SEMBOLLER

NASIL OKUNUR?
Kesimli Sembol Okıımo Uehberi

Z £ E M û Yaym
 Y A P I-E N D İS T R İ M E R K E Z İ
Y E M Y ay ın - 2 0 0

Sem boller Nasıl O kunur'?

Kesimli Sem bol Okumu R ehberi
( ilare Gibson
ö z g ü n Basım : llo ır To R ead S\7nbols, Ivy P ress, 2 0 0 0

Ç eviren: C em Alpuıı
Heduksiynn: V olkan A lm aca

Yayın Yönetm eni: Gülçiıı İpek

Yayın Sorum lusu: Mesut K aya
k ita p Ed itörü : B ah ar D emirlıaıı
Grafik l y g ıd am a: k e m a l k a r a

Birinci B atk ı: Mayıs 2 0 1 3

ISBN: 9 7 8 - 9 0 4 4 - 7 5 7 - 7 7 - 5

© (m etin ) C lare G ihson. 2 0 0 0

© (ta s a rım ) Ivv P re ts Lim ited. 2 0 0 0
© Y a p ı-E n d ü stri Merkezi A .Ş ., 2 0 1 2

Bıı kituhm T ü rk çe baskısının lıer hakkı -»aklı

olup, tüm ünün ya da bölüm lerinin fotokopi,
ofset, tekbir ya da başka yollarla çoğaltılm adı
an cak Y ap ı-E n d ü stri M erkezi A .Ş.'niıı.
yazarın ve çevirm enin yazılı onayıyla olabilir.

YEM Yayın (Y a p ı-E n d ü s tri Merkezi Y ayınları)

Fu lya Malı. Yeşilçim en Sok. No: 1 2 / 4 3 0
3 4 3 0 4 Fu lya/İstan b u l
T el: 0 2 1 2 2 6 0 7 0 7 0 F a k s : 0 2 1 2 2 6 6 7 0 10
Sertifika No: 1 2 3 7 0
e-p o sta : yem yayiii@ y cm .n et
w eb: w ww .yem .net

Ç in'de basılm ıştır.

Ivy Press baskısında:

Y aratıcı Y ö n etm en : P e te r B rid gcw ater
Yayıncı: Jasoıı I l o o k
Y ayın Y önetm eni: C aroliııe E arle
San al Y önetm eni: Miciınel YYlıitehrad
T a sa rın ı: JC L u ııa u a y
G örselleştirm e: Jo h n Fow ler
G örsel Y ö n etm en : k a ıie G reenw ood
 Başlangıç 0

S em b oller ve Sem bolizm !i

Sembollerin Grameri 20

İÇ İN D E K İL E R sem bo l l er

Afrika 50
Amerika 72
Asya '*(>
Avrupa 102
Okyanusya 230

Sözliik 240
K aynakça 250
Dizin 252
Teşekkür 250
 H epim iz sa n a lın duyusal ve estrtik olarak çek ici la le lik -
lerinden zevk a la b iliriz ; ay rıea hepim iz san atın b ü y ü le-
y ici, haz verici, sarsıcı ve yanı sıra b u n a ltıc ı, şok edici ve
tik sin d irici gü eiiııii tecrü b e etm işizd ir. Ancak b ir sanal
eserinin yüzeyinin altın d a y a ta n a b a k m a d ık ça ve İni volla
neye b a k m a k ta oldnğnm ızn a n la m a d ık ça , göreceğiniz
şey b ir resm in a n c a k k ü çü k b ir kısım d ır. Z ira sanal d aha
çok sem b o ller yoluyla iletişim e g eçer ve lıer sem bol b aşk a
b ir şevi tem sil eder.

ip u ç la rın ı y a k a la m a k ve sa n a tçıla rın resim lerind e ve el

v a p ın ıı n esn elerin d e ko d lad ık ları sem bolik k a y n ak lar
arasın d a b a ğ la n tı k u rm a k , an ıştırm aların ve gizli a n la m -
ların o zengin (liv arın a a ç a c a k tır gözlerinizi. Z ira sem b o -
lizm in kad im gü cü nd en y a ra rla n a ra k lıeııı san atçı lıeııı
izleyen , insan ru hun un en derin lerine inebilm ek için,
sa n a tsa l ü retim a ra ç la rı ve kü ltü rel u zlaşan ların g e lin liğ i
k ısıtla m a la rın çok ö tesin e seyahat etm e olanağı bulur.

Bu k ita p ta k i sem b o lik im geler sırasıyla kutsal sem b oller,

kim lik sem b o lleri, sem b o lik sistem ler ve bazı örneklerd e
de alegorik sem b o ller b a şlık la rı altın d a, lıeııı leıııalik
lıeııı de c.oğrafi o larak düzenlendi. !Nc ki bazı sem bollerin
b u sın ırla rı a şm a sı, d olay ısıy la da b ird en fazla kalegorid e
v er a lın a sı - in s a n b ilin cin in ve k ü ltü rü n ü n k a rm a ş ık lı-
ğın ın b ir d elili o la r a k - d ik k a t çek icid ir.

6
Bazı s <m i i I >olloi'iıı —örneğ in renk lerin va ila lıazı k u şlar ve A n n e ve ç o c u k
M o rv e ın V*m v<j
h ay v an ların temsil ettiği n ite lik le rin - pek de a çık la m a y a Çoc-iık p u r l ıe s i
ih tiyacı y o k tu r, zira la m la ra içgüdüsel düzlem de tepki ılo ğ rif n ıılık
vc doğum un
v eririz. I h ık ik aten de p sik an alist Sig ım m d Kremi ve C ari
k u l l a n d ı ğ ı k a ilim
CusOıv .Iııng’ım çığ ır açıeı ça lışm a la rı ışığında İliliyoruz lıir u c l c ı ı e ğ c a ııııc
ki, iıısaıı zilini sem b o llerle d üşünm ek ve iletişim k u rm ak v e ı n r ı ı k ta s v ir i y l e
ııy ı ı ıa k la d ı r .
üzere d o n a n m ıştır ve sem b o llerin , özellikle de a rk e tip le riıı
D o la y ıs ıy la
dili zam an ve uzaııu a şar. O n ed en le, elinizd eki k itap ta H ır i s ti y a n
göreceğiniz b irço k sa n a l eseri ve o n larla b ağ lan tılı o larak k ııt s i y r li n i n ılıniıı
b i r ifa d e s i o ld u ğ u
ta n ış ıla n b irço k sem bo lik d etay , sem bo lizm in gerçek ten
k a d a r a v ın z a m a n d a
de kad im ve evrensel b ir dil olduğunu k a n ıtla m a k la d ır. a r k e l ij ı s e l lıir
in iğ e d ir .

B u n u n la b e ra b e r, yeryüzü nd e fa rk lı u y g a rlık lar, in a n çla r,

to p lu lu k la r ve k ü ltü rle r o rta y a çık ıp gelişm iş, b o y lere
h er b iri, ku tsal k a v ra m la rı, bireysel ve k o lek lil
kim lik lerin fark lı y ö n lerin i, sovııl teorileri ve
fikirleri tasvir ve ifad e etm ek volııvla k en d i-
sine ait sem b o lik b ir kelim e d ağarcığı g eliş-
tirm iştir. Bıı kitap sem bo llerin g ram erin i ve
sem bo lizm i, her d önem den ve kıtad an bir
dizi m u hteşem sa n a t eserin e referan sla ö zet-
leyerek, ( İs r a r 5 ’ild e ’ııı sözleriyle, san atın
nasıl “ aynı and a lıem yüzey lıen ı de sem b o l”
olduğunu büyüleyici b ir şek ild e k a v ra m a m ız ı
sa ğ la m a k ta d ır.

İİ\ş i a m ;iç 7
SEMBOM î SR ve SEMBOLİZM
l v n ru bkz. “ İnsan sem bolleştirm e oğilim iyle nesneleri ve form ları
K j i i v . M jy fii !41

V ^ t l r a s i i . hii\(a İT*7
bilinçsizce sem bollere d ö n iişliirü r... ve b en i dini in a n cın -
da lıeııı de, görsel sanalın d a onları ifade ed er” di ve yazm ış
\niela Jaffe . İn s a n v e S e m b o lle r i ( 1<)(>-+) adlı kil ab ın d a: lıor
k ıtad an tarihöncesi kaya sanatının doğruladığı b ir gözlem -
d ir bu. Bu kadim im geler sadece hayvan lar, el izleri gibi
lam dık lorınlarla dolu değildir, zira biliyoruz k i dalıa Son-
raki kü ltü rler bu im gelere sem bolik a n la m la r yüklem iştir.
Ö yleyse insanoğlu belki de "‘av büyüsü” sem bollerini k u t-
sal sem bollere, k im lik sem -
bollerine ve dünya genelinde
b irço k farklı sanatsal geleııe-
ğiıı de dahil olduğu sem bolik
sistem lere d önüştürerek her
zam an çevresindeki v arlık -
lardan sem boller y a ra tm ışın .

H a y a t ağa c ı
A sitlim le I InyvMiı O y k iile r i
k itııb ıiK İn k i İm re s in i
- 1 3 . y ü z y ıl a a il b i r İ n g iliz c e
te z h ip ti y a z m a - b a y a t a ğ a c ı n a
u u ıo n ıiş iki g ü v e r c i n i ıs ır a n b ir
cifi f a ıt t a s li k y a r a t ı ğ ı t a s v i r
e rle r. B u ııp a ğ a ç l a r k o z m ik
v a r o l u ş ile y a ş ım ı v e ö ln r m in
e b e d i d ö n g ü s ü n ü n ev ren seJ
s e m b o lle r id i r.

S M'.MBOEI ER tr S E M B O L İZ M
A ğaç
Yaprak döken ağaçlar her yıl düzenli olarak
sürgün verip yapraklarını dök lükleri için
b ayat döngüsünü lenısil ederken, daim a
yeşil kalan ağ açlar ölümsüzlüğü sem bolize
eder. Bazı kü ltürler kozmik b ir ağaç
(İskandinav m itolojisindeki Yggdrasil ağacı
gibi) tasavvur etm iştir. Soy ağ açlan ise
devam lılığı tem sil ecîer; İm aile şeceresi de
olabilir, ku tsal veya ezoterik bir kavram da.
G em i
Bu sem bolik görselleştirm e örneği hayat
akışını I»ir yolculuk olarak resm eder. Bu
nedenle alegorik resim lerde gem i sık sık
ruhun tek n esi -y a n i b e d e n - ya da hayat,
su ların d a yolculuk eden b ir taşıt olarak
sem bolize edilm iştir. Bu nd an b a şk a
İb ristiv a iı kilisesi ni de tem sil edebilir.
C ad ı
Ju n g cıı teoriye göre insanoğlu nu n k o lek tif
bilinçclışı, tarilıten de coğrafyadan da
bağım sız ark etipsel sem bollerle doludur.
Bunların arasınd a genelde yaşlı bir kadın
o larak tasavvu r edilen ('a d ı da vardır;
k ara büyü san atın ın bu kötü kalpli u stası,
gücünü kendi gibi şevtaııi varlıkların
yardım ıyla kötü cü l am a çla r için ku llan ır.
K are
Şek iller sa n a tta sık sık sem bolik ve alegorik
an lam lar taşır. Ö rneğin kare sağlam lık ve
durağanlık hissi verdiği için Dünya yı ve
m addeyi tem sil eder. A yrıca, dört kenarı
olduğu için an a yön leri, elem entleri ve
m evsim leri de a n ıştırab ilir.
 Kozmos ve
Doğal Dünya
Aynca bkz. H er giiıı verilen h a y a tta kalına m ü cad elesi ilk al a l a n -
Ua, sayfa 55
ınızın en önem li uğraşı olduğu için k ay a sa n a lın d a av
Güııeş kachin as ı,
savla 77 sa h n elerin e s ık ç a ra stla n ır. İnsan oğlunu n so n rak i süreçte
g ö çeb e a v e ı-lo p la y ıe ılık la n yerleşik la n ın d üzenine g e ç i-
şi de gelişen san al fo rm la rın a ayııı şek ild e y a n sım ıştır.
Ö rneğin güneş de sıı da ekin lerin b a şa rılı lıir şek ild e g eliş-
m esi için h ay ali ö n em e sa h ip ti; ne var ki y ı ll ı k gü neş ışığı
ve yağış m ik la n her z am an en uygun seviyede o lm u y o r-
du. Bu gibi d oğal g ü çle ri a n la m a ve k o n tro l etm e arzusu
o n ların ku tsal v a rlık la r ya da fen o m en ler o la ra k g ö rse l-
leştirilm esin e ve k u tsa l san alın ilk ö rn ek lerin d e görülen
sem bo lik tem sillere yol a ç tı.

G ü neş s u reti
G iiııcş diskinin
insan yüzü olarak
slilize edilm iş sııreli.
güneşin., arabasıyla
seyahat edebilen
laıırısal b ir varlık
olduğu kadim
inancını yan sıiır.
Ihı güneş sureli
1 8 1 7 de yapılm ış
İtalyan tören
ara b a sı “ Mısırlı 'ııııı
tekerleği için
biçim lendirilm iş
bir rölyeftir.

