RÖGARLAR

Binaların 1–1,5 m dış ından baş layarak ş ehir kanalizasyonuna veya özel süzme ya da çürütme çukuruna ileten
boru sistemine dış pis su tesisatı denir. Hıfzıssıhha (Sağlık) kanununun 245. maddesine göre ş ehir
kanalizasyonu bulunan yerlerde pis suyun kanalizasyona bağlanması zorunludur. Uygulamada yeterince
önemsenmediği görülen dış pis su tesisatının dikkatle ve özenle yapılması gereklidir. Bu tesisatın görevini
sürekli ve tam olarak yapabilmesi için kullanım ömrünün uzun olması önemlidir. Atık suları, pis ve yağmur
suyu olarak ikiye ayırmak gerekir. Pis su tesisatı ş ehir kanalizasyon ş ebekesine bağlanır. Yağmur suyu ise ayrı
bir tesisatta toplanıp, ş ehir yağmur suyu kanalizasyonuna bağlanmalıdır. Ancak Türkiye’ de pek çok yerde ayrı
yağmur kanalı olmadığından, yağmur suyu tesisatının da pis su kanalına bağlanması söz konusudur. Bina içi
yağmur ve pis su tesisatı ayrı olmalıdır. Dış pis su tesisatı içerisinde büz borular, künk borular, dökme demir
borular, sert PVC borular, asbestli çimento borular, beton borulardan bir veya birkaçı ile rögarlar
bulunmaktadır. Rögar, toprak altından geçen kirli su borularının, kontrolü ile bina dış ına döş enen beton
borularda yön değiş tirmek ve boru akıntılarının eğiminin hesaplanan seviyede kalmasını sağlamak için yapılan
toprak altı bacasıdır.
Normal rögarlar 0,40 x 0,40 m boyutlarında yapılır. Derinlikleri artıkça geniş likleri de artar. Düz döş enmiş , dış
pis su tesisatı borularına yaklaş ık olarak 30 m de bir rögar yapılmalıdır. Esasen rögarların tüm boyutları proje
hazırlık aş amasında belirlenmelidir. Rögarlar arası mesafe arazinin durumuna göre değiş ir. Düz arazilerde 30
metre meyilli arazilerde meyilin durumuna göre rögar mesafesi sık olur. Kot farkı olan yerlerde ise dış pissu
tesisatının eğimini artırmak yerine bağlantıbiçimini değiş tirmek doğru olur. Tekniğine uygun yapılmış bir
rögarın, pis ve kirli suları en çabuk ve sağlığa zarar vermeyecek ş ekilde ş ehir kanalizasyonuna taş ıması, hava,
gaz ve suyu sızdırmaması gerekir.
Normal rögarlar 0,40 x 0,40 m boyutlarında
yapılır. Derinlikleri artıkça geniş likleri de artar.
Düz döş enmiş , dış pis su tesisatı borularına
yaklaş ık olarak 30 m de bir rögar yapılmalıdır.
Esasen rögarların tüm boyutları proje hazırlık
aş amasında belirlenmelidir. Rögarlar arası
mesafe arazinin durumuna göre değiş ir. Düz
arazilerde 30 metre meyilli arazilerde meyilin
durumuna göre rögar mesafesi sık olur. Kot farkı
olan yerlerde ise dış pis su tesisatının eğimini
artırmak yerine bağlantıbiçimini değiş tirmek
doğru olur. Tekniğine uygun yapılmış bir rögarın,
pis ve kirli suları en çabuk ve sağlığa zarar
vermeyecek ş ekilde ş ehir kanalizasyonuna
taş ıması, hava, gaz ve suyu sızdırmaması gerekir.
Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler
Rögarlar yapılış sistemine göre açık ve kapalı rögar ş eklinde ikiye ayrılır. Sular içinde dökülüp veya giren ve
sonra istenen yönde çıkıp giden rögarlara açık rögar denir. Bu rögarlar bina dış ı tesisatta kullanılır. Kirli su
borularının gelip geçtiği ve kapalı pik (döküm çelik) kontrol kapağının bulunduğu rögarlara kapalı rögar denir.
Bu rögarların içine hiç su dökülmez. Bina içine yapılır. Bina içindeki yatay pis su tesisatı bağlantıları 10 m’yi
geçerse ve tıkandığıdöş emeleri kırmadan sorunu gidermek için araya bir kontrol kapağı konur. Rögarlar
kullanılan malzemeye göre taş , tuğla, beton veya betonarmeden yapılır. En iyisi betonarmeden yapılanlarıdır.
Taş fazla yer kaplayacağı için tuğla ise su ve rutubete dayanıklı olmadığı için tercih edilmez. Ağızları beton veya
betonarmeden yapılan bir kapakla kapatılır. Derin olanlarına inmek için yuvarlak demirden basamaklar yapılır.
Kullanma amacına göre pissu ve yağış suyu rögarlarış eklinde
iki çeş it olarak ve birbirinden farklı yapılır. Pis su rögarında,
pis su ve pislikler bir kanal içinden akar. Böylece katı
maddeler birikmemiş ve rahatsız edici kokuların meydana
gelmesi bir bakıma önlenmiş olur. Rögarın kapağı yerine
iyice oturmalıdır (Şekil 3). Kokuların etrafa yayılmamasının
çok önemli olduğu yerlerde çift kapak yapılması doğru olur.
