U;k;fu.

kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

nk[ky fnukad % 14@08@1996

uksan.kh fnukad % 14@08@1996
fudky fnukad % 31@01@2012
dkyko/kh % o”ksZ efgus fnol
15 05 17

[ka M kGk ;s F khy fnok.kh U;k;k/kh'k dfu”B Lrj]

[ka M kGk] ;ka p s U;k;ky;kr
¼ihBklhu vf/kdkjh :- m- ekyo.kdj½

fu;fer fnok.kh eq d nek dz - 66@1996

fu'kk.kh dzekad @v

1- Jh- Hkkxksth Jhirh pOgk.k-

rQsZ eq[kR;kj g.kear Jhirh pOgk.k-
/kank % 'ksrh] jk- >xyokMh] oknh
rk- [kaMkGk] ftYgk lkrkjk-
fo:/n
1- Jh- xqykc laHkkth tk/ko-
o; % 45 o”ksZ] /kank % uksdjh]
2- Jherh cuqckbZ laHkkth tk/ko-
o; % 65 o”ksZ] /kank % ?kjdke]
3- lkS- y{eh xqykc tk/ko-
o; % 42 o”ksZ] /kank % ?kjdke]
4- dq- Kkus'oj nknk BksaxGs- iz f roknh
o; % 5 o”ksZ] /kank % f'k{k.k
;kps v- ik-d- lqHknzk nknk BksaxGs-
o; % 40 o”ksZ] /kank % ?kjdke]
iku dz - 1
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

5- Jh- ckGklkgsc ckcwjko BksaxGs-

o; % 30 o”ksZ] /kank % 'ksrh]
iz- oknh dz- 1 rs 5 jk- >xyokMh]
rk- [kaMkGk] ftYgk lkrkjk
6- Jh- xqykc ek:rh fye.k-
o; % 70 o”ksZ] /kank % 'ksrh]
7- Jh- foB~By ek:rh fye.k
¼e;r rQsZ okjl½
7v- Jherh lkfo=k foB~By fye.k-
o; % 78 o”ksZ] /kank % ?kjdke]
jk- >xyokMh] rk- [kaMkGk] ft- lkrkjk-
7c- Jh- cqokth foB~By fye.k-
o; % 60 o”ksZ] /kank % lsokfuo`Rr]
jk- lOgsZ ua- 23@9] Hkokuh ekrk
eafnjk'kstkjh] ckykthuxj] iq.ks-
7d- lkS- tukckbZ jkepanz xk<os-
o; % 56 o”ksZ] jk- [kaMkGk]
rk- [kaMkGk] ftYgk iq.ks-
7M- lkS- 'kkarkckbZ olar txrki-
o; % 54 o”ksZ] /kank % ?kjdke] iz f roknh
jk- ekaMdh] rk- iqjanj] ft- iq.ks-
7b- Jh- lqj's k foB~By fye.k-
o; % 48 o”ksz] /kank % 'ksrh]
7Q- lkS- 'kkyu Hkjr xk<os-
o; % lKku] /kank % ?kjdke]
7;- Jh- izdk'k foB~By fye.k-
o; % 37 o”ksZ] /kank % uksdjh]
jk- [kaMkGk] rk- [kaMkGk] ft- lkrkjk-
8- Jh- ckiw ek:rh fye.k-
o; % 74 o”ksZ] /kank % 'ksrh]
loZ jk- >xyokMh] rk- [kaMkGk]
ftYgk lkrkjk-

iku dz - 2
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

nkok d C t k o fuja r j rkdhnhlkBh

nkok vkdkj.kh :- 60 0@ &

oknhrQsZ fo/khK % Jh- ih- Ogh- iokj-

izfroknh dz-1 rs 3 rQsZfo/khK% Jh- ,l- ds- iBk.k-
izfroknh dz- 7v] 7bZ] 7; % Jh- ,- Ogh- xk;dokM-
izfroknh dz- 4 o 5 % ,drQkZ
izfroknh dz- 6] 7 o 8 % Lor%
izfroknh dz- 7d % vuqifLFkr

U;k;fu.kZ ;

¼ fnukad 31 tkusokjh] 2012 jksth ?kksf”kr dj.;kr vkyk- ½

oknhus izLrqrpk nkok izfroknhus nkok feGdrhr dsyy

s s 74
pkS- eh- {ks=kps vfrdzfer cka/kdke dk<wu R;k {ks=kpk [kqyk dCtk
feGfo.;kdjhrk rlsp nkok feGdrhP;k {ks=krhy oknhP;k ofgokVhl
izfroknhus gjdr] vMFkGk d: u;s o R;kl feGdrhrwu csn[ky d:
u;s v'kh fujarjph rkdhn feGfo.;kdjhrk nk[ky dsyy
s k vkgs-

1- oknhP;k dFkukuqlkj ekSts >xyokMh] rkyqdk [kaMkGk] ftYgk

lkrkjk ;sFkhy 'ksr feGdr xV ua- 75 {ks= 0-56 vkj e/khy laiw.kZ
xVkrhy 11 vk.ks 4 iS pk fgLlk o ;k fg';kP;k feGdrhaiSdh
if'pesdMhy Hkkxkr izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh dsyy
s s 74 pkS- eh- ps
vfrdzfer cka/kdke gk ;k nkO;kpk oknfo”k; vkgs- oknhP;k dFkukuqlkj

iku dz - 3
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

laiw.kZ xV ua- 75 oknhP;k ekydh gDdkph o Lora= oghokVhph feGdr

vlwu ;k feGdrhe/kwu iwoZ&if'pe fn'ksl yksge&>xyokMh jLrk xsyk
vlwu R;keqGs ;k feGdrhps nf{k.kksRrj vls nksu Hkkx >kysys vkgsr-
nf{k.ksdMhy Hkkxkr oknhps ?kj o eafnj vlwu nf{k.k Hkkxkrhy iwosZdMhy
4 vk.ks 10 iS {ks= oknhus izfroknh dz- 4 o 5 ;kauk fnukad
21@12@1995 jksth [kjsnh fnysys vlwu R;k {ks=kckcr oknhus izLrqr
nkO;kr dks.krkgh okn mifLFkr dsysyk ukgh- oknhP;k dFkukuqlkj xV ua-
75 iSdh mRrjsdMhy {ks=kr oknhpk izR;{k dCtk o ofgokV vlwu
mRrjsdMhy HkkxkP;k if'pesl Jh- foB~By ek:rh fye.k oxSjs yksdkaph
xV ua- 63 gh feGdr vlwu R;ke/;s izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh nkok
nk[ky dj.;kP;k 8&10 o”kkZaiwohZ ?kj cka/kys vkgs o ;k ?kjkP;k nf{k.ksyk
ik.;kph Vkdh vkgs- oknhP;k dFkukuqlkj izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh ?kj
o Vkdhps cka/kdke djrkuk oknhP;k gn~nhr lqekjs 74 pkS- eh- ps f=dks.kh
vkdkjkr vfrdze.k dsys vkgs-

2- oknhP;k dFkukuqlkj izfroknh dz- 1 rs 3 ekxkloxhZ; vlwu

rs vkiY;k tkrhpk xSjQk;nk ?ksowu oknhafo:n~/k [kksV~;kukV~;k rdzkjh
djrkr o xV ua- 75 iSdh yksge&>xyokMh jLR;kP;k mRrjsdMhy laiw.kZ
feGdr Lor%ph vlY;kps lkaxwu oknh'kh rdzkjh d:u oknhl nkok
feGdrhrwu gqldkowu yko.;kpk iz;Ru djr vkgsr- R;keqGs oknhus
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kps'kh okn VkG.;klkBh xV ua- 75 ph fnukad

iku dz - 4
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

30@5@1996 jksth eks- j-ua-37 vUo;s ekst.kh d:u ?ksryh o R;krhy

udk'kkuqlkj izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;k ?kjkph fHkar o ik.;kph Vkdh
oknhP;k gn~nhr n'kZfoyh vkgs- oknhP;k dFkukuqlkj gh ekst.kh gks.;kiwohZ
lqekjs ,d efguk vxksnj izfroknhauh vfrdzfer f=dks.kh {ks=ke/;s
'kkSpky;kps cka/kdke dsys o R;kl oknhus ?ksrysyh gjdr tqekuyh ukgh-

3- oknhP;k iq<hy dFkukuqlkj nkok feGdrhph ekst.kh dsY;kuarj

fnukad 27@6@1996 jksth oknh vkiY;k feGdrhP;k mRrj gn~nhoj
rkjsps dqai.k ?kky.;kps Bjowu rsFks xsys vlrk izfroknh dz- 2 o 3 ;kauh
R;kauk gjdr d:u f'kohxkG dsyh o /kedh fnyh- ijarq] rjhns[khy
R;kaP;k gjdrhl u tqekurk oknhauh rsFks dqai.k ?kkrys- ijarq izfroknh dz-
1 rs 3 dsOgk dk; djrhy ;kpk Hkjolk jkfgysyk ulY;kus ;k
ik'oZHkwehoj oknhus izLrqrpk nkok nk[ky dsyy
s k vkgs-

4- izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh fu- 35 oj vkiyh dSfQ;r o

izfrnkok lknj dsyy
s k vkgs- R;kauh oknhph nkO;krhy dFkus laiw.kZr%
vekU; dsyy
s h vkgsr o vls dFku dsys vkgs dh] nkO;kr o.kZu dsyy
s h
feGdr gh ewGph ckcw gjh fye.k ;kaP;k ekydhph vkgs o ;k
feGdrhr izfroknh dz- 1 ps ofMy o izfroknh dz- 2 ps irh Jh- laHkkth
/kksaMhck tk/ko ;kaph lu 1950 lkykiklwu izR;{k dCtk o ofgokV gksrh-
R;kauh lu 1950 P;k njE;ku xzkeiapk;r ?kj feGdr ua- 135 P;k

iku dz - 5
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

tkxsoj lq:okrhyk lk/ks NIij R;kP;k iq<s ik.;kph Vkdh o ckFk:eP;k

tkxsoj nxMkae/;s jpwu Ugk.kh o ik.;kpk eksBk jkat.k dsyk gksrk-
R;kuarj lu 1956 P;k njE;ku R;kauh frFks dkSys Vkdyh o ?kj r;kj
dsys- ;k ?kjkiq<hy ik.;kph Vkdh o ckFk:eP;k tkxspk okij izfroknh
lu 1950 iklwu vktrkxk;r djr vkysys vkgsr- lu 1990 e/;s
xzkeiapk;rh ekQZr izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh tokgj ;kstusrwu izfroknhph
tquh okijrh va?kksGhph tkxk o ik.;kpk jkat.k ;kfBdk.kh uohu ik.;kph
Vkdh o ckFk:e cka/kwu ns.;kr vkys vkgs- izfroknh ekax lektkps vlwu
R;kapk O;olk; nksj[kaM oG.;kpk vkgs o xV ua- 75 e/khy izfroknhP;k
?kjkP;k mRrjsdMhy {ks=kr izfroknh ifgY;kiklwu Eg.ktsp lu 1950
lkykiklwu nksj[kaM oGhr vkysys vkgsr- R;keqGs R;kaph frFks izR;{k
dCtsofgokV 1950 lkykiklwu vlY;kpk cpko R;kauh izLrqr dsysyk
vkgs-

5- izfroknhP;k iq<hy dFkukuqlkj xV ua- 75 e/khy mRrjsdMhy

Hkkxkr izfroknh dz- 1 P;k ofMykaph lu 1950 iklwu ofgokV vlY;kus
o lu 1957 lkyh ckcw gjh fye.k ;kauk iS'kkph vMp.k HkklY;kus
izfroknh dz- 1 ps ofMy Jh- laHkkth /kksaMhck tk/ko ;kauk oknkrhr
feGdr [kjsnh ns.;kps Bjowu R;kauh izfroknh dz- 1 P;k ofMykadMwu ekpZ
1957 e/;s jDde :-500@& ?ksrys o oknkrhr loZ feGdr ekydh
gDdkus izfroknh dz- 1 P;k ofMykaP;k rkC;kr fnyh- ijarq] R;kosGh

iku dz - 6
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

ys[kh [kjsnh[kr dsys uOgrs rj [kjsnhpk O;ogkj dsoG rksaMh Lo:ikr

>kysyk gksrk- izfroknhaP;k dFkukuqlkj lnjhy dCtsofgokVhl oknhus
vktrkxk;r nkok nk[ky djsi;Zar dsOgkgh gjdr] vMFkGk dsyk uOgrk-
oSdfYidfjR;k izfroknhauh vlk cpko ekaMyk vkgs dh] iqjkO;kvarh
izfroknh nkok feGdrhpk ekyd ukgh vls U;k;ky;kps er >kY;kl
izfroknh 12 o”kkZais{kk vf/kd dkG lqekjs 46 o”ksZ nkok feGdrhr
m?kMi.ks] vO;kgri.ks] 'kkarrke;fjR;k ofgokV djr vlY;kus rs fo:n~/k
gDdkus nkok feGdrhps ekyd >kys vlY;kpk Bjko dj.;kr ;kok-

6- ojhyizek.ks izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;k izfrnkO;kl oknhauh fu-

47 oj vkiyh dSfQ;r lknj d:u izfroknhus ?ksrysyk fo:n~/k dCtkpk
nkok vekU; dsyy
s k vkgs o izfroknh dFku djr vlY;kizek.ks nkok
feGdrhP;k mRrjsdMhy Hkkxkr izfroknhps lk/ks NIij] Ugk.kh vxj
ik.;kpk eksBk jkat.k gs d/khgh uOgrs o rsFks R;kaph dsOgkgh ofgokV
uOgrh] rlsp rs rsFks d/khgh nksj[kaM oGr uOgrs vls dFku d:u
izfrnkok QsVkG.;kr ;kok v'kh fouarh dsyy
s h vkgs-

7- izfroknh dz- 6] 7 o 8 ;kauh fu- 129 oj vkiyh dSfQ;r

lknj dsyy
s h vkgs- dSfQ;rhr R;kauh vls dFku dsyy
s s vkgs dh] ekSts
>xyokMh ;sFkhy xV ua- 63 R;kaP;k ekydhph vlwu R;krhy iwoZ&mRrj
dksiÚ;kr FkksM;k vkrhy cktwl vlysyh lqekjs 1 xqaBk tkxk lqekjs

iku dz - 7
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

8&10 o”kkZaiwohZ izfroknh dz- 1 ;kl rksaMh foukekscnyk fytus ?kj cka/kwu
jkg.;klkBh o gs izfroknh tsOgk ekxrhy rsOgk rh tkxk R;kauk ns.;kP;k
vVhaoj fnyh gksrh o rls cksy.ks izfroknh dz- 1 ;kaP;k'kh dsysyh gksrs-
R;kaP;k dFkukuqlkj izfroknh dz- 1 rs 3 ;kapk R;kaP;k tfeuhoj ekydh
gDdkus dCtk ulwu rs dsoG loyr Eg.kwu rsFks jkgrkr- R;kauh iq<s
vls dFku dsys vkgs dh] nkO;krhy tfeu R;kaP;k tfeuhP;k iwosZyk
vlwu udk'kko:u izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh nkO;krhy tfeuhP;k dkgh
{ks=kr vfrdze.k dsysys vkgs o R;k vfrdze.kk'kh vkiyk dkghgh laca/k
ukgh-

8- fu- 131 oj izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh nkok nq:Lrhuarj

vf/kd dSfQ;r o izfrnkok lknj dsyk vkgs- izfroknhaP;k dFkukuqlkj
izfrnkO;krhy oknfo”k; vlysyh feGdr gh ekSts >xyokMh] rkyqdk
[kaMkGk ;sFkhy ewGps lOgsZ ua- 5@15 o 5@16 iSdh 40 xqaBs {ks= vkgs-
R;kauh v'kh cktw ekaMyh vkgs dh] xV ua- 75 ps {ks= 70 vkj gs ewGpk
lOgsZ ua- 7@2v {ks= 13 vkj] 7@2c {ks= 1 xqaBk] 7@2d {ks= 1 xqaBk
o 7@2M {ks= 2 xqaBs] 7@3 {ks= 21 vkj o 5@15 ps {ks= 33 xqaBs
vls feGwu 70 vkj ps {ks= >kyss vkgs rj xV ua- 63 ps 20 vkj {ks=
gs lOgsZ ua- 5@16 ps {ks= 11 vkj o lOgsZ ua- 3@3v ps {ks= 9 vkj
vls feGwu >kysys vkgs- izfroknhaP;k dFkukuqlkj iwohZP;k ofgokVhuqlkj
lOgsZ ua-5 P;k iksVfg';k'kh oknhpk dkghgh laca/k uOgrk- lOgsZ ua- 5@15

iku dz - 8
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

o 5@16 ;kaps ewG ekyd vuqdzes ckcw gjh fye.k o uokckbZ foBw
fye.k gs gksrs-

9- izfroknhaP;k dFkukuqlkj lu 1950 P;k lqekjkl ekSts

>xyokMh ;sFks oknhpk ekek ckcwjko d`”.kk ikVhy gs iksyhl ikVhy gksrs-
rj izfroknhps ofMy e;r laHkkth /kksaMhck tk/ko ts ekxkloxhZ; ekax
lektkps gksrs o rs xkokr dksrokydhps dke ikgr gksrs o nksj[kaM o
dsjlq.;k cufo.;kpk O;olk; djr gksrs- oknh gk ewGpk lq:j] rk-
okbZ ;sFkhy jfgoklh vlwu lu 1978&79 i;Zar rks >xyokMh ;sFks
d/khgh vkyk uOgrk- rks dsoG ;k=sdjhrk ;srtkr gksrk- oknhpk ekek
iksyhl ikVhy ckcwjko ikVhy ;kaP;koj izfroknhaps ofMy laHkkth /kksaMhck
tk/ko ;kapk fo'okl o furkar ize
s gksrs-

