληνες ως
αποτέλεσμα της θείας (θεϊκής) βούλησης (θέλη-
σης). Οι θεοί τιμωρούν σκληρά όλους τους Τρώες,
γιατί ο Πάρης έκανε «ανόσιο έργο», όταν έφτασε
να παραβιάσει τη φιλοξενία που του πρόσφερε ο Με-
νέλαος. Το έγκλημα αυτό του Πάρη δεν μπορούσε
να μείνει ατιμώρητο.
Η ιδέα της θεϊκής εκδίκησης είναι διάχυτη στην
αρχαία ελληνική γραμματεία. Όσο πιο μεγάλο ήταν
το αδίκημα, τόσο πιο μεγάλη ήταν η θεϊκή τιμωρία,
που έφτανε μέχρι την εξόντωση (εδώ των Τρώων).
Η ιδέα αυτή κυριαρχεί στην αρχαία ελλληνική τρα-
γωδία και επηρεάζει πολύ και τις αντιλήψεις του
Ηροδότου.
2. Ποια είναι η γνώμη σας
για την άποψη που εκφράζει ο Ηρόδοτος
σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο;
Στο παραπάνω απόσπασμα φαίνεται η γενική
αντίληψη του Ηροδότου για το «θείον», το οποίο πα-
ρεμβαίνει στα ανθρώπινα πράγματα, με σκοπό την
αποκατάσταση της τάξης μεταξύ των θεών και των
ανθρώπων. Σύμφωνα με τη γνώμη του Ηροδότου,
επειδή ο Αλέξανδρος/Πάρης άρπαξε την Ελένη,
αν και ήταν φιλοξενούμενος του Μενελάου, έγινε
αφορμή να γίνει ο Τρωικός πόλεμος.
Ο ιστορικός παρουσιάζει τον Τρωικό πόλεμο ως
άδικο, αφού ο Πάρης παραβίασε τον ελληνικό θε-
σμό της φιλοξενίας και ακόμα άρπαξε, εκτός από
την Ελένη, και τους θησαυρούς του Μενελάου.
Οι θεοί με τον Τρωικό πόλεμο εκδικήθηκαν τους
Τρώες για το «ανόσιο έγκλημα» του Πάρη. Με την
ολοκληρωτική καταστροφή της Τροίας οι θεοί ήθε-
λαν να μάθουν όλοι οι άνθρωποι ότι τιμωρούνται
παραδειγματικά όσοι θνητοί ξεπερνούν τα όρια. Με
την εξόντωση των θνητών αυτών γίνεται η αποκα-
τάσταση της τάξης.
Βασική αντίληψη του Ηροδότου αποτελεί το
«φθονερόν θείον» για τους ανθρώπους που ξεπερ-
νούν κάποια όρια. Κατά τον Ηρόδοτο το έγκλημα δε
μένει ατιμώρητο. Στα κεφάλαια Β 113-120 ο ιστο-
ρικός Ηρόδοτος πρώτα εκθέτει τις γνώμες των ιε-
ρέων της Αιγύπτου σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο.
Έπειτα εκφράζει τη δική του γνώμη, που τη στη-
ρίζει στη λογική. Προσπαθεί να δει την Ιστορία με
ορθολογικά κριτήρια. Γι’ αυτό δεν πιστεύει σ’ αυτά
που γράφει ο Όμηρος για τα αίτια του Τρωικού πο-
λέμου. Συμπεραίνει ότι ο Όμηρος γνώριζε την περι-
πλάνηση του Αλέξανδρου (Πάρη) στην Αίγυπτο, που
συνόρευε με τη Φοινίκη. Φοβάται τη φαντασία των
επικών ποιητών ότι πλάθει πράγματα που δεν υπάρ-
χουν. Πιστεύει ότι οι επικοί ποιητές πολλές φορές
υπερβάλλουν και λένε πράγματα που δεν έγιναν,
ενώ οι ιστορικοί είναι υποχρεωμένοι να ψάχνουν να
βρουν την αλήθεια.
Ο Ηρόδοτος λέει ότι τα Κυπριακά έπη δεν είναι
έργο του Ομήρου, αφού εκεί τα πράγματα παρουσι-
άζονται διαφορετικά. Στα Κύπρια έπη περιγραφόταν
η αρχή και το πρώτο μέρος του Τρωικού πολέμου.
Ονομάστηκαν Κύπρια, επειδή το κύριο πρόσωπο σ’
αυτά ήταν η Αφροδίτη που την έλεγαν και Κύπρη.
3. Γνωρίζετε άλλα έργα βασισμένα
στον μύθο της ωραίας Ελένης;
Τα έργα που είναι βασισμένα στον μύθο της
ωραίας Ελένης είναι:
α) η «Ιλιάδα» και η «Οδύσσεια» του Ομήρου·
 Ἀμφιλύκη 13

β) η «Παλινωδία» του Στησίχορου· Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ ΕΛΕΝΗ

γ) η «Ελένη» του Ευριπίδη· (Κείμενα Νεοελ/κής Λογ/νίας
δ) ο «Αγαμέμνων» του Αισχύλου. Στην τραγω- Β΄ Γενικού Λυκείου)
δία αυτή ο Αισχύλος παρουσιάζει την Ελένη σαν ένα
δαίμονα, σα μια υπερφυσική δύναμη και θρηνεί για ΚΕΙΜΕΝΟ
τις καταστροφές που προξένησε, χωρίς όμως να κα-
Διαθεματικές προσεγγίσεις

τηγορεί κανέναν εκτός απ’ τη Μοίρα· ΤΕΥΚΡΟΣ

ε) οι λυρικοί ποιητές συνδέουν την Ελένη με την
απιστία, την προδοσία, την ερωτική περιπέτεια, τον
πόλεμο και τη θεωρούν υπεύθυνη για τον Τρωικό πό-
λεμο·
στ) ο Ηρόδοτος στα κεφάλαια 112-120 του Β΄
βιβλίου των Ιστοριών του επαναλαμβάνει το μύθο
του Στησίχορου·
ζ) ο Πλάτωνας στους διαλόγους του (στο «Φαί-
δρο 243α» και στην «Πολιτεία Θ΄ 586») αναφέρει
την πληροφορία του Στησιχόρου ότι η πραγματική
Ελένη βρισκόταν στην Αίγυπτο, ενώ το ομοίωμά
της πήρε μαζί του ο Πάρης στην Τροία·
η) ο σοφιστής Γοργίας στο έργο του «Ἑλένης
ἐγκώμιον» προσπαθεί ν’ αποκαταστήσει τη φήμη
της Ελένης·
θ) ο Ισοκράτης με τον επιδεικτικό του λόγο
«Ἑλένης ἐγκώμιον» εγκωμιάζει την Ελένη που κα-
κολογήθηκε·
ι) ο Βιργίλιος στο έκτο βιβλίο της Αινειάδας του
παρουσιάζει την Ελένη πάνω στα τείχη της Τροίας
κρατώντας έναν τεράστιο πυρσό και δίνοντας το
σύνθημα της γενικής επίθεσης. Η εικόνα αυτή είναι
βέβαια επινόηση του Βιργιλίου, αλλά προέρχεται
απ’ την επική παράδοση·
ια) ο Γιώργος Σεφέρης με την «Ελένη» του το-
νίζει ότι όλοι οι πόλεμοι γίνονται για κάποιο κενό
ιδανικό, που δεν μπορεί κανείς να το πραγματοποιή-
σει («για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη»).
Στους στίχους 32-36 της «Ελένης» του ο Γ. Σεφέ-
ρης παρουσιάζει την υλική υπόσταση της αληθινής
Ελένης και δίνει την αφορμή του Τρωικού πολέμου.
Όπως η ομορφιά της Ελένης έγινε αφορμή για τον
Τρωικό πόλεμο, έτσι και κάθε ιδανικό που παρουσι-
άζεται ως αφορμή για ένα πόλεμο έχει πραγματική
αξία. Αλλά το πραγματικό αυτό ιδανικό γρήγορα
χάνεται, παραμερίζεται.
Αν συγκρίνουμε τους στίχους 32-36 με το στίχο
40, θα παρατηρήσουμε μια μεγάλη αντίθεση. Στην
Αίγυπτο η Ελένη είναι όμορφη, ζωντανή, χαριτωμέ-
νη. Αντίθετα, στην Τροία η Ελένη είναι ένας ίσκιος,
ένα «ατόφιο πλάσμα» (= είδωλο). Η αντίθεση αυτή
δείχνει ότι η πραγματικότητα διαψεύδει τις δελεα-
στικές υποσχέσεις και τα όμορφα λόγια.
...ες γην εναλίαν Κύπρον ου μ’ εθέσπισεν
οικείν Απόλλων, όνομα νησιωτικόν
Σαλαμίνα θέμενον της εκεί χάριν πάτρας.
.......................
ΕΛΕΝΗ
Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ’ , αλλ’ είδωλον ήν.
.......................
ΑΓΓΕΛΟΣ
Τι φής;
Νεφέλης άρ’ άλλως είχομεν πόνους πέρι;
ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ
«Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις
Πλάτρες’’.
Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλ-
λων,
σύ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους
στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές
αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν.
Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη
μνήμη
βήματα και χειρονομίες. δε θα τολμούσα να πω
φιλήματα.
και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλά-
βας.
«Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις
Πλάτρες».
Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το γνωρίζει τούτο
το νησί;
Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτά-
κουστα:
καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες των
ανθρώπων
ή των θεών.
η μοίρα μου που κυματίζει
ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα
και μιαν άλλη Σαλαμίνα
μ’ έφερε εδώ σ’ αυτό το γυρογιάλι.
 14 Ἀμφιλύκη
Το φεγγάρι
βγήκε απ’ το πέλαγο σαν Αφροδίτη.
σκέπασε τ’ άστρα του Τοξότη, τώρα πάει να ̓βρει
την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ’ αλλάζει.
Πού είναι η αλήθεια;
Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης.
Διαθεματικές προσεγγίσεις
το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε.
Αηδόνι ποιητάρη,
σαν και μια τέτοια νύχτα στ’ ακροθαλάσσι του
Πρωτέα
σ’ άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν
το θρήνο,
κι ανάμεσό τους -ποιος θα το λ̓ εγε- η Ελένη!
Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο.
Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου. την άγγιξα,
μου μίλησε:
«Δεν είν’ αλήθεια, δεν είν’ αλήθεια» φώναζε.
«Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.
Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία».
Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά,
κι αυτό
το ανάστημα
ίσκιοι και χαμόγελα παντού
στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα.
ζωντανό δέρμα, και τα μάτια
με τα μεγάλα βλέφαρα,
ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα.
Και στην Τροία;
Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο.
Έτσι το θέλαν οι θεοί.
Κι ο Πάρης, μ’ έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν
πλάσμα ατόφιο.
κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρό-
νια.
Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.
Τόσα κορμιά ριγμένα
στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης.
τόσες ψυχές
δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.
Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα
για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη
μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύ-
κνου
για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.
Κι ο αδερφός μου;
Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,
τ’ είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ’ ανάμεσό τους;
«Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις
Πλάτρες».
Δακρυσμένο πουλί,
στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη
που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,
άραξα μοναχός μ’ αυτό το παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι Δε θα ξανα-
πιάσουν
τον παλιό δόλο των θεών.
αν είναι αλήθεια
πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,
ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη
ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος που ωστόσο
είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,
δεν το ‘χει μες στη μοίρα του ν’ ακούσει
μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε
πως τόσος πόνος τόση ζωή
πήγαν στην άβυσσο
για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιοι αρχαίοι μύθοι αποτελούν
τον πυρήνα της «Ελένης» του Γ. Σεφέρη;
Για να κατανοήσουμε την «Ελένη» του Γ. Σεφέ-
ρη, πρέπει να έχουμε υπόψη μας τους δύο αρχαίους
μύθους, που αποτελούν τον πυρήνα του ποιήματος
αυτού:
α) Ο μύθος του Τεύκρου: Ο Τεύκρος ήταν
αδελφός του Αίαντα, γιος του Τελαμώνα και της
Ηοιόνης (ο Αίας ήταν από άλλη μητέρα, την Περί-
βοια). Ο Τεύκρος ήταν ο πρώτος τοξότης των Αχαι-
ών στην Τροία. Μετά την άλωση της Τροίας γύρισε
στην πατρίδα του Σαλαμίνα της Αττικής. Ο πατέ-
ρας του όμως δεν τον δέχτηκε, επειδή έκρινε πως
δεν είχε βοηθήσει αρκετά τον αδελφό του Αίαντα,
που αυτοκτόνησε, γιατί οι Αχαιοί δεν του έδωσαν
τα όπλα του Αχιλλέα ως αριστείο ανδρείας. Ο Τεύ-
κρος τότε, υπακούοντας σε χρησμό του Απόλλωνα,
πήγε στην Κύπρο, όπου ίδρυσε την πόλη Σαλαμίνα
για ανάμνηση της πατρίδας του. Ο Στράβωνας ανα-
φέρει πως ο Τεύκρος καταγόταν από την Αττική. Ο
Τεύκρος αναφέρεται σε πολλές αρχαίες τραγωδίες,
όπως στην τραγωδία του Ευριπίδη «Ελένη», από την
οποία και πήρε ο Σεφέρης τους στίχους, που βάζει
μπροοτά από το ποίημα του, και που αποτέλεσαν
την αφορμή της έμπνευσης του.
β) Ο μύθος της Ελένης: Η τραγωδία «Ελέ-
νη» του Ευριπίδη διδάχτηκε το 412 π.Χ.
Η υπόθεση της είναι αντίθετη από την ομηρική
παράδοση. Ο Ευριπίδης πήρε την παράδοξη αυτή
υπόθεση από το χορικό ποιητή Στησίχορο.
Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή ο Πάρης δεν πήρε
την πραγματική Ελένη στην Τροία, αλλά το ομοί-

ωμα της. Τα πράγματα έγιναν έτσι: Η Ήρα θέλησε
να εκδικηθεί τον Πάρη, επειδή αυτός έδωσε στην
Αφροδίτη το βραβείο της ομορφιάς. Ενώ λοιπόν ο
Πάρης ταξίδευε με την Ελένη για την Τροία, η Ήρα
έπλασε ένα ομοίωμα της Ελένης, πήρε με τον Ερμή
την πραγματική Ελένη από τα χέρια του Πάρη κι
Διαθεματικές προσεγγίσεις
έβαλε στην αγκαλιά του το ομοίωμα, χωρίς ο Πά-
ρης να καταλάβει τίποτα. Την πραγματική Ελένη
την πήγε ο Ερμής, με διαταγή της Ήρας στην Αί-
γυπτο, στο παλάτι του βασιλιά Πρωτέα. Έτσι, ενώ
η Ελένη - φάντασμα ταξίδευε προς την Τροία, η
αληθινή βρισκόταν στην Αίγυπτο περιμένοντας το
τέλος του Τρωικού πολέμου και την επιστροφή του
Μενελάου.
Όταν πέθανε ο βασιλιάς Πρωτέας, ο γιος του
Θεοκλύμενος θέλει να νυμφευτεί την Ελένη. Για να
αποφύγει η Ελένη τις πιέσεις του, καταφεύγει στον
τάφο του Πρωτέα, όπου εκεί ναυαγεί ο Μενέλαος
επιστρέφοντας από την Τροία. Οι δύο σύζυγοι ύστε-
ρα από πολλές περιπέτειες και εμπόδια, και με τη
βοήθεια των Διόσκουρων (αδελφών της Ελένης),
κατορθώνουν να φτάσουν στη Σπάρτη. Στην τραγω-
δία «Ελένη» του Ευριπίδη παρουσιάζεται και ο Τεύ-
κρος να συναντά την Ελένη στην Αίγυπτο, από την
οποία πέρασε ταξιδεύοντας για την Κύπρο.
2. Ποιο είναι το περιεχόμενο
της «Ελένης» του Γ. Σεφέρη;
Σε όλο το ποίημα «Ελένη» ο Σεφέρης επιμένει να
μας δείχνει έμμεσα το τοπίο μέσα στο οποίο μια νύ-
χτα αγρύπνιας συνέλαβε και επεξεργάστηκε τη μυ-
θολογική παραλλαγή της Ελένης. Είναι ένα δάσος
με αηδόνια -με το αηδόνι που αδιάκοπα τραγουδάει,
με το αηδόνι που είναι μαζί και ο ποιητής - άτομο,
και ο ποιητής - λαός. Ο Σεφέρης αναπολώντας την
τραγωδία του Ευριπίδη, αισθάνεται να υποδύεται
έναν από τους ήρωες του, τον Τεύκρο. Μια που η
μοίρα του είναι να ζει τη ζωή του «ακούοντας ονό-
ματα πρωτάκουστα» κι έτσι νάχει αράξει και στην
Κύπρο, στις Πλάστρες, συνταυτίζει τη μοίρα του μ’
εκείνη του Τεύκρου, του αδελφού του Αίαντα, όπου
μετά την άλωση της Τροίας, ο Απόλλωνας του όρι-
σε να κατοικήσει στην Κύπρο και να ιδρύσει τη Σα-
λαμίνα. Έτσι κι ο Σεφέρης ανακάλυψε την Κύπρο.
Είναι νύχτα. Ο ποιητής βρίσκεται στις Πλάτρες.
Το τοπίο, δάσος με αηδόνια, επανέρχεται μαζί με τη
μορφή του αηδονιού. Η νύχτα φανερώνει την κίνηση
των άστρων, ένα σκηνικό που αγαπά ο Σεφέρης. Το
φεγγάρι σαν Αφροδίτη δείχνει τις δύο όψεις της νύ-
χτας, που κρύβει και αποκαλύπτει. Το σκηνικό όμως,
καθώς προχωρούμε, μετατίθεται σε μια μυθική διά-
σταση: στην Αίγυπτο, όπου προβαίνει η πραγματική
Ἀμφιλύκη 15
Ελένη, και στην Τροία, όπου κυριαρχεί το είδωλο
της Ελένης. Και ξαφνικά το σκηνικό ξαναγυρίζει
στις Πλάτρες, στην Κύπρο. Η μυθική σκηνή ενώνε-
ται με την πραγματική και το ένα σκηνικό πλέκεται
με το άλλο. Ο μύθος φωτίζει την ιστορία. Όλα αυτά
ξετυλίγονται κατά τρόπο δραματικό. Την απρόσωπη
φωνή «Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις
Πλάτρες» την διαδέχεται η προσφώνηση του ποιη-
τή στο αηδόνι, που συμβολίζει τον ποιητάρη λαό και
τον ίδιο τον ποιητή. Σε λίγο παρεμβαίνει μια συνομι-
λία του ποιητή με τον εαυτό του, που ξαφνικά ταυ-
τίζεται με τον Τεύκρο κι ακολουθεί η φωνή της Ελέ-
νης και πάλι του Τεύκρου και ύστερα τέλος η φωνή
του ποιητή. Υπάρχει λοιπόν εδώ μια πολυφωνία και
μια μετακίνηση του ίδιου προσώπου μέσα σε τρεις
μορφές: ο ποιητής, τ’ αηδόνι, ο Τεύκρος. Έχουμε
δηλ. μια σειρά δραματικών μεταμορφώσεων. Το
όλο ποίημα παρουσιάζει μια συμπλοκή της ιστορί-
ας, του ιστορικού παρόντος, με τον μύθο. Η ατομική
περίσταση του ποιητή με την ιστορική στιγμή, που
αφορά την Κύπρο (Φθινόπωρο του 1953) φωτίζεται
με υπόβαθρο τον μύθο του Τεύκρου, που φτάνει από
την πατρίδα του σε μιαν άλλη Σαλαμίνα, στην Κύ-
προ και πιο πριν στην Αίγυπτο, για να συναντήσει
την Ελένη. Η υπαρκτή Ελένη στην Αίγυπτο μάς μιλά
για την ανύπαρκτη Ελένη στην Τροία, για το είδωλο
της. Ο χθεσινός πόλεμος προβαίνει μέσ’ από το τρα-
γικό πλαίσιο του Τρωικού πολέμου. Έτσι βλέπουμε
ότι το μυθικό στοιχείο γίνεται ιστορικό και παίζο-
ντας μαζί του αποκτά μιαν ανθρώπινη αμεσότητα.
Ο ποιητής εκφράζει εδώ δραματικά «τη βαθειά
πίκρα των Ελλήνων από την κυνική αποκάλυψη της
αληθινής φυσογνωμίας των ψευτοδια-λαλητών της
ελευθερίας», όπως παρατηρεί ο Καραντώνης. Όμως
μέσα στο μήνυμα υπάρχει η γεύση του τραγικού: ο
αγώνας, που γίνεται για ένα είδωλο. Ο δόλος των
θεών, από τον οποίο δεν μπορούμε να ξεφύγουμε, η
μοίρα ενός ανθρώπου, που ξαστόχησε. Και στο τέ-
λος το προμήνυμα μιας νέας σύγκρουσης, που έρ-
χεται.
Στο ποίημα αυτό εκφράζει ο Σεφέρης το ελληνικό
ερώτημα: λοιπόν, δέκα χρόνια, άδικα σκοτώνονταν
οι Έλληνες στην Τροία; Μάταια πολε-μήσανε - σε
αντιστοιχία σημερινή - οι Έλληνες κατά το δεύτερο
παγκόσμιο πόλεμο για τα ιδανικά της ελευθερίας,
αφού οι συμπολεμιστές τους Άγγλοι αρνιούνται τη
συνέχεια του ίδιου αγώνα στην Κύπρο; Τόσο αίμα
λοιπόν για ένα ψέμα;
Το ποίημα αυτό της ευγενικής πίκρας, των κατα-
θλιπτικών ερωτηματικών που φτάνουν ως τον κλο-
νισμό της ανθρώπινης πίστης και ως το «τι είναι
θεός ή μη θεός» φωτίζεται με την αμυδρή ελπίδα
 16 Ἀμφιλύκη
μήπως οι άνθρωποι «δεν ξαναπιάσουν τον παλιό
δόλο των θεών», μήπως οι σύγχρονοι Τεύκροι δεν
ξανακούσουν πια πως «τόσος πόνος τόση ζωή πή-
γαν στην άβυσσο για ένα πουκάμισο αδειανό...» Το
ποίημα έχει γοητεία λόγω των συσχετισμών του αρ-
χαίου με το νέο.
Διαθεματικές προσεγγίσεις
3. Γιατί ο Σεφέρης έγραψε
το ποίημα του «Ελένη»;
Ο σκοπός του Σεφέρη στο ποίημα του «Ελένη»
δεν είναι να επαναλά-
βει ένα γνωστό μύθο,
αλλά να τον συνδέσει
με τη σύγχρονη πραγ-
ματικότητα.
Η σκλαβωμένη Κύ-
προς ετοιμάζεται στα
1953, όταν ταξίδεψε
ο Σεφέρης για πρώτη
φορά στην Κύπρο, για
να απελευθερωθεί από
την Αγγλία, η οποία
στο Δεύτερο Παγκό-
σμιο πόλεμο αγωνιζό-
ταν για την ελευθερία Γ. Σεφέρης (13 Μαρτίου 1900 – 20 Σεπτεμβρίου 1971)
των λαών. Άρα οι δύο Παγκόσμιοι πόλεμοι του 20ου
αιώνα δεν έγιναν για ελευθερία και δικαιοσύνη,
αλλά για είδωλα και για φαντάσματα. Ήταν οι πό-
λεμοι αυτοί ένα ψέμα, ένας δόλος, μια απάτη. Όπως
οι Έλληνες 10 χρόνια σφάζονταν στην Τροία, «για
ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη» έτσι και οι
Έλληνες θυσιάστηκαν για την ειρήνη, δικαιοσύνη,
αυτοδιάθεση των λαών στους δύο παγκόσμιους πο-
λέμους.
Οι Έλληνες μάταια πολέμησαν 10 χρόνια στην
Τροία, γιατί σκότωσαν και σκοτώνονταν, χωρίς καν
να το υποψιάζονται, για μια ανύπαρκτη Ελένη, για
το φάντασμα της Ελένης!
Όμοια οι Έλληνες όχι μόνο δε δικαιώθηκαν στις
θυσίες τους στους δυο Παγκόσμιους πολέμους,
αλλά και φριχτά γελάστηκαν και απατήθηκαν από
τους «ισχυρούς». Τις πιο πολλές φορές οι πιο αγνές
αγωνιστικές προθέσεις του ατομικού και συλλογι-
κού ανθρώπου όχι μόνον δεν πληρώνονται, αλλά
πάνε χαμένες, μένουν φριχτά αδικαίωτες. Η Αγγλία
ήταν φίλη και σύμμαχος της Ελλάδας. Και όμως
μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο δεν έδωσε την
ελευθερία στη μαρτυρική Κύπρο. Ο ένοπλος αγώνας
της ΕΟΚΑ (1955-1959) έφερε την ανεξαρτησία και
την ελευθερία της Κύπρου.
Η μοίρα των Ελλήνων είναι να αγωνίζονται για την
ελευθερία των άλλων λαών χωρίς ανταλλάγματα.
4. Ποια είναι τα διαχρονικά μηνύματα
της «Ελένης» του Σεφέρη;
Τα διαχρονικά μηνύματα της «Ελένης» του Σεφέ-
ρη είναι τα εξής:
α) Κάθε πόλεμος είναι άσκοπος και απαράδε-
κτος
β) Ο δόλος και η απάτη παρασύρουν τους αν-
θρώπους, για να κάνουν άσκοπους πολέμους.
γ) Ο δόλος είναι παλιός.
δ) Πολλές και μεγάλες είναι οι θυσίες των Ελλή-
νων για την κοινή άγια υπόθεση της αξιοπρέπειας
και ελευθερίας των ανθρώπων.
ε) Οι «ισχυροί σύμμαχοι» των Ελλήνων δεν δι-
καίωσαν τις θυσίες και την αιματηρή προσφορά
τους.
στ) Όλοι οι πόλεμοι γίνονται για κάποιο ιδανικό,
για κάποια πραγματική αιτία, για κάποια υπαρκτή
Ελένη. Φαινομενικά τουλάχιστον έτσι δείχνουν τα
πράγματα. Και όμως οι πόλεμοι γίνονται συνήθως
«για ένα πουκάμισο αδειανό», για ένα κούφιο ιδα-
νικό.
ζ) Χρειάζεται αγώνας για την αλήθεια. Οι άν-
θρωποι πρέπει να ξέρουν την αλήθεια. Και ο ποιη-
τής έχει χρέος να τη βροντοφωνάζει ή να βοηθάει
τους ανθρώπους να την αναζητούν.
η) Δεν πρέπει να πέφτουν οι άνθρωποι εύκολα
θύματα του κάθε πολεμοκάπηλου που πίσω από
ωραία ιδανικά και μεγάλα λόγια κρύβει άλλους σκο-
πούς και άλλα σχέδια. Με την «Ελένη» του ο Σεφέ-
ρης κάνει ιστορία;
Δεν κάνει ιστορία ο Σεφέρης. Το προνόμιο του
είναι να στέκεται πάνω από την ιστορία. Να βλέ-
πει από ψηλότερη σκοπιά το παιχνίδι των ανθρώπων
και τη μωρία που μ’ αυτήν αντιμετωπίζουν τη μοί-
ρα τους. Δεν έχει αξία αν η Ελένη πήγε ή όχι στην
Τροία. Σημασία έχει ότι κι αν πήγε κι αν δεν πήγε, το
γεγονός αυτό δεν άξιζε τόσος πόνος και τόση ζωή
να πάνε στην άβυσσο. Τα κίνητρα βλέπει ο ποιητής
και τα κίνητρα λογαριάζει ανάξια τέτοιου ξεσηκω-
μού.
5. Γιατί ο ποιητής δίνει έκταση
στην περιγραφή της Ελένης
στους στίχους 32-36; Να κάνετε
σύγκριση με το στίχο 40 τι παρατηρείτε;
Ο ποιητής δίνει έκταση στην περιγραφή της
Ελένης στους στίχους 32-36, για να προσδώσει
στην αμφιβολία του Τεύκρου μια ρεαλιστική δρα-
ματικότητα, που τόσο ταιριάζει στη σημερινή μας
ψυχολογία, που είναι ερευνητική και κριτική. Στους
στίχους 32-36 θέλει ο ποιητής να μας παρουσιάσει
την πραγματική Ελένη, την υλική της υπόσταση,

να μας δώσει ανάγλυφα την αφορμή του Τρωικού
πολέμου. Όπως η ομορφιά της Ελένης έγινε αφορ-
μή για τον Τρωικό πόλεμο, έτσι και κάθε ιδανικό
που παρουσιάζεται ως αφορμή για ένα πόλεμο έχει
πραγματική αξία. Αλλά το πραγματικό αυτό ιδανικό
γρήγορα παραμερίζεται, χάνεται.
Διαθεματικές προσεγγίσεις
Αν συγκρίνουμε τους στίχους 32-36 με το στίχο
40, θα παρατηρήσουμε μια μεγάλη αντίθεση. Απ’ τη
μια μεριά η Ελένη στην Αίγυπτο, ζωντανή, όμορφη,
επιβλητική, χαριτωμένη και απ’ την άλλη η Ελένη
στην Τροία ένας ίσκιος, ένα «ατόφιο πλάσμα» (=
είδωλο). Με τον τρόπο αυτό ο ποιητής δείχνει εντυ-
πωσιακά και συγλονιατικά τη φριχτή απάτη, την
απροσμέτρητη διαφορά ανάμεσα στην πιο εξαίσια
πραγματικότητα που είναι η πραγματική Ελένη και
το θλιβερό ομοίωμα της! Με τον τρόπο αυτό πετυ-
χαίνει ο Σεφέρης να δικαιολογήσει τη δυσπιστία
του Ευριπίδη (και του Τεύκρου και τη δικιά του),
που ήρθε να χτυπήσει κάτι το κατεστημένο, μια
παραδεγμένη απ’ όλους αλήθεια, που έκρυβε μέσα
της τόσο ρομαντισμό και τόσο ελληνικό φιλότιμο.
Η δυνατή περιγραφή της Ελένης και η αντίθεση της
με το στίχο 40 δείχνουν πως η πραγματικότητα δια-
ψεύδει πολλές φορές τις ρομαντικές υποθέσεις, τις
δελεαστικές υποσχέσεις και τα όμορφα λόγια.
6. Ποιο είναι το επιμύθιο
στο οποίο καταλήγει ο Τεύκρος
με αφορμή το μύθο του Τρωικού πολέμου;
Το επιμύθιο στο οποίο καταλήγει ο Τεύκρος με
αφορμή το μύθο του Τρωικού πολέμου είναι: «πώς
τόσος πόνος, τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο για ένα
πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη».
Μ’ άλλα λόγια πως άδικα σκοτώθηκαν οι Έλλη-
νες στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο για τα ιδανικά
της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης. Δεν είναι ο
Σεφέρης εκφραστής μιας κατάμαυρης απαισιοδο-
ξίας. Ο ποιητής υπόθεση κάνει και ολόθερμη ευχή
εκφράζει, να μην ξαναγίνει τέτοια θλιβερή απώλεια
και φθορά, δηλαδή τα μελλοντικά γεγονότα να μην
επαληθεύουν κείνο το μύθο, ή πιο σωστά την παραλ-
λαγή του μύθου, που δραματοποίησε ο Ευριπίδης!
Έτσι όλοι οι πόλεμοι που κοστίζουν τόσο αίμα και
τόσες θυσίες στην ανθρωπότητα γίνονται για κά-
ποιο κενό ιδανικό, το οποίο δεν μπορεί κανένας να
το πραγματοποιήσει. Η αιματηρή ιστορία θα επανα-
λαμβάνεται.
Ἀμφιλύκη 17
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ - Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ
Ο ελληνιστικός πολιτισμός
(Ιστορία Α΄ Γυμνασίου)
Η προσπάθεια του Μ. Αλεξάνδρου να καταστήσει
τους Μακεδόνες και τους Πέρσες συγκυρίαρχους
του οικουμενικού κράτους του εγκαταλείφθηκε απ’
τους μονάρχες των ελληνιστικών κρατών.
Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου εξαιτίας
των οξυτάτων ανταγωνισμών των διαδόχων του
έγινε διάσπαση της απέραντης αυτοκρατορίας και
δημιουργή­θηκαν οι ελληνιστικές μοναρχίες.
Ο ελληνιστικός πολιτισμός οικοδομήθηκε πάνω
στη νέα οικονομικοκοινωνική και πολιτική πραγμα-
τικότητα που δημιούργησαν οι κατακτήσεις του Μ.
Αλε­ξάνδρου.
Στον απέραντο ελληνιστικό χώρο, προκλήθηκαν
σημαντικές ανακατα­τάξεις σ’ όλους τους τομείς
της οργάνωσης της ζωής. Αντίθετα απ’ τις αδιάκο­
πες συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων κρατών ο
ελληνιστικός πολιτισμός ξεπέ­ρασε τα σύνορα των
κρατών και αγκάλιασε τους Έλληνες και τους αλλο-
εθνείς όλης της Οικουμένης που εξελληνίζονταν. Η
επικράτηση της λεγόμενης κοινής γλώσσας πιστο-
ποιούσε την πολιτιστική ενότητα του ελληνιστικού
κόσμου.
Ο ελληνιστικός πολιτισμός δεν ήταν μια μηχανι-
κή συνένωση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων,
αλλά μια δημιουργική προσαρμογή των παραδοσια-
κών ελληνικών και ανατολικών πολιτισμικών στοι-
χείων στις νέες συνθήκες της ζωής ολόκληρου του
ελληνιστικού κόσμου. Ο ελληνιστικός πολιτισμός
άμβλυνε τις μεταξύ των Ελλήνων της Οικουμένης
ιδιαιτερότητες και σφυρηλάτησε την πολιτιστική
τους ενότητα.
Κ. Π. Καβάφης, Στα 200 π.Χ.
(Κείμενα Νεοελ/κής Λογ/νίας
Γ’ Γυμνασίου)
Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε
πως θ’ αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη
για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,
μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται
για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν
σαν πολύτιμους υπηρέτας. Άλλωστε
μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς
Σπαρτιάτη βασιλέα γι’ αρχηγό
δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.
Α, βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».
Είναι κι αυτή μια στάσις. Νιώθεται.
 18 Ἀμφιλύκη
Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό·
και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική
την μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός,
που στ’ Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:
που απ’ τ’ Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην κι εσαρώθη.
Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
Διαθεματικές προσεγγίσεις
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη, βγήκαμ’ εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.
Εμείς οι Αλεξανδρείς· οι Αντιοχείς,
οι Σελευκείς κι οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,
κι οι εν Μηδία κι οι εν Περσίδι κι όσοι άλλοι.
Με τες εκτεταμένες επικράτειες,
με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρ-
μογών.
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους
Ινδούς.
Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
παντάπασι = εντελώς, ολότελα, πολλής
περιωπής = πολύ σπουδαία, απαράμιλλος
= ασυναγώνιστος, εξαιρετικός, επίλοιπος =
υπόλοιπος, κοινή = Έτσι ονομάστηκε η ελλη­
νική γλώσσα, όπως διαμορφώθηκε στους ελ­
ληνιστικούς χρόνους μετά την επέκτασή της
στις χώρες της Ανατολής (Μ. Ασία, Συρία,
Παλαιστίνη, Αίγυπτο κτλ.).
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
1. Το περιεχόμενο του ποιήματος.
Ό ποιητής πλάθει ένα φανταστικό σχολιασμό
της επιγραφής πού έστειλε ό Μ. Αλέξανδρος
μαζί με 300 ασπίδες, αφιέρωμα στην Αθηνά.
Το να μη λάβουν μέρος στην εκστρατεία οι
Λακεδαιμόνιοι φαίνεται σωστό κατ’ αρχήν. Οι
Σπαρτιάτες κράτησαν την αξιοπρέ­πειά τους,
τα πρωτεία τους, τον εγωισμό τους. Αυτοί εί­
ναι αρχηγοί, δεν είναι ακόλουθοι άλλων. Μια
εκστρατεία χωρίς Σπαρτιάτη αρχη­γό, δεν είναι
και κάτι το σπουδαίο.
Έτσι σ’ όλες τις μάχες, στο Γρανικό, στην
Ισσό, στα Άρβηλα, παντού απουσιάζουν οι
Λακεδαιμόνιοι. Και μέσα απ’ αυτήν την ε­κστρ­
ατεία, που ήταν η πιο νικηφόρα, η πιο λα­
μπρή, βγήκε νέος κό­σμος, καινούριος λαός, οι
Έλληνες της διασποράς:
Οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας, της
Αντιόχειας, της Συρίας της Μηδίας, της
Περσίας. Η ελληνική γλώσσα έγινε γλώσ­
σα πολλών λαών, έγινε παγκόσμια. Όλα αυτά
όμως έχουν σαν αποτέλεσμα να ξεχαστεί η
στάση και η άρνηση των Λακεδαιμονίων.
2. Να εξηγήσετε τον τίτλο
του ποιήματος.
Ο τίτλος του ποιήματος Στα 200 π.Χ. του
Κωνσταντίνου Καβάφη μάς με­ταφέρει στην
Αλεξανδρινή Εποχή. Ο ποιητής φαντάζεται ότι
ένας Έλληνας που ζούσε στα 200 π.Χ. διάβασε
αρχικά την επιγραφή που συνόδευε τα λάφυρα
(τις τριακόσιες περσικές ασπίδες) που έστειλε
ο Μ. Αλέξανδρος στην Αθήνα μετά τη νίκη του
στη μάχη του Γρανικού, για να τοποθετη­θούν
στον Παρθενώνα ως αφιέρωμα στη θεά Αθηνά.
Η επιγραφή έλεγε: «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ
ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΛΗΝ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ
ΑΠΟ ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ ΤΩΝ ΤΗΝ ΑΣΙΑΝ
ΚΑΤΟΙΚΟΥΝΤΩΝ» (= Ο Αλέξανδρος, ο γιος
του Φιλίππου, και οι Έλληνες εκτός από τους
Λακεδαιμονίους προσφέρουν στην Αθηνά αυτά
που προέρχονται από τους βαρβάρους που κα­
τοικούν στην Ασία).
Στη συνέχεια ο Έλληνας αυτός που ζούσε
στα 200 π.Χ. στις περιοχές του «νέου» κόσμου
που σχηματίστηκε από τις εκστρατείες του Μ.
Αλεξάνδρου έκανε μια επισκόπηση των ιστορι­
κών γεγονότων που συντελέστηκαν πριν από
130 χρόνια. Σχολίασε ειρωνικά την άρνηση των
Λακεδαιμονίων να συμμετάσχουν στη λαμπρή
πανελλήνια εκστρατεία εναντίον των Περσών
με τη δικαιολογία ότι η σπαρτιατική παράδοση
τους εμπόδιζε να πάρουν μέρος σε εκστρατεία
στην οποία δεν ήταν οι ίδιοι αρχηγοί.
3. Πώς σχολιάζετε το επίγραμμα
στις 300 περσικές πανοπλίες
που έστειλε ο Αλέξανδρος
ως αφιέρωμα στη θεά Αθηνά
στην ακρόπολη της Αθήνας;
Ο Αλέξανδρος, θέλοντας να ανακοινώσει
στους Έλληνες, και κυρίως στην Αθήνα, την
πόλη που σεβόταν περισσότερο από κάθε άλλη
στην Ελλάδα, τη νίκη στο Γρανικό, έστειλε 300
περσικές πανοπλίες ως αφιέρωμα στην ακρό­
πολη, τις οποίες κρέμα­σαν στην ανατολική