Yağış suyu rögarlarında dipte kum ve çamurların birikmesi
için bir çukurluk bırakılır. Yağış sularının sürüklediği
katımaddeler burada birikir (Şekil 4). Yağmur sularış ehir
kanalizasyonuna doğrudan bağlanmaz. Birleş ik sistemde
yapılmış ş ehir kanalizasyon tesislerinde yağış sularını kanala
iletecek fakat kokuların etrafa yayılmasını engelleyecek
sifonlu bacalar yapılır.
Görevleri
Rögarlar, borulara dirsek görevi yapmakta, birden fazla
kolun birleş mesinde ve temizleme bacası olarak
kullanılmaktadır. Pis suyun çıkış ı ve varış noktası
arasındaki farkının çok fazla olması durumlarında
eğimi normal tutmak rögarın görevidir. Rögarın
görevini tam olarak yapabilmesi için içindeki
birikintilerin zaman zaman temizlenmesi gerekir.
Ana Rögar
Binanın çevresindeki atık su rögarlarından gelen atık suların toplandığı rögardır. Herbinada bir adet ana rögar
bulunur. Şekli ve iş leyiş i yaş atık su rögarıyla aynıdır. Sadece ölçüleri 80x80 cm’dir. Ana rögardan ş ehir
kanalizasyonuna bağlantı yapılır.Dış atık su borularının döş enmesine ş ehir kanalizasyonuna bağlandığı
noktadan bağlanır. Kanalizasyona genellikle uygun yerlerde, bağlama ağızları bırakılmış tır. Bu yapılmamış ya
da bırakılan ağzı bulmak mümkün değilse kanala bir delik açmak gerekir. ş ehir kanalı genellikle beton borudan
yapılır. Delik sivri uçlu bir murçla veya kırıcı makine ile dikkatle açılır. Buraya, boru çapına eş it bir kol ağzı
hazırlanır ve bol çimentolu harçla yerine tespit edilir.
Kanalizasyon
Kanalizasyon, atık su ve sıvıların yerleş im bölgelerinden ve sanayi bölgelerinden uzaklaş tırılması için kurulan
boru ve kanallar (lağım) sistemidir. Kanalizasyon sistemi, boru hatlarından oluş ur. Atık su ve yağmur sularını
atık su arıtma tesislerine ya da diğer su kaynaklarına iletmede kullanılır. Projelendirmesinde inş aat
mühendisleri, çevre mühendisleri ve ş ehir planlamacıları çalış ır.
Tarihteki ilk uygarlıklar, kentlerde taş kın yağmur sularını akıtmak için çoğu kez akaçlama sistemi
kullanmış lardır. Özellikle Romalılar, hamamlardan çıkan atık suları taş ıyan çok geliş miş boş altma sistemleri
kurmuş lardır. Orta Çağda bu sistemler gerekli bakım ve onarım yapılmaması, kentlerin büyümeye
baş lamasıyla birlikte, pis sularla içme suyunun birbirinden yeterince ayrılamaması nedeniyle, tifo ve kolera
salgınları görülmüş tür. 19.yüzyıl ortalarında pis su sistemleriyle hastalıklar arasındaki iliş ki anlaş ılınca, atık
suları arıtma ve etkili bir kanalizasyon sistemi kurma gereği ortaya çıkmıG ̧ tır. Geliş miş ülkelerde, denize uzak
kentlerde atık sular kanalizasyon borularıyla arıtma tesislerine gönderilir. Burada katı ve sıvı maddeler
birbirinden ayrılır ve zararsız duruma getirilir. Aynı zamanda kanalizasyon sistemi bulunmayan yerlerde sıvı
atıklar fosseptik denilen ve yer altında bulunan kapalı bir tanka akıtılarak zararsızlaş tırma iş lemi uygulanır.
Kanal sisteminde atık su, cazibe veya pompaj
sistemleri ile taG ̧ ınır.
Cazibeli ana hat: Akış yer çekimi etkisi sebebiyle
oluş ur, hat tam dolu olarak çalış maz.
Ana terfi hattı: Pompaj istasyonundan sıvı basınç
altında transfer edilir. Cazibeli akış ın mümkün
olmadığı yerlerde kullanılır.

Kanalizasyon Sistemleri
Kanalizasyon sistemi, birleş ik, ayrık, kısmen ayrık olmak üzere üç tiptir.
Birleşik Sistem
Birleş ik kanalizasyon sistemi sıhhi atıklar (evler, ticari binalar ve endüstriyel tesislerden gelen sıvı ve sıvı
içerisinde katı içeren) ve yüzey/yağmur sularının birlikte taş ındığı sistemdir. Birleş ik sistem yerleş im yerlerinde
yağmur suyu atık suya nazaran çok fazladır. Evsel atık su 1 birim ise yağmur suyu 40-800 birim kadardır.
Birleş ik sistemde çatılardan akan, yaya kaldırımlarından ve yollardan toplanan yağmur suları, yapılardan gelen
atık sularla aynı borulardan akar. Oluş an çok fazla miktardaki atık suyun arıtılması için büyük arıtma
tesislerinin kurulması gerekir.
