NİĞDE ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

AGREGA DENEYLERİ

DENEY ADI: LABORATUVAR DENEYLERİ İÇİN AGREGALARIN HAZIRLANMASI

DENEY STANDARTI: (TS EN 932-1, TS 707, ASTM C 33)

Deneye tabi tutulacak malzemelerde aranacak en önemli özellik alındığı kaynağı tam olarak
temsil etmesidir. Malzeme kaynağının özelliğini temsil eden, yapılacak deney için yeterli
miktara indirilmesi iki yöntem ile yapılır.
DENEYİN AMACI: Agreganın deney için hazırlanması için gerekli malzeme miktarının
seçiminin yapılmasıdır. Bu seçimde önemli olan yığın halinde bulunan agregadan deney için
alınacak numunenin tüm agregayı temsil etmesini sağlamaktır.
a- Dörde Bölerek Küçültme (Çeyrekleme):
1- Numune karıştırılır, ayrışmayı önlemek için agrega nemlendirilerek doygun yüzey
kuru duruma getirilir. İyice karıştırıldıktan sonra taban çapı yüksekliğinin yaklaşık
dört katı kesik koni şeklinde biçimlendirilir.
2- Daire şeklindeki alan, mala ile dört eşit kısma bölünür.
3- Bu kısımlardan çapraz iki tanesi alınır. Diğer ikisi ayrı yerde depo edilir.
4- İki parça iyice karıştırılır numune yeterli miktara indirilene kadar aynı işlem
tekrarlanır.

Daire Çeyrekleme Modeli Dörtgen Çeyrekleme Modeli

1
b- Bölgeçle Numune Hazırlama:
1- Bölgeç, içinde birbirine paralel olan ve numunenin max tane boyutuna bağlı olarak
çapları değişik eğik kanallardan oluşan kutulardır. Bu kutuların yarıklarının altına
gelecek şekilde birer toplama kabı yerleştirilir.
2- Numune tüm yarıklar üzerine dökülür. Böylelikle iki toplama kabının içinde eşit
miktarlarda malzeme toplanır. Malzeme istenilen miktara gelene kadar bu işleme
devam edilir. Toplama kaplarının içindeki malzeme deneyler için hazırdır.

Agrega Bölgeci

Agrega Bölgeci

2
DENEY ADI: ELEK ANALİZİ
DENEYİN STANDARTI: (TS EN 933-1, TS 3530)
DENEYİN AMACI: Betonda kullanılacak agreganın uygun olup olmadığının tespit edilmesi.
Hesapla bulunan granülometri eğrisi standardında gösterilen sınır değer eğrileri ile ideal
eğrinin bulunduğu bölgede bulunursa agrega dane boyutu bakımından ideal iriliktedir. Sınır
değerlerin dışına çıktığı takdirde taşıyıcı elemanlar için yapılacak betonlarda kullanılmaz.
Alt sınır değerinin altına inerse bu malzemede iri agreganın fazla olduğu anlaşılır. Bu tür
betonda bağlayıcılık az olur. Beton homojen bir yapı gösteremez büyük boşluklar meydana
gelir.
Granülometri eğrisi üst sınırın üstüne çıktığı zaman da bu agregada ince malzeme miktarının
çok olduğu anlaşılır. İnce agreganın fazla olduğu betonlarda taşıyıcı elemanların yapımında
kullanılmamalıdır. Bu tür betonlarda iri agrega az olduğundan betonda dayanım düşer. Bunun
nedenlerinden, biri ince agreganın daha fazla su ve çimentoya ihtiyaç duymasıdır. Kumun
özgül yüzeyi çakıla göre daha fazla olduğundan bu değerler yükselecek, ayrıca ekonomik
olmayacaktır.
DENEYİN YAPILIŞI:
1- Numune bölgeçlerde ayrılır.
2- 4 kg numune alınır, etüvde sabit ağırlığa gelene kadar kurutulur.

Etüv

3- Etüvden alınan numune soğutulduktan sonra, kare delikli elek setine, en büyük elek
üstte (büyükten küçüğe doğru) olmak üzere sırayla dizilmiş bir şekilde konur.

