ZONGULDAK BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

2018/2019 BAHAR INS 214 YAPI MALZEMESİ LABORATUVARI

1. HAFTA ÇİMENTO DENEYLERİ

1.1 GİRİŞ, ÇİMENTO DENEYLERİ

Çimento beton karışımında kullanılan ana bağlayıcı maddedir. Çimentonun gerek
kimyasal yapısı gerekse su ile reaksiyonu son derece karmaşıktır. Bu ilk deney setinde
çimentoların fiziksel, kimyasal ve mekanik özeliklerinin belirlenmesinde kullanılan deney
metotları hakkında bilgi verilecektir.
Bu ilk set deneyimizde çimentonun kuru hali ve harç hali üzerinde çalışmalar yapılacaktır.
Mevcut çimentoyu verimli kullanabilmek için önce kuru sonrasında yaş analizler
gerçekleştirilecektir. yaş çimento hamurunun kıvam testleri sonucu tekrar harç kalıplarına
doldurularak dayanım testleri için kürlenecektir.

1.2 ÇİMENTOLARIN KİMYASAL DENEYLERİ

Çimentoya bağlayıcı özelik kazandıran C2S, C3S, C3A ve C4AF miktarlarının belirlenmesi ile
üretimde gerekli düzenlemeler yapılarak istenen özelikte çimentonun üretimi
yapılabilmektedir.
Kimyasal analizlerde laboratuvar deneyleri yapılabildiği gibi günümüzde çok hızlı
sonuçlar veren X ışını teknikleri kullanılmaktadır. Çimentonun petrografik yapısı hakkında bilgi
edinmek için XRD (X-Ray Diffraction), kimyasal kompozisyonunun belirlenmesi için XRF (X-Ray
Flouresence Spectroscopy) atom yapısı hakkında bilgi sahibi olmak için ise EDX (Energy
Dispersive X-Ray) deneyleri yapılmaktadır. Aşağıda tipik bir portland çimentosunun kimyasal
analizi verilmiştir.
Bu deney seti içerisinde spektroskopik cihazlarla ilgili deneyler gerçekleştirilmeyecek
sadece üzerine konuşulacaktır.
CEM I 42,5 çimentosunun kimyasal içeriği

Bileşen, %
CaO SiO2 Al2O3 Fe2O3 MgO SO3 C3S C2S C3A C4AF
62,16 20,03 4,3 3,79 2,93 2,36 59,79 12,3 4,98 11,53

1
 1.3 ÇİMENTOLARIN FİZİKSEL DENEYLERİ

1.3.1 Çimentoların Birim Ağırlığının Belirlenmesi

Birim ağırlık görünen bir hacim içerisindeki malzemenin boşluklu kütlesidir. Çimentonun
birim ağırlığının belirlenebilmesi için daha önceden hacmi bilinen bir kap ve hassas bir teraziye
gerek vardır. Bunun için önce hacmi bilinen kabın darası alınır ve içi en üst yüzeyine kadar
çimento ile doldurulur. Üstü düzgün bir şekilde düzeltilen kap son olarak yeniden tartılır.
Burada numunenin yerleştirilmesi sırasında sıkıştırma yapılmaz. Çimentoların birim ağırlıkları
genellikle 1,0 ile 1,2 gr/cm3 arasında değişmektedir. CEM I tipi çimento için birim ağırlık 1,1
gr/cm3 tür.
Deneyin yapılışı
250mL lik veya 600mL lik bir beher hassas terazide ölçülerek darası tespit edilir.
Kuru haldeki beherin içine tepeleme çimento konularak sıkıştırmaksızın spatül ile fazlası
sıyrılır. Çimento ve beher tekrar tartılarak içerdiği çimento miktarı tespit edilir.
Çimentodan arındırılmış beher bu kez içerisine silme su ile doldurularak alabildiği
maksimum sıvı hacmi bir mezür yardımıyla hesaplanır.
Bulunan boşluklu çimento kütlesi hesaplanan hacmine oranlanır. Deney 3 tekrarla
ortalama alınarak bitirilir. Deneyin püf noktası çimentonun ıslak behere yapışmaması için su
ile hacim tespitinden önce tüm tartım işlemlerinin bitirilmesidir.
Beher ve Çimento
Deney no Beher ağırlığı Beher hacmi Çimento
Çimento birim ağırlığı
1
2
3
Ortalama