Ayrıca çok yağmur yağdığı zaman, kanalizasyon sistemi taş abilir; pis sular yolları kaplar ve evlerin alt kat
tuvaletlerinden taş ar. Bu nedenle atık sularla yağmur sularının ayrık sistemle akıtılması daha yaygın bir
uygulamadır. Bu sistemin kullanıldığı kanalizasyonlarda yağmur suları arıtılmadan ırmak ve göllere akıtılabilir
ve yalnızca atık sular arıtılacağı için arıtma tesisleri daha küçük ve ucuz olur. Birleş ik kanal sistemleri; yanal,
kolektör, gövde ve kesiş en kanal kısımlarından oluş ur.
Yanal kanal: Fosseptik veya yağmur suyunu evler, ticari veya endüstriyel binalardan alan ve ortak
kanalizasyon toplayıcısına veren yapılardır.
Kolektör kanallar: Iki ya da daha fazla yanal kanal sisteminin fosseptiği ve yağmur suyunu alan yapılardır.
̇
Gövde kanal: Iki veya daha fazla kolektör kanalının akış ını toplayan ana kanalizasyondur.
̇
Kesiş en kanal: Çok sayıda kolektör, gövde kanallarının birleş tiği farklı kaynaklardan gelen fosseptiğin
arıtma veya deş arj noktasına taş ıyan kanaldır.
Birleş ik sistemin avantajları;
Yollarda yalnız bir kanal hattı döş enir.
Evlerden yalnız bir bağlantı hattı gelir.
Şiddetli yağmur esnasında caddelerdeki toz ve pislikler kanalizasyonla arıtma tesisine gider. Ayrık
sistemde ise bunlar nehirlere verilir.
Ayrık sistemde, evlerden gelen kanallar bazen bilerek bazen bilmeyerek yanlış kanala bağlanır, birleş ik
sistemde böyle bir problem yoktur.
Iş letme ve bakımı kolay ve gerekli kanal uzunluğu ayrık sisteme göre daha azdır.
̇
Birleş ik sistemlerde bakım iş leri fazla zorluk çıkarmaz. Yağmurla birlikte kanallarda çöken atıklar sık sık
temizlenir.
Ayrık sistemde pis su kanalının bakımı daha zordur; suni olarak temizlenmesi gerekir.
Dar sokaklarda trafiği aksatmamak için birleş ik sistemin döş enmesi daha uygundur.
Birleş ik sistemlerin en büyük dezavantajı, dolu savaklardır. Dolu savaklar vasıtasıyla kanaldaki atıklar akarsuya
taş ınır.
Ayrık Sistem
Ayrık atık su kanalizasyon sistemi, evsel atık sular ve endüstri artıkları ve yüzey/yağmur sularının ayrı olarak
transfer edildiği sistemdir. Atık su kanalı aş ağıda, yağmur suyu kanalı ise daha yukarıda bulunur. Bunun
ekonomik Şekli, yağmur suyunun yeryüzünden serbest olarak akmasıdır. Bu durumda kanala gerek duyulmaz.
Sadece atık su için kanal yapılır. Yağmur suyu kanalı ile atık su kanalı arasında en az 30 cm’lik bir mesafe
olması gerekir. Yağmur suyu kanalının minimum çapı 30 cm; atık su kanalının minimum çapı, 20 cm’dir.
Ayrık sistemin avantajları:
Arıtma tesisi her zaman aynı ş ekilde yüklenir.
Bu sistemde dolu savak ve ihtiyat (dengeleme) havuzları yoktur.
Pompa istasyonlarının kapasitesi küçüktür.
Nehirlere evsel atık sular gelmez. (Dolu savak olmadığı için)
Endüstriye ait soğutma suları bu sistemle kanallara verilebilir.
Atık su kanalının boyutu, birleş ik sisteme nazaran daha küçüktür. (Küçük
olduğu için akış hızı büyük olur ve çökelme az olur)
Ayrık sistemde yağmur suyu kanalları için eğimler elveriş li olduğundan en kesitler küçük olur ve genellikle
kanallar ucuza mal olur ve hızlar yüksek olduğundan kanal temizliği için az su kullanılır.
Kısmen Ayrık Sistem
Kısmen ayrık sistemde, iki kanal ağının suları büyük su yataklarında birbiriyle karış tırılır. Bu suları alan kanal
yataklarında pislikler toplanır; yatağın üst kısmında oldukça temiz sular dolu savaklar vasıtasıyla hemen doğal
su yataklarına verilir. Bazen ş ehrin tenha yerlerinde yağış sularının debilerinin (bir akım kesitinden birim
zamanda geçen suyun hacmi) arttığı yerlerde bu sular atık su kanallarına da verilir.