10 f v e S E MB OL İ Z M
G eyik
G eyik, an tilop , yab an sığırı, bizon ve
(liğo r av h ayvanları (türlerin doğası
Y aygınlıklarına b ağla lir) Paleolilik
dönem de yiyecek o larak resm edilm iştir,
k ay a san atın d aki görünüm leri “av
büyüsıVhıü ya da b u liir tasvirlerin sihirli
b ir şekild e gerçeğe dönüşeceği umudunu
sem bolize eder.
Su
N A A A A A A /
Düzenli yağ ışlar ya da ııeb ir taşkın ları
toprağın verim liliği açısınd an son derece
önem lidir. K ıyılarda yaşa y a n la r b a v a lla
kalm ak içiıı denize bağımlıydı:, dolayısıyla,
örnekteki gib i, Akdeniz kü ltürlerinde
görülen stilize dalga tem silleri verim liliği
ifade edivordıı.
G ü neş ara b a s ı
k u tsal sem bollerle düşünm e gidiştikçe,
güneşin lıer gün b ir a ra ç la gökyüzünü
k a ted iğ i tasavvu r edilir. Antik M ısırlılar
bııııu bir güneş tekn esi olarak resm ederken,
diğer kültürler. I liııdıı güneş tan rısı Sıırya
örneğinde görüldüğü gibi, b ir a t ya da
savaş ara b a sı olarak lıayal etm iştir.
M ıs ır ve b u ğday
m
Yiyecek ek in ler yaşam ak için onlara
bağım lı olan insanların san atın d a sık sık
tem sil ed ilm iştir. Ö rneğin m ısır ve buğday
Antik Y u ııaıı. M ısır ve Koıtıa san atın d a
yaşam sem bolleri olarak göze ç arp arlar;
tarım tan rıların ı sim gelem ek üzere başak ve
dem et şeklinde resm edildikleri görülür.
Sİ M B O U ). R v e M ' > i B O I . î Z \ ] 7 /

A y rıc a bkz.
Zt‘iıs/J tip ile r,
sn y Iji 165
Mi udu T rim u rti,
say l'ii 1 0 4 -5
U Mt S Oî . t . r . H
Kozmolojiler ve
Kutsal Varlıklar
İlk zam anlarda göksel cisim ler, doğal fenom enler, yervii-
ziiııdeki yaşam ve tanrısal varlıklar arasında kurulan
bağlantılar zam anla gelişerek ayrıntılı kozm olojiler, m itolo-
jiler ve panteonlar haline gelir, ö rn e ğ in Kuzey A m erika’da,
oranın yerel canlıları yaratıcı tanrılar ya da kültürel ka lıra-
m aıılar olarak inıgelem ııiştir. Avustralya A borjiıı sanatında
ise D iiş-zanıanı dünyayı yaratan güçlere ilişkin karm aşık
düşler betimlenil-. Panteonlara gelince, I liııdıı tanrı ve ta n rı-
çalarına bugiiıı lıâlâ tapuulsa
da, tarihsel olarak en etkili
olanı herhalde G reko-R om en
panteonudur. Ve uyumsuz -
hıklarına rağm en (çoğunlukla
farklı ilkelerin bağdaşı ırıhııası
sonucu), fark lı panteonlard an
b irbirin e benzer tiple ilah-
ların sem bolleri ve özellikleri
arasındaki tem el benzerlikler
çoğu kez dikkat çekicidir
G ö ks e l ta h t
F ra n s ız sa n a tçı .leaıı \ııg ııs te
D o ın in in ııe lııg rn s i l i n la lıln s n
J ii/jilc r ve Thal.is'u• ( l i t l I
J ü p ite r in ta h tın ın a ltın ı b u lu tla r
k a p la m a k ta d ır . A k lıille ııs un
a nn e si i i ı e t i s j o ğ lu n u n
i y iliğ i a d ın a Prova S avaşı ıı<ı
m ü d a h a le e tm e si iç in , In ım lu n ıı
en lı iiy iiğ ü ( Ir e k o - lto m e ıı
g ö k ta n rıs ı Z e u s / . liip ilr r r
y a lv a r ır k e n re s m e d il m is i ir.
- I M I U ' I I/.M
 CG?- T -
B u lu tla r
Bulullar sanatta belimlendiğinde basitçe
yağışı ve Bolluğu sembolize eder. Ne ki
gözle görülür ama (‘İle t ululamaz olmaları
bulutlara gizemli bir bava verir; sürekli
değişim halindedirler; arkaları uda kini
örtü]) gizlerler, ama bazen de o görkemli
güneşe yol verirler. O nedenle tanrısal
tahtları, araçları ve hatta gizlenme
yollarını sembolize ederler.
K ır k u rd u
Kır kurdu Kuzey Amerika geleneğinde
ikircikli tepkiler uyandırır. Zira bazı yerli
Amerika kültürlerinde bu hayvan kozmik
yaratılış rolüne layık görülüp, ayrıca bir
kültür kahramanı sayılır; buna karşın
diğer kültürler oıııı
lıilekâr bir figür
olarak görür. Yerli
Amerikan sanalı
kır kurduna tüm
halleriyle değinir.
((((DB))))
mm
Ö rü m c e k
Örümceğin görünüşte silıiıli bir kabiliyetle
voktaıı güzel bir ağ örmesi huşu
uyandırır. Bu nedenle bazı kültürler ağı
kozmosla, örümceği de kozmik yaratılışla
özdeşleştirmiştir: Örneğin Kızılderili
Navaholar aynı zamanda Navalıo
kadınlarına örme sanatını da öğreten bir
Örümcek Kadın dan bahsederler.
T rim u rti
Sanatsal temsillerinde sık sık iç içe
geçmiş iiç kafayla sembolize edilen
Trinuırfi. I lindu tanrıları üçlüsü Brahma
(“Yaratıcı”). Vişmı (“Koruyucu”) ve
Şi vahini (“Yok edici”) birleşmesinden
oluşur. Bunlar birlikte doğum, yaşam
ve ölümün evrensel ve birbiriyle ilişkili
ilkelerini temsil ederler.
■Sr. M B O L i . K lî Ne S F. M B O Ü 7. \ i 13
 Sosyal Sembolizm ve
Sembolik Sistemler
Ayrıca bkz. T o p lu m la r «•(ili.'jlikço. sem bolizm ve s.uıat k a rışım ı da
T a ç , siiyf îi 2 I
V ü c u t s a n a l ı,
sosyal kim liğin n itelik lerin i a k ta rm a k üzere ıla lıa çok
sa v la >11 k u lla n ılır o lm uştur. Ö rneğin lıelirli lıir kavim ya da
grıılm tem sil eden sen ılıollcrin sergilen m esiyle k o le k tif
kim lik işaret ed ilm iştir. Belirli sem b o ller zam an la en üst
sosyal o to riteri g ö sterir olım ış ve yön eticilere a y rılm ıştır,
v1111k M ısır lıirılro g lilleri gibi eski yazı sistem lerin d e, k a -
yıt tu tm ak ve iletişim k u rm ak
üzere bazı sem b o lik sistem ler
g e liştirilm iş, ka v ra m la rı ifad e
etm ek için b a şla n g ıçta sem -
b o lik resim ler k u lla n ılm ıştır.
A yrıca insanoğlu a çık la n a m a z
o lay ları ve k a rm a şık fikirleri
sem bolize etm ek içiıı h a v a lin -
de b ir siirii fa n ta stik y a ra tık
can la n d ırm ıştır.

K ra llık s e m b o lle ri
k u t s a l K o m a lııi| > aralon ı II. O llo
( < ) 5 5 - !î 5 ) , I I . y ii/.y ıla ııil lıir U m a n
e ly a z m a s ı o la n lın p ıt n ılo r O llo
//a '/Z /’a d e k i lıir i ll ü s l r a s y o n d a .
ç e ş id i ü lk e le rd e n t e m s ilc ile r i k a im i
e d e r k e n n ö s + e riliy o r. O ll o mu m

h a ş m e tl i s la l'iis ü n r tu lılo ç ık ı m ı s ı ı l a
lacı., a s a s ı v e k ü m le d ik k a t
ç e k i li y o r .

l-f
A frika m as k e si
Afrika m askeleri, (ak anların farklı bir
kim lik tak ın m asın ı sağlarken, ayın anda
ko lek tif kavim kim liğini de vurgular. Bir
z am an lar şeflerin (a k lığ ı iistleki C lıokve
m askesi refahın rııhıı ('h ih o ııg o yu
tem sil eder. Alını kazını niş h açınısı ize
cin gely en g ely e d enir ve Clıokvelerin
tan rısı N zan ıh iY i sim geler.
A
H iy e ro g lif id eo g ram ı
Antik M ısırlılar sem bolik resim ler, belli
başlı kapsayıcı piktograırılar, ideogram lar,
foııograın lar ve, tau ılav aıılar üzerine kurulu
karm aşık bir Nazına si sicilli geliştirm işlerdi.
İ stteki ideograııı lıir çift vürüyeıı b acağı
gösterir ve h arek et an lam ın a gelen bir
tam layan olarak kullanılırdı.
K üre
Resini portrelerde Avnıpalı hüküm darlar
ellerinde bir küreyle resmedilir. Küre yuvarlak
şekliyle yeryüziıylc özdeşleştirilirken, bazen
kürenin tepesinde duran h aç I lırist iyanlığı
temsil eder. Britanya Krallığı ve Kul sal Roma
im paratorluğu ıııııı nişanlan arasında yer alan
küre, oıııı elinde tutanın Isa ııııı dünyadaki
temsilcisi olarak dünyevi hüküm darlığına
işaret eder.
M in o ta u ro s
M iııolaııros b ir boğa ile P a sip h a e d en
(G irit teki M iııos Kralı ııııı karısı)
doğm adır. K rallık sarayın ın labirentinde
dolaşm ış ve A im anlı kah ram an T heseııs
tarafın d an öldü rülene k ad ar A tm alıları
yem iştir. Boğa kafası ve insan vücuduyla
M iııolaııros, insanoğlunun içinde pusuya
y alm ış Iıavvaııi güdüleri sem bolize eder.
3 K M B O U V R v e SL'.M B O I . I Z M l
 Bilinçdışmm
Sembolizmi
A y rıc a hkz. Sig m m ıd Freııd ve C ari C usflıv Ju ııg ’mı ç a lış m a la rı, s a -
Ş a k t i, sayfa 4Ü
I l e r a k le s /ll e r k ı il .
n atın y a ra lın ı siireei ve yo ru m la n m a sın a d air b erab erin d e
sayla 17 3 gelen ç ık a rım la rla , 2 0 . yüzyılda insan psik o lo jisi ko n u -
sunda veııi b ir a n la y ışa yol açm ıştır. Fren d mı gidiştirdiği
teoriye güre, zilıiıı id, ego ve siiperegom ııı b irleşim id ir ve
id va da b ıliııçaltıv la içgüdüsel d ürtü lerini —özellikle c in -
sel d ü rtü le rin i- sem bolik olarak ifade eder. Jııııg ’a göre,
psişe b ilin ç , kişisel bilin çd ışı ve k o le k tif bilinçdı.şm dan
oluşur ve son u n cu su , evrensel iıısaıı d eneyim lerini temsil
eden ark etip sel sem b o ller içerir. H em I r c n d iu ı hem
de Ju n g ’un teo risind e bu tip sem b o ller düşlerde -v e
s a n a t t a - a çığ a çık a r.

K a h ra m a n fig ürü
(jey iğ i boynuzları m lan
lııla ra k yon* yatıran İm
bronzdan atletik erkek heykeli
MH 1. viizyıla aittir. İtalya da.
Pom peii de bulunan luı
arkelipsel kal ıra ına a fi "im i.
üçüncü i.'ji k y m ıc ia çeviğini
y ak alam ak nlaıı I lerakles/
I lerkiil u temsil etm ekled ir.

16 01 1 IH «■ s.p. MHOl. İZM

H ind u lin g a m ve yoni
Lingnm kutsal 11iıiilıı ve T a ııtra san atın d a
sık ça görülen, antik ça ğ a ait lıir failııs
sem bolüd ür ;y o n i ise onun içine girebileceği
vıılvayı sim geler. L in gam erkekliği (îjiv a ).
yoni dişiliği (Ş iv a mıı şa k tisi), bun ların
birleşim i ise eiıısel birleşm eyi ifade eder.
K ah ra m a n
C rekn -K m ııeıı I lerakles/l lerkiil gibi
k ah ra m an la r genellikle kötülükle savaşan
veva rüştünü ispat eden sav aşçılar olarak
tasavvur edilip. İm din dünyada ed ebiyata,
efsanelere, öğretilere ve sa n a la koıııı olan
arketipsel figürlerdir. Krilliğirı p ozitif ve
el kin vönünıi t em sil eden kahram anın
n eg a tif karşılığı canid ir.
M oloch
C an avarım sı. ko rku lu ru v a rlık la r en derin
korkuları sim gelediğinde kâbu slarda,
m illerde, m asallard a ve sa n atta önem li
b ir yer tu tarlar. Kski Ahit te bahsi geçen
Sam i tanrısı M o lo rlıa ku rban ed ilm ekle
olan çocu kların görüntüsü b ir çocuğıı va
da “p arlak b u lu şu * kaybedilenin dehşeliııi
leııısil eder.
Bilge yaşlı k ad ın
Kızılderili Bıi\ü kaııııe gibi bilge vaşlı kadın
n ik elip leri genellikle b üyükan n e sim asıyla
resm edilir, an cak rah ib e olarak da tasvir
ed ilebilirler. Bilge vaşlı kadın tecrübenin
getirdiği bilgeliği ve m anevi bilgiyi
sem bolize ed er ve bıııııı (onun n egatif
karşıtı olan ead ıdan farklı o la ra k ) iyilik
adına kullanır.
S 1 i M R O L U :. l i vı* SI M B O t . l Z M /
 Sanatta Sembolizm
Ayrıca bkz. S e m b o lle r sa n a t eserlerin d e her zam an ilk b ak ışta g ö rü n -
U c u y u k a rı h a k a n
üçgen , sayla 141 m ez; a n c a k fark ed ilir ve a n la şılırla rsa , resm in verdiği
Lirıı a ş a ğ ı h a k a n m esaja k a lk ıd a b u lu n a b ilirle ri Ö rneğin -b e lk i çok sayıda
ü ç g e n , sayfa 1 4 1
f in v e y a n " ,
figür b iç im in d e - say ıların ve şek illerin (çoğ u n lu kla b ir-
sayfa 149 birleriy le b a ğ la n tılıd ırla r) b ir a n la m ı o la b ilir. H enkler de
sem bolik o lab ilir: K ırm ızı kanı ve d olayısıyla vaşaın ı ya
da kan d ökü lm esini an ıştırıy o r, ya da sarı giin eşi, allım
veya m ıı 11ıı lıığıı tem sil ediyor o la -
b ilir. F a n ta stik y a ra tık la r m ito lojik
b ir k a ra k te rd e n fazlasın ı sem bolize
ed eb ilir, özellikle de S e m b o list ve
Sü rrealist eserlerd e. D iğer ta ra fta n ,
ta b lo la rın kö şelerin d e görülen bazı
sem bo ller, yani y a ra tıcın ın işareti
veva san atçın ın m on og ram ı geneld e
derin b ir anlam taşım az.

S e m b o lis t fa n te z i
F ransız ressam (a ısla v e Moreaıı ıııııı
( 1 8 2 0 - 9 8 ) Lu l ııe an .r Crijjb/ıs (N ym plıa
v c O r ilfo ıı) adlı talılosıı. Iıazı Si'm lııılislleıiıı
eıı ilerin gerçekleri ve fikirleri ilinle etmek
için m itolojiden nasıl esinlendiklerini
gösterir, (b ilin n gibi lim laslik ynrnlıklnr
kişisel fantezileri an ıştırıyor olabilir.