Ölçüm sonuçları Hesaplanacak veriler

2
 Beher ve Mezür

1.3.2 Çimentoların Özgül Ağırlığının Belirlenmesi

Özgül ağırlık bir malzemenin boşluksuz hacminin kütlesidir. Çimentoların özgül ağırlığının
belirlenmesi için Le Chatelier balonuna ve hassas bir teraziye gerek vardır. Özgül ağırlık (ρ)
değeri kütlenin piknometre yardımıyla hesaplanan hacme bölümüdür.
𝑚
𝜌=
𝑉
Le Chatelier balonu: Altı şişkin (balon biçiminde) üstü mezura şeklinde ölçeklendirilmiş,
saydam cam veya sert plastikten yapılmıştır. Terebentin veya gaz yağı kullanılarak çimento ve
başka ince kum ve tozların yoğunluğunu tayin etmede kullanılır. Kullanılan dolgu sıvısının
ölçümü alınacak malzemeye karşı inert davranması gerekmektedir. Bir çimentonun özgül
ağırlığının belirlenmesi için en az iki farklı numune üzerinde deney yapılmalıdır.

Le Chatelier balonu

3
Piknometre: sıvıların hassas bir biçimde yoğunluğunu hesaplamada kullanılır. Üzerindeki
taşırma kapağı sayesinde kabın hacmi hassas bir biçimde bilinmektedir. Ölçüm içim tek
gereken yine hassas bir tartımdır. Gerekli duyulursa 200μm civarına kadar inceltilmiş toz
malzemeler için de yoğunluk hesabında kullanılabilir.

Piknometre
Deneyin yapılışı
Le Chatelier şişesi inert sıvı ile (gaz yağı, terebentin, neft gibi) 0 ile 1 mililitre işaretleri
arasında bir noktaya kadar doldurulur. Dolum esnasında huni kullanılarak balon boynunun
ıslanması engellenir. Sabit sıcaklıkta sıvı hacmi okunur ve kaydedilir (V1).
0,1 gram hassasiyetle ölçülen 64 gram çimento numune spatül yardımıyla dikkatlice
yavaş yavaş balon içerisine akıtılır.
Bütün çimento balona aktarıldıktan sonra şişenin kapağı kapatılır ve balon kendi ekseni
etrafında döndürülerek çimento tozları ile karışan havanın dışarıya çıkması sağlanır. İlk
basamaktaki aynı deney sıcaklığı sağlanarak çimento ve sıvının toplam hacmi okunur (V2).
Seviye farkları V2-V1 çimentonun boşluksuz hacmini verir. Deneyin püf noktası ölçüm
sıcaklıklarının aynı olması ve hava muhteviyatının çözeltiden çıkması için yeteri kadar
beklemektir.

Çimento özgül
Çimento miktarı V1 V2 V2-V1
ağırlığı

Ölçüm sonuçları Hesaplanacak veriler

4
 1.3.3 Çimento İnceliğinin Belirlenmesi

Çimento tanelerinin su ile reaksiyona girerek hidratasyon yapabilmesi için belirli bir
incelik değerinde olması gerekmektedir. Öğütülen çimento taneleri 1-200µm arası boyutlarda
olmaktadırlar. İncelik sözcüğü çimento tanelerinin ortalama boyutlarını ifade etmektedir. Bu
amaçla iki farklı yöntem kullanılmaktadır. Birinci yöntem olan eleme metodu ile daha çok
çimentoların içerdiği iri taneler hakkında bilgi sahibi olunmaktadır.
Daha önceki TS 24 standardında eleme için 200 µm ve 90µm boyutlarında iki elek
kullanılır. Bu standarda göre 200 µm boyutundaki elek üzerinde en fazla %, 90µm lik elek
üzerindeki bakiye ise en fazla % 14 olmalıdır. Ancak TS EN 196-6 standardına göre sadece 90
µm lik elekten eleme yapılmaktadır. Elek üzerinde kalan kalıntıya göre çimentonun inceliği
konusunda değerlendirme yapılmaktadır.
Deneye başlamadan önce topaklanmaların dağılması için deneye tabi tutulacak çimento
numunesi 0,01 g hassasiyetinde yaklaşık 100 g çimento tartılır ve 90µm lik eleğin içine konur.
Herhangi bir topaklanma varsa dağıtılır, üzerine kapak konur. Elek dairesel ve doğrusal
hareketlerle döndürülerek hiç ince malzeme alta geçmeyinceye kadar toplama tepsisine
elenir. Kalıntı tartılır ve kaydedilir (M1). Elenmiş çimento tekrar 90µm lik eleğe yerleştirilerek
eleme ve tartma işlemi tekrarlanır ve ilk tartımla aralarında 0,1g dan fazla fart olmaması
beklenir.
Göz açıklığı 90 mikron elek üstü kalıntısı (M1 ) göz açıklığı 200 mikron olan eleğe konur.
Eleğin altı fırçalanmadan ve vurulmadan 5 dakika elenir. Elek üstünde kalanlar tartılır ve
kontrol için 1 dakika daha elenir. İki tartım arasındaki fark 0,05 gram oluncaya kadar bu işleme
devam ettirilir. Elek üstü kalıntısı tartılıp kaydedilir (M2).
M1 ve M2 değerlerinin başlangıç miktarına göre yüzdeleri belirlenir. 200 mikron için sınır
değer %1; 90 mikron için sınır değer ise %14 olarak kabul edilmiştir.