10- izfroknhaP;k dFkukuqlkj lu 1950 P;k lqekjkl izfroknhaP;k

ofMykauh ckcw gjh fye.k o uokckbZ fye.k ;kaP;kdMs ?kj cka/k.;klkBh o
nksj[kaM oG.;klkBh rlsp 'ksrhlkBh ,d ,dj tkxk xkokP;k oLrhP;k
ckgsj ekfxryh- R;kosGh R;kauh R;kaP;k ekydhP;k lOgsZ ua- 5@15 o
5@16 e/khy 1 ,dj Eg.kts 40 xqaBs tkxspk rkck R;kauk fnyk o
rsOgkiklwu izfroknhP;k ofMykapk ;k tkxsr dCtk vlwu R;kauh rsFks ?kj
cka/kys- iw<s izfroknhP;k ofMykauh rh tkxk jDde :-500@& P;k
fdaerhl [kjsnh ?ksryh- ;k O;ogkjkph ekfgrh ckcwjko d`”.kk ikVhy ;kauk

iku dz - 9
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

gksrh- ijarq] iq<s R;akuk yksHk fuekZ.k >kyk vkf.k R;kauh dksrokykyk
fnysyh tkxk yqckM.;kps Bjowu oknhP;k ukos fnukad 18@6@1962
jksthpk nLr yckMhus d:u ?ksryk- izfroknhaP;k dFkukuqlkj lu 1978
P;k lqekjkl oknh fMlsacj efgU;kae/;s >xyokMh xkokP;k ;k=sdjhrk vkys
gksrs o R;kosGh izfroknhus lnj tkxsr eVdh o cktjh ykoyh gksrh o
mjysY;k tkxsr rks nksj[kaMkps tkGs ykowu R;kaP;k 40 xqaBs tkxspk okij
djr gksrk- R;kosGh oknhus izfroknhl tkxk vkiyh vlY;kps o R;keqGs
^rqEgh rsFks ofgokV d: udk*] vls lkafxrys gksrs- R;kosGh izfroknhus
oknhl ^rqeP;k dkxnkP;k vxksnjiklwu ek>k dCtk vkgs ] rw O;ogkj
dsyk vlyk rjh eh rqyk tfeu ns.kkj ukgh- ^eh lnjph ,d ,dj
tkxk rqeP;k iwohZp [kjsnh dsyh vkgs o R;kr ?kj cka/kys vkgs vkf.k
fids ?ksr vkgs * vls Li”V dsys o R;keqGs izfroknh lu 1950 iklwu
nkok nk[ky djsi;Zar oknhP;k ekfgrhr oknhph ekydh ukdk:u
izfroknhaP;k dCtkps Kku oknhl vlrkuk ns[khy tfeuhpk izR;{k rkck
Bsowu frpk okij] ofgokV djr vlY;kus rks oSdfYidfjR;k nkok
feGdrhpk fo:n~/k dCtkus ekyd >kY;kph cktw ekaMyh vkgs-

11- iw<s izfroknhauh vls dFku dsys vkgs dh] izfroknhps oMhy
vf'kf{kr] vMk.kh o HkksGlV vlY;kus R;kauk eglwy vfHkys[k dls
Bsoys tkrkr ;kph ekfgrh uOgrh- rlsp tkxspk izR;{k rkck R;kapsdMs
vlY;kus R;kauh 7@12 ps vfHkys[kgh ikfgys uOgrs o oknhusp tkxsph

iku dz - 10
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

ekst.kh djfoyh vlrk tsOgk R;kauh izFkep 7@12 mrkjk ?ksryk rsOgkp
R;kauk 7@12 P;k vfHkys[kkr vkiyh ukos ulY;kps letys- rlsp
izfroknh dz- 6] 7 o 8 ;kauh ns[khy izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;k
rkC;krhy 40 vkj {ks=kP;k ofgokVhl vktrkxk;r dsOgkgh gjdr]
vMFkGk dsyy
s k ulY;kus R;kapsfo:n~/k ns[khy izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;k
feGdrhlanHkkZr fo:n~/k dCtkus ekyd >kys vlY;kph ekx.kh dsyh
vkgs- rlsp izfroknhus R;kaP;k tkxsr 'kkSpky;kph Vkdh] ckFk:e R;kl
feGkysY;k lu 1990 P;k tokgj ;kstusrwu cka/kysyh vlY;kus o rh
R;kaP;k esgurhP;k iS'kkrwu cka/kY;kus rh dk<wu ekx.;kph oknhph ekx.kh
vU;k;dkjd vlY;kps dFku dsyy
s s vkgs-

12- fu- 134 oj oknhus izfroknhus fu- 131 vUo;s nk[ky

dsysY;k izfrnkO;kl vkiyh dSfQ;r lknj dsysyh vkgs o R;kr izfroknh
dz- 1 o 3 izfrdwy dCtkus nkok feGdrhps ekyd cuys vlY;kP;k
R;kaPks dFku ukdkjys vlwu v'kh cktw ekaMyh vkgs dh] izfrnkO;kr
fnysyh 40 xqaBs {ks= v'kh dks.krhgh tkxk vfLrRokr ukgh o izfroknhauh
fnysY;k R;akP;k {ks=kP;k prq%flek pqdhP;k vkgsr- rlsp laiw.kZ xV ua-
75 o xV ua- 63 gk nkO;kpk oknfo”k; ulwu dsoG izfroknhauh dsysY;k
vfrdzfer {ks=kpk okn U;k;ky;kleksj vkgs- rlsp izfroknhauh dsyy
s s
dFku dh] R;kauh lnjhy 40 vkj {ks= ckcw gjh fye.k o uokckbZ fye.k
;kaP;kdMwu lu 1950 P;k lqekjkl vkiY;k dCtkr ?ksrys o R;kuarj

iku dz - 11
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

jDde :-500@& l [kjsnh dsys gs loZ dFku ukdkjysys vkgs-

R;kpizek.ks lu 1978 lkyh oknhl izfroknhauh ^^rqÖ;k dkxnkP;k
vxksnjiklwu ek>k rsFks dCtk vkgs] O;ogkj dsyk vlyk rjh rqyk eh
tfeu ns.kkj ukgh** vls lkafxrY;kckcrpk izdkj d/khgh ?kMyk uOgrk]
vls uewn dsys vkgs- R;kpizek.ks izfroknh lu 1950 iklwu nkok
nk[ky djsi;Zar tfeuhP;k izR;{k rkC;kr vlY;kus rs oknh fo:n~/k
dCtkus feGdrhps ekyd >kys vlY;kps ukdkjys vkgs o
izfroknhP;k ?kjkP;k tkxspk [kqyk dCtk lqn~/kk 12 o”kkZapk ukgh o
izfroknhps ?kj gs nkO;kr fnY;kizek.ks vfrdzfer {ks=kpk dCtk lksMyk rj
nkok feGdrhrgh ukgh rj rs xV ua- 63 ;k izfroknh dz- 6] 7 o
8 ;kaP;k tkxsr vkgs- R;keqGs rs fo:n~/k dCtkus ekyd cuw 'kdr
ukghr] rlsp izfroknhaP;k ofMykauk jsOgsU;w jsdkWMZph ekfgrh uOgrh vFkok
rs vMk.kh o HkksGlV uOgrs o R;kauh rs ?kj cka/kys vlY;keqGs o laiw.kZ
tkxspk rkck R;kapk vlY;keqGs R;kauh 7@12 ps jsdkWMZ ikfgys ukgh v'kh
izfroknh dz- 1 o 3 ;kkaph dFkus [kksVh vlY;kps dFku oknhauh dsys
vkgs- R;kpizek.ks izfroknhauh [kksVh ifjfLFkrh nk[kowu ljdkjh vf/kdkÚ;kaoj
ncko Vkdwu ljdkjh ;kstuspk xSjQk;nk ?ksryk ijarq] 7@12 mrkjk
ikg.;kph xjt okVyh ukgh gs izfroknhps dFku iV.kkjs ulY;kps dFku
dsys vkgs- tokgj ;kstusrwu [kksVh dkxni=s nk[kowu izfroknhaP;k ekydh
gDdkph ,d bapgh tkxk ulrkuk R;k ;kstusvarxZr izfroknhus nMiwu
ik.;kph Vkdh o nkok pkyw vlrkuk 'kkSpky;kps cka/kdke d:u oknhP;k

iku dz - 12
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

tkxsr vfrdze.k dsY;kps eks-j-ua- 37 P;k ekst.khr m?kM >kY;kps dFku

d:u oknhus izfroknh dz- 6 rs 8 ;kauk nkO;kr ;ksX;osGh lkehy dsY;kus
R;kaP;kdMwugh izfroknhps firG m?kMs iMys o izfroknh dz- 6 rs
8 ;kaP;kdMwu lR; ifjfLFkrh ckgsj vkY;kpk jkx ;sowu R;kaphgh
Qlo.kwd dj.;kdjhrk izfroknh dqVhyi.ks Lor%l vf'kf{kr Eg.kowu
?ksowu dqjkirh dk<r vkgsr vkf.k min~O;ki djr vkgsr o vls vlrkuk
R;kauk vf'kf{kr Eg.krk ;sbZy dk vlk iz'u fuekZ.k dsyk vkgs- ,danjhr
izfrnkok QsVkG.;kr ;kok v'kh fouarh dsyy
s h vkgs-

13- fu- 167 o 172 oj izfroknh dz- 7v] 7bZ] 7; o 7c]

7M] 7Q ;kauh vuqdzes vkikiY;k dSfQ;rh lknj d:u fu- 129 ojhy
izfroknh foB~By ek:rh fye.k ;kauh nk[ky dsyy
s h dSfQ;r Lohdkjyh
vkgs-

14- i{kdkjkaph ijLijfojks/kh dFkus fopkjkr ?ksrk iwoZ ihBklhu

vf/kdkÚ;kauh fu- 48 oj okneqnn~ s fuf'pr dsyy
s s vlwu] nk[ky
dj.;kr vkysyk iqjkok o mHk;i{kkauh dsyy
s k ;qDrhokn rlsp uk-
ofj”B U;k;ky;kps U;k;kfu.kZ;krhy U;k;rRos fopkjkr ?ksrk iq<hyizek.ks
fu”d”kZ uksanfo.;kr vkysys vkgsr-
okneq n ~ n s fu”d ”kZ
1- oknh laiw.kZ nkok feGdr xV ua- 75 oj

iku dz - 13
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

vkiyk gDd fln~/k djrks dk; \ gksdkjkFkhZ

2- izfroknhauh nkok feGdrhr vfrdze.k dsY;kps

oknh fln~/k djrks dk;\ gksdkjkFkhZ

3- oknh dCtk izkIr dj.;kl rlsp eukbZ gqdwe

izkIr dj.;kl ik= vkgs dk; \ gksdkjkFkhZ
4- izfroknh dz- 1 rs 3 nkok feGdr xV ua-75
P;k mRrjsdMhy Hkkxkpk [kjsnh[krkus ekyd
cuY;kps fln~/k djrkr dk; \ udkjkFkhZ

5- izfroknh dz-1 rs 3 xV ua-75 P;k mRrjsdMhy

Hkkxkps fo:n~/k dCtkus ekyd cuY;kps fln~/k
djrkr dk;\ udkjkFkhZ

6- izfroknh Bjko izkIr dj.;kl ik= vkgsr dk;\ udkjkFkhZ

7- vkns'k o gqdweukek dk; \ nkok [kpkZlg eatwj

dj.;kr ;srks-

dkj.keheka l k

15- oknhus vkiY;k nkO;krhy dFkukaP;k iq”V;FkZ ,dw.k lkr

lk{khnkj vuqdzes lk{khnkj dz- 1 g.kear Jhirh pOgk.k fu- 135] lk{khnkj
dz- 2 foB~By ek:rh fye.k fu- 151] lk{khnkj dz- 3 lqj's k foB~By
fye.k fu- 175] lk{khnkj dz- 4 jkenkl ek:rh jkÅr fu- 284]
lk{khnkj dz- 5 xzkelsod fnid tuknZu lksuo.ks fu- 293] lk{khnkj dz-
6 lan's k j?kqukFk ekus fu- 301 vkf.k lk{khnkj dz- 7 vfuy ukjk;.k

iku dz - 14
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

tks'kh fu- 317 ;kaP;k lk{kh uksanfoY;k vkgsr- R;k O;frfjDr oknhus xV
ua- 75 pk lu 1995&96 pk 7@12 mrkjk fu- 7] QsjQkj dz- 289
fu- 8] QsjQkj uksan dz- 288 fu- 90] [kaMkGk iksyhl Bk.;krwu >kysyh
tk- dz- 3068@1997 vUo;sph pWIVj dsl fu- 91] xzkeiapk;r
feGdr ua- 516 ps lu 1956&57 o 1959&60 ps dj vkdkj.khps
mrkjs vuqdzes fu- 92 o 93] xV ua- 96 pk ,df=dj.k mrkjk
fu- 94] izfroknh dz- 2 pk e`R;w nk[ky fu- 95] lOgsZ ua- 5@15 pk
lu 1961&62 rs 1976&77 pk 7@12 mrkjk fu- 96] xV ua- 75
pk lu 1977&78 rs 1981&82] 1982&83 rs 1992&93 pk
7@12 mrkjk fu- 97] xV ua- 75 pk lu 1993&94 rs 1996&97
pk 7@12 mrkjk fu- 98] foB~By ¼vk..kk½ ek:rh fye.k ;kapk e`R;w
nk[kyk fu- 147] nkok feGdrhpk fnukad 30@5@1996 pk ekst.kh
udk'kk fu- 195] fnukad 27@11@1997 jksthph oknhus iksfyl
v/kh{kd] lkrkjk ;kaP;kdMs dsyy
s h rdzkj fu- 229] fnukad
22@4@1996 jksthph pkoMh HkjY;kph ikorh fu- 230] pkoMh
HkjY;kP;k ikoR;k dz- 8495550] 2660752] 2321585]
0122613 fu- 231] oknhus fnukad 4@7@1997 jksth iksyhl
mifujh{kd] [kaMkGk ;kaP;kdMs dsysyh rdzkj fu- 240] lOgsZ ua- 7@1]
2v rs 2M] 5@15 o 5@16 pk lu 1975 P;k QkG.khph uDdy
fu- 242] oknhpk 'kkGk lksMY;kpk nk[kyk fu- 246 o 261] xV ua-
60] 63] 83 ps 7@12 mrkjs vuqdzes fu- 258 rs 260] ernkj ;knh

iku dz - 15
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

iqufj{k.k o”kZ 2002 fu- 262] QsjQkj dz- 596 fu- 267] xV ua- 90
pk 7@12 mrkjk fu- 268] oknhps ernku vksG[ki= fu- 269] okanzs
iwoZ ;sFkhy lu 2009 ph ernkj ;knh fu- 271] lk{khnkj dz- 1
g.kear pOgk.k ;kaP;k ykHkrhy fnukad 16@7@1997 jksthps fo'ks”k
eq[kR;kji= fu- 276] fnukad 18@6@1962 jksthP;k [kjsnh[krkpk
baMsDl&II pk mrkjk fu- 278] fnukad 21@12@1995 jksthP;k
[kjsnh[krkpk baMsDl&II pk mrkjk fu- 279] fnukad 8@7@1991 jksthpk
oknhpk MsI;qVh baftfuvj] ftYgk ifj”kn cka/kdke mifoHkkx
[kaMkGk ;kaP;kdMhy vtZ fu- 286] xV ua- 90 o 75 ;kaps 7@12
mrkjs vuqdzes fu- 287 o 288] :-15@& ps dksjs LVWEi isij fu-
289v o c] :-350@& ps fnukad 9@8@1991 jksthps pyu
fu-290v] :-12@& ps fnukad 9@8@1991 jksthps pyu fu- 290c]
:-300@& ps fnukad 9@8@1991 jksthps pyu fu- 290d] fnukad
16@8@1991 ph ikbZiykbZu dzkfW laxph ijokuxh fu- 291] fnukad
27@4@1967 jksthP;k ekSts >xyokMh xzkeiapk;rhP;k xzkelHkspk
bfro`Rrkar fu- 295] fnukad 12@1@2009 pk oknh miljiap >kY;kpk
nk[ky fu- 296] Hkw&laiknu vf/kfu;e] 1894 P;k dye 4¼1½ vUo;s
fnysyh fnukad 23@8@1989 jksthph uksVhl fu- 302] dye 4 ¼1½]
9] 12¼2½ P;k uksVhlk :tw dsY;kph jftLVlZ vuqdzes fu- 303 rs
305] fo'ks”k Hkwlaiknu vf/kdkÚ;kauh fnysY;k uqdlku HkjikbZpk rDrk fu-
306] fnukad 18@6@1962 jksthP;k ckcw gjh fye.k o

iku dz - 16
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

oknh ;kaP;krhy [kjsnh[krkojhy lk{khnkjkaps gLrk{kj o lg;k fu- 318 o

QsjQkj uksan dz- 121] 310] 341 o 541 vuqdzes 332 rs 335 v'kh
dkxni=s nk[ky dsyy
s h vkgsr-