18 VI SUN]. 1.1 H ve SKM UOI.İZM


I Iç eşil kenarı olan eşk en ar iiçgeıı. her biri
aynı derecede önem li üç bileşeni tem sil
ed ebilir: örneğin I lıristiyaıılığın k u tsal
l çlü sıınü , ya da geçm iş, şim di ve geleceği.
V\nı zam and a, sivri ııcıım ın yu karı yalı ut
aşağı işaret etm esine bağlı olarak erillik
ve ateşi ya da dişilik ve sııyıı da sem bolize
edebilir.
G riffo n
G riffon la ilgili birçok mitin kökeni Vıırik
M ısır ve M ezopotam ya’ya dayanır. T etik te
bekleyen b ir altın m uhafızı olarak tasavvu r
edilen GrilTon genellikle b ir kartalın
başı, pençeleri ve k an atları ve b ir aslanın
vücuduyla resm edilir: h er iki canlı da
güneşi ve görkem i sim gelediği için b u rad a
sem bolik anlam ikiye k a tlan m ıştır.
A yd ın lık ve k a ra n lık
Bir resm in ayd ınlık ve karanlık bölgeleri
bevaz ve sivalı sem bolizm iyle b ağlan tılı
o lab ilir. Avrupa kü ltü r geleneğinde beyaz
gündüz, ayd ın lanm a, iyilik, yaşam ve saflık
gibi p o zitif k a v ra m la rı, siyah ise gece,
u n ıılu ş, kötü lü k , ölüm ve yozlaşm a gibi
negatif k av ram ları tem sil eder.
M o n o g ra m
S a n a tç ıla r bazen y arattık la rı eserlere kendi
başın a b ir sem bol ola ra k tan ım lan ab ilecek
ka d a r stilize im zalar a ta rla r. Ö rneğin
Alınan ressam ve gravürcii Albreclıı
D ürer (1 4 7 1 - 1 5 2 8 ) kendi ism inin baş
h arflerind en oluşan özgün b ir ıııouogram la
b elirtird i im zasını.
>. İ'M B O L I .K R vı* S t . M B O L İZM 19
 Giriş
A y rıc a bkz. Ü n ve serv et sah ib i o lm a arzu su b ir yana., in san la r
Anne ve çocuk,
sayfa 7 g en ellik le k u tsa l v a rlık la rı y a d a k a v ra m la rı tem sil etm ek ;
Fiİ, sayfa 51 k işile ri ta n ım la m a k veya b a ş k a la rıy la y a k ın lık k u rm a k ;
y a da o lay ları ve b ilg ileri k a y d a g eçirm ek v eya soyut
fik irleri ifad e etm ek için y a ra tm a itkisi d u y m u şlard ır.
G ö rü n ü m ü ve a m a c ı e ste tik açıd an h o ş, m an ev i a ç ıd a n
ta tm in k â r, eğ itici, b ilg ile n d irici veya e tk iley ici o lm a k la
b irlik te , k u tsa lı k o ııu a la n , k im lik b e lirte n , b ilg i ve fik ir
a k ta ra n h e r s a n a t gen eld e sem b o lik tir. D a h a sı, h er y a şta n
ve k ıtad an s a n a tç ıla rın ku llan d ığ ı te m a la r ve sem bo llerin
b irço ğ u a ra sın d a k i d ik k a t çek ici b en ze rlik insano ğlu n u n
sem bo lik d üşünm e eğilim in in k an ıtıd ır.

F a n ta s tik y a ra tık
Ai ra vata,
19. yüzyıl ortasına
ait hu Fay varı
elyazmasıııda
olduğu gibi,
3 3 başlı olarak
resm edi lehi lir.
A irav ala ııırı
- y a da k ra v a tı’ııı—
fi İlerin kralı olduğu
söylenir; lam a
k arşın Budizm d e
İri d ra r/m darm
(gök,sel diyarların
ta u n la rı) kralıdır.

20 S BM BOL L İLK İN GRAM ERİ

İsis ve H orus
E n eski ana tanrıça temsillerinden
biri, oturmuş vaziyette bebek yaştaki
oğlu Ilorus’u emziren Mısır tanrıçası
Isis’tir (inek boynuzundan tacı onun süt
üretme görevini vurgular). Bu imgenin
Hıristiyanlıktaki Bakire ve Çocuk
tasvirlerine esin kaynağı olduğu düşünülür.
Taç
T aç, ya da başuıa takanı dikkatleri çekerek
diğerlerinden ayıran herhangi bir başlık,
ayrıcalık anlamına gelir. Sanatta mutlak
hükümdarların (göksel veya dünyevi)
ya tla yücelmenin (şehit azizler tarafından
takıldığında) sembolü olarak sosyal,
dünyevi ya da manevi en üst otoriteyi
temsil edebilir.
P e lik a n
Bir zamanlar pelikanın, yavrularım kanıyla
doyurmak için göğsünü gagalayarak
açtığına inanılırdı. O nedenle, İsa’nın
insanlık içiıı kendini kurban etmesinin ve
tanrısal bir erdem olan yardımseverliğin
[caritas] sembolü olarak Hıristiyan
sanatında yankı bulur.
Ai ravata
Hindistan’da 3 ya da 3 3 başlı olarak tasvir
edilen Airavata (Tayland da Eravaıı)
adlı efsanevi beyaz fil, Hindu inancında
doğunun muhafızı olduğuna inamları gök
tanrısı Jndra’mıı bineğidir. Tıpkı hıdra’mn
şimşekle bağdaştırılması gibi, Airavata da
koca bir yağmur bulutunu sembolize eder.
 Kozmik Yaratılış
Ayrıca bkz. lııa ııç k o zm o lo jilerin in çoğ u n d a, ev ren in nasıl o lu ştu ğu -
A ra p k a lig ra f is i,
sayfa 135 n a , n asıl şek illen d iğ in e ve b ileşen lerin in birb irleriv le ııasıl
M aso n s e m b o lü , ilişki ku rd u ğ u na d a ir a n la tıla r v ard ır. Ö rneğin tek tanrılı
sayfa 2 2 7
dinlerin (Y a h u d ilik , H ıristiy an lık ve M ü slü m an lık ) k i-
tap ların d a kozm osu T a n r ı’nın y a ra ttığ ı k ab u l ed ilirk en ,
Yutik M ısır, Y u n an , lîo ın a ve yanı sıra H induizm gibi
ç o k ta ıırılı in a n ç la r b a şk a b ıışka ku tsal v a rlık la ra çeşitli
k o zm ik ro lle r a tfed erler. B ıı a n la tıla rın çoğu sadece o rta k
u n su rla ra sah ip o lm a k la k alm a z , ay rıca y a ra ıılış ve k o z -
m osun yap ısı sa n a tta tem sil
ed ildiğind e, b a ş ta d aire o l-
m a k üzere b e lirli sem b o llerin
te k ra rla n m a sı özellikle d ik -
k a t çek icid ir.

Y a ra tm a e y le m i
At'iu/ta: liir K aium et ııdlı kitabı
için va|>lığı kab a rtın a gravür
A ııcieııl o j Days\\o ((/imlerin
E sk isi) hayalperest Ingiliz san atçı
\\ illinin B lak e, Yahudi I h rislivaıı
l am ı sıııı yaratm a eylemi
içerisinde elinde b ir pıırgrile.
resınutm işlir. lîlake in yaradığı
imge Eski Alıit’teki “Süleym an ııı
M eselleri'’ ( 9 :2 7 ) üzerine
kuruludur.

22 sKHHOU KRİ . N G I Î A M K İ I İ
P e rg e l
A m
I lıristivnıı sa n alın d a. T a n rı kozm osu
y aralın a eylemi içim le resm edilirken ilahi
ıııiıııar elinde b ir pergel tu lar. Bu alel ölçm e
ve y aratm a gererid ir ve daireler çizdiği için,
kozm osu ve sonsuzluğu ifade eden dairenin
sem bolizm ini paylaşır.
Ta n tra y an fra s ı
l a ııIr a y atttra sı evreni ve onun kozmik
bileşenlerini sem bolize eder. Lotus
yaprak hırıyla bezeli dıştaki çem b erler
yaratılışa, varoluşun ve kozm osun sonsuz
döngüsüne işaret ed erken, iç le biri liriyle
kesişen üçgenler erkekliği ve dişiliği,
m erkezdeki noktaysa m erkezi ve m utlak
olanı tem sil eder.
K utsal K itap
■'Başlangıçta Söz v a rd ı... ve Söz Faıırı vd ı.”
Veııi Ahit. Y ıılıaıın a İncili (1 :1 ) yaralan
T a ıır ı’vı açık ça “S ö z ” ile birleştirir.
T a n n h ıın kutsal Sö z ü I bristiy aıılarm
K itabı M ukaddes i. \ alıu dileriıı T evrat ı
ve M üslüm anların Kuran lykı da sem bolize
edilebilir.
O u roboros
Kendi kııvrıığım ıı ısıran yılan sem bolü
ou ro bo ros (L sk i ^ uu aııeada “‘kuyruğunu
yem ek” an lam ın a gelir) an tik çağlard an
kalm adır. D airesel şekli ve kendini
yutm ası dolayısıyla evren ve bütünlükle
(A ntik M ısır ve ^ ııııaıı d a ), sonsuzluk ve
samsamx\i\ (I liuduizm ve Budizm di* öliiın
ve yeniden doğum un ebedi döngüsünü
sim geler) ilişkileııd irilm iştir.
'.rm b o l l e r i.3 t:n \\u iti 2 3

Aynva bkz.
Şaııgo. sayfa -"VI
M ızra k
M ızrak bir silah
o larak savaş
tan rıların a atfedilir.
Y e savaşm ak
geleneksel
o la ra k erkek işi
olduğundan, bu
ta n rıla r genellikle
erkek t ir: G reko-
Roıııeıı Are s/
Mars gibi (ayrıca
m ızrak b ir fail us
sem bolüd ür).
Bununla birlik te,
G rek o Romen
savaş tan rıçası ve
kah ram an ların
koruyucusu
Allıeııa/Miııerva
gibi kadın savaş
tan rıları da vardır.
24 m .m u o u i : ıd\ c ıu M t:ııi
Farklı Kutsal Varlıklar
B irçok k iiltiir bor b ir üyesi in san d en eyim inin la ik li b ir
yönünü tem sil eden ku tsal p a n te o n la r tasav v u r etm işi ir:
ö rneğ in gü neş ve ay ; ya da gökyü zü, yeryüzü ve deniz;
güzel s a n a tla r ve el s a n a lla rı; savaş ve ö lüm . Bazı k u t-
sal v a rlık la r u zak la k abu l edilip nad iren b e tim lem ııiştir.
D iğerleri ise sık sık resm ed ilm iş ya da özel gü çlerin i ve
soru m lu lu k larım tem sil eden nesnelerde sim g e leşlirilıııiş-
tir. B ıı tip n esn eler belirli b ir kü ltü re özgü o lsa da g e -
nel özellikleri çoğ u n lu k la ev renseld ir; öyle ki Y o ru b a ’ıım
Ş a ııg o 'su veya İsk an d in av m ito lojisi tan rısı I hor gibi y ıl-
ılırım tan rıları sırasıy la iki b aşlı b alta ve çek içle sem b o -
lize ed ilm iştir.
B e re k e t bo yn uzu
branşa da Blois
Rulosu uda yer
alan 1(>. yüzyıla ait
resim panosu Aşkın
A legorisi ııdr sağda
görülen figür sol
eli\ İr b ir boynuz
laşım akiad ır.
( 'orniK'of)i(i (herekel
boynuzu), içindeki
vrrvüzü m eyveleri
gibi bir bollıık
sem bolü olup, resmin
m erkezindeki çiftin
çoeıığıı olacağın ı ima
eder.
T h o r’un ç e k ic i
İskandinav m itolojisinde Plıor, gükyiizümi
kut(‘.(Icrkcıı ut a rab asın ın tekerlekleri
gök gürültüsüne ııedeıı nkııı korkusuz ve
hiddetli b ir gök tanrısı olarak tasavvur
edilm iştir. T lıo r un öfkelendiğinde fırlattığı
(h er seferinde ona geri döner) M jöllnir adı
verilen iki haslı çek iç şim şeği tem sil eder.
C o r n u c o p ia
('ornucof)i(i va da bereket boynuzu
G reko -R o ıneıı Demet er/Cercs gibi yeryüzü
ta n rıça la rın a atfedilen bir doğal bereket
sem bolüdür. Boynuz (klasik efsanelerde
Z eııs/Jüpiter i em zirdiği söylenen A m allbea
adınd a b ir keçiye a ittir) genellikle içinden
m eyve ve sebzelerle dolup taşınış olarak
betim lenir.
K utsal dişi do m u z
Çok sayıda yavru yapan ve onları besleyen
dişi dom uz yeryiiziindoki birçok ana
ta n rıça için kutsal kabu l edilm iş, onların
sim gesi olm uş veya onları tem sil etm iştir.
Antik Mısırlı Isis, G rck o -B o ıııeıı Demeler/
Ceres ve G ali i ya da Kel t Cerid\ven bu
tan rıça la rd a n bazılarıdır.
Ö re k e
Örgü kad ın ların işi olduğundan öreke
(çevresine eğirm ek üzere keten sarılır)
dişilik seuıbolii olm uştur. Ayrıca, örm e
ve dokum a san atın ı icat ettiğine inanılan
G reko-R om en ta n rıça Atlıena/M incrva yı
ve K lo llıo adlı kad er tan rıçasın ı da temsil
edebilir.
 iyilik Kötülüğe Karşı
h'rfca bkz. Çoğıı m ito lo ji ve d iııiıı d oğasın d a, iyiliğin y ap ıcı g ü çle ri-
!skelr|,,'uvf.'ı "'O kötü lü ğü n yıkıcı "ü ç le ri k arşısın d a cep lıe ald ığı, a ç ık -
ça la m m la n m ış lıir ç a lış ın a vard ır. Bıı kozm ik çalışım ı
sürekli ve d aim id ir. \yrıra iyiliğin "ü çle ri üslüıı d u ru m -
da olsa hile kö tü lü ğü n "ü çle ri -b u lk i de kıv aıııel sa v a -
şı nihayet d iu ıyaım ı som um lıah er verene k a d a r - daim i
lıir telıdif un su rud u r, iyilik leııısilcileri gökyü zü, giiııeş,
giim şığı, a llııı sarısı k u şla r ve beyaz k an allı v arlık larla
siıııg cle ştirilirk cn , k ö lîilü k y a p a n la r yerallıv la. av ve k a -
ra n lık la , k a ra y a ra sa la r ve sü rü ngen lerle ilişk ileııd irilir.

M e le k le r ve
k ö tü ru h la r
Aziz \ u " u s i ı ı ı ı ı s ‘ uıı
( 'iritas l)t’i
F a n n K r a l i) aıllı
yıi|iılıııııı 1 t ü l )
lıırilıli F r a n s ı z c a
b a s k ı s ın a ail İm
ıı Iı.Şii|> b a s k ıd a
O lu m lı a y a l a ğ a c ı n ı
k e s iy o r , \ ğ n ç la k i
a ıla ııı ö lm e d e n
ö n e r m an evi zafer
(m e l e ğ i n e lin d e k i
İn ç ) ile d iiııv a
ilim c ile r i (k o lu
rıılııııı (d in d e k i
h a z in e s a n d ığ ı)
a r a c ı n d a b i r s e ç im
y a p m a k z o rım d a .