πλευρά του Παρθενώνα.
Ο Αλέξανδρος διέταξε να γραφεί στις
300 περσικές πανοπλίες το εξής επίγραμμα
«Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλήν
Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την
Ασίαν κατοικούντων».
Διαθεματικές προσεγγίσεις
Με την επιγραφή αυτή φαίνεται η συνειδητή
προσπάθεια του Αλεξάνδρου να προβάλει τον
πανελλήνιο χαρακτήρα της εκστρατείας. Η
νίκη στο Γρανικό παρουσιάζε­ται ως νίκη όλων
των Ελλήνων εναντίον των βαρβάρων. Ο ίδιος
απευθύνεται στους Έλληνες ως αρχηγός της
Κορινθιακής συμμαχίας. Με τη φράση «και οι
Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων» είναι φανερό ότι
θεωρεί τους Μακεδόνες Έλληνες, γι’ αυτό προ­
τιμά να μην τους αναφέρει. Και στην απάντηση
προς το Δαρείο (Β, 14,4) γράφει «οι υμέτεροι
πρόγονοι ελθόντες εις Μακεδονίαν και εις την
άλλην Ελλάδα», γεγο­νός που αποδεικνύει ότι
θεωρεί τη Μακεδονία περιοχή της Ελλάδας.
4. Δομή του ποιήματος – Ενότητες.
Το ποίημα αποτελείται από δύο στροφές,
πού διακρίνονται και σε δύο χωριστές ενότη­
τες.
Ενότητα 1η: αποτελείται από την πρώτη
στροφή και προσπαθεί να δικαιολογήσει ο ποι­
ητής τη στάση των Λακεδαιμονίων.
Ενότητα 2η: όπου αναλύονται τα αποτε­
λέσματα της εκστρατείας και αποσιωπάται η
στάση των Λακεδαιμονίων.
5. Γιατί ο Μ. Αλέξανδρος τονίζει το «πλην
Λακεδαιμονίων» στην αναθη­ματική
επιγραφή στις 300 περσικές ασπίδες;
Ο Μ. Αλέξανδρος τονίζει το «πλην
Λακεδαιμονίων» (εκτός από τους
Λακεδαιμονίους) στην αναθηματική επιγραφή
στις 300 περσικές ασπίδες, γιατί αυτοί μόνο
αρνήθηκαν να συμμετέχουν στον κοινό αγώ­
να όλων των Ελλήνων κατά των βαρβάρων.
Θεωρεί απαραίτητο να εξαιρέσει τους εγω­
ιστές Λακεδαιμονίους, οι οποίοι δεν έστει­
λαν στο συνέδριο της Κορίνθου εκπροσώπους
τους. Έτσι, δεν τον αναγνώρισαν ως αρχηγό
της Κορινθι­ακής συμμαχίας. Έπειτα αρνήθη­
καν να συμμετέχουν στην πανελλήνια εκστρα­
τεία κατά των Περσών, δηλαδή εναντίον του
κοινού εχθρού όλων των Ελλήνων. Η έκφραση
«πλην Λακεδαιμονίων» δηλώνει μομφή και με
αυτή ο Μ. Αλέξανδρος εκφράζει την πικρία και
την ενόχληση του από τη συμπεριφορά των
Ἀμφιλύκη 19
Λακεδαιμονίων, τους οποίους θεωρεί προδότες
του κοι­νού αγώνα όλων των Ελλήνων.
6. Ποια ήταν η πιθανή εντύπωση των
Λακεδαιμονίων, όταν έμαθαν την επιγρα-
φή αυτή του Μ. Αλεξάνδρου; Γιατί;
Η αναθηματική επιγραφή του Μ. Αλεξάνδρου,
στην οποία υπήρχε το «πλην Λακεδαιμονίων»,
θα άφησε αδιάφορους τους Λακεδαιμονίους.
Η είδηση για την επιγραφή αυτή στην αρχαία
Σπάρτη δε θα δημιούργησε έκπληξη, ούτε θα
προκάλεσε σχόλια και συζητήσεις, αφού η
σπαρτιατική παράδοση δεν επέτρεπε στους
Σπαρτιάτες να ακολουθούν άλλους σε εκ­
στρατεία, αλλά να είναι οι ίδιοι αρχηγοί.
Ίσως οι Σπαρτιάτες να ένιωσαν και περή­
φανοι, επειδή η επιγραφή αυτή αποδείκνυε ότι
ήταν συνεπείς στις αρχές τους.
7. Πώς ο υποθετικός σχολιαστής
της επιγραφής κρίνει
τους Λακεδαιμονί­ους στο στίχο 11
(«Είναι κι αυτή μια στάσις. Νιώθεται.»);
Στο στίχο 11 του ποιήματος Στα 200 π.Χ.
του Κωνσταντίνου Καβάφη ο υποθετικός σχο­
λιαστής της επιγραφής κρίνει τη στάση των
Λακεδαιμο­νίων σαν μία στάση που μπορεί να
την κατανοήσει κάποιος, να τη νιώσει, ακόμα
και να τη δικαιολογήσει, αν έχει υπόψη του
τη σπαρτιατική παρά­δοση και νοοτροπία. Οι
Σπαρτιάτες απουσίασαν από τις νικηφόρες μά­
χες του ελληνισμού κατά την εκστρατεία του
Μ. Αλεξάνδρου, για να μην προ­δώσουν τον αρι­
στοκρατικό τους ηθικό κανόνα.
8. Πώς ο υποθετικός σχολιαστής
της επιγραφής κρίνει
τους Λακεδαι­μονίους στον τελευταίο
στίχο 21 («Για Λακεδαιμονίους
να μιλούμε τώρα!»);
Στον τελευταίο στίχο 21 ο υποθετικός
σχολιαστής της επιγραφής υποτιμά τους
Σπαρτιάτες. Δεν ασχολείται με τον αριστοκρα­
τικό τους ηθικό κανόνα και την ηρωική τους
επιμονή και πίστη στις πατροπαράδοτες επι­
ταγές. Θεωρεί εδώ τους Σπαρτιάτες εγωιστές,
αμαθείς, ανύπαρκτους.
Στον τελευταίο στίχο ειρωνεύεται και σαρ­
κάζει τους Σπαρτιάτες. Τονί­ζει ότι δεν αξίζει
πια να μιλούμε για τους Σπαρτιάτες, που δεν
μπόρεσαν να νιώσουν την αλλαγή της φυσιο­
γνωμίας του κόσμου ύστερα από τη νικηφόρα
 20 Ἀμφιλύκη

εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου. ραστατική εικόνα του παροικιακού ελληνισμού

9. Πού οφείλεται η διαφορά που υπάρχει
στους στίχους 11 και 21 του ποιή­ματος
Στα 200 π.Χ. του Κωνσταντίνου Καβάφη;
Η διαφορά που υπάρχει στους στίχους
11 και 21 του ποιήματος Στα 200 π.Χ. του
Διαθεματικές προσεγγίσεις
στα 200 π.Χ., δηλαδή κατά την περίοδο της
καμπής του, αφού ο κίνδυνος της ρωμαϊ­κής
κατάκτησης είχε αρχίσει να γίνεται έντονος.
Ανέλυσε τις νέες ιστορικές συνθήκες και προ­
έβαλε ως μέσο επιβίωσης και διατήρησης των

ελληνικών επιτευγμάτων την ικανότητα ελιγ­

Κωνσταντίνου Καβάφη οφείλεται στην αλλαγή
της οπτικής γωνί­ας από την οποία ο σχολια­
στής κρίνει τους Σπαρτιάτες. Στον 11ο στίχο
τούς βλέπει στις πραγματικές τους διαστά­
σεις, με τη συγκεκριμένη νοοτροπία τους, την
ιδέα που έχουν για τον εαυτό τους, και τους
κατανοεί. Στον 21ο στίχο τούς ειρωνεύεται,
γιατί απουσίασαν από τη μεγάλη πολιτιστική
κατά­κτηση του ελληνισμού στην Ασία και στην
Αφρική. Ο τελευταίος στίχος ίναι μια απάντη­
ση στη στάση των Σπαρτιατών στους 11 πρώ­
τους στίχους (στην πρώτη ενότητα), οι οποίοι
εξακολουθούσαν να κάνουν τους σπου­δαίους.
Στον τελευταίο στίχο ο ποιητής σαρκάζει τους
Σπαρτιάτες. Δεν αξίζει πια να μιλούμε για
Σπαρτιάτες, οι οποίοι δεν ένιωσαν την αλλα­
γή της φυσιογνωμίας του κόσμου μετά την εκ­
στρατεία του Μ. Αλεξάνδρου.
μού και προσαρμογής.
12. Τι θέλει να τονίσει ο Κωνσταντίνος
Καβάφης στο ποίημα αυτό;
Στο ποίημα αυτό ο Κωνσταντίνος Καβάφης
θέλει να τονίσει ότι χρειάζεται προσαρμογή
στο νέο πνεύμα, στις καινούριες περιστάσεις.
Μόνο έτσι θα διατηρηθούν ακμαίες πολλές από
τις δημιουργικές δυνάμεις του παροικιακού ελ­
ληνισμού.
Η προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα
πρέπει να συνδυάζεται με μια ηθική, αλλά όχι
δογματική, πολιτική διαγωγή.
Ο Καβάφης, με αφορμή την κουφότητα των
Σπαρτιατών, παρουσιάζει τους ανθρώπους που
εθελοτυφλούν όταν ένας ολόκληρος κόσμος
αλλάζει και ανανεώνεται.

10. Πώς δίνει ο Κωνσταντίνος Καβάφης

τα αποτελέσματα της εκστρατείας
του Μ. Αλεξάνδρου στο ποίημα αυτό;
Ο ποιητής πρώτα αναφέρει τις κυριότερες
μάχες που έδωσε ο Μ. Αλέξανδρος. Έπειτα
εξυμνεί την πανελλήνια εκστρατεία κατά των
Περσών. Γιατί η εκστρατεία αυτή έδωσε την
ευκαιρία στον ελληνικό πολιτισμό να εξαπλω­
θεί σε όλη την Ανατολή. Εδώ χρησιμοποιεί πολ­
λά επίθετα (τα οποία συ­νήθως απουσιάζουν
από τα ποιήματα του), για να δείξει ότι η εκ­
στρατεία του Μ. Αλεξάνδρου δημιούργησε έναν
καινούριο κόσμο. Γι’ αυτό τονίζει ότι η εκστρα­
τεία αυτή είναι: «θαυμάσια», «πανελλήνια»,
«νικηφόρα», «πε­ρίλαμπρη», «περιλάλητη»,
«δοξασμένη», «απαράμιλλη». Επειδή τα αποτε­
λέσματα της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου
είναι σημαντικά, η άρνηση των Σπαρτιατών να
συμμετάσχουν στην πανελλήνια αυτή εκστρα­
τεία χάνει το νόημα της και ξεχνιέται.

11. Τι κατόρθωσε ο Κωνσταντίνος Κ. Π. Καβάφης (29 Απριλίου 1863 - 29 Απριλίου 1933)

Καβάφης να μας δώσει με το ποίημα

του Στα 200 π.Χ.;
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης με το ποίημα του
Στα 200 π.Χ. κατόρθωσε να μας δώσει μια πα­
 Ἀμφιλύκη 21

ίου
ασ
μν
Γυ
Α΄

Αρχαία ελληνική γλώσσα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ
Φιλολογικό υλικό

Ένα ταξίδι επιστημονικής φαντασίας

Πλέομεν ὅσον τριακοσίους σταδίους καὶ νήσῳ μικρᾷ καὶ ἐρήμῃ προσφερόμεθα. Μείναντες
δὲ ἡμέρας ἐν τῇ νήσῳ πέντε, τῇ ἕκτῃ ἐξορμῶμεν καὶ τῇ ὀγδόῃ καθορῶμεν ἀνθρώπους πολ-
λοὺς ἐπὶ τοῦ πελάγους διαθέοντας, ἅπαντα ἡμῖν προσεοικότας καὶ τὰ σώματα καὶ τὰ μεγέθη,
πλὴν τῶν ποδῶν μόνων· ταῦτα γὰρ φέλλινα ἔχουσιν· ἀφ’ οὗ δή, οἶμαι, καὶ καλοῦνται Φελλόπο-
δες. Θαυμάζομεν οὖν ὁρῶντες οὐ βαπτιζομένους, ἀλλὰ ὑπερέχοντας τῶν κυμάτων καὶ ἀδεῶς
ὁδοιποροῦντας. Οἱ δὲ καὶ προσέρχονται καὶ ἀσπάζονται ἡμᾶς ἑλληνικῇ φωνῇ λέγουσί τε εἰς
Φελλὼ τὴν αὑτῶν πατρίδα ἐπείγεσθαι. Μέχρι μὲν οὖν τινος συνοδοιποροῦσι ἡμῖν παραθέο-
ντες, εἶτα ἀποτρεπόμενοι τῆς ὁδοῦ βαδίζουσιν εὔπλοιαν ἡμῖν ἐπευχόμενοι.
Ξενοφῶν, Ἱέρων 4.6-9

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να μεταφράσετε το απόσπασμα «Πλέομεν...ὁδοιποροῦντας».
2. α) Γιατί ο Λουκιανός μπορεί να θεωρηθεί ο πρώτος συγγραφέας ιστοριών επιστημονικής
φαντασίας;
β) Ποιοι συγγραφείς ασχολούνται στα έργα τους με φανταστικά ταξίδια και εξωγήινα όντα.
3. Πώς νομίζετε ότι παρουσιάζονται συνήθως οι κάτοικοι εξωγήινων πολιτισμών; Πού αποδί­
δετε αυτή την τάση;
4. Να γράψετε συνώνυμα και αντώνυμα/αντίθετα των λέξεων: διαφωνία, εύφωνος, παράφω-
νος, μεγαλόφωνος, πολυφωνία, κραυγάζω.
5. Να γράψετε ουσιαστικά που παράγονται από ουσιαστικά και να βρείτε την κατηγορία στην
οποία ανήκουν (υποκοριστικά, περιεκτικά, τοπικά).
6. Να γράψετε στη νεοελληνική γλώσσα παράγωγα υποκοριστικά, περιεκτικά και τοπικά ουσι­
αστικά και να βρείτε τα ουσιαστικά από τα οποία παράγονται.
7. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του δευτερόκλιτου ουσιαστικού που σας
δίνεται στην παρένθεση:
α) Οἱ Φελλόποδες..............................εἰσὶν (ἄνθρωπος).
β) Μακάριοι οἱ..............................τῷ πνεύματι (πτωχός).
γ) Οἱ θεοὶ ἄρχουσι τοῦ..............................(κόσμος).
δ) Οἱ νέοι χαίρουσι τοῖς..............................τῶν πρεσβυτέρων (ἔπαινος).
ε) Οἱ ἀγαθοὶ..............................πιστεύουσι τοῖς..............................(ἄνθρωπος, φίλος).
 22 Ἀμφιλύκη
8. Να μεταφέρετε τις παρακάτω προτάσεις από τον ενικό στον πληθυντικό αριθμό και αντί­
στροφα:
α) Πιστεύω τῷ θεῷ.
β) Παύεις τὸν θρῆνον;
γ) Ἔχεις ἄμπελον;
δ) Ὁ θεὸς κύριος τοῦ κόσμου ἐστί.

9. Να βρείτε τους κύριους όρους των επόμενων προτάσεων:

α) Οἱ Δελφοί εἰσι πόλις.
β) Δεινὸν ἡ ἄγνοια.
γ) Ὁ ζωογόνος ἥλιος θερμαίνει τὴν γῆν.
δ) Ὁ κιθαριστὴς διδάσκει τὸν παῖδα μουσικήν.
ε) Ὁ παῖς ἐπλήρωσε τὴν ὑδρίαν ὕδατος.
Φιλολογικό υλικό
 Ἀμφιλύκη 23

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Πλέομεν Ταξιδεύουμε
ὅσον τριακοσίους σταδίους έως τριακόσια στάδια
καὶ προσφερόμεθα και αγκυροβολούμε/
προσορμιζόμαστε
νήσῳ μικρᾷ σ’ ένα νησί μικρό
καὶ ἐρήμῃ. και ακατοίκητο.
Μείναντες δὲ Αφού μείναμε
ἐν τῇ νήσῳ στο νησί
πέντε ἡμέρας, πέντε μέρες
Φιλολογικό υλικό

τῇ ἕκτῃ (ἡμέρᾳ) την έκτη (μέρα)

ἐξορμῶμεν ξεκινάμε/αναχωρούμε
καὶ τῇ ὀγδόῃ (ἡμέρᾳ), και την όγδοη (μέρα)
καθορῶμεν διακρίνουμε/βλέπουμε
πολλοὺς ἀνθρώπους πολλούς ανθρώπους
διαθέοντας να τρέχουν εδώ κι εκεί
ἐπὶ τοῦ πελάγους στην επιφάνεια της θάλασσας,
προσεοικότας ἡμῖν που έμοιαζαν μ’ εμάς
ἅπαντα σε όλα γενικά
καὶ τὰ σώματα και στα σώματα
καὶ τὰ μεγέθη, και στα μεγέθη
πλὴν τῶν ποδῶν μόνων· εκτός από τα πόδια μόνο·
ἔχουσιν γὰρ ταῦτα γιατί έχουν αυτά
φέλλινα· από φελλό·
ἀφ’ οὗ δή, γι’ αυτόν το λόγο μάλιστα,
οἶμαι, νομίζω/υποθέτω
καὶ καλοῦνται και ονομάζονται
Φελλόποδες. Φελλοπόδαροι.
Θαυμάζομεν οὖν Απορούμε/Θαυμάζουμε λοιπόν
ὁρῶντες βλέποντας
(επειδή τους βλέπαμε)
οὐ βαπτιζομένους, να μη βουλιάζουν
ἀλλὰ ὑπερέχοντας αλλά να μένουν πάνω
τῶν κυμάτων στα κύματα
καὶ ὁδοιποροῦντας και να βαδίζουν
ἀδεῶς. χωρίς φόβο.

2. α) Γιατί ο Λουκιανός μπορεί να θεωρηθεί ο πρώτος συγγραφέας ιστοριών επιστη-

μονικής φαντασίας;
Ο Λουκιανός στο έργο του Ἀληθὴς Ἱστορία περιγράφει φανταστικά ταξίδια, εξωτικούς τόπους
και εξωγήινα όντα. Με τις φανταστικές αφηγήσεις του έγινε πρόδρομος των σύγχρονων διαπλα­
νητικών ταξιδιών.
Στο παραπάνω κείμενο οι Φελλόποδες μοιάζουν με τους σύγχρονους ήρωες των κινουμένων
σχεδίων. Έχουν ανθρώπινες συνήθειες και μιλούν τη γλώσσα των ανθρώπων που συναντούν. Πα­
 24 Ἀμφιλύκη
ράλληλα, κάνουν και πράγματα που ξεπερνούν τις ανθρώπινες δυνατότητες (π.χ. βαδίζουν πάνω
στο νερό).
Γενικά, ο Λουκιανός παρουσιάζει εξωγήινους πολιτισμούς, φανταστικά πλάσματα και διαστη­
μικά ταξίδια. Γι’ αυτό, μπορεί να θεωρηθεί ο πρώτος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας.

β) Ποιοι συγγραφείς ασχολούνται στα έργα τους με φανταστικά ταξίδια και εξωγήι-
να όντα.
Πολλοί συγγραφείς μιμήθηκαν το Λουκιανό περιγράφοντας στα έργα τους φανταστικά ταξίδια
και εξωγήινα όντα. Περίφημα είναι τα φανταστικά μυθιστορήματα του Ιουλίου Βερν, τα μυθιστο­
ρήματα του Ντάγκλας Άνταμς, Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ του Σουίφτ. Επίσης, περίφημα είναι τα
κινηματογραφικά έργα: Οδύσσεια του Διαστήματος και Ο πόλεμος των άστρων. Γενικά, οι άν­
θρωποι γοητεύονται και σήμερα από τα εξωγήινα όντα και προβληματίζονται για το αν υπάρχουν
Φιλολογικό υλικό

άνθρωποι σε άλλους πλανήτες.

3. Πώς νομίζετε ότι παρουσιάζονται συνήθως οι κάτοικοι εξωγήινων πολιτισμών;

Πού αποδίδετε αυτή την τάση;
Συνήθως οι κάτοικοι εξωγήινων πολιτισμών παρουσιάζονται στις ταινίες επιστημονικής φα­
ντασίας με ανθρώπινη μορφή, αλλά με περίεργα χαρακτηριστικά, γιατί οι άνθρωποι θέλουν να
μπορούν να επικοινωνήσουν με τους εξωγήινους. Επίστης παρουσιάζονται άλλοτε φιλικοί κι άλ­
λοτε εχθρικοί με τους ανθρώπους. Αποδίδονται στους εξωγήινους οξυμμένη όραση και υψηλή
νοητική αντίληψη. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι εξωγήινοι που ζουν σε άλλους πλανήτες συχνά
επισκέπτονται τη Γη.
Σε λογοτεχνικά κείμενα οι εξωγήινοι εμφανίζονται με περίεργα και εξωπραγματικά στοιχεία,
τα οποία εξάπτουν την περιέργεια και τη φαντασία των ανθρώπων.

4. Συνώνυμα Αντώνυμα/αντίθετα
διαφωνία: διχογνωμία, συμφωνία, ομοφωνία
έριδα, αντιγνωμία
εύφωνος: καλλίφωνος, κακόφωνος
γλυκόλαλος
παράφωνος: φάλτσος, κακόφωνος μελωδικός, αρμονικός
μεγαλόφωνος: υψηλόφωνος μικρόφωνος
πολυφωνία: πλουραλισμός μονοφωνία
κραυγάζω: φωνάζω, αναφωνώ ψιθυρίζω, μουρμουρίζω

5. Ουσιαστικά που παράγονται από ουσιαστικά

Πρωτότυπη λέξη Παράγωγη λέξη Δηλώνει
οἶκος > οἰκίδιον υποκοριστικό
σῶμα > σωμάτιον υποκοριστικό
νῆσος > νησὶς υποκοριστικό
νῆσος > νησύδριον υποκοριστικό
ἄμπελος > ἀμπελὼν περιεκτικό
ἔμπορος > ἐμπόριον τοπικό
μάγειρος > μαγειρεῖον τοπικό
παρθένος > παρθενὼν περιεκτικό
ᾠδὴ > ᾠδεῖον τοπικό
 Ἀμφιλύκη 25
6. Παράγωγα υποκοριστικά, περιεκτικά και τοπικά ουσιαστικά
Παράγωγη λέξη Πρωτότυπη λέξη
κοσμάκης (υποκοριστικό) < κόσμος
περιστερώνας (περιεκτικό) < περιστέρι
λιμεναρχείο (τοπικό) < λιμενάρχης
ξενώνας (περιεκτικό) < ξένος
γλωσσάριο (υποκοριστικό) < γλώσσα
κοιτώνας (περιεκτικό) < κοίτη

7. Συμπλήρωση των κενών

α) Οἱ Φελλόποδες ἄνθρωποί εἰσὶν.
β) Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι.
γ) Οἱ θεοὶ ἄρχουσι τοῦ κόσμου.
Φιλολογικό υλικό

δ) Οἱ νέοι χαίρουσι τοῖς ἐπαίνοις τῶν πρεσβυτέρων.

ε) Οἱ ἀγαθοὶ ἄνθρωποι πιστεύουσι τοῖς φίλοις.

8. Μεταφορά των προτάσεων από τον ενικό στον πληθυντικό αριθμό

α) Πιστεύω τῷ θεῷ. Πιστεύομεν τοῖς θεοῖς.
β) Παύεις τὸν θρῆνον; Παύετε τοὺς θρήνους;
γ) Ἔχεις ἄμπελον; Ἔχετε ἀμπέλους;
δ) Ὁ θεὸς κύριος τοῦ κόσμου ἐστί. Οἱ θεοὶ κύριοι τῶν κόσμων εἰσὶν.

9. Συντακτική ανάλυση
α) Οἱ Δελφοί εἰσι πόλις (= Οι Δελφοί είναι πόλη).

Σύνταξη της περιόδου

εἰσί = συνδετικό ρήμα.
οἱ Δελφοί = υποκείμενο του εἰσί.
πόλις = κατηγορούμενο στο υποκείμενο του εἰσὶ (οἱ Δελφοί).
εἰσὶ πόλις = κατηγόρημα (ρήμα + κατηγορούμενο).
Η πρόταση είναι: κύρια, απλή, καταφατική, κρίσης.

β) Δεινὸν ἡ ἄγνοια (= Είναι φοβερό πράγμα η άγνοια).

Σύνταξη της περιόδου

ἐστί = εννοούμενο συνδετικό ρήμα.
ἡ ἄγνοια = υποκείμενο του ἐστί.
δεινὸν = κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ἐστί (ἡ ἄγνοια).
ἐστὶ δεινόν = κατηγόρημα (ρήμα + κατηγορούμενο).
Η πρόταση είναι: κύρια, απλή, ελλειπτική, καταφατική, κρίσης.

γ) Ὁ ζωογόνος ἥλιος θερμαίνει τὴν γῆν (= Ο ζωογόνος ήλιος ζεσταίνει τη γη).

Σύνταξη της περιόδου

θερμαίνει = ρήμα (ενεργητικό – μονόπτωτο).
 26 Ἀμφιλύκη
ὁ ἥλιος = υποκείμενο του θερμαίνει.
ὁ ζωογόνος = ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο ἥλι-
ος.
τὴν γῆν = αντικείμενο του θερμαίνει.
θερμαίνει τὴν γῆν = κατηγόρημα (ρήμα + αντικείμενο).
Η πρόταση είναι: κύρια, επαυξημένη, καταφατική, κρίσης.

δ) Ὁ κιθαριστὴς διδάσκει τὸν παῖδα μουσικήν (= Ο δάσκαλος της μουσικής διδάσκει στο
παιδί μουσική).

Σύνταξη της περιόδου

διδάσκει = ρήμα (ενεργητικό - δίπτωτο).
ὁ κιθαριστής = υποκείμενο του διδάσκει.
Φιλολογικό υλικό

τὸν παῖδα = άμεσο αντικείμενο του διδάσκει.

μουσικήν = έμμεσο αντικείμενο του διδάσκει.
διδάσκει τὸν παῖδα μουσικήν = κατηγόρημα (ρήμα + άμεσο αντικείμενο + έμμεσο αντικεί­
μενο).
Η πρόταση είναι: κύρια, απλή, καταφατική, κρίσης.

ε) Ὁ παῖς ἐπλήρωσε τὴν ὑδρίαν ὕδατος (= Το παιδί γέμισε τη στάμνα με νερό).

Σύνταξη της περιόδου

ἐπλήρωσε = ρήμα (ενεργητικό - δίπτωτο).
ὁ παῖς = υποκείμενο του ἐπλήρωσε.
τὴν ὑδρίαν = άμεσο αντικείμενο του ἐπλήρωσε.
ὕδατος = έμμεσο αντικείμενο του ἐπλήρωσε.
ἐπλήρωσε τὴν ὑδρίαν ὕδατος = (ρήμα + άμεσο αντικείμενο + έμμεσο αντικεί­μενο).
Η πρόταση είναι: κύρια, απλή, καταφατική, κρίσης.
 Ἀμφιλύκη 27

ίου
ασ
μν
Γυ
Α΄

Ομήρου Οδύσσεια
1o συμβούλιο των θεών στον Όλυμπο,
όπου λαμβάνονται σημαντικές αποφάσεις
(α 26-108)
Φιλολογικό υλικό

Περίληψη των στίχων α 26-108

Όταν ο Ποσειδώνας, ο θεός της θάλασσας, ο οποίος ήταν θυμωμένος με τον Οδυσσέα, έλειπε
στη χώρα των Αιθιόπων, με τους οποίους διασκέδαζε και έπαιρνε μέρος στα συμπόσιά τους, όλοι
οι υπόλοιποι θεοί που συμπαθούσαν τον Οδυσσέα συγκεντρώθηκαν στα ανάκτορα του Δία στον
Όλυμπο. Στο συμβούλιο των θεών πρώτος μίλησε ο Δίας. Στην ομιλία του ο Δίας εξέφρασε το
παράπονό του και την αγανάκτησή του, γιατί οι άνθρωποι θεωρούν τους θεούς υπεύθυνους,, ενώ
οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για τις συμφορές τους, αφού υποφέρουν από την απερισκεψία τους.
Και θυμήθηκε τον Αίγισθο που τον σκότωσε ο Ορέστης, ο γιος του Αγαμέμνονα. Τον Αίγισθο
τον προειδοποίησαν οι θεοί να μη νυμφευθεί την Κλυταιμνήστρα και να μη δολοφονήσει τον Αγα­
μέμνονα. Όμως ο Αίγισθος παράκουσε την εντολή αυτή των θεών. Γι’ αυτό στο τέλος πλήρωσε
με τη ζωή του αυτή την παρακοή των θεών.
Στη συνέχεια η θεά Αθηνά απάντησε στο Δία. Συμφώνησε με τη δίκαιη τιμωρία του Αιγίσθου,
αλλά και παραπονέθηκε, επειδή ο δυστυχισμένος Οδυσσέας, ενώ είναι συνετός, ταλαιπωρείται
άδικα και κρατιέται, χωρίς τη θέλησή του, μακριά απ’ την πατρίδα του σε κάποιο νησί της Καλυ­
ψώς, της κόρης του Άτλαντα. Έπειτα η Αθηνά θύμισε στο Δία τις πλούσιες θυσίες που του είχε
προσφέρει ο Δίας, όταν βρισκόταν στην Τροία. Και ζήτησε από το Δία, τον πατέρα της, να της
εξηγήσει την αιτία της εχθρικής του στάσης απέναντι στον Οδυσσέα.
Στο δεύτερο λόγο του ο Δίας τόνισε στην Αθηνά ότι δε μισεί τον Οδυσσέα, αλλά αντίθετα τον
αγαπά για την ευφυία του και την ευσέβειά του. Αποκάλυπτε ο Δίας ότι ο Ποσειδώνας ήταν θυ­
μωμένος με τον Οδυσσέα, γιατί αυτός τύφλωσε το γιο του Πολύφημο. Και πρότεινε σε όλους τους
θεούς, που βρίσκονταν στο συμβούλιο, να αποφασίσουν για την επιστροφή του Οδυσσέα στην
Ιθάκη. Βέβαια ήξερε ότι ο Ποσειδώνας δε θα συμμορφωνόταν με την απόφαση αυτή των θεών.
Η Αθηνά, αφού εξασφάλισε τη συγκατάθεση των θεών (εκτός του Ποσειδώνα) για την επιστρο­
φή του Οδυσσέα στην πατρίδα του, πρότεινε το διπλό της σχέδιο: α) στα σταλεί ο Ερμής στο νησί
της Καλυψώς για να της ανακοινώσει την απόφαση των θεών, β) να πάει η ίδια στην Ιθάκη, για
να δώσει θάρρος στον Τηλέμαχο εναντίον των μνηστήρων και να τον συμβουλέψει να πάει στη
Σπάρτη και στην Πύλο, για να συγκεντρώσει πληροφορίες για τον πατέρα του.

Υποενότητες την πρώτη «αγορά» των θεών (στ. 26-108)

Οι στίχοι 26-108 χωρίζονται σε έξι υποενότητες:
α) στην απουσία του Ποσειδώνα στους Αιθίοπες (στ. 26-30)·
β) στην έναρξη του συμβουλίου των θεών (στ. 31-32)·
γ) στον πρώτο λόγο του Δία σχετικά με την ευθύνη των ανθρώπων (στ. 33-51)·
 28 Ἀμφιλύκη
δ) στον πρώτο λόγο της Αθηνάς σχετικά με τον Οδυσσέα (στ. 52-72)·
ε) στη δευτερολογία του Δία, ο οποίος συμφωνεί με την Αθηνά και διαφωνεί με τον Ποσειδώνα
που μόνος αντιδρά στην επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του (στ. 73-92)·
στ) στη δευτερολογία της Αθηνάς, η οποία καταστρώνει το σχέδιό της για την επιστροφή του
Οδυσσέα στην Ιθάκη (στ. 93-108).

Ανάλυση των στίχων

Ο Ποσειδώνας είχε πάει στους Αιθίοπες, γιατί θα του πρόσφεραν θυσία με ταύρους και κριάρια
(εκατόμβη).
 Ο Όμηρος επινοεί την απουσία του Ποσειδώνα απ’ το «συμβούλιο» των θεών του Ολύμπου,
για να αποφασίσουν οι άλλοι θεοί ελεύθεροι την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη.
 Οι θεοί στην «Οδύσσεια» παρουσιάζονται σε ανώτερο επίπεδο να ενεργούν ομόφωνα με
Φιλολογικό υλικό

γνώμονα το δίκαιο, εκτός του Ποσειδώνα. Αν ο Όμηρος δεν παρουσίαζε τον Ποσειδώνα να μισεί
θανάσιμα τον Οδυσσέα, δε θα καταδίωκε τον ήρωα και δε θα δοκίμαζε ο ήρωας τόσες περιπέτει­
ες. Έτσι δε θα έγραφε ο ποιητής την «Οδύσσειά» του.
Εκτός του Ποσειδώνα, που απουσίαζε στους Αιθίοπες, οι υπόλοιποι θεοί «συνάχτηκαν στου
Ολύμπιου Δία το παλάτι», δηλαδή ο Δίας, η Αθηνά, ο Απόλλωνας, ο Άρης, η Άρτεμη, η Αφροδίτη,
η Δήμητρα, ο Ερμής, η Εστία, η Ήρα και ο Ήφαιστος.
 Ο Δίας συχνά προσφωνείται «πατέρας ανθρώπων και θεών» και απλά «πατέρας», αν και δεν
είναι πατέρας παρά μόνο ορισμένων θεών και πολλών ηρώων ή ηρωίδων, γιατί είναι βασιλιάς
του Ολύμπου και εξουσιάζει θεούς και ανθρώπους.
 Στους στίχους 36-37 ο Δίας παραπονιέται, γιατί οι άνθρωποι άδικα αποδίδουν στους θεούς
όλες τις συμφορές τους, ενώ φταίνε οι ίδιοι. Αφορμή για το παράπονο αυτό του Δία είναι ο Αίγι­
σθος. Απ’ το γνωστό μύθο του Αιγίσθου, ο Όμηρος παίρνει τα στοιχεία που του χρειάζονται.
α) Έτσι παρακάτω η θεά Αθηνά θα πιαστεί απ’ την περίπτωση του Αιγίσθου, για να προβάλει
αντιθετικά την περίπτωση του Οδυσσέα. Η Αθηνά θα πει στο στίχο 54 ότι ο Αίγισθος τιμωρήθηκε
«όπως του ταίριαζε», αλλά ο γενναίος, ευσεβής και φιλόπατρης Οδυσσέας ανάξια υποφέρει, ενώ
ποθεί να επιστρέψει στην πατρίδα και στην οικογένειά του. Επομένως, ο ποιητής με το στόμα του
Δία παραθέτει το επεισόδιο με τον Αίγισθο, για να γίνει φυσική η μετάβαση στην αναξιοπάθεια
του Οδυσσέα.
β) Η τιμωρία του Αιγίσθου συνδέεται με την τιμωρία των συντρόφων του Οδυσσέα, οι οποίοι
έφαγαν τα ιερά βόδια του θεού Ήλιου. Επίσης η τιμωρία του Αιγίσθου αποτελεί προοικονομία για
την επικείμενη τιμωρία των μνηστήρων.
γ) Ο Ορέστης που σκότωσε το μοιχό Αίγισθο αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τον Τη­
λέμαχο, που βλέπει τους μνηστήρες να προσβάλλουν τη μητέρα του και να κατασπαταλούν την
περιουσία του πατέρα του.
 Στην αρχή της ομιλίας του ο Δίας παραπονιέται για τις άδικες κατηγορίες που καταλογί­
ζουν οι άνθρωποι στους θεούς. Άδικα οι άνθρωποι θεωρούν τους θεούς υπεύθυνους για τις συμ­
φορές τους, ενώ οι ίδιοι οι άνθρωποι φταίνε για τις ανόητες και απερίσκεπτες πράξεις τους. Στην
ομηρική εποχή υπήρχε η αντίληψη ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι προκαλούν με τα σφάλματά τους τις
συμφορές που τους βρίσκουν. Οι άνθρωποι είναι περισσότερο υπαίτιοι (υπεύθυνοι) για τις παρά­
νομες πράξεις τους, όταν έχουν προειδοποιηθεί απ’ τους θεούς.
Για παράδειγμα, οι σύντροφοι του Οδυσσέα παράκουσαν την προειδοποίησή του, για να μη
φάνε τα ιερά βόδια του θεού Ήλιου· ο Αίγισθος παράκουσε την εντολή των θεών, οι οποίοι τον
προειδοποίησαν με τον Ερμή να μη γίνει μοιχός και δολοφόνος.
 Η μοίρα είναι το μερίδιο του καθενός στη ζωή: πόσο είναι γραφτό του να δοξαστεί ή να
 Ἀμφιλύκη 29
υποφέρει και πάνω απ’ όλα, πόσο είναι γραφτό του να ζήσει. Στα ομηρικά έπη εμφανίζονται όχι
μόνο θεοί, αλλά και άνθρωποι που σκέφτονται να παραβιάσουν τη μοίρα. Όμως η παραβίασή της
συνήθως αποφεύγεται· αν πάλι συμβεί, έχει φοβερές συνέπειες. Είναι λοιπόν η μοίρα κάτι σαν
νόμος, που πρέπει να είναι σεβαστός από όλους, ανθρώπους και θεούς.
Σύμφωνα με τη γνώμη του Ομήρου η «μοίρα» ή το «γραφτό» είναι οι αιώνιοι φυσικοί και ηθικοί
νόμοι, η φυσική και ηθική τάξη που επικρατεί στον κόσμο. Εδώ ταυτίζεται η μοίρα με τη θέληση
των θεών. Αν όμως πρόκειται να γίνει κάτι αντίθετο με τη θέληση των θεών, πέρα απ’ το γραφτό,
τότε οι θεοί προειδοποιούν και συμβουλεύουν να μη γίνει. Αν οι άνθρωποι παρακούσουν, έρχεται
η θεία δικαιοσύνη, που είναι ο άγρυπνος φύλακας της μοίρας. Έτσι επικρατεί στον κόσμο η ηθική
τάξη, που είχε διαταραχθεί για λίγο.
 Για να παρουσιασθεί ο Αίγισθος υπαίτιος για την τιμωρία του, ο Όμηρος προσθέτει τη
λεπτομέρεια ότι τον είχαν προειδοποιήσει οι θεοί με τον Ερμή για τις συνέπειες που θα είχε το
Φιλολογικό υλικό

έγκλημά του.
Ο Αίγισθος «ξεπλήρωσε» τρία σφάλματά του:
α) την παρακοή της προειδοποίησης του Δία·
β) τον παράνομο δεσμό με την Κλυταιμνήστρα (τη μοιχεία)·
γ) τη δολοφονία του Αγαμέμνονα, όταν επέστρεψε στις Μυκήνες.
 Με το στίχο 51 «Τώρα, ακέριο και μεμιάς, τ’ άνομο κρίμα του ξεπλήρωσε» ο Δίας επιδοκιμά­
ζει την πράξη του Ορέστη, που εκδικήθηκε τον Αίγισθο, που έγινε δολοφόνος και μοιχός.
Στο στίχο 51 φαίνεται ότι οι θεοί της Οδύσσειας είναι οι έφοροι της ανθρώπινης ηθικής και
βρίσκονται σε ένα υψηλό ηθικό επίπεδο. Αντίθετα, οι θεοί της Ιλιάδας δίνουν στους ανθρώπους
και ευτυχίες και δυστυχίες.
 Η θεά Αθηνά απαντά στο Δία: «Ο δολοφόνος και μοιχός Αίγισθος βρήκε θάνατο που του
’πρεπε να λάβει». Με τα λόγια αυτά της Αθηνάς φαίνεται ότι στην ομηρική εποχή θεωρούνταν η
δολοφονία και η μοιχεία ως αξιόποινες πράξεις. Επειδή τότε δεν υπήρχαν γραπτοί νόμοι για να
δικάζεται ο ένοχος απ’ το δικαστήριο, η τιμωρία γινόταν είτε απ’ τους ίδιους τους θεούς είτε
απ’ τα εκδικητικά χέρια των αδικουμένων. Η τιμωρία (ποινή) ήταν ανάλογη προς το αδίκημα. Γι’
αυτό ο Ποσειδώνας δε θανατώνει τον Οδυσσέα (που τύφλωσε το γιο του Πολύφημο), αλλά τον
τιμωρεί με φρικτές ταλαιπωρίες.
 Στο στίχο 55 η Αθηνά προσθέτει «κι έτσι πρέπει να τιμωρείται και κάθε άλλος που διέπραξε
τέτοιες αποτρόπαιες πράξεις».
Η Αθηνά μιλάει εδώ με αγανάκτηση, επειδή θέλει να στρέψει την προσοχή των θεών στον
Οδυσσέα, που είναι αντίθετος απ’ τον Αίγισθο. Στο στίχο 57 η Αθηνά τονίζει ότι ο «γενναίος αλλά
δύσμοιρος» Οδυσσέας είναι άξιος καλύτερης τύχης.
 Ο Όμηρος κατακρίνει τον Αίγισθο, γιατί σκότωσε τον Αγαμέμνονα, αλλά ονομάζει «ξακου­
στό» τον Ορέστη, αν και σκότωσε τον Αίγισθο. Ο ποιητής επιδοκιμάζει το έγκλημα του Ορέστη,
γιατί εκδικήθηκε το δολοφόνο του πατέρα του. Ο Ορέστης παίρνοντας εκδίκηση για τη δολοφο­
νία του πατέρα του απέκτησε μεγάλη φήμη και δόξα.
Στην ομηρική εποχή εφαρμοζόταν το «οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος».
Αλλά και η Κλυταιμνήστρα που δολοφόνησε μαζί με τον Αίγισθο τον άντρα της Αγαμέμνονα, όταν
επέστρεψε απ’ την Τροία, δολοφονήθηκε απ’ το γιο της Ορέστη. Πολύ αργότερα θεωρήθηκε απα­
ράδεκτη η ανταπόδοση του κακού και η εκδίκηση.
 Η θεά Αθηνά θεωρεί δεδομένη (σίγουρη) την απόφαση των θεών για την επιστροφή του
Οδυσσέα στην Ιθάκη. Έτσι παρουσιάζει στο πρώτο συμβούλιο των θεών το διπλό σχέδιό της:
α) ο Ερμής θα πάει στην Ωγυγία για να ανακοινώσει στην Καλυψώ την απόφαση των θεών·
β) η ίδια (η Αθηνά) θα πάει στην Ιθάκη για να τονώσει το ηθικό του Τηλέμαχου και να τον
 30 Ἀμφιλύκη
παρακινήσει να ταξιδέψει στην Πύλο και στη Σπάρτη για συγκέντρωση πληροφοριών για τον πα­
τέρα του.
 Στη ραψωδία α εφαρμόζεται το δεύτερο μέρος του σχεδίου της Αθηνάς. Η ίδια η Αθηνά με
τη μορφή του Μέντη πηγαίνει στην Ιθάκη για να δώσει θάρρος στον Τηλέμαχο και να τον προτρέ­
ψει να ταξιδέψει στην Πύλο και στη Σπάρτη, για να συγκεντρώσει πληροφορίες για τον πατέρα
του.
Στην αρχή της ραψωδίας ε, με ένα δεύτερο συμβούλιο των θεών, γίνεται επανάληψη του πρώ­
του μέρους του σχεδίου της Αθηνάς και στη συνέχεια ο Δίας στέλνει τον Ερμή στην Ωγυγία για
να ανακοινώσει στην Καλυψώ την απαράβατη απόφαση του Δία και των άλλων θεών, εκτός του
Ποσειδώνα.
 Η Αθηνά στον πρώτο λόγο της δεν ανέφερε καθόλου το θυμό του Ποσειδώνα, ίσως γιατί
ήθελε, σύμφωνα με το ποιητικό σχέδιο, να παρακινήσει το Δία να ενδιαφερθεί για την επιστροφή
Φιλολογικό υλικό

του Οδυσσέα στην πατρίδα του. Στο στίχο 72 παραπονέθηκε, γιατί δε λυπάται τον Οδυσσέα. Ανα­
ρωτήθηκε η Αθηνά γιατί είναι τόσο θυμωμένος ο Δίας με τον ευσεβή Οδυσσέα.
 Στη δευτερολογία του ο Δίας απέκρουσε με αγανάκτηση την κατηγορία αυτή της Αθηνάς.
Στους στίχους 74-88 λέει: «Κόρη μου, τι λόγια είναι αυτά, που είπες; Άδικα ρίχνεις σε μένα την
ευθύνη για τις ταλαιπωρίες του Οδυσσέα. Δεν λησμόνησα τον Οδυσσέα, αφού είναι συνετός και
ευσεβής. Ο Ποσειδώνας καταδιώκει τον Οδυσσέα, γιατί τύφλωσε το γιο του Πολύφημο, που είναι
ο πρώτος ανάμεσα στους Κύκλωπες». Έτσι ο Δίας αποκαλύπτει, γιατί ο Ποσειδώνας είναι οργι­
σμένος με τον Οδυσσέα. Ο Ποσειδώνας που έχει μεγάλη δύναμη και προσωπική αφορμή, τιμωρεί
τον Οδυσσέα με περιπλανήσεις. Τώρα όμως τελειώνουν τα βάσανα του ήρωα, αφού όλοι οι θεοί,
εκτός του Ποσειδώνα, τώρα αποφασίζουν για το γυρισμό του στην πατρίδα του.
 Ο Δίας στους στίχους 89-90 πρότεινε στους άλλους θεούς να σκεφτούν («να στοχαστούν»)
το πώς θα επιστρέψει ο Οδυσσέας στην πατρίδα του Ιθάκη. Η πρόταση αυτή του Δία έχει αιτιώδη
σχέση με την πεποίθησή του ότι ο Ποσειδώνας δε θα μπορέσει τελικά να εναντιωθεί στη θέληση
όλων των άλλων θεών.

ΘΕΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ, ΠΑΡΟΝΤΕΣ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ, ΠΑΡΟΝΤΕΣ
ΟΧΙ ΠΑΡΟΝΤΕΣ ΟΧΙ ΠΑΡΟΝΤΕΣ
Ποσειδώνας Δίας* Αιθίοπες
Καλυψώ Αθηνά* Αίγιστος
Άτλαντας Ερμής Ορέστης
Κύκλωπες Απόλλωνας Οδυσσέας
Πολύφημος Άρης Αγαμέμνονας
Θόωσα Ήφαιστος Κλυταιμνήστρα
Φόρκης Δήμητρα Αχαιοί
Ήρα μνηστήρες
Άρτεμη
Εστία
Αφροδίτη
 Ἀμφιλύκη 31

ίου
ασ
μν
Γυ
Β΄

Νεοελληνική γλώσσα
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ
Σκέψεις του Αριστοτέλη για τη φιλία
Η φιλία είναι αναγκαιότατη σε όλες τις ηλικίες: στους νέους, στους ηλικιωμένους, σ’ εκείνους
που βρίσκονται στην ακμή της ηλικίας τους. Οι νέοι χρειάζονται τους φίλους, γιατί σ’ αυτούς
βρίσκουν τους συμπαραστάτες και τους οδηγούς της ζωής τους· τους ανθρώπους που θα τους
Φιλολογικό υλικό

βοηθήσουν να αποφύγουν τα λάθη και τις κακοτοπιές. Οι ηλικιωμένοι χρειάζονται τη φροντίδα

του φίλου, γιατί είναι πολύ φυσικό να μην μπορούν να αντιμετωπίζουν τις ανάγκες τους από
σωματική ανεπάρκεια ή από πνευματική αδυναμία. Τέλος, για κείνους που βρίσκονται στην ακμή
της ηλικίας τους ο φίλος είναι βοηθός, σύμβουλος και συνεργάτης. Η φιλία είναι πολυτιμότερη
και από τη δικαιοσύνη. Αυτή συγκρατεί στενά δεμένες τις πόλεις, και οι νομοθέτες γι’ αυτήν
νοιάζονται πιο πολύ παρά για τη δικαιοσύνη. Όταν είμαστε φίλοι με τους συμπολίτες μας, δε
χρειαζόμαστε τη δικαιοσύνη κανόνα στις πράξεις μας· σαν φίλοι θα συμπεριφερόμαστε πάντα με
τον καλύτερο τρόπο.
Τι είναι όμως η φιλία; Εύνοια, λέει ο Αριστοτέλης: να είσαι ευνοϊκός σε κάποιον κι αυτός ευ-
νοϊκός σε σένα να τον τιμάς και να τον αγαπάς κι εκείνος επίσης να σε τιμά και να σε αγαπά. Γι’
αυτό όσο τρυφερές κι αν είναι οι σχέσεις μας με τα άψυχα, δε λέγονται φιλία.
Με φιλία συνδέονται όσοι ξέρουν να εκτιμήσουν και να εμπιστευτούν τον άνθρωπο σαν άν-
θρωπο. Στο φίλο δε βλέπουμε ούτε λογαριάζουμε εκείνον που έχει αυτή ή εκείνη τη σωματική ή
διανοητική ικανότητα, αυτή ή εκείνη την κοινωνική θέση ή την πολιτική δύναμη· βλέπουμε και
λογαριάζουμε την ηθική ποιότητα αρκεί να την ονομάσουμε «ανθρωπιά» για να δηλώσουμε τι
εννοούμε.
Απόδοση Ε. Παπανούτσου

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Γιατί είναι αναγκαία η φιλία σε όλες τις ηλικίες του ανθρώπου;

2. Πώς συγκρίνει ο Αριστοτέλης τη φιλία με τη δικαιοσύνη;

3. Τι σημαίνει η φράση «Όταν είμαστε φίλοι με τους συμπολίτες μας, δε χρειαζόμαστε τη δι-
καιοσύνη κανόνα στις πράξεις μας»;

4. Πώς λειτουργεί συντακτικά κάθε αντωνυμία που υπογραμμίζεται στις παρακάτω φράσεις:
α) Μη βάζετε άλλο σκοπό στη φιλία εκτός από την πνευματική και ψυχική καλλιέργεια.
β) Όταν αποχωρίζεσαι τους φίλους σου, λυπάσαι.
γ) Να δίνετε τον καλύτερο εαυτό σας στο φίλο σας.
δ) Μίλησε μας για την αγάπη.
ε) Η Άννα δεν ένιωσε καμιά άλλη ανάγκη παρά να της εκδηλώσει τη συμπαράσταση της.
στ) Αγαπάτε αλλήλους.
ζ) Πόσο ανόητοι είναι εκείνοι οι άνθρωποι που μισούν ο ένας τον άλλο!

Γ. ΕΚΘΕΣΗ
Να γράψετε την έκθεση: «Πώς θέλω το φίλο μου;»
 32 Ἀμφιλύκη
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Β.1. Γιατί είναι αναγκαία η φιλία σε όλες τις ηλικίες του ανθρώπου;
Οι φίλοι είναι αναγκαίοι σε όλες τις ηλικίες του ανθρώπου. Για τα παιδιά οι φίλοι είναι απαραί­
τητοι για τα ομαδικά τους παιχνίδια και για την παρέα τους.
Οι έφηβοι χρειάζονται τους φίλους για να τους εκμυστηρευτούν τις ανησυχίες και τις αναζη­
τήσεις τους.
Οι νέοι στους φίλους βρίσκουν τους συμπαραστάτες και τους οδηγούς της ζωής τους· τους
ανθρώπους που θα τους βοηθήσουν για την αποφυγή των λαθών, των αδυναμιών και των κακο­
τοπιών.
Οι μεσήλικες χρειάζονται τους φίλους ως βοηθούς, συμβούλους και συνεργάτες. Τέλος, οι
ηλικιωμένοι (γέροι) έχουν την ανάγκη των φίλων για ν’ αντιμετωπίσουν τις ανάγκες τους από
σωματική ανεπάρκεια ή από πνευματική αδυναμία.
Επομένως, σε όλες τις ηλικίες του ανθρώπου οι φίλοι είναι χρήσιμοι και απαραίτητοι.
Φιλολογικό υλικό

Β.2. Πώς συγκρίνει ο Αριστοτέλης τη φιλία με τη δικαιοσύνη;

Όπως τονίζει ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, η φιλία είναι πολυτιμότερη και από τη δικαιοσύνη.
Γιατί η φιλία συγκρατεί στενά τις πόλεις. Οι νομοθέτες ενδιαφέρονται περισσότερο για τη φιλία
παρά για τη δικαιοσύνη. Όταν οι πολίτες είναι φίλοι με τους συμπολίτες τους, δε χρειάζονται τη
δικαιοσύνη κανόνα στις πράξεις τους. Όταν είναι φίλοι, συμπεριφέρονται πάντα με τον καλύτερο
τρόπο.
Η φιλία προηγείται της δικαιοσύνης. Η ειλικρινής και ισότιμη φιλία δημιουργεί σωστές αν­
θρώπινες σχέσεις, οι οποίες χωρίς καταναγκασμό στηρίζονται στους άγραφους και γραπτούς
νόμους. Στις γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις οι νόμοι δεν είναι αφημένες διατάξεις από κάποιους
νομοθέτες.
Επομένως, αν και η φιλία και η δικαιοσύνη συνδέονται στενά, πρέπει να προτιμήσουμε τη φιλία
απ’ τη δικαιοσύνη, γιατί η φιλία που συγκρατεί στενά δεμένες τις πόλεις καθιστά ως ανώτατη
ηθική αξία άχρηστους τους νόμους στα πλαίσια της ιδανικής κοινωνίας.

Β.3. Τι σημαίνει η φράση «Όταν είμαστε φίλοι με τους συμπολίτες μας, δε χρειαζό-
μαστε τη δικαιοσύνη κανόνα στις πράξεις μας»;
Όταν συνδεόμαστε με γνήσια (αληθινή) φιλία με τους συμπολίτες μας, ενεργούμε χωρίς το
φόβο της τιμωρίας απ’ τους άγραφους ή γραφτούς νόμους. Όταν είμαστε ειλικρινείς φίλοι με
τους συμπολίτες μας, ξέρουμε καλά «τι» και «πως» να πράττουμε για να διατηρήσουμε τους
φίλους μας.
Οι πραγματικοί φίλοι είναι έντιμοι και πρόθυμοι να θυσιάζονται για τη σωτηρία των φίλων
τους. Οι ειλικρινείς φίλοι δεν χρειάζονται τους αφηρημένους νόμους να καθορίζουν τις πράξεις
τους. Για τους αληθινούς φίλους οι νόμοι δεν είναι κανόνας στις πράξεις τους, γιατί μπορούν
μόνοι τους να δημιουργούν γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις. Οι αληθινοί φίλοι θεωρούν άχρηστους
τους νόμους.

Β.7. Συντακτική λειτουργία κάθε αντωνυμίας

α) Μη βάζετε άλλο σκοπό στη φιλία εκτός από την πνευματική και ψυχική καλλιέργεια.
άλλο: επιθετικός προσδιορισμός στο ουσιαστικό «σκοπό».

β) Όταν αποχωρίζεσαι τους φίλους σου, λυπάσαι.

σου: γενική προσδιοριστική στο ουσιαστικό «φίλους».

γ) Να δίνετε τον καλύτερο εαυτό σας στο φίλο σας.

τον εαυτό σας: αντικείμενο στο ρήμα «να δίνετε».
σας: γενική προσδιοριστική στο ουσιαστικό «φίλο».

δ) Μίλησε μας για την αγάπη.

μας: αντικείμενο στο ρήμα «μίλησε».
 Ἀμφιλύκη 33
ε) Η Άννα δεν ένιωσε καμιά άλλη ανάγκη παρά να της εκδηλώσει τη συμπαράσταση της.
καμιά, άλλη: επιθετικοί προσδιορισμοί στο ουσιαστικό «ανάγκη».
της: έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα «εκδηλώσει».
της: γενική προσδιοριστική στο ουσιαστικό «τη συμπαράσταση»

στ) Αγαπάτε αλλήλους.

αλλήλους: αντικείμενο στο ρήμα «αγαπάτε»

ζ) Πόσο ανόητοι είναι εκείνοι οι άνθρωποι που μισούν ο ένας τον άλλο!
εκείνοι: επιθετικός προσδιορισμός στο ουσιαστικό «οι άνθρωποι».
που (οι οποίοι): υποκείμενο στο ρήμα στο «μισούν».
ο ένας: υποκείμενο στο ρήμα «μισούν».
τον άλλο: αντικείμενο στο ρήμα «μισούν.
Φιλολογικό υλικό

Γ. ΕΚΘΕΣΗ
«Πώς θέλω το φίλο μου;»

Σχεδιάγραμμα

Πρόλογος 1. Τι είναι φίλος;

Κύριο θέμα 2. Πότε αισθάνομαι την ανάγκη να είναι κοντά μου ο φίλος μου;
3. Γιατί δε ψάχνω να βρω ιδανικό φίλο;
4. Τι θέλω να έχει ο φίλος μου;
5. Τι πρέπει να έχω κι εγώ για να παραμείνει
η φιλία μας παντοτινή;
6. Ποιους φίλους αληθινούς ξέρω και γιατί τους θαυμάζω;
7. Τι είναι η ζωή χωρίς φίλους;
Επίλογος 8. Ποια η σημασία των καλών φίλων στην εποχή μας;
Ανάπτυξη της έκθεσης
1. Κάποτε ρώτησαν τον φιλόσοφο Πυθαγόρα: Τι είναι φίλος; Και εκείνος απάντησε «άλλος εγώ».
Επομένως, η απόκτηση αληθινού φίλου δεν είναι εύκολο πράγμα. Είμαι τυχερός, αν βρω πραγματι­
κό φίλο. Είμαι ευτυχισμένος να βρω μια ύπαρξη που να μπορεί να μου πει τις πιο προσωπικές μου
σκέψεις, τις πιο αλλόκοτες... και να με καταλαβαίνει- μια ύπαρξη που να μπορώ να της φανερώσω
τα όνειρα μου, τα πιο ευγενικά και τα πιο γενναία... Και που να τα συμμερίζεται. Είναι δύσκολο
πολύ. Πρέπει όμως να προσπαθήσω να ξεχωρίσω ανάμεσα στους συμμαθητές μου αυτή την εκλε­
κτή ύπαρξη.
2. Είμαι άνθρωπος, «ζώο κοινωνικό», όπως λέει ο Αριστοτέλης. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορώ
να ζω μόνος, αλλά ότι έχω την ανάγκη του φίλου. Δεν επαρκώ μόνος μου. Υπάρχουν περιστάσεις
στη ζωή που αισθάνομαι την ανάγκη να εκμυστηρευθώ στο φίλο μου τους πόθους, τα όνειρα, τα
σχέδια, τη χαρά και τη λύπη μου. Ζητώ την παρουσία του φίλου μου. Υπάρχουν και περιστάσεις
στη ζωή μου που τα βλέπω όλα μαύρα. Αισθάνομαι την ανάγκη του φίλου μου για να μοιραστώ μαζί
του τη λύπη μου. Εκεί που νομίζω ότι κανείς δε με καταλαβαίνει, εκεί που εγώ δεν καταλαβαίνω ο
ίδιος τον εαυτό μου και νομίζω ότι βουλιάζω, ότι χάνομαι, θέλω το φίλο μου να μου ξυπνάει μέσα
μου ικανότητες, που δεν τις ήξερα, θαμμένες μέσα μου. Ξέρω ότι η φιλία σπάνια ανθίζει και σπα­
νιότερα παραμένει.
3. Και όμως δεν απογοητεύομαι! Ψάχνω να βρω τον ιδανικό φίλο. Δεν ψάχνω να βρω άνθρωπο,
φίλο με προτερήματα μόνο αλλά και με ελαττώματα. Αλλωστε «κανένας δεν είναι χωρίς ελαττώ­
ματα, εκτός απ’ τον Θεό», όπως λέει η Αγ. Γραφή. Τα προτερήματά του θα είναι για μένα καλά
κίνητρα και θα με ωθούν στην απόκτησή τους. Και τα ελαττώματά του δε θα με αφήνουν αδιάφο­
ρο. Θα τον συμβουλεύω, όσο μπορώ, να τα ξεριζώσει. Θα τον κατανοήσω και θα του εξηγήσω τις
 34 Ἀμφιλύκη
συνέπειες των ελαττωμάτων του. Θα τον βοηθήσω ν’ απαλλαγεί απ’ αυτά με τρόπο λεπτό και με
ιδιαίτερη προσοχή, για να μη προσκρούσω στην ευαισθησία και στην αξιοπρέπειά του. Η φιλία μου
με φίλο, που θα έχει και ελαττώματα σοβαρά, θα μου δημιουργήσει καθήκοντα απέναντι σ’ αυτόν,
αλλά και απέναντι του εαυτού μου. Ο φίλος μου δε θα είναι ιδανικός, αλλά πραγματικός, αληθινός.
Το ότι ψάχνω να είναι ιδανικός, δε σημαίνει ότι δε θα έχει και ελαττώματα. Θα προσπαθήσω να
βρω φίλο, που θα έχει προτερήματα περισσότερα από τα ελαττώματα.
4. Όταν ο φίλος μου θα συγκεντρώνει πολλές αρετές, θα μπορώ να είμαι υπερήφανος γι’ αυτόν.
Θέλω να με συνδέουν με το φίλο μου οι ίδιες αξίες, τα ίδια ιδανικά. Έτσι θα δημιουργηθεί ανάμεσα
μας μια κοινή ζωή που θα δυναμώνει την ιδιαίτερη ζωή του καθενός μας. Θέλω να με βοηθάει ο
φίλος μου στο να ανακαλύπτω όλο και περισσότερο τον εαυτό μου, στο να αποκαλύπτω τις θαμ­
μένες μέσα μου ικανότητες. Θέλω με τον καλό του τρόπο να με κάνει να μην είμαι... «καπετάν-φα­
σαρίας», οξύθυμος και απότομος, να μην είμαι εγωιστής και πεισματάρης στις απόψεις μου. Όταν
κινδυνεύω, στις δύσκολες περιστάσεις θέλω τη βοήθεια και τη συμπαράσταση του φίλου μου. Τη
στιγμή εκείνη, που δεν έχω πού να στηριχτώ, εκεί χρειάζομαι το φίλο, για να σηκώσει ένα μέρος
Φιλολογικό υλικό

από το βαρύ φορτίο μου. Θέλω το φίλο μου να με παρηγορεί, να με συμβουλεύει, να με εγκαρδιώ­
νει, να με καθοδηγεί και να με ενισχύει στις δύσκολες στιγμές της ζωής μου. Θέλω να είναι καλός,
ηθικός, τίμιος, σοβαρός και με σχετικό χιούμορ. Να είναι έξυπνος και χαρούμενος, δραστήριος και
μετρημένος στις ενέργειες του. Να είναι ανιδιοτελής, αυθόρμητος και με ανώτερα συναισθήματα.
Να έχει απλότητα, ευγένεια και ειλικρίνεια. Να έχει αυτό που λέμε ανθρωπιά. Θέλω το φίλο μου
ανιδιοτελή κι όχι υστερόβουλο, που αποβλέπει στο ατομικό του συμφέρον. Θέλω να χαίρεται στη
χαρά μου και να λυπάται στη λύπη μου. Θέλω να κρατάει το μυστικό που του εμπιστεύομαι. Τον
θέλω ειλικρινή κι όχι υποκριτή. Όχι να επαινεί ανύπαρκτα προσόντα μου και να με κολακεύει, αλλά
να μου υποδεικνύει τα ελαττώματα μου και να μου τα διορθώνει. Δε θέλω να είναι εγωιστής και να
ζητεί να μου επιβάλλει τη γνώμη του. Θέλω να με σέβεται, δηλαδή να μη με θίγει και να μη με ει­
ρωνεύεται. Θέλω να μη με φθονεί, όταν προοδεύω, και να μην ψυχραίνουν τις καρδιές μας ο θυμός
και οι παρεξηγήσεις. Τον θέλω πιστό και σταθερό, εχέμυθο και εγκρατή. Να είναι γεμάτος ιδανικά,
ευγενικός και ακέραιος. Όχι κόλακας και συμφεροντολόγος, όπως είναι οι περισσότεροι φίλοι στη
σημερινή εποχή. Να θέλει το καλό μου, κι εγώ το δικό του. Να αγαπά το δίκαιο και το σωστό και
να είναι συνεπής στο λόγο του. Τον φίλο μου θέλω να είναι τίμιος χαρακτήρας, γεμάτος καλοσύνη.
5. Βέβαια κι εγώ θα προσπαθώ, θ’ αγωνίζομαι να είμαι αντάξιος φίλος του. Η αγάπη και η αφο­
σίωση θα μας συνδέουν στενά. Τα υψηλά ιδανικά και τα όμορφα όνειρα θα σφυρηλατούν τη φιλία
μας. Ο ένας θ’ αγαπά τον άλλο, θα τον προσέχει, θα τον υπολογίζει, θα τον θεωρεί απαραίτητο στη
συντροφιά του, θα τον βοηθεί και θα συντρέχει στις ανάγκες του. Για να είναι η φιλία μας στέρεη,
πρέπει να υπάρχει συμπεριφορά και ανταπόκριση κοινή. Για να μη χαλάσει η φιλία μας, πρέπει να
διακρίνει τις σχέσεις μας η ειλικρίνεια και η ανιδιοτέλεια, η κατανόηση και η αλληλοβοήθεια. Είναι
δυνατό να συμβεί να διατυπώσω κάποιο παράπονο στο φίλο μου.
Παράπονο, που έχει σχέση με αυτόν. Δεν θέλω να τον δω ποτέ να αδιαφορήσει για το παράπονο
μου, ακόμη κι όταν είναι αβάσιμο. Θέλω να το συζητήσει μαζί μου και να το εξετάσει. Αν πειστεί
ότι έχω άδικο, θέλω να μου το πει καθαρά. Χωρίς να με κολακεύει, χωρίς να καλλιεργεί τις αδυνα­
μίες μου, θέλω ειλικρινά να μου πει την αλήθεια, να μου πει τα ελαττώματα μου. Κι εγώ υπόσχομαι
ότι θα φανώ αντάξιος ενός τέτοιου φίλου, ενός τέτοιου πολύτιμου θησαυρού.
6. Έτσι πιστεύω ότι η φιλία μας όχι μόνο δεν κινδυνεύει να χαλάσει, αλλά τείνει να φτάσει τη
φιλία του Δάμωνα και του Φιντία, του Αχιλλέα και του Πάτροκλου, του Μ. Αλεξάνδρου και του
Ηφαιστίωνα. Αν στηρίξουμε τη φιλία μας στις αρετές και όχι στην ιδιοτέλεια και στο συμφέρον,
σίγουρα θα αναδειχτούμε ιδανικοί φίλοι. Θα τρέξουμε ο ένας στην ανάγκη του άλλου, υλική και
ηθική. Αυτό θα μας το θυμίζει η παροιμία: «Μη βιάζεσαι να πας στις χαρές του φίλου σου, αλλά
στις ανάγκες του τρέξε όσο μπορείς γρηγορότερα».
7. Αφού λοιπόν η ζωή χωρίς φίλο είναι άχαρη και γεμάτη ενέδρες, θα ‘θελα να έχω ένα φίλο με
τα παραπάνω προτερήματα.
8. Αλλά και όλοι οι άλλοι νέοι της εποχής μου χρειάζονται έναν αληθινό φίλο. Χρειάζονται τον
αληθινό φίλο για να ζήσουν. Γιατί χωρίς πραγματικό φίλο δεν υπάρχει και ζωή. Χωρίς το φίλο, θα
ζούσαμε στη μοναξιά. Με το φίλο ζούμε μέσα στην αρμονία, τη γαλήνη και τη χαρά.
 Ἀμφιλύκη 35

ίου
ασ
μν
Γυ
Β΄

Ομήρου Ιλιάδα
2η υποενότητα Η σύγκρουση του Αχιλλέα
με τον Αγαμέμνονα (Α 106-147)

Περίληψη των στίχων Α 106-306

Μόλις ο μάντης Κάλχας τελείωσε το λόγο του, σηκώθηκε ο Αγαμέμνονας οργισμένος. Αφού
Φιλολογικό υλικό

κοίταξε άγρια το μάντη, τον ειρωνεύτηκε για τις κακές προφητείες του. Στη συνέχεια δήλωσε με
αναίδεια ότι προτιμάει τη Χρυσηίδα από τη νόμιμη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα για τα σωματικά,
πνευματικά και τα ηθικά της χαρίσματα. Όμως δέχτηκε να την απελευθερώσει, αν οι Αχαιοί την
αντικαταστήσουν με άλλο δώρο, γιατί δεν είναι δυνατό να μείνει χωρίς βραβείο, αφού είναι ο
πρώτος ανάμεσα στους Αργείους /Αχαιούς. Ο Αχιλλέας τότε, αφού πήρε το λόγο τόνισε ότι δεν
υπήρχε «δώρο», αφού μοιράστηκαν όλα τα λάφυρα. Συνέστησε στον Αγαμέμνονα να απελευθε­
ρώσει τη Χρυσηίδα από ευλάβεια στο θεό Απόλλωνα. Υποσχέθηκε ότι ο Αγαμέμνονας θα πάρει
τετραπλά δώρα, όταν οι Αχαιοί κυριεύσουν την Τροία. Τότε ο Αγαμέμνονας τόνισε ότι θα υποχω­
ρήσει μόνο αν οι Αχαιοί του δώσουν αντάξιο δώρο. Διαφορετικά θα πάρει το δώρο ή του Αχιλλέα
ή του Αίαντα ή του Οδυσσέα αδιαφορώντας για την οργή του Απόλλωνα.
Έπειτα ο Αγαμέμνονας έδωσε εντολή να ετοιμάσουν ένα πλοίο με εκλεκτούς κωπηλάτες και
να βάλουν μέσα στο πλοίο τη Χρυσηίδα και έναν αρχηγό ή τον Αίαντα ή τον Ιδομενέα ή τον
Οδυσσέα ή τον ίδιο τον Αχιλλέα για να την πάει στον πατέρα της Χρύση και έτσι να εξιλεώσει
τον Απόλλωνα.

Ο Αγαμέμνονας αποκαλεί τον Κάλχαντα «μάντι κακών» (Α 106)

Ο Αγαμέμνονας αποκαλεί τον Κάλχαντα «μάντι κακών» γιατί στο παρελθόν στην Αυλίδα τον
υποχρέωσε να θυσιάσει την κόρη του Ιφιγένεια για να εξευμενίσει τη θυμωμένη Άρτεμη έτσι ώστε
να φυσήξει ευνοϊκός άνεμος, για να ξεκινήσουν τα πλοία των Αχαιών απ’ το λιμάνι της Αυλίδας
με κατεύθυνση κατά της Τροίας. Τώρα προφητεύει ότι ο θεός Απόλλωνας θύμωσε εναντίον του
για την προσβολή του ιερέα Χρύση και την άρνησή του να επιστρέψει τη Χρυσηίδα στον πατέρα
της. Γι’ αυτό πρέπει ο Αγαμέμνονας να επιστρέψει την κόρη στον πατέρα της προσφέροντας εκα­
τόμβη, για να εξευμενιστεί ο οργισμένος Απόλλωνας.
☑ Ο Αγαμέμνονας με τη φράση «μάντι κακών» κατηγορεί το μάντη Κάλχαντα, γιατί ποτέ δεν
του είπε κάτι «πρόσχαρο» (ευχάριστο). Με τη φράση αυτή ο Αγαμέμνονας ξεσπάει εναντίον του
Κάλχαντα, γιατί στην Αυλίδα, πριν να ξεκινήσει η ελληνική εκστρατεία, ο μάντης Κάλχας προφή­
τευσε να θυσιαστεί η κόρη του Ιφιγένεια.
☑ Όταν ο στόλος των Ελλήνων είχε συγκεντρωθεί στην Αυλίδα και δεν μπορούσε να αποπλεύ­
σει για την Τροία εξαιτίας των αντίθετων ανέμων, ρωτήθηκε ο μάντης Κάλχας. Τότε ο μάντης
αποκάλυψε ότι ο Αγαμέμνονας σε κυνήγι είχε σκοτώσει το ιερό ελάφι της Άρτεμης. Γι’ αυτό η θεά
Άρτεμη εμπόδιζε τον απόπλου (το ξεκίνημα) του ελληνικού στόλου κατά της Τροίας. Ο μάντης
δήλωσε ότι η Άρτεμη θα εξιλεωθεί, αν ο Αγαμέμνονας θυσιάσει στη θεά την κόρη του Ιφιγένεια.
Επειδή ο Αγαμέμνονας δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά έστειλε και κάλεσε την κόρη του με τη
δικαιολογία ότι θα τη νυμφεύσει με τον Αχιλλέα. Όμως αντί γι’ αυτό την ανέβασε στο βωμό για
θυσία. Τη στιγμή της θυσίας η θεά Άρτεμη την άρπαξε με ένα σύννεφο και την αντικατέστησε με
ένα ελάφι, που το θυσίασε ο Αγαμέμνονας στη θεά.
☑ Ο Όμηρος δεν αναφέρει ρητά τη θυσία της Ιφιγένειας, ίσως γιατί πρόκειται για ανθρωποθυ­
σία, ένα γεγονός θλιβερό, που βαραίνει τους Έλληνες και ιδιαίτερα τον Αγαμέμνονα, την ήξερε
 36 Ἀμφιλύκη
όμως οπωσδήποτε και εκείνος και οι ακροατές του και την υπαινίσσεται (υπονοεί) όπου η ανά­
γκη το καλεί, όπως εδώ που θέλει να παρουσιάσει τον Κάλχαντα ή στο ξέσπασμα του θυμού του
Αγαμέμνονα εναντίον του μάντη.

Η αμφισβήτηση της αντικειμενικότητας της μαντείας του Κάλχαντα

Ο Αγαμέμνονας δεν πιστεύει ότι ο θεός Απόλλωνας έστειλε το λοιμό στους Αχαιούς εξαιτίας
του. Αμφισβητεί την αντικειμενικότητα της μαντείας του Κάλχαντα. Όπως κάθε ένοχος, θέλει
να διώξει από πάνω του την ενοχή. Όμως αδιαφορεί για το θάνατο των στρατιωτών του. Έτσι
προκαλεί την έκρηξη του θυμού του Αχιλλέα, σύμφωνα με το σχέδιο του ποιητή.

Ο όρος του Αγαμέμνονα για να επιστρέψει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της

Στο στίχο 118 ο Αγαμέμνονας βάζει τον όρο για να υποχωρήσει και να ξαναγυρίσει τη Χρυσηίδα
στον πατέρα της. Ζητάει από τους Αχαιούς να του δώσουν άλλο «δώρο», γιατί δεν πρέπει να μεί­
νει «αδώρητος» μόνος απ’ τους Αργείους.
Φιλολογικό υλικό

☑ Στη δεκάχρονη πολιορκία της Τροίας οι Αχαιοί επιχειρούν και άλλες επιδρομές σε παραλια­
κές πόλεις της Μ. Ασίας, τις οποίες κυριεύουν και λεηλατούν. Από τέτοιες επιχειρήσεις αποκομί­
ζουν λάφυρα, κοινό απόκτημα όλου του ελληνικού στρατού. Ανάμεσα στα λάφυρα συγκαταλέγο­
νται και γυναίκες σκλάβες, τις οποίες δίνουν στους ηγεμόνες ως εξαίρετο «δώρο».
Συμφωνείτε με την ανταπαίτηση του Αγαμέμνονα (στ. 118 «δώρο ετοιμάσετε σ’ εμένα ευ­
θύς»);
☑ Ο Αγαμέμνονας δεν αμφισβητεί το δίκαιο της απαίτησης του Κάλχαντα να επιστρέψει τη
Χρυσηίδα στον πατέρα της. Δέχεται να αποδώσει με ηγεμονική αυταπάρνηση την κόρη στο Χρύση,
αν και έχει μεγάλη αξία γι’ αυτόν. Παράλληλα απαιτεί απ’ τους Αχαιούς την αντικατάστασή της.
Η ανταπαίτηση αυτή του Αγαμέμνονα μπορεί να θεωρεί άδικη, καθώς φαίνεται και απ’ την
απάντηση του Αχιλλέα, αφού ζητάει άλλο «γέρας» (τιμητικό δώρο στη μοιρασιά από τα λάφυρα).
☑ Η υποχώρηση του Αγαμέμνονα και η δήλωσή του ότι θα επιστρέψει την Χρυσηίδα στον πα­
τέρα της προκαλεί προσωρινή ανακούφιση στο στράτευμα των Αχαιών. Όμως αναστατώνει τους
Αχαιούς η ανταπαίτηση του Αγαμέμνονα να του δώσουν οι Αχαιοί αμέσως («ευθύς») νέο «δώρο»,
γιατί δεν πρέπει να μείνει «αδώρητος». Έτσι η άδικη αυτή ανταπαίτηση του αρχιστράτηγου φα­
νερώνει τον εγωκεντρικό χαρακτήρα του και ταυτόχρονα οδηγεί τους Αχαιούς σε απελπιστική
κατάσταση.

Ο λόγος τον Αχιλλέα

Η δομή του λόγου του Αχιλλέα (Α 122-129)
Στο λόγο του Αχιλλέα υπάρχει:
- στο στίχο 122 η προσφώνηση («ένδοξε Ατρείδη»)·
- στους στίχους 123-126 η αιτιολογία της αδυναμίας της ανταπόδοσης του τιμητικού δώρου
στην τωρινή περίσταση·
- στους στίχους 127-129 η προτροπή και η υπόσχεση για τη μελλοντική ανταπόδοση.

Η προτροπή και η υπόσχεση του Αχιλλέα (Α 127-129)

Ο Αχιλλέας στους στίχους Α 127-129 προτρέπει τον Αγαμέμνονα να «απολύσει» (απελευθε­
ρώσει) την κόρη και υπόσχεται ότι θα ανταμειφθεί με «τετραπλά» (τετραπλάσια), όταν οι θεοί
βοηθήσουν τους Αχαιούς να κυριεύσουν την πανίσχυρη Τροία («την πυργωμένην Τροίαν»). Πώς
αντιμίλησε ο Αχιλλέας στον Αγαμέμνονα στους στίχους Α 122-129;
☑ Στην άδικη απαίτηση του Αγαμέμνονα να του αποδώσουν αμέσως οι Αχαιοί άλλο «δώρο»
απάντησε ο Αχιλλέας δηλώνοντας με σύνεση και ψυχραιμία το αδύνατο της ανταπόδοσης τιμητι­
κού δώρου στην τωρινή περίσταση. Δεν είπε κάτι προσβλητικό κατά του Αγαμέμνονα εκτός απ’
την προσφώνηση «περισσά φιλόπλουτε» (πολύ μεγάλε πλε-ονέκτη).
Ο Αχιλλέας απέρριψε ως παράλογη την αξίωση του Αγαμέμνονα και τον κατηγόρησε για πλε­
ονεξία. Παράλληλα υποσχέθηκε ότι θα ικανοποιηθεί υλικά ο Αγαμέμνονας τετραπλάσια, όταν οι
Αχαιοί, θα κυριεύσουν με τη βοήθεια του Δία «την πυργωμένην Τροίαν».
 Ἀμφιλύκη 37
Η υπόσχεση - πρόταση του Αχιλλέα «τετραπλά θ’ ανταμειφθείς»
Ο Αχιλλέας υποσχέθηκε στον Αγαμέμνονα ότι θα ανταμειφθεί «τετραπλά», αν ο Δίας βοηθήσει
τους Αχαιούς να κυριεύσουν «την πυργωμένην Τροίαν».
Απ’ την υπόσχεση - πρόταση αυτή του Αχιλλέα παρατηρούμε ότι οι Αχαιοί (Έλληνες) πολεμού­
σαν στη μυκηναϊκή εποχή περισσότερο για τα πολεμικά λάφυρα. Ο αρχιστράτηγος έπαιρνε το πιο
ωραίο και πιο ακριβό, το πλούσιο και τιμητικό λάφυρο πριν απ’ τη μοιρασιά στους πολεμιστές. Οι
κυριότεροι στρατιωτικοί αρχηγοί έπαιρναν τα καλύτερα μερίδια. Ό,τι απέμενε, το μοιράζονταν
εξίσου οι άλλοι βασιλιάδες και απλοί στρατιώτες.
☑ Η υπόσχεση του Αχιλλέα («τετραπλά θ’ ανταμειφθείς») δεν έπεισε τον Αγαμέμνονα γιατί:
- η υπόσχεση του Αχιλλέα ήταν μελλοντική και πολύ αόριστη, αφού αναφερόταν στο απροσδι­
όριστο μέλλον (μετά την άλωση της Τροίας). Γι’ αυτό δεν μπορούσε να πείσει έναν «περισσά φι­
λόπλουτο» Αγαμέμνονα, ο οποίος νόμισε ότι ο Αχιλλέας προσπάθησε να τον υποτιμήσει μπροστά
σε όλους τους Αχαιούς, αφού θα έμενε μόνος απ’ τους Αχαιούς «αδώρητος»·
- ο Αγαμέμνονας θεώρησε την υπόσχεση του Αχιλλέα ως προσπάθεια απάτης (στ. 131 «μη ζη­
Φιλολογικό υλικό

τείς με απάτην να με πάρεις»)·

- ο Αγαμέμνονας χλεύασε (κορόιδεψε) τον Αχιλλέα που ήθελε, όπως νόμιζε ο Αγαμέμνονας, να
έχει τη Βρισηίδα του, ενώ αυτός δε θα είχε τη Χρυσηίδα του (στ. 133 «να έχεις συ το δώρο σου
και εγώ να το στερούμαι»)·
- ο χαρακτήρας του Αγαμέμνονα φάνηκε και στο στίχο 135 («αν δώρον ισότιμο της αρε-σιάς
μου λάβω»). Ενώ στο στίχο 118 αξίωσε ο Αγαμέμνονας απλά ένα «δώρο» στο στίχο 135 απαιτεί
να του δώσουν αυτό που θέλει («της αρεσιάς» του). Στη συνέχεια απείλησε τους Αχαιούς ότι αν
δεν του δώσουν «δώρον ισότιμο της αρεσιάς του», θα έρθει να πάρει «με το χέρι του» ή το δώρο
του Αχιλλέα ή του Αίαντα ή του Οδυσσέα. Έτσι έδειξε το πνεύμα της «αυτοδικίας» του·
- ο Αγαμέμνονας δεν πείστηκε, γιατί στην υπόσχεση του Αχιλλέα κρυβόταν, κατά τη γνώμη
του, η πρόθεση του Αχιλλέα να τον ξεγελάσει. Έτσι το ποιητικό σχέδιο ετοίμασε τη σύγκρουση
ανάμεσα στον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα.

Ο αντίλογος τον Αγαμέμνονα

Η φράση του Αγαμέμνονα «θα έρθω με το χέρι μου να πάρω» (Α 137)
Ο στίχος 137 φανερώνει την αυτοδικία του αρχιστράτηγου, ο οποίος στο στίχο 117 είπε τα
υποκριτικά λόγια («το καλό θέλω του λαού»). Έτσι ο Αγαμέμνονας ξεχνάει ότι είναι αρχιστράτη­
γος, ο οποίος πρέπει να θυσιάζει το προσωπικό του συμφέρον για χάρη του γενικού συμφέροντος.
Αν είχε φιλότιμο, θα θυσίαζε το δικό του καλό χωρίς κανένα αντάλλαγμα.
Και εδώ φαίνεται ότι ο Τρωικός πόλεμος δεν έγινε γιατί ο Πάρης άρπαξε την Ελένη και έτσι
προσέβαλλε την τιμή των Ελλήνων, όπως λέει ο Όμηρος.

Οι προτάσεις του Αγαμέμνονα (Α 141-147)

Ο Αγαμέμνονας στους στίχους Α 141-147 προτείνει στους Αχαιούς:
- να ρίξουν «μαύρο καράβι» στη θάλασσα «με κωπηλάτες διαλεκτούς» να πάνε την Χρυσηίδα
στην πατρίδα και στον πατέρα της·
- να κάνουν «εκατόμβην» (πλούσια θυσία) στον Απόλλωνα (για να σταματήσει το λοιμό)·
- να μπει στο «καράβι» ως αρχηγός της επίσημης αυτής αποστολής ένας απ’ τους πιο διακε­
κριμένους ηγεμόνες των Αχαιών («ένας των βουληφόρων») όπως είναι ο Αίαντας, ο Ιδομενέας, ο
Οδυσσέας, ο Αχιλλέας.