3
 Elek Seti

4- 10 dk elendikten sonra, her elek üzerinde kalan malzeme tartılır, çizelgeye yazılır.
5- Her elek için bulunan toplam, agrega ağırlığınca bölünüp 100 ile çarpılarak, her elek
üzerinde kalan malzeme yüzdesi bulunur.
6- Her elekten geçen malzeme yüzdeleri grafiğe işlenerek öngörülen elek analizi sınır
değerleriyle karşılaştırılır.
7- Her elek üzerinde kalan agrega üzerinde yapışmış halde filler (ince) tabakası bulunur.
Bu miktarında tespit edilmesi gerekir. İnce madde olarak, en sonda tepsiye inen
malzeme miktarına bu filler tabakası miktarı da ilave edilmelidir.
8- Her elek üzerinde kalan miktar tartıldıktan sonra su ile yıkanarak filler malzemesinden
ayrıştırılır. Sonra etüve konarak sabit ağırlığa gelene kadar kurutulur. Tekrar tartılır.
İlk ağırlıkla son ağırlık farkı aradaki filler malzemesini verir. Bütün elek üzerinde
kalan malzemelerde aynı işlem yapıldıktan sonra toplam filler malzemesi bulunur.
9- Bu toplam miktarı geçen miktarla toplayarak asıl ince madde bulunmuş olur.
10- Buna yeniden bir tablo yapılır. Gerçek değerler bulunmuş olur.

4
Kum çakıl karışımı elek analizi

Elek No Elek üstünde Elek üstünde Elek üstünde Elekten geçen

kalan miktar kalan yığışımlı kalan yığışımlı yığışımlı
(gr) miktar (gr) miktar (%) miktar (%)
31.5
22.4
16
11.2
8
4
2
1
0.5
0.25
0.15
0.063
Kap
Toplam

5
YAPILABİLECEK HATALAR:
1- Numune agregayı temsil etmeyebilir.
2- Etüvde kurutmanın tam yapılmaması
3- Eleme süresi hatası
4- Yıkama yapılırken agrega kayıpları
5- Son tartı hatası
6- Son etüv kurutmasının tam yapılamaması
İNCELİK MODÜLÜ:
Agreganın incelik veya kalınlığını izah eden uluslararası bir deyimdir. Birbirini iki kat olarak
takip eden elek setlerinde elek üzerinde kalan malzemelerin kümülatif %’ler toplamının yüz’e
bölünmesi ile elde edilen değerdir.
İncelik modülü hiçbir zaman agreganın granülometrik değerini ifade etmez. Çünkü birçok
agrega gronülometrisinden elde edilecek incelik modülü aynı değeri verebilir.
İncelik modülü ince agreganın birbirini sarma kabiliyetini gösterir. İncelik modülü azaldıkça
kumdaki ine malzemenin miktarı artar. Birim hacimdekince malzeme miktarı artacağından
çakılı sarma kabiliyeti de artmış olur. İncelik modülü arttıkça ince malzeme azalıp çakıl
artacağından kumun çakılı sarma oranı azalır.

ÖRNEK: Beton agregası yığınından elek analizi için alınan numuneden 3,8 kg kadar seçilip deneyi
yapılarak bu agregayı yorumlayarak beton için elverişli olup olmadığı hakkında bilgi veriniz. Ayrıca
agreganın incelik modülünü bulunuz.

ÇÖZÜM: Agrega yığınından alınan numuneden 3.8 kg kadar örneklem yapılarak alınmış
beton agregasının elek analizi yapılmış olup değerler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Kum-çakıl karışımı elek analizi
Elek No Elek üstünde Elek üstünde Elek üstünde Elekten geçen
kalan miktar kalan yığışımlı kalan yığışımlı yığışımlı
(gr) miktar (gr) miktar (%) miktar (%)
31.5 0 0 0 100
22.4 0 0 0 100
16 450 450 11.84 88.16
11.2 540 990 26.05 73.95
8 520 1510 39.74 60.26
4 450 1960 51.58 48.42
2 520 2480 65.26 34.74
1 620 3100 81.58 18.42
0.5 250 3350 88.16 11.84
0.25 180 3530 92.89 7.11
0.15 110 3640 95.79 4.21
0.063 70 3710 97.63 2.37
Kap 90 3800 100 0
Toplam 3800

6
YORUM:
Agrega maksimum dane çapına göre TS 802 deki grafiğin üzerine, elekten geçen yığışımlı %
değerleri işlenerek elek analiz grafiği oluşturulur. Bu örnek için 4mm’den küçük çaplı
malzemelerin oranı %48.42’ dir. Diğer bir deyişle malzemenin %48.42 si ince agrega,
%51.58’i iri agregadır. Bu durumda kullanılan agrega beton için elverişlidir.