1. eleme 2. eleme otalama %

90 µm
200 µm

Ölçüm sonuçları Hesaplanacak veriler

5
 Çimento elek analizinde kullanılan elekler

Diğer bir yöntem ise özgül yüzey alanının bulunmasıdır. Portland çimentolarının
incelikleri 2800-4000 cm2/gr aralığında değişmektedir. İncelik belirlemede en çok Blaine
yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntem TS EN 196-6 ve ASTM C 204 standardında
anlatılmaktadır. Bu yöntemde prensip olarak Çimentonun inceliği, belirlenmiş boyutlarda ve
porozitedeki sıkıştırılmış bir çimento yatağından sabit hava miktarının geçtiği sürenin
gözlenmesiyle spesifik (özgül) yüzey olarak ölçülür. Standard şartlar altında çimentonun özgül
yüzeyi, sıkıştırılmış çimento yatağından geçen belirli bir hava miktarının geçtiği süre olan (t), √t
ile orantılıdır. Çimento yatağındaki tek tek porların büyüklüğü ve sayısı çimento tane
büyüklüğü dağılımına bağlıdır ve bu aynı zamanda belirlenen hava akışı için geçen zamanı da
belirler. Metot mutlak olmaktan ziyade mukayese metodudur. Böylece özgül yüzeyi bilinen
referans bir numune cihazın kalibrasyonu için gereklidir.

Klasik ve otomatik Blaine cihazları

Geçirgenlik deneyine başlamadan önce deneyi yapılacak olan çimentonun özgül

ağırlığının belirlenmesi gerekmektedir. Piknometre yardımıyla özgül ağırlığı belirlenen
numune daha sonra e=0,500 porozite oranında yatak oluşturacak şekilde silindir hücrenin içine

6
yerleştirilir. Burada kullanılacak numune miktarı ise aşağıdaki formül yardımıyla
hesaplanmaktadır.
𝑚 = 𝑒×𝜌×𝑉
𝑚 = 0,500 × 𝜌 × 𝑉

Burada (ρ) çimentonun yoğunluğunu (gr/cm3) ve (V) ise çimento hücre yatağının hacmini
(cm3) vermektedir. Bu ifadeyle hesaplanan numune içine filtre kağıdı yerleştirilmiş olan
hücreye dikkatlice yerleştirilir. Hücrede numunenin üstüne gelecek şekilde yerleştirilen ikinci
bir filtre kağıdı özel piston yardımıyla hücreye yerleştirilir ve sıkıştırma yapılır. Çimento
yatağının bozulmamasına dikkat edilmelidir. Silindirin üstü uygun bir tıpa ile kapatılır. Musluk
açılır ve hafifçe havalandırarak manometre sıvısı en üst çizgiye yükseltilir, musluk
kapatılır ve manometre sıvı seviyesinin sabit kalması gözlenir. Eğer seviye düşerse
hücre/manometre birleşme yerleri ve musluk bağlantıları kontrolü yapılır. Hava kaçağı deneyi
sıvının seviyesi sabit oluncaya kadar tekrarlanır. Musluk açılır ve hafifçe havalandırılarak sıvı
seviyesi en yüksek hizaya (çizgiye) ayarlanır. Musluk kapatılır. Silindirin üzerindeki tıpa
uzaklaştırılır. Manometre sıvısı akmaya başlar, sıvı ikinci çizgiye ulaşınca kronometre çalıştırılır
ve sıvı üçüncü çizgiye ulaşınca kronometre durdurulur. Zaman (t) 0.2 sn hassasiyetle ve sıcaklık
1°C hassasiyetle kaydedilir. İşlem aynı yatak üzerinde tekrarlanır ve tekrarlanan zaman ve
sıcaklık değerleri kaydedilir. Elde edilen okuma değerleri aşağıdaki (3) numaralı denklemede
yerine konularak çimentonun inceliği belirlenir.