Ερμηνεία στίχου «ή συ Πηλείδη, των ανδρών ω τρομερές και μόνε» (Α 146)

Ο ποιητής βάζει στο στόμα του Αγαμέμνονα να εξαίρει (να εξυμνεί) τον Αχιλλέα στο τελευταίο
στίχο 146. Αφιερώνει έναν ολόκληρο στίχο. Ίσως εδώ ο Αγαμέμνονας ειρωνεύεται ή προσπαθεί
να κολακεύσει τον Αχιλλέα. Παρόλη την αντιπαράθεση και την έριδα, ο Αγαμέμνονας πρέπει να
ομολογήσει ότι ο Αχιλλέας είναι ένας επιφανής και δυνατός πολέμαρχος (βλ. και Α 178): «κι αν
είσαι τόσο δυνατός, είναι θεού το δώρον».
Ο ποιητής βάζει τον Αγαμέμνονα να εξαίρει τον Αχιλλέα, να τον ονομάζει «τον πιο τρομερό
 38 Ἀμφιλύκη
από όλους τους ανθρώπους». Με τι όμως απόχρωση χρησιμοποιεί το χαρακτηρισμό αυτό και
γενικότερα τι κρύβεται πίσω από την έξαρση αυτή δεν μπορούμε να το ξέρουμε με βεβαιότητα:
προσπαθεί να τον κατευνάσει ο Αγαμέμνονας τον Αχιλλέα ή μήπως πίσω από την έξαρση κρύβε­
ται κάποια ελαφριά ειρωνεία;

Η αναβολή της σύγκρουσης ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα από τον
ποιητή (Α 140)
Μετά την απειλή του Αγαμέμνονα στους στίχους 137-139 θα περιμέναμε την άμεση αντίδρα­
ση του Αχιλλέα από το στίχο 140.
Όμως ο ποιητής βάζει στο στόμα του τον Αγαμέμνονα τους στίχους 140-147, γιατί θέλει:
- να αναβάλλει τη σύγκρουση ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα·
- να χαλαρώσει τους Αχαιούς με την άμβλυνση της προσωπικής αντιδικίας·
- να δώσει λύση στο θέμα του λοιμού που θανατώνει τους Αχαιούς.
Φιλολογικό υλικό

Χαρακτηρισμός Αχιλλέα -Αγαμέμνονα

Αχιλλέας: Ο συνετός και ψύχραιμος Αχιλλέας προσπαθεί με λογικά επιχειρήματα να συγκρα­
τήσει τον Αγαμέμνονα με μια αόριστη μελλοντική υλική ικανοποίηση. Δεν τον προσβάλλει. Μόνο
στην προσφώνησή του τον ονομάζει πολύ μεγάλο πλεονέκτη («περισσά φιλόπλουτε»). Ο ήπιος και
λογικός Αχιλλέας ελπίζει ότι τελικά θα επικρατήσει η λογική και δε θα φτάσει ο Αγαμέμνονας
στα άκρα.
Αγαμέμνονας: Ο Αγαμέμνονας, επειδή θεωρεί την υπόσχεση του Αχιλλέα ως απάτη, την
αποκρούει. Απειλεί ότι θα πάρει ακόμη και «με το χέρι του» το δώρο ή του Αχιλλέα ή του Αίαντα
ή του Οδυσσέα. Έτσι καθιερώνει την αυτοδικία. Δείχνει ότι βάζει το προσωπικό του καλό πάνω
απ’ «το καλό του λαού». Αναβάλλει τη σύγκρουσή του με τον Αχιλλέα για να εξιλεώσει το θεό
Απόλλωνα σύμφωνα με τις υποδείξεις του Κάλχαντα.Απαιτεί να του δώσουν άλλο «δώρον ισότιμο
της αρεσιάς του». Ξεχνάει ότι παραπάνω είπε ότι θέλει το καλό του λαού, ποτέ την καταστροφή
του. Τώρα δείχνει ότι είναι άπληστος, αχόρταγος, συμφεροντολόγος, αυταρχικός, ανεύθυνος
ηγέτης. Φαινομενικά φαίνεται αδιαφιλονίκητος αρχιστράτηγος. Πιστεύει ότι πρέπει να αποδεί­
ξει την υπεροχή του με την αυτοδικία (παίρνοντας με το χέρι του το δώρο ή του Αχιλλέα ή του
Αίαντα ή του Οδυσσέα). Προσωρινά αποφεύγει τη σύγκρουση με τον Αχιλλέα προτείνοντας την
επιστροφή της Χρυσηίδας στον πατέρα της και την εξιλέωση του Απόλλωνα με πλούσια θυσία
(«εκατόμβην»).
 Ἀμφιλύκη 39

ίου
ασ
μν
Γυ
Γ΄

Ευριπίδη Ελένη
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ
Ευριπίδη Ελένη, στίχοι 155-191
Φιλολογικό υλικό

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιες πληροφορίες δίνει ο Τεύκρος στην Ελένη για την οικογένειά της;
2. Στο στίχο 156 ο Τεύκρος πληροφορεί την Ελένη ότι οι Έλληνες τον Μενέλαο «νεκρό τον
έχουν στην Ελλάδα». Γιατί η πληροφορία αυτή είναι η πιο σημαντική για την Ελένη και την ομώ­
νυμη τραγωδία του Ευριπίδη;
3. Ποιος είναι ο σκοπός του ταξιδιού του Τεύκρου στην Αίγυπτο;
4. Να χαρακτηρίσετε τα πρόσωπα που συνομιλούν στο παραπάνω απόσπασμα.
5. Τι επιδιώκει ο Ευριπίδης με το διάλογο του Τεύκρου και της Ελένης στους στίχους 155-191;
6. Η Ελένη του Ευριπίδη είναι τραγωδία;
 40 Ἀμφιλύκη
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιες πληροφορίες δίνει ο Τεύκρος στην Ελένη για την οικογένειά της;
Ο Τεύκρος πληροφορεί την Ελένη ότι:
- ο Μενέλαος πνίγηκε στο πέλαγος·
- οι Έλληνες θεωρούν τον Μενέλαο νεκρό·
- η Λήδα, η μητέρα της Ελένης, αυτοκτόνησε με θηλιά που πέρασε στο λαιμό της για τη διαγωγή
της κόρης της (η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Ευριπίδη)·
- οι Διόσκουροι, ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, οι αδελφοί της Ελένης, έγιναν άστρα και θεωρού­
νται θεοί από τους ανθρώπους (στίχος 164 «Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε»). Ο Ευριπίδης
εδώ αναφέρει και μια άλλη παραλλαγή του μύθου που λέει ότι οι Διόσκουροι αυτοκτόνησαν για
τη χαμένη τιμή της αδερφής τους. Σύμφωνα όμως με ένα μεταομηρικό μύθο, ο Δίας χάρισε την
αθανασία στους Διόσκουρους, οι οποίοι έγιναν προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν με
τον αστερισμό των Διδύμων. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί την αυτοκτονία της Λήδας και των Διο­
Φιλολογικό υλικό

σκούρων ως τραγική ειρωνεία στις πληροφορίες του Τεύκρου, για να προωθήσει την εξέλιξη του
μύθου.

2. Στο στίχο 156 ο Τεύκρος πληροφορεί την Ελένη ότι οι Έλληνες τον Μενέλαο «νε-
κρό τον έχουν στην Ελλάδα». Γιατί η πληροφορία αυτή είναι η πιο σημαντική για την
Ελένη και την ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη;
Ο Τεύκρος δίνει στην Ελένη την πληροφορία ότι οι Έλληνες θεωρούν («έχουν») τον Μενέλαο
«νεκρό». Η πληροφορία αυτή είναι η πιο σημαντική για την Ελένη, η οποία μέχρι τώρα έλπιζε
ότι ο Μενέλαος ζει και θα έλθει για να επιστρέψουν μαζί στη Σπάρτη. Η ηρωίδα βρίσκεται στην
πιο τραγική φάση της ζωής της, όταν ακούει απ’ τον Τεύκρο ότι ο άντρας της έχει πνιγεί στο
πέλαγος και ότι οι Έλληνες τον θεωρούν νεκρό. Προκαλεί τον έλεο των θεατών για την τύχη της,
αφού έχασε και την τελευταία ελπίδα της για τον Μενέλαο. Τώρα πια η Ελένη πρέπει να ρυθμίσει
τη δική της συμπεριφορά απέναντι στον Θεοκλύμενο, που απαιτεί να την παντρευτεί χωρίς τη
θέλησή της.
Επίσης, η πληροφορία αυτή του Τεύκρου είναι πολύ σημαντική για την εξέλιξη και την οικονο­
μία της τραγωδίας Ελένη του Ευριπίδη.

3. Ποιος είναι ο σκοπός του ταξιδιού του Τεύκρου στην Αίγυπτο;

Ο Τεύκρος διώχτηκε από τη Σαλαμίνα από τον πατέρα του Τελαμώνα, γιατί θεωρήθηκε από
αυτόν υπεύθυνος για την αυτοκτονία του αδελφού του Αίαντα στην Τροία. Έφτασε στην Αίγυπτο
για να συμβουλευτεί τη μάντισσα Θεονόη πώς θα φτάσει στην Κύπρο, όπου θα ιδρύσει τη Σαλαμί­
να σύμφωνα με το χρησμό του Φοίβου. Εδώ ο ποιητής με το στόμα του Τεύκρου υπογραμμίζει τη
μαντική ικανότητα της Θεονόης. Ο Τεύκρος, που είναι γεμάτος με ελπίδες, αναζητά να βρει τη
νέα πατρίδα του στην Κύπρο. Ο σκοπός του ταξιδιού του στην Αίγυπτο είναι να βρει τη μάντισσα
Θεονόη, από την οποία θα πληροφορηθεί σχετικά με την ίδρυση της Σαλαμίνας από τον ίδιο στην
Κύπρο.
Στους στίχους 169-177 ο ποιητής υπογραμμίζει τη μαντική ικανότητα της Θεονόης –την πα­
γκόσμια φήμη της μάντισσας Θεονόης– και παράλληλα προοικονομεί το ρόλο που θα διαδραμα­
τίσει η μάντισσα στη συνέχεια (στην τραγωδία Ελένη του Ευριπίδη).
Ο σκοπός του ταξιδιού του Τεύκρου είναι μια ακόμα επινόηση του Ευριπίδη, η οποία προβάλλει
τις μαντικές ικανότητες της Θεονόης και δικαιολογεί την παρουσία του Τεύκρου στην Αίγυπτο.

4. Να χαρακτηρίσετε τα πρόσωπα που συνομιλούν στο παραπάνω απόσπασμα.

Το ήθος/Ο χαρακτήρας των προσώπων

α) Η Ελένη μαθαίνει από τον Τεύκρο για τον ενδεχόμενο θάνατο (τον πνιγμό στο πέλαγος)
του άντρα της, του Μενελάου. Αν και στεναχωριέται πολύ για τη δυσάρεστη αυτή είδηση, δια­
τηρεί την ψυχραιμία της για να μάθει από τον Τεύκρο για την τύχη της μητέρας της, της Λήδας,
 Ἀμφιλύκη 41
και των δύο αδελφών της, του Κάστορα και του Πολυδεύκη.
Όταν μαθαίνει ότι οι Έλληνες θεωρούν τον Μενέλαο νεκρό, η ηρωίδα σπαράσσεται από ηθι­
κές και ψυχολογικές εντάσεις, όπως φαίνεται στο στίχο 157 «Ωω δυστυχία». Επίσης, όταν πλη­
ροφορείται από τον Τεύκρο ότι η μητέρα της Λήδα «επήγε πια στον Άδη», εκφράζει την ηθική
και ψυχολογική της ένταση με την ερώτησή της στο στίχο 159 «Για τις ντροπές της κόρης της
εχάθη;». Όταν ακούει από τον Τεύκρο ότι «υπάρχει διπλή φήμη» για την τύχη των Διοσκούρων,
φανερώνει την ηθική και ψυχολογική της ένταση στο στίχο 164 «Ποια γνώμη η πιο καλή; Αχ συμ­
φορά μου».
Η Ελένη αντιμετωπίζει όλες τις δυσάρεστες γι’ αυτήν πληροφορίες με αυτοκυριαρχία, ψυχραι­
μία και αξιοπρέπεια.
β) Ο Τεύκρος, ύστερα από τις πολλές και επίμονες ερωτήσεις της Ελένης, αναγκάζεται να
της δώσει πληροφορίες για την οικογένειά της. Με τις πληροφορίες αυτές επηρεάζει άμεσα τη
συναισθηματική και διανοητική της κατάσταση και προβάλλει έμμεσα την τραγική θέση στην
οποία αυτή βρίσκεται. Δίνοντας στην Ελένη την πληροφορία ότι στην Ελλάδα θεωρούν νεκρό τον
Φιλολογικό υλικό

Μενέλαο, αναιρεί την αντίθετη πληροφορία που είχε δώσει ο Ερμής στην ηρωίδα στους στίχους
70-73, ότι δηλαδή ο Μενέλαος ζει και θα επιστρέψει στη Σπάρτη μαζί με την Ελένη. Έτσι, δια­
ψεύδοντας τον Ερμή προωθεί την εξέλιξη του μύθου και παράλληλα επισωρεύει νέες συμφορές
στην Ελένη πάνω στις παλιές.
Στο στίχο 174 ο Τεύκρος αναφέρει ότι ο θεός Απόλλωνας (Φοίβος) όρισε να ζητήσει χρησμό
από τη μάντισσα Θεονόη με ένα ταξίδι του στην Αίγυπτο. Έτσι, παρουσιάζεται θεοσεβής.
Στους στίχους 175-177 ο Τεύκρος εμφανίζεται είρωνας, αφού έμμεσα παραπονιέται, γιατί ο
πατέρας του Τελαμώνας τον έδιωξε από τη Σαλαμίνα, την πατρίδα του, εξαιτίας της αυτοκτονί­
ας του αδελφού του Αίαντα στην Τροία. Επειδή είναι αθώος και ευσεβής, ζήτησε χρησμό από τον
Απόλλωνα πού πρέπει να μετοικήσει.
Στους στίχους 180-185 η Ελένη προτρέπει τον Τεύκρο να φύγει αμέσως από την Αίγυπτο, γιατί
ο βασιλιάς της χώρας σκοτώνει όποιον Έλληνα συναντά εκεί. Η ηρωίδα δεν αποκαλύπτει στον
Τεύκρο γιατί ο βασιλιάς Θεοκλύμενος είναι μισέλληνας και δολοφόνος. Αν αποκάλυπτε στον Τεύ­
κρο την αιτία της συμπεριφοράς αυτής του Θεοκλύμενου, θα πρόδιδε την ταυτότητά της. Αν και
ο Τεύκρος δεν παίρνει ικανοποιητική εξήγηση από την ηρωίδα για το λόγο για τον οποίο πρέπει
να φύγει αμέσως από την Αίγυπτο, αποδέχεται τη συμβουλή της χωρίς σκέψη, πείθεται εύκολα
(στίχος 186 «Γυναίκα, μίλησες σωστά»). Έτσι, εμφανίζεται εύπιστος. Στους στίχους 189-190 ο
Τεύκρος καταριέται την Ελένη («Να πάει κατά χαμού»), γιατί τη θεωρεί μίασμα και τη μισεί,
όπως όλοι οι Έλληνες, ως υπεύθυνη για τον Τρωικό πόλεμο.
Έτσι, ο Τεύκρος παρουσιάζεται εκδικητικός, παρορμητικός και θύμα της πλάνης του. Παράλ­
ληλα, εύχεται κάθε καλό στην Αιγύπτια γυναίκα, όπως θεωρεί την Ελένη (στίχος 191 «εσύ καλό
να βλέπεις πάντα»).

5. Τι επιδιώκει ο Ευριπίδης με το διάλογο του Τεύκρου και της Ελένης στους στίχους
155-191;
Στους στίχους 155-191 ο Ευριπίδης:
- εντείνει την τραγικότητα της ηρωίδας, που πληροφορείται από τον Τεύκρο τον ενδεχόμενο
θάνατο του Μενελάου, την αυτοκτονία της Λήδας και των Διοσκούρων·
- προωθεί την εξέλιξη του μύθου, διαψεύδοντας με το στόμα του Τεύκρου τη διαβεβαίωση του
Ερμή στην Ελένη ότι κάποτε ο Μενέλαος θα επιστρέψει στη Σπάρτη μαζί με τη γυναίκα του Ελένη·
- τροποποιεί τη μυθική παράδοση με τις επινοήσεις του (την αυτοκτονία της Λήδας και των Διο­
σκούρων, την αποκάλυψη του σκοπού του ταξιδιού του Τεύκρου στην Αίγυπτο)·
- γίνεται πιο πειστικός, όταν με το στόμα του Τεύκρου εξηγεί γιατί πήγε στην Αίγυπτο ο Τεύκρος,
δηλαδή για να πάρει χρησμό από τη μάντισσα Θεονόη για την ίδρυση από τον ίδιο της Σαλαμίνας
της Κύπρου·
- προβάλλει την παγκόσμια φήμη της μάντισσας Θεονόης, η οποία θα παίξει σημαντικό ρόλο στην
προώθηση του μύθου·
- αποκαλύπτει ότι ο βασιλιάς (Θεοκλύμενος) «όποιον πετύχει Έλληνα τον σκοτώνει» (στίχος 182-
183), χωρίς όμως να λέει την αιτία·
 42 Ἀμφιλύκη
- φανερώνει ότι ο Τεύκρος, όπως όλοι οι Έλληνες, μισεί την Ελένη, αφού τη θεωρεί υπεύθυνη για
τον Τρωικό πόλεμο·
- προετοιμάζει τους θρήνους της Ελένης στην Πάροδο (στίχοι 196-436), μετά την αποχώρηση
του Τεύκρου από τη θεατρική σκηνή, για τις νέες συμφορές της·
- με τη στιχομυθία των στίχων 155-165 δίνει στο διάλογο του Τεύκρου και της Ελένης ταχύτητα,
ζωηρότητα και φανερώνει τα συναισθήματα των διαλεγομένων.

6. Η Ελένη του Ευριπίδη είναι τραγωδία;

Όσοι μελέτησαν το έργο του Ευριπίδη Ελένη προβληματίστηκαν:
α) Μερικοί θεωρούν το έργο αυτό τραγωδία με την αριστοτελική έννοια. Παρατηρούν ότι:
- οι βασικοί ήρωες είναι τραγικά πρόσωπα, που συγκρούονται με δυνάμεις υπέρτερες και προσπα­
θούν να επιβιώσουν·
- το έργο αυτό έχει απλό μύθο με πολλές περιπέτειες (απότομες αλλαγές) και αναγνώριση (μετά­
βαση από την άγνοια στη γνώση)·
Φιλολογικό υλικό

- το έργο αυτό κινεί τον έλεο και το φόβο των θεατών και τους οδηγεί στην κάθαρση.
β) Μερικοί θεωρούν το μύθο κωμικό ή κωμικοτραγικό. Κατατάσσουν το έργο αυτό στις κω­
μωδίες. Πιστεύουν ότι άνοιξε το δρόμο προς την κωμωδία του Μενάνδρου. Οι μελετητές αυτοί
μιλούν για τραγικωμωδία, αφού ο Ευριπίδης:
- επινοεί το θέμα του ειδώλου·
- εμφανίζει τον Μενέλαο με κουρέλια·
- παρουσιάζει την αφέλεια του Θεοκλύμενου, του βασιλιά της Αιγύπτου.
γ) Υπάρχουν επίσης και οι μελετητές που θεωρούν το έργο αυτό ρομαντικό δράμα (ρομαντική
μυθιστορία), συνδέοντάς το με έναν κύκλο μύθων όπου ο ήρωας (Μενέλαος) και η ηρωίδα (Ελέ­
νη) εξαφανίζονται, αλλά μετά από πολλές περιπέτειες συναντιούνται και αναγνωρίζονται. Οι
μελετητές αυτοί δίνουν έμφαση στην αναγνώριση των δύο χαμένων συζύγων, στους όρκους που
δίνουν ο ένας στον άλλο και στην περιπέτεια της απόδρασης.
 Ἀμφιλύκη 43

ίου
ασ
μν
Γυ
Γ΄

Αρχαία ελληνική γλώσσα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ
1. Να γράψετε το β΄ ενικό και γ΄ πληθυντικό πρόσωπο όλων των εγκλίσεων του ενεστώτα
στη φωνή που βρίσκονται στους συνηρημένους τύπους των ρημάτων: διηγοῦντο, πλέοιεν, δέοι,
Φιλολογικό υλικό

κατηγοροῦσιν, συμπλεόντων, ἐγγυᾶσθαι, καθεώρων.

2. Να γίνει λεπτομερής συντακτική ανάλυση και μετάφραση στα παραδείγματα:

α) Τοὺς νόμους τοῦ Σόλωνος ἀεὶ χρὴ φυλάττειν ἡμᾶς.
β) Θεμιστοκλῆς ἔλεγεν Ἀθηναίοις πάντων τῶν Ἑλλήνων ἄρχειν.
γ) Συμβουλεύω σοι τὴν ἀλήθειαν λέγειν.
δ) Οὐκ ἀνέχεσθε τοὺς βουλομένους λέγειν ὑμῖν πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν.
ε) Ἀλέξανδρος ἤλπιζε κύριος ἁπάσης τῆς Ἀσίας γενήσεσθαι.

3. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις στα παραδείγματα που ακολου­

θούν. Να γίνει λεπτομερής συντακτική ανάλυση και μετάφραση στα παραδείγματα:
α) Λέγουσιν οἱ σοφισταὶ ὡς οὐδὲν δέονται χρημάτων.
β) Ὅ μέλλεις ποιεῖν μὴ λέγε.
γ) Ὅ,τι ἂν ποιῇς, νόμιζε τοὺς θεοὺς ὁρᾶν.
δ) Ἠγγέλθη ὅτι ἡττημένοι εἶεν οἱ Λακεδαιμόνιοι τῇ ναυμαχίᾳ.
ε) Τοῦτο ὑμᾶς δεῖ μαθεῖν, ὅτι τὸ συνέχον τὴν δημοκρατίαν ὅρκος ἐστίν.

4. α) Να βρείτε τη σημασία των ομόρριζων παραγώγων της λέξης δίκη στις παρακάτω προ­
τάσεις:
- Παραπέμπεται σε τακτική δικάσιμο.
- Οι διάδικοι αρνήθηκαν το συμβιβασμό.
- Η εκδίκαση της υπόθεσης έγινε ενώπιον ακροατηρίου.
β) Να σχηματίσετε προτάσεις με τις παρακάτω λέξεις: δικαστήριο, δικαιοσύνη, δικαστικός,
καταδίκη.

5. Να συμπληρώσετε τις επόμενες προτάσεις επιλέγοντας τη σωστή λέξη απ’ την παρένθεση:
α) Η εθνική κυριαρχία είναι..................(άπρακτη, αδιαπραγμάτευτη, διαπραγματευτική).
β) Οι εφοριακοί έχουν ως κύριο έργο τους την..................των φόρων (διάπραξη, αντίπραξη,
είσπραξη).
γ) Το δικαστήριο ζήτησε..................από εμπειρογνώμονες (πραγματογνωμοσύνη, δικαιοπρα­
ξία, διαπραγμάτευση).

6. τὸν δῆμον: Με τις παραγωγικές καταλήξεις -της, -ιος, -τικός, -κότητα κ.λπ. να σχημα­
τίσετε παράγωγες λέξεις και να συμπληρώσετε τα κενά απαντώντας στα ερωτήματα που ακο­
λουθούν. Πώς λέγεται:
α) Ο πολίτης κάποιου δήμου..................
β) Αυτός που εκτελεί όσους καταδικάστηκαν σε θάνατο..................
γ) Ο κίνδυνος που απειλεί την ασφάλεια του κοινωνικού συνόλου..................
 44 Ἀμφιλύκη

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Συνηρημένοι τύποι

β΄ ενικό γ΄ πληθυντικό β΄ ενικό γ΄ πληθυντικό

ενεστώτα ενεστώτα ενεστώτα ενεστώτα
οριστ. διηγεῖ(-ῇ) διηγοῦνται οριστ. πλεῖς πλέουσι(ν)
υποτ. διηγῇ διηγῶνται υποτ. πλέῃς πλέωσι(ν)
ευκτ. διηγοῖο διηγοῖντο ευκτ. πλέοις πλέοιεν
προστ. διηγοῦ διηγείσθων προστ. πλεῖ πλεόντων

οριστ. δεῖς δέουσι(ν) οριστ. κατηγορεῖς κατηγοροῦσι(ν)

υποτ. δέῃς δέωσι(ν) υποτ. κατηγορῇς κατηγορῶσι(ν)
ευκτ. δέοις δέοιεν ευκτ. κατηγοροῖς (-οίης) κατηγοροῖεν
Φιλολογικό υλικό

προστ. δεῖ δεόντων προστ. κατηγόρει κατηγορούντων

οριστ. συμπλεῖς συμπλέουσι(ν) οριστ. ἐγγυᾷ ἐγγυῶνται

υποτ. συμπλέῃς συμπλέωσι(ν) υποτ. ἐγγυᾷ ἐγγυῶνται
ευκτ. συμπλέοις συμπλέοιεν ευκτ. ἐγγυῷο ἐγγυῷντο
προστ. σύμπλει συμπλεόντων προστ. ἐγγυῶ ἐγγυάσθων

οριστ. καθορᾷς καθορῶσι(ν)

υποτ. καθορᾷς καθορῶσι(ν)
ευκτ. καθορῷς (-ῴης) καθορῷεν
προστ. καθόρα καθορώντων

2. Λεπτομερής συντακτική ανάλυση και μετάφραση

α) Τοὺς νόμους τοῦ Σόλωνος ἀεὶ χρὴ φυλάττειν ἡμᾶς (= Πάντοτε πρέπει να διατηρούμε
εμείς τους νόμους του Σόλωνα)
χρὴ: απρόσωπο ρήμα.
φυλάττειν: τελικό απρφ. υποκείμενο στο χρὴ.
ἡμᾶς: υποκ. στο φυλάττειν (ετεροπροσωπία).
τοὺς νόμους: αντικείμενο στο φυλάττειν.
τοῦ Σόλωνος: γενική του δημιουργού ή γενική κτητική στο τοὺς νόμους.
ἀεὶ: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο χρὴ.
β) Θεμιστοκλῆς ἔλεγεν Ἀθηναίοις πάντων τῶν Ἑλλήνων ἄρχειν (= Ο Θεμιστοκλής προ­
έτρεπε τους Αθηναίους να εξουσιάζουν όλους τους Έλληνες).
ἔλεγεν: προτρεπτικό ρήμα.
Θεμιστοκλῆς: υποκείμενο στο ἔλεγεν.
Ἀθηναίοις: έμμεσο αντικείμενο στο ἔλεγεν.
ἄρχειν: τελικό απρφ. άμεσο αντικείμενο στο ἔλεγεν.
Ἀθηναίους: (εννοείται) υποκείμενο στο ἄρχειν (ετεροπροσωπία).
τῶν Ἑλλήνων: αντικείμενο στο ἄρχειν.
πάντων: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τῶν Ἑλλήνων.

γ) Συμβουλεύω σοι τὴν ἀλήθειαν λέγειν (= Σε συμβουλεύω να λες την αλήθεια).

συμβουλεύω: προτρεπτικό ρήμα.
ἐγώ: (εννοείται) υποκείμενο στο συμβουλεύω.
σοι: έμμεσο αντικείμενο στο συμβουλεύω.
λέγειν: τελικό απρφ., άμεσο αντικείμενο στο συμβουλεύω.
σε: (εννοείται) υποκείμενο στο λέγειν (ετεροπροσωπία).
τὴν ἀλήθειαν: αντικείμενο στο λέγειν.
 Ἀμφιλύκη 45
δ) Οὐκ ἀνέχεσθε τοὺς βουλομένους λέγειν ὑμῖν πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν (= Δεν ανέχεστε
αυτούς που θέλουν να σας λένε όλη την αλήθεια).
οὐκ ἀνέχεσθε: προτρεπτικό ρήμα.
ὑμεῖς: (εννοείται) υποκείμενο στο «οὐκ ἀνέχεσθε».
τοὺς βουλομένους: επιθ. μτχ., αντικείμενο στο «οὐκ ἀνέχεσθε».
τοὺς: υποκ. στο βουλομένους.
λέγειν: τελικό απρφ., αντικείμενο στο «τούς βουλομένους».
τοὺς βουλομένους: (εννοείται) υποκείμενο στο λέγειν (ετεροπροσωπία).
ὑμῖν: έμμεσο αντικείμενο στο λέγειν.
τὴν ἀλήθειαν: άμεσο αντικείμενο στο λέγειν.
πᾶσαν: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τὴν ἀλήθειαν.

ε) Ἀλέξανδρος ἤλπιζε κύριος ἁπάσης τῆς Ἀσίας γενήσεσθαι (= Ο Αλέξανδρος ήλπιζε ότι
θα γίνει κύριος όλης γενικά της Ασίας).
Φιλολογικό υλικό

ἤλπιζε: ρήμα.
Ἀλέξανδρος: υποκείμενο στο ἤλπιζε.
γενήσεσθαι: ειδικό απρφ., αντικείμενο στο ἤλπιζε.
Ἀλέξανδρος: (εννοείται) υποκείμενο στο γενήσεσθαι (ταυτοπροσωπία).
κύριος: κατηγορούμενο στο υποκείμενο του γενήσεσθαι (Ἀλέξανδρος).
τῆς Ἀσίας: γενική αντικειμενική στο κύριος.
ἁπάσης: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο της Ἀσίας.

Σημείωση: Τα ρήματα ὑπισχνοῦμαι (= υπόσχομαι), ἐπαγγέλλομαι (= υπόσχομαι), ὄμνυμι (=

ορκίζομαι), ἐλπίζω, προσδοκάω, -ῶ παίρνουν ως αντικείμενο ειδικό απαρέμφατο σε χρόνο μέλλο­
ντα.

3. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις στα παραδείγματα

που ακολουθούν. Να γίνει λεπτομερής συντακτική ανάλυση και μετάφραση στα παρα-
δείγματα.
α) Λέγουσιν οἱ σοφισταὶ ὡς οὐδὲν δέονται χρημάτων (= Λένε οι σοφιστές ότι τάχα δεν
έχουν ανάγκη καθόλου από χρήματα).
- Λέγουσιν οἱ σοφισταὶ: κύρια πρόταση.
λέγουσιν: λεκτικό ρήμα.
οἱ σοφισταὶ: υποκείμενο στο λέγουσιν.
ὡς...χρημάτων: ειδική πρόταση ως αντικείμενο στο λέγουσιν.
- ὡς (οἱ σοφισταὶ) οὐδὲν δέονται χρημάτων: δευτερεύουσα ειδική πρόταση. Εισάγεται με
τον ειδικό σύνδεσμο ὡς. Εκφέρεται με οριστική (δέονται). Χρησιμεύει ως αντικείμενο στο λεκτι­
κό ρήμα «λέγουσιν».
δέονται: ρήμα (μέσο - μεταβατικό).
οἱ σοφισταὶ: υποκείμενο στο δέονται.
χρημάτων: αντικείμενο στο δέονται.
οὐδὲν: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο δέονται (ή σύστοιχο αντικείμενο στο
δέονται).

β) Ὅ μέλλεις ποιεῖν μὴ λέγε (= Αυτό που σκοπεύεις να κάνεις να μην το λες).

- μὴ λέγε: κύρια πρόταση.
μὴ λέγε: ρήμα.
σὺ: (εννοείται) υποκείμενο στο «μὴ λέγε».
ὅ μέλλεις ποιεῖν: αναφορική πρόταση ως αντικείμενο στο «μὴ λέγε».
- Ὅ μέλλεις ποιεῖν: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντω­
νυμία ὅ. Χρησιμεύει ως αντικείμενο στο «μὴ λέγε».
μέλλεις: ρήμα.
 46 Ἀμφιλύκη
σὺ: (εννοείται) υποκείμενο στο μέλλεις.
ποιεῖν: τελικό απρφ., αντικείμενο στο μέλλεις.
σὺ: (εννοείται) υποκείμενο στο ποιείν (ταυτοπροσωπία).
ὅ (ποίημα): σύστοιχο αντικείμενο στο ποιεῖν.

γ) Ὅ,τι ἂν ποιῇς, νόμιζε τοὺς θεοὺς ὁρᾶν [= Οτιδήποτε κάνεις, να πιστεύεις ότι (το) βλέ­
πουν οι θεοί].
- νόμιζε ὁρᾶν τοὺς θεοὺς: κύρια πρόταση.
νόμιζε: δοξαστικό ρήμα.
σὺ: (εννοείται) υποκείμενο στο νόμιζε.
ὁρᾶν: ειδικό απρφ., αντικείμενο στο νόμιζε.
τοὺς θεοὺς: υποκείμενο στο ὁρᾶν (ετεροπροσωπία).
- ὅ,τι ἂν ποιῇς: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. Το «ἂν» είναι αοριστολογικό. Εισάγεται
με την αναφορική αντωνυμία ὅ,τι. Εκφέρεται με υποτακτική (ποιῇς). Χρησιμεύει ως αντικ. στο
Φιλολογικό υλικό

ὁρᾶν.
ποιῇς: ρήμα.
σὺ: (εννοείται) υποκείμενο στο ποιῇς.
ὅ,τι (ποίημα): σύστοιχο αντικείμενο στο ποιῇς.

δ) Ἠγγέλθη ὅτι ἡττημένοι εἶεν οἱ Λακεδαιμόνιοι τῇ ναυμαχίᾳ (= Αναγγέλθηκαν ότι νι­

κήθηκαν οι Σπαρτιάτες στη ναυμαχία).
- ἠγγέλθη: απρόσωπο ρήμα - ιστορικού χρόνου (παθ. αορ. β΄).
- ὅτι οἱ Λακεδαιμόνιοι ἡττημένοι εἶεν τῇ ναυμαχίᾳ: δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρό­
ταση. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο ὅτι (για δήλωση αντικειμενικής κρίσης). Εκφέρεται με
ευκτική του πλαγίου λόγου (ἡττημένοι εἶεν), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου - αορί­
στου (ἠγγέλθη). Χρησιμεύει ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα που δηλώνει αγγελία (ἠγγέλθη).
ἡττημένοι εἶεν: ρήμα (ευκτική του πλαγίου λόγου).
οἱ Λακεδαιμόνιοι: υποκείμενο στο «ἡττημένοι εἶεν».
τῇ ναυμαχίᾳ: δοτική του χρόνου στο «ἡττημένοι εἶεν».

ε) Τοῦτο ὑμᾶς δεῖ μαθεῖν, ὅτι τὸ συνέχον τὴν δημοκρατίαν ὅρκος ἐστίν (= Πρέπει να
μάθετε εσείς αυτό, ότι δηλαδή αυτό που συγκρατεί τη δημοκρατία είναι ο όρκος).
- Δεῖ μαθεῖν ὑμᾶς τοῦτο: κύρια πρόταση.
δεῖ: απρόσωπο ρήμα.
μαθεῖν: τελικό απρφ., υποκείμενο στο δεῖ.
ὑμᾶς: υποκείμενο στο μαθεῖν (ετεροπροσωπία).
τοῦτο (= τὴν μάθησιν ταύτην): σύστοιχο αντικείμενο στο μαθεῖν.
- ὅτι ὅρκος ἐστί τὸ συνέχον τὴν δημοκρατίαν: δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρότα­
ση. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο ὅτι (για δήλωση αντικειμενικής κρίσης). Εκφέρεται με
οριστική (ἐστί) για δήλωση αντικειμενικής κρίσης. Χρησιμεύει ως επεξήγηση στο ουδέτερο της
δεικτικής αντωνυμίας (τοῦτο).
ἐστί: συνδετικό ρήμα.
ὅρκος: υποκείμενο στο ἐστί.
τὸ συνέχον: επιθ. μτχ. ως κατηγορούμενο στο υποκείμενο του «ἐστί» (ὅρκος).
τὸ: υποκείμενο στο συνέχον.
τὴν δημοκρατίαν: αντικείμενο στη μτχ. «τὸ συνέχον».
4. α) Σημασία των ομόρριζων παραγώγων
τακτική δικάσιμος: ορισμένη μέρα που καθορίζεται απ’ το δικαστήριο για τη διεξαγωγή της
δίκης.
διάδικοι: στην αστική δίκη οι διάδικοι είναι ο ενάγων και ο εναγόμενος, ενώ στην ποινική
δίκη οι διάδικοι είναι ο κατήγορος και ο κατηγορούμενος.
εκδίκαση: η διεξαγωγή της δίκης, η συζήτηση μιας υπόθεσης ενώπιον του δικαστηρίου για
 Ἀμφιλύκη 47
την έκδοση της απόφασης, η διεκπεραίωση μιας δίκης.

4. β) Προτάσεις
- Ο πρόεδρος του δικαστηρίου έδιωξε απ’ την αίθουσα όλους τους ταραξίες.
- Η δικαιοσύνη είναι αρετή και απονομή του δικαίου απ’ τους δικαστές.
- Χωρίς δικαστικό αντιπρόσωπο δεν είναι δυνατόν να διενεργηθούν δημοτικές και εθνικές
εκλογές.
- Η θανατική καταδίκη έχει ουσιαστικά καταργηθεί στην Ελλάδα.

5. Συμπλήρωση κενών
α) Η εθνική κυριαρχία είναι αδιαπραγμάτευτη.
β) Οι εφοριακοί έχουν ως κύριο έργο τους την είσπραξη των φόρων.
γ) Τφ δικαστήριο ζήτησε πραγματογνωμοσύνη από εμπειρογνώμονες.
Φιλολογικό υλικό

6. Συμπλήρωση κενών
α) Ο πολίτης κάποιου δήμου λέγεται δημότης.
β) Αυτός που εκτελεί όσους καταδικάστηκαν σε θάνατο λέγεται δήμιος.
γ) Ο κίνδυνος που απειλεί την ασφάλεια του κοινωνικού συνόλου λέγεται δημόσιος.
 48 Ἀμφιλύκη

ίου
κε
Λυ
Α΄

Νεοελληνική γλώσσα
ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΑ
ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΑ ΛΥΚΕΙΑ
Τρίτη 25 Ιουνίου 2013
ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Φιλολογικό υλικό

Κείμενο 1
Μεγάλο μέρος των διαθέσιμων πόρων δαπανάται στην προσπάθεια να δημιουργήσουμε σχολεία που να
παρέχουν ποιοτική εκπαίδευση για τους μαθητές. Εντούτοις, αναζητώντας τις πλέον πρόσφατες τεχνολο-
γικές εξελίξεις για να κάνουμε την εκπαίδευση πιο αποτελεσματική, μπορεί να παραμελήσουμε τη θεμελι-
ώδη ανάγκη για ένα ασφαλές σχολικό περιβάλλον στο οποίο οι μαθητές να αισθάνονται ευπρόσδεκτοι, να
μαθαίνουν και να αναπτύσσονται.
Εάν ένα σχολείο δεν είναι ασφαλές, οι συνέπειες για τα παιδιά είναι πολλές. Επιπλέον, εάν οι ίδιοι οι
μαθητές δεν αισθάνονται ασφαλείς μέσα στο σχολείο, οι συνέπειες είναι εξίσου σοβαρές για το σχολείο και
τους εκπαιδευτικούς. Μέσα στο σχολικό περιβάλλον αυξάνονται οι βανδαλισμοί στον εξοπλισμό και στις
εγκαταστάσεις του σχολείου (φθορές, εμφάνιση γκράφιτι στους τοίχους και τα θρανία, κτλ.), κλιμακώνε-
ται η ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι στους εκπαιδευτικούς, οξύνονται οι συγκρούσεις μεταξύ ομάδων
μαθητών και, γενικά, οι νέοι αδυνατούν να επικεντρωθούν στη μαθησιακή διαδικασία. [... ]
Ομοίως, εάν ένα σχολείο δεν μεταδίδει στους μαθητές την αίσθηση ότι είναι φιλόξενο, εκείνοι θα αντι-
δράσουν, όπως όταν αισθάνονται ανασφαλείς. Θα κλείσουν τα κανάλια επικοινωνίας με το σχολείο και θα
προσπαθήσουν να ορθώσουν γύρω τους ένα προστατευτικό τείχος το οποίο δεν θα επιτρέπει να τους αγ-
γίξουν οι προσπάθειες των εκπαιδευτικών του σχολείου να τους μορφώσουν. Η δημιουργία ενός φιλόξενου
σχολείου συμβαδίζει με την ασφάλεια. Εάν το σχολικό περιβάλλον δεν αποπνέει ζεστασιά, οι μαθητές θα
αισθάνονται ανήσυχοι και δεν θα συμμετέχουν πλήρως στην εκπαιδευτική διαδικασία, ανεξάρτητα από το
πόσο εντατικά το σχολείο προσπαθεί να διασφαλίσει τη συμμετοχή αυτή.[...]
Επομένως, θεωρούμε ότι η δημιουργία ενός ασφαλούς και φιλόξενου σχολικού περιβάλλοντος είναι μια
θεμελιώδης έννοια την οποία όλα τα σχολεία πρέπει να λάβουν υπόψη, σε μια προσπάθεια να εκπαιδεύσουν
επιτυχώς τα παιδιά όλου του πλανήτη.
John E. Mayer, Δημιουργώντας ένα ασφαλές και φιλόξενο σχολείο,
μετάφραση Πέτρος Κλιάπης, Unesco,
International Academy of Education, 2007(διασκευή),

Κείμενο 2
Πολύς λόγος έχει γίνει για τα ποικίλα συνθήματα που βλέπουμε καθημερινά να λερώνουν τους τοίχους.
Είναι ένα φαινόμενο με αρχαία καταγωγή, που παρατηρείται έντονα και στις μέρες μας, στους δρόμους
κυρίως των μεγαλουπόλεων, στις πανεπιστημιακές σχολές αλλά και σε άλλα δημόσια κτίρια, ακόμα και σε
αρχαία μνημεία του ελληνικού χώρου.
Επειδή πολλά άρθρα έχουν δημοσιευτεί για τα αναγραφόμενα στους τοίχους και τη σημασία τους, ας
αναφερθούμε σε κάτι άλλο σχετικό, στα γκράφιτι των σχολικών θρανίων, κυρίως Γυμνασίων και Λυκείων.
Τα παιδιά επιμένουν να γράφουν με ό,τι βρουν, μολύβι, στυλό, μαρκαδόρο, μπογιά, ακόμη και διορθωτι-
κό, και δεν πτοούνται από τις απαγορεύσεις του σχολείου και τις συμβουλές των καθηγητών τους ή, ακόμη,
και από τις κυρώσεις για τη φθορά των θρανίων τους. Πολλά γκράφιτι σβήνονται, για να ξαναγραφτούν
λίγο αργότερα, κι άλλα διατηρούνται μόνιμα και ανεξίτηλα.
 Ἀμφιλύκη 49
Σίγουρα, τα γκράφιτι αποτελούν έναν τρόπο έκφρασης και επικοινωνίας, ακόμα και εκτόνωσης των
μαθητών, που πολύ συχνά, κουρασμένοι από τα μαθήματα, αντί να παρακολουθούν, προτιμούν να γράφουν
στα θρανία τους.
Μ’ αυτόν τον τρόπο τα παιδιά εκφράζουν τα συναισθήματά τους, τον ψυχικό τους κόσμο, τη διάθεση
της στιγμής, τις επιθυμίες, τα όνειρα και τις ελπίδες τους. Καταθέτουν τις σκέψεις τους, τη φιλοσοφία
τους για τη ζωή και τον κόσμο, τη γνώμη τους για το σχολείο, και φανερώνουν τα κοινωνικά τους πρότυπα,
τα οποία συχνά μπορεί να είναι αρνητικά, αφού τα παιδιά είναι φυσικό να επηρεάζονται από τις αξίες και
τα ινδάλματα της καταναλωτικής - ατομιστικής κοινωνίας των μεγάλων. Βέβαια, πολλά παιδιά διαμαρ-
τύρονται για την υπάρχουσα κατάσταση, ζητώντας ένα όμορφο κόσμο ειρήνης, αγάπης και φιλίας. Τέλος,
υπάρχουν και παιδιά που διακατέχονται απλώς από την αρχέγονη επιθυμία του ανθρώπου να διαιωνίσει το
όνομά του γράφοντάς το κάπου, ή από ένα συναίσθημα πρόσκαιρης ιδιοκτησίας.
Σ. Σαρρή, «Τα Graffiti των θρανίων», στο Νέα Ελληνικά,
Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια, Α’ τάξη 1ου Κύκλου,
ΟΕΔΒ, Αθήνα 1999, σ. 23-26 (διασκευή)
Φιλολογικό υλικό

Κείμενο 3

Ερωτήσεις κατανόησης
1. Να χαρακτηρίσεις με την ένδειξη Σωστό - Λάθος τις προτάσεις που ακολουθούν:
α) Σύμφωνα με το κείμενο 1,
η αποτελεσματική εκπαίδευση
δεν εξαρτάται μόνο από τις τεχνολογικές εξελίξεις.

