İÇME SUYU ŞEBEKELERİ

•İsale hattı ile haznelere getirilen suları sarfiyat

yerlerine dağıtan boru sistemine içme suyu şebekesi
adı verilir. İçme suyu şebekesi her binada yeteri
kadar basınçlı suyu bulunduracak şekilde planlanır.
Şebeke boruları devamlı su ile dolu ve basınç altında
bulunmalıdır. Aksi takdirde kirlenme ihtimali artar.
Şebeke boruları ev ihtiyaçları ile birlikte sanayi,
yangın, bahçe sulaması ve diğer genel ihtiyaçları da
temin edecek kapasitede olmalıdır.
 ŞEBEKE BÖLGE VE KADEMELERİ

Büyük şehirlerde, çeşitli menbalardan beslenen farklı bölgeler

mevcuttur. Buna en iyi örnek İstanbul’dur. İstanbul’da Üsküdar,
Beyoğlu, Zeytinburnu, Bakırköy vb. gibi tamamen ayrı şebekeler
mevcuttur. Bazı hallerde şebeke bölgeleri irtibatlı olabilir. Şebekenin
bölgelere ayrılması şehir planındaki dağınıklıktan dolayı yapılır. Bazı
durumlarda fazla büyük olmayan yerleşim merkezleri, arazinin
topoğrafik yapısından dolayı tek bir hazne ile beslenemezler. Değişik
noktalarındaki kot farkları büyük olan şehirlerin tek hazneden
beslenmeleri halinde borular büyük basınçlara maruz kalabilir.
Halbuki şebekelerde maksimum statik basınç 80 m’yi geçmemelidir.
Bundan dolayı şebeke katlara ayrılır. Şebekelerde minimum işletme
basıncının değeri (P/ ϒ) min = 20 m olmalıdır.
ŞEBEKE TİPLERİ
Şehrin 1 / 2000 ölçekli imar planı üzerinde şebeke planı çizilir. Yerleşim merkezinin
topoğrafik durumu, maksimum ve minimum basınçlar, maksimum ve minimum
debiler göz önünde tutularak, şebeke planına karar verilir. Şebeke planları:
1. Dal sistem,
2. Esas boruları dal sisteminde olan ağ sistem,
3. Esas boruları kapalı bir çevre oluşturan ağ sistem, olmak üzere üç çeşittir.
 1) Dal Sistem: Bu sistemde borular bir ağacın dalları gibi birbirleriyle birleşmeden yerleşim
bölgesi içinde dağılmışlardır. Daha çok şehirlerin sahil kesimlerinde, yamaç ile deniz arasında
sıkışıp kalmış alanlarda veya kenar semtlerde, ana cadde ve sokakları takip eden şeritvari iskan
bölgelerinde söz konusu olur. Buralarda sokaklar birbirleriyle kesişmediğinden, boruların
birleşerek ağ oluşturması mümkün olmamıştır. Bu sistemin faydaları şunlardır:
• a. Şebeke hesapları basit ve kolaydır.
• b. Boru çapları ve uzunlukları daha küçük olduğundan sistem daha ekonomiktir.
Sistemin sakıncaları ise şu şekilde sıralanabilir:
• a. Boruların uç noktaları hem fiziki bakımdan, hem de hesap bakımından ölü
noktalardır. Yani buralara kadar su tamamen dağıtılmış olduğundan debi “sıfır”
değerine düşmüştür. Bu sebeple hızlar çok küçük olup yabancı maddeler sudan
ayrılarak çökelir. Aynı sebepten dolayı da suyun özelliği bozulabilir (su bayatlar).
• b. Bir boru kırılması veya tamiri halinde bu borulardan su alan bütün bölgeler
susuz kalır.
• c. Sistemde bir yönlü akım mevcuttur. Yeni bölgelerin ilavesi halinde basınçlar
düşebilir.
2) Ağ Sistem: Bu sistemde bütün borular birbirleriyle birleşmiş olup, hiçbir fiziki
ölü nokta mevcut değildir. Su herhangi bir noktaya birden fazla yönden ulaşabilir.