𝐾 √𝑒 3 √𝑡
𝑆 (𝑐𝑚2 /𝑔) = × ×
𝜌 (1 − 𝑒) √0,1 × 𝜂

K = cihaz sabiti,
e = yatağın porozitesi,
t = ölçülen zaman, (sn)
ρ = çimentonun yoğunluğu (gr/cm3),
η = deney sıcaklığındaki havanın viskozitesi,
olarak ifade edilmektedir.

7
 Günümüzde çimento fabrikaları ve modern malzeme laboratuvarlarında çimentoların
inceliği otomatik Blaine cihazıyla belirlenmektedir ve özgül ağırlığı daha önceden belirlenmiş
toz malzemelerin inceliğinin hesaplanmasında büyük kolaylık sağlamaktadır. Cihaza vakum
yaptırıldıktan sonra kendisi otomatik olarak ortam ısısı ve süreyi ölçerek malzemenin özgül
yüzey alanını çok hassas bir şekilde hesaplayabilmektedir.
Laboratuvarda süre kısıtlamaları sebebiyle bu deney sadece teorik olarak incelenecektir.

1.3.4 Çimento Yayılma Tablası

Çimento Yayılma Tablası, harç, kireç, çimento numunelerinin yayılma (akışkanlık)

testlerinde kullanılır (TS EN 1015-3). Mineral bağlayıcı ve yoğun agrega veya hafif agrega ihtiva
eden harcın karıştırıldıktan hemen sonra taze haldeki kıvamını, yayılma değerinin belirlenmesi
amaçlanmaktadır. Standard şekil ve ölçüye sahip yayılma tablası üzerine, standart şekil ve
ölçüye sahip kalıp yardımıyla yerleştirilen yaş numune cihazın kolu çevrilerek titreşime tabi
tutulur. Kol yayılma tablasını yukarı doğru kaldırıp, belirli yükseklikten serbest bırakarak
düşürür. Taze harç numunenin yayılma değeri, yayılan harç numunenin ortalama çapının
ölçülmesiyle belirlenir.

Flow Table
Deneyin yapılışı
Paslanmaz çelik veya pirinçten, 60 mm yükseklikte, taban iç çapı 100mm ve üst iç çapı
70mm olan kesik koni şekilli kalıp akışkan madeni bir yağ ile yağlanır. Yayılma tablasının
yüzeyine ortalanarak yerleştirilir. Kaldırma kolu çevrilerek çalışıp çalışmadığı kontrol edilir.

8
 Hazırlanan test edilecek harç için 450g çimento ile hazırlanan çimento harcı kalıp
içerisine iki tabaka halinde yerleştirilir. Her harç tabakası tokmak ile, harç yüzeyine düzgün
şekilde dağılana dek en az 10 kısa vuruş yapılır.
Artan harç tesviye bıçağı veya spatul ile sıyrılarak alınır, tablaya taşan kısımları silinerek
temizlenir.
15 saniye beklenerek kalıp halkası dik bir doğrultuda kaldırılır. Saniyede 1 defa olacak
şekilde tabla 15 kere düşürülür.
Yayılan harç kütlesi çapı birbirine dik iki doğrultuda mm olarak ölçülür ve ortalaması
alınır. Deney iki numune için gerçekleştirilir. İki deneyin yayılma değerleri arasında %10 dan
fazla sapma gözlenirse deneyler tekrarlanır. Bu deneyden artan çimento harcı sonraki deney
olan kıvam analizinde kullanılabilir.

Numune Yayılma enine Yayılma boyuna Ortalama

1

Ortalama

Ölçüm sonuçları Hesaplanan

1.3.5 Çimento Normal Kıvam Analizi

Çimento hamurunun normal kıvamda olabilmesi için ne kadar su içermesi gerektiği vicat
aleti yardımıyla belirlenir. Vicat aleti, düz bir tabla ve tablanın eksenine gelecek şekilde
ayarlanmış silindir mili tutan deveboynundan ibarettir. Hareketli milin toplam kütlesi 300±1
gram olmalıdır.