β) Το κείμενο 1 υποστηρίζει ότι η έννοια

του φιλόξενου σχολείου συνδέεται
με την ασφάλεια που αισθάνεται ο μαθητής σε αυτό.

γ) Στο κείμενο 2 υποστηρίζεται

ότι τα γκράφιτι δεν είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο.

δ) Κατά τον συγγραφέα του κειμένου 2,

στα γκράφιτι αποτυπώνονται
τα συναισθήματα και οι αξίες των παιδιών.

ε) Ο συγγραφέας του κειμένου 2

κατακρίνει τη συνήθεια των μαθητών να γράφουν στα θρανία.

Μονάδες 10
 50 Ἀμφιλύκη
2. Για ποιους λόγους οι μαθητές καταφεύγουν στα γκράφιτι:
α) σύμφωνα με το κείμενο 1;
β) σύμφωνα με το κείμενο 2;
Μονάδες 10
3. παρέχουν, συνέπειες, θεωρούμε, θεμελιώδης, ποικίλα: Να αντικαταστήσεις την καθεμία
από τις παραπάνω λέξεις, που έχουν υπογραμμιστεί στα κείμενα 1 και 2, με μία συνώνυμη, έτσι ώστε να
μην αλλάζει το νόημα.
Μονάδες 10
4. Να μετατρέψετε τη σύνταξη των παρακάτω προτάσεων από ενεργητική σε παθητική ή από παθητική
σε ενεργητική:
α) Τα παιδιά δεν πτοούνται από τις απαγορεύσεις του σχολείου.
β) Πολλά γκράφιτι σβήνονται από τα παιδιά, για να ξαναγραφτούν λίγο αργότερα.
Μονάδες 6
Φιλολογικό υλικό

Παραγωγή λόγου
Σε πολλούς τοίχους και θρανία του σχολείου σου εμφανίζονται γκράφιτι όπως αυτά του Κειμένου 3. Σε
γενική συνέλευση των μαθητών να προτείνεις τρόπους για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλή-
ματος, αιτιολογώντας τις προτάσεις σου. Να γράψεις το κείμενο της ομιλίας σου σε 250 λέξεις περίπου.
Μονάδες 24

Σημείωση: Περιεχόμενο (= Μονάδες 12) - Μορφή κειμένου (= Μονάδες 8) - Δομή (= Μονάδες 4)

 Ἀμφιλύκη 51
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ
1. Να χαρακτηρίσεις με την ένδειξη Σωστό - Λάθος τις προτάσεις που ακολουθούν:
α) Σύμφωνα με το κείμενο 1,
η αποτελεσματική εκπαίδευση ΣΩΣΤΟ
δεν εξαρτάται μόνο από τις τεχνολογικές εξελίξεις.

β) Το κείμενο 1 υποστηρίζει ότι η έννοια

του φιλόξενου σχολείου συνδέεται ΣΩΣΤΟ
με την ασφάλεια που αισθάνεται ο μαθητής σε αυτό.

γ) Στο κείμενο 2 υποστηρίζεται

ότι τα γκράφιτι δεν είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο. ΣΩΣΤΟ

δ) Κατά τον συγγραφέα του κειμένου 2,

Φιλολογικό υλικό

στα γκράφιτι αποτυπώνονται ΣΩΣΤΟ

τα συναισθήματα και οι αξίες των παιδιών.

ε) Ο συγγραφέας του κειμένου 2

κατακρίνει τη συνήθεια των μαθητών ΛΑΘΟΣ
να γράφουν στα θρανία.

2. Για ποιους λόγους οι μαθητές καταφεύγουν στα γκράφιτι:

α) σύμφωνα με το κείμενο 1;
Οι μαθητές καταφεύγουν στα γκράφιτι, επειδή δεν αισθάνονται ασφαλείς μέσα στο σχολείο κι επειδή
δεν τους μεταδίδει την αίσθηση ότι είναι φιλόξενο.
β) σύμφωνα με το κείμενο 2;
Οι μαθητές καταφεύγουν στα γκράφιτι, επειδή θέλουν να επικοινωνήσουν και να εκφράσουν τα συναι-
σθήματά τους κουρασμένοι απ’ τα σχολικά μαθήματα. Επίσης, επειδή θέλουν να εκφράσουν τον ψυχικό
τους κόσμο, τη διάθεση της στιγμής, τις επιθυμίες, τα όνειρα και τις ελπίδες τους. Με τα γκράφιτι θέλουν
να καταθέσουν τις σκέψεις τους, τη φιλοσοφία τους για τη ζωή και τον κόσμο, τη γνώμη τους για το σχο-
λείο, να διαμαρτυρηθούν για την υπάρχουσα κατάσταση. Υπάρχουν και παιδιά που θέλουν να διαιωνίσουν
το όνομά τους ή θέλουν να νιώσουν ότι κάτι τους ανήκει, έστω και πρόσκαιρα.

3. παρέχουν, συνέπειες, θεωρούμε, θεμελιώδης, ποικίλα: Να αντικαταστήσεις την καθεμία

από τις παραπάνω λέξεις, που έχουν υπογραμμιστεί στα κείμενα 1 και 2, με μία συνώνυμη, έτσι ώστε να
μην αλλάζει το νόημα.

Συνώνυμα
παρέχουν: δίνουν, προσφέρουν
συνέπειες: επιπτώσεις, αποτελέσματα
θεωρούμε: νομίζουμε, πιστεύουμε
θεμελιώδης: κύρια, βασική
ποικίλα: διάφορα

4. Να μετατρέψετε τη σύνταξη των παρακάτω προτάσεων από ενεργητική σε παθη-

τική ή από παθητική σε ενεργητική:
α) Τα παιδιά δεν πτοούνται από τις απαγορεύσεις του σχολείου (παθητική σύνταξη)
- Οι απαγορεύσεις του σχολείο δεν πτοούν τα παιδιά (ενεργητική σύνταξη)
β) Πολλά γκράφιτι σβήνονται από τα παιδιά, για να ξαναγραφτούν λίγο αργότερα (παθητική σύνταξη)
- Τα παιδιά σβήνουν πολλά γκράφιτι, για να ξαναγράψουν λίγο αργότερα (ενεργητική σύνταξη)
 52 Ἀμφιλύκη
Παραγωγή λόγου
Σε πολλούς τοίχους και θρανία του σχολείου σου εμφανίζονται γκράφιτι όπως αυτά
του Κειμένου 3. Σε γενική συνέλευση των μαθητών να προτείνεις τρόπους για την
αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήματος, αιτιολογώντας τις προτάσεις σου. Να
γράψεις το κείμενο της ομιλίας σου σε 250 λέξεις περίπου.

Αγαπητές συμμαθήτριες κι αγαπητοί συμμαθητές,

στη γενική συνέλευσή μας έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Τελευταία μέσα στο
σχολικό μας περιβάλλον αυξάνονται οι βανδαλισμοί στον εξοπλισμό και στις εγκαταστάσεις του σχολεί-
ου μας. Εμφανίζονται γκράφιτι στα θρανία και στους τοίχους. Πολλά παιδιά καταφεύγουν στα γκράφιτι,
επειδή θεωρούν ότι το σχολείο είναι αφιλόξενο. Γράφουν με ό,τι βρουν (μολύβι, στυλό, μαρκαδόρο, μπογιά,
διορθωτικό). Δεν υπολογίζουν τις απαγορεύσεις του σχολείου. Ίσως με τα γκράφιτι θέλουν να εκφράσουν
τα συναισθήματά τους, να επικοινωνήσουν με άλλα παιδιά, να διαμαρτυρηθούν για την κατάσταση που
επικρατεί στο σχολείο, να διαιωνίσουν το όνομά τους.
Φιλολογικό υλικό

Βέβαια παρατηρούνται καθημερινά διάφορα συνθήματα στους τοίχους κυρίως των μεγαλουπόλεων,
στις πανεπιστημιακές σχολές, σε δημόσια κτίρια. Τα γκράφιτι δεν είναι μόνο ένα σύγχρονο φαινόμενο.
Υπάρχουν ακόμα και σε αρχαία μνημεία του ελληνικού χώρου.
Επειδή τα γκράφιτι δείχνουν ότι δεν είμαστε πολιτισμένοι μαθητές, θα προσπαθήσω να σας ενημερώσω,
να σας προβληματίσω και να σας ευαισθητοποιήσω. Πρέπει όλοι μας να κατανοήσουμε ότι η καθαριότητα
του σχολείου μας είναι δική μας υπόθεση!
Δεν πρέπει να καταδεχόμαστε στο σχολείο μας, που είναι το «δεύτερο σπίτι μας», να μουντζουρώνουμε
τους τοίχους των αιθουσών και να γράφουμε πάνω στα θρανία μας. Είναι ανάγκη ν’ αλλάξουμε τη βρόμικη
και δυσάρεστη εικόνα του σχολείου μας. Ως ώριμοι και υπεύθυνοι μαθητές ν’ αναλάβουμε πρωτοβουλίες
για να εξαφανίσουμε τα γκράφιτι.
Παράλληλα, πρέπει να πείσουμε τους συμμαθητές μας να γίνουν ευαίσθητοι στη διατήρηση της καθαρι-
ότητας στο σχολικό περιβάλλον. Να τοποθετήσουμε σε κάθε σχολική αίθουσα το σύνθημα: « Όχι τα γκράφι-
τι στο σχολείο, Ναι στο καθαρό και υγιεινό σχολικό περιβάλλον». Έτσι το σχολείο θα είναι για μας φιλόξενο
και θα μας γεμίζει χαρά και λαχτάρα, όχι λύπη και απογοήτευση. Με τις πρωτοβουλίες μας θα δείξουμε και
στους καθηγητές μας ότι είμαστε υπεύθυνοι, ελεύθεροι και δημοκρατικοί νέοι.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας
 Ἀμφιλύκη 53

ίου
κε
Λυ
Α΄

Αρχαία ελλ. θεματογραφία

Νομική Αθήνας 1951

ΘΕΜΑ
Ξενοφῶντος Κύρου Παιδεία 1, 3, 17-18
Φιλολογικό υλικό

Ἦν δὲ ἡ δίκη τοιαύτη. Παῖς μέγας μικρὸν ἔχων χιτῶνα παῖδα μικρὸν μέγαν ἔχοντα χιτῶνα
ἐκδύσας αὐτὸν τὸν μὲν ἑαυτοῦ ἐκεῖνον ἠμφίεσε, τὸν δ᾽ ἐκείνου αὐτὸς ἐνέδυ. Ἐγὼ οὖν τούτοις
δικάζων ἔγνων βέλτιον εἶναι ἀμφοτέροις τὸν ἁρμόττοντα ἑκάτερον χιτῶνα ἔχειν. Ἐν τούτῳ δή
με ἔπαισεν ὁ διδάσκαλος, λέξας ὅτι ὁπότε μὲν τοῦ ἁρμόττοντος εἴην κριτής, οὕτω δέοι ποιεῖν,
ὁπότε δὲ κρῖναι δέοι ποτέρου ὁ χιτὼν εἴη, τοῦτ᾽ ἔφη σκεπτέον εἶναι τίς κτῆσις δικαία ἐστί,
πότερα τὸ βίᾳ ἀφελόμενον ἔχειν ἢ τὸ ποιησάμενον ἢ πριάμενον κεκτῆσθαι· ἐπεὶ δὲ [ἔφη] τὸ μὲν
νόμιμον δίκαιον εἶναι, τὸ δὲ ἄνομον βίαιον, σὺν τῷ νόμῳ ἐκέλευεν ἀεὶ τὸν δικαστὴν τὴν ψῆφον
τίθεσθαι. Οὕτως ἐγώ σοι, ὦ μῆτερ, τά γε δίκαια παντάπασιν ἤδη ἀκριβῶ· ἢν δέ τι ἄρα προσδέω-
μαι, ὁ πάππος με, ἔφη, οὗτος ἐπιδιδάξει.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
δίκη = διαδικασία, αντικείμενο δίκης, ἐκδύσας (χρονική μτχ.) = αφού έγδυσε, ἠμφίεσε (γ΄
εν. αορ. του ἀμφιέννυμι = ντύνω), ἀμφιέννυμι τινά τι = ντύνω κάποιον με κάτι, τὸν δ’ ἐκεί-
νου αὐτὸς ἐνέδυ = ντύθηκε αυτός τον χιτώνα εκείνου, γιγνώσκω = γνωρίζω, κρίνω, βέλτιον
εἶναι ἀμφοτέροις = ότι καλύτερα είναι και για τους δύο, ἑκάτερον (τῶν παίδων) ἔχειν τὸν
ἁρμόττοντα χιτῶνα = ο καθένας (από τα παιδιά) να έχει τον ταιριαστό χιτώνα, παίω = χτυπώ,
ὁπότε δὲ δέοι κρῖναι ποτέρου εἴη ὁ χιτὼν = όσες φορές πρέπει να κρίνω σε ποιον από τους
δύο ανήκει ο χιτώνας, σκεπτέον εἶναι (= δεῖν σκοπεῖν) = πρέπει να εξετάζει κανείς, τὸν
βίᾳ ἀφελόμενον ἔχειν = να τον έχει εκείνος που τον άρπαξε με τη βία, ἢ τὸν ποιησάμενον ἢ
τὸν πριάμενον κεκτῆσθαι = ή να τον κατέχει εκείνος που τον έφτιαξε ή τον αγόρασε (για τον
εαυτό του), πριάμενον = (μτχ. αορ. του ὠνέομαι - οῦμαι = αγοράζω), σὺν τῷ νόμῳ = σύμ­
φωνα με το νόμο, ἐκέλευεν ἀεὶ τὸν δικαστὴν τὴν ψῆφον τίθεσθαι (ψηφίζεσθαι) = διέταξε
πάντοτε ο δικαστής να εκδίδει απόφαση/να αποφασίζει, τίθεμαι τὴν ψῆφον (δικανικός όρος)
= αποφασίζω, εκδίδω απόφαση, οὕτως ἐγὼ σοι ἀκριβῶ = έτσι εγώ σου εξιστορώ με ακρίβεια,
σοι = δοτική ηθική, παντάπασιν = καθολοκληρίαν, εντελώς, ἤν δὲ τι ἄρα προσδέωμαι = αν
τυχόν έχω ακόμη ανάγκη από κάτι, προσέτι δέομαι = έχω ακόμη ανάγκη (έλλειψη), χρειάζομαι
επιπλέον, ἀκριβόω-ῶ = γνωρίζω/διηγούμαι με ακρίβεια, ἐπιδιδάσκω = διδάσκω συμπληρωμά­
τικα, διδάσκω με ακρίβεια, οὗτος (= ὅδε) = αυτός εδώ (ο πάππος μου).

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. ἠμφίεσε: Να αναγνωριστεί και να αντικασταθεί στην οριστική όλων των χρόνων.
2. ἐκδύσας, ἐνέδυ, ἀφελόμενον, πριάμενον: Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι και να γίνει
χρονική αντικατάσταση.
3. ἐνέδυ, ἔγνων, δέοι, προσδέωμαι: Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο β΄ ενικό του
ίδιου χρόνου.
4. παῖς μέγας, τίς κτῆσις: Να κλιθούν μαζί στον ενικό και πληθυντικό αριθμό.
5. Να βρεθεί ο υποθετικός λόγος του κειμένου και να χαρακτηριστεί.
6. Να βρεθεί και να τραπεί σε ευθύ λόγο o πλάγιος λόγος του κειμένου.
 54 Ἀμφιλύκη
Σημείωση: Οι παρατηρήσεις 1, 5, 6 δόθηκαν στις εισαγωγικές εξετάσεις 1951.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ἡ δίκη δὲ ἦν Η δίκη ήταν
τοιαύτη. τέτοια/η εξής:
Παῖς μέγας (Ένα) παιδί μεγαλόσωμο/
μεγάλο στο ανάστημα
ἔχων μικρὸν χιτῶνα που είχε μικρό χιτώνα/πουκάμισο,
ἐκδύσας μικρὸν παῖδα αφού έγδυσε (ένα) μικρό παιδί/
αφού αφαίρεσε από μικρό παιδί
ἔχοντα που είχε/φορούσε
μέγαν χιτῶνα μεγάλο χιτώνα
ἠμφίεσεν ἐκεῖνον έντυσε εκείνο
(μικρὸν παῖδα) (το μικρό παιδί)
αὐτὸν τὸν μὲν ἑαυτοῦ,
Φιλολογικό υλικό

με το δικό του (χιτώνα),

ἐνέδυ δ᾽ αὐτὸς και φόρεσε ο ίδιος
τὸν (χιτῶνα) ἐκείνου. το (χιτώνα) εκείνου.
Ἐγὼ οὖν δικάζων Εγώ λοιπόν δικάζοντας/όταν δίκαζα
τούτοις την υπόθεσή τους
ἔγνων βέλτιον εἶναι έκρινα/αποφάσισα ότι είναι καλύτερο
ἀμφοτέροις και για τους δύο
ἔχειν ἑκάτερον να έχει ο καθένας
χιτῶνα τὸν ἁρμόττοντα. το χιτώνα που (του) ταιριάζει.
Ἐν τούτῳ (τῷ χρόνῳ) δή Σε αυτή (την περίσταση) πάλι/
Για την απόφασή μου αυτή
με ἔπαισεν με χτύπησε
ὁ διδάσκαλος, λέξας ο δάσκαλος, αφού είπε
ὅτι οὕτω δέοι ότι έτσι πρέπει
ποιεῖν (ἐμέ), να κάνω (εγώ),
ὁπότε μὲν εἴην όσες φορές ήμουν
κριτής τοῦ ἁρμόττοντος, κριτής αυτού που ταιριάζει,
ὁπότε δὲ δέοι όσες φορές όμως πρέπει
κρῖναι να εξετάσω/να σκεφτώ
ποτέρου εἴη ὁ χιτὼν, σε ποιον ανήκε ο χιτώνας,
ἔφη σκεπτέον εἶναι είπε ότι πρέπει να εξετάζω
τοῦτ᾽ τίς ἐστί αυτό, δηλαδή ποια είναι
δικαία κτῆσις, δίκαιη κυριότητα,
πότερα ποια απ’ τις δύο
(δίκαιόν ἐστι) (είναι δίκαιο/νόμιμο)
ἔχειν (τὸν χιτῶνα) να έχει (το χιτώνα)
τὸ ἀφελόμενον αυτός που τον αφαίρεσε
βίᾳ με τη βία
ἢ κεκτῆσθαι ή να τον κατέχει
τὸ ποιησάμενον αυτός που τον έφτιαξε
(για τον εαυτό του)
τὸ πριάμενον· ή τον αγόρασε.
ἐπεὶ δὲ [ἔφη] επειδή λοιπόν είπε
τὸ μὲν νόμιμον ότι το νόμιμο
εἶναι δίκαιον, είναι δίκαιο,
τὸ δὲ ἄνομον ενώ το παράνομο,
(εἶναι) βίαιον, (ότι είναι) βίαιο,
ἐκέλευε τὸν δικαστὴν διέταζε το δικαστή
τὴν ψῆφον τίθεσθαι να βγάζει απόφαση
 Ἀμφιλύκη 55
ἀεὶ σὺν τῷ νόμῳ. πάντοτε σύμφωνα με το νόμο.
Οὕτως, ὦ μῆτερ, Έτσι, μητέρα μου,
ἐγώ σοι, εγώ για ευχαρίστησή σου
ἀκριβῶ ἤδη γνωρίζω με ακρίβεια πια
τά γε δίκαια τα σχετικά βέβαια με τη δικαιοσύνη/με το δίκαιο
καθολοκληρίαν/εντελώς.
παντάπασιν· αν όμως χρειάζομαι κάτι
ἢν δέ προσδέωμαι τι ίσως, είπε,
ἄρα, ἔφη, ο πάππος (μου) αυτός εδώ
ὁ πάππος οὗτος (δείχνοντας ταυτόχρονα αυτόν)
θα μου το διδάξει ακόμη/
ἐπιδιδάξει με. συμπληρωματικά.

NOHMA
Φιλολογικό υλικό

Ο Κύρος αφηγείται στη μητέρα του ένα περιστατικό απ’ το οποίο αποδεικνύεται ότι γνωρί­
ζει πια ν’ απονέμει με ακρίβεια τη δικαιοσύνη. Ένα παιδί μεγάλο στο ανάστημα που είχε μικρό
χιτώνα (πουκάμισο), αφού αφαίρεσε από ένα μικρό παιδί το μεγάλο χιτώνα που είχε, το φόρεσε
το μεγαλόσωμο παιδί. Ο δάσκαλός του ασχολήθηκε με την υπόθεση αυτή των δύο παιδιών. Αφού
έδειρε το μεγαλόσωμο παιδί, έβγαλε την απόφασή του ότι είναι πιο ωφέλιμο και για τα δύο παιδιά
να έχει το χιτώνα που του ταιριάζει. Έπειτα ο δάσκαλος σκέφτηκε ποιο απ’ τα δύο παιδιά είναι
δίκαιο να έχει το χιτώνα αυτό, το παιδί που τον αφαίρεσε με τη βία ή αυτός που τον έφτιαξε ή
αυτός που τον αγόρασε. Στη συνέχεια ο δασκαλος είπε ότι το νόμιμο είναι δίκαιο, ενώ το παρά­
νομο είναι έργο βίας. Σύμφωνα με το νόμο διέταξε ο δασκαλος ν’ αποφασίζει πάντοτε δίκαια.
Συμπεραίνει ότι ο δικαστής πρέπει ν’ αποφασίζει σύμφωνα με το νόμο.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
1. Ἦν δὲ ἡ δίκη τοιαύτη = κύρια πρόταση, ἦν = συνδετικό ρήμα, ἡ δίκη = υποκ. στο ἦν,
τοιαύτη = κατηγ. στο υποκ. του ἦν (ἡ δίκη).
2. Παῖς μέγας μικρὸν ἔχων χιτῶνα παῖδα μικρὸν μέγαν ἔχοντα χιτῶνα ἐκδύσας αὐτὸν
(τὸν χιτῶνα) τὸν μὲν ἑαυτοῦ ἐκεῖνον (παῖδα μικρὸν) ἠμφίεσε = κύρια πρόταση, ἠμφίεσε
= ρήμα, παῖς = υποκ. στο ἠμφίεσε, μέγας = επιθ. προσδ. στο παῖς, ἐκεῖνον (παῖδα) = άμεσο
αντικ. στο ἠμφίεσε, αὐτόν (τὸν χιτῶνα) = έμμεσο αντικ. στο ἠμφίεσε, τὸν ἑαυτοῦ = επιθ.
προσδ. στο αὐτὸν (τὸν χιτῶνα), ἔχων = επιθ. μτχ. επιθ. προσδ. στο παῖς, παῖς = ενν. υποκ. στο
ἔχων, χιτῶνα = αντικ. στο ἔχων, μικρόν = επιθ. προσδ. στο χιτῶνα, ἐκδύσας = χρονική μτχ.,
παῖς = ενν. υποκ. στο ἐκδύσας, παῖδα = αντικ. στο ἐκδύσας, μικρόν = επιθ. προσδ. στο παῖδα,
ἔχοντα = επιθ. μτχ. επιθ. προσδ. στο παῖδα, παῖδα = ενν. υποκ. στο ἔχοντα, χιτῶνα = αντικ. στο
ἔχοντα, μέγαν = επιθ. προσδ. στο χιτῶνα.
3. τὸν δ᾽ ἐκείνου αὐτὸς ἐνέδυ = κύρια πρόταση, ἐνέδυ = ρήμα, παῖς = ενν. υποκ. στο ἐνέ­
δυ, αὐτός = κατηγ. προσδ. στο παῖς, τὸν χιτῶνα = ενν. αντικ. στο ἐνέδυ, τὸν ἐκείνου = επιθ.
προσδ. στο τὸν χιτῶνα, ἐκείνου = γενική κτητική στο τὸν χιτῶνα.
4. Ἐγὼ οὖν τούτοις δικάζων ἔγνων βέλτιον εἶναι ἀμφοτέροις τὸν ἁρμόττοντα ἑκάτε-
ρον χιτῶνα ἔχειν = κύρια πρόταση, ἔγνων = ρήμα, ἐγὼ = υποκ. στο ἔγνων, βέλτιον εἶναι =
ειδικό απρφ. -απρόσωπη έκφραση- αντικ. στο ἔγνων, ἀμφοτέροις (τοῖς παισί) = δοτική προσω­
πική στο «βέλτιον εἶναι», ἑκάτερον = υποκ. στο ἔχειν (ετεροπρ.), χιτῶνα = αντικ. στο ἔχειν,
τὸν ἁρμόττοντα = επιθ. μτχ. επιθ. προσδ. στο χιτῶνα, τὸν = υποκ. στο ἁρμόττοντα, δικάζων
= χρονική, τροπική μτχ., ἐγὼ = ενν. υποκ. στο δικάζων, τούτοις (τοῖς παισί) = δοτική χαρι­
στική στο δικάζων.
5. Ἐν τούτῳ (τῷ χρόνῳ) δή με ἔπαισεν ὁ διδάσκαλος, λέξας = κύρια πρόταση, ἔπαισεν
= ρήμα, ὁ διδάσκαλος = υποκ. στο ἔπαισεν, με = αντικ. στο ἔπαισεν, ἐν (τῷ χρόνῳ) = ενν.
εμπρ. προσδ. του χρόνου, τούτῳ = επιθ. προσδ. στο τῷ χρόνῳ, λέξας = χρονική μτχ., ὁ διδά-
σκαλος = ενν. υποκ. στο λέξας, ὅτι οὕτω δέοι ποιεῖν = ειδική πρόταση αντικ. στο λέξας.
6. ὅτι οὕτω δέοι ποιεῖν = δευτερεύουσα ειδική πρόταση. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο
 56 Ἀμφιλύκη
ὅτι, γιατί δηλώνει αντικειμενική κρίση. Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (δέοι), γιατί
εξαρτάται απ’ τη μτχ. «λέξας» που είναι ιστορικού χρόνου (αφού η μτχ. «λέξας» είναι συνημμέ­
νη με το υποκ. του «ἔπαισεν» που είναι ιστορικού χρόνου - αορίστου). Χρησιμεύει/Λειτουργεί ως
αντικ. στο λέξας.
δέοι = απρόσωπο ρήμα (ευκτική του πλαγίου λόγου), ποιεῖν = τελικό απρφ. υποκ. στο δέοι,
ἐμὲ = ενν. υποκ. στο ποιεῖν (ετεροπρ.), οὕτω = επιρρ. προσδ. του τρόπου στο ποιεῖν.
7. ὁπότε μὲν τοῦ ἁρμόττοντος εἴην κριτής = δευτερεύουσα χρονικοϋποθετική πρόταση.
Εκφέρεται με ευκτική επαναληπτική (εἴην), που δηλώνει επαναλαμβανόμενη πράξη στο παρελ­
θόν, εἴην = συνδετική ρήμα (ευκτική επαναληπτική), ἐγὼ = ενν. υποκ. στο εἴην, κριτής = κα­
τηγ. στο υποκ. του εἴην (ἐγὼ), τοῦ ἁρμόττοντος = επιθ. μτχ. γενική αντικειμενική στο κριτής.

Πλάγιος χρονικοϋποθετικός λόγος

χρονικοϋποθετική πρόταση: ὁπότε μὲν εἴην κριτής τοῦ ἁρμόττοντος
απόδοση: ὅτι δέοι οὕτω ποιεῖν
Φιλολογικό υλικό

Ευθύς χρονικοϋποθετικός λόγος

χρονικοϋποθετική πρόταση: ὁπόταν μὲν ᾖς κριτής τοῦ ἁρμόττοντος
απόδοση: οὕτω δεῖ ποιεῖν
είδος: χρονικοϋποθετικός λόγος που δηλώνει αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον

8. ὁπότε δὲ κρῖναι δέοι = δευτερεύουσα χρονικοϋποθετική πρόταση. Εκφέρεται με ευκτική

επαναληπτική (δέοι), που δηλώνει επαναλαμβανόμενη πράξη στο παρελθόν, δέοι = απρόσωπο
ρήμα (ευκτική επαναληπτική), κρῖναι = τελικό απρφ. υποκ. στο δέοι, σέ = ενν. υποκ. στο κρῖναι
(ετεροπρ.).
9. ποτέρου ὁ χιτὼν εἴη = δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας.
Εκφέρεται με ευκτική καθ’ έλξη της ευκτικής «δέοι». Χρησιμεύει ως αντικ. στο «κρῖναι», εἴη
= συνδετικό ρήμα, ὁ χιτών = υποκ. στο εἴη, ποτέρου = γενική κατηγορηματική κτητική στο
υποκ. του εἴη (ὁ χιτών).
10. τοῦτ᾽ ἔφη (ὁ διδάσκαλος) σκεπτέον εἶναι = κύρια πρόταση, ἔφη = λεκτική ρήμα, ὁ
διδάσκαλος = ενν. υποκ. στο ἔφη, εἶναι = ειδικό απρφ. αντικ. στο ἔφη, τοῦτο = υποκ. στο εἶναι
(ετεροπρ.), σκεπτέον = κατηγ. στο υποκ. του εἶναι (τοῦτο).
άλλη σύνταξη
σκεπτέον εἶναι = δεῖν σκοπεῖν, δεῖν = ειδικό απρόσωπο απρφ. αντικ. στο ἔφη, σκοπεῖν =
τελικό απρφ. υποκ. στο δεῖν, τινά = ενν. υποκ. στο σκοπεῖν (ετεροπρ.), τοῦτο = αντικ. στο σκο­
πεῖν.
11. τίς κτῆσις δικαία ἐστί = δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, ως επεξήγηση
στο «τοῦτο». Εκφέρεται με οριστική (ἐστί), γιατί δηλώνει το πραγματικό, ἐστί = συνδετικό
ρήμα, κτῆσις = υποκ. στο ἐστί, τίς = επιθ. προσδ. στο κτῆσις, δικαία = κατηγ. στο υποκ. του
ἐστί (κτῆσις).
12. πότερα (δίκαιόν ἐστι) τὸ βίᾳ ἀφελόμενον ἔχειν (τὸν μέγαν χιτῶνα) ἢ τὸ ποι-
ησάμενον ἢ πριάμενον κεκτῆσθαι (τὸν μέγαν χιτῶνα) = δευτερεύουσα διμελής πλάγια
ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας, ως επεξήγηση στο «τίς κτῆσις ἐστί δικαία». Εκφέρεται
με οριστική, γιατί δηλώνει το πραγματικό.
• δίκαιόν ἐστι = ενν. απρόσωπη έκφραση, ἔχειν = τελικό απρφ. υποκ. στο «δίκαιόν ἐστι»,
τὸν ἀφελόμενον = επιθ. μτχ. υποκ. στο ἔχειν (ετεροπρ.), τὸν χιτῶνα = ενν. αντικ. στο ἔχειν,
τὸν μέγαν = ενν. επιθ. προσδ. στο «τὸν χιτῶνα», βίᾳ = δοτική του τρόπου στο «τὸν ἀφελόμε­
νον», τὸν μέγαν = ενν. επιθ. προσδ. στο «τὸν χιτῶνα».
• δίκαιόν ἐστι = ενν. απρόσωπη έκφραση, (ἤ) κεκτῆσθαι = τελικό απρφ. υποκ. στο «δίκαιόν
ἐστι», τὸν ποιησάμενον ἤ (τὸν) πριάμενον = επιθ. μτχ. υποκ. στο κεκτῆσθαι (ετεροπρ.), τὸν
χιτῶνα = ενν. αντικ. στο κεκτῆσθαι, τὸν μέγαν = ενν. επιθ. προσδ. στο «τὸν χιτῶνα».
13. ἐπεὶ δὲ [ἔφη] (ὁ διδάσκαλος) τὸ μὲν νόμιμον δίκαιον εἶναι = δευτερεύουσα αιτιο­
λογική πρόταση. Εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει το πραγματικό, ἔφη = λεκτικό ρήμα, ὁ
 Ἀμφιλύκη 57
διδάσκαλος = ενν. υποκ. στο ἔφη, εἶναι = ειδικό απρφ. αντικ. στο ἔφη, τὸ νόμιμον = υποκ. στο
εἶναι (ετεροπρ.), δίκαιον = κατηγ. στο υποκ. του εἶναι (τὸ νόμιμον).
14. (ἐπεὶ ἔφη ὁ διδάσκαλος)τὸ δὲ ἄνομον (εἶναι) βίαιον = δευτερεύουσα αιτιολογική
πρόταση. Εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει το πραγματικό, ἔφη = ενν. λεκτικό ρήμα, ὁ δι-
δάσκαλος = ενν. υποκ. στο ἔφη, εἶναι = ενν. ειδικό απρφ. αντικ. στο ἔφη, τὸ ἄνομον = υποκ.
στο εἶναι (ετεροπρ.), βίαιον = κατηγ. στο υποκ. του εἶναι (τὸ ἄνομον).
15. σὺν τῷ νόμῳ (ὁ διδάσκαλος) ἐκέλευεν ἀεὶ τὸν δικαστὴν τὴν ψῆφον τίθεσθαι =
κύρια πρόταση, ἐκέλευεν = κελευστικό ρήμα, ὁ διδάσκαλος = ενν. υποκ. στο ἐκέλευεν, τὸν
δικαστήν = άμεσο αντικ. στο ἐκέλευεν, τίθεσθαι = τελικό απρφ. έμμεσο αντικ. στο ἐκέλευεν,
τὸν δικαστήν = ενν. υποκ. στο τίθεσθαι (ετεροπρ.), τὴν ψῆφον = αντικ. στο τίθεσθαι, ἀεὶ =
επιρρ. προσδ. του χρόνου, σὺν τῷ χρόνῳ = εμπρ. προσδ. που δηλώνει συμφωνία στο τίθεσθαι.
16. Οὕτως ἐγώ σοι, ὦ μῆτερ, τά γε δίκαια παντάπασιν ἤδη ἀκριβῶ = κύρια πρόταση,
ἀκριβῶ = ρήμα, ἐγὼ = υποκ. στο ἀκριβῶ, τὰ δίκαια = αντικ. στο ἀκριβῶ, σοι = δοτική προ­
σωπική ηθική (χαριστική), οὕτως, παντάπασιν = επιρρ. προσδ. του τρόπου στο ἀκριβῶ, ἤδη =
Φιλολογικό υλικό

επιρρ. προσδ. του χρόνου στο ἀκριβῶ, ὦ μῆτερ = κλητική προσφώνηση.

17. ἢν δέ τι ἄρα προσδέωμαι = δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, προσδέωμαι = ρήμα,
ἐγὼ = ενν. υποκ. στο προσδέωμαι, τι = σύστοιχο αντικ. (ή: αιτιατική της αναφοράς) στο προσ­
δέωμαι.
Σημείωση: Η προσθήκη του «ἄρα» στην υποθετική πρόταση έχει τη σημασἰα του «ίσως».

18. ὁ πάππος με, ἔφη, οὗτος ἐπιδιδάξει = κύρια πρόταση, ἐπιδιδάξει = ρήμα, ὁ πάππος
= υποκ. στο ἐπιδιδάξει, οὖτος = επιθ. προσδ. στο ὁ πάππος, με = αντικ. στο ἐπιδιδάξει.

υποθετικός λόγος
υπόθεση: ἤν προσδέωμαι
απόδοση: ἐπιδιδάξει
είδος: υποθετικός λόγος του προσδοκωμένου

19. ἔφη = κύρια -παρενθετική- πρόταση, ἔφη = ρήμα, ὁ πάππος = ενν. υποκ. στο ἔφη.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. ἠμφίεσε: Να αναγνωριστεί και να αντικασταθεί στην οριστική όλων των χρόνων.
ἠμφίεσε: οριστική ενεργ. αορίστου, τρίτου ενικού, του ρήματος ἀμφιέννυμι.

Χρονική αντικατάσταση
εν. ἀμφιέννυσι(ν)
πρτ. ἠμφιέννυ
μελλ. ἀμφιέσει
αορ. ἠμφίεσε(ν)
πρκ. -
υπερσ. -

2. ἐκδύσας, ἐνέδυ, ἀφελόμενον, πριάμενον: Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι και να γίνει

χρονική αντικατάσταση.

Αρχικοί χρόνοι Χρονική αντικατάσταση

εν. ἐκδύω ἐκδύων
πρτ. ἐξέδυον -
μελλ. ἐκδύσω ἐκδύσων
αορ. α΄ ἐξέδυσα ἐκδύσας
αορ. β΄ ἐξέδυν ἐκδύς
πρκ. ἐκδέδυκα ἐκδεδυκώς
υπερσ. ἐξεδεδύκειν -
 58 Ἀμφιλύκη
εν. ἐνδύω ἐνδύει
πρτ. ἐνέδυον ἐνέδυε(ν)
μελλ. ἐνδύσω ἐνδύσει
αορ. α΄ ἐνέδυσα ἐνέδυσε(ν)
αορ. β΄ ἐνέδυν ἐνέδυ
πρκ. ἐνδέδυκα ἐνδέδυκε(ν)
υπερσ. ἐνεδεδύκειν ἐνεδεδύκει

εν. ἀφαιρέομαι-οῦμαι ἀφαιρούμενον

πρτ. ἀφῃρούμην -
μελλ. (μέσος) ἀφαιρήσομαι ἀφαιρησόμενον
μελλ. (παθ.) ἀφαιρεθήσομαι ἀφαιρεθησόμενον
αορ. β΄ (μέσος) ἀφειλόμην ἀφελόμενον
αορ. α΄ (παθ.) ἀφῃρέθην ἀφαιρεθέντα
Φιλολογικό υλικό

πρκ. ἀφῄρημαι ἀφῃρημένον

υπερσ. ἂφηρήμην -

εν. ὠνέομαι-οῦμαι ὠνούμενον

πρτ. ἐωνούμην -
μελλ. ὠνήσομαι ὠνησόμενον
αορ. α΄ (άσιγμος) ἐπριάμην πριάμενον
πρκ. ἐώνημαι ἐωνημένον
υπερσ. ἐωνήμην -

3. ἐνέδυ, ἔγνων, δέοι, προσδέωμαι: Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο β΄ ενικό του
ίδιου χρόνου.

Εγκλιτική αντικατάσταση
οριστ. ἐνέδυς ἔγνως δεῖς δέῃ/δεῖ
υποτ. ἐνδύῃς γνῷς δέῃς δέῃ
ευκτ. - γνοίης δεῖ δέοιο
προστ. ἔνδυθι γνώθι δεῖ δέου
απρφ. ἐνδῦναι γνῶναι δεῖν δεῖσθαι
μτχ. ἐνδύς γνούς δέων δεόμενος
ἐνδῦσα γνοῦσα δέουσα δεομἐνη
ἐνδύν γνόν δέον δεόμενον

4. παῖς μέγας, τίς κτῆσις: Να κλιθούν μαζί στον ενικό και πληθυντικό αριθμό.

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

ον. παῖς μέγας παῖδες μεγάλοι
γεν. παιδός μεγάλου παίδων μεγάλων
δοτ. παιδί μεγάλῳ παισί μεγάλοις
αιτ. παῖδα μέγαν παῖδας μεγάλους
κλητ. παῖ μέγα παῖδες μεγάλοι

ον. τίς κτῆσις τίνες κτήσεις

γεν. τίνος/του κτήσεως τίνων κτήσεων
δοτ. τίνι/τῷ κτήσει τίσι κτήσεσι
αιτ. τίνα κτῆσιν τίνας κτήσεις
κλητ. - -
 Ἀμφιλύκη 59
5. Να βρεθεί ο υποθετικός λόγος του κειμένου και να χαρακτηριστεί.

υποθετικός λόγος
υπόθεση: ἤν προσδέωμαι
απόδοση: ἐπιδιδάξει
είδος: υποθετικός λόγος του προσδοκωμένου

6. Να βρεθεί και να τραπεί σε ευθύ λόγο o πλάγιος λόγος του κειμένου.

(λέξας) ὅτι...ὁ χιτών εἴη: πλάγιος λόγος

Ευθύς λόγος: ὁπόταν μὲν τοῦ ἁρμόττοντος ᾖς κριτής, οὕτω δεῖ ποιεῖν, ὁπόταν δὲ κρῖναι δέῃ,
ποτέρου ὁ χιτών ἐστι.
Φιλολογικό υλικό

Σημείωση: Οι χρονικές προτάσεις εκφέρονται:

α) με οριστική (δηλώνουν το πραγματικό)·
β) με υποτακτική (δηλώνουν το προσδοκώμενο, όταν στην κύρια πρόταση υπάρχει μελλο­
ντική έκφραση ή την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον, όταν στην κύρια πρόταση
υπάρχει ενεστώτας)·
γ) με ευκτική επαναληπτική (δηλώνουν την επανάληψη στο παρελθόν, όταν στην κύρια
πρόταση υπάρχει παρατακτικός ή αόριστος)·
δ) με ευκτική του πλαγίου λόγου (όταν στην κύρια πρόταση υπάρχει ρήμα ιστορικού χρό­
νου).