Birbirini izleyen standart elek serisi üzerinde kalan kümülatif malzeme yüzdelerinin
toplamının 100’e bölümü o malzemenin incelik modülü diye adlandırılan karakteristiğini
oluşturur.
İncelik modülü=650,52 /100= 6,5
Ortalama agrega boyutu 4 mm civarındadır.

DENEY ADI: AGREGADA BİRİM AĞIRLIK TAYİNİ

DENEY STANDARTI: (TS 3529, TS EN 1097-3)

DENEYİN AMACI: Betonda kullanılabilecek agreganın gevşek ve sıkışık birim ağırlığının

tayini. Betonda kullanılacak agrega genellikle 1980 kg/m3 civarında olmalıdır. Bu değer
arttıkça betonun ağırlığı da artacağından birim alana gelen yüklerde de artış olacaktır. Bu
ağırlığı betonun bünyesinde taşıyabilmesi için demir donatısının artırılması gerekir. Veya
beton kalitesini artırmak gerekir. Her iki durumda da beton ekonomik olmaz. Agrega

7
gereğinden daha hafif olursa agreganın dayanımı azalacağından buda istenilmez. Bu
bakımdan birim ağırlık tayini yapılmalıdır.

Deneyde Kullanılacak Araç ve Gereçler:

a- Birim ağırlık kovası
b- Su, agrega
c- Cam levha, şişleme çubuğu
d- 20 kg çekerli, 1 gr duyarlı terazi
e- Kürek

DENEYİN YAPILIŞI:
1- Birim ağırlık deneyinde kullanılabilecek birim ağırlık kovaları max agrega çapına göre
aşağıdaki tablodan seçilir.

Dane çaplarına göre kova ebatları

En büyük İç Çap (mm) Yükseklik Kalınlık (mm) Yaklaşık

dane çapı (mm) Hacim (dm3)
(mm)
16 155 155 3,5 3
31,5 250 280 3,5 14
125 350 290 3,5 28

8
2- Hesaplamadaki önemi göz önünde bulundurarak ölçü kaplarının hacmi çizelgeden
alınmamalı, içlerini dolduran 16,5 0C suyun ağırlığını belirlemek suretiyle
saptanmalıdır.
3- Kova boş olarak tartılır (W1). Kova 16,5 0C’deki su ile doldurulur. Tam olarak
dolduğu, üzerine cam plaka sürülerek camın altında hava kabarcığı kalmamasıyla
anlaşılır. Dolu olarak tartılır
4- Birim ağırlık kovasının hacmi, su dolu ağırlığından, boş ağırlığı çıkarılarak 16,5
0
C’deki suyun birim ağırlığına (1 gr/cm3) bölünmesiyle bulunur. (V)

Deney Numunesi: Deneyde kullanılacak numune miktarı en büyük dane büyüklüğüne

bağlı olarak değişir. Gerekli numune miktarı aşağıdaki tablodan alınır.
En büyük 0,25 0,50 1 2 4 8 16 31,5 63 90 125
dane çapı
(mm)
Deney 5 5 5 5 5 5 5 25 25 50 50
numune
miktarı (kg)

Birim ağırlık deneyi sıkışık ve gevşek birim ağırlık olmak üzere 2 çeşittir.

a. Sıkışık Birim Hacim Ağırlık Deneyi:

1) Şişleme Suretiyle = Tane çapı 31,5 veya daha küçük agregalara uygulanır.

a) Ölçek 1/3’ üne kadar doldurulur. İlk tabaka şişlenirken şişleme çubuğu tabana
sert bir şekilde vurulmadan 25 defa şişlenir.

b) Kap 2/3 ‘üne kadar doldurularak aynı şekilde 25 defa şişlenir.

c) Kap tamamen doldurularak aynı şekilde 25 defa daha şişlenir.

d) Şişleme işlemi bittikten sonra ölçü kabının üst yüzeyi şişleme çubuğu ile
sıyrılarak düzeltilir.
e) Kap dolu olarak tartılır (W2)

