KAYNAKLARLA YERALTI SULARINDAN

YARARLANMA
Yeraltı sularının yeryüzüne çıktığı noktaya
Kaynak adı verilir.

Göze, pınar menba da aynı anlamda kullanılır.

Depresyon Kaynağı
Dokanak Kaynağı

Çatlak Kaynakları
Fay Kaynağı

Karstik Kaynak
Sürekli olan kaynak sularından yararlanmak
için bunlar belirli yerlerde çeşitli
yöntemlerle toplanırlar.

Bu toplama işlemlerinin tümüne Kaptaj adı

verilir.

Su tablası derin olmayan yeraltı su

bölgelerinde yapılan toplama işlemlerine
de kaptaj denir.
Kaynak sularında kaptajın amacı:

* Suyun görünür debisini artırmak

* Suyun fiziksel ve kimyasal bileşimini dışarıdan

gelebilecek etkilerle bozmamak ya da
kirlenmesini önlemek

* Yerleşme merkezlerine devamlı su sağlamak

Kaynağın kaptaja uygun olup olmadığı önce

kaynağın debisi ve sıcaklığı bakımından
araştırılır.
 Kaynaklarda debi takibi:
• Kaynak sularının kaptajı yapılmadan önce,
kaynakların debileri uzun bir süre gözlenmelidir.
Özellikle büyük yerleşme merkezlerinin içme suyu
ihtiyaçlarının karşılanmasında gözlem süresi içinde
bir kurak yıl bulunmalıdır.
• Küçük kaynakların kaptajı için en az bir yıl, bir veya
iki haftada bir debi ölçümü yapılmalıdır. Ancak bu
ölçü sonuçlarına göre kaynağın kaptaja uygun olup
olmadığına karar verilir.
• En düşük ve en yüksek debisinin oranı 1/1 ve 1/8
arasında olan kaynakların suları kaptaja uygundur.
Özellikle çatlak ve erime boşluklarından beslenen
karstik kaynaklarda bu oran çoğu zaman 1/10 ‘dan
daha düşüktür.
Kaynaklarda sıcaklık takibi
• Debi ölçümleri sırasında hava sıcaklığı ile
birlikte su sıcaklığı ölçümü de yapılmalıdır.
•
• Genel kaynak sularının sıcaklığında mevsime
göre 1-5C arasında fark görülebilir.

• Sıcaklık derecelerindeki değişim 2C’den

fazla olan kaynaklar yüzey suları ile karışmış
olabilecekleri için kaptaja uygun değildirler.
Bunların dışında bir kaynağın kaptaja uygun olabilmesi
için aşağıdaki koşulların sağlanması gerekir:
• Kaynak suyu kimyasal, fiziksel ve bakteriyolojik
özellikleri bakımından içmeye kullanmaya uygun
olmalıdır.
• Ahır, mezarlık, fosseptik gibi kirlenme noktalarından
en az 40 m uzakta bulunmalıdır.
• Deniz, göl ve sel sularının ulaşabileceği yerde
olmamalıdır.
• Kaynağın kaptajı ile elde edilecek debi en düşük
zamanda bile ihtiyacı karşılamakta yeterli olmalıdır.
• Kaynağın yeri, yola ve kullanma bölgesine yakın ve
kotu yerçekimi (cazibe) ile iletime uygun olmalıdır.
• Suları toplayıp bir araya getirilecek kaynaklar
üzerinde yapılacak kaptaj şekli, kaynağın
tipine ve özelliğine göre değişmektedir.
Kaptajın yeri, galeri ve drenlerin yerleri ve
boyutları bölgede yapılan ayrıntılı hidrojeolojik
çalışmalar sonucunda belirlenir.

• Bir havzadaki çeşitli kaynaklar bir ya da birkaç

toplama havuzuna getirilir. Bu havuzların
suları da asıl toplama havuzuna aktarılır ve
oradan da iletim hattına verilir.
• Bazı kaynaklar aynı zamanda toplama havuzu
olarak da görev yapabilir.
• Kaynaklar ya zeminden ya da yamaçtan
çıkarlar. Kaynağın çıktığı yamaçta döküntü
malzemesi varsa bu temizlenmelidir. Kaptaj
sağlam kayaçta inşa edilmelidir.

• Döküntü malzemesi çok kalın ise asıl kaynağa

kadar galeri veya yarma ile ilerlenir ve kaptaj
tesisi yapılır.
 Bir kaynağın kaptajında dikkat edilecek noktalar
aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Her kaptajın;
• giriş, çıkış borusu,
• bir dolu savağı,
• giriş kapağı
• merdiveni olmalıdır.
• Dolu savak borusu hariç diğer borulara vana konmalıdır.

• Suyun serbestçe akmasına engel olacak, suyu kabartacak hiç bir

tesis yapılmamalıdır ve tıkanıklığa engel olunmalıdır.

• Drenlerin çevresine konacak filtre malzemesinin granülometrisi

iyi belirlenmelidir.

• Kaptajın çevresine yağmur sularının ve pis suların girmesine

engel olacak biçimde bir çevre hendeği yapılmalıdır.
• Kaptaj merkez olmak üzere en az 10 m yarıçaplı
bir alanda ağaç bulunmamalıdır. Çünkü ağaç
kökleri drenleri tıkayabilir.

• Kaptaj sahasına insan ve hayvanların girmesine

engel olunmalı ve kaynak her türlü kirletici
unsurlardan uzak olmalıdır.

• Kaptajın gereken yerlerine kirlenmeye engel

olmak için yoğrulmuş kil konmalı ve üstü toprak
örtü ile örtülmelidir. Eğer sürekli olarak nemli
kalabiliyorsa yoğrulmuş kil en iyi yalıtım
maddesidir.
• Kazı sınırı, kaynağın bütün gözelerini içine
alacak ve tabanı geçirimsiz, ayrışmamış bir
zemine oturacak şekilde geniş tutulmalıdır.

• Özellikle karstik kaynakların kaptajı sırasında

yapılacak kazılarda patlayıcı madde
kullanılmamalı, el aletleriyle yetinilmelidir.

Aksi halde kaynağın debisi azalır. Çünkü

patlayıcı madde etkisi ile oluşturulan yeni
çatlaklardan sular kaçabilir.
• Dipten kaynayan kaynakların kaptaj odaları
dipsiz olarak yapılır. Su alma odaları ise
diğer kaynaklardaki gibidir.

• Eğer altta bulunan tabaka geçirimli ise daha

derine inerek üst tabakadan gelecek
kirlenmenin önüne geçilebilir ve daha büyük
debi elde edilebilir.