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ
Αρχικοί χρόνοι
εν. ἀμφιέννυμι ἀμφιέννυμαι
πρτ. ἠμφιέννυν ἠμφιεννύμην
μελλ. ἀμφιέσω ἀμφιέσομαι, ἀμφιεσθήσομαι
αορ. ἠμφίεσα ἠμφιεσάμην, ἠμφιέσθην
πρκ. (ἀμφιέσας ἔχω) ἠμφίεσμαι
υπερσ. (ἀμφιέσας εἶχον) ἠμφιέσμην

εν. τίθημι τίθεμαι

πρτ. ἐτίθην ἐτιθέμην
μελλ. θήσω θήσομαι, τεθήσομαι
αορ. ἔθηκα ἐθέμην, ἐτέθην
πρκ. τέθει(η)κα τέθειμαι
υπερσ. ἐτεθεί(ή)κειν ἐτεθείμην

Σημείωση: Τα ρήματα ἀμφιέννυμι (< ἀμφιέσνυμι), ἐγγυάω-ῶ, ἐμπεδόω-ῶ, ἐναντιόομαι-

οῦμαι, ἐπείγω, ἐπίσταμαι, καθέζομαι, ἐμπολάω-ῶ, προοιμιάζομαι έχουν την αύξηση στην
αρχή σα να ήταν απλά ρήματα.
 60 Ἀμφιλύκη

ίου
κε
Λυ
Β΄

Ιστορία του Μεσαιωνικού

και του Νεότερου Κόσμου
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
ΟΜΑΔΑ Α΄
1. α) Ποιες ήταν οι αιτίες της διάσπασης και της παρακμής του Φραγκικού κράτους που ίδρυ­
σαν οι Μεροβίγγειοι;
Φιλολογικό υλικό

Μονάδες 4
β) Με ποια συνθήκη και πότε έγινε διάοπαση της Αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου;
Μονάδες 6

2. Να δώσετε με συντομία το περιεχόμενο των επόμενων όρων: θέματα, στρατιοτόπια, κακώ­

σεις, στρατικοποίηση, ρήγας (rex).
Μονάδες 10

3. Ποιες ήταν οι σχέσεις των Βυζαντινών με τους Ρως (Ρώσους);

Μονάδες 15

4. Ποια πολιτική ακολούθησε ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Β’ Φωκάς (963-969) στην Ιταλία;

Μονάδες 5

5. Ποιες ήταν οι συνέπειες της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης;

Μονάδες 10
ΟΜΑΔΑ Β΄
6. Μελετώντας το παραπάνω παράθεμα και αξιοποιώντας τις σχετικές μ’ αυτά ιστορικές σας
γνώσεις να εξηγήσετε το μίσος των Βυζαντινών κατά των Λατίνων, που συμπυκνώνεται στην
περίφημη φράση του μεγάλου δούκα Λουκά Νοταρά, όταν πληροφορήθηκε την ένωση των εκ­
κλησιών (1438-1439): είναι προτιμότερο να δω να κυριαρχεί στην αγορά της Πόλης το φακιόλι
(τουρμπάνι) των Τούρκων παρά η καλύπτρα των Λατίνων.

Το μίσος των Βυζαντινών κατά των Λατίνων

Το μίσος, που χρόνο με το χρόνο μεγάλωνε ανάμεσα στους καταχτητές και ντόπιους, δεν άρ-
γησε να πάρει μεγάλες διαστάσεις.
Οι Λατίνοι περιφρονούσαν τους Έλληνες που είχαν ανώτερο πορισμό. Επέβαλλαν τη δική τους
γλώσσα και εκβιάζανε και αναγκάζανε τους ντόπιους ν’ ασπαστούν τον καθολικισμό. Έτσι οι δογ-
ματικές αντιθέσεις οξύνθηκαν πάλι και το εκκλησιαστικό σχίσμα έγινε αγεφύρωτο. Η ορθοδοξία
έγινε κι αυτή τη φορά η αντιστασιακή ιδεολογία που κρατούσε τους Βυζαντινούς σε αναβρασμό
και τους έσπρωχνε να οργανώσουν κινήματα ενάντια στους Λατίνους. Και κάθε φορά που παρου-
σιαζόταν ευκαιρία δεν έκρυβαν τα αντιδυτικά και αντιπαπικά αισθήματα τους.
Γιάννη Κορδάτου, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος VIII
Μ. Λεφτσένκο, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σελ. 318 (Διασκευή)
Μονάδες 25

7. α) Συμφωνείτε με την άποψη του μεσολαβητή Ισμαήλ ότι ήταν μάταιος ο αγώνας των υπε­
ρασπιστών της Κων/πολης;
 Ἀμφιλύκη 61
β) Ποια η απάντηση των Ελλήνων στην πρόταση του Τούρκου Σουλτάνου για την παράδοση
της πόλης;

Η απάντηση των Ελλήνων στις προτάσεις των Τούρκων

για την παράδοση της Κωνσταντινούπολης
Ο γιος του άρχοντα της Σινώπης, κάποιος Ισμαήλ, έκανε προτάσεις στους Έλληνες για ει-
ρήνευση, λέγοντας τους τα έξης: «Έλληνες, δεν καταλαβαίνετε ότι βρίσκεστε στην κόψη του
ξυραφιού; Γιατί δεν στέλνετε μια πρεσβεία για ειρήνη στο Σουλτάνο; Αν θελήσετε, μπορώ να
μεσολαβήσω εγώ να γίνει μια συμφωνία με το Σουλτάνο με την απαραίτητη βέβαια αμοιβή. Αν
δεν γίνει αυτή η συμφωνία, ο πληθυσμός όλος θα σκλαβωθεί, ακόμη και τις γυναίκες και τα παι-
διά και όλους σας ο Σουλτάνος θα σας εξοντώσει, και δεν θα υπάρξει μεγαλύτερη συμφορά. Γι’
αυτό λοιπόν να στείλετε όσο πιο γρήγορα μπορείτε ένα έμπιστο πρόσωπο στο στρατόπεδο του
Σουλτάνου, έτσι ώστε όταν πάει εκεί να μπορώ εγώ να διαπραγματευτώ την ειρήνη». Αυτά έλεγε
στους Έλληνες οι οποίοι συσκέπτονταν. Θεώρησαν τελικά ότι έπρεπε να στείλουν έναν αγγελια-
Φιλολογικό υλικό

φόρο για να πληροφορηθούν τις προθέσεις του Σουλτάνου και τότε να αποφασίσουν ποιο είναι το
καλύτερο και πιο συμφέρον γι’ αυτούς.
Έστειλαν λοιπόν έναν άσημο άντρα για να μάθουν ποια ήταν η γνώμη του Σουλτάνου. Όταν
αυτός έφτασε στο τουρκικό στρατόπεδο, αφού είχε προηγηθεί και ο Ισμαήλ, ο Σουλτάνος πρόστα-
ξε να πληρώνεται στον ίδιο κάθε χρόνο φόρος ύψους 100.000 (νομισμάτων). Αν οι Έλληνες δεν
ήταν σε θέση να κάνουν αυτό, θα μπορούσαν να πάνε όπου ήθελαν, αφού εγκαταλείψουν την πόλη
παίρνοντας μαζί τα υπάρχοντα τους. Μόλις αυτές οι προτάσεις ανακοινώθηκαν στους Έλληνες,
αυτοί αποφάσισαν να αγωνιστούν με κίνδυνο της ζωής τους, παρά έτσι χωρίς αντίσταση να εγκα-
ταλείψουν την πόλη και να φύγουν μακριά με τα πλοία.
Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, Ιστοριών Αποδείξεις δέκα, Απόδειξη, VIII
Μονάδες 25
 62 Ἀμφιλύκη
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α.1. α) Ποιες ήταν οι αιτίες της διάσπασης και της παρακμής του Φραγκικού κρά-
τους που ίδρυσαν οι Μεροβίγγειοι;
α) αιτίες διάσπασης τον Φραγκικού κράτους
Οι διάδοχοι του Χλωδοβίκου:
- δεν είχαν τις δικές του ικανότητες·
- οδηγήθηκαν σε εμφύλιους πολέμους που έφερε την πολιτική διάσπαση του Φραγκικού κράτους·
- είχαν αυτονομιστικές τάσεις σε πολλές περιοχές (Νευστρία, Αυστρασία, Βουργουνδία)·
- είχαν πολυνομία·
- διακρίνονταν για τις εγωιστικές τάσεις τους ως εκπρόσωποι της γαιοκτητικής αριστοκρατίας·
- ονομάστηκαν «νωθροί βασιλείς».
β) αιτίες παρακμής του Φραγκικού κράτους
Η παρακμή του Φραγκικού κράτους εκφράστηκε:
- με την κοινωνική και την οικονομική παρακμή·
Φιλολογικό υλικό

- με τη συνεχή πτώση του πολιτιστικού επιπέδου του λαού·

- με την επικράτηση βαρβαρικών ηθών, όπως ήταν η θεοδικία και η αυτοδικία-
- με την απαστικοποίηση ή την αγροτοποίηση·
- με την επιστροφή στη φυσική οικονομία (στις ανταλλαγές σε είδος όχι σε χρήμα)·
- με την υποχώρηση του εμπορίου και της βιοτεχνίας·
- με την εγκατάλειψη του οδικού δικτύου·
- με την παρακμή των πόλεων.

Α.1. β) Με ποια συνθήκη και πότε έγινε διάοπαση της Αυτοκρατορίας του
Καρλομάγνου;
Μετά το θάνατο του Καρλομάγνου (840) οι τρεις γιοι του {Λουδοβίκος, Κάρολος Φαλακρός,
Λοθάριος) διένειμαν την κληρονομιά του με τη συνθήκη του Βερντέν (843).
Σύμφωνα με τη συνθήκη:
- ο Λουδοβίκος ο Ευσεβής έλαβε τα εδάφη ανατολικά του Ρήνου·
- ο Κάρολος ο Φαλακρός έλαβε τις περιοχές της σημερινής Γαλλίας·
- ο Λοθάριος έλαβε μια ζώνη που εκτεινόταν από το σημερινό Βέλγιο μέχρι την κεντρική Ιταλία.
Οι τρεις αυτές εδαφικές ενότητες επρόκειτο να αποτελέσουν τη βάση σχηματισμού τριών
από τα μεγαλύτερα κράτη της σύγχρονης Ευρώπης, της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας.
Η διάσπαση στης Αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου σήμανε το τέλος της πρώτης απόπειρας
ευρωπαϊκής ενοποίησης. Τη θέση της Αυτοκρατορίας πήρε στα Νεότερα χρόνια η Ευρώπη των
εθνικισμών και των πολέμων. Μόλις το 1945 αναβίωσε η ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας. Η οικο­
δόμηση μιας Ενωμένης Ευρώπης ήταν η κληρονομιά του Καρλομάγνου. Οι νεότεροι Ευρωπαίοι,
αναγνωρίζοντας ότι η πατρότητα της ιδέας αυτής ανήκει στον Καρλομάγνο, καθιέρωσαν βρα­
βείο Καρλομάγνου. Μ’ αυτό τιμήθηκαν οι Ευρωπαίοι ηγέτες, οι οποίοι εργάστηκαν για την οικο­
δόμηση της ευρωπαϊκής ενότητας.

Α.2. Περιεχόμενο όρων

Θέματα: Η λέξη θέμα σήμαινε αρχικά σώμα στρατού· αργότερα δήλωνε και την περιοχή, όπου
αυτό έδρευε. Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στο χώρο της Μ. Ασίας περί τα μέσα του 7°» αι.
Αργότερα η θεματική οργάνωση επεκτάθηκε στη Χερσόνησο του Αίμου. Τα θέματα αποτέλεσαν
τη σπονδυλική στήλη του Μεσοβυζαντινού Κράτους. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική
εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός.
στρατιωτόπια: Κατά την εποχή του Ιουστινιανού και με τα αυστηρά μέτρα που αυτός έλαβε
σημειώθηκε σοβαρή ανάσχεση στην ανάπτυξη των Δυνατών, δηλ. των μεγάλων γαιοκτηματιών
και ενίσχυση των μικροϊδιοκτητών γης. Τώρα ενισχύεται περισσότερο η προστασία των μικρο­
καλλιεργητών, γιατί απ’ αυτούς συγκροτούνται οι θεματικοί στρατοί. Ειδικότερα, για να είναι
εύκολη η πολεμική κινητοποίηση σε ώρα κινδύνου, στρατεύονται οι εγχώριοι πληθυσμοί των
περιοχών των θεμάτων. Σ’ αυτούς τους στρατιώτες παραχωρούνται από το κράτος ελεύθερα
 Ἀμφιλύκη 63
αγροκτήματα, με πολύ ελαφριά φορολογία, αναπαλλοτρίωτα. Αυτό σημαίνει ότι η γη θα μένει
στην οικογένεια του στρατιώτη-μικροκαλλιεργητή και θα περνά στον αρσενικό κληρονόμο με
την ίδια υποχρέωση, δηλαδή να στρατεύεται.
Τα αγροκτήματα αυτά λέγονται «στρατιωτικά κτήματα ή τόποι στρατείας ή κτήματα εξ ων
αι στρατείαι υπηρετούνται»· λέγονται επίσης και «στρατιω(το)τόπια». Οι στρατιώτες διέθεταν
στρατιωτόπια, δηλαδή κτήματα από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλο­
γο και τον οπλισμό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβάζονταν
από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο. Με το θεσμό αυτό οι θεματικοί στρατοί συγκροτήθηκαν
από πολεμιστές ελεύθερους αγρότες ριζωμένους στη γη τους και γι’ αυτό αφοσιωμένους στην
αυτοκρατορία και έτοιμους για κάθε θυσία.
Η παρακμή του θεσμού των στρατιωτικών κτημάτων τον 11° αιώνα θα φέρει και την αρχή της
παρακμής του Βυζαντίου.
κακώσεις: Τα δημοσιονομικά μέτρα του Νικηφόρου Α΄ (802-811) χαρακτηρίσθηκαν από τους
αντιπάλους του ως κακώσεις, οι οποίες στόχευαν γενικά στην αποκατάσταση της κλονισμένης
Φιλολογικό υλικό

οικονομίας, την ακύρωση των φοροαπαλλαγών που είχε παραχωρήσει η αυτοκράτειρα Ειρήνη
(797-802) και την εγγραφή των πολιτών στους φορολογικούς καταλόγους, την επιβολή του κα­
πνικού φόρου (για κάθε εστία που καπνίζει, δηλαδή για κάθε νοικοκυριό) στους πάροικους (εξαρ­
τημένους γεωργούς) των μονών και των ναών, όπως και στα πολυάριθμα φιλανθρωπικά ιδρύμα­
τα, την καθιέρωση του αλληλέγγυου (συλλογική ευθύνη της κοινότητας για την καταβολή των
φόρων), την απαγόρευση της τοκογλυφίας και τη δημιουργία κλήρων για τους ναύτες-στρατιώ­
τες της Μ. Ασίας.
στρατιωτικοποίηοη: Κατά τους αιώνες της κρίσης (από τα μέσα του 7ου μέχρι τα μέσα του
9ου αιώνα εκδηλώνεται η κυρίαρχη παρουσία του στρατού στη βυζαντινή κοινωνία. Επιφαινόμενο
της στρατιωτικοποίησης (της ενίσχυσης της παρουσίας του στρατού στη βυζαντινή κοινωνία)
αποτελεί η εμφάνιση των οικογενειακών ονομάτων αφενός και των κάστρων αφετέρου. Τα επώ­
νυμα προσδιορίζουν σχεδόν αποκλειστικά στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες, τα κτισμέ­
να σε δυσπρόσιτες περιοχές οχυρά κάστρα αντικαθιστούν τις πόλεις που παρακμάζουν. Έκφραση
στρατιωτικοποίησης, αλλά και ένδειξη εδραίωσης της βυζαντινής κυριαρχίας αποτελεί μια βαθ­
μιαία επέκταση του δικτύου των θεμάτων.
ρήγας (rex): Τίτλος παραχωρούμενος στους χριστιανούς ηγεμόνες. Η παραχώρηση προϋπέ­
θετε την τυπική αναγνώριση της υπεροχής του βυζαντινού αυτοκράτορα και συνεπαγόταν περι­
ορισμένη κυριαρχία εκ μέρους του αποδέκτη.

Α.3. Ποιες ήταν οι σχέσεις των Βυζαντινών με τους Ρως (Ρώσους);

Για τους Ρως (Ρώσους) πρώτη φορά μαθαίνουμε από ιστορικές μαρτυρίες της Δύσης μόλις το
839 μ.Χ. Η καταγωγή των Ρως είναι για τους ιστορικούς ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα. Αλλοι θεω­
ρούν ότι είναι Σκανδιναβοί (Νορμανδοί) και άλλοι ότι είναι καθαροί Σλάβοι. Το πιθανότερο είναι
ότι οι Ρως είναι Σκανδιναβοί, που κατέβηκαν νοτιότερα και εγκαταστάθηκαν στην ανατολική
Ευρώπη. Εκεί βρήκαν τους Σλάβους του ανατολικού κλάδου, με τους οποίους ενώθηκαν σιγά σιγά
και συγχωνεύτηκαν. Έτσι οι Ρως έδωσαν στο νέο λαό το όνομα και την κρατική οργάνωση, που
οι Σλάβοι στερούνταν, και πήραν απ’ αυτούς, με τη σειρά τους, τη γλώσσα.
Από τον 8 ο αιώνα, στο χώρο της ανατολικής Βαλτικής είχαν εισδύσει Σκανδιναβοί, γνωστοί
στην ιστορία με το όνομα Νορμανδοί και Βαράγγοι. Κατά τον 9ο αιώνα, απλώθηκαν νοτιότερα,
υπόταξαν τους Σλάβους της περιοχής και ίδρυσαν ηγεμονίες με αρχηγούς πολεμιστές φιλόδο­
ξους.
Ένας ηγεμόνας, ο Ρούρικ, αφού ανάγκασε πολλούς αρχηγούς να τον ακολουθήσουν και άπλωσε
τη δύναμη του στη Βαλτική, κατέβηκε ως την περιοχή του Δνείπερου ποταμού. Με τη συνένωση
Νορμανδών και Σλάβων ιδρύθηκε αργότερα το Ρωσικό Κράτος του Κιέβου.
Οι σχέσεις του νέου κράτους με το Βυζάντιο άρχισαν με μια επιδρομή που έγινε στα χρό­
νια του Μιχαήλ Γ΄. Οι Ρως εμφανίστηκαν για πρώτη φορά το 860 με μονόξυλα μπροστά στην
Κωνσταντινούπολη και -φυσικά- χωρίς δυσκολία αποκρούστηκαν από τους Βυζαντινούς.
Ύοτερα από μια ανεπιτυχή επίθεση των Ρώσων κατά της Κωνσταντινούπολης (860), βυζαντι­
 64 Ἀμφιλύκη
νοί ιεραπόστολοι εναπέθεσαν τα πρώτα σπέρματα του Χριστιανισμού στο νεοσύστατο Ρωσικό
Κράτος.
Επί βασιλείας του Λέοντα ΣΤ΄ του Σοφού (886-912) οι Ρως με αρχηγό τον Ολέγ έκαναν δεύτε­
ρη επιδρομή (907) κατά της Κωνσταντινούπολης.
Επί βασιλείας του Κωνσταντίνου Ζ΄ του Πορφυρογέννητου (913-959) οι Ρως με αρχηγό
τον Ιγώρ έκαναν την τρίτη επιδρομή (941) και την τέταρτη επιδρομή τους (944) κατά της
Κωνσταντινούπολης.
Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος (στο 9ο κεφ. του έργου του Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν)
αναφέρει τα εξής αξιοσημείωτα «Περί των από Ρωσίας ερχομένων Ρως, μετά των μονοξύλων
εν Κωνσταντινουπόλει»: «Οι Ρως συγκεντρώνοντας στο Κίεβο, απ’ όπου ξεκινούσαν και, αφού
περνούσαν τους επικίνδυνους καταρράκτες του Δνείπερου, έφθαναν στη Βουλγαρία και κατέλη-
γαν στη Μεσημβρία, ακραίο βυζαντινό σταθμό, όπου τελείωναν το πολύπονο και δύσκολο ταξίδι
τους». Έτσι οι Ρώσοι έμποροι έφθαναν στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Νικηφόρος Φωκάς, όταν το Βυζάντιο απειλήθηκε από τους Βουλγάρους, έστειλε πρέσβεις
Φιλολογικό υλικό

στο Ρώσο ηγεμόνα Σβιατοσλάβο, γιο του Ιγκόρ (η μητέρα του Όλγα είχε ήδη γίνει χριστιανή),
για να του ζητήσει να επιτεθεί εναντίον των Βουλγάρων, δίνοντας του αντάλλαγμα. Εκείνος δέ­
χτηκε, πέρασε το Δούναβη, χτύπησε τους Βουλγάρους και τους νίκησε. Ο Σβιατοσλάβος, όμως,
μετά τη νίκη, αντί να επιστρέψει στο Κίεβο, παρέμεινε στη χερσόνησο του Αίμου, απειλώντας την
Κωνσταντινούπολη.
Το Σβιατοσλάβο αντιμετώπισε ο Ιωάννης Τσιμισκής. Με έξυπνο και διπλωματικό τρόπο κατόρ­
θωσε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του ντόπιου πληθυσμού, αφού απελευθέρωσε τους Βουλγάρους
αιχμαλώτους. Έτσι με τη βοήθεια τους χτύπησε τους Ρώσους και τους απέκλεισε στο Δορύστολο.
Ο Σβιατοσλάβος αναγκάστηκε να υπογράψει συνθήκη, με την οποία υποχρεωνόταν να εγκατα­
λείψει τη Βουλγαρία, να μην ξαναγυρίσει ποτέ σ’ αυτήν και να μην ξαναχτυπήσει το βυζαντινό
στρατό. Ως αντάλλαγμα οι Βυζαντινοί τους ανανέωσαν τα εμπορικά προνόμια.
Μέσα στους όρους, που είχαν συμφωνηθεί, οι Βυζαντινοί έπρεπε να δώσουν την πριγκίπισσα
Αννα, αδελφή του Βασιλείου Β’ ως σύζυγο στο Ρώσο πρίγκιπα του Κιέβου Βλαδίμηρο, γιο του
Σβιατοσλάβου (980-1015). Αρχικά οι Βυζαντινοί αρνήθηκαν να τηρήσουν τον όρο, γι’ αυτό οι
Ρώσοι κατέλαβαν τη Χερσώνα. Επειδή όμως το κράτος δεν άντεχε άλλο πόλεμο -ήδη είχε αρ­
χίσει ο πόλεμος με τους Βουλγάρους- ο Βασίλειος ο Β΄ έδωσε την αδερφή του στο Βλαδίμηρο
με τον όρο να γίνει ο ίδιος χριστιανός και να εκχριστιανίσει τους υπηκόους του. Έτσι και έγινε.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι Ρώσοι βαπτίστηκαν ομαδικά στον ποταμό Λνείπερο.
Από τότε οι σχέσεις Ρώσων και Βυζαντινών ήταν πολύ καλές. Η νέα εκκλησία οργανώθηκε
ως μητρόπολη, που εξαρτιόνταν άμεοα από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Αυτό με
τη σειρά του έστειλε Έλληνες μητροπολίτες, για να διακονήσουν τους νέους χριστιανούς. Η
πολιτιστική ακτινοβολία του Βυζαντίου έλαμψε στη Ρωσία. Μεγάλες εκκλησίες χτίστηκαν από
Βυζαντινούς αρχιτέκτονες, όπως η Αγία Σοφία του Κιέβου και οι ναοί του Νοβγκορόντ. Σπουδαίοι
αγιογράφοι δίδαξαν την εικονογραφία, όπως ο Θεοφάνης ο Έλληνας και ο Μιχαήλ ο Ευγενικός.
Πολύ νωρίτερα είχαν δεχτεί κι οι Ρώσοι το σλαβικό αλφάβητο του Κυρίλλου, το οποίο ανέπτυξαν
και τελειοποίησαν, σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες.
Αργότερα, ύστερα από την κατάκτηση τους Βυζαντίου από τους Τούρκους, η μητρόπολη
Μόσχας (που είχε ήδη κτιστεί στο Βορρά) γίνεται πατριαρχείο ορθόδοξο.
Α.4. Ποια πολιτική ακολούθησε ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Β’ Φωκάς (963-969)
στην Ιταλία;
Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Β΄ Φωκάς ακολούθησε με ευλάβεια την πολιτική των προκατό­
χων του στην Ιταλία για να προστατεύσει τις εκεί βυζαντινές επαρχίες από τους Άραβες και να
ενισχύσει τη βυζαντινή επιρροή στη Ρώμη και στα ημιαυτόνομα κρατίδια της κεντρικής Ιταλίας.
Όπως ο Καρλομάγνος, έτσι και ο Γερμανός Όθων Α΄ στέφθηκε στη Ρώμη αυτοκράτορας από
τον Πάπα (962). Ο Όθων έβαλε σκοπό του να ενώσει υπό το σκήπτρο του όλη την Ιταλία με τις
βυζαντινές κτήσεις μαζί. Μετά τη στέψη του Όθωνος Α΄ ως αυτοκράτορα των Ρωμαίων (962)
και την ίδρυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, τα κρατίδια αυτά
έγιναν το μήλο της έριδας μεταξύ του Βυζαντίου και της Γερμανικής Αυτοκρατορίας.
 Ἀμφιλύκη 65
Ο Όθων Α΄ έστειλε το 968 στην Κωνσταντινούπολη τον Λιουτπράνδο, επίσκοπο της ιταλικής
Κρεμόνας, για να αναγνωρίσει το Βυζάντιο τον τίτλο του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους. Ο Νικηφόρος Β΄ Φωκάς αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον
αυτοκρατορικό τίτλο του Όθωνος και απαίτησε την αποχώρηση του από τα βυζαντινά εδάφη
που είχαν κατακτήσει πρόσφατα οι Γερμανοί. Οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν σε ναυάγιο και ο
πρεσβευτής Λιουτπράνδος αναγκάστηκε να επιστρέψει άπρακτος στη χώρα του. Όταν ο Λιουτ-
πράνδος έφτασε στη Δύση, έγραψε λίβελλο την «Ανταπόδοση» κατά του Βυζαντίου.

Β.5. Ποιες ήταν οι συνέπειες της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης;

Εξαιτίας της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης και κυρίως του Καλβινισμού:
- διασπάστηκε η θρησκευτική ενότητα της Ευρώπης·
- άλλαξε ο χάρτης της Ευρώπης μέσα από μακροχρόνιες και οδυνηρές συγκρούσεις·
- χωρίστηκε η Ευρώπη σε τμήματα με διαφορετικό ιδεολογικοπολιτικό προσανατολισμό·
- συνδέθηκε το μεταρρυθμιστικό κίνημα με τη διαδικασία διαμόρφωσης εθνικών ταυτοτήτων·
Φιλολογικό υλικό

- κλονίστηκε η Γαλλία από θρησκευτικές διαμάχες στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, γιατί οι
βασιλείς της Γαλλίας προσπάθησαν να διατηρήσουν την ενότητα της χώρας·
- αποσπάστηκε η καλβινιστική Ολλανδία από την καθολική Ισπανία·
- προκλήθηκε ο πανευρωπαϊκός πόλεμος, ο Τριακονταετής (1618-1648) από την προσπάθεια
των Γερμανών αυτοκρατόρων να ανασυγκροτήσουν ενιαίο κράτος μέσω της επιβολής του
Καθολικισμού με δυναμικό τρόπο·
- επικράτησε το δημοκρατικό πνεύμα και υποστηρίχτηκε η ελευθερία της ατομικής δραστηριό­
τητας·
- αναπτύχθηκε το κοινοβουλευτικό πολίτευμα και το κεφαλαιοκρατικό σύστημα·
- με αφετηρία την αυτονομία στη δράση του ατόμου, έγιναν σημαντικές μεταβολές στη νοοτρο­
πία και στις κοινωνικές σχέσεις·
- δημιουργήθηκαν νέα ρεύματα στις επιστήμες, στα γράμματα και στις τέχνες·
- διαδόθηκε η παιδεία τόσο από τους διαμαρτυρόμενους όσο και από τους καθολικούς·
- ενισχύθηκε η παιδεία από τους Ιησουΐτες·
- αναγκάστηκε η Καθολική Εκκλησία να προβεί σε ορισμένες μεταρρυθμίσεις-
- παραμερίστηκαν η θρησκοληψία και οι δεισιδαιμονίες·
- επικράτησαν προοδευτικές αντιλήψεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας·
- αφυπνίστηκε το θρησκευτικό συναίσθημα στους καθολικούς·
- αποτίναξαν οι λαοί την εκκλησιαστική κηδεμονία και ενίσχυσαν τις κοινωνικοπολιτικές εθνικές
αλλαγές τους·
- δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι χώρες όπως η Ολλανδία, η Αγγλία και οι Η.Π.Α. πρωτοστάτησαν
στις πολιτειακές μεταβολές και στις γενικότερες εξελίξεις, σε αντίθεση με τις καθολικές χώρες,
όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιταλία, που παρουσίασαν σημαντική υστέρηση.
Είναι χαρακτηριστικό το ότι η Γαλλία χρειάστηκε τη μεγάλη Επανάσταση του 1789, για να
μπορέσει να παρακολουθήσει τους αναπτυξιακούς ρυθμούς της Αγγλίας.

Β.6. Μελετώντας το παραπάνω παράθεμα και αξιοποιώντας τις σχετικές μ’ αυτά

ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε το μίσος των Βυζαντινών κατά των Λατίνων, που
συμπυκνώνεται στην περίφημη φράση του μεγάλου δούκα Λουκά Νοταρά, όταν πλη-
ροφορήθηκε την ένωση των εκκλησιών (1438-1439): είναι προτιμότερο να δω να κυ-
ριαρχεί στην αγορά της Πόλης το φακιόλι (τουρμπάνι) των Τούρκων παρά η καλύπτρα
των Λατίνων.
Το 1425 ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος ανέλαβε τις τύχες του Βυζαντινού και κατέβαλε προσπά­
θεια να εξασφαλίσει βοήθεια από τη Δύση. Στη σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας δέχθηκε την
πλήρη υποταγή της Ορθόδοξης στην Καθολική Εκκλησία. Η ένωση διεύρυνε το χάσμα. 0 βυζαντι­
νός λαός απέρριψε με φανατισμό τις συμφωνίες. Η αναμενόμενη συμπαράσταση απ’ τη Ρώμη δεν
ήρθε ποτέ. Τα αισθήματα κατά των Λατίνων συμπυκνώνονται στην περίφημη φράση του μεγάλου
δούκα Λουκά Νοταρά, όταν πληροφορήθηκε την Ένωση: είναι προτιμότερο να δω να κυριαρχεί
 66 Ἀμφιλύκη
στην αγορά της Πόλης το φακιόλι (τουρμάνι) των Τούρκων παρά η καλύπτρα των Λατίνων!
Το μίσος των Βυζαντινών αποδίδεται σε αντικειμενικούς παράγοντες, που προκάλεσε αρχικά η
βάναυση και βάρβαρη εισβολή των Σταυροφόρων στη Βασιλεύουσα (13 Απριλίου 1204). Αυτοί όχι
μόνο κατέκαυσαν ιδιωτικές κατοικίες των Βυζαντινών, όπως μαρτυρεί ο Γάλλος χρονογράφος
Βιλλεαρδουίνος αλλά διακατεχόμενοι από αισθήματα κατωτερότητας έναντι του βυζαντινού
πολιτισμού επιδόθηκαν στην καταλήστευση της Κωνσταντινούπολης, τη συστηματική λεηλασία
ιερών χώρων και στην καταστροφή μεγάλων έργων τέχνης. Ποτέ κανένας άλλος επιδρομέας
ούτε καν οι Τούρκοι, δεν εξέφρασαν τόση βία όση οι Λατίνοι.
Η Δ΄ Σταυροφορία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ζημίωσε άμεσα την Πόλη και τον πολιτισμό
της, όμως ζημίωσε πολλαπλά ολόκληρο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, αφού πνευματικά έργα και
ονομαστά αριστουργήματα της τέχνης καταστράφηκαν. Επιπλέον, το μίσος αυτό επιτεινόταν
αμφότερα για διαφορετικούς λόγους για κάθε πλευρά. Απ’ τη μια οι Λατίνοι περιφρονούσαν τους
Έλληνες ένεκα του ανώτερου πολιτισμού τους εκφράζοντας έτσι αισθήματα μειονεξίας και από
την άλλη οι Βυζαντινοί, αντιστεκόμενοι στο βίαιο εκλατινισμό, επιστράτευαν την ορθόδοξη πί­
Φιλολογικό υλικό

στη τους και αμύνονταν με πάθος στις ιμπεριαλιστικές διαθέσεις των Δυτικών και του Πάπα.

Β.7. α) Συμφωνείτε με την άποψη του μεσολαβητή Ισμαήλ ότι ήταν μάταιος ο αγώνας
των υπερασπιστών της Κων/πολης;
Ο Ισμαήλ, γιος του άρχοντα της Σινώπης, μεσολάβησε για ειρήνη ανάμεσα στους
Τούρκους και τους Βυζαντινούς. Σύμφωνα με την άποψη του ο αγώνας των υπερασπιστών της
Κωνσταντινούπολης ήταν μάταιος. 0 Ισμαήλ είπε στους Έλληνες ότι βρίσκονταν «στην κόψη του
ξυραφιού». Οι Τούρκοι - πολιορκητές είχαν στρατιωτική υπεροχή (αναλογία 10 προς 1 στο στρα­
τό), διέθεταν σύγχρονα όπλα, όπως το τηλεβόλο. Όμως για τους Βυζαντινούς που υπεράσπιζαν
την πόλη τους, τα ιερά και τα όσια η κατάσταση ήταν τραγική. 0 Ισμαήλ θα μεσολαβούσε για
ειρήνη «με την απαραίτητη βέβαια αμοιβή», που θα καθοριζόταν από την επιτυχία της αποστο­
λής του.
Αν σκεφτούμε τις αντιδυτικές διαθέσεις μεγάλης μερίδας του βυζαντινού λαού και των αξι­
ωματούχων κατά τις παραμονές της Άλωσης του 1453, οι Βυζαντινοί που ήταν χωρισμένοι σε
ενωτικούς και σε ανθενωτικούς δεν περίμεναν καμιά βοήθεια από τους Δυτικούς. Επομένως, οι
Βυζαντινοί έπρεπε να βρουν κάποια συμφωνία με το σουλτάνο Μωάμεθ Β’ για να σώσουν την
Πόλη τους. Η άποψη λοιπόν του Ισμαήλ ήταν φαινομενικά σωστή. Γι’ αυτό οι Βυζαντινοί έστειλαν
στον Μωάμεθ πρεσβευτές για διαπραγματεύσεις. 0 σουλτάνος πρότεινε στους Βυζαντινούς ετή­
σιο φόρο 100.000 νομισμάτων.
Αν δεν μπορούσαν να το πληρώσουν, θα άφηναν την πόλη τους μαζί με τα υπάρχοντα τους.
Όπως αναφέρει ο ιστορικός Δούκας, στις 21 Μαΐου 1453, ο σουλτάνος Μωάμεθ Β’ πρότεινε στον
Κωνσταντίνο ΙΑ Παλαιολόγο να του παραδώσει την πόλη και να πάει όπου θέλει μαζί με τους άρ­
χοντες του και με τις κινητές περιουσίες τους, χωρίς να πάθει τίποτα ο ίδιος και ο βυζαντινός
λαός του.

Β.7. β) Ποια η απάντηση των Ελλήνων στην πρόταση του Τούρκου Σουλτάνου για
την παράδοση της πόλης;
Τότε ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος έδωσε την εξής ηρωική απάντηση στο σουλτάνο: «Δεν
έχω δικαίωμα να σου παραδώσω την Πόλη. Όλοι οι Έλληνες έχουν αποφασίσει να πεθάνουν υπε­
ρασπιζόμενοι την πατρίδα τους, γιατί δεν λογαριάζουν τη ζωή τους». Όπως φαίνεται στην απά­
ντηση αυτή του αυτοκράτορα των Βυζαντινών, οι Έλληνες προτίμησαν να παραμείνουν στην
Πόλη και να πέσουν ηρωικά για τη σωτηρία τους. Έτσι απέδειξαν ότι ο αγώνας για την ελευθερία
δεν είναι ποτέ «μάταιος».
 Ἀμφιλύκη 67

ίου
κε
Λυ
Β΄

Λατινικά

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ

ΜΑΘΗΜΑ 7
Milites his verbis admonet: «Hostes adventare audio; speculatores nostri eos prope esse
nuntiant. Vim hostium cavere debetis; hostes enim de collibus advolare solent et caedem militum
Φιλολογικό υλικό

perpetrare possunt».

ΜΑΘΗΜΑ 15
Locis frigidissimis pelles solum habent et in fluminibus lavantur. Cum civitas bellum gerit,
magistratus creantur cum vitae necisque potestale.

ΜΑΘΗΜΑ 16
Fit magna caedes. Sedulius, dux et princeps Lemovicum, occiditur; (...) signa militaria LXXIIII
(septuaginta quattuor) ad Caesarem referuntur; magnus numerus hostium capitur atque
interficitur;

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΚΑΙ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

1. α) milites, vim, collibus, caedem: Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις στον ίδιο αριθμό.
β) nostri, eos: Να κλιθούν στους δύο αριθμούς και στο ίδιο γένος.

2. prope: Να γραφεί το επίρρημα και το αντίστοιχο επίθετο (στην ονομαστική ενικού και στα
τρία γένη) στους τρεις βαθμούς και να κλιθεί το αρσενικό γένος στο συγκριτικό βαθμό και των
δυο αριθμών.

3. α) solent, possunt: Να γίνει χρονική αντικατάσταση στην οριστική και υποτακτική.

β) cavere: Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι.

4. Hostes...nuntiant: Να μεταφερθεί στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση από το Caesar dixit.

5. Vim hostium cavere debetis: Να μεταφερθεί στην παθητική φωνή.
6. frigidissimis: Να γραφούν οι αντίστοιχοι τύποι στους άλλους δυο βαθμούς και να σχημα­
τισθούν τα επιρρήματα του επιθέτου σε όλους τους βαθμούς.
7. creantur: Να κλιθεί ο ενεστώτας της υποτακτικής στην ίδια φωνή και ο παρακείμενος της
υποτακτικής της παθητικής περιφραστικής συζυγίας (να ληφθεί υπόψη το υποκείμενο).
8. Να αναγνωριστεί και να αιτιολογηθεί η συντακτική χρήση του cum στο δεύτερο απόσπα­
σμα.
9. signa militaria septuaginta quattuor: Να κλιθούν μαζί.
10. magna: Να σχηματισθεί το επίρρημα σε όλους τους βαθμούς.
11. referuntur: Να κλιθούν οι προστακτικές ενεστώτα και στις δυο φωνές.
12. capitur: Να γραφεί το δεύτερο πρόσωπο του ενικού της οριστικής και προστακτικής του
ενεστώτα, της υποτακτικής του παρατατικού και της οριστικής του μέλλοντα στη φωνή που
βρίσκεται.
13. Fit magna...occiditur: Να γράψετε τις δυο προτάσεις σε μια περίοδο λόγου, αφού μετα­
τρέψετε την πτώση σε δευτερεύουσα χρονική εισαγόμενη με το χρονικό σύνδεσμο dum.
 68 Ἀμφιλύκη
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΚΑΙ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

1. α) milites, vim, collibus, caedem: Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις στον ίδιο αριθμό.

Πλάγιες πτώσεις
Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ενικός
γεν. militum - collium caedis

δοτ. militibus - collibus caedi

αιτ. militites vim colles(-is) caedem
αφαιρ. militibus vi collibus caede

β) nostri, eos: Να κλιθούν στους δυο αριθμούς και στο ίδιο γένος.
Φιλολογικό υλικό

αρσενικό αρσενικό
Ενικός αριθμός
ον. noster is
γεν. nostri eius
δοτ. nostro ei
αιτ. nostrum eum
κλητ. (noster) -
αφαιρ. nostro eo

2. prope: Να γραφεί το επίρρημα και το αντίστοιχο επίθετο (στην ονομαστική ενικού και στα
τρία γένη) στους τρεις βαθμούς και να κλιθεί το αρσενικό γένος στο συγκριτικό βαθμό και των
δυο αριθμών.

Επίρρημα Επίθετο
θετικός: prope -
συγκριτικός: propius propior, -ior, -ius
υπερθετικός: proxime proximus, -a, -um

Συγκριτικός βαθμός στο αρσενικό γένος

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
ον. propior propiores
γεν. propioris propiorum
δοτ. propiori propioribus
αιτ. propiorem propiores
κλητ. propior propiores
αφαιρ. propiore propioribus

3. α) solent, possunt: Να γίνει χρονική αντικατάσταση στην οριστική και υποτακτική.

Χρονική αντικατάσταση
στην οριστική στην υποτακτική
εν. solent soleant
πρτ. solebant solerent
μελλ. solebunt solituri sint
πρκ. soliti sunt soliti sint
υπερσ. soliti erant soliti essent
συντ. μελλ. soliti erunt -
 Ἀμφιλύκη 69
εν. possunt possint
πρτ. poterant possent
μελλ. poterunt -
πρκ. potuerunt (-ere) potuerint
υπερσ. potuerant potuissent
συντ. μελλ. potuerint -

β) cavere: Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι.

Αρχικοί χρόνοι
caveo, cavi, cautum cavere (2) = φυλάγομαι.