9
 Vicat Aleti
Deneyin yapılışı
Normal kıvamın belirlenmesi için yayılma deneyinde hazırlanan harç numunesi ve
kullanılan çimentoya göre %5 su eklemesi yapılarak iki harç elde edilir. Deney için vicat cihazına
takılan sonda (iğne) taban plakasının üzerine kadar indirilir ve ölçekli gösterge üzerinde sıfır
okunacak şekilde ayarlanır. Alt tabla camı ve numune halkasının iç yüzeyi mineral yağ ile
yağlanır. Yeni karıştırılmış çimento hamuru sıkıştırma ve vibrasyon olmaksızın halkaya
yerleştirilir. Fazlalıklar spatul yardımı ile alınır.
Sondanın ucu, hazırlanmış olan vicat halkasının ortasında çimento hamurunun üst
yüzeyine dokunacak kadar indirilir ve serbest bırakılır. Sonda, kendi ağırlığı ile çimento
hamurunun içine girer.
Normal kıvamlı hamur için kullanılan su yeterli ise sonda yarım dakika içinde cam levhaya
5 – 7 mm kalıncaya kadar iner. Bu işlem değişik miktarlardaki su ile tekrar edilerek çimento
için gereken su miktarı belirlenir.
Okuma iki şekilde gerçekleştirilir. Halen batmakta olan sonda için serbest bırakılması sıfır
olarak kabul edilerek 4 dakika sonrasında okunan değer batma derinliğidir. 4 dakika olmadan
önce batması tamamlanan sondanın durduktan 30 saniye sonra okuması yapılmalıdır.
Sondanın alt yüzü ile taban plakası arasındaki mesafeyi veren değer okunur ve bu değer,
çimentonun kütlesi cinsinden yüzde olarak ifade edilmek suretiyle pastanın su muhtevası ile
birlikte kaydedilir. Sonda, her batırılıştan sonra temizlenir.

10
 Deney, değişik miktarlarda su içeren pastalarla, sonda ve taban plakası arasındaki
mesafe 6±1mm oluncaya kadar tekrar edilir. Standart kıvama gelen pastanın su miktarı %0,5
lik doğrulukta, standart kıvam için gerekli su miktarı olarak kaydedilir.

Deneme 1 Deneme 2 Deneme 3 Deneme 4 Deneme 5

Ölçüm sonuçları

1.3.6 Çimento Priz Süresinin Belirlenmesi

Priz süresi deneyi için vicat cihazına takılmış olan iğne taban plakasının üzerine indirilir
ve iğneli vicat cihazı ölçekli gösterge üzerinde sıfıra ayarlanır. Sonra iğne yukarı kaldırılarak
duruş pozisyonuna alınır. Vicat kalıbı standart kıvamdaki çimento pastası ile doldurulur ve
düzlenir. Vicat iğnesi, pasta ile temas edinceye kadar yavaşça indirilir. Sonra kol bırakılarak
pastanın içine girmesi sağlanır. İğnenin pastaya batması tamamlandıktan sonra (yada 30s
sonra) okuma yapılır. İğnenin ucu ile taban plakası arasındaki mesafeyi veren bu değer, sıfır
anından itibaren geçen süre ile birlikte kaydedilir. İğnenin aynı numuneye batırılma işlemi,
iğnenin pastaya batırıldığı noktalar arasındaki veya kalıp kenarından en az 10 mm mesafe
olacak şekilde ve 10 dakikalık uygun zaman aralıkları ile tekrarlanır. Her batırma işleminden
sonra vicat iğnesi temizlenmelidir. Sıfır olarak kabul edilen başlangıç zamanından itibaren iğne
ile taban plakası arasındaki mesafe 4±1mm oluncaya kadar geçen süre en yakın 5 dakikaya
yuvarlatılarak priz başlangıç süresi olarak kaydedilir ve değerlendirilir.
Taban plakasının üzerinde bulunan kullanılmış dolu kalıp, priz sonu süresi tayini için ters
çevrilir. Böylece priz sonu süresinin tayini, pastanın başlangıçta taban plakası ile temas eden
yüzeyi üzerinde yapılır. Priz başlama süresinin tayini deneyindeki gibi okumalar alınır. Pastaya
batırma işlemleri arasındaki zaman aralıkları, mesela 30 dakikaya kadar arttırılabilir. Her
batırma işleminden sonra vicat iğnesi hemen temizlenmelidir. İğnenin ilk 0,05mm kadar battığı
an ile sıfır olarak kabul edilen zaman, en yakın 15 dakikaya yuvarlatılarak priz sonu süresi olarak
kaydedilir. Gereken doğruluk bağlantı halkasının pasta üzerinde ilk işaret bıraktığı andan
itibaren priz sonu yaklaştıkça zaman aralıklarının azaltılması ile sağlanabilir ve başarılı deney
sonuçlarında aşırı farklılık gözlenmez.