Kanalizasyon Bacaları
Kanalizasyon sistemindeki yapılardan biri bacalardır. Bacalar; kanalların bakımını yapmak, numune almak,
atık su akımını izlemek, kanalın temizliğini yapmak amacı ile içine girilebilen ve özel tipleri yetkili kurumlarca
tespit edilmiş yapılardır. Bacalar, kanalizasyon tesislerinin en önemli elemanlarıdır; çoğunlukla betondan imal
edilir. Tıpkı rögarlarda olduğu gibi, halka betonların üst üste konmasıyla istenilen yüksekliğe ayarlanır. Ayrıca,
bacaların plastikten yapılmış çeş itleri de bulunur. Istenildiğinde, bacaların içersine girebilmek için bacaların
̇
üzerine delikli yuvarlak baca kapağı konur. Bacalar, kanal çapına göre 50-80 m aralıklarla yerleş tirilir. Ayrıca,
topoğrafik ve düş ey eğimin değiş tiği yerlere ve baş langıçlara konur. 3 çeş it baca vardır;
Muayene bacaları,
Şütlü bacalar, (düş ü bacaları)
Yıkama bacaları.
Muayene Bacaları
Sokakların kavG ̧ ak yerleri, mecraların istikamet
ve eğim değiş tirdiği ve kanalın düz gittiği
kısımlarda kanal çapına bağlı olarak 50-150 m
arasında bir baca konur. Mesafe mecra borusu
çapına bağlı olarak baca aralıkları aş ağıdaki
ş ekilde belirlenir.
Çap (cm) Baca aralığı (m)
20-50 50 m
60-80 70 m
90-140 100 m
140 ve üzeri 125 -150 m
Bu bacalar; kanalların havalandırılması,
temizlenmesi ve kontrolü için kullanılır.
.Şütlü Bacalar (Düşü Bacaları)
Sokak eğimlerinin mecra için kabul edilen
değerlerden fazla olması halinde, ş üt
(düş üm) yapılır. Bir baş ka deyiş le kanal eğimi ş üt
inş ası ile istenilen bir değere indirilir. ş üt
yapılan yere, muhakkak muayene bacası konur
ve buna da ş ütlü baca denir. Şüt yüksekliği 2 m
den fazla alınmaz. Özel durumlarda yerindeki
koş ullar elveriş li olursa ş üt yüksekliği 4
metreye çıkabilir. Ancak, ş üt yüksekliğinden
dolayı suyun kazanacağı kinetik enerji
dolayısıyla tahribat yapmaması için tedbirler
alınması gerekir.
Yıkama Bacaları
Yıkama bacaları; kanalları yıkamaya yarayan bacalardır. Mecraların temizlenmesi amacıyla baş noktalarına ve
diğer gerekli yerlere konur. Yıkama tertibatlı normal muayene bacaları, kanal Şebekelerinin temizlenmesi için
her zaman yeterli olmaz. Bu yüzden ayrık sistemde pis su kanallarının baş langıcında ve yeterli eğim olmayan
yerlerde çöken maddelerin yıkanması gerekir. Mecraların baş ında yıkama, yıkama bacaları ile yapılır.
Mecraların son kısımlarında ise yıkama bacalarına özel donanım konulur. Bu donanım, hem suyun
toplanmasını hem de bu suyun ani olarak lağım borularına sevki ile borular içinde kuvvetli akıntı olmasını
sağlayan, boru ağızlarına konan manevra cihazlarından oluş ur. Geri tepmeyi önlemek ve belirli hacimde suyun
toplanmasını sağlamak maksadıyla her türlü yıkama bacalarında dolu savak bulunur. Hızın 0,50 m/sn ve
kanaldaki su yüksekliğinin 2 cm den az olduğu hallerde yıkama bacası yapılması gerekir. Yıkama bacaları,
çapları 50 cm’ye kadar olan kanallar için tavsiye edilir. Daha büyük çaplı kanallarda yeterli derecede etkili
olmaz.
YAPI DIŞI ATIK SULARIN TOPLANMASI;
TEMİZLENMESİ, UZAKLAŞTIRILMASI (ATIK SU
TEMİZLEME VE UZAKLAŞTIRMA SİSTEMLERİ)
Atık Su Toplama Sistemi Bulunmayan ve Inşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Uygulanacak Teknik
̇
Esaslar
Atık su toplama sistemi bulunmayan ve inş aasının da mümkün olmadığı birbirinden uzak münferit evler,
köyler ve mezralar gibi yerlerde yerinde arıtma sistemleri uygulanmalıdır. Bu uygulamalarda 19.3.1971 tarihli
ve 13783 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış bulunan “Lağım Mecrası Inş aası Mümkün Olmayan Yerlerde
̇
Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik” hükümleri geçerlidir. Bu yönetmelik; toplu insan barındıran yerlerde, her
türlü dinlenme, eğlence ve tedavi yerlerinde de uygulanır. Su, toprak ve gıdaların pis sularla kirlenmesini
önleyerek, halk sağlığını korumak amacı ile yayımlanmış tır.Yönetmeliğin uygulanmasında aş ağıda verilen ana
ilkeler esas alınır.
Belediyelerce kanalizasyonu yapılmış olan yerlerdeki bütün bina ve genel yerlerde oluş an pis suların bu
kanallara bağlanması zorunludur. Ancak imkân bulunmayan durumlarda bu yönetmelik hükümleri
uygulanır.
Kanalizasyon ve arıtım tesisleri yapılıncaya kadar mevzuatta belirtilen tesislerin ve çukurların yapılması
zorunludur. Aksi takdirde mevzuatta belirtilen ş artları taş ımayan yerlere iskân müsaadesi verilmez.

Tesislerin gerektiği gibi iş letilip iş letilmediklerinin ilgili birimlerce kontrolü ş arttır.