26 M M İ İ O U . I ; B İ N c; r \ MK İÜ
K a rta lla r y ıla n la ra karşı
K artallar gökyüzüne hakim iyetleri., göksel
ta n rıla rla özdeşleştirilm rleri ve birçok
kü ltü n le çelişkili duygular uyandıran
vılaııları y ak alam a huyları nedeniyle,
kötülüğe karşı savaşan iyiliği sem bolize
erm işlerdir. H indu san atın d a bu savaş
G a m d a ile « a ğ a la r arasınd aki çarpışm ayla
tem sil edilm iştir.
M e le k le r
İsa şevtaıı tarafından baştan çıkarılırken
ya da o yürek parçalayıcı cehennem
sahnelerinde şanlı b ir zafer kazanm ış olarak
dim dik ayakta dururken tasvir edilir. Ancak
H ıristiyan san alında şeytan ve zebanilerle
fiziksel olarak savaşanlar genellikle
m eleklerdir. K afalarında haleleri ve o narin
kan atlarıyla m elekler ku şku götürm ez bir
biçim de iyiliği sem bolize ederler.
S o d /ı/s a ftv a la r
Budist inan cın da b o d h isa ttra . Nirvaııa ya
ulaşm ası için insanoğluna yardım etm ek
üzere seçilen avduı varlıklara verilen
isim dir. Bodhisattra\i\r genellikle halim
görünüm lüdür, an cak bazeıı hiddetli
b içim de kötücül v arlık lara karşı kıyasıya
savaşı ık e ıı b e t i n ilen irle r.
K ötü ru h lar
Birçok kötü ruhun kılık değiştirm e
kabiliyeti olduğuna iııaıu lsa da I lıristiyan
san alın d a eıı çok siyah vü cutları, kan atları
ve ku yru kları, hayvan boynuzları ve
k u lakları, sivri ilişleri ve pençeleriyle
tan ın ırlar. A ııcak kötü ru lılar sadece
11irisiiyanlığa özgü değildir. Ö rneğin I liııdu
san alın d a da kötü ru h lar benzer şekilde
sivri dişler ve boyn uzlarla betim lenird i.
MBOI. LI HİN U t \ \ U ; i i î 27
 Kutsal Kavramları
A y n e n bkz.
İfade Etmek
I lor m es/M erkiir,
sayfa 167
Bazı k ıılsal k av ram lar kelim elerle zor veya çok k a b a ca
G ök k u şağ ı v ıla ııla rı.
sayfa 2 3 9 ' ifade edilir, görsel o la ra k ise çok d alıa ko lay ve z a rif b ir
şekilde ifad e edilirler. E fsa n ey e göre Aziz P atrick H ıris-
tiyanlığın ku tsa l Ü çlüsünü M a n d a lıla ra a çık la rk e n böyle
yap m ıştır. Aziz P a trick yoncayı b ir sem bole d ö n ü ştü rm ek-
le, karm aşık soyul fikirleri doğadan görünü şlerle a çık la m a
yönünd eki kadim geleneği devanı ettirm iştir. G erçek ten de
kü ltü rlerin ve in an çların tüm ünde, ku tsalı sim gelem ek içiıı
h ay v an lar, b itk ile r ve m in eraller alem inden örn ek lere —a s -
lında, iste r doğal ister el yap ım ı olsun, gök te, denizde ve
k a ra d a bulu nan gözle görülür lıe r şeye—b aşvu rulm uştu r.

MI.III III N e fe rta ri ve b a 'sı

A ntik Yİ ısır
firavunu
II. Rainsen’iu
karısı K raliçe
Neferi ark M ısır'ın
T e b şehrinde
bulunan K raliçeler
V adisi ildeki
m ezarının duvar
resm inde, lek
başına satran ç
oynarken
b otim lenıniştir.

'Hnntnzsi' .in N efertari ııiıı vüz

b a lla rın a ve bir
a k b a b a b aşlığına
sahip olan sağdaki
insan başlı kuş
onun h a sidir.

28 S K M H O I, I .F , R j \ GRAMI:: Kİ
Ba G ö kkuşağı
Antik M ısır sa n a lın d a , insanın ölüm den Rirçok k iillü r gökkuşağını yılanlarla
sonra h ay atta kalan kişiliğinin ve ruhunun özdeşleştirir. A vustralya Alm rjinleri için
en önem li p arçası olduğuna inan ılan b a , gökkuşağı yağm uru ifade eder. İskandinav
insan b aşlı (ölm üşün b a şı) b ir kuş olarak m itolojisinde ''Titreyen Y o l” {liifröst).
betim len ir. Melez görünüm ü onun göksel yani yeryüzü ile cenneti b irbirin e bağlayan
doğasına işaret ed erken, kan atları hareket b ir köprü olarak tasvir edilir. Yalıudi-
özgürlüğünü sim geler. I Iıristiyaıı geleneğinde ise T a n rı im i
iıısaııoğlu yla akdini, dolayısıyla da
b arışı sem bolize eder ve a y rıca İsa'nın
A s k le p io s ’un asası gökyüzüııdeki tah tı o larak görülür.
G rek o-R om en
hekim lik tanrısı
Asklepios/
A eseıılap iııs'a atfetlilerı
en önem li özellik
b ir asam ıı etra fın a
dolanm ış yılarıdır
(hekim liği tem sil
eden bu sem bolün iki
öğesi ilk halinde ayrı
ayrı resiııe< 1i 11nişl,i r ).
D erisini döküp K utsal K âse
“yeniden doğm uş” I Iıristiyaıı efsanesind e O rtaçağ ın I hrıstiyan
o larak ortaya çıkan şövalyeleri k u tsa l K âse ııirı (İsa rıııı
yılan birçok kü ltürde Son Y em ek te kullandığı ve sonrasınd a
m anevi iyileşm eyi A ram atyalı ^ usııf ıın onuıı dam layan
ve yeniden doğumu k an ın ı için e doldurduğu ku p a ya da kâse)
sem bolize eder. peşine düşm üştür. E b ed i hayat bah şettiği
söylenen K u tsal K âse İsa'n ın günahlard an
a rın d ırm a gücünü sim geler.

- !: MB0 L L \i Hİ \ (; H \ME ü İ 29
 Ata, Kabile ve Klan
Kimlikleri
A y rıc a bkz.
T a rih ö n c e si k ay a s a n a tın d a k i el izleri in san ın sem b o lik
I e z h İp li h a r t
sayfa 39 o la ra k iz b ıra k m a d ürtü sü nü n isp atıd ır. K im lik sem b o l-
k o r u , sayfa 237 leri, iste r k o le k tif iste r bireysel olsu n, örneğin b ir ailen in ,
k la n ın , k ab ile n in ya da ü lk en in ferd i olm ayı işa re t ederek
sa n a tta da lıe r z am an y e r b u lm u ştu r. B irlik ya d a soy d aş-
lık b e y a ıııııa yö n elik bıı gü çlü arzu o rta k a ta la rın p o rt-
rele rin d e; m ask elerd e k o p y alan arak ço ğ a ltıla n k a b ilesel
vü cu t re sim le ri veya işaretle rin d e; to tem y a ra tık la rın ın
b etim len m esin d e; y a da h a n ed a n a rm a la rı y o lu y la sem -
b o lize edilir. A skeri b irlik le r v eya gizli to p lu lu k la r g ib i
özel g ru p la ra k a b u lle r ile sosyal sta tü ler de a y n ı şekild e
sem b o lik o la ra k b e lirtile b ilir.

İlk e rk e k ve kadın
Fransa'nın
St. Amancl
Maııastırıııdaki
16. yüzyıla ait
bu Incil'de, Fski
Ahit’teki Yaradılış
bölümü, tezlıipl i
harfle ayrılan
iki sahneyle
resmedilmiştir.
Tanrı solda güııcş
ve ayı, sağdaysa
Âdem vc Havva vı
yaratmıştır.

30 S EM B O L L E R İN OH AMERİ
Â dem ve Havva
İster isim siz b îr çift isterse Adem ve
Havva (Y ah u d ilik, H ıristiyanlık ya da
M üslüm anlık geleneğine göre ilk erkek ve
kad ın ) olsun lar, açık ça b ir çift oluşturan
erkek ve kadın figürleri genellikle çeşitli
insan gruplarının ilk ataların ı tem sil
ederler. B ö ylelikle k a n bağlarını ve
akrab alığı sem bolize ederler.
T o tem k a zık la rı
T o tem kazıkları genellikle Kuzey
A m erika’nın kuzeybatı kıyı bölgesinde
görülür. T o tem can lıların ın ve m itolojik
varlıkların belirgin şekilde oyulm uş ve
renklend irilm iş tem sillerinden oluşan bu
am b lem ler b ir klan ın m itolojik kökeninin
ve k o lek tif kim liğinin çeşitli yönlerini
ve yanı sıra lıer b ir canlının ayırt edici
özelliklerini sem bolize eder.
V ü c u t s an a tı
A frika, A m erika ya da O kyanus
kültürlerinde görülen bazı d eko ratif
sem bollerdeki insan tem sillerinin —ve
vücut san atın d aki y a n k ıla rın ın - çok derin
b ir önem i vardır. M aorilcrde dövm elerle
betim lenen koru m otifi dinam ik büyüm eye
işaret ederken, A frikalıların deriye
kazıyarak y ap tık la rı işaretler kabile
kim liğini ya da kabu l ayin lerin i sim geler.
M illi b a y ra k
Milli bayrak bir ulusu, ülkeyi ve lıalkını
sim geler; örneğin beyaz üzerine kırm ızı
lıaçııı (Aziz Georgios lıaçı) İn g iltere’yi
tem sil etm esi gibi. Milli b ayrak zam an
içerisinde değişebilir, an cak lıer zam an
söz konusu ulusun ortak tarih in e y a da
k a ra k terin e ait önem li b ir unsuru işaret
etm elidir.
SEM BO LLE R İN ORAMFIÎİ 31
 Savaşçılık ve Kabul Töreni
Sembolizmi
A y rıc a bkz. Sem boller ıızmı zam an boyunca .savaşçılıkla, (»giı.ıleşmc
Kİ izi, sayfa 40
ve kabul içirenleriyle ilgili, bazıları savaş alanların d an s a -
K a r ta l ve ş im ş e k l e r ,
sayfa lö.'î natçıların tuvallerine, geçen kav ram lar iletm iştir. İnsanların
savaşçı seçkinler arasına katılabilecek y e d ilik le olduğunu
kanıl lam ası cesaret ve kabiliyet gerek tirir ve başarı sem bol-
lerle gösterilir; örneğin b ir O rtaçağ şövalyesinin m ah m u z-
larıyla va da M asai kalkanının yüzeyindeki bir sıra tu y lu
(sem bol). K alk an lar da Kuzey A m erika’daki bozkır yerlile-
rinin “g ö ç ” sem bolleri gibi koru -
yucu im geler ya da \\ rupalılarm
a m ıacılık geleneğinde olduğu gibi
tanım layıcı işaretler taşıyabilirler.
Askeri san cak lar ayrıca ark ad an
ilerleyenlerin birliğini ve a ıııan -
sızhğıııı ilan etm ek için —sıklıkla
yırtıcı b ir kıışrı veya hayvanı a n ış-
t ır a n - sem boller ku llanırlar.

S a v aş a la n ı a rm a la rı
14. vıizvıl Alınan rlvaztıuısı M aııesse
K odeksi'ııde yur aları İni çarp ışın a
sahnesi Avrupa ılııki lıaııcdaıı
arm acılığın ın savaş alanınd aki
kükcnlcrini gösterir. I Isliiııdeki m otif
alttaki lıazı k a lkan lara da yansım ış
olan saııeak liralının ve Lim hnrg
D iikii I. .Itıhaım’ı temsil eder (yak.
1 2 5 4 -Ü 4 ) ve liraban t m şuhlanm ış
altın sarısı aslanı ile 1.im lm re’ uıı
kırınızı askım ın birleştirir.

32 srvitsou ı ii i\ c t t A M i ıti
Ş övalye m a h m u z la rı
Sü varin in çizm elerine tak ılan b ir çift
m ahm uzun sivri uçlarıyla uyguladığı
b a sk ı, atı daha hızlı koşm ası için diirler.
Avrupa'da “m ahm uzunu link etm ek ”
deyim i b ir erkeğin şövalyeliğe layık olduğu
a ıılaııııııa gelirdi. Hu nedenle m ahm uz
şövalye d em ektir, aynen im tiyazı ve
kendini kan ılIan ıış olm ayı sim geler.
A vru p a'n ın a rm a lı k alk an la rı
Soylu kişileri savaş alanım lak i am açlara
göre basitçi* tan ıtan Ingiliz arm arılık
sistem i gelişip değiştikçe çok daha
karm aşık arın alı k a lk a n lar tasarlanır.
Ö rneğin K ıa l II. R iclıard in IH^T'de
Norfolk un ilk dıikii T h o ın a s M ovvbraye
bahşettiği im tiyaz arm ası İtirafçı l ’ dward a
atfedilen arm ayı içinde barınd ırır.
K ız ıld e rili k a lk a n ı
K alkan oıuı taşıyan k iş iy i—gerçek ve
sem bolik a n la m d a - korur ve dış yüzeyinde
sergilenen im geler de o kişi hakkında
düşm anlarına b irtak ım m esa jla r verir.
Örneğin kuzev \ıııerika bozkır yerlilerinin
savaş kültüründe kırınızı el cesareti, gücü
ve yaşam enerjisini tem sil eder.
Rom a a s k e ri san cağ ı
Roma İm paratorluğu lejyonu nu n, bazı
sanat eserlerinde de rastlan ılan kartal
sancağında (a q n ila ). şim şeklerin üzerine
tünem iş ve defııe çeleııgi için e alın m ış b ir
kartal b etim leıım işlir; bu sem bollerin hepsi
gücü ve zaferi ifad e eder. A ltındaki SP Q R
h arfleri L atinced e S v n dhıs Popır.Iusqtı<3
Rot ıKuı us ( “R om a l la Ikının Sen a to su ” )
deyişiı im k ı sal tınası <lir.

.Unca hkz.
S a v a ş a la n ı
a r m a l a r ı , say la 3 2
sayfa 1 3 6 ^ 3 7
Soyluluk, Aile ve Hanedan
Kimlikleri
Dünya "('u d in d e aile, klan, kainle ve ulusal topluluklar
doğal sembollerle-, sıklıkla da luleın biçim ind e temsil edilip
tan ıtılırlar. Avrupa ülkelerinde ve de Ja p o n y a ’da son d ere-
ce ayrıntılı arm aydık sistem leri gelişm iştir; bunların gen el-
likli benzer şekilde doğadan esinlenilm iş, d ek o ratif, stilize
sem bolleri sanal eserlerinde sıkça görülür. Avrupa arm aları
ile Jap on ///n/darınııı (a rm a ) savaş alanınd a kim lik tesp iti-
ni yardım cı olm ak üzere lasarlaııd ıkları düşünülse de, lıer
iki sistem de kendine has
a rm aeılık sem bolleri va da
sem bol kom bin asyonlarıyla
soylu aileleri ve h an ed anları
(d ah a sonra da liizel kişileri
ve bölgesel oluşum ları) fa-
ıııRm ık zam an içinde daha
çok soyla ilgili a m a çla r taşır
hale gelm işi ir.
J ap on h a n e d a n n işa n ları
Bir Japon fathi tk i oyunundan
b ir şaline; askerlerin gölü
geçerek akın ederken görüldüğü
hareketli bir tasvir. 1(). yüzyıla
a it bıı ttkiyo-c b askısın daki
askeri san cak lard a güze
çarpan sem b oller bazı Japon
///unlarında görülen sem bolleri
vaıısıı ıvor.
As k ü rkü
Avrupa'da yetişen us (k e k im ), siyah renkli
kuyruk ucu dişim in her tarafı beyaz lıir
kiirk hayvanıdır. As (a rm a cılık ta renk
o larak sın ıflan d ırılm ıştır) soyluluğu.
O rtaçağ dönem inin efsanevi m irasım
sim geler vc an cak toplum un en üst
h asam ağ ıııd ak iler bu sıcak tutan göz alıcı
kürkü giyebilir.
D e v e d ik e n i
Iskoçya da yetişen devedikeni ülkenin
nişanı ve sim gesidir. Bu dikenli bitki.
Lal incede Nvnto mv im putıe İacessil ( “ Bana
sald ıran cezasız k alm az” ) özdeyişini
düstur edinm iş “ Lıı Kadim ve Kıı Soylu
Devedikeni F a rik a !i” adlı bir Ingiliz
şövalyelik tarik a tiııiıı de am blem idir.
B eş y a p ra k lı as
CitKjuefoil (beş yapraklı stilize b ir çiçek)
figüründen türeyen beş yapraklı as önce
Benuınnııl s o n ra d a L e icesler ailesinin
arınası olm uştur, ilk o larak L eicesler Dükü
Hoberl L itz -IV m e lF e (ö. 120b ) kelim i'
oyunuyla gönderm ede bulunm ak için
“ fareku lağ ı” (jn/n pernef ) çiçeği deseninin
uygulandığı sanılıyor.
O gi d e s e n li m on
L s lle k i illüstrasyonda gösterilen Japon
/notu ı üç katlan m ış yelpaze («#/)
desenlidir. Bu tarz b ir yelpaze gerek taşıyıcı
çu b u k ların sayısı gerek ku m aşının tipi,
rengi ve dokusuyla (hepsinin sem bolik bir
an lam ı vard ır), arm ayı taşıyanın soyluluk
statüsü va da ıneslegi h akkınd a bilgi verir.
i : \ i i s o i ı ı - i î i \* t ; h a m l i m 35
 Kişisel ve Sosyal Kimlik
A y n m b kz. S a n at eserlerinde k arşım ıza çık a ıı b elli bazı sem boller iıı-
sanları tan ım lıy o r ya da o nların sosyal kim liği h ak k ın d a
T u d o r g ü lü , b ilgiler veriyor olabilir. Sözgelim i han ed an arm aları soy-
luları y a da kraliyet m ensubu kişileri sim geliyor olabilir.
Ingiliz krallığının velialıüm gösteren devekuşu tiiyii nişanı
g ibi, bazı n işan lar kesin b ir şekilde kalıtsal olm asa da k i-
şisel değil sosyal kon u m u tem sil eder olm uştur. Ne k i bir
sem bol veya a m b lem in yalnızca soylularla sınırlı olm ayıp
-s a n a tç ıs ı da d a h il- herk esi tem sil edebileceği; ister soytarı
şap kası ister k ra l ta cı olsun, b ir b aşlık ya da k ıy afetin onu
giyenin kim liği h a k k ın d a ap açık bilg iler v erebileceği de
u n utu lm am alıdır.