9
 2) Sarsma Suretiyle= Tane çapı 31,5 mm’ den daha büyük agregalara uygulanır.

a) Ölçme kabı sert bir zemine konarak 1/3 ‘üne kadar numune ile doldurulur.

b) Ölçme kabının kalıplarından birisi yere değerken, öbür kalıp yerden 5 cm

kadar

kaldırılarak, serbestçe 25 defa düşürülür.

c) Düşürme işlemi diğer kulp içinde aynı şekilde 25 defa düşürülür.

d) Ölçme kabı 2/3’ üne kadar doldurularak aynı şekilde her kulp için 25 defa
olmak üzere toplam 50 defa düşürülür.

e) Ölçme kabı tamamen doldurularak düşürme işlemi her kulp için ayrı ayrı
25’er defa yapılır.

f) Dolu olarak tartılır.(W2)

Sıkışık birim hacim ağırlığı aşağıdaki formülle hesaplanır:

𝑊2−𝑊1
Bs =
𝑉

Bs= Agreganın sıkışık birim ağırlığı (gr/cm3)

W2=Dolu kap ağırlığı (gr)

W1=Kabın darası (gr)
V= Kabın hacmi

ÖRNEK : Beton agregası yığınından deney için alınan numune üzerinde sıkışık birim hacim
ağırlığını bulunuz.
ÇÖZÜM: Beton agregası yığınından alınan deney numunesinden sıkışık birim hacim ağırlığı
için yapılan üç deney sonucunda aşağıdaki değerler bulunmuş, bu değerlerin ortalaması
alınarak yığının sıkışık birim hacim ağırlığı çıkarılıp tabloda gösterilmiştir.
Deney Dara (kg) Toplam Ağ Agrega (kg) Kap hacmi Sıkışık
(kg) (dm3) Birim
Hacim
Ağırlık
(kg/dm3)
1.Deney 12 48 36 15 2,40
2.Deney 12 46 34 15 2,27
3.Deney 12 47 35 15 2,33
Ortalama 12 47 35 15 2,33

10
YORUM:
Yapılan deney sonucunda üç deneyin ortalaması 2,33 kg/dm3 bulunmuştur. Deney yapma
esnasında bir değer diğer iki değerden çok farklı çıkarsa bu durumda farklı çıkan değer hesaba
katılmaz. Yeni bir deney daha yapılarak uygun sonuç bulunmaya çalışılır. Genellikle
deneylerin en az üç kere yapılmasının nedeni oluşabilecek hatayı ortadan kaldırmaktır. Üç
deney birbirine yakın veya eşit çıkarsa bir başka deney yapmaya gerek yoktur.
b.Gevşek Birim Ağırlık Deneyi:
1) Hava kurusu durumuna getirilmiş deney numunesi, ağırlığı tartılarak (W1) saptanmış olan
ölçü kabına kürek ile taşarcasına doldurulur.
2) Doldurma işlemi yapılırken küreğin ölçü kabı üst yüzeyinden 5 cm’den daha yükseğe
kaldırılmamasına, agreganın sıkıştırılmamasına ve ayrışmamasına özen gösterilmelidir.
3)Ölçü kabı üst yüzeyi, fazla agrega elle sıyrılarak düzlenir. Sıyırma düzleminden taşan iri
agrega varsa çıkarılarak yerine ince agrega ilave edilir.
4)Ölçü kabı içindeki agrega ile birlikte tartılır.(W2)
5)Gevşek birim ağırlık aşağıdaki formülle hesaplanır.
𝑊2−𝑊1
Bg= 𝑉
Bg=Gevşek birim ağırlığı (gr/cm3)
W2=Dolu kap ağırlığı (gr)
W1=Kap darası (gr)
V=Ölçü kabı iç hacmi (cm3)

SONUÇ:
Sıkışık ve gevşek birim ağırlık deneyleri ayrı ayrı iki deney numunesine uygulanır. Deney
sonuçları arasındaki fark 5 kg/cm3 veya daha küçük ise sonuçların ortalaması alınır.
Fark 5 kg/cm3 ten büyük ise deney aynı harmandan alınmış üçüncü bir numune ile tekrarlanır.
Bulunan sonuçların en yakın iki tanesinin farklar eşit ise üçünün ortalaması alınır.