Mutfak, banyo, çamaş ır, pisuvar, hela ve benzeri yerler pis sularının tamamı tasfiye tesislerine verilir.
Kesintili iskân olunacak yerler (Yazlık, tatil yerlerigibi), sanayi tesisleri, hastaneler ve benzeri
müesseselerin pis suları için ilgili mevzuat göz önünde bulundurularak yetkili birimler ayrıca karara varılır.

Yağış suları çukurlara verilmezler. Ancak yaprak gibi tıkayıcı maddeler için tutucu tertibat yapmak ş artıyla
tasfiye tesislerinin çıkış larına bağlanması uygundur.

Belediye sınırları içinde inş aat ruhsatı istediğinde bulunacak taş ınmaz mal sahipleri, düzenletecekleri
projeleri yetkili birimlerin onayına sunmak zorundadırlar. Projeler fenni ve sağlık yönünden ilgili
birimlerce onaylanır. Iskân müsaadesi, projenin tam olarak uygulandığına dair ilgili birimlerce
̇
düzenlenecek rapor üzerine verilir.
1- Lağım Çukuru
Lağım çukuru, altyapının bulunmadığı yerlerde yer altında inş a edilmiş pis su depolarıdır. Kolon pis su
hattından çıkan atık sular %2 meyil ile lağım çukurunun içerisine gönderilir. Atıklar çukurun içerisinde çürür,
zaman zaman tahliye edilir.
Sızdırma Sistemleri
Yeraltına sızdırmada pis su, uygun görülecek bir ön tasfiyeden sonra satha çok yakın mesafeden
toprak içine dağıtılır. Dağılma sahasında ön tasfiyeden geçmiş pis sular kapiller (kılcal) yükselme ile
bitkilerin köklerine eriş ir. Yeraltı sızdırması için, üzerinde ağaç bulunmayan yeteri kadar büyük, uygun
zemin ve uygun yeraltı su seviyesini haiz araziye ihtiyaç vardır. Yeraltı suyundan faydalanılan yerlerde
yeraltı sularının kirletilmemesine
özellikle dikkat edilmesi gerekir. Yeraltına sızdırma yukarıda belirtilen ş artlara uygun yerlerde pis
suların yok edilmesi için ideal bir sistemdir. Tasfiye tesisleri yer seçiminde de bunların kuyu, kaynak,
koruma alanlarından ve binalardan yeteri kadar uzakta bulunmasına dikkat edilmelidir. Özellikle
sızdırma çukurlarının inş ası halinde bunların yeraltı suyunu kirletmemesi ön planda tutulmalıdır.
Tasfiye tesisinin taban ve dış duvarları su sızdırmaz ş ekilde inş a edilir. Çevresinin duvarlı olması
halinde, duvar basınca dayanıklı taş lardan ve yürürlükteki mevzuata uygun malzemeden yapılmalıdır.
Yerinde dökülen beton veya prefabrike parçaların uygulanmasında mevcut ş artname ve standartlar
göz önünde tutulmalıdır.
Kurak mevsimde yeteri kadar su akıtan
akarsulara (pis suyun 30 misli debide)
verilecek sıvı atıklar için çamur
tutulması yeterli olabilir. Ancak bu
zamana kadar kötü bir durumun
meydana gelmemiş ve bundan sonra da
meydana geleceğinin beklenmemesi,
içme su temini ve plajlar bakımından
herhangi bir sakıncanın mevcut
olmaması gereklidir. En alçak su
seviyesinde ve tam yükleme anında
nüfus baş ına en aş ağı 10 m²lik su
yüzeyinin mevcut olması halinde pis
sular gölet ve göllere verilebilir.
2- Süzme Sızdırma Kuyuları (Çukurları)
Açık tabanlı ve sızdırıcı çevreli kuyulardır. Su seviyesi
derinlerde olmalıdır. Çukurlar, 2-4 m geniş liğinde ve 3-6 m
derinliğinde olabilir. Genellikle, yan duvarlardan sızma olur.
Hidrolik yük, 8-16 L/m2 gündür.

Sızdırma Boruları
Sızdırma boruları, bir ön arıtmadan geçen atık suların,
yeraltına döş enmiş bir boru ş ebekesi ile zemine sızdırılmasıdır.
Sızdırma borusu ş ebekesinin uzunluğu, kiş i baş ına L=10-20 m
olacak ş ekilde belirlenir. Burada, tabi zemin yapısının da önemi
vardır. Boru hattı uzunluğu, kiş i baş ına kum ve çakıllı
zeminlerde 10 metre, killi kumda 15 metre ve kumlu kilde 20
metre alınabilir. Ön arıtma olarak genellikle çok gözlü septik
tanklar kullanılır.
Sızdırma borusu çapı 100 mm olup, takriben 60-90 cm derinliğe döş enir. Boruların eğimi, 1/400-
1/500 arasında olmalıdır. Dik arazilerde düş üler yapılabilir. Sızdırma borularının sonuna
havalandırma bacaları yapılır. Boru hendeği öncelikle 100 mm yükseklikte ve hendek
geniş liğinde çakıl ile doldurulur.