11
 Laboratuvarda süre kısıtlamaları sebebiyle bu deney sadece teorik olarak incelenecektir.

1.3.7 Çimento Hamurunun Hacim Sabitliği ve Le Chatelier Deneyi

Çimento içeriğinde fazla miktarda serbest kireç (CaO) veya magnezyum oksit (MgO)
bulunduğu takdirde, çimento hamurunun genleşmesine yol açmaktadır. Çimentonun
içerisindeki CaO ve MgO nun su ile reaksiyonları çimento hamuru veya beton sertleştikten
aylar sonra meydana gelmektedir. Bu oksitlerin hidratasyonu sonucunda sertleşmiş çimento
hamurunda genleşme oluştuğundan beton yapılarda iç gerilmeler ve çatlamalar meydana
gelebilmektedir. Bu genleşme tespiti Le Chatelier cihazı yardımıyla yapılmaktadır.

𝐶𝑎𝑂 + 𝐻2 𝑂 → 𝐶𝑎(𝑂𝐻)2

Deneyin yapılışı:
Deney için normal kıvamda çimento hamuru hazırlanır. (kıvam analizi deneyinden kalan
harç kullanılabilir) Deney aynı çimento pasta karışımından aynı anda iki numune üzerinde
yapılır.
Hafif yağlanmış Le Chatelier kalıbı yine hafif yağlanmış olan cam plakanın üzerine konur
ve sıkıştırmaksızın veya vibrasyon yapmaksızın çimento pasta ile doldurulur, tercihe göre
sadece elle veya düz kenarlı bir spatül kullanarak, üst yüzeyin seviyesi ayarlanır.
Doldurma sırasında kalıbın yarık kısmının açılmaması için parmaklarla hafif sıkılır veya
uçlar bağlanır veya uygun bir lastik bantla tutturulur.
Kalıbın üstü hafif yağlanmış cam plaka ile örtülür, gerekirse ilave kütle eklenir ve bütün
cihaz hemen rutubet dolabına konur.

12
 Le Chatelier hacim sabitliği deney aleti

Burada (24±0,5) saat (20±1)°C de ve %98 den az olmayan bağıl nemde saklanır. (24±0,5)
saatlik süre sonunda gösterge uçları arasındaki mesafe (A) en yakın 0,5mm ye yuvarlatılarak
ölçülür.
Sonra kalıp (30±5) dakika içinde kaynama sıcaklığına kadar ısıtılır ve su banyosu kaynama
sıcaklığında (3 saat ±5 dakika) bekletilir.
Kaynama süresi sonunda gösterge uçları arasındaki mesafe (B), en yakın 0,5mm ye
yuvarlatılarak ölçülebilir.
Kalıbın (20±2)°C a kadar soğuması beklenir. Gösterge uçları arasındaki mesafe (C), en
yakın 0,5mm ye yuvarlatılarak ölçülür.
Her numune için (A) ve (C) ölçümleri kaydedilir ve (C-A) farkı hesaplanır. (C-A) nın iki
değerinin ortalaması en yakın 0,5 mm ye yuvarlatılarak hesaplanır. Bu genleşme değeri 10mm
den küçük olmalıdır.

Çimento
A B C C-A
hamuru
1

Ölçüm sonuçları Hesaplanan

13
 1.4 ÇİMENTOLARIN MEKANİK DENEYLERİ
Çimentolar bağlayıcı malzemeler olduğu için mekanik özelikleri çok önemlidir. Kaliteli ve
performansı yüksek bir beton tasarımında yüksek dayanımlı ve kaliteli çimento kullanımı son
derece önemlidir. Ayrıca dayanımı yüksek bir çimento kullanımı ile çevresel etkilere karşı
beton kalıcılığı da artırılabilmektedir. Çimentoların en önemli mekanik özeliği basınç
dayanımıdır. Çimentoların sınıflandırılması 28 günlük basınç dayanımı üzerinden
yapılmaktadır. Daha önce TS 24 standardında çekme dayanımı da bağlayıcı bir özelik idi. Ancak
2002 yılında yürürlüğe giren TS EN 196-1 standardında bu özelik uygunluk açısından
değerlendirilmemektedir. Aşağıda çimentoların tüm bu mekanik özeliklerinin belirlenmesinde
kullanılan deney yöntemleri hakkında bilgi verilmektedir.