16- ;kmyV izfroknharQsZ lk{khnkj dz- 1 y{eh xqykc tk/ko

fu- 195 o lk{khnkj dz- 2 iksiV ek:rh fye.k fu- 202 ;kaP;k lk{kh
uksanfo.;kr vkysY;k vlwu izfroknharQsZ xzkeiapk;r feGdr ua- 516 pk
lu 1957&58 lkypk dj vkdkj.kh mrkjk fu- 72] ekst.kh jftLVj ua-
37 pk udk'kk fu- 183] xzkeiapk;r feGdr ua- 516 pk lu
1956&57 rs 1958&59 lkypk dj vkdkj.kh mrkjk fu- 213]
xzkeiapk;r feGdr ua- 214 pk lu 1962&63 pk dj vkdkj.kh
mrkjk fu- 214] fnukad 20@9@2008 jksthps mifoHkkxh; vf/kdkjh]okbZ
;kaps i= fu- 215] lu 1983&84] 1990&91] 1992&93]
1994&95] 1996&97] 1997&98] 1998&99] 1999&2000]
1999&99] 1999&2000] 2000&2001] 2004&2005]
2005&2006] 2006&2007] 2008&2009 jksthP;k dj
HkjY;kP;k ikoR;k fu- 216 ¼,df=rfjR;k½ ] lOgsZ ua- 18 pk 7@12
mrkjk fu- 221] QsjQkj uksan dz- 604 o 315 vuqdzes fu- 222 vkf.k
223] xzkeiapk;r feGdr ua- 516 o 171 ps dj vkdkj.kh mrkjs
vuqdzes fu- 224 o 225] xV ua- 51 pk 7@12 mrkjk fu- 228] lOgsZ
ua- 5@16 ps 7@12 mrkjs fu- 243 o 244] xV ua- 75 pk rkyqdk

iku dz - 17
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

fujh{kd Hkweh vfHkys[k dk;kZy;krhy udk'kk fu- 245]izfroknh dz- 1 o

2 ;kauh izfroknh dz- 3 P;k ykHkkr fnysys eq[kR;kji= fu- 247]
ikoR;k dz- 18] 96 o 60 fu- 248] xzkeiapk;r feGdr ua- 516 ps
lu 1956&57] 2004&05 o 1962 o 1963 lkyps dj vkdkj.kh
mrkjs vuqdzes fu- 249 rs 252] xzkeiapk;r feGdr ua- 157] 180]
131] 166 o 170 ps dj vkdkj.kh mrkjs vuqdzes fu-253 rs 257]
izfroknhph f'k/kkif=dk fu- 263] izfroknh y{eh tk/ko ;kaps ernku
vksG[ki= fu- 264] izfroknh th- ,l- tk/ko ;kaps ernkj vksG[ki=
fu- 265 o xV ua- 75 pk lu 1997&98 lkypk 7@12 mrkjk fu-
329 v'kh dkxni=s nk[ky dsysyh vkgsr-

17- mHk;i{kkapk ;qDrhokn ,sdyk- izfroknhrQsZ ;qDrhoknkl

lwrksokp fo/khK Jh- ,l- ds- iBk.k ;kauh dsys vkgs- R;kl izR;qRrjknk[ky
oknhrQsZ fo/khK Jh- ih- Ogh- iokj ;kauh ;qDrhokn dsyk-

18- izfroknharQsZ dj.;kr vkysY;k ;qDrhoknkuqlkj nkok nk[ky

dsyk R;kosGh rks ewyr% izfroknh dz- 1 rs 5 fo:n~/kp gksrk o uarj
nkO;kr nq:Lrh d:u izfroknh dz- 6 rs8 ;kapk lekos'k dj.;kr vkyk-
nkO;klkscr nk[ky dj.;kr vkysY;k udk'kkr fgjO;k jaxkps {ks= izfroknh
dz- 3 ps n'kZowu R;kizek.ks izfroknh dz- 3 pk nkO;k'kh laca/k n'kZfoysyk
vkgs- R;kaP;k ;qDrhoknkuqlkj nkok feGdr xV ua- 75 ps ,dw.k {ks=

iku dz - 18
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

70 xwaBs gksrs o R;krwu yksge&>xyokMh jLR;kps {ks= otk djrk

vktferhl xV ua- 75 ps {ks= 56 xwaBs brds vkgs- rlsp oknhus nkok
feGdrhrhy ,d vkj {ks= v'kksd y{e.k fye.k ;kauk [kjsnh[krkus
rcnhy dsyy
s s vlwu R;kauk nkO;kr i{kdkj dsyy
s s ulY;kus nkO;kl
vko';d i{kdkjkP;k vuqifLFkrhph ck/kk ;sr vlY;kpk eqnn~ k izLrqr
dsyk vkgs- R;kpizek.ks izfroknh dz- 6 rs 8 ;kapk ns[khy nkok
feGdrh'kh dks.krkgh laca/k ukgh o rs nkok feGdrh'kh yxr vlysY;k
xV ua- 63 ;k feGdrh'kh lacaf/kr vlY;kus izLrqr nkO;k'kh R;kapk
dks.krkgh laca/k ulY;kus nkO;kr pwdhps i{kdkj lekfo”V dsY;kph ns[khy
ck/kk ;sr vlY;kpk eqnn~ k R;kauh ekaMyk vkgs- R;kaP;k ;qDrhoknkuqlkj
oknhus nkok feGdrhrhy vkiyk fgLlk 11 vk.ks 2 iS brdk vlY;kps
tjh lkafxrys vlys rjh nkok feGdrhrhy loZ lg fgLlsnkjkaps fgLls
tqGfoys rj vk.ksokjh tqGr ukgh o R;keqGs oknhpk nkO;krhy fgLlk
pqdysyk vlY;kus oknh R;k lanHkkZr dks.krhgh ekx.kh d: 'kdr ukgh
vlk eqnn~ k ekaMysyk vkgs- rlsp oknhph feGdr ewGkr fuf'pr gksow
'kd.kkjh ulY;kus ns[khy nkok QsVkG.ks dzeizkIr Bjrs] v'kh ns[khy cktw
ekaMysyh vkgs- izfroknhauh izfrnkO;kr dFku dsY;kizek.ks R;kaP;k ekydhps
{ks= gs lOgsZ ua- 5@15 o 5@16 ;kaps ,df=r {ks= gksrs rj xV ua- 75
gk lOgsZ ua- 7@2v] 2c] 2d] 2M] 7@3 o 5@15 ;kapk feGwu
>kysyk vlY;kps ns[khy R;kauh U;k;ky;kps fun'kZukl vk.kys- rlsp
oknhus T;k udk'kkoj fHkLr Bsoysyh vkgs rks udk'kk ;ksX;izdkjs fln~/k

iku dz - 19
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

dsysyk ukgh] ,[kk|k xVkrhy vfrdze.k fln~/k dj.;kdjhrk yxrps xV

uacj ns[khy ekstkos ykxrkr o v'kkizdkjs xV ua- 63 o 75 ;kaph
ekst.kh dj.;kr vkysyh ukgh o tjh ekst.khnkj e;r vlyk rjh ns[khy
ekst.kh [kkR;krhy lacaf/kr ofj”B vf/kdkÚ;kaph lk{k oknhus uksanoko;kl
goh gksrh o vls >kysys ulY;kus ekst.kh fln~/k >kysyh ukgh] vls eqnn~ s
mifLFkr dsyy
s s vkgsr- izfroknh lu 1950 lkykiklwu feGdrhP;k
fBdk.kh [kjsnh[krkus jkgr vkgsr o R;kauh rsFks izFke NIij o uarj
feGdr ua- 63 o 75 P;k gn~nhoj ?kj cka/kys- izfroknhauh ;k lanHkkZr
vkiY;k feGdrhpk 8v pk mrkjk nk[ky dsysyk vkgs- rks lu 1956
lkykiklwu izfroknhP;k ?kjkph uksan n'kZforks- rlsp brj ns[khy loZ
dkxni=s izfroknhus nk[ky dsysyh vkgsr o gs ?kj ,dp vlY;kckcr
oknhauh dks.krhgh 'kadk mifLFkr dsysyh ulY;kus izfroknhps ?kj nkok
feGdrhr lu 1950 lkykiklwu vfLrRokr vlY;kckcr dks.krhgh 'kadk
?ks.;kl oko jkgr ukgh- oknhrQsZ eq[kR;kj g.kear pOgk.k ;kaph lk{k
uksanfo.;kr vkysyh vkgsr- ijarq] R;kaph lk{k iqjkO;kP;k n`”Vhus
fopkjkr ?ksrk T;k ?kVusfo”k;h R;kauk dks.krhgh ekfgrh vlw 'kdr ukgh]
v'kk ?kVuslanHkkZr R;kauh uksanfoysyk iqjkok dkMhek=gh mi;ksxh B: 'kdr
ukgh] vlk ns[khy ;qDrhokn R;kauh dsyy
s k vkgs- oknh Hkkxksth gk ns[khy
/kM/kkdV o lk{k ns.;kP;k ifjfLFkrhr vlwu ns[khy R;kl lk{khnkj Eg.kwu
rikl.;kr vkysys ukgh- rlsp ckcwjko d`”.kk ikVhy ;k egRoiw.kZ
lk{khnkjkph lk{k ns[khy uksanfo.;kr vkyh ukgh gs eqnn~ s oknhP;k

iku dz - 20
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

fuf'prp fojks/kkr tkrkr] vlk ;qDrhokn R;kauh dsyy

s k vkgs-
R;kpizek.ks oknhus izFker% ckcqjko d`”.kk ikVhy ;kaP;k ykHkkr eq[kR;kji=
dsys gksrs- rs vfLrRokr vlrkuk oknhus g.kear Jhirh pOgk.k ;kaP;k
ykHkkrgh nqljs eq[kR;kji= dsys o ,d eq[kR;kji= vfLrRokr vlrkuk
nqljs djrk ;s.kkj ukgh- rlsp nqlÚ;k eq[kR;kji=kr ifgys jn~n dsY;kpk
mYys[k vkysyk ukgh] ;kdMs R;kauh U;k;ky;kps y{k os/kys vkgs-
nkO;kr feGdrhackcr Li”V Lo:ikph dFku ts.ksd:u nkok feGdr
fuf'pri.ks vksG[krk ;sow 'kdsy vls dFku vlk;yk gos- nkok
feGdrhrwu jLR;kdjhrk tfeu laikfnr >kyh vlrh rj feGdrhP;k
ekydkl uqdlku HkjikbZ feGrs vls R;kauh U;k;ky;kl lkafxrys vkgs o
iw<s ;qDrhokn djrkuk izfroknh fo:n~/k dCtkus nkok feGdrhpk ekyd
>kysyk vlwu izfroknhps ekax lektkps ,dp gs ?kj >xyokMh ;sFks
vkgs] ;kdMs ns[khy R;kauh U;k;ky;kps y{k os/kysys vkgs- oknhP;k loZ
lk{khnkjkaP;k lk{kh iqjkO;kdMs ns[khy R;kauh U;k;ky;kps foLr`ri.ks y{k
os/kysys vkgs- ,danjhr izfroknhrQsZ lk{khnkj y{eh tk/ko fgus
uksanfoysY;k lk{khps dks.kR;kgh izdkjs oknhrQsZ [kaM.k dj.;kr vkysys
ukgh- R;kpizek.ks oknhauh izfroknhaPkk nkok feGdrhrhy dCtk Lohdkjysyk
vlY;kus nk[ky dj.;kr vkysyk nkok QsVkG.;kr ;kok] v'kh fouarh
dsyy
s h vkgs-

19- oknhrQsZ izR;qRrjknk[ky dsysY;k ;qDrhoknkr eq[;Ros d:u

iku dz - 21
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

vls eqnn~ s mifLFkr dsys vkgsr dh] nkok feGdr xV ua- 75 ps dkgh
{ks= oknhps ofMykftZr gksrs rj dkgh {ks= [kjsnhps gksrs- lu 1971&72
e/;s >xyokMh ;sFks xV ,df=dj.k ;kstuk vaeykr vkyh o R;kuqlkj
xV ua- 75 gk dkgh lOgsZ uacjpk feGwu cuyk o R;keqGs fu- 94 oj
xVi=d nk[ky dsysys vlwu R;kdMs oknhus U;k;ky;kps y{k os/kysys
vkgs- rlsp fnukad 18@6@1962 jksthps [kjsnh[kr lOgsZ ua- 5@15 ;k
feGdrhps vlwu R;kizek.ks oknhus ckcw d`”.kk ikVhy ;kaP;kdMwu rh
feGdr fjrlj [kjsnh ?ksryh gksrh- lnjhy nLrklanHkkZr uksanfoysyk iqjkok
fopkjkr ?ksowu laiw.kZ nLr iqjkO;kr okp.;kr ;kok] v'kh ns[khy fouarh
R;kauh ;qDrhoknkr dsyh vkgs- iqjkok uksanfor vlrkuk lnjhy nLrkojhy
lg;k o gLrk{kj ;kaukp dsoG fu'kk.kh ns.;kr vkyh gksrh- QsjQkj uksan
dz- 289 uqlkj nkok feGdrhrhy 14 vkj {ks= yksge&>xyokMh
jLR;kdjhrk laikfnr >kys o R;k lanHkkZrhy HkwlaiknukPkh uksVhl oknhl
ikBfo.;kr vkyh vkgs o R;kizek.ks oknhl uqdlku HkjikbZ ns[khy eatwj
>kyh vkgs- R;kuqlkj HkwlaiknukP;k dk;Zokghph dkxni=s fu- 303 rs
306 oj nk[ky dj.;kr vkysyh vkgsr] ;kdMs ns[khy R;kauh
U;k;ky;kps y{k os/kysys vkgs- gs {ks= otk tkrk xV ua- 75
e/;s ,dw.k 56 vkj {ks= ckdh jkfgys vkgs o R;krhy 22 vkj {ks=
oknhus izfroknh dz- 4 o 5 ;kauk fnukad 21@12@1995 jksthP;k
[kjsnh[krkus fodzh dsys o R;klanHkkZrhy baMsDl&II pk mrkjk fu- 279
oj nk[ky dj.;kr vkY;kdMs R;kauh ;k U;k;ky;kps y{k os/kys vkgs-

iku dz - 22
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

moZjhr 34 vkj {ks=kiSdh 1 vkj {ks= v'kksd y{e.k fye.k ;kauk fodzh
dsY;kuarj oknhP;k ekydhps 33 vkj {ks= f'kYyd jkfgys o v'kk
ifjfLFkrhr fodzh dsyy
s s {ks= otk tkrk U;k;ky;hu vk;qDrkauh nk[ky
dsysY;k udk'kko:u ns[khy oknhP;k ekydhps 33 vkj {ks=kps LFkku
fuf'pr gksrs ;kdMs R;kauh U;k;ky;kps y{k os/kys vkgs- fu- 268 ojhy
xV ua- 90 P;k 7@12 mrkÚ;ko:u rsFks vlysY;k foghjhrwu ;k
feGdrhP;k nf{k.k iwoZsl fLFkr vlysY;k nkok feGdrhr oknhus
ikbZiykbZu Vkdwu ik.kh vk.kys vkgs- R;k lanHkkZrhy fnukad 8@7@1991
jksthP;k vtkZph izr fu- 286 oj nk[ky vlwu R;k vtkZoj vkns'k
gksowu oknhl xV ua-90 e/kwu ikbZiykbZuus yksge&>xyokMh jLR;kPks
[kksndke d:u rsFkwu ik.kh vk.k.;kph ijokuxh ns[khy ns.;kr vkyh
gksrh- ;ko:u oknh gkp nkok feGdrhpk dk;ns'khj ekyd vlY;kps
fu”iUu gksr vlY;kdMs R;kauh U;k;ky;kps y{k os/kys vkgs- R;kpizek.ks
fu- 230 o 231 oj oknhus nkok feGdrh lanHkkZr pkoMh HkjY;kP;k
ikoR;k nk[ky dsY;k vkgsr- ;k loZ ikoR;k y{kkr ?ksrk ns[khy oknhus
nkok feGdrh lanHkkZrhy vkiY;k loZ dk;ns'khj tckcnkÚ;k ikj
ikMY;kps fnlwu ;srs] ;kdMs R;kauh U;k;ky;kps y{k os/kys vkgs-
R;kpizek.ks oknhrQsZ xV ua- 63 gh feGdr izfroknh dz- 6 rs 8 ;kaP;k
ekydhph vlY;klanHkkZr lk{khnkj dz- 3 lqjs'k fye.k ;kaph lk{k
uksanfo.;kr vkyh vkgs- xV ua- 63 gh feGdr R;kaph vlY;kckcr
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;krQsZ dks.krsgh [kaM.k dj.;kr vkysys ukgh o

iku dz - 23
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

R;kauh rsFksp ?kj cka/kys vlY;kph ifjfLFkrh U;k;ky;kleksj vkysyh vkgs-

v'kkizdkjs oknhus nkok feGdrhrhy vkiY;k ekydh gDdklanHkkZr lqlaxr
iqjkok uksanfoysyk vlY;kus nkok feGdrhph ekydh oknhph vlY;kps
fu”iUu gksrs] vlk eqnn~ k R;kauh ekaMysyk vkgs- vfrdze.kkP;k
eqnn~ ;koj ;qDrhokn djrkuk R;kauh vlk ;qDrhokn dsyk vkgs dh]
eq[;Ros d:u oknhauh dsysY;k ekst.kho:u izfroknhauh lqekjs 74 pkS-eh-
ps vfrdze.k dsY;kps fnlwu vkysys vkgs- ;k izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh
oknhP;k ekydh gDdkl gjdr] vMFkGk dj.;kpk iz;Ru dsyk o
vkiY;k tkrhpk ykHk ?ksowu ns[khy oknhaoj [kksVs vkjksi dsys o R;keqGs
oknhauh iksyhl v/kh{kd] lkrkjk ;kaP;kdMs fu- 229 ojhy rdzkj dsyh-
rlsp fu- 91 uqlkj [kaMkGk iksyhl Bk.;kus izfroknh dz- 1 rs
3 ;kaP;koj pWIVj dsl dsyh o gk loZ iqjkok y{kkr ?ksrk izfroknh nkok
feGdrhr vukf/kd`r vfrdze.k djr vlY;kpk ifj.kke Eg.kwup oknhauk
R;kapfs o:/n dk;ns'khj dkjokbZ dj.ks Hkkx iMys] vls fu”iUu gksr
vlY;kdMs R;kauh U;k;ky;kps y{k os/kys vkgs-