Bunun üzerine sızdırma borusu döş enerek, borunun üst kısmı en az 5 cm kalınlığında tabana
döş enen malzeme ile kaplanır. Sızdırma borularının bağlantı yerlerinin üst kısımları karton ile
kaplanır ve bunun üzeri kazı malzemesi ile 31 doldurulur. Sızdırma borularının son kısımlarının
boru hattına dikey olarak birbirleriyle bağlanması iyi bir iş letim sağlar.
Kum Dolgulardan Sızdırma
Arıtma iş lemi, düzenli olarak dolgu malzemesi yerleş tirilmiş bir yatak boyunca suyun aş ağıya
doğru hareketinden oluş maktadır. Iki ana giderme mekanizması vardır. Bunlar, filtreleme ve
̇
oksidasyondur. Yüzeysel filtrelemede, askıda katı maddeler filtre yatağının yüzeyinde organik
maddelerin bir kısmı ile birlikte giderilir. Yatak içine yerleş tirilmiş malzeme ise
mikroorganizmaların büyümesi için bir destek tabakası oluş turur ve yüzeyde tutunma ile
büyüme meydana gelir. Mikroorganizmaların büyümesi için gerekli oksijen, yüzeyden aş ağıya
doğru suyun hareketi neticesinde oksijenin yatağın taban kısmına kadar difüze olması ile
elde edilir. Bu ş ekilde azot ve çözünmüş “Kimyasal Oksijen Ihtiyacı” (KOI) giderimi
̇
sağlanabilir. Kum taneleri veya toprak tabakası bakterilerin yaş aması için uygun ortam
oluş turur. Havalı bakteri, destekleyici yatağa (kum) tutunarak geliş imini sürdürür. Yatakta
doğal silis kumu veya yıkanmış kum kullanılabilir. Kumun tane çapı, 0.25 mm ve 0.4 mm
olabilir.
Bu sistemde dikkat edilecek en önemli husus, atık suyun yatak üzerine homojen bir ş ekilde dağıtılmasıdır.
Zemin bir miktar kazılabilir. Zemin geçirimsiz ise tabana membran tabakası sermeye gerek yoktur. Geçirimli
zeminlerde tabana membran tabakası serilir ve üzerine drenaj boruları yerleş tirilir. Drenaj borularının
üzerine ise kum tabakası serilir ve atık su yüzeyden özel dağıtma boruları ile dağıtılır. Bu tür bir tesiste
baş lıca, aş ağıdaki birimlerin bulunması gereklidir:
Ön arıtma,
Çöktürme sistemi (septik tank),
Depolama tankı, dağıtım sistemi,
Filtre yatağı ve drenaj (toplama) sistemi.
Gerekli yüzey alanı, kiş i baş ına 1.5 m² alınabilir. Patojen mikroorganizma giderimi amaçlanmaz. 80 cm’lik bir
filtre yatağı kalınlığı yeterlidir. Bu sistem ile çıkış ta, 25 mg/L’nin altında BOI5, 90 mg/L’nin altında KOI ve 30
mg/L’nin altında askıdaki katı madde elde
edilebilir.
Dolgu Kum Malzemesi Içerisinden
̇
Yeraltına Sızdırma (Yığma Sistem)
Yeraltına sızdırma, septik tank çıkış ının
zemin üzerinde teş kil edilen bir dolgu
malzemesi yığını içerisine yerleş tirilmiş özel
bir dağıtıcı boru ile önce dolgu malzemesi
içerisine sonrasında ise zemine
sızdırılmasıdır. Bu sistemde zaman zaman
tıkanan dolgu malzemesinin değiş tirilmesi
mümkündür. Atık su, ilk etapta dolgu
malzemesi ile karş ılaş tığı için, doğrudan
zemine sızdırmaya göre daha iyi verim
sağlanır.
Hızlı Infiltrasyon
̇
Kum gibi geçirimli zeminlerden atık suların yeraltına sızdırılması prensibine dayanır. Sızan sular, kuyu ve
galerilerle alınabileceği gibi yeraltı sularının beslenmesi amacı ile de kullanılırlar. Sızma hızı, 10-61 cm/gün
veya daha fazla olan zeminler tercih edilir. Yeraltı su tabakası hakkında bilgi sahibi olmadan bu iş lem
uygulanmamalıdır. Ön arıtma olarak, ön çöktürme (septik tank) iş lemi uygulanabilir. Hidrolik yük, normal hızlı
sistemlerde 0.1-1.5 m/hafta ve yüksek hızlı sistemlerde ise 1.5-2.1 m/hafta arasında değiş ir.
Arazi Üzerinde Akıtma
Bu metot ile eğimli bir arazinin üst tarafından akıtılan atık sular, bitki örtüsü arasından akıtılarak, aş ağıdaki
toplama hendeklerine ulaş ır. Aş ağıya doğru akma esnasında, arıtma gerçekleş ir. Arazi eğimi, % 2 ile 8
arasında, yeraltı su seviyesi 0.6 m’den daha derinde olmalıdır. Soğuk havalarda verim düş er. Bir ön
arıtmadan geçen atık Sular için hidrolik yük, 0.8-1.8 cm/gün’dür. Eğer bir biyolojik arıtma çıkış ı veriliyor ise
hidrolik yük 2.1-5.7 cm/gün olabilir. Yüksek konsantrasyonlu atık sular için organik yük, 44.8-112
kg/ha/gün’dür. Bu sistemlerin çalış ması, 6-8 saat besleme, geri kalan 16-18 saat dinlenmeye bırakmak
ş eklindedir.