4. Hostes...nuntiant: Να μεταφερθεί στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση από το Caesar dixit.

Φιλολογικό υλικό

Πλάγιος λόγος
Caesar dixit (se) hostes adventare audire; (Caesar dixit) speculatores suos eos prope esse
nuntiare.

5. Vim hostium cavere debetis: Να μεταφερθεί στην παθητική φωνή.

Παθητική φωνή: Vis hostium vobis cavenda est.

6. frigidissimis: Να γραφούν οι αντίστοιχοι τύποι στους άλλους δυο αριθμούς και να σχημα­
τισθούν τα επιρρήματα του επιθέτου σε όλους τους βαθμούς

θετικός: frigidis frigide

συγκριτικός: frigidioribus frigidius
υπερθετικός: frigidissimis frigidissime

7. creantur: Να κλιθεί ο ενεστώτας της υποτακτικής στην ίδια φωνή και ο παρακείμενος της
υποτακτικής της παθητικής περιφραστικής συζυγίας (να ληφθεί υπόψη το υποκείμενο).

Υποτακτική Υποτακτική
ενεστώτα παρακειμένου
(της ίδιας φωνής) (της περιφραστικής συζυγίας)
creer creandus fuerim
creeris creandus fueris
creetur creandus fuerit
creemur creandi fuerimus
creemini creandi fueritis
creentur creandi fuerint

8. Να αναγνωριστεί και να αιτιολογηθεί η συντακτική χρήση του cum στο δεύτερο απόσπα­
σμα.

cum civitas bellum gerit: δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον επαναληπτικό
σύνδεσμο cum. Εκφέρεται με οριστική ενεστώτα. Εκφράζει την αόριστη επανάληψη στο παρόν
και το μέλλον.

9. signa militaria septuaginta quattuor: Να κλιθούν μαζί.

Πληθυντικός αριθμός - Pluralis

ον. signa militaria septuaginta quattuor
 70 Ἀμφιλύκη
γεν. signorum militarium septuaginta quattuor
δοτ. signis militaribus septuaginta quattuor
αιτ. signa militaria septuaginta quattuor
κλητ. signa militaria septuaginta quattuor
αφαιρ. signis militaribus septuaginta quattuor

Σημείωση: Η συνεκφορά αυτή δε σχηματίζει ενικό αριθμό.

10. magna: Να σχηματισθεί το επίρρημα σε όλους τους βαθμούς.

Παραθετικά επιρρήματος
θετικός: magnopere, magno opere
συγκριτικός: magis
υπερθετικός: raaxime
Φιλολογικό υλικό

11. referuntur: Να κλιθούν οι προστακτικές ενεστώτα και στις δυο φωνές.

Προστακτική Προστακτική ενεστώτα ενεστώτα

ενεργ. φωνής ενεργ. φωνής
β΄ ενικό refer referre
β΄ πληθ. referte refermini

12. capitur: Να γραφεί το δεύτερο πρόσωπο του ενικού της οριστικής και προστακτικής του
ενεστώτα, της υποτακτικής του παρατατικού και της οριστικής του μέλλοντα στη φωνή που
βρίσκεται.

β΄ ενικό οριστικής ενεστώτα: caperis (capere)

β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: capere
β΄ ενικό υποτακτικής παρατατικού: capereris (caperere)
β΄ ενικό οριστικής μέλλοντα: capieris (capiere)

13. Fit magna...occiditur: Να γράψετε τις δυο προτάσεις σε μια περίοδο λόγου, αφού μετα­
τρέψετε την πρώτη σε δευτερεύουσα χρονική εισαγόμενη με το χρονικό σύνδεσμο dum.

Dum fit magna caedes Sedulius dux et princeps Lemovicum occiditur (occisus est):
δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum. Εκφέρεται με οριστική
ενεστώτα - ιστορικό ενεστώτα (occiditur), γιατί εκφράζει μια πράξη που στη διάρκεια της συμ­
βαίνει η πράξη της κύριας πρότασης (εδώ υπάρχει λατινισμός του dum). Μπορεί να εκφέρεται
και με οριστική παρακειμένου (occisus est).
 Ἀμφιλύκη 71

ίου
κε
Λυ
Γ΄

Νεοελληνική γλώσσα

ΘΕΜΑ
Στην εποχή μας πολλοί άνθρωποι επηρεάζονται πολύ από την κοινή γνώμη και
συμμορφώνονται παθητικά στις επιταγές της κοινής γνώμης. Μερικοί όμως άνθρω-
ποι σήμερα περιφρονούν την κοινή γνώμη.
Φιλολογικό υλικό

☑ Τι είναι κοινή γνώμη και ποιοι παράγοντες την επηρεάζουν (διαμορφώνουν);

☑ Ποια είναι τα αίτια και τα αποτελέσματα της παθητικής συμμόρφωσης στις επι-
ταγές της κοινής γνώμης;
☑ Πιστεύετε ότι η κοινή γνώμη ρυθμίζει τη συμπεριφορά του σημερινού ανθρώ-
που;
☑ Ποια πρέπει να είναι, κατά τη γνώμη σας, η στάση του σημερινού ανθρώπου
απέναντι στην κοινή γνώμη;

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Η εφημερίδα «Έθνος» γράφει: «Γνώμη είναι το σύνολο των αντιλήψεων κάποιου για κάτι.
Κοινή γνώμη είναι το αριθμητικό άθροισμα των γνωμών πολλών ανθρώπων. Είναι η κυρίαρχη
γνώμη της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης. Είναι το στατιστικό αποτέλεσμα μιας ειδικής έρευνας
που λέγεται , «σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης». Η κοινή γνώμη δεν είναι μία. Γι’ αυτό θα
ήταν σωστότερο να χρησιμοποιούμε τον όρο στον πληθυντικό: κοινές γνώμες.
Η έννοια «κοινή γνώμη» ταυτίζεται κυρίως με την αστική δημοκρατία. Φυσικά, «κοινή γνώ-
μη» υπάρχει κάτω από οποιοδήποτε κοινωνικό καθεστώς. Αλλά μόνο στην αστική δημοκρατία η
«κοινή γνώμη» λογαριάζεται σαν σοβαρός παράγοντας στην πολιτική ζωή. Η στατιστική σφυγ-
μομέτρηση της κοινής γνώμης δε λύνει τα βασικά ανθρώπινα προβλήματα. Τα αποτελέσματα
των εκλογών είναι μια στατιστική σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης που γίνεται επίσημα απ’
το ίδιο το κράτος που λατρεύει τους αριθμούς και τα ποσοστά (που κι αυτά είναι αριθμοί) και
αδιαφορεί για τα βασικά ανθρώπινα προβλήματα, που συνεχίζουν να παραμένουν άλυτα και μετά
το θρίαμβο των αριθμών, εφόσον δεν αντιμετωπίζονται στη ρίζα τους. Άλλωστε ο άνθρωπος δεν
είναι νούμερο. Και πολύ περισσότερο δεν είναι νούμερο μετακινούμενο ανά τετραετία. Επομένως
τα ανθρώπινα προβλήματα, επειδή είναι πολύπλοκα, δε λύνονται με την αλχημεία των αριθμών,
αλλά με το διαρκή και καθημερινό αγώνα.
Στην εποχή μας η κοινή γνώμη έχει γίνει μια μεγάλη δύναμη εξαιτίας της ανάπτυξης όλων των
μέσων μαζική επικοινωνίας και ενημέρωσης».

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Τι είναι γνώμη;
Γνώμη είναι η προφορική ή γραπτή έκφραση μιας κρίσης, άποψης, πεποίθησης ενός ατόμου για
ένα θέμα (ιδιωτικό ή δημόσιο).

Τι εκφράζει η ατομική γνώμη;

Η ατομική γνώμη εκφράζει:
- τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις, τις αξίες και τις ιδέες ενός ατόμου·
- τα ψυχοκοινωνικά φαινόμενα·
- τις υποκειμενικές ή τις αντικειμενικές απόψεις ενός ατόμου·
 72 Ἀμφιλύκη
- τις διατομικές και τις διασυλλογικές σχέσεις, στις οποίες ένα άτομο επηρεάζεται και επηρεά­
ζει.

Τι είναι κοινή γνώμη;

Η κοινή γνώμη:
- δεν είναι άθροισμα ατομικών γνωμών, αλλά η γνώμη της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης·
- είναι οι ιδέες και οι αξίες, οι αντιλήψεις και οι επιδιώξεις της πλειοψηφίας των πολιτών·
- είναι η συνισταμένη των ατομικών γνωμών (όπως φαίνεται στο δημοψήφισμα)·
- εκφράζει τη λαϊκή θέληση και ελέγχει τις αποφάσεις της κυβέρνησης·
- αναφέρεται σε «καυτά» ατομικά και κοινωνικά προβλήματα·
- εκφράζει την αξία ή την απαξία ενός ζητήματος.

Ποια είναι τα δύο είδη της κοινής γνώμης;

1. Στατική κοινή γνώμη είναι η έκφραση των ηθών και εθίμων, των συνηθειών και των προκα­
Φιλολογικό υλικό

ταλήψεων των λαϊκών μαζών. Συνήθως η στατική κοινή γνώμη είναι συντηρητική.
2. Δυναμική κοινή γνώμη είναι η έκφραση της σωστής και υπεύθυνης στάσης των πολιτών
απέναντι στα ατομικά και στα κοινωνικά προβλήματα. Συνήθως η δυναμική κοινή γνώμη είναι
προοδευτική.

Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η γνήσια ενημέρωση της κοινής γνώμης;

Οι παράγοντες που ενημερώνουν γνήσια την κοινή γνώμη μπορεί να είναι:
- η σωστή κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίηση·
- το δημοκρατικό πολίτευμα και τα δημοκρατικά πολιτικά κόμματα·
- τα μηνύματα και ο τρόπος παρουσίασης τους από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνί­
ας (τηλεόραση, ραδιόφωνο, τύπος)·
- το εκπαιδευτικό σύστημα και η αληθινή μόρφωση των πολιτών·
- η στατιστική σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης (γκάλοπ)·
- οι φίλοι και οι γνωστοί των πολιτών·
- τα πρότυπα και οι καταξιωμένες προσωπικότητες.

Ποια είναι η ιστορία της κοινής γνώμης;

Η εφημερίδα «Έθνος» γράφει: «Η κοινή γνώμη είναι εφεύρεση του Περικλή. Αυτός ήταν που
αποφάσιζε να κοινοποιούνται στο λαό όλες ανεξαίρετα οι αποφάσεις των αρχόντων, ώστε ο
λαός, όντας καλά και υπεύθυνα ενημερωμένος για τα πάντα, να μπορεί να αποφασίζει εύκολα και
αβίαστα στην εκκλησία του Δήμου.
Μ’ άλλα λόγια, ο Περικλής πρώτος κατάλαβε πως η έγκυρη και υπεύθυνη πληροφόρηση απο-
τελεί την ουσία της δημοκρατίας, και πως μια απληροφόρητη ή ψεύτικα πληροφορημένη μάζα
δεν μπορεί να έχει «κοινή γνώμη», ενώ τα μέλη της απληροφόρητης κοινωνίας δεν μπορούν να
έχουν έγκυρη «προσωπική γνώμη», που είναι προϋπόθεση για να υπάρξει η στατιστική έννοια της
απρόσωπης «κοινής γνώμης».
Στην εποχή του Περικλή, αυτό που εμείς σήμερα ονομάζουμε «κοινή γνώμη» λεγόταν «φήμη».
Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τον ελληνικό όρο και τον έκαναν, κατά τη συνήθεια τους, ακριβέστερο
με την προσθήκη στο ουσιαστικό «φήμη» του επιθέτου «λαϊκή». Η ρωμαϊκή fama popularis (φήμη
λαϊκή) κατά το Μεσαίωνα μετονομάστηκε σε consensus, που σημαίνει «κοινή συναίνεση». Ο όρος
χρησιμοποιείται και σήμερα στην περίφραση «συναινετικές διαδικασίες». Αργότερα, ο Τζον Λοκ,
ο πρώτος που επεξεργάζεται θεωρητικά την έννοια «κοινή γνώμη», την ονομάζει «Νόμο της
γνώμης ή της υπόληψης» και τη θεωρεί σαν τον τρίτο βασικό κοινωνικό νόμο, μετά το «θείο
νόμο» και τον «αστικό νόμο».
Όμως, δεν είναι η Αγγλία, αλλά η Γαλλία ο τόπος όπου κυριαρχεί, σαν ένα είδος έμμονης ιδέας,
η έννοια της «κοινής γνώμης» που ο Μοντεσκιέ την ονομάζει esprit generale (γενικό πνεύμα) και
ο Ρουσό volonte generale (γενική θέληση).
Το σημερινό της όνομα η «κοινή γνώμη» το παίρνει στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.
 Ἀμφιλύκη 73
Για τους επαναστατημένους Γάλλους αστούς, που εκτοπίζουν απ ‘ την εξουσία τους φεουδάρχες,
η opinion publique είναι κάτι σαν φετίχ, σαν μια μαγική έκφραση που προφερόμενη και μόνο θα
μπορούσε να εξουδετερώσει όλα τα κακά πνεύματα του παλιού κακού καθεστώτος. Πράγματι,
η «κοινή ή δημόσια γνώμη» έπαιξε εντελώς αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη και την εδραίωση
της Γαλλικής Επανάστασης. Πράγμα που, ωστόσο δεν εμπόδισε το Μ. Ναπολέοντα, που θα έρθει
σε λίγο, να κάνει την «κοινή γνώμη» βασικό στυλοβάτη της δικτατορίας του. Τη μέθοδο του, δη-
λαδή τη δικτατόρευση με τη συγκατάθεση του δικτατορευόμενου, θα την ακολουθήσουν λίγους
αιώνες αργότερα ο Μουσολίνι, ο Χίτλερ και όλοι οι δικτάτορες που στηρίχτηκαν πράγματι στην
«αγάπη του λαού» τους. Μπορεί βέβαια αυτοί οι δικτάτορες να εξαπάτησαν τις μάζες, αλλά οι
ίδιες μάζες δεν είναι λιγότερο εξαπατημένες και σήμερα, κάτω από καθεστώτα που έχουν στη
διάθεση τους τα μαζικά μέσα ενημέρωσης, δηλαδή τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για τη μαζική
πλύση εγκεφάλου».

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν (διαμορφώνουν) την κοινή γνώμη;

Φιλολογικό υλικό

1. Μέσα μαζικής ενημέρωσης: Σήμερα η διαμόρφωση και η εκδήλωση της κοινής γνώμης.
οφείλεται κυρίως στη μεγάλη ανάπτυξη των μέσων μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Η
Μαριλιάνα Αλειφεροπούλου και ο Γρηγόρης Χείλαρης γράφουν στην εφημερίδα «Μεσημβρινή»
(11-6-1987): «Η δύναμη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης σαν διαμορφωτών της κοινής γνώμης
έγκειται στο ότι μεταδίδουν ταυτόχρονα την ίδια ποσότητα πληροφοριών σε διαφορετικά στρώ-
ματα, άτομα και ομάδες, που δεν έχουν σχέση μεταξύ τους. Προσφέρουν κοινό κέντρο ενδιαφέ-
ροντος αντικείμενα συζήτησης. Δίνουν έτοιμες ερμηνείες, σχολιάζουν και αξιολογούν, επιλέγουν
με κριτήρια του κυρίαρχου συστήματος αξιών και ιδεολογίας, την προβολή κάποιων όψεων της
πραγματικότητας. Η προσφορά κάποιας πληροφόρησης είναι ταυτόχρονα ή μπορεί να είναι από-
κρυφη ή παραπληροφόρηση». Μέσα από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τον τύπο εκφράζεται
η κοινή γνώμη και γίνεται ευρύτερα γνωστή.
2. Προπαγάνδα: Στην εποχή μας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προπαγανδίζουν και παραπλα­
νούν τις λαϊκές μάζες. Η προπαγάνδα, που βασίζεται στην ψυχολογία και στην κοινωνιολογία, δη­
μιουργεί τεχνητούς φόβους, προκαλεί εξεγέρσεις και πολέμους, παραπληροφορεί τους πολίτες,
οι οποίοι πολλές φορές ακολουθώντας την κοινή γνώμη εξυπηρετούν ξένα συμφέροντα, χωρίς να
το υποψιάζονται.
3. Γκάλοπ: Ο Αμερικανός στατιστικός Γεώργιος-Οράτιος Γκάλοπ επινόησε στα 1935 τη γνω­
στή μέθοδο σφυγμομέτρησης της κοινής γνώμης, που πήρε το όνομα του. Η δημοσκοπία (γκάλοπ)
μετράει τις γνώμες διαφορετικών κοινωνικών τάξεων, επαγγελμάτων, ηλικιών, με σκοπό να βρει
την επικρατέστερη γνώμη. Κυρίως, τα ποσοστά των γκάλοπ διαμορφώνουν την κοινή γνώμη.
4. Συμφέρον: Οι συμφεροντολόγοι και οι ατομιστές κατηγορούν τους άλλους, για να καλύ­
ψουν την επιδίωξη του ατομικού τους συμφέροντος και να σπιλώσουν τη δράση των απολιτικο­
ποιημένων συμπολιτών τους. Οι ατομιστές είναι αντιδραστικοί και αδιάφοροι για τα κοινά. Στις
μέρες μας έγινε του συρμού η απολιτική αντίληψη.
5. Πολίτευμα - Πολιτικά κόμματα: Μόνο το δημοκρατικό πολίτευμα και τα δημοκρατικά
πολιτικά κόμματα υπολογίζουν και διαμορφώνουν σωστά την κοινή γνώμη. Βέβαια τα δικτατορι­
κά καθεστώτα στηρίζονται στην εξαπάτηση της κοινής γνώμης.

Ποιες είναι οι ωφέλειες από τη συμμόρφωση μας προς τη σωστή κοινή γνώμη;
Αν συμμορφωθούμε στις σωστές αντιλήψεις της κοινής γνώμης:
- γινόμαστε προσεκτικοί στη συμπεριφορά μας·
- δείχνουμε ότι είμαστε ευγενικοί και καταδεχτικοί, νομοταγείς και πειθαρχικοί στους νόμους και
στους άρχοντες·
- πετυχαίνουμε σ’ όλους τους τομείς της δράσης (π.χ. στον επαγγελματικό τομέα)·
- περιορίζουμε τις υπερβολικές απαιτήσεις από τους συνανθρώπους μας·
- δεν κινδυνεύουμε να χαρακτηριστούμε ως αναρχικοί και αντικοινωνικοί πολίτες·
- ζούμε αρμονικά με τους συναθρώπους μας·
- προσέχουμε μήπως κάποτε κάποιος συμπολίτης μας δει ή ακούσει ότι κάνουμε ή ότι λέμε κάτι
 74 Ἀμφιλύκη
από τα αισχρά·
- εκτιμούμε κάι εφαρμόζουμε τις συμβουλές των μεγαλυτέρων μας·
- προσέχουμε να μη χαρακτηριστούμε αδιάντροποι και αναιδέστατοι·
- αποφεύγουμε τα αισχρά λόγια και τις αισχρές πράξεις, γιατί ντρεπόμαστε πιο πολύ τους εαυ­
τούς μας·
- σεβόμαστε τα δικαιώματα και τα λογικά αιτήματα των άλλων·
- σεβόμαστε τις απόψεις και γενικά την προσωπικότητα του συνανθρώπου μας·
- επιδιώκουμε την απόκτηση τίτλου σπουδών·
- στοχεύουμε στην κατάκτηση πνευματικής καλλιέργειας και ουσιαστικής μόρφωσης·
- καταπολεμούμε τη φυσική αδράνεια και την τάση για οκνηρία (τεμπελιά) μας·
- ικανοποιούμε τα όνειρα και τις φιλοδοξίες μας για κοινωνική εκτίμηση και αναγνώριση·
- προσπαθούμε να κερδίσουμε τη συμπάθεια και την εύνοια των άλλων
- οραματιζόμαστε την ατομική μας πρόοδο και την κοινωνική πρόοδο·
- στιγματίζουμε τις βίαιες και τις τρομοκρατικές ενέργειες των άλλων·
Φιλολογικό υλικό

- φροντίζουμε να κάνουμε το χαρακτήρα μας ισχυρό και ηθικό, τίμιο και δυνατό·
- είμαστε φίλοι των προοδευτικών αντιλήψεων και εχθροί των συντηρητικών απόψεων·
- συμμετέχουμε στα κοινά και στα κέντρα λήψης σοβαρών αποφάσεων
- υπολογίζουμε τη σωστή κοινή γνώμη στις σκέψεις και αποφάσεις μας·
- επιδιώκουμε να έχουμε με το μέρος μας την κοινή γνώμη·
- προσπαθούμε να ενημερώσουμε σωστά και να διαμορφώσουμε αντικειμενικά την κοινή γνώμη.

Ποιες είναι οι ζημιές από την παθητική συμμόρφωση μας προς την κοινή γνώμη;
Αν συμμορφωθούμε παθητικά στις επιταγές (στις αντιλήψεις) της κοινής γνώμης:
- περιορίζουμε την πρωτοβουλία και την αυτενέργεια μας·
- ισοπεδώνουμε την προσωπικότητα μας·
- ακολουθούμε ασυνείδητα τις νοοτροπίες και τις αντιλήψεις των ανίδεων πολιτών·
- συχνά προσαρμοζόμαστε στο «τι θα πει ο κόσμος»·
- προσπαθούμε ν’ ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της κοινής γνώμης, χωρίς να εξετάζουμε αν
αυτές είναι ορθές·
- ακολουθούμε δουλικά τους άλλους στη σκέψη και στην εξωτερική συμπεριφορά (π.χ. στο ντύ­
σιμο)·
- φοβόμαστε μήπως αποβληθούμε από την κοινωνία ως περιθωριακά άτομα (αναρχικά, αντικοι­
νωνικά άτομα)·
- δείχνουμε ότι προσαρμοζόμαστε στα «πιστεύω» των πολλών και στη μόδα, διότι ακολουθούμε
το φαινόμενο του συρμού·
- στοχεύουμε να κερδίσουμε την εύνοια και τη συμπάθεια των πολλών
- νιώθουμε ανασφάλεια και αβεβαιότητα χωρίς την κοινωνική μας αναγνώριση·
- ντρεπόμαστε για την αρνητική κριτική των άλλων για μας·
- γινόμαστε «μαζάνθρωποι» που σκέφτονται και ενεργούν ομοιόμορφα·
- μιμούμαστε τον τρόπο ζωής των άλλων, για να θεωρούμαστε «σύγχρονοι» και «μοντέρνοι»·
- κινδυνεύουμε να γελοιοποιηθούμε ακολουθώντας την κοινή γνώμη που αλλάζει συνέχεια (π.χ.
άλλοτε ψηφίζουμε το Α κόμμα και άλλοτε το Β κόμμα, διότι ακολουθούμε το ρεύμα προς το Α ή
προς το Β κόμμα)·
- είναι δυνατό τη μια μέρα να χειροκροτούμε ένα πρόσωπο ή μια πράξη, ενώ την άλλη μέρα να
καυτηριάζουμε το ίδιο πρόσωπο ή την ίδια πράξη·
- διαπράττουμε λάθη ακολουθώντας πιστά μια λαθεμένη, ανεύθυνη κι απρόσωπη κοινή γνώμη·
- γινόμαστε υποκριτές και ανειλικρινείς, για να δίνουμε καλή εντύπωση στους άλλους·
- εξυπηρετούμε ξένα συμφέροντα, χωρίς να το καταλαβαίνουμε·
- μπορεί να κάνουμε και σφάλματα σε ζητήματα ηθικής τάξης (π.χ. είναι δυνατό να γίνουμε και
ανήθικοι)·
- δεν τολμούμε να διατυπώνουμε ελεύθερα τις απόψεις και τις ιδέες μας σ’ ένα θέμα.
 Ἀμφιλύκη 75
Γιατί δεν πρέπει να νοιαζόμαστε τι θα ειπεί για μας ο πολύς κόσμος;
Μπορούμε να αδιαφορούμε για τη γνώμη των άλλων (την κοινή γνώμη):
- όταν προέρχεται από κείνους που αγνοούν την αλήθεια των γεγονότων·
- όταν οι άλλοι δε διαθέτουν αρκετή μόρφωση ώστε να κατανοήσουν την ουσία κάθε προβλήμα­
τος·
- όταν η κρίση των άλλων για μας στηρίζεται σε πρόχειρες και αβασάνιστες πληροφορίες·
- όταν οι «πολλοί» άνθρωποι παραδέχονται και υποστηρίζουν ιδέες, απόψεις και αντιλήψεις που
είναι αντίθετες με το ορθό και το δίκαιο·
- όταν οι άλλοι διατυπώνουν για μας άδικες και αστήρικτες κατηγορίες·
- όταν οι κρίσεις των άλλων για μας δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια·
- όταν οι «πολλοί» άνθρωποι διατυπώνουν τις κρίσεις τους για μας ανεξέλεγκτα και αβασάνιστα,
γιατί δεν ενδιαφέρονται για το ζευγάρωμα της αλήθειας με τα γεγονότα·
- όταν ο πολύς ο κόσμος δεν είναι σε θέση να κάνει ούτε τα πιο μεγάλα καλά ούτε τα πιο μεγάλα
κακά, διότι δεν έχει τη δύναμη να κάνει έναν άνθρωπο ούτε σώφρονα ούτε άφρονα·
Φιλολογικό υλικό

- όταν οι «πολλοί» δεν είναι σώφρονες (συνετοί), αφού δεν μπορούν να διακρίνουν το καλό από
το κακό·
- όταν οι «πολλοί» άνθρωποι δε σέβονται τους νόμους της πόλης, τους δημοκρατικούς θεσμούς
και τους άρχοντες·
- όταν οι άλλοι είναι προσηλωμένοι στην απλή (υλική) ζωή·
- όταν οι «πολλοί» αγνοούν την αλήθεια και παρασύρονται από τους δημαγωγούς ή από τα συ­
ναισθήματα τους·
- όταν η γνώμη των πολλών είναι ασταθής και γι’ αυτό επικίνδυνη (π.χ. οι αρχαίοι Αθηναίοι λά­
τρεψαν αλλά και θανάτωσαν το Σωκράτη)·
- όταν η κοινή γνώμη είναι ολοφάνερα λαθεμένη (π.χ. ο Πιλάτος δεν αποφασίζει ελεύθερα για την
τύχη του Χριστού, αλλά παρασύρεται από τις φωνές του πλήθους)·
- όταν οι «πολλοί» παρασύρονται από την προπαγάνδα, που τους δημιουργεί αισθήματα αγωνίας
και τεχνητούς φόβους·
- όταν η κοινή γνώμη περιφρονεί το γενικό συμφέρον και υπηρετεί το προσωπικό·
- όταν έχουμε ανώτερα ιδανικά και ανώτερες επιδιώξεις από την κοινή γνώμη.

Γιατί πρέπει να νοιαζόμαστε τι θα πει εκείνος που γνωρίζει για τα δίκαια και τα άδι-
κα, ο ένας, στην ουσία η ίδια η αλήθεια;
Πρέπει να σεβόμαστε και να υπολογίζουμε τι θα ειπεί εκείνος που γνωρίζει για τα δίκαια και
τα άδικα γιατί αυτός:
- στηρίζεται σε αληθινά και πραγματικά στοιχεία·
- διακρίνεται για την ευθυκρισία και την αντικειμενικότητα του·
- γνωρίζει σε βάθος τα γεγονότα που κρίνει·
- μπορεί να ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα, τη δικαιοσύνη από την αδικία·
- είναι ολοκληρωμένη προσωπικότητα που διακρίνεται για το ηθικό της κύρος·
- κρίνει αμερόληπτα και αντικειμενικά·
- αποτελεί υπόδειγμα ιδανικού πολίτη που πειθαρχεί στους νόμους και στους άρχοντες·
- ζει ενάρετα και έντιμα, ηθικά και δίκαια·
- έχει συνέπεια στα λόγια και στις πράξεις του·
- υπακούει στη φωνή της ηθικής του συνείδησης και στη φωνή της αντικειμενικής αλήθειας·
- αποφεύγει τις επιπόλαιες, πρόχειρες και αβασάνιστες κρίσεις για τους άλλους και για τα γεγο­
νότα·
- διακρίνεται για την απλότητα και τη συντομία των απόψεων και των κρίσεων του·
- υποστηρίζει ότι τα λόγια της αλήθειας είναι απλά και κατανοητά από όλους τους ανθρώπους·
- κρίνει σύμφωνα με τις επιταγές της λογικής (του ορθού λόγου) και της ηθικής (το^ν άγραφων
ηθικών νόμων)·
- είναι δημοκρατικός πολίτης, γιατί στερεώνει το δημοκρατικό πολίτευμα πιστεύοντας στις κοι­
νωνικές αρετές (σωφροσύνη, δικαιοσύνη, αλήθεια, ειλικρίνεια, αυτογνωσία, αυτοκυριαρχία, φι­
 76 Ἀμφιλύκη
λία, ισότητα, ελευθερία)·
- νοιάζεται για τη φρόνηση και την αλήθεια·
- κρίνει, επειδή είναι συνετός, πως τα πράγματα έγιναν έτσι, όπως ακριβώς έχουν γίνει·
- αντιπροσωπεύει την αντικειμενική αλήθεια για τα δίκαια και τα άδικα, για τα καλά και τα κακά,
για τα ωραία και τα άσχημα·
- ερμηνεύει και εφαρμόζει σωστά τους νόμους·
- αποφασίζει σύμφωνα με τις αρχές του δικαίου·
- θεωρείται ως ειδικός. Γι’ αυτό η γνώμη του ταυτίζεται με την αλήθεια·
- αφυπνίζει πνευματικά και διαμορφώνει ηθικά όλους τους πολίτες·
- ταυτίζεται με την αλήθεια, γιατί είναι προσηλωμένος στην αρετή και στη δικαιοσύνη.

Πιστεύετε ότι η κοινή γνώμη είναι πάντα ορθή ή πολλές φορές επηρεάζεται από προ-
καταλήψεις και εσφαλμένη ενημέρωση;
Κοινή γνώμη είναι η ομαδική συμμετοχή, η τοποθέτηση και η εκδήλωση των αντιλήψεων μιας
Φιλολογικό υλικό

κοινότητας, μιας πόλης ή και ενός έθνους στα σοβαρά ζητήματα της ημέρας στα διεθνή προβλή-
ματα, ακόμα και στη συμπεριφορά ενός ατόμου.
Η δέσμευση την οποία προκαλεί η κοινή γνώμη δεν είναι υποχρεωτική, η δεσμευτική της δύ-
ναμη, δηλαδή στερείται νομικού κύρους, η παραβίαση της δε συνεπάγεται μόνο ηθική δίωξη. Η
διαφορά μεταξύ κοινής γνώμης και δικαίου είναι ότι το δίκαιο δε χορηγεί στον άνθρωπο το δι-
καίωμα της εκλογής μεταξύ της τήρησης και της παράβασης των εντολών του. Αντίθετα η κοινή
γνώμη δίδει το δικαίωμα αυτό στον άνθρωπο, αφήνει τόπο ελευθερίας και η δράση «έξω από την
κοινή γνώμη» δεν είναι σε καμιά περίπτωση αθέμιτη και απαγορευμένη.
Η κοινή γνώμη θεωρείται μια θεμελιώδης κοινωνική λειτουργία, η σημασία της εμφανίζεται,
όταν η ανθρωπότητα εισχωρεί οριστικά στο κοσμοπολίτικο της στάδιο, οπότε γίνεται παράγο-
ντας οργανωμένης κοινωνίας και στήριγμα των δημοκρατικά οργανωμένων πολιτευμάτων, ο
F. Tonnis χαρακτηρίζει την κοινή γνώμη «προϊόν της ανατροπής των αισθηματικών αξιών της
φυσικής ζωής» και στηρίζει το χαρακτηρισμό του στο ότι, «η κοινή γνώμη προβάλλει με την
απαίτηση να θέσει γενικούς κανόνες με βάση τη λογική, αγνοώντας πίστη και ιδεολογίες και
αποβλέποντας στο τυπικό μέρος των πράξεων του ανθρώπου. Η κοινή γνώμη διέπεται από στενές
αντιλήψεις από τον υπολογισμό και την κανονικότητα. Κοινή γνώμη είναι η λατρεία του μέσου
όρου...
Ο κύριος παράγοντας που συνετέλεσε να δοθεί σημασία στην κοινή γνώμη είναι η εκπαίδευση
η οποία δημιούργησε άτομα ικανά να κρίνουν και να βασίζουν τις κρίσεις τους σε λογικά επιχει-
ρήματα. Όμως η κοινή γνώμη δεν είναι πάντα ορθή, διότι πολλές φορές επηρεάζεται από την
εθιμοτυπία, από προκαταλήψεις και από λαθεμένη ενημέρωση του τύπου. Οι σφυγομετρήσεις
παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και έτσι η ισχύ της γίνεται κάποτε
τόσο μεγάλη, που αναγκάζει πολιτικούς να αλλάξουν το πρόγραμμα τους, ενώ άλλοτε πάλι πολι-
τικές παρατάξεις χρησιμοποιώντας τα μαζικά μέσα ενημέρωσης προετοιμάζουν την κοινή γνώμη
να δεχτεί το πρόγραμμα τους έστω κι αν αυτό αντίκειται στα λαϊκά συμφέροντα.
Η κοινή γνώμη σε σχέση με τον άνθρωπο αποβαίνει τυραννική, όταν ο άνθρωπος έχει ένα
τρόπο ζωής, ορισμένες προτιμήσεις, αντιλήψεις και πεποιθήσεις που δεν ταιριάζουν με το πε-
ριβάλλον, στο οποίο ζει. Πολλές φορές αιτία της δυστυχίας και απομόνωση των ανθρώπων και
ιδιαίτερα των νέων είναι η κοινή γνώμη και μια τέτοια δυστυχία και απομόνωση έχει σαν αποτέ-
λεσμα μια μεγάλη σπατάλη ενέργειας από μέρους τους, στην προσπάθεια τους να διατηρήσουν
την πνευματική τους ακεραιότητα και ανεξαρτησία από την τριγύρω εχθρότητα.
Ο Ράσσελ για το φόβο της κοινής γνώμης αλλά και για την αντιμετώπιση της λέει τα εξής:
«Για όλους σχεδόν τους ανθρώπους είναι απαραίτητο ένα περιβάλλον με κατανόηση. Για τους
περισσότερους, βέβαια, το περιβάλλον, όπου τυχαίνει να ζουν, δείχνει κατανόηση, γιατί καθώς
ποτίζονται με τις δικές του συνήθειες και προκαταλήψεις, από μικροί, εύκολα και ενστικτωδώς
προσαρμόζονται στις πεποιθήσεις που επικρατούν σ’ αυτό. Για μια μεγάλη μειονότητα όμως,
στην οποία ανήκουν όλοι όσοι έχουν κάποια πνευματική καλλιτεχνική αξία, ο τρόπος αυτής της
προσαρμογής είναι αδύνατος. Σε μια μεγάλη πόλη είναι εύκολο να βρει κανείς συντρόφους με
 Ἀμφιλύκη 77
την ίδια πνευματικότητα μέσα στην οποία δεν είναι υποχρεωμένος να κάνει συμβιβασμούς ή να
υποκρίνεται. Η κοινή γνώμη, συνεχίζει ο Ράσσελ, είναι πάντα πιο τυραννική απέναντι σ’ αυτούς
που φανερά τη φοβούνται, παρά σε όσους αδιαφορούν γι’ αυτήν. Οι συντηρητικοί άνθρωποι εξα-
γριώνονται για κάθε ξεγλίστρημα από την εθιμοτυπία και αυτό γιατί το θεωρούν σαν επίκριση
της δικής τους συμπεριφοράς. Δεν ωφελεί όταν το κοινωνικό συναίσθημα είναι τόσο αναπτυγμέ-
νο, ώστε να κάνει τους ανθρώπους μιας πνευματικής ολκής να φοβούνται τον κοινωνικό κατα-
τρεγμό. Υπάρχει μια καλόβολη θεωρία σύμφωνα με την οποία μια ιδιοφυία πάντα θα βρει τρόπο
να αναδειχτεί, και αυτό γιατί πολλές ιδιοφυίες θριάμβευσαν ενάντια στις εχθρικές συνθήκες της
κοινής γνώμης, αλλά αυτό δεν αποτελεί λόγο για να υποθέσουμε, ότι δεν υπήρξαν ιδιοφυίες που
καταπνίγηκαν από τα νιάτα τους και δεν πρόκειται για το πώς μια ευφυία ή ένα ταλέντο θα μπο-
ρέσει να επιπλεύσει, αλλά για το πώς θα επιπλεύσει, χωρίς τελικά να αισθάνεται πικρία και απο-
γοήτευση. Και μια κοινωνία αποτελούμενη από άντρες και γυναίκες που δε σκύβουν. Eμπρος στις
συμβατικότητες είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα από μια άλλη στην οποία όλοι συμπεριφέρονται
κατά τον ίδιο τρόπο. Παντού, όπου ο χαρακτήρας του κάθε ανθρώπου αναπτύσσεται ατομικά,
Φιλολογικό υλικό

δημιουργούνται ποικιλίες τύπων.

Ο φόβος της κοινής γνώμης δυσκολεύει την άνοδο, την ελευθερία του πνεύματος, και κάνει
τη ζωή μας να διαμορφώνεται από τις τυχαίες προτιμήσεις και επιθυμίες των άλλων και όχι από
τις εσώτερες παρορμήσεις μας...
Η κοινή γνώμη, λοιπόν, γνώμη προσιτή στους πολλούς, γνώμη ρευστή που αλλάζει από εποχή
σε εποχή, γνώμη που πολλές φορές λειτουργεί, όπως ο δημαγωγός, γνώμη που αν θέλεις να την
κατακτήσεις ή να επικρατήσεις κατέρχεσαι συνήθως και κατ’ ανάγκη στο επίπεδο των πολλών.
(Μ. Κασάπη - Ζοννε,
εφημ. «Μακεδονία» 25-9-1987)

Ποια πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι στην κοινή γνώμη;

Για να ωφεληθούμε από την κοινή γνώμη πρέπει:
- να μην ακολουθούμε τη γνώμη των πολλών παθητικά και ασυνείδητα·
- να αναπτύξουμε την κριτική μας ικανότητα·
- να ακολουθούμε την κοινή γνώμη σε θέματα που μας αφορούν και μας ωφελούν·
- να μην παρασυρόμαστε από τα γκάλοπ, τους δημαγωγούς και την προπαγάνδα·
- να μην περιφρονούμε αλλά και να μην εξαρτιόμαστε απόλυτα από την κοινή γνώμη·
- να μην ακολουθούμε τις συντηρητικές αντιλήψεις της κοινής γνώμης, δηλαδή τις προλήψεις
και τις προκαταλήψεις του παρελθόντος·
- να κριτικάρουμε κάθε καινοτομία (κάθε καινούρια ιδέα και αντίληψη)·
- να μην είμαστε προγονόπληκτοι (που θα ωραιοποιούμε καθετί παλιό) ή προοδόπληκτοι (που θα
ωραιοποιούμε καθετί καινούργιο)·
- να μπορούμε να διακρίνουμε την αλήθεια από το ψέμα, το καλό από το κακό, την ενημέρωση
από την προπαγάνδα, τους δημοκρατικούς πολιτικούς από τους δημαγωγούς, τους ιδεολόγους
από τους ωραιολόγους·
- να μην ακολουθούμε την κοινή γνώμη που κάνει μόνο αρνητική κριτική σε κάθε κοινωνική με­
ταρρύθμιση·
- να αδιαφορούμε για την κοινή γνώμη, όταν έχουμε ανώτερα ιδανικά και ανώτερες επιδιώξεις·
- να επιδιώκουμε περισσότερο το κοινωνικό (γενικό) συμφέρον από το ατομικό (προσωπικό) συμ­
φέρον
- να αποφεύγουμε να ντυνόμαστε και να σκεφτόμαστε ομοιόμορφα με τους πολλούς·
- να μην ακολουθούμε τις αντιλήψεις της κοινής γνώμης που θίγουν την αξιοπρέπεια και την
κοινωνική μας υπόληψη·
- να έχουμε υπόψη μας την κοινή γνώμη για ένα ζήτημα και παράλληλα να φροντίζουμε για την
ανεξαρτησία της γνώμης και της σκέψης μας·
- να μη χανόμαστε μέσα στην ψυχολογία των μαζών, αλλά να έχουμε δικές μας απόψεις για όλα
σχεδόν τα ζητήματα·
- να πιστεύουμε ότι η δημοκρατία στηρίζεται στον ελεύθερο και ειλικρινή διάλογο·
 78 Ἀμφιλύκη
- να σταθμίζουμε τα υπέρ και τα κατά των απόψεων της κοινής γνώμης για ένα θέμα κοινού εν­
διαφέροντος·
- να προσπαθούμε να μεταστρέψουμε τη λαθεμένη κοινή γνώμη προς το σωστό δρόμο.