20- rlsp izfroknhaps dFku dh] oknh iwohZiklwu >xyokMh ;sFks

jkgr uOgrk rj rks lu 1978 lkyh izFkep >xyokMh ;sFks vkyk R;kus
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauk feGdr [kjsnh dsyh vlY;kps lkafxrys gk
izfroknhpk cpko vlR; Bjfo.;kdjhrk fu- 246 oj oknhpk ftYgk
ifj”kn izkFkfed 'kkGk] d.gsjh] rk- [kaMkGk ;k 'kkGspk 'kkGk lksMY;kpk

iku dz - 24
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

nk[kyk nk[ky dsyy

s k vkgs- R;kpizek.ks fu- 295 oj fnukad
27@4@1967 jksth >kysY;k xzkeiapk;r lHkspk bfro`Rrkargh lknj
dj.;kr vkysyk vkgs- rlsp fu- 269 oj oknhps ernkj vksG[ki=
nk[ky dj.;kr vkysys vkgs- ;k loZ iqjkO;krwu oknh gk izFkeiklwu
>xyokMh ;sFksp okLrO;kl vkgs vls fu”iUu gksr vlY;kus izfroknhauh
R;kfo:n~/k ?ksrysyk cpko vlR; Bjr vlY;kps o R;k iq”V;FkZ
izfroknhauh dks.krkgh fo'oklkgZ o dk;ns'khj vlk iqjkok U;k;ky;kleksj
nk[ky dsyy
s k ukgh] vls ns[khy eqnn~ s ekaMysys vkgsr- R;kpizek.ks
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh vki.k ekax vlwu vkiyk O;olk; nksj[kaM
oG.;kpk vkgs] vls ts dFku dsys vkgs] R;klanHkkZr vlkgh ;qDrhokn
izLrqr dsyk vkgs dh] nksj[kaM oG.;kdjhrk ,d ,dj tfeu ykxr ukgh
rj v'kkizdkjs nksj[kaM dqBsgh jLR;kP;k dMsyk oGrk ;sow 'kdrks o
R;keqGs izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauk nksj[kaM oG.;klkBh tkxsph
vko';drk vkgs] vls ts dFku dsys vkgs] rs la;qfDrd ulY;kps
izfriknu dj.;kr vkys vkgs- rlsp izfroknhauh nkok feGdr
jDde :-500@& l [kjsnh dsY;kps rksaMh iqjkO;kl dks.kR;kgh izdkjP;k
Bksl iqjkO;kph tksM fnysyh ukgh- R;keqGs ewGkr dks.kR;kgh {ks=kph
dk;ns'khj ekydh izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;kdMs ;sr
ukgh] ;k ;qDrhoknkpk R;kauh iqu:Ppkj dsyy
s k vkgs- rlsp xV ua- 63
e/;s izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaps ?kj vkgs Eg.kwu xV ua- 75 e/;s R;kapk
vkiksvki dCtk fuekZ.k gksow] 'kdr ukgh] vls lkaxwu ;k izfroknhauh nkok

iku dz - 25
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

feGdrhP;k mRrjif'pesdMhy Hkkxkr vkiyk dCtk gksrk] gs ifgY;k

izfrnkO;kr dsysys dFku nqlÚ;k izfrnkO;kr cnywu Vkdys vkgs o
R;k,soth 40 xqaBs {ks= [kjsnhus vkiY;k dCtkr vkys o fodYisd:u
izfroknh dz- 1 rs 3 g;k {ks=kps fo:n~/k dCtkus ekyd >kys] vlk eqnn~ k
mifLFkr dsyk vkgs- ijarq] ;k {ks=kP;k dks.kR;kgh prq%flek R;kauh fnysY;k
ukghr- rlsp ;k lanHkkZr izfroknh dz- 1 rs 3 ps lk{khnkj dz- 1 y{eh
fgyk dks.krhgh oS;fDrd ekfgrh ukgh- frP;k irhl frP;kis{kk tkLr
ekfgrh vlwu ns[khy rks U;k;ky;kr vkysyk ukgh] vls lkaxwu [kqn~n
lk{khnkj dz- 1 y{eh fgus tjh vkiY;k lk{kh iqjkO;kr R;kaps ?kj nkok
feGdrhr vlY;kps dqBsgh ekaMys ulys rjh R;kapk lk{khnkj dz- 2 iksiV
fye.k ;kus ek= nkok feGdrhr izfroknhpk beyk vkgs] v'kh uohup
cktw ekaMysyh vkgs- nkok feGdr cqpkMklkBh okijkr ;srs vls ts
R;kauh lkafxrys vkgs] R;kP;k leFkZukFkZ xV ua- 75 P;k 7@12 mrkÚ;kr
mdhjMk iM v'kh uksan ulY;kdMs R;kauh ;k U;k;ky;kps y{k os/kysys
vkgs- ek= R;kus lu 1962 rs 1967 e/;s oknh >xyokMh ;sFks
miljiap gksrs] gs ekU; dsysys vkgs- fu- 72 ojhy feGdr dz- 516
pk dj vkdkj.khpk mrkjk gk duZoMh ;sFkhy mrkjk vlY;kdMs R;kauh
U;k;ky;kps y{k os/kys vkgs rs ?kj useds dks.kR;k tkxsr cka/kys gs izFke
izfroknhauh fln~/k djko;kl gos gksrs- izfroknhauh nk[ky dsysY;k
dks.kR;kgh feGdrhP;k dj vkdkj.kh mrkÚ;kao:u izfroknh] nkok
feGdrhps ekyd vkgsr o izfroknhapk fo:n~/k dCtkus gDd fuekZ.k

iku dz - 26
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

>kyk vkgs] v'kh dks.krhgh ckc fln~/k gksr ukgh] vls lkaxwu /kkj.kako:u
vFkok dYiukao:u izfroknh dz- 1 o 3 ;kauh uksanfoysyk iqjkok
U;k;ky;kleksj vk.kwu R;k vk/kkjkoj vkikiyh cktw ekaM.;kpkk iz;Ru
dsyy
s k vlY;kus R;kaph cktw fln~/k gksr ulY;kpk ;qDrhokn dj.;kr
vkyk vkgs-
21- nkok feGdrhP;k ekst.kh lanHkkZr izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh
?ksrysY;k gjdrh y{kkr ?ksrk oknhrQsZ vlk ;qDrhokn dj.;kr vkysyk
vkgs dh] ekst.kh vgoky U;k;ky;kr nk[ky dsyy
s k vlwu izfroknhauh
R;kl dks.krhgh gjdr ?ksryh uOgrh- fnok.kh izfdz;k lafgrk] 1973 P;k
vkWMZj 26 :y 10 izek.ks ekst.kh udk'kk iqjkO;kr fopkjkr ?ksrk ;sow
'kdrks- ekst.kh dj.kkjs lacaf/kr ekst.khnkj e;r >kys Eg.kwu nqlÚ;kl
rikl.ks vko';d B: 'kdr ukgh- dj.;kr vkysY;k ekst.khr
vktwcktwP;k tfeuhgh ekst.;kr vkysY;k vkgsr- dj.;kr vkysY;k
ekst.khl izfroknhaph gjdr uOgrh gk eqnn~ k egRokpk vkgs- fu- 35 o
fu- 31 oj nk[ky dj.;kr vkysY;k nksUgh izfrnkO;kae/;s toGikl 5
o”kkZapk dkyko/kh vkgs- R;krhy dFkus osxosxGh vkgsr- izfroknhauh
yxrP;k Hkw/kkjdkauk riklysys ukgh] fo:n~/k dCtkpk eqnn~ k fln~/k dsyy
s k
ukgh] fo:n~/k dCtk fln~/k gks.;kdjhrk miyC/k vlysyk loksZRre iqjkok
ns[khy R;kauh lknj dsyy
s k ukgh o v'kk ifjfLFkrhr nkok eatwj
dj.;kr ;kok v'kh fouarh dsyy
s h vkgs-

iku dz - 27
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

eq n ~ n s dz- 1] 4 o 5 djhrk %
22- nkO;krhy okn feGdr xV ua- 75 gh vktferhl 56 vkj
{ks=kph feGdr vlwu oknhP;k dFkukuqlkj oknh gk ;k feGdrhpk
dk;ns'khj ekyd o ofgokVnkj vkgs- ;k dFkukaps iq”V;FkZ oknhus vkiY;k
Lor%P;k tckuh iqjkO;k O;frfjDr lk{khnkj dz- 2 foB~By ek:rh fye.k
rlsp lk{khnkj dz- 3 lqjs'k foB~By fye.k ;kaph lk{k uksanfoysyh vkgs-
;k loZ lk{kh iqjkO;kpk vk<kok fopkjkr ?ksrk R;kuqlkj xV ua- 75 gh
feGdr ewGph 70 vkj {ks=kph feGdr gksrh- ;k feGdrhrwu xsysY;k
yksge&>xyokMh jLR;kdjhrk lqekjs 14 vkj {ks= laikfnr >kys o gs
laikfnr {ks= oxGrk nkok feGdrhps {ks= lqekjs 56 vkj ,o<sp f'kYyd
jkfgys- lnjhy yksge&>xyokMh jLR;keqGs nkok feGdrhps mRrj o
nf{k.k vls nksu Hkkx iMys- R;kiSdh nf{k.ksdMhy 22 vkj {ks= oknhus
izfroknh dz- 4 o 5 ;kauk fnukad 21@12@1995 jksth [kjsnh fnys o
R;k lanHkkZrhy baMsDl&II pk mrkjk fu- 279 oj nk[ky dj.;kr vkyk
vkgs- R;k O;frfjDr nf{k.ksdMhy ,d xqaBk {ks= oknhP;k dFkukuqlkj
oknhus v'kksd y{e.k fye.k ;kauk fnukad 26@12@1996 jksth [kjsnh
fnys- izLrqr okn nkok feGdrhP;k nf{k.ksdMhy HkkxklanHkkZr ulwu dsoG
mRrjsdMhy {ks=klanHkkZr vlY;kps fnlrs- oknhus nkok feGdrhojhy
vkiyk ekydh gDd okMofMykftZri.ks rj dkgh {ks=kojhy gDd [kjsnhus
vkY;kckcrph lk{k uksanfoysyh vkgs- U;k;ky;kleksj nk[ky vlysY;k
xV ,df=dj.kkP;k fu- 94 ojhy mrkÚ;ko:u nkok feGdr xV ua- 75

iku dz - 28
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

gh feGdr lOgsZ ua- 7@2v] 2c] 2d] 2M] 7@3 o 5@15 ;k

vuqdzes 13vkj] 1 xwaBk] 1 xawBk] 2 xawBs] 21 xwaBs o 33 xwaBs {ks=kP;k
lOgsZ uacjPkh cuysyh vlwu oknhP;k dFkukuqlkj fnukad 18@6@1962
jksth oknhus lOgsZ ua- 5@15 ps iwoZxkeh Jh- ckcw gjh fye.k ;kaP;kdMwu
[kjsnh ?ksrysyh vkgs- oknhP;k tckuh lk{khuqlkj nkok tfeuhP;k {ks=kiSdh
0-32 vkj {ks= Eg.kts 11 vk.ks 6 iS pk fgLlk R;kauh ckcw gjh
fye.k ;kaP;kdMwu [kjsnh[krkus fodr ?ksryk- lnjhy nLr gk fu- 318
oj nk[ky dj.;kr vkysyk vkgs- ;k nLrklanHkkZr lk{khnkj dz- 7
vfuy tks'kh ;kaph lk{k uksanfo.;kr vkyh- okLrfod lnjhy [kjsnh[kr
30 o”kkZagwu tqus vlY;kus rs Hkkjrh; iqjkok dk;nk] 1872 P;k dye
90 uqlkj izkphu nLrkostke/;s oxhZd`r gksrs- ;k nLrkostklanHkkZr
oknhrQsZ eq[kR;kj g.kear pOgk.k ;kauh vkiY;k izfrKki=kr lk{k
uksanfoysyh vkgs- oknhauh nkok feGdrhps 0-32 vkj {ks= ckcw gjh fye.k
;kaP;kdMwu [kjsnh ?ksrY;kph lk{k uksanfoysyh vkgs- rj riklysys lk{khnkj
dz- 7 vfuy tks'kh ;kauh gk [kjsnh[krkpk nLr vkiys e;r oMhy Jh-
ukjk;.k v..kkth tks'kh ts nLrys[kd o LVWEi fodzr
s s gksrs R;kauh
Lor%P;k gLrk{kjkr ys[ku dsY;kps o R;koj vkiyh lgh dsY;kps
vkiY;k lk{khr lkafxrysys vkgs- R;kaP;k myVriklkr tjh ofMykaps
gLrk{kj lk{khnkj vksG[kw 'kdr ukgh vFkok gLrk{kjkph rqyuk
dj.;kdjhrk vU; dqBykgh 'kkldh; nLr lknj u dsY;kckcr iz'u
fopkjys vlys rjh gk lk{khnkj lnjhy nLrkojhy vkiY;k ofMykaps

iku dz - 29
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

gLrk{kj o lgh ;kckcr vlR; dFku djr vlY;kckcrpk fu”d”kZ fu?kw

'kdr ukgh- ,danjhr ;k ik'oZHkwehoj fu- 318 ojhy nLr iqjkO;kr
okp.ks la;qfDrd o U;k;kl /k:u Bjrs- lcc fu- 318 ojhy
nLrkuqlkj oknhus vkiYks iwoZxkeh ckcw gjh fye.k ;kaP;kdMwu nkok
feGdrhiSdh lOgsZ ua- 5@15 ps {ks= [kjsnh ?ksrY;kps fu”iUu gksrs-
rlsp lnjhy nLr gk okbZ ;sFkhy lc&jftLVªkj dk;kZy;ke/;s uksan.khd`r
>kysyk nLr vlY;kus lnjhy nLrkl 'kkldh; ekU;rk ns[khy izkIr
>kysyh vkgs gs nwyZf{kr d:u pky.kkj ukgh- R;k O;frfjDr fu- 7 o
97 vkf.k 98 oj nk[ky vlysY;k nkok feGdrhP;k 7@12 mrkÚ;kaoj
ns[khy dCtsnkj lnjh oknhps uko fufnZ”V gksrs- ;kiSdh dks.kR;kgh
feGdrhP;k 7@12 mrkÚ;koj izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaps vFkok R;kiSdh
dks.kkphgh ukos fnlwu ;sr ukghr- lnjhy 7@12 mrkjs lu 1961&62
iklwu lu 1996&97 i;ZarP;k dkyko/khps vlwu ;k laiw.kZ dkyko/khr
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaph ukos eglwy n¶rjh uksan >kY;kps fnlwu ;sr
ukgh- R;k O;frfjDr oknhrQsZ fu- 230 o 231 oj dz- 8495668]
8495550] 2660752] 2321585 o 0122613 P;k pkoMh
HkjY;kP;k ikoR;k nk[ky dj.;kr vkysY;k vkgsr- fu- 96 oj lOgsZ
ua- 5@15 pk 7@12 mrkjk nk[ky dj.;kr vkysyk vlwu R;kizek.ks ;k
feGdrhps ewG ekyd ckcw gjh fude gs gksrs o R;kaP;kuarj oknhP;k
ukokph uksan dCtsnkj lnjh >kY;kps R;ko:u fu”iUu gksrs- fu- 96
ojhy lnj feGdrhps 7@12 mrkjs lu 1961&62 rs 1976&77 ;k

iku dz - 30
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

dkyko/khps vlwu R;ko:u ;k feGdrhr ?kjiM o dkgh fBdk.kh NIijkph

uksan lu 1962&63 lkyh loZiFz ke >kY;kps fnlwu ;srs- ijarq] ;k ?kjiM
{ks=kdjhrk dks.kR;kgh izdkjs izfroknh dz- 1 rs 3 vFkok R;kaps iwoZxkeh
laHkkth /kksaMhck ekax ;kaP;k ukokph uksan dksBsgh vk<Gwu ;sr ukgh-
lnjhy feGdrhP;k 7@12 mrkÚ;kr laHkkth /kksaMhck ekax ;kaps feGdrhr
vlysys vfLrRo dqBsgh funsZf'kr dj.;kr vkysys ukgh-

23- izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh vkiY;k cpkokr ewyr% izLrqr

oknh gk ewGpk lq:j] rkyqdk okbZ ;sFkhy jfgoklh vlwu rks lu 1950
lkykiklwu ekSts >xyokMh ;sFks okLrO;kl uOgrk- rlsp lu 1978
lkyh R;kus loZiFz ke vkiyk gDd nkok feGdrhr lkax.;kpk iz;Ru dsyk
o njE;kuP;k dkGkr rks >xyokMh ;sFks vlysys vkiys ekek ckcwjko
d`”.kk ikVhy ;kaP;kdMs ;k=sdjhrk ;sr tkr gksrk vlk cpko ekaMysyk
vkgs- ,danjhr izfroknhP;k cpkokuqlkj lu 1950 lkyh izfroknh dz- 1
ps ofMy laHkkth /kksaMhck ekax gs >xyokMh xkokr dksrokydh djr gksrs
o iwohZP;k cyqrns kjhizek.ks R;kosGps dksroky gs iksyhl ikVhykaP;k
gkrkrhy [ksG.ks vlk;ps vkf.k gqdwekph rkcsnkjh djrkuk iksyhl
ikVhykaP;kdjhrk R;kaP;k eukr furkar ize
s o vknj vlk;pk] vls
vlrkuk R;kauh vkiY;k pfjrkFkkZlkBh ckcw gjh fye.k o uokckbZ
fye.k ;k lOgsZ ua-5@15 o 5@16 P;k ekydkadMs ?kj cka/k.;klkBh]
nksj[kaM oG.;klkBh o 'ksrhlkBh 1 ,dj tkxk xkokP;k oLrhP;kckgsj

iku dz - 31
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

ekfxryh gksrh o R;kosGh R;kauh R;kaP;k ekydhP;k lOgsZ ua- 5@15 o

5@16 e/khy lqekjs 40 xqaBs Eg.kts 1 ,dj tfeuhpk rkck izfroknhP;k
ofMykauk fnyk gksrk o rsOgkiklwu izfroknh rsFksp dk;e Lo:ih okLrO;
d:u jkgrkr o vkiyk nksj[kaM oG.;kpk O;olk; djrkr- izfroknhauh
iw<s vlk ns[khy cpko izLrqr dsyk vkgs dh] dkykarjkus ckcw
fude ;kauk iS'kkph fudM fuekZ.k >kY;koj izfroknhps ofMy
laHkkth /kksaMhck ekax ;kauh R;kapsdMwu jDde :-500@& P;k ekscnY;kr
rh 40 vkj feGdr fodr ?ksryh- ijarq] R;kosGh [kjsnh[krkpk dks.krkgh
ys[kh Lo:ikrhy nLr dj.;kr vkysyk uOgrk o dkykS?kkr ;k
O;ogkjkph ekfgrh iksyhl ikVhy ckcw d`”.kk ikVhy ;kauk vlwu ns[khy
izfroknhaP;k rkC;krhy tkxk cGdkfo.;kdjhrk R;kauh oknhP;k ykHkkr
Qlo.kwd d:u fnukad 18@6@1962 jksthpk [kjsnh[krkpk O;ogkj
dsyk- y{kkr ?ks.;klkj[kh ckc Eg.kts ;k loZ cpkokP;k iq”V;FkZ
izfroknharQsZ tckuh iqjkO;k O;frfjDr dks.kR;kgh Lo:ikpk nLrkosth iqjkok
lknj dj.;kr vkysyk ukgh- jDde :-500@& P;k ekscnY;kr
izfroknhaP;k ofMykauh lnjps {ks= dks.kR;k o”khZ [kjsnh dsys ;k lanHkkZr
dks.kR;kgh izdkjph Li”VksDrh dj.kkjk iqjkok izfroknharQsZ uksanfo.;kr
vkysyk ukgh- R;keqGs dsoG izfroknhps lk{khnkj rksaMh lkaxrkr Eg.kwu
vlk O;ogkj >kyk gksrk] vls /k:u pky.ks loZlk/kkj.k
U;k;rRokauk /k:u gks.kkj ukgh- rlsp lu 1950 iklwu izfroknh dz- 1
rs 3 gs nkok feGdrhr ?kj cka/kwu jkgrkr vFkok nksj[kaM oG.;kpk

iku dz - 32
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

O;olk; djrkr o ;k laiw.kZ dkyko/khr oknh >xyokMh ;sFks okLrO;kl

uOgrk gk cpko ns[khy lknj dj.;kr vkysY;k iqjkO;kps vk/kkjs
iMrkGwu ikg.ks vko';d Bjrs- oknhus vkiyk ekydh gDd oj
mYysf[kY;kizek.ks [kjsnh[kr] 7@12 mrkjk] pkoMh HkjY;kP;k ikoR;k]
baMsDl&II ps mrkjs R;kpizek.ks fu- 246 ojhy oknhpk ftYgk ifj”kn
izkFkfed 'kkGk] d.gsjh] [kaMkGk ;k 'kkGspk 'kkGk lksMY;kpk nk[kyk
R;kpizek.ks fu- 269 ojhy oknhps ernkj vksG[ki= ;k vk/kkjs
U;k;ky;kleksj fln~/k dj.;kpk iz;Ru dsyy
s k vkgs- fu- 246 ojhy
'kkGk lksMY;kpk nk[kyk ftYgk ifj”kn izkFkfed 'kkGk] d.gsjh]
[kaMkGk ;k 'kkGsus fnysyk vlwu R;klanHkkZRk oknh fnukad 11@4@1951
rs 1@6@1954 i;Zar d.gsjh ;sFkhy izkFkfed 'kkGsr f'kdr gksrk o
b;Rrk 7oh ukikl >kY;kus R;kus 'kkGk lksMyh gksrh] vls R;krwu fu”iUu
gksrs- ,adnjhr oknh izFkeiklwu lq:j] rk- okbZ ;sFks okLrO;kl o rsFksp
R;kps ckyi.k O;rhr >kys- gk izfroknh dz- 1 rs 3 pk nkok ;k
nk[kY;ko:u Qksy Bjrks- ,danjhr ;ko:u oknh R;kP;k ckyi.kkiklwu
ekSts >xyokMh] rk- [kaMkGk ;sFks okLrO;kl gksrs gs R;krwu fufnZ”V gksrs-

24- rlsp oknh gkp nkok feGdr xV ua- 75 pk ekyd

vlY;klanHkkZrhy vf/kd iqjkok R;kus riklysY;k lk{khnkj dz- 6 lan's k
ekus ;k Hkwlaiknu [kkR;krhy deZpkÚ;kaph lk{k uksanowu U;k;ky;kleksj
vk.k.;kpk iz;Ru dsyk vkgs- lk{khnkj dz- 6 laHkkth ekus ;kaP;k

iku dz - 33
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

lk{khuqlkj nkok feGdrhrwu xsysY;k yksge&>xyokMh jLR;kdjhrk ts

Hkwlaiknu dj.;kr vkys] R;kdjhrk Hkwlaiknu vf/kfu;e] 1894 P;k
dye 4¼1½] 9 o 12¼2½ vUo;s oknhl uksVhlk ikBfo.;kr vkysY;k
gksR;k- lnjhy uksVhlk :tw dsY;kps jftLVjkps mrkjs fu- 303] 304]
305 oj nk[ky dj.;kr vkysys vkgsr- rlsp fu- 302 oj oknhl
fnukad 23@8@1989 jksth Hkwlaiknu vf/kfu;e] 1894 P;k 4¼1½
vUo;s ikBfo.;kr vkysyh uksVhl nk[ky dj.;kr vkysyh vkgs-
R;kuqlkj nkok feGdrhrhy 14 vkj {ks= yksge&>xyokMh jLR;kdjhrk
laikfnr >kys o R;kdjhrk fu- 306 oj nk[ky vlysY;k vWokWMZuqlkj
oknhl laikfnr tfeuhph uqdlku HkjikbZ Hkwlaiknu vf/kdkjh dz-
5 ;kaP;kdMwu feGkyh vlY;kps ns[khy fu”iUu gksrs- lk{khnkj dz- 6
laHkkth ekus ;kaP;k myVrikl.khr lOgsZ ua- 5@12 o 5@16 gs xV ua-
75 e/;s lekfo”V >kys vlY;klanHkkZr R;kauk ekfgrh gksrh fdaok ukgh]
xV ua- 75 ojhy dks.kR;k cktwps 14 vkj {ks= laiknu >kys fdaok lOgsZ
ua- 5@15 ps dks.krs {ks= jLR;kdjhrk laiknu >kysys ukgh fdaok rsFkwu
jLRkk nf{k.k cktwus xsyk fdaok dls ;k lanHkkZr fopkj.kk dj.;kr vkyh-
rFkkih xV ,df=dj.k ;kstusr lOgsZ ua- 5@15 gk xV ua- 75 e/;s
foyhu >kyk vlY;kus R;klanHkkZrhy myVrikl fu:i;ksxh Bjrks
o ,danjhr feGdrhP;k ekydkl Hkwlaiknu vf/kdkÚ;kauh fu;ekuqlkj
uksVhl ikBowu HkwlaiknukP;k jDdek R;kl fu;ekizek.ks vnk dsY;kps
R;krwu fu”iUu gksrs-

iku dz - 34
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

25- rlsp fu- 295 oj oknhrQsZ fnukad 27@4@1967 jksthP;k

>xyokMh xzkeiapk;r lHkspk bfro`Rrkar lknj dj.;kr vkysyk vkgs-
R;kuqlkj izLrqr oknhph >kysY;k lHksr >xyokMh xzkeiapk;rhps miljiap
Eg.kwu fuoM dj.;kr vkyh- ;klanHkkZr fu- 296 oj fnukad
12@1@2009 jksthpk oknhph miljiap Eg.kwu fuoM dj.;kr
vkY;klanHkkZrhy nk[kyk nk[ky dj.;kr vkysyk vkgs o ;kp lanHkkZr
lk{khnkj dz- 5 fnid lksuko.ks ;k xzkelsod] xzkeiapk;r >xyokMh ;kaph
lk{k uksanfo.;kr vkysyh vkgs- fu- 295 ojhy bfro`Rrkar gk pwdhpk
vlY;kckcr vFkok lR; R;krhy etdwjkis{kk osxGs vlY;klanHkkZr
dks.krkgh iqjkok izfroknh dz- 1 rs 3 rQsZ U;k;ky;kleksj lknj dj.;kr
vkysyk ukgh- R;keqGs lu 1967 lkyh oknh >xyokMh xzkeiapk;rhpk
miljiap gksrk gh ckc Li”V gksrs-

26- nkok feGdrhojhy vkiyk ekydh gDd n'kZfo.;kP;k n`”Vhus

oknhus lk{khnkj dz- 4 jkenkl jkÅr ;k ftYgk ifj”kn cka/kdke mifoHkkx]
[kaMkGk ;sFks 'kk[kk vfHk;ark Eg.kwu dk;Zjr vlysY;k lk{khnkjkph lk{k
uksanfoyh vkgs- ;k lk{khnkjkus fnukad 8@7@1991 jksth oknhus R;kP;k
dk;kZy;kr xV ua- 90 g;k feGdrhrhy foghjhoj ikbZiykbZu Vkdwu
R;k}kjs xV ua- 75 ;k feGdrhr ik.kh iqjoBk dj.;kdjhrk
yksge&>xyokMh jLR;kP;k [kksndkekph ijokuxh ekfxrY;klanHkkZRkhy
lk{k uksanfoyh vkgs- lnjhy vtkZph izr ;k lk{khnkjkus fu- 286 oj

iku dz - 35
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

nk[ky dsyh vkgs- ;k vtkZlkscr nk[ky vlysY;k dkxni=kauk vuqdzes

fu- 287] 288] 289] 289v] 289c] 290] 290v] 290c]
290d ns.;kr vkysyh vkgsr- R;kuqlkj vtZklkscr oknhus xV ua- 90
o xV ua- 75 ;k feGdrhps 7@12 mrkjs jDde :-5@& ] :- 10@&
ps dksjs LVWEi isij] jDde :-350@&] :- 12@& o :- 300@& pk
Hkj.kk dsY;kph fnukad 9@8@1991 jksthph rhu Lora= pyus nk[ky
dsysyh vkgsr- lnjhy xV ua- 90 gk nkok feGdrhP;k mRrjsl vlwu
R;k feGdrhr ns[khy oknh lkekbZd ekyd o ofgokVnkj vkgs- rsFkhy
foghjhrwu ikbZiykbZuus oknhus nkok feGdrhP;k yksge&>xyokMh
jLR;kP;k iyhdMs vlysY;k {ks=kr ikbZiykbZuus ik.kh vk.k.;kpk izLrko
Bsoyk gksrk o R;kdjhrk ftYgk ifj”knsP;k cka/kdke mifoHkkxkdMs jLR;kr
[kksndke dj.;kph ijokuxh ekfxryh gksrh- fu- 291 ojhy fnuakd
16@8@1991 jksthP;k ijokuxh i=kus oknhl r'kh ijokuxh ns.;kr
vkY;kps fnlwu ;srs- lk{khnkj dz- 4 jkenkl jkÅr ;kauh ljriklkr
uksanfoysY;k lk{khlanHkkZr dj.;kr vkysyk myVrikl fopkjkr ?ksrk]
R;krwu oknhus dsysY;k vtkZo:u R;kl jLR;kps [kksndke d:u
ikbZiykbZu Vkd.;kph ijokuxh ns.;kr vkyh] ;k eqnn~ ;kps [kaM.k gksbZy
vlk dks.krkgh iqjkok U;k;ky;kleksj vkysyk ukgh-

27- oj fo'ys”k.k dsY;kizek.ks oknh lkrR;kus ekSts >xyokMh ;sFks

jkgwu R;kus xV ua- 75 lanHkkZr osGksosGh dkes d:u o R;k lanHkkZrhy

iku dz - 36
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

pkoM;k Hk:u vkiyk gDd ltho jk[kysyk vkgs] vls fnlrs-

R;kauh ;k lanHkkZr vkiy;k nkO;krhy dFkukl vuql:u vkiY;krQsZ
eq[kR;kj g.kear pOgk.k ;kaph lk{k fu- 135 oj uksanfoysyh vkgs- [kqn~n
oknh Hkkxksth Jhirh pOgk.k ;kaP;koj ?kjnkj] 'ksrh o dqVwackph tckcnkjh
vlY;keqGs R;kauk nkO;kr gtj jkgwu dke pkyfork ;sr ulY;kus rlsp
R;kapk eqyxk ukenso gk dkWyt
s e/;s izk/;kid Eg.kwu uksdjh djr
vlY;kus o R;kaph uksdjh cnyhph vlY;kus vkf.k R;kaukgh rkj[ksl
osGsoj jtk feGdr ulY;kus] oknhus vkiY;krQsZ lu 1997 e/;sp
nkO;kps dkedkt ikg.;kdjhrk lk{khnkj dz- 1 g.kear pOgk.k ;kaph
vkiY;krQsZ eq[kR;kj Eg.kwu use.kwd dsyh vls fnlrs o r'khp lk{k
eq[kR;kjkus uksanfoysyh vkgs- R;kauh vkiY;k lk{khr oknhus
yksge&>xyokMh jLR;kP;k nf{k.ksdMhy vuqdzes 22 vkj o 1 vkj {ks=
fnukad 21@12@1995 o 26@12@1996 jksth izfroknh dz- 4 o 5
vkf.k v'kksd y{e.k fye.k ;kauk vuqdzes [kjsnh fnY;klanHkkZr lk{k
uksanfoysyh vkgs- R;klanHkkZrhy QsjQkj uksan dz- 288 fu- 90 oj
nk[ky dj.;kr vkyh vlwu R;kuqlkj fnukad 21@1@1996 jksth
izfroknh dz- 4 o 5 ;kauh nkok feGdrhrhy 4 vk.ks 10 iS ps {ks=
[kjsnh dsY;kph uksan n¶rjh :tw >kysyh vkgs- R;kpizek.ks fu- 267 oj
oknhus nkok feGdrhaiSdh lOgsZ ua- 5@15 gh [kjsnh dsY;klanHkkZRkhy
fnukad 2@8@1962 jksth >kysyh QsjQkj uksan dz- 596 fu- 267 oj
nk[ky dsyy
s h vkgs-

iku dz - 37
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

28- lk{khnkj dz- 1 g.kear pOgk.k ;kauh vkiY;k ljriklkr

izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh nkO;krhy izfroknh dz- 6 rs 8 ;kaP;k xV ua-
63 ;k feGdrhr R;kaP;k ijokuxhus ?kj cka/kys vlwu izfroknh dz- 6 rs
8 tsOgk R;kaP;kdMwu ?kjk[kkyph tkxk ?kj dk<wu ekxrhy rsOgk rh tkxk
ijr |ko;kph vkgs o v'kkizdkjs rh tkxk izfroknh dz- 6 rs
8 ;kaP;kdMwu izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh foukekscnyk rksaMh yhtus ?
ksrysyh vlwu R;k tkxsoj izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauk dks.krkgh ekydh
gDd izkIr >kysyk ulwu R;kauk dsoG loyr Eg.kwu rsFks jkg.;kl
ijokuxh fnysyh vkgs] v'kh lk{k uksanfoysyh vkgs- oj mYysf[kY;kizek.ks
izfroknhauh ?ksrysyk cpko fd] R;kauh jDde :- 500@& P;k ekscnY;kl
ckcwjko gjh fye.k ;kaP;kdMwu lu 1957 lkyh ,d ,dj {ks= [kjsnh
dsY;kpk cpko ukdkjysyk vkgs- v'kk izdkjps dks.krsgh [kjsnh[kr
>kysys ukgh o izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh ;klanHkkZr [kksVh o fujk/kkj
fo/kkus dsysyh vkgs v'kh lk{k R;kauh uksanfoysyh vkgs-