3- FOSEPTIK ÇUKUR
̇
Foseptik çukurları kanalizasyon sistemi
bulunmayan ve inş aası mümkün olmayan yerlerde
atık su bertarafı için kullanılan yapılardır. Septik
tank olarak da adlandırılan foseptikler tekil veya
grup konutlardan gelen evsel atık suları alan
sızdırmaz bir ön arıtma haznesi olup; çökebilir veya
yüzebilir katı ve sıvı maddelerin atık sudan
ayrılması sıvı kısmın havuzdan çıkış ından önce
organik maddenin bekletilmesi ve çürümesine
imkân vermek üzere tasarlanır. Çıkış sularının
arıtılması ise ek bir sistemle tamamlanmalıdır.
Foseptikler, ş ehir ş ebeke suyuna bağlı veya ş ebeke
suyu olmadığı halde bol su kullanan binalar için
uygulanır. Buna binaların bütün atık sulan verilebilir.
Foseptikten çıkan atık suların giderilmesi zorluklara
neden oluyorsa o zaman foseptiğe yalnızca hela
bağlantısı yapılır. Yağmur suları hiçbir ş ekilde foseptiğe
verilmez. Foseptiklerin iş lenmesinde ana prensip katı
maddelerin tutulup çürütülmesi, sıvı kısımlarında
çıkış tan alınarak zarar vermeyecek ş ekilde
giderilmesidir.
Çürütme Tipi Foseptikler (Çok Gözlü Septik Tanklar)
Kanal ş ebekesi olmayan kırsal yerleş im alanlarındaki münferit bina veya küçük yerleş im gruplarının atık
sularının bertarafı için uygulanabilecek kullanış lı bir sistemdir. Üstü kapalı çöktürme çukurlarından ibarettir.
Bunlar genellikle iki, üç veya dört gözlü olabilir. Çamurun büyük bir kısmı ilk gözde toplanır. Faydalı hacim, 200
L/N’e göre hesaplanır. Bir biyolojik faaliyetin de olması isteniyor ise 1000 L/N’ye göre bir boyutlandırma
yapılması gerekmektedir. Bekletme süresi 2 gün civarındadır. Su yüksekliği, 1.2-2 m aralığında
alınabilir. En küçük hacim 3 m3 olup, dipteki çamur yılda 2 defa boş altılmalıdır. Iki gözlülerde ilk göz toplam
̇
hacmin 2/3’ü kadardır.
Üç gözlülerde ise ilk göz toplam hacmin
yarısı, diğer iki göz eş it hacimlidir. Septik
tank çıkış ında askıdaki katı madde kaçış ını
önlemek üzere çıkış borusu üzerine elek de
yerleş tirilebilir. Bu tip foseptiklerde
çıkış tan akan su ayrış mış tır. Arıtım için
fazla oksijene ihtiyaç vardır. Bu tipler daha
çok çıkan suyun sızdırma suretiyle
giderilebileceği yerlerde tercih edilir. Pis su
bir gözden diğer bir göze geçerken en uzun
mesafeyi alacak ş ekilde düzenlenir.
Sızdırmalı veya sızdırmasız yapılabilir.
Iki Katlı Septik Çukurlar (Imhoff Tankı)
̇ ̇
Iki katlı çukurlarda, üst kat çöktürme, alt kat ise çürütme
̇
için kullanılır. Üst gözde katı maddeler çökeltilerek alttaki
çürütme deposuna düş er. Katı maddelerin gazlanarak
yüzdüğü zaman üst göze ulaş maması için önlem alınır. Bu
tip foseptikler, genellikle ince kenarlı betondan veya beton
bilezikler halinde yapılırlar. Üzerinde bir giriş kapağı
bulunmalıdır. Su sızdırmaması gerekiyorsa o zaman
yalıtım malzemesi kullanılmalıdır. Verimi, mekanik
arıtmadaki kadardır. Üstteki çöktürme havuzu 30 L/N,
alttaki çamur çürütme kısmı ise 60 L/N esasına göre
hesaplanmaktadır.
Foseptikten çıkan atık sular
katı maddelerden ayrış mış
ancak yeterli biyolojik arıtıma
tabi tutulmuş olmadığından
sağlığı tehdit etme özelliğini
kaybetmemiş tir. Foseptikten
çıkan septik sıvılar uygun
yöntemle deş arj edilmeleri
veya düzenli olarak vidanjör
aracılığı ile alınarak, arıtım
ünitelerine taş ınıp
zararlaş tırılır.
Vidanjör
Vidanjör, kanalizasyon olmayan yerlerdeki foseptiklerin ve kanalların temizlenmesinde
kullanılan araçtır. Atık sıvıları yerleş im yerlerinden uzaklaş ıran yöntemlerden biri de vidanjör
kullanımıdır. Vidanjör sayesinde her türlü tıkanıklık açılır, fosseptikler temizlenir ve sıvı atıklar
uzaklaş tırılır. Vidanjörün çalış ma sistemi, su ve vakum gücüyle kum, çamur birikintileri, ağaç
kökleri ve tüm tıkayıcı atıklar temizlenmesi esasına dayanır.