T u d o r h a n e d a n ı s e m b o lle ri
Caııterburv Katedrali dolaylarındaki
Clıristchıırch Kapısı Tudor hanedanının
üyelerinden lıiri olaıı V I I I . Henry ııiıı
hükümdarlığı döneminde yapılmıştır ( 1517).
Bıı detayda bir çift Tudor taşıyıcısı (ejderha
ile tazı) ve Tııdor gülü görülüyor.

36 Ş O ! BOLLERİN GRAM EH İ
K ra liy e t g ü neş ışığı
İngiliz kralları III. Kdwnrd ( 1 3 1 2 - 7 7 ) ve
VII 1 leııry'nİTi ( 1 4 5 7 - 1 3 0 9 ) ku llan d ıkları
hanedan arm aların d an b iri, b ir bulutun
ard ından b eliren güneş ışınların ın slilize
edilm iş b ir tasviri olan güneş ışığıydı.
K raliyet açısın d an neyi tem sil ettiği (anı
o la ra k belli olm asa da güneş ışığı ııırıul
veren iyim ser b ir sem boldür.
S a n a tç ı m ono gram ı
S a n a tç ıla r eserlerini bazen im zalarını
olduğu gibi a la ra k , bazen do f laman
ressam A ntboııy vaıı D yck'ırı ( 1 5 9 9 - 1 6 4 1 )
yapliği gibi bir m oııograıııla im zalarlar.
Bu gibi kişisel işaretler eser ile yaratıcısı
arasın d a b ağ k u rm a k la k a lm a z , eserin
değerini de a rtırır.
V e lia h t nişanı
A lın an ca leh dien ( “H izm etini/devim ” )
slogaıılı tacın içinden viikseleıı üç
devekuşu tüyü Ingiliz tah tının veliahtitıın,
genellikle de G üller Prensi nin hanedan
nişanı olm uştur. K aynağı K ara P ren s’iıı
( 1 3 3 0 - 7 6 ) annesi H ain au lt lu P h ilip p a’nın
ailesidir.
S oytarı
O rtaçağ Avrupa’sı saray ların d a çalışan
so ytarılar ya da profesyonel şak acılar
sanat eserlerinde - v e iskam b il kartların d a—
öylesine ilginç ve çok renkli şapk a ve
kıyafetler içinde resm edilm işlerdir ki onları
2 1 . yüzyılda b ile hem en tan ıy ab ilirsin iz.
(B u ''m a sk a ra la r” alegorik resim lerde
ah m ak lığı tem sil eder.)
S E VI BO T. L I R j N G B A M K H İ 37
 Yazmak ve Kaydetmek
A y rıc a bkz. Bilgiyi kay d etm e arzu su ve hu arzu y la icat ed ilen yazı
Mısır hiyeroglifleri:
firavıım ın be s sistem leri insan dili ve uygarlığının evrim in d en ayrı (u lu -
sayla 0 6 -6 7 lam az. İm i eski vazı k a ra k te rle ri, sem bo lize edilen b ir n es-
Araıp kaligrafisi,
sayla Kî5 neyi, k av ram ı ya da kelim eyi tasv ir eden p ik to g ran ıla r,
id eo g raın la r ve lo g o g ram lard ır. A ncak zam an la b u n la r
yetm ez olm uş ve b o y le re soyul a lfa b e le r g e liştirilm iştir;
yine de yazı k a ra k te rle ri ile sem bolizm ve sa n a l a ra s ın d a -
ki gü çlii b a ğ kopm am ışım . Ö rneğin M ısır hiyero g lifleri ve
A vrupa rııııik h a rfle ri, e şlik eden im gelere d a ir yazılı b ir
v o n ıu ı su n a rla r. Kski Y u n an vazı k a ra k te rle ri I lıristiy a n -
lığııı ilk d önem ind e b irço k sem b o le tem el teşk il etm iştir.
P a rşö m en ler ü zerin e resm edilen Ç in yazı k a ra k te rle ri g e -
nelde sa n a l eseri kabu l edilir.

R unik s e m b o lle r
8 . yüzyılda hu
b alin a kem iğinden
m ücevher
kutusu üzerine
ovulm uş runik
yazı karakterleri
arasınd a eski
A ııglo-Saksoıı
alfab esin e ail “ r ”
ve “l w harfleri de
bulunur. Burada
gösterilen detay
N o rtlu ıırıb riad a
işlendiği düşünülen
t renklerin
M ücevher
ku tusu ıııuı bir
levhasına ail lir.

:t S I Mİ M i l I I İti t ( . M A M I İM
R unik yazı k a ra k te rle ri
M S 3 . yüzyıldan itibaren İskandinavya
ve Halı A vrupa'da ku llanılm ış olan eski
G o n ıım alfab esin e a il h ar Herin ya da
yazı k arakterlerin in (m ite) büyülü bir
sem bolizm içerd iklerine inanılırdı. Ifsllek i
h a rfler A ııglo-Saksoıı fıılh arkın a (ruııik
alfab e) aittir: “d” d a e g (g iin ), “t " tir
(m ito lo jik tan rı ‘T y r 1’ ) ve “t-'’ ra d
(at sürm ek) an lam ın a gelir.
S r -1 m * .11 W . m m
T ezhipti h a rf
“T ezli i pli'1 ya da süsletileli b aş harfler
m inyatürde başlı başın a birer sanat
eseridir: Avrupalı keşişlerin MS 4 0 0 den
O rtaçağ ııı sonuna kad arki donem de
kopyalayıp yarattık ları I lıristiyan
m etinlerinin z a rif b ir özelliğidir. Kol İs
K itabı adıyla bilinen İrlanda deki lezlıipli
İncil yazm asınd an alın a n üstteki “ D ”
h arfin de b ir kuştan esinlenilm iştir.
M aya giifi
Klasik Maya döııeıııiııdeıı (M S 3 0 0 -
0 0 0 ) kalın a üstteki g lif b ir sözriik ya da
liiıncen in bütününü ifade eden b ir sem bol
ya da logograıııdır. Ja g u a r kafasın ın temsili
üzerine kıırııhı olan bıı Maya logogramı
“ja g u a r'1 an lam ın a gelen b td am kelim esini
sem bolize eder.
Ç in yazı k a ra k te ri
l stte göriîlen Ç iııee k a ra k te r on ur ya
da ab laklılık gibi b ir dolu yan anlam
taşım akla b irlik te tem elde dürüstlük ya
da doğru davran ış an lam ın a gelir. Ayrıca
K onfüçyüsçülüğüıı Beş Krdenıi ııden biı i
olan adaleti (diğerleri cöm ertlik, edep,
bilgelik ve içten lik tir) ifade eder.
KHİ 3 9
 Makrokozmos ve
Mikrokozmos
A y rıc a bkz. T iiııı (liiııyad a lo p lım ıla r, evrenin işleyişini ve kozm ik
Boş Çin E lcıııcııl i.
sayfa 152-58 e n erjilerin ya da gök ('isim lerinin Diinya ya nasıl elki e t-
D ü rt Salgı, liğini kavranın uğraşı içerisin d e, en bilinenleri (ve sanat
sayfa 2 2 5
e serlerim le en çok ttnjısil ed ilen leri) Çin ve Batı a s tro lo -
jile rin in prensiplerindir ö zetlenm iş olan çeşitli ıııak ro k o z-
ıııos ve m ikrokozm o s teorileri g e liştirm işlerd ir. A yrıntıda
birb irlerin d en a y rıtsa la r da, lıe r ik i sem b o lik sistem de b ir
kişinin doğum tarih in in - y a da daha doğrusu, o tarih in
çak ıştığ ı ilgili d u ru m la rın - om ııı
k işiliğin i etkiled iği in an cın ı p ay -
laşır. A yrıca, Ç in ’in tıb b i d iy ag-
ra m la rın d a ve B a tı ııııı "Z o d y a k
in sa n ı illü strasy o n ların d a sem -
bolize edildiği g ibi, d oğal g ü çle-
rin ve a stro lo jik fa k tö rle rin insan
sağlığını etk iled iğ in e de in an ılır.

Z o d y ak insanı
Alman iıp udunu (ie o rg B arliselrin
I5<°>2 İr yayım ladığı, göz
Bozukluklarına dair Bilim sel Bir
incelem e olan O p fılltah n od ou leia ,
D a s is! Augendionst \\\ içindi' soldaki
ahşap Baskı da yer alır. Çevredeki
12 imgeden ortadaki insan figürüne
çizgiler çekilerek. Aslan da dahil
o lm ak üzere Balı asiro lo jisin d eki
B u rçlar ile insan vücudundaki
organlar arasınd a Bağlam ı kurulur.

■40 M B O T U ' H İ N OH A ME R İ
Çin zod yakı
Çinlilerin inancında evren p asif ve aktil
enerjiler o la n yin veya//gırı —la i-ch i
sem bolünde gösterildiği gibi— karşılıklı
etkileşim iyle işlem ektedir. 12 Dünyevi
Dal dan (T en v strial U ran d ı) oluşan
“zodyak’ m (b u rçlar kuşağı) 12 yıllık
döngüsü, lıer biri b ir yıla tekabül eden
12 hayvan sem bolünden oluşan bir
çem berle tem sil edilir.
B a tı zod yakı
Balı ııııı astrolojik, prensipleri 10 gezegen ve
12 b u rç etrafınd a (b u n lar glifler ve figü ratif
im gelerle sem bolize ed ilm iştir) şekillenir.
B u rç la r b ir olasılık çerçevesi olı işi tın ırken ,
on ları yöneten gezegenler yönlendirici
gü çler olarak hareket ederek D ünya ya ve
iıısaıı b ed en in e etki etkirler.
Ç in tıb b ı
Geleneksel Çin tıbb ın a göre, yaşam
en erjisini temsil eden d ı i (veya (fi) vücutla
m eridyenler (k a n a lla r) yoluyla dolaşır
ve b unların tıkan m ası sağlığı kötü yönde
etkiler. I Icr b ir m eridyen y in v r yang\\\
etkisi altınd ad ır. (B eş tem el elem entin
lıer biri b ir organa karşılık gelir.)
A s la n ’ın fiz ik s e l e tk ile ri
Eskid en dört elem entin “s a lg ıfo r m u n d a k i
hareketlerinin insan aklın a ve bedenine
vansıdığı düşünülür, butum la b erab er
b u rçların bedenin uzuvlarını ve organlarım
etkilediğine inan ılırd ı. Sözgelim i Aslan
belkem iği, sırt ve kalbe etki ederdi.
- F M B O L L O B İ N ( İ HA M K H i - t l
 Kaderi Etkilemek
A y rıc a bkz. İ le r çağd an ve u y garlık tan in sa n la r hay atın rastlan tısal
I I izi, sayla 4()
T a r o t ’ ıııı A sılm ış
niteliklerin i gö zlem leyerek kad erlerin in ilahi hir el ta r a -
Adiiıııı, sayla 227 rından kontrol edildiği çık a rsa m a sın ı y a 111nışIar<lir. M ito-
lojide olduğu gibi sa n a tla da lııı kav ram sözgelim i ça rk ın ı
çeviren K ad er I lam ın d a ya da yabanı ipliğini tııla ıı Cç
K ad er I a n r ıç a s ı’yla sem bolize ed ilm iştir. İn sa n la r k a d e r-
lerini hir p a rça kon trol ed ebilm ek için la ld a n , örneğin
sem b ollerle dolu I’arot lalın d an medet ııııım ıış; k e n d ile -
rini k o ru y a ca k la rı in a n cıy la m u sk a la ra sem b o lik a n la m -
lar yü klem iş ve siıııv a gibi k a rm a şık sem b o lik sistem ler
geliştirm işlerd ir.

K a d e r H a m m ’ın ç ark ı
Kumalı y azar Hoellıiııs mı
D e con so lafio tıe
p /ıilosop lttae
Irlse le ııin İçsellisi)
adlı eseriııiıı .k a ıı de
M o ııııg terein nesinden
alın an 15. yüzyıla
ail İm illüslrasyuııda
K ader I lam ın çarkını
döııdiirürkeıı görülüyor.
Ç arkıfeleğin dönm esiyle
insanların talih leri tersine
d ö ıırrrk sosyal konum ları
ali üst olur.

42 K M BOK İ T R İ N C.H \ M K JÎİ

Ç a rk ıfe le k
Ç arkıfelek hayalın öngörüleınezliğini
sim geler: öyle ki toplum un en
tep esin dekiler h ir süre sonra kendilerini
«'iı a ltla b u lab ilirler. h ıııııın tersi de
geç erlidir. G en ellikle başında tacıyla am a
bazen de gözleri bağlı resm edilen K ader
I lam ın (öncülleri l’ylıke ve bo rlım a adlı
tan rıça la rd ır) Rönesans san alın d a çarkın ı
çevirirken gösterilir.
Ü ç K a d e r Tanrıçası
C rek o Rom en tan rıçaları M oiralarııı
(L a l. P a ıv a c ) ya da Uç k a d e r I anrıçası ıım
insanın kaderi üzerim le konim i sahibi
olduğuna inanılır, hu da ellerinde lııM ııkları
iplikh * sem bolize edilirdi. Uç kız kardeşlen
Lak lıesis in çubuğu ipliği ö lçer K lo tlıo n ıırı
örekesi örer ve \tropos mı m akası da keser.
Rövlece hu iiç işlem doğum , yaşam ve
ölüm e karşılık gelir.