29- iqjkO;kps voyksdu djrk oknhpk eq[kR;kj g.kear pOgk.k gs

oknhps /kkdVs HkkÅ vkgsr] R;kapk ekek iksyhl ikVhy Jh- ckcw d`”.kk
fye.k ;kaph ns[kHkky oknh djrkr] vls R;kaP;k myVrikl.khrwu
fnlwu ;srs- ;k lk{khnkjkps o; y{kkr ?ksrk nkok feGdrhlanHkkZrhy lu
1956 lkyh ?kMysY;k ?kMkeksMhaph R;kauk izR;{k ekfgrh vlw 'kdr ukgh-
R;kaph tUerkjh[k 1@6@1951 v'kh vkgs] R;keqGs ikp o”kkZaP;k eqykyk

iku dz - 38
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

tfeuhP;k lanHkkZr ?kM.kkÚ;k ?kMkeksMhaph lkdY;kus oS;fDrd o fo”k;iw.Z

ekfgrh vl.ks LokHkkfod Bjr ukgh- xV ua- 75 gk dks.kR;k lOgsZ
uacjpk feGwu >kyk ;kph ekfgrh ;k lk{khnkjkl gksrh- ijarq R;kauk izR;sd
lOgsZ uacjps {ks= osxGs d:u lkaxrk vkys ukgh- xV ua- 63 gh izfroknh
dz- 6 rs 8 ;kaP;k ekydhph feGdr vlwu gk xV uacj dks.kR;k lOgsZ
uacjpk cuyk gs R;kauk lkaxrk vkysys ukgh- jLR;klkBh lOgsZ ua- 5@15
ps {ks= laikfnr >kys vls R;kaP;k myVriklkr izfroknhrQsZ onowu ?ks.;kr
vkysys vkgs- lOgsZ ua- 5@15 gk ofMykftZr ulwu [kjsnh vlY;kps ;k
lk{khnkjkus myVriklkr ekU; dsys vkgs- ;k feGdrhps iwoZxkeh ckcw gjh
fye.k ;kaps ofMy gjh fye.k ;kauk foBw ukokpk HkkÅ gksrk o foBwP;k
iRuhps uko uokckbZ vls gksrs- uokckbZ lOgsZ ua- 5@15 ps ekyd ckcw
gjh fye.k ;kaph l[[kh pqyrh gksrh- lu 1956&57 lkyh lOgsZ ua-
5@16 gk uokckbZP;k ukokoj gksrk- irh foBw e;r >kY;kuarj lOgsZ ua-
5@16 ph tfeu uokckbZP;k ukokoj >kyh rj ofMy gjh e;r
>kY;kuarj lOgsZ ua- 5@15 gk ckcwP;k ukos >kyk- lOgsZ ua- 5@15 o
5@16 ;k feGdrh ckcw gjh fye.k o uokckbZ foBw fye.k ;kauh
izfroknh dz- 1 ps ofMy laHkkth tk/ko ;kauk [kjsnh fnY;kph izfroknhaph
lwpuk lk{khnkjkus myVriklkr ukdkjysyh vkgs- izfroknh R;k tkxsr
NIij cka/kys o mjysY;k tkxsr cktjh o eVdhps mRiUu ?ksrys gh lwpuk
ns[khy lk{khnkj dz- 1 g.kear pOgk.k ;kauh ukdkjysyh vkgs- izfroknh
dz- 4] 5 o v'kksd ek:rh fye.k ;kauk lqekjs 23 vkj {ks= fodr

iku dz - 39
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

fnY;kuarj oknhP;k rkC;kr 33 vkj {ks= ckdh jkfgys o ;k 33 vkj

{ks=k'kh oknhpk oS;fDrd laca/k jkfgysyk ulY;kus o rsFks R;kapk rkcsdCtk
ns[khy jkfgysyk ulY;kus oknh rs {ks= fodw 'kdys ukghr v'kh cpko
i{kkrQsZ izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaph lwpuk lk{khnkj dz- 1 g.kear
pOgk.k ;kauh ukdkjysyh vkgs- izfroknhus lOgsZ ua- 5@15 iSdh 32 xqaBs
o lOgsZ ua- 5@16 iSdh 8 xqaBs feGdr [kjsnh dsY;kph lwpuk ns[khy
lk{khnkj g.kear pOgk.k ;kauh vekU; dsyh vkgs-

30- R;k O;frfjDr lk{khnkj dz- 1 g.kear pOgk.k ;kauh izfroknh

dz- 1 rs 3 gs nkok feGdrhr cyqR;kpk /kank djk;ps] nksj[kaMkpk
O;olk; djrkr] R;kaps /kkU; cqpkM gs R;k tkxsrp ykok;ps o ;k loZ
dkekalkBh 40 vkj tkxspk okij djk;ps] v'kk dsysY;k lwpuk vekU;
dsysY;k vkgsr-

31- oknhrQsZ lk{khnkj dz- 2 lqjs'k fye.k ;kauh vkiY;k lk{khr rs

>xyokMh xkops ljiap Eg.kwu lu 1981&84 ;k njE;ku dk;ZHkkj
igkr gksrs o nkok feGdrhph R;kauh ekfgrh vlwu oknh Hkkxksth Jhirh
pOgk.k ;kauk ns[khy rs ygkui.kkiklwu vksG[kr vlY;kph lk{k
uksanfoysyh vkgs- R;kaP;k lk{khuqlkj ygkui.kkiklwu oknh R;kps ekek ckcw
fye.k ;kaP;k dqVwackr jkgr gksrk o R;kps f'k{k.k >xyokMh o
d.gsjh ;sFks >kys vkgs- oknh 'kkGsr R;kaP;kiw<s ,d o”kZ gksrk o R;keqGs

iku dz - 40
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

R;kaph oknh'kh vksG[k vkgs- R;kauh v'kh ns[khy lk{k uksanfoysyh vkgs
dh] oknhus xV ua- 75 pk fgLlk vlysyk lOgsZ ua- 5@15 gk ckcw gjh
fye.k ;kaP;kdMwu lqekjs 40&45 o”kkZiwohZ [kjsnh dsyk gksrk o rsOgkiklwu
rsFks R;kaphp dCtsofgokV vkgs- R;kaP;k lk{khuqlkj xV ua- 75 ;k
feGdrhyk fy¶Vph Ldhe xV ua- 90 e/;s vlysY;k foghjho:u
?ksrysyh vkgs o rh Ldhe 15&20 o”kkZaiklwu pkyw vkgs vkf.k R;k
LdheP;k ik.;kP;k ikbZiykbZups psacj xV ua- 75 P;k if'pe&mRrj
dksiÚ;kr jLR;kP;k dMsyk izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;k ?kjk'kstkjh vkgs-
ikbZiykbZups psacj vkiY;k ?kjk'kstkjh vlY;kph ckc izfroknhl ekU;
vkgs-
32- lk{khnkj dz- 2 lqj's k fye.k ;kaP;k lk{khuqlkj izfroknh dz- 1
ps ofMy laHkkth gs xkoh 'ksretwjhps fdjdksG dke djhr gksrs vkf.k
izfroknh dz- 1 xqykc gk eqacbZ ;sFks uksdjh djr gksrk o rks vyhdMsp
2&3 o”kkZaiklwu xkoh vkyk- izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh nksj[kaM
oG.;kpk O;olk; dsY;kps R;kauh d/khgh ikfgys ulY;kps R;kauh
vkiY;k lk{khr lkafxrys vkgs- R;kauh T;k eqnn~ ;kaoj lk{k uksanfoysyh
vkgs R;k eqnn~ ;kaoj izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;krQsZ dj.;kr vkysyk
myVrikl ikgrk dsoG lwpukRed iz'u fopk:u R;kauh uksanfoysyh lk{k
vlR; B: 'kdr ukgh gs y{kkr ?ks.ks egRokps vkgs- laHkkth /kksafMck
ekax gs dksroky gksrs fdaok ukgh ;kckcr ;k lk{khnkjkph myVrikl.kh
dj.;kr vkyh R;klanHkkZr ;k lk{khnkjkus dks.krhgh [kk=h'khj mRrjs fnyh

iku dz - 41
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

ukghr- ijarq gk lk{khnkj lu 1956 iklwu lu 1976 i;Zar eqacbZ ;sFks

uksdjhl gksrk o R;kuarj lu 1979 iklwu lu 1984 i;Zar >xyokMh
xkokr ljiap gksrk- laHkkth /kksfa Mck ekax gs fuf'pri.ks R;k iwohZP;k
dkGkrp dksroky gksrs vls izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaps ns[khy dFku
vkgs- R;keqGs lk{khnkj dz- 2 lqjs'k fye.k ;kaP;k ljiapi.kkP;k dkjfdnhZ
vxksnjP;k ckchafo”k;h R;kauk ri'khyokj ekfgrh vl.ks vifjgk;Z Bjr
ukgh- dksroky gs in vfr'k; dfu”B ikrGhojhy in vlY;kus dks.kR;k
o”khZ dks.k dksroky gksrs ;k lanHkkZrhy ekfgrh vofprp jk[kyh tkrs o
R;kuarj cÚ;kp dkyko/khuarj ljiap >kysY;k O;Drhl ns[khy dks.kR;k
o”khZ dks.k dksroky gksrs gh ekfgrh] vfHkys[k ikfgY;kf'kok; lkaxrk ;s.ks
v'kD;izk; vkgs- ;kp dkj.kkus lu 1976 P;k vxksnj izfroknh dks.krk
O;olk; djrk gksrs] ;k lanHkkZr tjh dkghgh lkax.;kl ;k lk{khnkjkus
vleFkZrk n'kZfoyh vlyh rjh R;kph ik'oZHkweh y{kkr ?ksrk R;kus
[kjsi.kkus mRrjs fnysyh vkgsr] vlsp R;krwu fufnZ”V gksrs- ekfgrh
ulysY;k xks”Vh lakx.;kpk vV~Vkgkl ;k lk{khnkjkus dsysyk ukgh- rlsp
oknh Hkkxksth pOgk.k ;kauh vkiyk 'kkGk lksMY;kpk nk[kyk fu- 246 oj
nk[ky dsysyk vlY;kus R;krwu fuf'pri.ks lu 1951&54 ;k
dkyko/khr oknhus ftYgk ifj”kn izkFkfed 'kkGk d.gsjh] [kaMkGk ;sFks
f'k{k.k ?ksrys vlY;kps fnlwu ;srs- R;keqGs R;klanHkkZr ;k lk{khnkjkl
tjh lwpukRed iz'u d:u oknhps f'k{k.k >xyokMh o d.gsjh ;sFks
>kysys ulY;kckcr fopkj.kk dj.;kr vkyh vlyh rjh R;klanHkkZrhy

iku dz - 42
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

myVrikl nLrkosth iqjkO;keqGs fujFkZd Bjrks- dsoG oknh Hkkxksth Jhirh

pOgk.k ;kal gk lk{khnkj ygkui.kkiklwu vksG[krks ;k dkj.kkus R;kph
oknhP;k i{kkr fugZsrqdi.ks lk{k ns.ks vlaHko vkgs vls vuqeku
dk<rk ;sow 'kdr ukgh- ;kp lk{khnkjkP;k myVriklkr izfroknhps ?kj
2&3 o”kkZaiklwu cka/kysys vkgs v'kh lwpuk izfroknh dz- 1 rs 3 rQsZ
dj.;kr vkyh gksrh o rh nkO;krhy izfroknhaP;k ?kjkps vfLrRo
dsOgkiklwu vkgs] ;k eqnn~ ;kaoj vfr'k; egRoiw.kZ Bjrs- ;k lk{khnkjkus
gh lwpuk ekU; dsyy
s h vkgs- R;keqGs izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaPks ?kj lu
1950 iklwu rsFks vfLrRokr vlY;kP;k R;kaP;k cpkoklp rsFks Nsn
tkrks-

33- oknhrQsZ lk{khnkj dz- 3 Eg.kwu izfroknh dz- 7bZ lqj's k

fye.k ;kaph lk{k uksanfo.;kr vkyh vkgs- R;kaps ofMy foB~By ek:rh
fye.k gs ewG izfroknh dz- 7 Eg.kwu nkO;kr lekfo”V dj.;kr vkys gksrs-
lk{khnkj dz- 3 lqjs'k fye.k ;kauh uksanfoysY;k lk{khuqlkj ekSts
>xyokMh ;sFks R;kaP;k xV ua- 63 o 60 v'kk feGdrh vlwu ;k nksUgh
feGdrh nkok feGdr xV ua- 75 P;k mRrjsl o if'pesl ykxwu vkgsr
vkf.k R;k R;kaP;k ekydhP;k o ofgokVhP;k feGdrh vkgsr- R;kaps
lk{khuqlkj R;kauh xV ua- 63 ;k feGdrhiSdh lqekjs ,d xwaBs tkxk lqekjs
8&10 o”kkZaiwohZ izfroknh dz- 1 xqykc ;kal foukekscnyk ize
s k[kkrj
okij.;kl fnyh gksrh o rh tkxk rs tsOgk ekxrhy rsOgk R;kauk ijr

iku dz - 43
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

|k;ph ;k rksaMh djkjkus fnyh gksrh rsFks izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh 8&10
o”kkZaiwohZ ?kj cka/kys- R;kaP;k lk{khuqlkj lu 1996 iwohZ 8&10 o”kkZaiwohZ
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh rs ?kj cka/kys vkgs- iajrq ?kjk[kkyhy tfeuhoj
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kapk dks.krkgh ekydh gDdkpk dCtk ukgh- R;kauh
oknhP;k ekydhP;k xV ua- 75 P;k dkgh Hkkxkr vfrdze.k d:u
R;kaps ?kj] 'kkSpky; o ik.;kph Vkdh ;kaps cka/kdke dsys vls ekst.khe/;s
fnlwu vkys- izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh vkiY;k dSfQ;rhr fo:n~/k
dCtkus rs ekyd cuY;kpk tks cpko lknj dsysyk vkgs rks ;k
lk{khnkjkus vekU; dsysyk vkgs- R;kf'kok; R;kaP;k lk{khuqlkj izfroknh
dz- 1 rs 3 ;kauh R;kaP;k tkxsr vFkok vU;= dksBsgh nksj[kaM oG.ks]
dsjlq.;k dj.ks] vlk O;olk; dsysyk ukgh- R;kaP;k dqVwackus 'ksr
etwjhf'kok; dks.krsgh dke dsyy
s s ukgh- izfroknh dz- 1 lqn~/kk vusd
o”kkZaiklwu eqacbZyk uksdjhl gksrk o vyhdMsp xkoh vkyk- R;kf'kok;
izfroknh dz- 1 ps ofMy laHkkth /kksfa Mck tk/ko ;kauh lqn~/kk 'ksr
etwjhf'kok; vU; dks.krsgh dke dsysys ukgh- izfroknhpk cpko dh] rs
lu 1950 P;k lqekjkl R;kaP;k feGdrhr vkys] R;kauh rsFks ?kj cka/kys o
jDde :- 500@& P;k ekscnY;kr lOgsZ ua- 5@15 o 5@16 e/khy
lqekjs 40 xqaB;kps {ks= [kjsnh dsys] gk cpko vekU; dsyy
s k vkgs- ;k
lk{khnkjkP;k lk{khuqlkj R;kpsgh Lor%ps ?kj xV ua- 60 e/;s izfroknh dz-
1 rs 3 P;k ?kjkP;k ikBhekxs cÚ;kp o”kkZaiwohZ cka/kysys vkgs o rs rsFks
jkgrkr vkf.k xV ua- 75 ;k feGdrhph ofgokV oknhf'kok; brj dks.khgh

iku dz - 44
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

dsyy
s h ukgh- ;k lk{khnkjkP;k myVriklkr xV ua- 63 ;k feGdrhpk
ewG lOgsZ uacj dk; gksrk v'kh R;kauk fopkj.kk dj.;kr vkyh- ijarq]
R;kckcr rs dks.krhgh ekfgrh nsow 'kdysys ukghr- R;kauh iq<s vls ekU;
dsys vkgs dh] xV ua- 63 ph feGdr ewGph uokckbZ fye.k ;kaP;k
[kjsnhph gksrh o xV ua- 75 gh ewG ckcw gjh fye.k ;kaP;k ekydhph
gksrh- R;kauh iq<s v'khgh ,d ekU;rk fnyh vkgs dh rs ygku
vlY;kiklwu izfroknhps ?kj rsFks vkgs- iq<s ek= R;kauh vls ekU; dsys
vkgs dh R;kosGh R;kauh uokckbZdMwu xV ua- 63 gh feGdr [kjsnh dsyh]
R;kosGsiklwu izfroknhps ?kj vfLrRokr vkgs- R;keqGs izfroknhaP;k ?kjkP;k
vfLrRokckcr ;k lk{khnkjkph lk{k nksyk;eku Bjrs- izfroknh dz- 1 rs 3
P;k fo:n~/k nkok vFkok dks.krkgh rdzkjh vtZ nk[ky dj.;kr vkysyk
ukgh] gs R;kauh myVriklkr ekU; dsys vkgs- izfroknhps ?kj
yksge&>xyokMh jLR;kP;k nf{k.ksl vkgs] vls R;kauh myVriklkr
lkafxrysys vkgs- ijarq] izfroknhps ?kj 6 xqaBs {ks=kr vkgs dk ;kckcr
dkghgh lkaxrk ;s.kkj ulY;kps R;kauh Li”V dsys vkgs- R;kauh iw<s
izfroknhaps ?kj xzkeiapk;r vfLrRokr ;s.;kP;k iwohZiklwu vkgs] gh ckc
ukdkjysyh vkgs- nkok feGdrhpk Hkkx ijrcksyhus izfroknh dz- 6 rs
8 ;kauk ns.;kps Bjys gksrs] vls nk[kfo.kkjk dkxnksi=h iqjkok lk{khnkj
nk[ky d: 'kdr ulY;kph fopkj.kk izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;krQsZ
dj.;kr vkyh gksrh- ijarq] ewGkrp gk O;ogkj rksaMh gksrk gs lk{khnkjkus
vkiY;k ljriklkrp Li”V dsys gksrs- R;keqGs dkxnksi=h iqjkO;klanHkkZrhy

iku dz - 45
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

iz'u vizLrqr Bjrks- ,danjhr ;k lk{khnkjkP;k lk{khrwu izfroknhapk

fo:n~/k dCtklanHkkZRhy cpko fln~/k gksow 'kdsy] vlk fo'oklkgZ iqjkok
U;k;ky;kleksj vk.k.;kl izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauk Eg.kkos frrds ;'k
vkysys ukgh-