Yavaş Kum Filtreleri
Septik tank çıkış ı, yavaş kum filtreleri ile kontrollü bir ş ekilde arıtılıp dezenfekte edildikten sonra alıcı
ortama verilebilir. Filtre kalınlığı 60-90 cm olabilir. Üç değiş ik ş ekilde uygulanmaktadır. Bunlar, kum filtre
hendekleri, (gömülmüş ) kesikli ve geri devirli çalış an filtrelerdir. Basit olarak iş letilmeleri, en önemli
üstünlükleridir. Ancak, büyük alan gerektirirler. Alan ihtiyacı, stabilizasyon havuzları kadar büyük değildir.
Kum Filtre Hendekleri
Kum filtre hendekleri yaklaş ık olarak, 0.5 m taban
geniş liğinde ve 1.20 -1.50 m derinlikte hendeklerden
ibarettir. Önce tabana süzülen suyu uzaklaş tırmak için
100 mm çapında drenaj boruları döş enir. Bunun
üzerine 0.60 m yükseklikte köş eli kumdan filtre
tabakası konur. Filtre tabakasının üstüne de 100 mm
çapındaki drenaj boruları ile pis su isale hattı döş enir.
Ek yerlerinin üst kısmında karton ile örtülmesinden
sonra 0.30 m yükseklikte kum – çakıl malzemesi,
bunun üstü de kazı malzemesi ile doldurulur. Her iki
drenaj hattına havanın kolayca girmesi sağlanmalıdır.
Gerekli görülürse hava bacası konur.
Uzun Havalandırmalı Paket Arıtma Sistemleri
Septik tank çıkış ı, havalandırma bölmesine verilir. Gerektiğinde yüzeyde büyümeyi
sağlamak üzere, dolgu malzemesi kullanılabilir. Havalandırma bölmesi yüksek çamur
yaş larında çalış tırılır. Döner biyolojik diskler de, septik tank çıkış ını arıtmak üzere
kullanılabilirler.

Küçük Membran Biyoreaktör Sistemleri

Hayat standardı yüksek yerleş im yerleri için uygulanabilecek bir yöntemdir. Septik
çıkış ı, ayrı bir havuz içerisine daldırılmış membran ile vakum altında çekilmektedir.
Vakum sırasında, havanın da verilmesi gerekmektedir. Membrandan süzerek elde
edilen su, sulama suyu olarak geri kullanılabilecek kalitededir.
SIZDIRMAZ FOSEPTIK ÇUKURU
̇
Sıvı ve katı atıkların foseptik çukuru içinde kalıp, dolduğunda vidanjör ile çektirildiği sistemdir. Foseptik
kuyusu için tuvalet ve kuyu arasındaki eğimle birlikte gerektiğinde vidanjörün ulaş abileceği bir yol ve menhol
kapağı olmalıdır. 50 yıla kadar dayanımlı foseptik tank, foseptik depo, lağım tankı, septik su deposu, foseptik
atık deposu, atık su deposu gibi prefabrik beton, poliester ve polietilen hazır sistemler mevcuttur. Toprak altı
kullanım özelliğine sahip bu ürünler, özel mukavemette üretilmektedir. Polietilen tanklar 2000 lt. ve 3000 lt’lik
hacimde hemen, poliester tanklar ise 5000 lt. ve üzeri hacimlerde sipariş ile temin edilebilir.
4- ATIK SU BIRIKTIRME HÜCRESI
̇ ̇ ̇ ̇
Kanalizasyon imkanı olmayan ve atık suların araziye verilemediği veya verilmesinin uygun
olmadığı yapılar için kullanılır. Bu yapılara ait sular sızdırmaz bir hücre içerisinde toplanır,
dolduğunda vidanjör ile alınır ve kanala götürülür.
KAYNAKÇA
https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/13783.pdf
http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Sıvı%20Atıkların%20Im
hası.pdf
http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Lağım%20Inş ası%20Ve
%20Kanalizasyon%20Olmayan%20Yerlerde%20Yapılacak%20Tesisler.pdf
https://storage.googleapis.com/getdersim.appspot.com/1521005926056.pdf?
GoogleAccessId=firebase-adminsdk-
lacvc@getdersim.iam.gserviceaccount.com&Expires=4108914000&Signature=fDHi0KQEYp35
GtMZWOrKQlSUuyWlEE2NgQPSoUcK8eq9MKfb60hR%2BwwyB5mmtiPMvK34zXyaUIRaPDnn
NVR8NNStSYiuSrc3khz%2FsJNBesNfpCCMSjXHQ6MQMN%2F%2Fk8JQBRBf2l06Rq%2Faxu0
%2F%2FxyRFtlGsNiSHxsmVkDtPfyQX02qUQcXlwuoLy4yc9md8GeqVVUVRvAjw9kAZunovMtxN
R3ID8mg6H4BitqN%2FYv6WWftK9I9K58LEJMeLJptLnviOCOO6UAHYZed0MZJXiynU6vW1ZULt
mi%2FfwdIZL41unEPbJOi30XCd%2FX3DeTAR%2FTte8jScxxgKAU4fEKyF8Pqqg%3D%3D