Faydaları:

• a. Su çeşitli yönlerden akma imkanına sahip olup ölü bölgeler ve yavaş akımlar
oluşmaz.
• b. Boru kırılmaları veya tamiri halinde bu borunun beslediği bölge başka bir
taraftan su alabilir.
• c. Su sarfiyatında büyük değişmeler olmasının dal sistemine göre daha az tesiri
olur. Yani bu sistemin daha fazla işletme esnekliği mevcuttur

• Sakıncaları ise şu şekilde sıralanabilir:

• a. Hidrolik hesabı daha karmaşıktır.
• b. Daha fazla boru ve boru özel parçasına ihtiyaç vardır.
Şebeke boruları; ana boru, esas boru ve tali boru
olmak üzere üçe ayrılır. Ana boru; depo ile şebeke
arasında döşenen, su dağıtımı yapmayan ve asla
abone bağlanmayan borudur. Esas boru; şebekenin
nüfus yoğunluğu fazla olan sokaklarından geçirilen,
kapalı bir göz teşkil eden ve bu göze bağlı daha küçük
çaplı tali boruları besleyen kısmen büyük çaplı
borudur. Tali boru; şebeke esas borularından su alan
borudur.
CADDELERDEKİ BORU SAYISI
 ŞEBEKE BORULARINDA ÇAP VE HIZ
• Şehir şebekelerinde 80 mm’den küçük boru
kullanılmamalıdır. Üzerinde yangın musluğu bulunan
borular ise en az 100 mm çapında seçilmelidir. Şebeke
borularında bir büyük çap, kendinden küçük çapa göre,
2 kat fazla debi geçirmesine rağmen, maliyeti ancak
%20 kadar daha fazladır. Dolayısıyla büyük çapların
tercihi yoluna gidilmelidir. Şebeke borularındaki su hızı
0,50 m/sn’den az olmamalıdır. En çok kullanılan
değerler 1 m/sn civarındadır. 1,5 m/sn’lik hızların
üzerine çıkılmaması tavsiye edilir. Hem minimum çap,
hem de minimum hız şartı aynı anda gerçekleşemez.
Bunun için bazı tali borularda hız 0,5 m/sn’nin altına
düşer. Bu durumda uygun yerlere tahliye muslukları
konarak meydana gelebilecek çökeltiler
temizlenmelidir.
 BASINÇ
• Evlerde en yüksek kottaki musluklarda en az 3 m., şofben
bulunan yerlerde ise 5 m. basınç bulunmalıdır. Statik basınç
80 m’yi geçmemelidir. Bu değeri geçince, basınç nedeniyle
boruların ek yerlerinde ve bağlantı noktalarında su kaçakları
oluşur. Minimum işletme basıncı değeri küçük yerleşim
yerlerinde 2 Atü=2 kg/cm2=20 mSS. alınmalıdır. Şehirin
nüfusu 50000 den fazla ise minimum basınç 3 Atü alınmalıdır.
Genelde 40-50 m. lik basınç değeri ideal olarak düşünülür.
Borudan su akarken oluşan işletme basıncı, tek katlı binaların
bulunduğu sokaklarda 15-20 m. olmalıdır. Kat adedine göre
şebekedeki min. işletme basınçları her kat için 4 m. basınç
alınarak belirlenir.
 ŞEBEKELERİN DONATIMI
• İşetme esnasında, şebekeden beklenen görevlerin tam
olarak elde edilebilmesi için şebeke boruları bir takım
yardımcı teçhizatla donatılır. Aşağıda işletme organları
adı verilen bu yardımcı teçhizat kısaca ele alınmıştır.
• 1) Yangın Muslukları: Yangın musluklarının yerleri
bölgedeki itfaiye teşkilatının gücüne göre seçilir.
Ülkemizde kullanılan yangın hortumunun uzunluğu 50–
75 m. arasında değiştiğinden, yangın muslukları
arasındaki mesafe 100 – 150 m.’den daha fazla
seçilemez. Şebeke planında, yangın muslukları merkez
olmak üzere; 75 m. yarıçaplı daireler çizilir. Bu dairelerin
bütün binaları içine alması gerekir. Yangın muslukları
mümkün mertebe köşelere yerleştirilir. Müze ve tarihi
eserler gibi önemli binaların bulunduğu bölgelerde,
daha sık yangın muslukları yerleştirilir.
• 2 )Tevkif (kapatma) Vanaları: İçme suyu şebekelerinde
tamir ve bakım için borularda zaman zaman suyun
kesilmesi gerekir. Bunun için boru üzerine kapatma
vanaları konur. Nüfusu 10 000’den büyük olan yerleşim
merkezlerinde her boruyu şebekeden tecrit
edecek(ayıracak) şekilde vanalar yerleştirilir. Boru
boylarının uzun olması halinde her 300-500 m’de bir
vana konur.
 3 )Tahliye Vanaları ve Çeşmeler:
Şebekenin düşük kotlu noktalarına ve boru
sonlarına zaman zaman biriken çökeltileri
temizlemek ve gerektiğinde boruları boşaltmak
için tahliye vanaları konur. Binalardaki
musluklar şebeke için vantuz vazifesi
gördüklerinden şebeke boruları üzerinde ayrıca
vantuz yerleştirilmez. Ancak yüksek kotlu
noktalara çeşmeler konabilir.
• 4) Sulama Muslukları: Sokakların
temizlenmesi, park ve bahçelerin sulanması
için uygun ve gerekli yerlere sulama
muslukları konur. Bu musluklar gömülü
yangın musluklarına benzer. Yangın
muslukları sulama için kullanılabilirse de
buna izin verilmemelidir. Çünkü,
arızalanarak muhtemel bir yangın esnasında
servise hazır olmayabilir. Boru boylarının
uzun olması halinde her 300-500 m’de bir
musluk yerleştirilmelidir.
İzmir su şebekesi Göksu pompa istasyonu
 İçme Suyu Şebekelerinin Hesabı
İçmesuyu şebekelerinin hesabı, literatürde verilen aşağıdaki
yöntemlerle yapılmaktadır:

• Ölü noktalar metodu,

• Hardy-Cross metodu,
• Newton-Raphson metodu,
• Lineer teori metodu

Ülkemizde İller Bankası tarafından da kabul gören ölü noktalar

metodu kullanılmaktadır.
hesaplanır.
 AĞ ŞEBEKEDE SUYUN DAĞITIMI

ÖLÜ NOKTA
DAL ŞEBEKEDE SUYUN DAĞITIMI
0
ÖRNEK ÇÖZÜM
9.) Her noktadaki piyezometre kotundan o noktalardaki boru eksen kotları çıkarılmak suretiyle su basınçları hesaplanır.
Bulunan değerler 21. ve 22. kolonlara yazılır (21. ve 22. kolonlar 17. ile 19. ve 18. ile 20. kolonların farkıdır).

10.) Kapalı gözlerde yük kaybı tahkikleri yapılarak hesaplar kontrol edilir. Bunun için ölü noktalara farklı yönlerden
gidildiğinde meydana gelen yük kayıpları arasındaki fark hesaplanır. Bu farkın 1m’den az olması halinde hesaplar doğru
kabul edilir. Aksi takdirde bazı değişiklikler (ölü nokta yeri veya bazı boru çapları değiştirilir) yapılarak şebeke dengelenir.
Örnekte bu dengeleme için;

⎜(ΔHAB + ΔHBD) – (ΔHAC + ΔHCD)⎜< 1 ⇒ ⎜(2,26+3,40) – (2,13+4,40)⎜= 0,87 < 1m ⎜(ΔHAB + ΔHBD+ΔHDF) –
(ΔHAC + ΔHCE+ΔHEF)⎜< 1 ⎜(2,26+3,40+3,94) – (2,13 + 0,95 + 7,32)⎜= 0,80 m < 1 m