34- izfroknhrQsZ lk{khnkj dz- 1 Eg.kwu izfroknh dz- 3 lkS- y{eh

xqykc tk/ko ;kaph lk{k uksanfo.;kr vkyh- R;kauh izfroknh dz- 1 xqykc
tk/ko ;kaP;krQsZ eq[kR;kj Eg.kwu vkiyh lk{k uksanfoysyh vkgs- R;kaP;k
lk{khuqlkj izfrnkO;krhy feGdr Eg.kts ekSts >xyokMh ;sFkhy xV ua-
75 o 63 iSdh lOgsZ ua- 5@15 ps {ks= 0-32 vkj o lOgsZ ua- 5@16
ps {ks= 8 vkj vls ,dw.k 40 vkj {ks= vlwu R;kaP;k prq%flesuqlkj iwosZl
xV ua- 75 iSdh o 80 vkf.k 83] nf{k.ksl xV ua- 75 iSdh tkxk]
if'pesl xV ua- 63 iSdh tkxk o mRrjsl xV ua- 60 iSdh tkxk vkgs-
lk{khnkj dz-1 y{eh tk/ko fgus vkiyh dSfQ;r o izfrnkO;kl vuql:u
ljriklkr lk{k uksanfoysyh vkgs- R;keqGs iqujko`Rrh VkG.;kdjhrk
R;krhy dFkukapk iqu:Ppkj dj.;kr ;sr ukgh- ,dw.kp frP;k lk{khuqlkj
nkO;krhy feGdr ewGph ckcw gjh fye.k ;kaph gksrh o R;k feGdrhr
izfroknh dz- 1 ps ofMy laHkkth /kksfa Mck tk/ko ;kapk lu 1950
lkykiklwu izR;{k dCtk o ofgokV gksrh- lq:okrhP;k dkGkr lu
1950 P;k njE;ku xzkeiapk;r ?kj feGdr ua- 135 P;k tkxsoj lk/ks
NIij gksrs o R;kfBdk.kh ik.;kph Vkdh o ckFk:eP;k tkxsoj nxMke/;s

iku dz - 46
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

jpwu Ugk.kh o ik.;kpk eksBk jkat.k gksrk- R;kuarj lu 1956&57 P;k

njE;ku izfroknh dz- 1 P;k ofMykauh rsFks dkSys Vkdyh o ?kj r;kj dsys-
lu 1950 lkykiklwu izfroknh ?kjkiq<hy ik.;kph Vkdh o CkkFk:epk
okij djr vkysyk vkgs- lu 1990 e/;s xzkeiapk;rh ekQZr izfroknh
dz- 1 rs 3 ;kauk tokgj ;kstusrwu izfroknhaph tquh okijrh vka?kksGhph
tkxk o ik.;kpk jkat.k ;k fBdk.kh uohu ik.;kph Vkdh o ckFk:e cka/kwu
ns.;kr vkys- R;kf'kok; lu 1950 lkykiklwu izfroknh ?kjkP;k
mRrjsdMhy {ks=kr nksj[kaM oG.;kpk O;olk; djr vkysys vkgsr-
v'kkizdkjs lk{khnkj dz- 1 y{eh tk/ko fgP;k lk{khuqlkj izfroknhaph 12
o”kkZais{kk vf/kd dkG Eg.kts lqekjs 46 o”ksZ nkok feGdrhr m?kMi.ks]
vO;kgri.ks o 'kkarrkiw.kZ fjrhus oknhph ekydh m?kMi.ks ukdk:u
dCtsofgokV vlY;kus izfroknh dz- 1 rs 3 fo:n~/k dCtkus nkok
feGdrhps ekyd >kysys vkgsr-

35- lk{khnkj dz- 1 y{ehckbZ tk/ko fgP;k myVriklkuqlkj frps

yXu fnukad 21@5@1971 jksth izfroknh dz- 1 ;kps'kh >kys o
>xyokMh xkokr R;kaP;k Lor%P;k ekydhph 'ksrhokMh ukgh gs frus ekU;
dsys vkgs- ijarq] eaqcbZ ;sFks [kkj foHkkxkr >ksiMiV~Vhr R;kaP;k [kksY;k
vkgsr gs ns[khy frus ekU; dsys vkgs- R;kf'kok; frps yXu izfroknh dz-
1 ;kps'kh lu 1971 e/;s >kys vlY;kus R;kiwohZP;k ?kVuk o
ifjfLFkrh ;kaph ekfgrh LokHkkfodi.ks izfroknh dz- 1 ;klp vl.ks uSlfxZd

iku dz - 47
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

vkgs o vls vlrkuk ns[khy izfroknh dz- 1 gk izLrqr nkO;kr lk{khnkj

Eg.kwu U;k;ky;kleksj vkysyk ukgh- okLrfod izfroknh dz- 1 gk
>xyokMh ;sFksp jkg.;kl gksrk o lk{khdkeh ;sow ns[khy 'kdr gksrk o
R;kdjhrk R;kl dks.krhgh vMp.k uOgrh gh ckc lk{khnkj dz- 1 y{eh
tk/ko fgus ekU; dsyy
s h vkgs- frus vkiY;k myVriklkr vls dcwy
dsys vkgs dh] frps lkljs nkok nk[ky dj.;kiwohZ okjys- R;kosGh frps
irh eqacbZ ;sFks uksdjhl gksrs- ijarq R;kosGh rh ns[khy irh o eqykaph
ns[kHkky dj.;klkBh eqacbZ ;sFks jkgr gksrh gh oknhph lwpuk frus vekU;
dsyh vkgs- ;k lanHkkZr oknhrQsZ fu- 262 o 271 oj vuqdzes
ernkj ;knh iqufj{k.k o”kZ 2002 o okanzs ¼iwoZ½ ;sFkhy lu 2009 ph
ernkj ;knh nk[ky dj.;kr vkyh vkgs- R;kiSdh fu- 271 P;k ;knhps
voyksdu djrk okanzs ¼iwoZ½ ;sFkhy ernkj;knhr lw;Zdkar xqykc tk/ko]
panzdkar xqykc tk/ko] lfork xqykc tk/ko o y{eh xqykc tk/ko ;kaph
ukos fnlwu ;srkr- ;k pkjgh O;Drh izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;k
dqVwackrhy O;Drh vlY;kckcr okn mifLFkr dj.;kr vkysyk ukgh-
R;keqGs ;k O;DRkhaps loZlk/kkj.k okLrO; okanzs ¼iwoZ½ ernkj la?kkr
vlY;kusp R;kaph ukos rsFkhy ernkj ;knhr vlY;kps vuqeku dk<.ks
dzeizkIr vkgs-

36- lk{khnkj dz- 1 y{eh tk/ko fgus vkiys jkgrs ?kj xV ua- 75
e/;s vlY;kps myVriklkr lkafxrys vkgs- vkiys ?kj xV ua- 75 e/;s

iku dz - 48
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

vlY;kps n'kZfo.;kdjhrk frus xzkeiapk;r 8v P;k mrkÚ;koj fHkLr

Bsoyh vkgs- ijarq fryk nk[kfo.;kr vkysY;k dks.kR;kgh 8v P;k
mrkÚ;koj xV ua- 75 pk mYys[k ulY;kpsgh frus ekU; dsys vkgs- R;k
O;frfjDr vU; dks.krkgh iqjkok izfroknh dz- 1 rs 3 ps ?kj xV ua- 75
e/;s vlY;kps n'kZfo.;kdjhrk nk[ky dsyy
s k ukgh- vfrdzfer Hkkx
lksMwu ckdh loZ ?kj xV ua- 63 e/;s vlY;kps frus ukdkjysys vkgs-
ijarq] xV ua- 63 ;k feGdrh'kh ns[khy vkiyk laaca/k vlY;kps frus
myVriklkr lkafxrys vkgs- ijar]q dk; laca/k vkgs ] gs fryk lkaxrk
vkysys ukgh- xV ua- 63 o 75 P;k feGdrhP;k 7@12 mrkÚ;koj
frps irh o lkljs ;kaph ukos ykxysyh ulY;kps frus vekU; dsyy
s s
vkgs- ijarq oLrqfLFkrh y{kkr ?ksrk izfroknh dz- 1 rs 3 ph ukos xV ua-
63 o nkok feGdr xV ua- 75 P;k 7@12 mrkÚ;koj ykxysyh ukghr-
xV ua- 75 gk dks.kR;k lOgsZ uacjpk >kyk vkgs ;k lanHkkZr fryk
fopkj.kk dj.;kr vkyh gksrh ijarq R;k lanHkkZrhy frph ekfgrh viwjh o
pwdhph vlY;kps fufnZ”V gksrs- rlsp izfroknh dz- 6 rs 8 ;kauh nkO;kr
nk[ky dsysY;k dSfQ;rhckcr izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaph rdzkj
ulY;kckcr frus myVriklkr ekU; dsys vkgs- rls mRrj frus letwu
metwu fnys vFkok cslko/ki.ks fnys ;kckcr 'akdk ?ks.;kl oko vkgs-
frus lOgsZ ua- 5@15 ;k feGdrhaoj vkiyk ekydh gDd lkafxrysyk
vkgs- ijarq ;k ekydh gDdklanHkkZr dks.krkgh nLrkosth iqjkok nk[ky
dj.;kl frus vleFkZrk n'kZfoysyh vkgs- R;kpizek.ks gk lOgsZ uacj

iku dz - 49
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

oknhus lu 1962 lkyh [kjsnh ?ksryk gksrk] ;kckcr fryk ekfgrh

fnlwu ;sr ukgh- vfrdzfer Hkkx lksMwu xV ua- 75 e/khy moZjhr {ks=
oknh o izfroknh dz- 4 o 5 ;kaP;k rkC;kr vlY;kph ckc frus
ukdkjysyh vkgs- xV ua- 75 e/kwu xsysY;k jLR;ke/;s fdrh {ks= laikfnr
>kys] ;kph fryk ekfgrh fnlwu ;sr ukgh- Hkwlaiknukph uqdlku HkjikbZ
oknhauk feGkyh gksrh] gs frus ukdkjysys vkgs- ijarq] v'kh dks.krhgh
uqdlku HkjikbZ izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauk feGkY;klanHkkZrhy dkxni=s
frP;kdMs ukghr- rlsp lu 1962 lkyP;k oknhP;k ykHkkrhy
[kjsnh[krklanHkkZr vktrkxk;r izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh oknh vFkok ckcw
gjh fye.k ;kaP;kfo:n~/k dks.krhgh dkjokbZ dsysyh ukgh] gs frus ekU;
dsysys vkgs- rlsp xV ua- 75 e/khy izfroknh dz- 4 o 5 ;kaP;k
ofgokVh lanHkkZr o R;kaP;k ykHkkrhy oknhus d:u fnysY;k
[kjsnh[krklanHkkZrgh izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh vktrkxk;r dks.krhgh
rdzkj dsysyh ukgh-

37- lk{khnkj dz- 1 y{eh tk/ko fgus vls ns[khy myVriklkr

ekU; dsys vkgs dh] frP;k lklÚ;kpk vxj irhpk O;olk; 'ksrh uOgrk]
rs 'ksretwjh djr gksrs] vls frus ekU; dsys vkgs- 'ksretwjh dj.ks o
'ksrh dj.ks ;kr ekydh gDd vl.ks vFkok ul.ks brdk cjkp eksBk
Qjd vkgs- rlsp ckFk:eps cka/kdke dj.;klkBh R;kauh xzkeiapk;rhph
ijokuxh ?ksryh uOgrh gh oknhph lwpuk frus vekU; dsyh vkgs- ijarq]

iku dz - 50
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

lnjhy ckFk:e] 'kkSpky; o ik.;kph Vkdh ;kps cka/kdke dks.kR;k

ijokuxhus o dks.kR;k vtkZuqlkj dsys ;k lanHkkZrhy dks.krkgh dkxnksi=h
iqjkok izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;krQsZ U;k;ky;kleksj nk[ky dj.;kr
vkysyk ukgh- fdacgquk nk[ky dj.;kr vkysyk fu- ua- 72] 213]
214] 250] 251] 252] 253] 254] 255] 256] 257] 224]
225 ;k dj vkdkj.kh mrkÚ;kaps voyksdu djrk R;kiSdh fu- ua- 72]
213] 214] 250] 251] 252] o 224 e/khy uewn feGdrh ekSts
duZoMh ;sFkhy fLFkr feGdrh vlY;kps n'kZforkr o mjysY;k ?kj
feGdr laHkkth /kksaMhck ekax ;kaP;k ukos vlY;kps n'kZfors- fu- 253 rs
257 o 225 ojhy dj vkdkj.kh mrkjs >xyokMh ;sFkhy
vkgsr- ,danjhr laHkkth /kksaMhck ekax ;kaP;k ukos vlysyh ?kj feGdr
ua- 516 ps dj vkdkj.kh mrkjs lu 1956&57 iklwu vlY;kps fnlrs-
ijarq R;ko:u dksBsgh gh ?kj feGdr nkok feGdr xV ua- 75 e/;s
vlY;kps fufnZ”V gksr ukgh- rlsp izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh ufou
dsyy
s s cka/kdke] ik.;kph Vkdh o 'kkSpky; ;kaps cka/kdke ns[khy
fuf'pri.ks dks.kR;k feGdrhr dsys vkgs ;kpk iqjkok ns[khy izfroknh dz-
1 rs 3 ;kauh Lo;aLQwrhZus nk[ky dsyy
s k ukgh- fdacgquk xV ua- 75 e/;s
oknhph ikbZiykbZu o psacj vlY;kph ckc [kqn~n lk{khnkj dz- 1 y{eh
tk/ko fgusgh ekU; dsyy
s h vkgs-

38- izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh lk{khnkj dz- 2 iksiV

iku dz - 51
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

fye.k ;kphns[khy lk{k fu- 202 oj uksanfoysyh vkgs o R;kP;k

lk{khuqlkj xV ua- 75 e/;s lekfo”V >kysyk lOgsZ ua- 7@3 o 7@2 ;k
R;kaP;k okMofMykftZr feGdrh vkgsr rj lOgsZ ua- 5@15 o 5@16 ;k
feGdrh ckcw gjh fye.k o uokckbZ foBw fye.k ;kaP;k ekydhP;k gksR;k-
lOgsZ ua- 7 nf{k.ksl vlwu R;kP;k mRrjsl lOgsZ ua- 5 gksrk o ;k nksUgh
lOgsZ uacjP;k e/kwu yksge&>xyokMh jLrk xsysyk vlwu ;k lk{khnkjkP;k
ekydhP;k tfeuhaiSdh lOgsZ ua- 7@2 e/khy {ks= o lOgsZ ua- 7@3 e/khy
{ks= ,df=dj.kkuqlkj oknhP;k xV ua- 75 e/;s lekfo”V >kysys
vlY;kph lk{k R;kauh uksanfoysyh vkgs- ijarq] iq<s R;kauh vls lkafxrys
vkgs dh] xV ua- 75 e/;s R;kaPkh ekydh ofgokV vkgs] mdhjMk iM
tkxk vkgs o R;k tkxspk dCtk R;kauh oknhyk d/khgh fnysyk ukgh o R;k
tkxsph xVokjh ;kstuk pwdhph >kysyh vkgs- R;kaP;k iq<hy lk{khuqlkj
izfroknh dz- 1 ps ofMy laHkkth /kksfa Mck ekax gs ekSts >xyokMh ;sFks
dksrokydh djr gksrs vkf.k xV ua- 75 iSdh ,d ,dj tkxk
jDde :-500@& P;k ekscnY;kl uokckbZ fye.k o ckcw fye.k ;kaP;k
dMwu lu 1950 lkyh [kjsnh ?ksrY;kph o R;kuqlkj R;akph izR;{k
dCtsofgokV rsFks vlY;kph vkf.k rs R;kapk nksj[kaM o dsjlq.;k dj.;kpk
O;olk; rsFks djr vlY;kps lkafxrys vkgs- cyqrns kj Eg.kwu xkodhrwu
feGkysys /kkU;] oSj.k] dMck gs laHkkth /kksfa Mck ekax&tk/ko ;sFks Bsor
gksrs v'kh ns[khy lk{k R;kauh uksanfoysyh vkgs- rlsp xV ua- 75 e/;s
R;kaph okMofMykftZr v'kh lkekbZdkrhy ekykdjhrk] [ksG.;klkBh]

iku dz - 52
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

cqpkMklkBh o ijMs] mdhjMk ;klkBh tkxk Bsoyh vlwu rh tkxk vkiY;k

rkC;kr vlY;kph lk{k uksanfoysyh vkgs- R;keqGs xV ua- 75
ph ,df=dj.kkph ;kstuk izR;{k dCtsofgokVhuqlkj o oLrqfLFkrhizek.ks
>kysyh ukgh] v'kh cktw R;kauh ekaMyh vkgs- rlsp oknh gk R;kP;k
ekoG.khpk eqyxk vlwu R;kaph ekoG.k yXu >kY;kiklwu ekSts lq:j] rk-
okbZ ;sFks jkgr gksrh o R;keqGs oknh ns[khy ekSts >xyokMh] rk-
[kaMkGk ;sFks d/khgh vkysyk uOgrk o jkgr uOgrk o vyhdMs nkok
nk[ky >kY;kiklwu R;kaps rsFks ;s.kstk.ks lq: >kys vkgs v'kh lk{k
uksanfoysyh vkgs-