1.4.1 Çimentoların Basınç Dayanımının Belirlenmesi

Çimentoların basınç dayanımlarının belirlenmesinde çimento + standart kum + su

karışımından oluşan ve çimento standardında tanımlanan tarzda harçlar kullanılmaktadır.
Çimentoların basınç dayanımlarının nasıl belirleneceği ve uygunluk koşulları TS EN 196-1
standardında ve ASTM C 109 standartlarında belirtilmiştir.
Deneyin yapılışı
Basınç dayanımının belirleneceği çimento için TS EN 196-1 standardına göre 450±2g
çimento, 1350±5g standart kum ve 225±1g sudan oluşan bir harç rilem mikseri ile karıştırılarak
hazırlanır.
Hazırlanan harçlar boyutları 4×4×16cm boyutlarında olan üç gözlü harç kalıplarına itina
ile yerleştirilir.
Hazırlanan üç adet prizmatik numune deney tarihine kadar neme doygun kür odasında
yada 20±1°C sıcaklıkta kirece doygun suda saklanır.
Her prizmatik numune önce deney presinde eğilme deneyi yapılarak 2 ayrı parçaya
ayrılır. Böylece 3 prizma numunesinden 6 adet basınç numunesi elde edilmiş olur.
Her yarım numunenin alt ve üst yüzeylerine 4 × 4 cm boyutlarında metal kırma başlığı
yerleştirilerek deney presinde basınç deneyine tabi tutulur. Kırma başlıkları arasındaki yarım
prizma 4×4×4cm boyutunda bir küp numune gibi davranışı göstermektedir.
Kesit alanı P kırılma kuvvetine bölünerek numunenin basınç dayanımı elde edilmiş olur.
6 numunenin tümünde bu deney yapıldıktan sonra sonuçların aritmetik ortalaması alınarak
çimentonun istenen yaş için (2, 7, 28 gün) basınç dayanımı elde edilmiş olur. Basınç dayanımı

14
sonuçlarıyla çimentonun istenen dayanım sınıfını sağlayıp sağlamadığının uygunluğu kontrol
edilmiş olur.

Numune Eğilme Basınç 1 Basınç 1 Ortalama basınç

1

Ortalama

Ölçüm sonuçları Hesaplanan

Harç prizmaları üzerinde basınç deneyinin yapılışı

1.4.2 Çimentoların Çekme Dayanımının Belirlenmesi

Çimentoların çekme dayanımı iki farklı yöntem kullanılarak belirlenmektedir. Bunlardan

birincisi eğilmede çekme, diğeri ise direkt çekme deneyi yöntemidir. Eğilmede çekme
deneyinde standart 4×4×16 cm boyutlarında kalıplara dökülen prizmatik harç numuneleri
kullanılır. Bu kalıplara dökülen harcın özelikleri yukarıda verilen oranlardadır. Eski TS 24
standardında çimentolar için bir uygunluk koşulu olan çekme dayanımı 2002 yılında yürürlüğe
giren TS EN 196-1 standardında koşul olmaktan çıkarılmıştır.
Eğilmede çekme dayanımı için hazırlanan prizmatik numuneler eğilme aparatına
yerleştirilerek basınç presinde yüklemeye tabi tutulur. Mesnetler arası mesafesi 10 cm olan

15
basit bir kiriş gibi davranan numune tam orta noktadan yüklenen P kuvveti etkisiyle kırılacaktır.
Buradan σç çekme dayanımı P eksenel basınç kuvvetini, L mesnetler arası mesafeyi, b kesit
genişliğini, h ise kesit yüksekliğini ifade etmektedir.

𝑃×𝐿
𝜎ç =
𝑏 × ℎ2

Prizmatik kalıplar ve eğilme deneyi uygulaması

Çimentoların çekme dayanımının belirlenmesi için ikinci yöntem olan direkt çekme
deneyinde ise böbrek numuneler kullanılır. Özel aparatına yerleştirilen standart harç
karışımıyla üretilen böbrek numunesi eksenel çekme kuvveti etkisinde bırakılır. Elde edilen
çekme kuvveti numune kesit alanına bölünerek çimentonun çekme dayanımı belirlenmiş olur.

1.5 PUZOLANİK ÖZELİĞİN BELİRLENMESİ

Bağlayıcı özeliği olduğu düşünülen bir malzemenin puzolanik özeliği reaksiyona girdiği
kireçle orantılıdır. Bir diğer deyişle puzolanik özelik alümina-silikatların kalsiyum hidroksit ile
reaksiyona girerek malzemenin bağlayıcı özelik kazanmasıdır.