H a m s a ya da H a m e ş N ig re d o Y ıld ırım d ü şen kule

Stilize edilm iş el biçim indeki
hıı m uska ge-ııellikle ham sa
va da h ain e ş (A rapça ve
İbra nicede beş aıılaınm a
gelir). O rtadoğu'da da
Kalm a ıım eli olarak bilinir.
Nazara karşı korunm ayı
sim geler.
Siıın acılığın hüviik
faaliyetinin ilk evresi olan
N igredo ölüm ve yeniden
doğum için gereken
arınm ayla eş 1ıılulur, lîir
tabut içinde kral (Sol)
ve kraliçenin (L uııa)
bedenleriyle sem bolize edilir.
T a ro t un Riiyıık S ır
k arıların d an biri olaıı l(ı.
yüzyıla ail hu k a r lla . kuleye
yıldırım düşm esiyle aşağı
diişen iki adanı b etim lenir.
V ah iy va da cezaland ırm a
yoluyla dünyevi bağlard an
kurtulm ayı sem bolize eder.

s. I \ I B O t t I J? I \ (.ili \ M İ R İ 4 $
 Fantastik Yaratıklar
A y rıc a bkz. F a n ta stik y a r a tık la ra h e r k ıta n ın s a n a lın d a ra s tla n ır.
Htu sav fa 2<)
P ek i, am a v a r o lm a d ık la rı hald e neden b ö y le gök.
d en iz ve k a ra c a n a v a rla rı hayal ed ilm işi ir? Hu soru nu n
S ire n le rin ş a rk ıla rı
(/(Milisiyle: Sirenlori
cev a b ı o n la rın sem b o lik a n la m ın d a y a ta r, z ira h e r b ir
anlında bırakan y a ra tık , varlığı h er d aim güçlü b ir şek ild e hissed ilse de
()dysseııs/l lysses’i
y a şam ın b ilin m e y e n ya da g erek tiğ i g ib i a n la şıla m a y a n
beliınkyeıı bir
mozaik, (/eminin b ir yön ünü tem sil ed er. D o lay ısıy la bu m elez y a r a tık la r.
ıııii reli ebalı Triton da tem sil buld uğu ü zere, d en iz g ib i d oğan ın
Sirenlerin şarkılarını
gizem li d iy a rla rın a : ra sg e le y ık ıp geçen g ü ç le n '
duymamak için
kulaklarım mumla (K lıim a ir a ); in san oğ lu n u n d o ğ asın ın lıay v an sı ve kösııü l
tıkamışken. y ö n ü n e (M iııo ta u ro s ve S ir e n le r ); v ey a ölü m k o rk u su n a
()dysse.ııs/l Ivsses
(C e rb e n ıs ) işare t ed erler.
yelkiMi direğine
bağlanmış
olduğundan herhangi
bir lepki veremiyor.

4 4 S V, MlîÖ L L t' K İ N l.li \MI. Hİ

Triton
T rito n Poseidon ve A m plıitrile’mıı oğlu
olduğu halde, “T ri(o n la r* deniz adam larını,
yani erkek gövdesi ile balık ya da yunus
kuyruğu k arışım ı deniz varlıklarını ifade
eder. G enelde sarm al deniz kabuğundan
borusunu iinerkeıı bel im lenen T rilo ıı
denizlere hükm eden gücü (eınsil eder.
S ire n le r
Yunan destanı O dysseia da betim lenen
S iren ler, karşı konulm az çekicilik tek i
şark ılarıy la, denizcileri kasten tuzağa
düşüren deniz peri bîriydi. Sık lık la ,
örneğin an tik çöm leklerd e, kadın başlı
ku şlar o larak resm edilen S iren ler haz
düşkünlüğünün yol açab ileceği olası
felaketleri sim geler.
K h im a ira
^ ırnaıı ın ilolojisiııd e K h im aira aslan başın a,
keçi gövdesine, ucunda yılan kafası olan
bir kuyruğa ve bazen de fazladan b ir iki
lıavvaıı kafasın a sah ip tir, hırt m aların ele
kem iğe hürünm üş lıali olan hu canavar,
kah ram an Belleroplıoııtes oııu defedeno
ka d a r yeryüzünü ve denizleri yerle b ir eder.
C erb e ru s
Y unan m itolojisinde C erberu s ölüler
diyarı I lades1in kapısını koruyan ve h içbir
e,anlıyı oraya sokm ayıp h içb ir ölüyü de
oradan kaçırm ayan iiç başlı yırtıcı bir
köpekti. Arada bir kandırılm ış o lsa da,
C erberu s dehşet veren ölüm ii ve öliim üıı
kaçınılm azlığım tem sil eder.
> İM BOL! KRİN G RA M FBİ 4. 5
 İnsan Varoluşunun
Alegorileri
A y n e n bkz. S a n a l sem bolizm yoluyla gözle görünend en çok daha d e -
M inö re ıfane,
sny fıı ()ö rin a n la m la r a k ta ra n a leg o rilerle m ü kem m el uyuşur. Hu
D ııplıııe, sayfıı 17.J li|> a le g o rile r ö rn eğ in insan ö m rü n e, ya da isted ik leri k a -
d a r güzel ya da güçlü o lsu n la r, so n u çla herkesi ölüm ün
beklediği u y arısın a işaret ed erler. O lüın Halı ııııı laaitd.s
n a tü rm o rtla rın ın ve H öııesaııs dönem ind eki alegorik z a -
fer ta b lo la rın ın odak no k tasıy d ı. İnsan den eyim inin h a -
v ali u n su rları olan beş duyu veya I lıristiy a n Jık erd em leri
gibi bazı o rta k te m a la r g en ellik le ııvgım b ir v asfı, ta b ia tı
ya da Özelliği sem b o lize eden sim g eler ta şıy a n kad ııı fi-
gü rleriyle tem sil ed ilirdi.

M e m e n to m o ri
Fransız saııatçı
Philippc de
( Üıauıpaigııe in
( 1 6 0 2 - 7 4 ) hu
karanlık ve
kasvetli tablosu
yaşam ın kaçınılm az
olarak üliimle
soıılatıacağım n
sakınm ası/ bir
lıalırlalıcısıd ır. Lale
uçucu güzelliği
sem bolize ederken,
kum saati gelip
geçen zam anı,
ku rukafa ise —iskele!
parçası o la ra k -
nlüıtıüı temsil eder.

4 () S K f c t H O L I . F R İ ' S (.> R A-M I-' i! İ

Koku alm a duyusu
Beş dııvıı (işitm e. görm e, koku alm a, tat
alına ve dokunm a) Batı sa n a lıııd a . her hiri
temsil etliğ i d im im in özelliklerine ııygıııı
sim geler taşıyan beş kadın tarafından
resm edilir. Ö rneğin Koku, elinde hoş
kokulu çiçek ler tııtar. M enekşe gibi kokulu
çiçek ler farklı alegorik b ağlam lar içerisinde
de kokuyu sem bolize edebilir.
As ya da kakım
llTel bir zam an lar I lırİstiyaıı \vrupa sıııda
öyle değerli b ir vasıftı ki san al eserlerinde
bir erdem olarak kişileşlirilird i. İllet
Rönesans ve Barok tab lo larınd a, bem beyaz
kürküyle (gerçi kuyruğu siyah kalırdı)
b ekareti sim geleyen a s ya da kakım la
tem sil edilirdi.

İs k e le t
D ünyaıım her yerinde
ölüm ün doğal sem holleı
olan iskelet ve ku rukafa
O rtaçağ dan beri
m em en (o m ori deyişiyle
(L n tin ecd c “ l m um a
D e fn e d a lla rın d a n ç e le n k ki b ir giiıı ö lecek sin ”
D efııe d allarınd an çelenk ilk o larak G reko- an lam ın a gelir) b irlikli
Rom cıı san alın d a , giiııeş tanrısı Apolloıı/ \vrııpa sanatınd a
Apnllo daim a yeşil kalan yapraklard an ver b u larak , hepim izi
oluşan laeıvla resm edildiğinde ölüm ün beklediğine
görüldü. Antik K o m a d a askeri zaferle dair sem bolik b ir
bağdaşt m Isa da., gelen eksel b ir sim ge m esaj verm işlerdir. Bu
olan “deliıe yap raklarıyla .süslenm ek” nedenle m addi başarı
kişinin oıu ırlaııd ınh n nv a layık olduğunu sem bolleriyle yan yana
göstererek aslında şiir ve m üzikteki konuldukları da görülür.
b aşarılara dikkat çekerdi.
.-K M IİO L U '.R IN (.»H A M K H 1 -+
 Tarih öncesinden İm i yana iıisiinuğhı geçıııi§. bııgiin ve
gelecekle. kutsal ya <la dünyevi olanla, insan olm anın
esaslarıyla ve en soyut felsefelerle ilgili derin kavram ları
ifade etm ek için sanal eserlerinden faydalanm ıştır, k o n u -
ları ya da sanatsal üslupları b irbirinden ne ka d a r farklı
olursa olsiııı. o ka vram la rı ak tarm ak için kullanılan im -
gelerin dünyanın her tarafında birbirin e benzemesi, in-
sanoğlunun resim ler ve sembollerle düşünmeye y a tk ın lı-
ğının ne ka d a r kadim ve temel olduğunu gösterir. Ileriki
sayfalarda \lr ik a . Vmerika. \sya. A vrupa ve O kvaııus
ülkelerinden çeşitli saıuıt biçim lerinin aktardığ ı sembolik
m esajlarla tanışacaksınız.

P sch en t Esin kayn ağ ı

I İri kültürün h a h an san atçı
sanalında hamlık (»iorgio (illisi ııiıı
mm lakuııııı kimliği nyıııa baskısından
hakkında birtakım ynla çıkılarak
I »iİniler verir. yapılm ış nlaıı
Tarihöncesi Mı-ır 10. yüzyıla aiı hıı
döıırıııiiK* aiı üstteki I' raıisız lahlnsiıııda
illüsirasyondu. C reko -R o m en
finiNıııııııı taktığı laıırisi Vpnlloıı/
/ w h a i l (çifte \pollo P arııassiis
inç) hamlığında Dııgı uda m üzik icra
\;iıjh Mısır lacı çilerken gnriiliiyor.
d csh iY t (kınııı/ı) Su ların d an şiirsel
ile ^ nkaı ı Mı«*ır (‘sin ak an ( iastalia
ta n lıa ljet (İM‘\az) Şelalesi ııiıı yanı
birleştirilmiş. İMİyleee sıra dokuz esin
fira\ nıııın birleşm iş perisi (M ıisalar)
“iki ülke" üzerindeki ve Pegasu s da
hâkimiyeti resmedilmiş.
simgelenmiş! ir.

-/s - 1 \ır.(»ı ı ı ı:

Ilıııılıı ve Kinli»! I n ııinı saıııılı gelm eğ in d e
»akli (etkiıı dişil ilalıi en erji) tan rı Şi\a \la
(edilgen) ya da h ir Hııdi-ı iaıırı»ıyla saııiinıi
h ir »ekilde ku cak laşm ış h ir ta n rıça n laıak
resm edilir. I si teki \xib-\nm (" h a h a -a ııu r " )
duruşu şakliııiıı eaıılaud ırıeı u* y a ra tın
giıcıiııii sim geler.
I .ıı eski sem holİk resim lerden hiri.
\ v n -tra l\ a n m Q ueeıı»laııd \dası kaya
san atın a ait kırını/ı top rak boyasıyla
çıkarılm ış el izi desenidir, l arilıöııeesi
(.ü ııey h a tı A m erikan san atın d a da göriileıı
hu kim lik sem bolün ün m evcudiyeti,
kan bağım ve korunm ayı tem sil ettiği
düşünülür.
A h ta p o t
Doğadan esinlenilmiş semholler aynı
aııda lıeııı çok husiı lıeııı de çok karm aşık
olabilir. Orııejtiu alıta|>ot denizi temsil
eder: nııeak larilıöııeesi \kd eııiz sanatında
resmedildiği şekliyle, uçları spiral şeklinde
kıvrılm ış dokunaçları nedeniyle, aynı
/am an da da hareket enerjisi, ya ra lın ve
vık ırı güç ve şimşekle özdeşleştirilir.
Vvrııpa -an alın d a fıskiye esiıı veya bilgi
gibi arzu ed ilir h ir niteliğin kaynağını
(" m e m b a * ) ima ederken genellikle alegorik
hir seıııhol olarak ko llan ılır. İçim in i »ıı
fışkırdığı içiıı de yaşam , y aratırd ık ve şifa
kaynağı olarak »tiyim p o zitif sem bolizm ini
pay hışır.
s IM h o l I I R

A y rıc a bkz.
M ısır h iy e r o g lif le r i:
f ir a v u n u n b eş ism i,
sayfa (>(>—(>7
P o p ü le r H in d u
lan r ıl a r ı ,
sayfa IO (ı-7
B u d iz m 'in Vedi
H â z in e s i
sa y la 1 1 0 - 1 7
Giriş
A frik a 'd a y a şay an in sa n la rın çev relerin d ek i doğal d ü n -
yayla k u rd u k la rı y ak ın ilişki, gök yü zü nd e, k a ra d a ve d e-
nizde gö rd ü kleri h e r şeye derin sem b o lik a n la m la r y ü k -
lem eleriyle sa n a lla rın d a a ç ık ç a gö rü lü r. Ö rneğin A niik
M ısırlılar d ünya görü şlerini resm ed erk en , çev relerind e
gözlem led ikleri c a n lıla r la a ç ık p ara le llik le r k u rm u şlar-
dır. K a b ile aid iy e li, savaşçı k im lik ve kan b a ğ ıy la ilgili
k o n u la r da b e n z e r şek ild e d oğad an esin len ilen sem b o l-
ler a ra c ılığ ıy la a k ta rılm ıştır. K eza M ısır hiyerog lifleri ve
A slıan tilerin a d i n k r a m o tifleri { b k z . s. 6 8 - 7 1 ) A frik a lıla -
rın k a rm a şık k a v ra m la rı ifad e e ttik le ri, b irço ğ u d oğad an
esin len ilm iş sem b o lik sistem lerd en sad ece ik isid ir.

H iy e ro g lif s e m b o lle ri
M ısır’ın D eir el-B a h ri
bölgesindeki H atşepsut
defin kıpm ağında
hu lim an rölyefe
ait hu hiyeroglif
dolayında I'iravm ı III.
T lıııtm o sis’in (lık . MÖ
1 4 7 9 - 1 4 2 5 ) kartu şlar
içindeki (alıl ve doğııın
isim leri görülüyor. Sol
üst köşedeki doğan
liravm ıım I Eonıs ismini
gösterir (bkz. s. 6 6 ) . Sağ
alt köşede ise “ebedi
hayat bah şed ilm iş”
deyişi görülebilir.