39- lk{khnkj iksiV fye.k ;kauh ljriklkr uksanfoysY;k lk{khuqlkj

tks R;kapk myVrikl dj.;kr vkyk gksrk- R;kuqlkj xV ua- 75 e/;s
varHkwZr vlysys lOgsZ uacj R;kauk lkaxrk vkysys ukghr- R;akP;k xkokr
xV;kstuk dsOgk dk;kZfUor >kyh gs R;kauk lkaxrk vkysys ukgh- xV ua-
75 P;k mrkÚ;kr R;kaps uko ukgh o vkiys uko ykxysys ulY;kcn~ny
R;kauh dqBsgh dks.krkgh vtZ] izdj.k dsyy
s s ukgh- R;k O;frfjDr R;kapk
HkkÅ xqykc ek:rh fye.k ;kphns[khy nkok feGdrhps mrkÚ;kr uksan]
uko ukgh- ljriklkr R;kauh T;k mdhjMkiM Hkkxkckcr lk{k fnyh R;kph
ns[khy uksan 7@12 P;k mrkÚ;kr fnlwu ;sr ukgh- rlsp xV;kstuk
pwdhph >kyh vlY;kpk R;kapk tks vk{ksi vkgs R;klanHkkZrgh R;kauh dqBsgh
rdzkj dsysyh ukgh] vls R;kauh myVriklkr ekU; dsysys vkgs- ,danjhr

iku dz - 53
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

xV ua- 75 ;k nkok feGdrhr mdhjMk iM {ks= vlY;kckcr izFkep ;k

lk{khnkjkus U;k;ky;kleksj lk{k uksanfoysyh vkgs o r'kh cktw [kqn~n
lk{khnkj dz- 1 y{eh tk/ko fgus ns[khy vkiY;k lk{khr ekaMysyh ukgh-
laHkkth ekax] ckcw fye.k o uokckbZ fye.k ;kaP;krhy [kjsnhpk O;ogkj
okLrokr >kyk gksrk fdaok ukgh ;kph dks.krhgh dkxnksi=h 'kgkfu'kk dsyh
ulY;kph lk{k lk{khnkj dz- 2 iksiV fye.k ;kauh myVriklkr uksanfoyh-
R;keqGs ;k lanHkkZrhy lk{k dsoG R;kauh izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;k
lkax.;ko:u uksanfoyh vlY;kps vuqeku dk<.ks dzeizkIr vkgs- iq<s
R;kauh vls ekU; dsys vkgs dh] oknhps ukokph uksan ekydh gDdkeqGs
mrkÚ;koj >kysyh vkgs- oknhps uko mrkÚ;koj ykxY;klanHkkZr R;kauh
dks.krhgh rdzkj dsysyh ukgh- R;kaph Lor%ph tUerkjh[k fnukad
5@8@1953 v'kh vkgs- R;keqGs lu 1950 vFkok 1957 lkyh nkok
feGdrh lanHkkZr ts dfFkr O;ogkj ?kMys R;kaph ekfgrh ;k
lk{khnkjkl ;ksX;izdkjs vl.;kps dks.krsgh dkj.k fnlwu ;sr ukgh-
izfroknhus d/kh ?kj cka/kys gs ns[khy R;kauk lkaxrk vkysys ukgh-
R;kpizek.ks R;kauh tjh ljriklkr izfroknh dz- 1 rs 3 nkok feGdrhr
'ksrh djr vlY;kckcrph lk{k uksanfoyh vlyh rjh [kqn~n lk{khnkj dz-
1 y{eh tk/ko fgus vkiys irh o lkljs 'ksrh djr uOgrs rj 'ksretwjh
djr gksrs vls lkafxrys vlY;kus R;k lanHkkZrhy lk{khnkj dz- 2 iksiV
fye.k ;kaph lk{k vlR; Bjrs-

iku dz - 54
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

40- ,danjhr ojhy fo'ys”k.k fopkjkr ?ksrk nkok feGdrhr vkiys

/kj dsOgkiklwu vkgs vFkok nkok feGdrhoj vkiyk ekydhgDd vkgs
fdaok ukgh o vlY;kl rks dks.kR;kizdkjs vkgs gs nk[kfo.;kdjhrk
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh dsoG rksaMh Lo:ikpk iqjkok U;k;ky;kleksj
lknj dsyy
s k vkgs- R;kf'kok; fu- 248 oj laHkkth /kksaMhck tk/ko ;kauh
iSls HkjY;kP;k dkgh ikoR;k nk[ky dsysY;k vkgsr o R;k lu
1987&88 o 1989&90 ;k dkGkdjhrk vkgsr- rlsp fu- 216 oj
ns[khy dkgh dj HkjY;kP;k ikoR;k nk[ky dsysY;k vkgsr R;k lu
1983&84 rs lu 2008&2009 i;ZarP;k dkyko/khdjhrk nk[ky
dsysY;k vkgsr- ijarq] ;k ikoR;kao:u laHkkth /kksaMhck ekax ;kauh vFkok
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh ekydh gDdkus lacaf/kr dj Hkjys vls fufnZ”V
gksr ukgh- v'kk izdkjP;k ikoR;kaph jDde gLrs ns[khy vnk
dj.;kr ;srs o R;kuqlkj dj HkjY;kph ikorh R;kaps ukos iznku dsyh
tkrs- R;keqGs ikoR;kaP;k Lo:ikrhy iqjkok izfroknh dz- 1 rs 3 ;kapk
nkok feGdrhojhy ekydh gDd fln~/k d: 'kdr ukgh- izfroknh dz- 1
rs 3 gs lu 1956&57 iklwu nkok feGdrhr ?kj cka/kwu jkgr
vlY;kpk rksaMh iqjkok dks.kR;kgh izdkjP;k nLrkosth iqjkO;kus lcGi.ks
fln~/k dj.;kr vkysyk ukgh-

41- myVi{kh oknhus nkok feGdrhl vkiyk ekydh gDd

dkxnksi=h iqjkO;kfu'kh tls dh [kjsnh[krkus] Hkwlaiknu dk;Zokgh >kY;kus]

iku dz - 55
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

ikbZiykbZu Vkd.;kus o brj ekxkZus osGksosGh fln~/k dsyy

s h vkgs- fofo/k
ljdkjh [kkR;kauh ns[khy oknh gkp nkok feGdrhpk ekyd vlY;kps
fnlwu ;sr vlY;kus R;kaP;k ykHkkr vkns'k dsysys vkgsr fdaok Hkwlaiknu
ekscnyk ns[khy R;kl vnk dsysyk vkgs- nkok feGdrhps 23 vkj {ks=
ns[khy oknhus vkiY;k ekydh gDdkP;k v[kR;kjhr izfroknh dz- 4] 5
o v'kksd y{e.k fye.k ;kauk rcnhy dsysys vkgs- rlsp oknhps
lk{khnkj dz- 3 lqjs'k fye.k ;kauh ns[khy izfroknh dz- 6 rs 8 ;kaP;k
orhus lk{k nsrkuk oknhus ekaMysyh cktw mpywu /kjysyh vkgs o oknhl
lkgk¸; dsyy
s s vkgs- R;keqGs nkok feGdrhojhy vkiyk dk;ns'khj
ekydh gDd fln~/k dj.;kr oknh ;'kLoh >kysyk vkgs vls dk;ns'khj
vuqeku dk<.ks dzeizkIr Bjrs-

42- ojhy fo'ys”k.kkvarh ;krhy izfroknh dz- 1 rs 3 gs ek= nkok

feGdrhoj R;kapk fo:n~/k dCtk fln~/k gks.;kP;k n`”Vhus nkok feGdrhP;k
[kÚ;k[kqÚ;k ekydkpk ekydh gDd ukdk:u m?kMi.ks] vO;kgri.ks frpk
rkcsdCtk vkiY;kdMs jk[kwu R;kuqlkj oknhph ekydh m?kMi.ks
ukdkj.;kP;k n`”Vhus ikÅys mpyyh o d`R;s dsyh] vlk Bksl iqjkok o
r'kh R;kaph ekufldrk vlY;kckcrpk iqjkok U;k;ky;kleksj nk[ky
dj.;kl vi;'kh Bjysys vkgsr] vls vuqeku dk<.ks dzeizkIr Bjrs- lnj
dCtklanHkkZrhy izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh nk[ky dsysyk iqjkok Li”Vi.ks
R;kaPkk nkok feGdrhojhy fo:n~/k gDdkpk dCtk fln~/k dj.;kl l{ke

iku dz - 56
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

Bjr ukgh- rlsp [kjsnhus izfroknh dz- 1 rs 3 gs nkok feGdrhP;k

mRrjsdMhy Hkkxkps ekyd cuY;kpsgh fln~/k >kysys ukgh- v'kk
ifjfLFkrhr izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh vkiyk dfFkr ekydh gDd fln~/k
dsyy
s k ulY;kus oknh o izfroknh dz- 6 rs 8 ;kaps dFku o ,desdkal
iwjd v'kh lk{k dh izfroknh dz- 1 rs 3 gs laerhus izfroknh dz- 6 rs 8
;kaP;k xV ua- 63 ;k feGdrhr ?kj cka/kwu jgkr gksrs vls eku.;kl
fuf'prp oko vkgs- vls vlrk fo:n~/k dCtk ekx.;kiwohZ izfroknh dz-
1 rs 3 ;kauh izFker% laerhpk dCtk R;kxus vko';d gksrs- R;kauh v'kh
dks.krhgh d`rh dsY;kpk iqjkok nk[ky dsysyk ukgh- vkiyk laca/k xV ua-
63 ;k feGdrh'kh vlY;kps lk{khnkj dz- 1 y{eh tk/ko fgus lkafxrysp
vkgs- rks laca/k dlk vkgs gs frus Li”V dj.;klgh vleFkZrk n'kZoyh
vkgs- R;keqGs oknhrQsZ nk[ky dj.;kr vkysY;k 'kjQqfUulkk fo- ek:rh
l[kkjke dkGs] 2001&egk-ykW-tuZy&4&772 ;k U;k;fuokM~;kuqlkj
izfroknhpk dfFkr fo:n~/k dCtk fln~/k gksow 'kdr ukgh- R;kpizek.ks
Mh-,u- osadVjk;Iik fo- dukZVd jkT;] ,-vk;-vkj- 1997 ,l-
lh-2930 - lcc eqnn~ k dz- 1 pk fu”d”kZ gksdkjkFkhZ o eqnn~ k dz- 4 o
5 ps fu”d”kZ udkjkFkhZ fu?krkr-
eq n ~ n k dz - 2] 3] 6 o 7 djhrk %
43- oknhP;k dFkukuqlkj izfroknhaP;k ?kjkpk dkgh Hkkx ik.;kph
Vkdh] ckFk:e ;kps cka/kdke vfrdzfer vlwu oknhus dsysY;k nkok
feGdrhP;k ekst.khe/;s nkok feGdrhr lqekjs 74 pkS- eh- ps vfrdze.k

iku dz - 57
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

>kY;kps fufnZ”V >kysys vkgs o R;kuqlkj R;kauh vkiyh lk{k uksanfoysyh

vkgs- rlsp fu- 195 oj nkok feGdrhP;k ekst.khpk udk'kk nk[ky
dsysyk vkgs- fu- 183 oj ekst.kh jftLVj ua- 37 pk udk'kk nk[ky
dj.;kr vkysyk vkgs- ;k udk'kkps voyksdu djrk izfroknh dz- 1 rs
3 ;kaph ?kj feGdr ewyr% xV ua- 63 ;k feGdrhr vlY;kps fufnZ”V
gksrs o R;krhy fgjO;k jaxkus n'kZfoysys vfrdzfer {ks= ek= xV ua-
75 ;k feGdrhr vlY;kps n'kZfo.;kr vkysys vkgs- gs vfrdzfer {ks=
0-74 pkS- eh- brds n'kZfo.;kr vkysys vkgs- v'kk ifjfLFkrhr izfroknh
dz- 1 rs 3 ;kaps dFku dh] R;kauh cka/kysys ?kj gs xV ua- 75 e/;s vlwu
xV ua- 63 ;k feGdrhr ukgh gs fo/kku vlR; Bjrs- xV ua- 75 ph
dk;ns'khj ekydh oknhph vkgs- lk{khnkj dz- 1 y{eh tk/ko fgP;k
lk{khuqlkj lu 1990 P;k lqekjkl tokgj ;kstusuqlkj R;kauh ik.;kph
Vkdh] 'kkSpky; o ckFk:eps cka/kdke dsysys vkgs- R;keqGs rs fuf'pri.ks
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kaP;k ykHkkr fo:n~/k dCtk fuekZ.k d: 'kdr
ukgh- lcc ;k ik'oZHkwehoj dj.;kr vkysyh ekst.kh y{kkr ?ksrk
ekst.khnkj e;r >kY;kus rks rikl.;kr vkysyk ukgh- iajrq ;k ekst.khoj
izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh fuerkuk ekst.kh d:u feGkoh] ;kdjhrk
dks.krhgh dk;Zokgh dsysyh uOgrh] gs y{kkr ?ksrys ikfgts- R;keqGs
dj.;kr vkysyh ekst.kh o nk[ky dj.;kr vkysyk ekst.kh udk'kk ;koj
fHkLr jk[k.ks vko';d Bjrs- izfroknharQsZ nk[ky dj.;kr vkysY;k
dkf'kukFk fpa/kwth 'kkL=h fo- gfjHkkÅ uFkwth ckouFkMs] 2004¼2½ egk-ykW-

iku dz - 58
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

tuZy 722 e/khy rRo ;k dkj.kkLro ;sFks ykxw imr ukgh- ijarq]
oknhrQsZ Jherh ykyrwe.kh eksgarh fo- ifgys vfrfjDr ftYgk U;k;k/kh'k]
dVd] ,-vk;-vkj- 1996 vksjhlk 141 o gjHktu flax fo- Jherh
'kdaqryk nsoh 'kekZ] ,-vk;-vkj- 1976 fnYyh 175 nk[ky dj.;kr
vkys vlwu R;kuqlkj izLrqr nkO;kr nk[ky vlysys ekst.kh udk'ks
iqjkO;kpk Hkkx Eg.kwu okprk ;srhy- lcc oknhus vko';d rh dk;Zokgh
d:u nkok feGdrhr izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh 74 pkS- eh- {ks=kr
vfrdze.k dsY;kps fln~/k dsyy
s s vkgs vlk fu”d”kZ dk<.ks dzeizkIr Bjrs-
lcc eqnn~ k dz- 2 pk fu”d”kZ gksdkjkFkhZ fu?krks o R;kuqlkj oknhP;k
nkO;krhy ekx.;k ekU; dj.;kr ;srkr- R;kpizek.ks eqnn~ k dz- 3 pk
fu”d”kZ gksdkjkFkhZ o eqnn~ k dz- 6 pk fu”d”kZ udkjkFkhZ dk<.;kr ;srkr-
[kkyhyizek.sk vafre vkns'k ikfjr dj.;kr ;srkr-
vkns ' k

1- nkok [kpkZlg eatwj dj.;kr ;srks-

2- izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh fu- 183 ojhy eks- j- ua- 37 P;k
udk'kkr n'kZfoY;kizek.ks nkok feGdr xV ua- 75 e/khy izfroknh dz- 1
rs 3 ;kauh dsysys ik.;kph Vkdh] ckFk:e o ?kjkP;k cka/kdkekpk ,dw.k
74 pkS- eh- pk vfrdzfer Hkkx dk<wu Vkdwu R;k[kkyhy tkxspk izR;{k]
[kqyk o 'kkarrke; dCtk oknhl U;k;fu.kZ;kP;k rkj[ksiklwu pkj
efgU;kaP;k dkyko/khr |kok-

iku dz - 59
U;k;fu.kZ ; fu-fn- eq - dz - 66@1996

3- izfroknh dz- 1 rs 3 ;kauh nkok feGdr xV ua- 75 e/khy

oknhP;k 'kkarrke; dCts ofgokVhl dks.kR;kgh izdkjs gjdr] vMFkGk
d: u;s] v'kh fujarjph rkdhn R;kauk ns.;kr ;srs-
4- eks-j-ua- 37 pk udk'kk gqdweukE;kpk Hkkx let.;kr ;kok-

;s.ksie
z k.ks gqdweukEkk dj.;kr ;kok-

fnuka d % 31@01@ 2 0 12 ¼ :- m- ekyo.kdj ½

[ka MkGk- fnok.kh U;k;k/kh'k d- Lrj]
[ka M kGk-

iku dz - 60