YAPILABİLECEK HATALAR:
a. Numune agregayı temsil etmeyebilir.
b. Öçlü kabının darası alınmayabilir veya yanlış alınabilir.
c. Ölçü kabının hacmi iyi ölçülmeyebilir.
d. Yeterli şişleme yapılmamış olabilir.
e. Şişleme seviyeleri iyi ayarlanmamış olabilir.
f. Seviye iyi ayarlanmayabilir. Kapta boşluk kalabilir.
g. Dolu tartıda yanlışlık yapılabilir.
h. Hesaplama yanlış olabilir.
i. Deney tekrarlanmamış olabilir.
j. Buna göre yanlış sonuç verilebilir.

11
 ÖRNEK: Beton agregası yığınından deney için alınan numune üzerinde gevşek birim
hacim ağırlığını bulunuz.

ÇÖZÜM: Beton agregası yığınından alınan deney numunesinden gevşek birim hacim
ağırlığı için yapılan üç deney sonucunda aşağıdaki değerler bulunmuş, bu değerlerin
ortalaması alınarak yığının gevşek birim hacim ağırlığı çıkarılıp tabloda gösterilmiştir.
Deney Dara(kg) Toplam Agrega Kap Gevşek
Ağ(kg) (kg) hacmi(dm3) Birim
Hacim
Ağırlık
(kg/dm3)
1.Deney 12 44 32 15 2,13
2.Deney 12 43 31 15 2,06
3.Deney 12 43,5 31,5 15 2,10
Ortalama 12 43,5 31,5 15 2,10

YORUM:
Yapılan deney sonucunda üç deneyin ortalaması 2,10 kg/dm3 bulunmuştur. Bu sonuca göre bu
agrega ağır agrega sınıfına girmektedir.

DENEY ADI: İNCE AGREGANIN ÖZGÜL AĞIRLIĞININ BULUNMASI

DENEY STANDARDI: T.S. 706-T.S. 1114
DENEYİN AMACI: Beton için kullanılacak kumun ağırlığının tespitidir. Yapılacak beton
ağır, hafif veya orta ağırlıkta beton olabilir. Buna göre özgül ağırlığı uygun olan kum
kullanılmaktadır.
DENEYİN YAPILIŞI:
1) Kullanılacak deney numunesi su içerisinde 24 saat bekletildikten sonra ince taneleri
kaybolmayacak şekilde suyu süzülerek akıtılır ve bir tava içerisine yayılır.
2) Tava, tablalı ısıtıcı üzerine konarak kurutulur ve deney numunesinin doygun kuru yüzey
haline gelmesi sağlanır.
3) Doygun kuru yüzey durumuna getirilmiş olan numune tartılır ve doygun kuru yüzey
ağırlığı kaydedilir(M2).
4) Oda sıcaklığına gelinceye kadar soğutulur. Soğumuş numune cam ölçü kabına doldurulur
birlikte tartılır. Ölçü kabının daha önce saptanmış olan ağırlığı bu tartıdan çıkarılarak
numunenin kuru ağırlığı belirlenir(M1).
5) Ölçü kabı yaklaşık 20°C’deki su ile yarıya kadar doldurulur ve düz bir yüzey üzerinde
hafifi hafif vurularak ve aynı zamanda döndürülerek hava kabarcıklarının çıkması sağlanır.
Bir saat beklendikten sonra ölçü kabı yaklaşık 20°C’deki su ile 500 ml (veya 1000 ml) işaret
çizgisine kadar doldurulur ve tartılır(M3).
6) 500 ml çizgisine kadar su ile dolu ölçü kabı ağırlığı tartılır (M4).

12
HESAPLAMALAR:
İnce agreganın özgül ağırlıkları ve su emme oranı aşağıdaki formüllerle hesaplanır.
İnce agreganın kuru özgül ağırlığı:
M1
γk =
M2 + M4 − M3

İnce agreganın doygun kuru yüzey özgül ağırlığı:

M2
γd =
M2 + M4 − M3

İnce agreganın görünen özgül ağırlığı:

M1
γg =
M1 + M 4 − M 3

Su emme oranı= ((M2-M1)/M1)*100

Burada;
γk, İnce agreganın kuru özgül ağırlığı (g/cm3)
γd, İnce agreganın doygun kuru yüzey özgül ağırlığı (g/cm3)
γg, İnce agreganın görünen özgül ağırlığı (g/cm3)
M1, Numunenin etüv kurusu ağırlığı(g)
M2, Numunenin doygun kuru yüzey durumundaki ağırlığı(g)
M3, Ölçü kabı, su ve numunenin toplam ağırlığı(g)
M4, 500 ml çizgisine kadar su ile dolu ölçü kabı ağırlığı(g)
İnce agreganın özgül ağırlık ve su emme oranı hesaplama formu

13
NUMUNENİN DKY AĞIRLIĞINI BULMA:
DKY, agreganın yapısındaki boşlukların su ile dolu yüzeyin kuru olduğu durumudur.

 DKY hâlinin kesik huni yöntemi ile belirlenmesi

DKY hâline geldiği tahmin edilen numune, geniş yüzeyi alta gelecek şekilde duran kesik huni
biçimli metal kalıba gevşek olarak yerleştirilir. Sıkıştırma çubuğu ile 25 defa hafifçe şişlenir.
Kesik huni hafifçe çıkarıldığında numune konikliğini devam ettiriyorsa serbest nem var
demektir. Kurutmaya devam edilmesi ve bir süre sonra bir kez daha bu işlemin yapılması
gerekir. Numunenin konikliğinin serbestçe bozulduğu görüldüğünde DKY hâline geldiği
anlaşılır. Herhangi bir nedenle kurutmanın gereğinden fazla yapılması hâlinde az miktarda
suyun püskürtülmesi ile nemlendirilen numune yeniden kesik huni deneyine tabi tutulmalıdır.

 DKY hâlinin kesme yöntemi ile belirlenmesi

DKY olduğu tahmin edilen numune yarım küre şeklinde bir yığın hâline getirilir. Yığın mala
ile düşey olarak ikiye bölünür. Bölünen ara yüzeyler kendilerini tutuyor ise kurutmaya devam
edilir. Bu yüzeylerin yıkıldığı durumda DKY hâline geldiği anlaşılır.

YAPILABİLECEK HATALAR:
a)Tartı hatası
b)Suda bekletme hatası
c)Eleme hatası
d)Yıkama hatası
e)Kurutma hatası, hesap hatası vs

14
ÖRNEK: Aşağıda çizelgede verilen ince agregaya ait deneysel verileri kullanarak Kuru,
Doygun Yüzey kuru ve Görünen özgül ağırlıklarını bulunuz. Ayrıca agregaya ait su emme
değerini hesaplayınız.
Deney Kuru Ağırlık Doygun Yüzey Ölçü kabı, su ve 500 ml çizgisine
(gr) (M1) Kuru Ağırlık numunenin kadar su ile dolu
(gr) (M2) toplam ağırlığı ölçü kabı
(M3) ağırlığı (M4)
1.Deney 500 520 1125 800
2.Deney 512 530 1132 800
3.Deney 530 555 1150 800

ÇÖZÜM:
İnce agregaya ait deneysel veriler kullanılarak özgül ağırlıklar ve su emme değerleri aşağıdaki
gibi hesaplanmıştır.
Deney Kuru Özgül Doygun Yüzey Görünen özgül Su emme
Ağırlık kuru özgül ağırlık ağırlık (%)
1.Deney 2.56 2.67 2.86 4.00
2.Deney 2.59 2.68 2.84 3.52
3.Deney 2.59 2.71 2.94 4.72
ORTALAMA 2.58 2.69 2.88 4.08

YORUM:
Kumun kuru veya doygun kuru yüzey özgül ağırlığının bulunması beton için önemli bir
bulgudur. Yapılacak betonun ağır, orta veya hafif olma durumunu ortaya koyduğu gibi, içinde
bulundurduğu suyun durumu hakkında da bilgi vermektedir. Beton katılacak suyun miktarının
ayarlanmasında su emme miktarı önem arzeder.