𝑆𝑖𝑂2 + 𝐶𝑎(𝑂𝐻)2 → 𝐶𝑎𝑂 · 𝑆𝑖𝑂2 · 𝐻2 𝑂

Beton karışımında yada çimento içerisinde katkı olarak kullanılan malzemenin puzolanik
aktivitesinin daha önceden belirlenmesi gerekmektedir. Doğal puzolanların ve uçucu küllerin
puzolanik özelikleri dayanım aktivite indeksi diye ifade edilen özelik ile değerlendirilmektedir.
Burada ASTM C 311 standardından yararlanılmaktadır. Buna göre üçer adet numune içeren 2
seri harç karışımı üretilmelidir.

16
 Deneyin yapılışı:
Kontrol karışımı için 500g çimento, 1375g standart CEN kumu ve 242g su kullanarak
üretilir.
Test karışımı için 400g çimento, 100g puzolan malzeme, 1375g CEN kumu ve referans
harcında elde edilen yayılma değerinin ±5 değerini sağlayacak su içeriği.
Üretimi gerçekleştirilen bu harç numuneleri kalıplandıktan sonra 24 saat süreyle nem
odasında saklanır. Kalıpları bu süre sonunda alınan küp harç numuneleri basınç deney tarihine
kadar kirece doygun su içerisinde saklanırlar.
Basınç deneyleri 7. veya 28. günde yada her iki sürede de gerçekleştirilir. Dayanım
aktivite indeksi buradan aşağıdaki gibi hesaplanır.

𝐴
𝐷𝑎𝑦𝑎𝑛𝚤𝑚 𝑎𝑘𝑡𝑖𝑣𝑖𝑡𝑒 𝑖𝑛𝑑𝑒𝑘𝑠𝑖 = × 100
𝐵

A= Test karışımı küp numunelerinin ortalama dayanımı,

B= Referans karışım küp ortalama dayanımıdır.

Elde edilen dayanım aktivite indeksi çizelgede verilen sınırlar dahilinde olmalıdır. Yüksek
fırın cürufunun aktivitesi öğütme inceliğine bağlı olarak değişebilmektedir.

7 gün 1 7 gün 2 7 gün 3 28 gün 1 28 gün 2 28 gün 3 Ort. 7 Ort. 28

Kontrol 1

Test 1

Kontrol 2

Test 2

Ölçüm sonuçları Hesaplanan

17
 KAYNAKLAR

1. İ.B. Topçu, Beton, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Eskişehir Şubesi, Yayın No. 2, s.
206, Eskişehir, 2006.
2. T.Y. Erdoğan, Beton, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayını, s. 741, Ankara, 2003.
3. İ.B. Topçu, Beton Teknolojisi, Uğur Ofset A.Ş., 571 s., Eskişehir, Türkiye, 2006.
4. TS EN 197-1, Genel Çimentolar, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, 2002.
5. TS EN 196-2, Çimento Deney Yöntemleri, Çimentonun Kimyasal Analizi, Türk
Standartları Enstitüsü, Ankara, 2002.
6. TS EN 197-2, Çimento Uygunluk Değerlendirmesi, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara,
2002.
7. TS EN 196-6, Çimento Deney Yöntemleri, İncelik Tayini, Türk Standartları Enstitüsü,
Ankara, 2002.
8. TS EN 196-3, Çimento Deney Yöntemleri, Priz Süresi Tayini, Türk Standartları Enstitüsü,
Ankara, 2002.
9. A.Yeğinobalı, T. Ertün, Çimentoda Yeni Standartlar ve Mineral Katkılar, TÇMB Ar-Ge
Enstitüsü Yayını, s. 53, Ankara, 2004.
10. A.Yeğinobalı, Çimentoda Yeni Standartlar ve Mineral Katkılar, Türkiye Mühendislik
Haberleri, Yıl. 48/2003-4, Sayı. 426, ss. 56-61, 2003.
11. TSEN 196-1, Çimento Deney Yöntemleri, Dayanım Tayini, Türk Standartları Enstitüsü,
Ankara, 2002.
12. T.Y. Erdoğan, Admixtures for Concrete, Middle East Technical University Pres, p. 188,
1997.
13. F. Kocataşkın, Çimento ve Özellikleri Hakkında Ne Biliyorsunuz ?, İTÜ Kütüphanesi, Sayı
627, Teknik Üniversite Matbaası, İstanbul, 1965.
14. ASTM C 311-94a, Standard Test Methods for Sampling and Testing Fly Ash or Natural
Pozzolans for Use as a Mineral Admixture in Portland Cement Concrete, Annual Book
of ASTM Standards, 1994.

18