50 \ i Ri K \
T a v e re t
Antik M ısır'd a çocıık bekleyen an neler
doğıını ta n rıça sı T a ve ret in him ayesine
sığınırm ış. H am ile göbeği ve sarkan
göğüsleriyle zihinlerd e canlan d ırılan
T a v eret iıı bed eni, ağ ırlık lı olarak
y av ru ların ı sald ırgan ca savunan hipopotam
biçim in d e tasarlanm ış., tim sah kuyruğu
ve aslan pen çeleriyle de yırtıcılığı
pek iştirilm iştir.
“E b e d i h a y a t b a h ş e d ilm iş ”
Bu beş hiyeroglif sem bolü M ısır san atın d a
sık lık la firav u n lar için ku llan ılan b ir deyişi
ifade eder: “eb ed i hayat bah şed ilm iş” .
Ü çgen hiyeroglifi koni şeklinde kesilm iş
b ir ekm ek diliuıiııi gösterir, “ bahşedilm iş”
a n la m ın a gelir: tepesine ilm ek atılm ış h aç
(aıık/ı) “lıa v a t" d em ektir: “eb ed i” ifadesini
veren h iy ero g lif ise k o b ra , ek m ek soıtııııııı
ve to p rak p a rça sıy la sem bolize edilm iştir.
Fil
Kil, zek âsı, uzun yaşam ası, büyüklüğü,
gücü ve doğal h a y a tla düşm anı olm ayışı
(in sa n la r dışında ta b ii) nedeniyle A frik a ’da
hayranlık korku ve saygı uyandırm ış,
b un d an dolayı da kabile reisleri ve k rallarla
özdeşleştiril 111 iştir. D olayısıyla fil A frika
sau atın d a bilge, m üşfik ve de güçlü b ir
lideri sim geler.
S a n k o fa
S a n k o fa m otifi A slıanti (y a da A saııte)
insanlarınııı ad in k r a sem bollerinden
birid ir. A'ıınııu tasım geri koym ak içiıı
kafasın ı çevirm iş ku ş betim lem esi “geri
dön ve onu g e tir” m esajı vererek, kişinin
geleceği verim li kılm ak içiıı geçm işine
dönm esi gerektiğini im a eder.
 Yoruba Tanrıları
A y rıc a bkz. A frik a ’nın b a tısın d a k i Y o rn b a in sa n la rın ın ta p tık la rı
Thor'uıı çekici,
sayfa 2 5 ta n rıla ra to p y ek ıiıı o r i ş a (y a da “ta n r ıla r ” an laırn ııa g e -
len o r is a ) d en ir. Ç ok sayıda o r i ş a olduğu h ald e, hepsi s a -
n al eserlerind e bel im le n m e m iş!ir ve çoğ u z am an k a rm a -
şık ö zellik ler gö sterd ik lerin d en , o n la rla ilişkili sem b o ller
gö rece d eğ işk en d ir. E n sık ta sv ir edilm iş o la n la r doğanın
çok çeşitli gü çlerini tem sil ed en ler ya da ark e tip se ! ö n e -
mi o lan lard ır. B u n ların arasın d a fırtın a ta n rısı kap risli
Ş a ııg o , a n a ta n rıç a Y e ıııo ja , savaş ta n rısı O gm ı, avcılık
o r i ş a sı O şosi ve aşk ta n rıça sı
O şurı say ılab ilir.

Oşurı C in s e l güç ve ş id d et
Şan g o ’nun üç A frika’nın batısın d aki
karısın dan biri olaıı Beıüıı C u ın h ııriy e tfııc ait
Oyun N ijerya’nın lııı eserde T a n rı Ş a ııg o ’m m
Oşun (ya da iki başlı b altasın ın
O sun) Nefiri yle stilize; edilm iş yorum u
özdeşleştirilm iş tüm d ik katleri üzerinde
ve bu nedenle topluyor. Ş a n g o ’ya
tatlı suyla öylesine güçlü b ir erillik ve
bağd aştın Im ıştır. doğıırtkuıılık atfed ilir ki
G elgeldim (aynı zam and a da ikizlerin
esasen cinsel korııyucusııvdu) rahipleri
aşk ve güzellik onun bu cinsel gücünü
ta n rıçası olarak dengelem ek için kadın
ulu lanır; elinde b ir kıyafeti giyer.
ayn ayla sem bolize
edilm esinin nedeni
de bu o labilir.

52 \ V Rİ K \
Ş ango
Eskid en O yo'nım savaşçı ve acım asız
büvücii kralı olaıı am ansız Şan go , ö ldiikleıı
so n ra V orııb a’ıım gök gürültüsü ve şim şek
tan rısı olarak ilalılaşır. Yeryüzünde öfkesini
k a b artan lara fırlattığı şim şekleri sim geleyen
iki başlı b a lta b aşlıca sem bolüdür.
Ogün
O gıııı savaş ve ku rban eliııeyle ve yaııı sıra
Y oru b alılarııı bıçak gibi geleneksel kesici
silahların ın a n a m addesi dem ir ve çelikle
özdeşleştirilen b ir oriş<u\w. O nedenle
genellikle b a şlıca sem bolleri olaıı p alalar ve
dehşet u y an d ıracak k ad ar geniş ağızlı bıçak
veya k ılıçlarla betim len ir.
Yem oja
0/7£«larııı birçoğunun an ası olaıı Y em oja
anneliğin ve O gıııı N e lırfııiıı ilalıi
tem silcisidir (özellikle sn ve doğurganlıkla
b ağ d aştın İm asın m nedeni de h ııd ur).
Dolayısıyla balık kuyruğuyla ya da bir
çift dolgun m eıııe gibi anneliği çağrıştıran
işaretlerle sem bolize edilir.
Oşosi hayvan ların ve de düşm anların
avlan m asın ı sağladığına inanılan Yoruha
o#7f«sıdır. Hu nedenle çoğu n lu k la avcıların
geleneksel sim geleri olan varım ay
şeklindeki yayla ve ölüm cül görünüm lü bir
okla sem bolize edilir.
\ ! I s İ iv A 53
 Mısır Tanrıları
Aynca bkz. Doğal diinya Mısırlı vazırılar ve sanatçıların tanrılarının
M ısır k ra llığ ı.
suy fiı 6 4 - 0 5 temsilinde kullandıkları seıııhollerin birçoğuna esiıı k a y -
nağı olmuştur. Gökyüzüne b a k tık la rın d a , tezahürlerinden
birine b ürünm üş olarak gökyüzünü katedeıı güneş tanrısı
R a ’yı gördüklerine inanırlard ı; havada süzülen bir doğan
o nlar için I Iorus’u. daireler çizen bir çift çaylak ise İsis ve
kız kardeşi Neftis i temsil ederdi. Bu tanrıçalar çaylak k ı-
lığında. ö lüm ü ve veııideıı doğımıu kendi sembolik tem si-
line zemin oluşturan erk ek kardeşleri Osiris’i arayıp onun
ardından yas tutarlardı. Ayrıca I latlıor’a olduğu gibi lsis’e
de a n a tanrıça olarak tapındırdı. Bu nedenle lıer iki tanrıça
da ineklen beslerken betimlemedi.

O siris A na ta n rıç a İsis

Osiris öldürülüp Isis de I latlıo r da
f) ii ır a la ra güneş diski ile öküz
ayrıld ıktan soııra boynuzlarından
ersel parçaları olıışaıı h ir başlıkla
Inplnmp hir resm edilir, f iravun
aray a getirildi I lo m n h e h (lık.
ve ınııınvalandı. M Ö 1 3 1 0 -1 3 0 7 )
Hüylece yeniden göm ülündeki duvar
canlan ıp resm ine ait hu
yerallnıuı ve detayd a, soldaki
yaşam dan sonraki tah t hiyeroglifi
dünyanın ölüm süz s ay e s i n d e 1 a n r ıça m n
hüküm darı oldu. İsis olduğunu feşhis
Olüınü yenm esi edebiliyoruz.
m um yalanm ış
bedeniyle,
h üküm darlığı ise
değnek, gürz ve u t e f
(acıyla sim gelenir.

54 a r ın k \
Ra
O r î l
M ısır ııı giiııeş tanrısı lîn 'ıu ıı birçok
tezahürü vardır; örneğin doğan şeklinde
tem sil edilen R c -llo n ık ti. Fn çok da, güneş
diskini tem sil eden (bazen üzeri ur<wus\ı\
k ap lan m ış o larak ; bkz. .s*. 6 5 ) ve genellikle
kırm ızı renkte b ir çem berle sem bolize
edilm iş ve bu sık sık onım başlığı olarak
b etim leııın iştir.
Isis ve N eftis
Isıs O siris'iıı karısı (ve kız kardeşi) ve
1 lorııs un annesidir. İsmi (Isis “ la lıl"
dem ektir) tahtın biyeroglif temsili olan
baslığıyla (sold a) sem bolize edilir. Neftis
Isis ve O siris'iıı kız kardeşidir. Başlığı
(sağda) ism inin b iyeroglif biçim ini gösterir:
geııiş b ir konulu ta rife d e n dış duvarın
tepesindeki kâse “Kviıı I lam ım 1’ olarak
okunur.
H orus
Firavunla özdeşleştirilen I lonıs
yükseklerden uçarak h er şevi gören doğanla
(bazeıı tüm üyle b ir doğan bazen de doğan
başlı b ir adan ı o la ra k ) sem bolize edilm işti.
Tanrısal krallığın sim gesi olduğu için
çifte ta ç (j)sclırııt) giyerdi. Re-I lorakti
olarak temsil edildiğinde ise tacı b ir güneş
diskiydi.
H ath o r
I lallıo r a an a tan rıça o larak tapınılır,
dolayısıyla da genellikle em ziren, sut veren
inekle tem sil edilirdi. Sığ ır sem bolü genelde
gi’m eş diskini kapsayan sığır boynuzlarıyla
kısaltılır ve bu aynı zam and a Isis’i de temsil
ederdi, i ler iki M ısır tan rıçası da farklı
m itolojik geleneklerd e I lorııs un anası
olarak bilinir.
\ f h \ k \ 55
 Mısır Tanrıları
Aynen bkz. Ylısır’nı O liilcr k i t a b ı udu en çok a n l a t ı l a n sa h n e le rd e n
Kylıt'le,
say fii 1?| biri kalf) t a r t ın a töreniydi. O siris ’ iıı m u h k e m e s a lo n u n -
daki ta n r ı la r a r a s ın d a ilahi yazıc ı Hintli., m u m y a la m a
tanrısı \nubis, h a k ik a t ve ad alet ta n rıças ı M a ’at. vardı.
B u t a n rıların lıer birinin - v e daha pek ç o ğ u n u n — a n a

s e m b o lü n d e esin ka y n a ğ ı doğaydı. / İr a A ntik M ıs ırlılar

çev re le rin d e y a ş a y a n v a r lık l a r ile kıt İsal d iy ard a y a ş a -
y a n la r a r a s ın d a s e m b o lik b ir b a ğ lan tı k u rm a y a son d e -
r ece y a t k ı n d ı l a r .

M a ’at
Evrensel düzen ve
uyum , adalet ve
h akikat tan rıçası
M a'at genelde
k alasın a taktığı
d evek u şu iü yü v le
tem sil edilm işti.
\ arlığı, örneğin
kalp tartm a
töreninde, h akikati
tem sil eden hu
tüyle de sem bolize
edilirdi.

K alp ta rtm a tö re n i
Ü çüncü Ara D o n em d en (M Ö 1 0 7 0 -7 1 2 ) kalıtın b ir alışap sandık
üzerindeki İm d e la y laııd ın lım ş salıııe Anııbis i öleıı kişinin kalbini
başın a küçük b ir tüylü ta ç tak ılm ış Ma al figürüyle U nlarken
gösterir. Ibis b aşlı T lıo th . ta lıtta otu ran lte-1 lorakli ııııı lu ızıın m da.
ölen kişinin ""temize çık lığ ın ı” gösteren neticeyi kaydediyor.

56 M' Rİ K \
A nub is
.Nekropolis luıırısı Aııııhis siyah h ir çakal
vcva köpekle «im gelenildi: zira göınii
alan ların d a küpekgillere sıkça rastlaııın lı
ve Aııııhis' in M ısırlıların m ezarlarım İm
leşçil lıayvaıılardaıı koruyacağı varsayılırdı.
Bir f)syclt(if)oınf) yani “ rıılı kılavuzu * olan
Aııııhis ayrıca ölüleri O siris in m ahkem e
salonuna gül ürürdü.
Sekhm et
Sav aş tan rıçası ve hastalık getiren Seklım el
( “ K ınlrelli O lan'”) dişi aslan la temsil
edilirdi. Bu dişi aslan şekli oıum vahşi ve
saldırgan olduğunu gösterir, aynı zam and a
da kızgın güneşi sem bolize ederdi: zira altın
sarısı a sla n la r güneş varlıklarınd an sayılır
ve Seklıın d Ü n B a ’ııııı —ya ela “güz’T m -
kızı olduğuna inan ılırdı.
Th oth
Av. bilgelik, bilgi, ölçiim laıırısı ve ilahi
yazıcı T lıo llı iki h ayvanla sem bolize
edilm iştir: I labeş m aym unu ve ibiş.
Dolunayı taşıyan hilal şeklindeki aydan
oluşan başlığı onun ayla bağlantısını
vurgular ve ayrıca çoğu kez yazıcı
a letleriyle b etim lenir.
K hepri
M ısırlılar dışkı öbeği iten bokböceği ile
güneşin gökteki h areketi arasınd a paralellik
kurm uş, yuvarlak öb ekten çıkan yavru
b okböceklerini güneşin şafak sökerkenki
görüntüsüne benzet iniştir. D olayısıyla
bokböceği k lıe p ri’yi, yani güneş tanrısının
sah alı görünüm ünü sim geler.
\ I HİK A 57
 Mısır’ın Kutsal Sembolleri
Aynen bkz, Mısır sanatınd a en sık görülen sem b o lle r aras ın d a , h a -
(c im rii göz.
sayfa 123 yat, sağlık, refalı ve sonsuzluk gibi insa no ğlun a dair en
Keli harı. *avfa I7-* temel ve en önemli ka v ra m la r a işaret eden sem bo lle r v a r -
dır. A n k h , H o rus’ıııı gözii, asa ( n a s ) ve s l ı e ı ı halkasıyla
gösterilen bu sem bollerin güçlü sihirli özellikleri olduğu-
n a inanılırd ı. İ n s a n la r m u s k a biçim ind e ta s a rla n a n İni
sem bolleri t a k a r veya taşırdı, ayn ı z a m a n d a da ölülerin
yeniden dirilmesine y a rd ım edeceği ve dirilişten sonra
sonsuza dek sorunsuz b i r hayat sürm elerini sağlayacağı
um u d u y la n a aşla b irlik te gömerlerdi.