15
DENEYİN ADI: İRİ AGREGANIN ÖZGÜL AĞIRLIĞI
DENEYİN STANDARDI: TS 706-TS 1114
DENEYİN AMACI: Beton için kullanılacak iri agreganın özgül ağırlığının tespitidir.
Yapılacak beton ağır, hafif veya orta ağırlıkta beton olabilir. Buna göre özgül ağırlığı uygun
olan çakıl kullanılmalıdır.
KULLANILAN ALETLER:
1. Arşimet Terazisi
2. Sele
3. Etüv
4. Terazi
5. Su kovası
6. Değişik boyda tepsi
DENEYİN YAPILIŞI:
1) Deney numunesi içinde yaklaşık 20°C’de ki su bulunan bir kap içine konur ve hafifçe
sallanarak taneler üzerindeki toz ve yabancı maddelerden temizlenir.
2) Su içinde 24 saat bekletildikten sonra çıkarılır, suyu süzülür ve tanelerin üzerinde gözle
görülen su tabakası kalmayıncaya kadar kurutulur. İri taneleri teker teker kurulamak
gerekebilir. Bu sırada aşırı buharlaşmaya yer verilmemelidir.
3) Kurutma biter bitmez numune hemen tartılarak doygun kuru yüzey ağırlığı bulunur(M2).
4) Doygun kuru yüzey halindeki numune tartıdan hemen sonra kafes örgülü tel sepete
(arşimet terazisi) konarak su dolu kovanın içine su yüzeyinden en az 5 cm daha aşağıda
kalacak şekilde daldırılır. Daha sonra sepetin kova kenarına dokunmamasına dikkat edilerek
özel düzenle terazi kafesinin ortasına yerleştirilir ve doygun malzemenin sudaki ağırlığı
bulunur(M3).
5) Numune sudan çıkarılır ve etüv kurusu durumuna getirilir. Oda sıcaklığına kadar soğutulur
ve havadaki kuru ağırlığı kaydedilir(M1).

Arşimet Terazisi
16
HESAPLAMALAR:
İri agreganın özgül ağırlıkları aşağıdaki formüllerle hesaplanır.
İri agreganın kuru özgül ağırlığı:
M1
γk =
M2 − M3
İri agreganın doygun yüzey özgül ağırlığı:
M2
γd =
M2 − M3
İri agreganın görünen özgül ağırlığı:
M1
γg =
M1 − M 3
Su emme oranı= ((M2-M1)/M1)*100

Burada;
γk, İri agreganın kuru özgül ağırlığı (g/cm3)
γd, İri agreganın doygun kuru yüzey özgül ağırlığı (g/cm3)
γg, İri agreganın görünen özgül ağırlığı (g/cm3)
M1, Numunenin etüv kurusu ağırlığı(g)
M2, Numunenin doygun kuru yüzey durumundaki havadaki ağırlığı(g)
M3, Numunenin sudaki ağırlığı(g)

İri agreganın özgül ağırlık ve su emme oranı hesaplama formu

17
YAPILABİLECEK HATALAR:
a. Tartı hatası
b. Suda bekletme hatası
c. Eleme hatası
d. Yıkama hatası
e. Kurutma hatası
f. Hesap hatası

ÖRNEK: Aşağıda çizelgede verilen iri agregaya ait deneysel verileri kullanarak Kuru,
Doygun Yüzey kuru ve Görünen özgül ağırlıklarını bulunuz. Ayrıca agregaya ait su emme
değerini hesaplayınız.
Deney Kuru Ağırlık Doygun Yüzey Numunenin su
(gr) (M1) Kuru Ağırlık içindeki ağırlığı
(gr) (M2) (M3)
1.Deney 1200 1220 770
2.Deney 1432 1455 917
3.Deney 1340 1360 880

ÇÖZÜM:
İri agregaya ait deneysel veriler kullanılarak özgül ağırlıklar ve su emme değerleri aşağıdaki
gibi hesaplanmıştır.
Deney Kuru Özgül Doygun Yüzey Görünen özgül Su emme
Ağırlık kuru özgül ağırlık ağırlık (%)
1.Deney 2.67 2.71 2.79 1.67
2.Deney 2.66 2.70 2.78 1.61
3.Deney 2.79 2.83 2.91 1.49
ORTALAMA 2.71 2.75 2.83 1.59

YORUM:
İri agreganın kuru veya doygun kuru yüzey özgül ağırlığının bulunması beton için önemli bir
bulgudur. Yapılacak betonun ağır, orta veya hafif olma durumunu ortaya koyduğu gibi, içinde
bulundurduğu suyun durumu hakkında da bilgi vermektedir. Beton katılacak suyun miktarının
ayarlanmasında su emme miktarı önem arz eder.

18