Ποιος είναι ο ρόλος της κοινής γνώμης στη σημερινή κοινωνία;

Στις μέρες μας «η κοινή γνώμη κρίνει την εξέλιξη των κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστι-
κών πραγμάτων. Ελέγχει, κατηγορεί, επιδοκιμάζει και αποδοκιμάζει πρόσωπα και καταστάσεις.
Η κοινή γνώμη, στην εποχή μας, είναι μία στέρεη κοινωνική δύναμη, που εκπροσωπεί την κοινή
συνείδηση και δρα καταλυτικά σε κάθε παραβίαση της ηθικής και της δικαιοσύνης, είτε με την
καταγγελία και την κατακραυγή, είτε με την περιφρόνηση και την παραδειγματική τιμωρία. Η
κοινή γνώμη μέσα από τον τύπο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση γίνεται ευρύτερα γνωστή και
εκδηλώνει το δυναμικό χαρακτήρα της».
(Γρηγόριος Ν. Χείλαρης)
Στην εποχή μας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας δια μορφώνουν και επηρεά­
Φιλολογικό υλικό

ζουν την κοινή γνώμη τόσο πολύ ώστε ο πολίτης καταντάει παθητικός δέκτης διάφορων ειδήσε­
ων και μηνυμάτων, ακολουθεί, χωρίς να το καταλαβαίνει, τις αποφάσεις κέντρων εξουσίας που
ελέγχονται από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο ή τις εφημερίδες.
Ο Σωκράτης παραδέχεται ότι: «ο πολύς ο κόσμος έχει τη δύναμη ακόμη και να μας θανατώ­
σει».
Επειδή οι πολλοί μπορούν και να θανατώνουν τους ανθρώπους, αυτό δεν πρέπει να μας εξα­
ναγκάζει ν’ αλλάζουμε τις ιδέες και τις πεποιθήσεις μας. Αντίθετα, πρέπει να πιστεύουμε ότι το
μεγαλύτερο αγαθό για κάθε άνθρωπο είναι όχι η απλή ζωή, αλλά η έντιμη ζωή.
Από τις γνώμες που έχουν οι άνθρωποι σε άλλες πρέπει να δίνουμε μεγάλη σημασία και σε
άλλες να μη δίνουμε.
(Σωκράτης)
Πρέπει τον ένα και ειδικό και να τον ντρεπόμαστε και να τον σεβόμαστε περισσότερο από
όλους τους άλλους μαζί.
(Σωκράτης)
Πρέπει να παραδεχόμαστε μόνο τις σωστές γνώμες των πολλών.
Εκείνος που καταγίνεται με τον αθλητισμό, πρέπει να δίνει προσοχή στον έπαινο ή στην κατη­
γόρια μόνο του γυμναστή ή του γιατρού. Αν όμως ακολουθήσει τη γνώμη των ανίδεων, θα κατα­
στρέψει το σώμα του. Επίσης, εκείνος που θέλει να γίνει ενάρετος πρέπει να προσέχει τη γνώμη
των γονιών του, των δασκάλων του. Έτσι με τη δικαιοσύνη θα γίνεται καλύτερος.
Ο Ναπολέοντας έλεγε: «Δεν υπάρχει η κυβέρνηση που δεν έχει με το μέρος της την κοινή
γνώμη».
Η λαϊκή παροιμία «καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά το όνομα» φανερώνει τη δύναμη της
κοινής γνώμης.
Στην εποχή μας η κοινή γνώμη:
- ρυθμίζει τη συμπεριφορά του σύγχρονου ανθρώπου·
- επηρεάζει την κρίση, την αντίληψη και τη σκέψη του σημερινού ανθρώπου·
- διαμορφώνει τις φιλοδοξίες και τις επιδιώξεις του σύγχρονου πολίτη·
- αντιπροσωπεύει τη λαϊκή θέληση·
- επηρεάζει τις αποφάσεις κάθε δημοκρατικής κυβέρνησης·
- συμβάλλει στην κοινωνική διαπαιδαγώγηση του σημερινού ανθρώπου·
- κρίνει την υπόληψη και την κοινωνική αξία του σύγχρονου ανθρώπου·
- βοηθάει το άτομο στην ομαλή του κοινωνικοποίηση·
- διαμορφώνει τη νοοτροπία του σημερινού πολίτη, δηλ. τις σκέψεις, τις ενέργειες και τα συναι­
σθήματά του·
- αξιολογεί, καταξιώνει, ενημερώνει και φρονηματίζει το σημερινό άνθρωπο·
- είναι ηθικοπλαστικός παράγοντας της κοινωνικής ζωής.
 Ἀμφιλύκη 79
ΑΠΟΨΕΙΣ
1. Ο Ναπολέοντας έλεγε ότι «η κυβέρνηση δεν υπάρχει, αν δε στηρίζεται στην κοινή γνώμη».
2. Στην εποχή μας ο σημερινός άνθρωπος ωφελείται από την κοινή γνώμη, γιατί έχοντας με
το μέρος του την κοινή γνώμη:
- δημιουργεί ευχάριστη προσωπική ζωή·
- πετυχαίνει σ’ όλους τους τομείς δράσης·
- κερδίζει την κοινωνική εκτίμηση και αναγνώριση·
- αποφεύγει επονείδιστες και επιβλαβείς πράξεις·
- ακολουθεί το επάγγελμα που δεν είναι κορεσμένο αλλ’ έχει κύρος και αίγλη·
- εκφράζεται ελεύθερα και ανεμπόδιστα·
- γίνεται προσεκτικός στη συμπεριφορά του·
- κρίνει, σκέφτεται, συμπεριφέρεται, όπως και η πλειοψηφία των πολιτών.
3. Αντίθετα, εκείνος που περιφρονεί την ορθή κοινή γνώμη:
- κινδυνεύει να χαρακτηριστεί εγωιστής και φίλαυτος-
Φιλολογικό υλικό

- αποδοκιμάζεται, κατακρίνεται, αποτυχαίνει επαγγελματικά·

- στιγματίζεται για τις εξαλλοσύνες και τους νεοτερισμούς του·
- αγνοεί πώς είναι αδύνατο να μην επηρεάζεται από την κοινή γνώμη, αφού ζει στη σύγχρονη
οργανωμένη κοινωνία.
4. Επίσης, εκείνος που συμμορφώνεται παθητικά στις επιταγές της κοινής γνώμης:
- παρασύρεται από το συναίσθημα του και από τους δημαγωγούς·
- χάνει την υπόληψη και την αξιοπρέπεια του, την αυτενέργεια και την πρωτοβουλία του·
- δεν μπορεί να κρίνει την αξία ή την απαξία ενός προσώπου, πράγματος, γεγονότος.
5. Το άτομο οφείλει:
- να αδιαφορεί μόνο για την ολοφάνερα αποπροσανατολισμένη κοινή γνώμη·
- να την υπολογίζει, χωρίς να εξαρτιέται απόλυτα απ’ αυτήν
- να τηρεί επιφυλακτική στάση απέναντι στα μηνύματα των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
6. Τα άτομα που συμμορφώνονται παθητικά στις επιταγές της κοινής γνώμης:
- συχνά λένε: «τι θα πει ο κόσμος»·
- φοβούνται την κριτική των άλλων, δηλαδή φοβούνται μήπως χαρακτηριστούν άτομα αναρχικά
και αντικοινωνικά·
- παρασύρονται από τους πολιτικούς φανατισμούς και την ιδεολογική σύγχυση της εποχής μας·
- φοβούνται για την ηθική καταδίκη τους, αν τολμήσουν να απομακρυνθούν από τις επιταγές της
κοινής γνώμης·
- μιμούνται τους άλλους τυφλά στη μόδα, δηλ. στην αμφίεση.
7. Η κοινή γνώμη:
- επιδοκιμάζει ή αποδοκιμάζει πρόσωπα και γεγονότα·
- διαμορφώνει και δημιουργεί τους οικονομικούς και τους κοινωνικούς θεσμούς·
- ελέγχει τους νεοτερισμούς και τις εξαλλοσύνες·
- ικανοποιεί την προσωπική φιλοδοξία του ατόμου για κοινωνική αναγνώριση·
- εκφράζει τους ηθικούς κοινωνικούς κανόνες·
- περιορίζει τη βία και την εγκληματικότητα·
- εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και την αρμονική κοινωνική συμβίωση.
8. Η κοινή γνώμη:
- περιορίζει την πρωτοβουλία και την αυτενέργεια των ατόμων
- ισοπεδώνει την προσωπικότητα των ανθρώπων
- βάζει φραγμό σε κάθε νεοτεριστική προσπάθεια·
- μαζικοποιεί και αλλοτριώνει τα άτομα·
- κάνει πλύση εγκεφάλου με τη διαφήμιση και την προπαγάνδα·
- αποπροσανατολίζει τους πολίτες από τα «καυτά» ατομικά και κοινωνικά τους προβλήματα·
- είναι, πολλές φορές, ασταθής και ανεύθυνη, επικίνδυνη και προκατειλημμένη.
9. Ο σημερινός άνθρωπος πρέπει:
- να υπολογίζει την κοινή γνώμη, χωρίς να εξαρτάται απ’ αυτή απόλυτα·
 80 Ἀμφιλύκη
- να διαθέτει κριτικό πνεύμα και να διατηρεί την ανεξαρτησία της γνώμης του·
- να αδιαφορεί για την κοινή γνώμη, που παρασύρεται από τους δημαγωγούς και την προπαγάνδα·
- να ασκεί κριτική στις επιταγές της κοινής γνώμης·
- να μένει ανεπηρέαστος από τις προλήψεις και τις προκαταλήψεις της εποχής του·
- να έχει υπόψη του ότι η κοινή γνώμη είναι ασταθής (π.χ. οι αρχαίοι Αθηναίοι λάτρεψαν αλλά και
θανάτωσαν το Σωκράτη)·
- να αποφασίζει ο ίδιος και όχι κάτω από την πίεση της λαθεμένης κοινής γνώμης, γιατί αλλιώς
θα διαπράττει σφάλματα, όπως ο Πιλάτος, που αποφάσισε την καταδίκη του Θεανθρώπου κάτω
από την πίεση της κοινής γνώμης (του Εβραϊκού πλήθους)·
- να στηρίζεται στο διάλογο και την κατανόηση·
- να σταθμίζει υπεύθυνα τα υπέρ και τα κατά κάθε απόφασης του·
- ν’ ακούει πρόθυμα και τις αντίθετες απόψεις·
- να ακολουθεί τους κανόνες της ηθικής και της δικαιοσύνης·
- να σέβεται τις αντίθετες απόψεις του συνανθρώπου του·
Φιλολογικό υλικό

- να υπολογίζει τις πολιτικο-οικονομικές συνθήκες της εποχής του·

- να ελέγχει την κοινή γνώμη στηριζόμενος στην πνευματική του καλλιέργεια.
10. Η παροιμία «καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά το όνομα» φανερώνει τη μεγάλη δύναμη
της κοινής γνώμης.
11. Ο Μ. Ναπολέοντας είπε: «Δεν υπάρχει η κυβέρνηση που δεν έχει με το μέρος της την κοινή
γνώμη».
12. Ο χορός της αρχαίας τραγωδίας και κωμωδίας εκπροσωπεί την κοινή γνώμη.
13. Σήμερα η κοινή γνώμη αντιπροσωπεύει τη λαϊκή θέληση.
14. Πολλές φορές η κοινή γνώμη είναι ασταθής, ανεύθυνη, λαθεμένη, φορέας συντήρησης.
15. Οφείλουμε να υπολογίζουμε την κοινή γνώμη, χωρίς βέβαια να εξαρτάμε κάθε πρωτοβου­
λία μας αποκλειστικά απ’ αυτή.
 Ἀμφιλύκη 81

ίου
κε
Λυ
Γ΄

Αρχαία ελλ. θεματογραφία

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Θουκυδίδου 6, 37
Εἰ δὲ δή, ὥσπερ λέγονται, ἔλθοιεν, ἱκανωτέραν ἡγοῦμαι Σικελίαν Πελοποννήσου διαπολεμῆσαι
Φιλολογικό υλικό

ὅσῳ κατὰ πάντα ἄμεινον ἐξήρτυται, τὴν δὲ ἡμετέραν πόλιν αὐτὴν τῆς νῦν στρατιᾶς, ὥς φα-
σιν, ἐπιούσης, καὶ εἰ δὶς τοσαύτη ἔλθοι, πολὺ κρείσσω εἶναι, οἷς γ’ ἐπίσταμαι οὔθ’ ἵππους ἀκο-
λουθήσοντας, οὐδ’ αὐτόθεν πορισθησομένους εἰ μὴ ὀλίγους τινὰς παρ’ Ἐγεσταίων, οὔθ’ ὁπλίτας
ἰσοπλήθεις τοῖς ἡμετέροις ἐπὶ νεῶν γε ἐλθόντας (μέγα γὰρ τὸ καὶ αὐταῖς ταῖς ναυσὶ κούφαις
τοσοῦτον πλοῦν δεῦρο κομισθῆναι), τήν τε ἄλλην παρασκευὴν ὅσην δεῖ ἐπὶ πόλιν τοσήνδε πο-
ρισθῆναι, οὐκ ὀλίγην οὖσαν. ὥστε, παρὰ τοσοῦτον γιγνώσκω, μόλις ἄν μοι δοκοῦσιν, εἰ πόλιν
ἑτέραν τοσαύτην ὅσαι Συράκουσαί εἰσιν ἔλθοιεν ἔχοντες καὶ ὅμορον οἰκίσαντες τὸν πόλεμον
ποιοῖντο, οὐκ ἂν παντάπασι διαφθαρῆναι, ἦ πού γε δὴ ἐν πάσῃ πολεμίᾳ Σικελίᾳ (ξυστήσεται γάρ)
στρατοπέδῳ τε ἐκ νεῶν ἱδρυθέντι καὶ ἐκ σκηνιδίων καὶ ἀναγκαίας παρασκευῆς οὐκ ἐπὶ πολὺ ὑπὸ
τῶν ἡμετέρων ἱππέων ἐξιόντες. τό τε ξύμπαν οὐδ’ ἂν κρατῆσαι αὐτοὺς τῆς γῆς ἡγοῦμαι· το-
σούτῳ τὴν ἡμετέραν παρασκευὴν κρείσσω νομίζω.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
ἡγέομαι-οῦμαι + ειδικό απρφ. = νομίζω, θεωρώ, πιστεύω ότι..., διαπολεμέω-ῶ = τερματί­
ζω τον πόλεμο, φέρω σε πέρας τον πόλεμο, (τοσούτῳ) ὅσῳ ἐξήρτυται κατὰ πάντα ἄμεινον
(Πελοποννήσου) = (τόσο) όσο είναι καλύτερα προετοιμασμένη/εξοπλισμένη (η Σικελία) από
κάθε απόψη, πολὺ κρείσσω εἶναι τῆς νῦν ἐπιούσης στρατιᾶς = ότι είναι πολύ ισχυρότερη
απ’ την τωρινή στρατιωτική δύναμη του εχθρού, ότι είναι πολύ ισχυρότερη από το στρατό που
έρχεται τώρα, ὥς φασι = όπως λένε, ἐπίσταμαι = γνωρίζω καλά, αὐτόθεν (επιρρ.) = από δω
(από τη Σικελία), πορίζομαι = προμηθεύομαι, εξασφαλίζω, ὁ ἡ ἰσοπλήθης, τὸ ἰσοπλῆθες
(επιθ. γ΄ κλίσης) = ισάριθμος, ταῖς ναυσί κούφαις = με άδεια πλοία, δεῦρο (επιρρ.) = εδώ, πα-
ρασκευή = προετοιμασία, παρὰ τοσοῦσον γιγνώσκω = είμαι σίγουρος/βέβαιος για το εξής
γεγονός, ὅμορος = γειτονικός, οἰκέω-ῶ = κατοικώ, ποιοῦμαι τὸν πόλεμον = διεξάγω τον
πόλεμο, οὐκ ἄν διαφθαρῆναι παντάπασι = ότι δεν θα αποφύγουν την πλήρη καταστροφή, ἦ
που γε (παντάπασι διαφθαρῆναι αν μοι δοκοῦσιν) = κατά μεγαλύτερο λόγο (μου φαίνεται
ότι θα καταστραφούν καθολοκληρίαν), τὸ δὲ ξύμπαν = γενικά.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. ἔλθοιεν, διαφθαρῆναι: Να γίνει χρονική αντικατάσταση.
2. νεῶν, πλοῦν, πόλιν, οὖσαν, ἱππέων: Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις στον άλλο (αντί­
θετο) αριθμό.
 82 Ἀμφιλύκη
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Κι αν έλθουν πράγματι, όπως ακριβώς λένε, νομίζω ότι Σικελία είναι πιο ικανή απ’ την
Πελοπόννησο να τελειώσει/να φέρει σε περας τον πόλεμο, τόσο καλύτερα από κάθε άποψη έχει
προετοιμαστεί/είναι εξοπλισμένη, αλλά και ότι η δική μας πόλη η ίδια/μόνη της είναι πολύ ισχυ­
ρότερη απ’ το στρατό που έρχεται τώρα, όπως λένε, εναντίον μας, ακόμα κι αν έλθει δύο φορές
περισσότερος (στρατός), σ’ αυτούς βέβαια γνωρίζω ότι ούτε άλογα θα έχουν μαζί τους/δε θα συ­
νοδεύονται ούτε από άλογα, ούτε κι απ’ εδώ (από τη Σικελία) θα κατορθώσουν να εξασφαλίσουν/
θα προμηθευτούν, εκτός από κάποια λίγα (άλογα που θα προμηθευτούν) απ’ τους Εγεσταίους,
ούτε οπλίτες ισάριθμους με τους δικούς μας, αφού βέβαια θα έλθουν με πλοία (διότι είναι σπου­
δαίο πράγμα να φτάσουν εδώ ύστερα από τόσο μακρινό ταξίδι και μ’ αυτά τα πλοία χωρίς εφό­
δια/χωρίς φορτίο), και ως τα υπόλοιπα εφόδια όσα πρέπει να προμηθευτούν (εκστρατεύοντας)
εναντίον τόσο μεγάλης πόλης, δεν είναι λίγα/πρέπει να είναι σημαντικά. Επομένως, πολύ καλά
γνωρίζω ότι, με δυσκολία θα νόμιζα, αν οι Αθηναίοι έλθουν έχοντας άλλη τόσο μεγάλη πόλη, όση
είναι οι Συρακούσες και σε γειτονική πόλη, αφού εγκατασταθούν, αν θα έκαναν πόλεμο εναντίον
Φιλολογικό υλικό

μας, δε θα μπορούσαν ν’ αποφύγουν την πλήρη καταστροφή (πανωλεθρία), κατά μεγαλύτερο

λόγο όταν έλθουν σε μια Σικελία ολόκληρη εχθρική/που είναι εχθρική γι’ αυτούς εξολοκλήρου (δι­
ότι θα συνασπιστεί η Σικελία/γιατί θα ενωθούν οι Σικελιώτες), όταν εγκαταστήσουν στρατόπεδο
κοντά στα πλοία κι όταν βγαίνουν να πολεμήσουν απ’ τις μικρές σκηνές τους/απ’ τα αντίσκοινά
τους με ανεπαρκή προετοιμασία/με φτωχικό εφοδιασμό θα τους εμποδίζουν οι δικοί μας ιππείς.
Και για να μιλήσω σύντομα, νομίζω ότι δε θα μπορέσουν ν’ αποβιβαστούν στην ξηρά· τόσο πολύ
θεωρώ ανώτερη τη δική μας στρατιωτική προετοιμασία.

ΝΟΗΜΑ
Ο Αθηναγόρας εδώ υποστηρίζει ότι οι Συρακούσιοι δεν πρέπει να φοβούνται τους Αθηναίους
κι αν ακόμα επιχειρήσουν τη Σικελική εκστρατεία. Γιατί η Σικελία μπορεί να τους αντιμετωπίσει.
Εξάλλου οι Αθηναίοι δεν μπορούν να μεταφέρουν ιππικό ούτε θα μπορέσουν να το προμηθευτούν
απ’ τους Σικελιώτες, εκτός απ’ τους Εγεσταίους. Ακόμα κι αν οι Αθηναίοι είχαν εγκατασταθεί
κοντά στις Συρακούσες έχοντας μια μεγάλη δύναμη σα τη δύναμη των Συρακουσών, πάλι δε θα
μπορούσαν να αποφύγουν την ολοκληρωτική καταστροφή τους. Έπειτα μπροστά στον κοινό κίν­
δυνο όλοι οι Σικελιώτες θα ενωθούν σε μια συμμαχία, έτσι ώστε ούτε ν’ αποβιβαστούν στην ξηρά
δε θα μπορέσουν οι Αθηναίοι.
ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ
ἱκανώτερον ἡγοῦμαι Σικελίαν Πελοποννήσου διαπολεμῆσαι...ἐξήρτυται: Ο δημαγω­
γός Αθηναγόρας ισχυρίζεται ότι η Σικελία είναι πιο ικανή ν’ αντιμετωπίσει τον πόλεμο με τους
Αθηναίους σε σύγκριση με τους Πελοποννησίους. Εδώ ο Αθηναγόρας είναι υπερβολικός και υπε­
ραισιόδοξος. Προσπαθώντας ν’ απομακρύνει το φόβο απ’ το μυαλό των συμπολιτών του τονί­
ζει ότι οι Συρακούσες θα μπορέσουν να νικήσουν τους Αθηναίους (κάτι που δεν μπόρεσαν οι
Πελοποννήσιοι στην πρώτη φάση του Πελοποννησιακού πολέμου, δηλαδή στη δεκαετία 431-421
π.Χ.). Η άποψη αυτή του Αθηναγόρα είναι υπερβολική, γιατί στη συγκεκριμένη εκείνη χρονική
στιγμή οι Συρακούσες δεν είχαν καμιά στρατιωτική προετοιμασία.
οὔθ’ ἵππους ἀκολουθήσαντας: Όπως υποστηρίζει ο Αθηναγόρας, οι Αθηναίοι, αν εκστρα­
τεύσουν εναντίον της Σικελίας, δε θα έχουν μαζί τους πολλά άλογα, γιατί θα χρειάζονταν πολλά
πλοία, για να τα μεταφέρουν στη Σικελία.
οὐδ’ αὐτόθεν πορισθησομένους, εἰ μὴ ὀλίγους τινάς παρ’ Ἐγεσταίων: Εδώ ο Αθηναγόρας
ισχυρίζεται ότι οι Αθηναίοι δεν πρόκειται να εξασφαλίσουν άλογα απ’ τη Σικελία («αὐτόθεν»),
εκτός από μερικά άλογα που θα πάρουν απ’ τους Εγεσταίους, που είναι συμμαχοί τους.
Η Έγεστα ήταν αρχαία πόλη που βρισκόταν στη Δυτική Σικελία ανάμεσα στο Παλέρμο ή το
ακρωτήριο Τράπανι, κοντά στις σημερινές κωμοπόλεις Αλκάμο και Καλαταφίνη. Σήμερα λέγεται
Σεγκέστα απ’ τους Σικελούς. Υπάρχουν και σήμερα στην παλιά Έγεστα ερείπια από τα τείχη και
το θέατρό της και το ναό της Ήρας.
Το 416 π.Χ. οι Εγεσταίοι συμμάχησαν με τους Αθηναίους. Οι Ρωμαίοι τον 3ο αιώνα π.Χ. κατέ­
λαβαν την Έγεστα μαζί με όλη τη Σικελία.
 Ἀμφιλύκη 83
οὔθ’ ἵππους - οὔθ’ ὁπλίτας - τὴν τε ἄλλην παρασκευὴν: Ο Αθηναγόρας εδώ τονίζει ότι
οι Αθηναίοι, αν τολμήσουν να εκστρατεύσουν εναντίον των Σικελιωτών θα μειονεκτούν σε σύ­
γκριση με τους Σικελιώτες, ιδιαίτερα με τους Συρακουσίους, διότι δεν μπορούν να μεταφέρουν
στη Σικελία πολλά άλογα, πολλούς οπλίτες και πολλά εφόδια. Όμως για την καλή έκβαση του
πολέμου απαραίτητοι παράγοντες είναι: το ιππικό, το πεζικό και τα εφόδια.
εἰ πόλιν ἑτέραν...διαφθαρῆναι: Εδώ ο Αθηναγόρας τονίζει ότι οι Αθηναίοι δεν πρόκειται ν’
αποφύγουν την ολοκληρωτική καταστροφή τους, έστω κι αν μεταφέρουν στη Σικελία μια πόλη
ισοδύναμη με τις Συρακούσες.
ξυστήσεται γὰρ: Οι Σικελιώτες, λέει ο Αθηναγόρας, θα ενωθούν εξαιτίας του επικείμενου
κινδύνου της υποδούλωσής τους στους Αθηναίους. Πράγματι οι άνθρωποι ενώνονται (συνασπί­
ζονται σε μια συμμαχία) μπροστά στον κοινό κίνδυνο.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ
εἶναι = ενν. ειδικό απρφ. αντικ. στο ἡγοῦμαι, Σικελίαν = υποκ. στο εἶναι (ετεροπρ.), ἱκα-
Φιλολογικό υλικό

νωτέραν = κατηγ. στο υποκ. του εἶναι (Σικελίαν), Πελοποννήσου = γενική συγκριτική, β΄
όρος σύγκρισης (Σικελίαν = α΄ όρος σύγκρισης), πόλιν = υποκ. στο εἶναι (ετεροπρ.), κρείσσω
= κατηγ. στο υποκ. του εἶναι (πόλιν), τῆς στρατιᾶς = γενική συγκριτική από το «κρείσσω»,
τῆς ἐπιούσης = επιθ. μτχ. επιθ. προσδ. στο «στρατιᾶς» (Ο Θουκυδίδης βάζει τη μετοχή με το
ουσιαστικό, όταν αυτή έχει προσδιορισμούς), οἷς γ’ (ἐπιοῦσιν πολεμίοις) ἐπίσταμαι...πορι-
σθησομένους, οὔθ’ ὁπλίτας...ἔλθόντας, τὴν τε ἄλλην παρασκευὴν οὐκ ὀλίγην οὖσαν =
δευτερεύουσα αναφορική αιτιολογική πρόταση, οἷς (Ἀθηναίοις) = αντικ. στο ἀκολουθήσοντας,
ἐλθόντας = αιτιολ. μτχ., ὁπλίτας = υποκ. στο ἐλθόντας (κατ’ άλλους η μτχ. «ἐλθόντας» συνδέ­
εται με το «οἷς (τοῖς Ἀθηναίοις)». Τέθηκε η μτχ. αυτή σε αιτιατική λόγω απομάκρυνσης από το
«οἷς»), μέγα (ἐστι) = απρόσωπη έκφραση, κομισθῆναι = τελικό απρφ. υποκ. στο «μέγα ἐστι»,
πορισθῆναι = τελικό απρφ. υποκ. στο δεῖ, εἰ ἔλθοιεν (υπόθεση) - οὐκ ἄν διαφθαρῆναι (= οὐκ
ἄν διαφθαρεῖεν) [απόδοση]: υποθετικός λόγος της απλής σκέψης, ἦ πού γε δὴ (διαφθαρεῖεν
ἄν) ἐν πάσῃ πολεμίᾳ Σικελίᾳ στρατοπέδῳ...ἐξιόντες = κύρια πρόταση, Σικελία = ενν. υποκ.
στο ξυστήσεται.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ
1. ἔλθοιεν, διαφθαρῆναι: Να γίνει χρονική αντικατάσταση.

Χρονική αντικατάσταση

εν. ἴοιεν διαφθείρεσθαι

πρτ. - -
μελλ. ἴοιεν διαφθαρεῖσθαι, διαφθαρήσεσθαι
αορ. ἔλθοιεν διαφθείρασθαι, διαφθαρῆναι
πρκ. ἐληλυθότες εἶεν διεφθάρθαι
υπερσ. - -

2. νεῶν, πλοῦν, πόλιν, οὖσαν, ἱππέων: Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις στον άλλο (αντί­
θετο) αριθμό.

Πλάγιες πτώσεις (στον άλλο αριθμό)

Γενική Δοτική Αιτιατική

τῆς νεώς τῇ νηί τὴν ναῦν
πλῶν πλοῖς πλοῦς
πόλεων πόλεσι(ν) πόλεις
οὐσῶν οὔσαις οὔσας
ἱππέως ἱππεῖ ἱππέα
 84 Ἀμφιλύκη

να κή
ευ γι
έρ ολο
λ
Φι

Βιργιλίου Αινειάδα

P. VERGILI MARONIS AENEIDOS

Liber VI, vv. 824-853
Φιλολογική έρευνα

ΚΕΙΜΕΝΟ

Quin Decios Drusosque procul saevumque securi

aspice Torquatum et referentem signa Camillum. 825
Illae autem, paribus quas fulgere cernis in armis,
concordes animae nunc et dum nocte prementur,
heu quantum inter se bellum, si lumina vitae
attigerint, quantas acies stragemque ciebunt,
aggeribus socer Alpinis atque arce Monoeci 830
descendens, gener adversis instructus Eois!
Ne, pueri, ne tanta animis adsuescite bella
neu patriae validas in viscera vertite vires;
tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo,
proice tela manu, sanguis meus!— 835
ille triumphata Capitolia ad alta Corintho
victor aget currum caesis insignis Achivis.
Ervet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas
ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilli,
ultus avos Troiae templa et temerata Minervae. 840
quis te, magne Cato, tacitum aut te, Cosse, relinquat?
Quis Gracchi genus aut geminos, duo fulmina belli,
Scipiadas, cladem Libyae, parvoque potentem
Fabricium vel te sulco, Serrane, serentem?
quo fessum rapitis, Fabii? tu Maximus ille es, 845
unus qui nobis cunctando restituis rem.
Excudent alii spirantia mollius aera
(credo equidem), vivos ducent de marmore vultus,
orabunt causas melius, caelique meatus
describent radio et surgentia sidera dicent: 850
tu regere imperio populos, Romane, memento
(hae tibi erunt artes), pacique imponere morem,
parcere subiectis et debellare superbos.’
 Ἀμφιλύκη 85

ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΑΙΝΕΙΑΔΑ
βιβλίο 6o, στ. 824-853

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Αλλά και τους Δεκίους και τους Δρούσους μακριά και τον Τορκουάτο,
τον άγριο για το τσεκούρι του/για την εξουσία του παρατήρησε
και τον Κάμιλλο που επαναφέρει/ξαναφέρνει τις σημαίες. Εκείνες όμως
οι ψυχές που τις βλέπεις/διακρίνεις (τώρα) να λάμπουν σε ίσα όπλα/
όμοια όπλα, (είναι) τώρα μονιασμένες και εφόσον είναι φυλακισμένες/
θα πιέζονται στο σκοτάδι (του Άδη)/στη νύχτα, αλίμονο πόσο μεγάλο
πόλεμο θα κάνουν μεταξύ τους, αν/όταν φτάσουν στο φως της ζωής/
αγγίζουν το φως της ζωής, πόσους στρατούς και πόσες σφαγές
Φιλολογική έρευνα

θα κινήσουν/θα ξεσηκώσουν μεταξύ τους! Ο πεθερός (Καίσαρας)

κατεβαίνοντας απ’ τα υψώματα/ταμπούρια των Άλπεων και απ’ την ακρόπολη
του Μονοίκου· ο γαμπρός εφοσιασμένος με εχθρικά στρατεύματα της Ανατολής/
αφού στρατολόγησε εχθρικά στρατεύματα απ’ την Ανατολή! Μη, παιδιά μου,
μη συνηθίζετε τις ψυχές σας σε τόσο μεγάλους πολέμους, ούτε να στρέφετε
τις ισχυρές/ακμαίες δυνάμεις σας εναντίον των σπλάχνων της·
και συ πρώτος, συ, που έλκεις/σέρνεις την καταγωγή σου απ’ τον Όλυμπο,
σπλαχνίσου/να φανείς ευσπλαχνικός, πέταξε τα όπλα απ’ το χέρι σου!
Εκείνος (ο Μόμμιος) ως νικητής, αφού υποδούλωσε την Κόρινθο/
αφού θριάμβευσε στην Κόρινθο, θα οδηγήσει το άρμα του
στο ψηλό Καπιτώλιο, ένδοξος για τη σφαγή των Αχαιών. Εκείνος θα
ξεθεμελιώσει/θα γκρεμίσει το Άργος και τις Μυκήνες του Αγαμέμνονα
και (θα σκοτώσει) τον ίδιο τον Αιακίδη/τον απόγονο του Αιακού, τη
γενιά του ορμητικού/πολεμικού Αχιλλέα, παίρνοντας εκδίκηση
για τους προγόνους της Τροίας και για τους μολυσμένους ναούς της Αθηνάς.
Ποιος εσένα, μεγάλε Κάτωνα, ή εσένα Κόσσε, θα σε άφηνε στη σιωπή/
χωρίς να σε αναφέρει; Ποιος (θ’ άφηνε στη σιωπή) τη γενιά
του Γράκχου ή τους δύο Σκιπίωνες, αυτούς τους δύο κεραυνούς του πολέμου,
την καταστροφή/ τη συμφορά της Λιβύης και το Φαβρίκιο τον ολιγαρκή/
που έγινε ισχυρός από φτωχός, ή εσένα Σερρανέ, που έσπερνες στο αυλάκι;
Φάβιοι, πού με πάτε βιαστικά κουρασμένο (να μιλήσω για σας);
Εσύ είσαι εκείνος ο Μάξιμος, που με τους δισταγμούς σου/
με την απραξία του διορθώνεις/αποκαθιστάς το κράτος μας/
την πολιτική κατάστασή μας. Άλλοι θα κατασκευάζουν με μεγαλύτερη
λεπτότητα/με περισσότερη τέχνη τα χάλκινα αγάλματα σαν ζωντανά/
ζωηρά το πιστεύω/δεν φθονώ, θα βγάλουν από το μάρμαρο ζωντανές
μορφές, θα συζητούν καλύτερα τις αιτίες (στις δίκες) και θα χαράζουν/
θα διαγράφουν τις τροχιές/τους δρόμους/τις κινήσεις των αστεριών
με διαβήτη, και θα προλέγουν τα αστέρια που ανατέλλουν.
Εσύ, Ρωμαίε, θυμήσου να κυβερνάς τους λαούς με την εξουσία σου
(αυτές οι τέχνες θα είναι για σένα) και να επιβάλλεις τους όρους/
την τάξη/τη συνήθεια της ειρήνης, να λυπάσαι τους υποταγμένους/
τους ταπεινούς και να πολεμάς τους αλαζόνες.
 86 Ἀμφιλύκη
ΣΧΟΛΙΑ
στ. 824 Decios: Πατέρας και γιος, απ’ τους οποίους ο ένας φονεύθηκε υπέρ της πατρίδας
κατά τον Λατινικό πόλεμο το 340 π.Χ., ο άλλος φονεύθηκε στον πόλεμο κατά των Τυρρηνών και
Γαλατών το 295 π.Χ.
στ. 824 Drusosque: Αναφέρονται αυτοί εδώ για χάρη της Λιβίας, συζύγου του Αυγούστου.
στ. 825 Torquatum: Ο Μάνλιος Τορκουάτος σκότωσε σε μονομαχία ένα γίγαντα Γαλάτη και
του πήρε το χρυσό περιδέραιο (torques). Στο Λατινικό πόλεμο σκότωσε το γιο του, αν και νίκησε,
διότι μονομάχησε χωρίς τη διαταγή του. Εδώ (στ. 6, 825) στα Ηλύσια ο Αινείας βλέπει ότι θα
ξαναγεννηθεί ο Τορκουάτος.
στ. 825 Camillum: Ο Κάμιλλος, που ήταν δικτάτορας και θριαμβευτής για τους Γαλάτες, ανέ­
κτησε απ’ τους Γαλάτες τις σημαίες, τις οποίες έχασαν οι Ρωμαίοι στη μάχη της Αλίας.
στ. 826-827 illae animae: Ο Καίσαρας και ο Πομπήιος.
στ. 830 Monoeci: Ο Μόνοικος ήταν ακρωτήριο πάνω στο οποίο ήταν ο ναός του Ηρακλή. Ο
Φιλολογική έρευνα

Καίσαρας κατεβαίνοντας στην Ιταλία δεν πέρασε από κει. Φαίνεται ότι ο Βιργίλιος ήθελε να θυ­
μίσει τον Ηρακλή παρά τον όμοιο μ’ αυτόν Καίσαρα.
στ. 831 Eois: Ο Πομπήιος συγκέντρωσε το στρατό του σ’ όλο το ανατολικό μέρος του Ρωμα­
ϊκού κράτους.
στ. 832 ne, pueri...bella: Εννοούνται εδώ ως αντίπαλοι ο Καίσαρας και ο Πομπήιος.
adsuesco/assuesco, -suevi, -suetum, -ere (3) = συνηθίζω, validus, -a, -um (επιθ. β΄ κλί­
σης) = ρωμαλέος, εύρωστος.
στ. 835 meus: ονομαστική αντί κλητικής.
στ. 837 victor...Achivis: Ο Λεύκιος Μόμμιος νικητής κατέσκαψε το 146 π.Χ. την Κόρινθο.
Ονομάστηκε Achivus για τη νίκη του.
caesis (Achivis): αφαιρετική απόλυτη χρονική μτχ.
currus, -us (αρσ. δ΄ κλίσης) = άρμα.
στ. 838 eruo, erui, erutum, eruere (3) = 1) ξεθεμελιώνω, ανασκάπτω, 2) (μτφρ.) νικώ.
eruet ille: Ο Αιμίλιος Παύλος, νικητής του Περσέα.
στ. 839 Aeaciden: Εννοεί τον Περσέα. Οι βασιλιάδες της Μακεδονίας έλεγαν ότι ήταν από­
γονοι του Αχιλλέα, εγγονού του Αιακού.
armipotens, -entis (επιθ. γ΄ κλίσης) = ανδρείος, πολεμικός.
στ. 840 avus, -i (αρσ. β΄ κλίσης) = βεβηλώνω, μολύνω, μιαίνω.
Minervae: της Αθηνάς, θεάς της σοφίας που προστάτευε την Τροία και την Αθηνά.
στ. 841 magne Cato: Ο Κάτωνας ο τιμητής.
tacitum = παθητική μτχ. του taceo (με την κύρια σημασία).
Cosse: Ο Αύλος Κορνήλιος Κόσσος, ύπατος το 428 π.Χ. και πρώτος μετά το Ρωμύλο, κατέθε­
σε στο ιερό τα λάφυρα της τιμής (spolia opima), δηλαδή τα όπλα του εχθρού που πάρθηκαν στο
πεδίο της μάχης.
στ. 842 Gracchi genus: Εννοεί τον Τιβέριο Σεπρώνιο Γράκχο, πατέρα των Γράκχων, που έγινε
ύπατος δύο φορές (το 177 και 163 π.Χ.), νικητής στο Β΄ Καρχηδονιακό πόλεμο.
fulmina belli: Εννοεί τους δύο Σκιπίωνες, τον Πόπλιο και το Γναίο.
fulmen, -inis (ουδ. γ΄ κλίσης) = κεραυνός.
στ. 843 Scipiadas: Ο ένας Σκιπίωνας νίκησε τον Αννίβα και ο άλλος κατέστρεψε την Καρχη­
δόνα.
cladem Libyae: Τη σφαγή της Λιβύης.
cladem: παράθεση στο Fabricium.
στ. 844 Fabricium: Ο Γάιος Φαβρίκιος πολέμησε εναντίον του Πύρρου. Ήταν φτωχός, επειδή
ήταν αδιάφθορος από δωροδοκίες. Στα Ηλύσσια θα ξαναγεννηθεί, όπως φαίνεται στο στίχο 6,
844 της Αινειάδας.
sulcus, -i (αρσ. β΄ κλίσης) = άροτρο.
Serrane: Ο Σερράνος ήταν το προσωνύμιο του υπάτου C. Attilius Regulus.
sero, sevi, satum, serere (3) = σπείρω.
στ. 845 Maximus: Ο Μάξιμος (Q. Fabius Maximus), που ήταν δικτάτορας κατά τον Β΄ Καρχη­
 Ἀμφιλύκη 87
δονιακό πόλεμο, εναντίον του Αννίβα πολέμησε, με κλεφτοπόλεμο. Ήταν διστακτικός (cunctator),
όπως αναφέρει στο στίχο 6, 845 της Αινειάδας ο Βιργίλιος.
στ. 846 cunctor, -atus sum, -ari (αποθ. 1) = διστάζω, αναβάλλω.
cunctando = αφαιρετική του γερουνδίου που δηλώνει τρόπο.
στ. 847 alii: Εννοεί τους Έλληνες. Εδώ ο ποιητής συγκρίνει τους Έλληνες με τους Ρωμαίους.
excudo, -cudi, -cusum, -ere (3) = σκαλίζω.
mollius = σημαίνει λεπτότητα της τέχνης.
aera: χάλκινα αγάλματα. Εδώ είναι φανερός ο υπαινιγμός για τους Έλληνες.
spirantia aera: χάλκινα αγάλματα που φαίνονταν ως έμψυχα.
στ. 848 viros ducent de marmore vultus: θα φτιάχνουν στο μάρμαρο ζωντανές μορφές.
στ. 849 melius: Ο ποιητής εδώ τονίζει ότι οι Έλληνες υπερέχουν στη ρητορεία, ενώ οι Ρω­
μαίοι στα όπλα.
meatus, -us (αρσ. δ΄ κλίσης) = πορεία, κίνηση, φορά.
Φιλολογική έρευνα

στ. 850 radius, -ii (αρσ. β΄ κλίσης): ράβδος, ακτίνα.

surgo, surrexi, surrectum, surgere (3) = ανατέλλω, εγείρομαι.
sidus, sideris (ουδ. γ΄ κλίσης): αστέρι, αστερισμός.
dicent sidera: θα εξηγούν τους αστερισμούς.
στ. 852 pacique morem: δηλαδή να επιβάλουν την ειρήνη (την Pax Romana).
στ. 853 parcere subiectis = να ευσπλαχνίζονται αυτούςπου υποτάσσονται.
debello (1) = υποτάσσω, κατανικώ.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο Βιργίλιος με την προφητεία του Αγχίση αποθεώνει τους Ρωμαίους άρχοντες, κυρίως τον
Ιούλιο Καίσαρα και τον Οκταβιανό Αύγουστο, που συνέβαλαν στο ρωμαϊκό μεγαλείο. Μνημονεύει
τους πανάρχαιους βασιλιάδες της Άλβα Λόγγα από το Ρωμύλο μέχρι τον Οκταβιανό Αύγουστο.
Παράλληλα, συγκρίνει τους Έλληνες με τους Ρωμαίους. Παραχωρεί στους Έλληνες την υπεροχή
στη ρητορική και στους Ρωμαίους την υπεροχή στα όπλα.
Βιβλιοπαρουσίαση 88
Ἀμφιλύκη
Βιβλιοπαρουσίαση Ἀμφιλύκη
89
Βιβλιοπαρουσίαση 90
Ἀμφιλύκη
Βιβλιοπαρουσίαση Ἀμφιλύκη
91