A nkh H a y a t ve güç
Anklı t'l>c<li \ asamı K on i O m bo'daki
simgeler. Kim ine gön* S o b ck ve Ila ro eris
hir an alılar, kim ine 'ta p m a ğ ı nda yer
gön* hir sandalet alan Ploleuıaios
kayısı şeklindedir: I lancdaııı
oval ve “T " peklindeki (M Ö 3 0 4 - 3 0 )
linç koıııhinasvomı dönem ine ait
ise erkeklik ve bu dek o rai i f
dişiliğin ya da Isis ve alçak k a b a r İm a
( )siris in birleşimini detayınd a, bir
veya ölümü yenıne\ i a n k h a asaları
temsil eder. U ılm ava varavan
iki kol verildiği
g öriiliir. Asaların
baş kısım ları
hayvan b aşlarıyla
olan bağlan tılarım
vu rgu lam ak lad ır.

58 X İ Hi k \
H o ru s ’un gözü
I lorus ım güzü {m ljal) sağ ya «la
so l göz şeklinde tasvir edilirdi.
İkisi de kutsal lln n ıs doğanının
h er şeyi gören gözünü tem sil else
de, sol göz ayı, sağ göz ise giiııeşi
b elirtird i. I tfjal sağlığı, kuvveti,
bütünlüğü ve m ükem m eliyeti
sim gelerdi ve onun kötülüğe
karsı koruyucu gücü olduğuna
inanılırdı.

A sa
Mısır tan rıları idlerinde u a s yani
asayla resınedilirdi ve tan rıların
elinde lııllıığ ıı asa, özellikle
zenginlik ve esenliğe işaret
edilm iyorsa, tem elde "ik tid a r"
ve "h ü k ü m d arlığ ı" sem bolize
ederdi. \<jılı üst ucu ve çatallı ah
ucuyla asan ın tasarım ın da bir
hayvanın başı ve ayak ların d an
esinlenilm iş olabilir.
S h e n h a lk a s ı
Ikişi ve soııtı olm adığından sh eıı halkası
yaşam ve ölüııı döngüsünü veya sonsuzluğu
sim geler. H alkaya eklenen yatay şerit,
halka b ilim in i oluşturan düğüm lü ipin iki
ııcnını gösterirken , m erkezdeki dairesel
sekil shen h alk asın a koruyucu güneşle ilgili
olum lu çağ rışım lar katar.

\ I KİK \ .59
 Mısır’ın Kutsal Sembolleri
A y rıc a bkz. Guııel olarak Mısır sa n a lın d a göriiloıı b irçok s e m b o -
LoUıs, sayfa 113
Lotus, sayfa 123
lik oğe, fi ravnnım krallığının ve le baa snıııı b aşarısı ve
Lotus çakrası, refahı için hayali bir önem taşıdığı k a b u l edilen birlik,
sayla UO
uvıutı ve istikrar ilkelerini sadece o n a y la m a k değil, ayııı
z a m a n d a da sihirli b ir şekilde harek e le geçirm ek üzere
tasarlan m ıştır. Ilıı yolla lotus çiçeği ve papirü s bitkisi gibi
doğadan esinlenilm iş s e m b o l-
lere k a lm a n ka tm a n a n la m la r
(lıeııı tekil bcııı ikili) y ü kle-
nirk en, ikilik ve süreklilikle
ilişkili derin k av ram ları ifade
e tm e k için de s e m a - t a n i m o -
tifi ve d j e d sütunu gibi b a ş k a
sem b o ller geliştirilmişi ir.

Ö te k i d ü n y ad a y e n id e n d o ğ m ak
I ü. I luiledutl (lÖlK'lllilKİC
(M(> 1 3 0 7 - 1 !<)()) yaşam ış
K lu ıbekh eıU m ve k a re m in
ahşap lalı il üzerine resm edilm iş
ikili hir portresi. I lo n ıs’ım bir
çili ko ru y an ı gözü taralın dan
gözalIrıırn çittin çevresi, yeniden
doğumu sem bolize elu ıek iizere
belirgin b ir şekilde betim lenen
lotus çiçekleriyle süslenip
şenlendirilm iş.

60 \ t IIİKA
Lo tu s b itk is i
(d izel vr h oş knkıılıı m avi lotu s çuııııırlıı
sııla n la yetiştiği ve güneş ışınları vurunca
açıp günbatuıııylu yap raklarını kapadığı
için , kadim sularda yaşam ın dogm asını vr
yaııı sıra doğurganlığı ve nliiıııdrıı sonra P a p irü s b itk is i
dirilişi sim geler. Lolııs ayın /am anda K aba “kâğıt tab ak aların ın ve dalın
Y ukarı M ısır ı tem sil eder. birçok faydalı şeyin yapım ında ku llan ılan
papirüs bilki>i M ısırlılar için çok değerliydi.
Naratılıştaıı sonra m eydana gelm iş ilk
tepede yetiştiğine ve gökyüzünü tuttuğuna
inanılan papirüs
b itkisi yaşam ın
serpilm esi, sağlık ve
m utluluk anlam ına
gelir, ayn ı zam and a
da Aşağı M ısır ı
sim gelerdi.

S e m a -ta u i
“ İki ülkenin K irliği" (Aşağı ve Y ukarı
M ısır) an lam ın a gelen sem ıı-tııııi sem bolü
firavunun lalıfııu sık sık süslem iştir.
M erkezinde, soluk Korusunu ve ciğerleri
tem sil eden germi ( “K irlik ") hiyeroglifi
v ard ır ve çevresindeki lotus ile papirüs
b itkilerin i (sırasıy la ^ ııkarı ve Aşağı M ısır ı
tem sil ed erler) birb irlerin e bağlam ıştır.
D je d
Djeri sütunu başlan gıçta doğurganlık
sem bolüydü, a n ca k zam an la yüce (K iris in
belkem iğini, yani istikrarı tem sil etm eye
başladı. *D jetl in yü kselm esi" töreni
firavunun yıldönüm ü ya da ölüm ünde
ea ııla n d ın lın lı ve sıradan M ısır balkı bu
güçlendirici sem bole ait tem sillerle birlikte
göm ülürdü.
 Masai Kalkanları
A y rıc a bkz. A frika m ıı doğusunda y a ş a y a n M asai h a lk ın ın savaşçı -
Kızılderili kalkanı.
sayla 33 l arm ııı (m orcu ı) y a p tık la rı k a l k a n la r g ü n geç tik çe bire r
Avrupa'n m arınalı saııat form u olarak g ö rü lm e kle b irlik te, h e m s av u n m a
k alk an ları, sayfa 33
a m a c ı la ş ır h e m de yüzeylerini süsleyen s em b o lle r volııyla
sahipleri h a k k ın d a b irço k bilgi ak tarırlar. M asai halk ın ın
e rk ek çocuk ları uygun y a ş a geldiklerinde, tn o r a n yani
savaşçı sıfatını k a z a n m a y a layık o ld u k la rım is p a t la m a -
d a n ö n c e hep birlik te sünnet edilirlerdi. M a n d a derisiyle
kaplı oval şeklindeki k a l k a n la r üzerin e resm ed ilen
sem bo lle r (s ı r a t a ) onların tn o r a n olduğunu ilan
ederken h e m ba ğ lı o ld u kları k la n ı ve yaş
kü m e sin i h e m de (z a m a n la ) gö sterd ik le -
ri bireysel k a h r a m a n lı k l a r ı ifade e d e r-
di. K u lla n ıla n te m e l re n k le r siyah,
b e y az ve griydi; k ır m ız ı kendini
kan ıtla m ış s avaşçılara ayrılm ıştı.

M a s a i s a v a ş çıs ın ın iş a re tle ri
D aJıa ilk b a k ışta b ir M asai
tn oram ııa ya da savaşçısın a
ail olduğu an laşılan bu m anda
derisiyle kaplı k a lk a n , sır a ta
segirayYd. yani stilize edilm iş
deniz salyangozu kabu kların d an
oluşan dikey b ir çizgiyle ikiye ayrılm ış.
K alk an oııu ku llanan kişinin savaşçı
kard eşleri, kişisel geçm işi ve savaştaki
perform an sı h ak k ın d a bilgi veren sem b o ller de
sergilem ektedir.

62 wn\K\
S ıra ta s eg ira
K alkanın o rtasın d an göçen s ir a la seg ira
deseni onu dikeyine keserek iki eşil p arçaya
böler. S ir a la seg iray ı oluşturan m otif ve
ren k ler çeşitli o lsa da. geleneksel olarak
güeüıı ve (alillin sem bolü olan deniz
salyangozu kabu ğu üzerine kuruludur.
K işisel s e m b o lle r
Önden bakıld ığınd a, kalkan ın sağ tarafını
süsleyen sem b oller genelde ona sahip
ola ıı rnoran h ak k ın d a kişisel bilgiler
verir. Ö rneğin bu sem boller belirli b ir aile
gru b u n a aidiyetin işareti ya da takdire
değer b ir kah ram an lığın kaydı olabilir.
Yaş k ü m es i ve klan s e m b o lle ri
Aynı yaş küm esinde ya da klan da olanların
k alk an ların d a genelde solda olm ak
iizere ayııı elips b içim li m o tifler bulunur.
D olayısıyla bu şek iller ortak deneyim veya
kan b ağıyla b irb irin e kenetlenm iş b elirli bir
ı no ran grııb ıııı 1111 aidiyet ini sim geler.
S ira ta e l la n g a rb w a li
S ir a la e l fa ııg a rb ıo a /i denilen kım ızı
leke ya da çiçek m otifi b ir askerin savaş
m eydanında kazandığı m adalyaya
b en zetilebilir, çü n kü çarp ışm a esnasında
sergilenen sıradışı cesareti ifade eder.
M oraıı bu sem bolü an cak b ir şefin onayıyla
k a lkan ın a çizebilir.

Ayrıca bkz.
Pscftenlı sayfa 48
Osiris, savla 54
N e m e s ba ş lığ ı
F ira v u n un n em es
b a ş lığ ı, la im a ş aşağı
in ip om u zların ön
k ısm ın d a n sa rk a ra k
s ır t la to p la n a ra k
şe k ild i' şeritli sert
k e te n bezden
y a p ılırd ı. Başlığın
u sla n yelesine,
y a n i güneş
ve B a y l a
ilişk ilen d irilen
a s la n a
b e n z em esin d en
d o la y ı sem bolik
b i r a n la m ı vardı.
64 \H tİK \
Mısır Krallığı
Aıılik M ısır s a n a t ı t a n r ı l a r a da ö l ü m l ü le r e de y e r v e r ir -
ken , d ü n y a ü z e r in d e k i y a ş a m ı b o y ı n ie a I l o r ııs ’ m ı k u l -
sa! t e m s ilc is i o l d u ğ u n a in a n ı l a n ve ö l ü m ü n d e n son ra
O siris ’ le ö zdeşleş! ili l e n firavun figiirii o n la r ın a ra s ın d a
benzersiz bir k o n u m a s a hip tir, f ira v u n u n kişiliği, ç e -
şitli kral p o r t r e l e r i n i n , b azıları Y u k a r ı ve Aşağı M ısır ııı
ııyıuıı iç e ris in d e k i b i rlik te liğ in i a n ı ş t ı r a n çeşitli s e m b o -
lik u n s u rla rıy la - b i l h a s s a t a ç l a r l a - ayır t edilir . Vcv/te.v
b a şlığ ı; ı ır a e ıı.v; t a k m a s a k a l; d e ğ n e k ve gü rz ; b o ğ a k u y -
ruğu gibi b a ş k a k r a l i y e t s im g e leri de onıııı kutsal h ü -
k ü m d a r lığ ın ı s e m b o li z e eder.
Y e ra ltı d ü n y a s ın ın
k ra lı
Firav u n I lorem h eb’in
(h k . MÖ 1 3 1 9 - 1 3 0 7 )
K ra lla r V adisi n deki
m ezarın a yapılm ış
bir d u var
resm in d e O siris’iıı
m u m y alan m ış figürü
b etim len ir. B aşın d a
a t e f l a n , elinde
değnek ve gü rzle
görülen y erallm ın
k ra lın ın yeşil teni
b itk isel y aşam ı ve
yeniden doğum u
sim geler.
U ra e u s
k ra llığ a sald ıracak herhangi b ir gü re ateşli
z clıir tükürm ek üzere firavunun gözlerinin
iistiin d e durup salıa k alkın ış kobra yılanı
itmen,s lan rısa l koruıtıavı sim geler. / nteıt.s
genellikle kobra tan rıçası U djaı ı temsil
ed er, \ tırak Ha nın gözürüi de işaret
ed ebilir.
D e ğ n e k ve g ü rz
M ısır m krallık sim gelerinin önemli
sem bolik öğelerinden biri olan değnek
(aslen çiftlik h ayvanlarım kontrol etm ek
iyin ku llan ılırd ı) ve gürz (eskiden kanıyı va
da sinek kov u m o larak ku llan ılm ış olabilir)
kralın otoritesini tem sil eder. Ayrıca
firavun ile onun gibi bu aletleri taşıyan
yeraltı dünyası ııiıı kralı O siris arasınd a bağ
oluşturu rlar.
Takm a sakal
Kiravıınım kayışla b ağlan m ış sert
görünüşlü tak m a sakalım doğalm ış gibi
gösterm ek iyin herhangi b ir yabaya gerek
duyulm am ıştır, yiiııkü bu onun büküm dür
statüsünün sem bolüdür. Bu tip b ir sakal
ucu kıvrık olarak betim lendiğinde, aınay
kral ile O siris, yani yeraltı dünyasının ilabi
hüküm darı arasınd a b ağ ku rm aktır.
Boğa k uyru ğu
İMravıuı yoğu kez beline b ağlanm ış
stilize bir kuyrukla betim len ir. Bu boğa
kuyruğunu temsil ed er ve am ay firavunun
tabiatın d aki havvani kuvveti, saldırganlığı
ve cinsel gücü sem bolize etm ektir: b u n lar
sık lıkla ‘"giiylii b o ğ a ” o la ra k anılan
hükü m darların ideal n itelikleri olarak
görülür.
i K A 65
 Mısır Hiyeroglifleri:
Firavunun Beş İsmi
Aync.ft bkz.
Antik M ısır’da her firavunu n beş “ re sm i” ismi vardı:
II o n ıs. sav ifi ÖÖ
Monıs isnıi; İki I ( a tilin in ismi; Altın l l o n ı s ismi; talıt
ismi yani p r a e n o m e n : ve doğuştan gelen isim yani
n o m e n . Doğuştan gelen isimler kişiden kişiye değişse de,
unvanın cinsini gö sterm ek için aynı hiyeroglif sem boller
kullanılırdı. Mısır s a n atın d a karşın ıza ç ık a n bu görsel
işaretler kralın b i r y a da bird en fazla ismi olduğuna
dik katinizi çek e ce k tir. Bir p r a e n o m e n i veya n om en i
teşh is etm e n in b i r b a ş k a yolu d a o nla rı çevreleyen oval
ka r t u ş la r a ( s h e n u ) b a k m a k t ır .

H orus ism i
Firavun, krallık
konutunun
kerpiç cephesini
ve ark asın d aki
duvarları temsil
eden dikdörtgen
şeklinde bir
çerçeven i 11 (srrrklı )
tepesine tünem iş
doğanla göslerileıı
la ıı rı I lorusda
özdeşleştirilir.
Firavun ıııı I lorııs F ira v u n lu k ta v e ra s e t
isini hu seıv kh iıı 18. H aned an dönem ine ait T utan kaınorı m ezarınd aki duvar
için e yazılm ıştır. resm in de, l ııtaııkaın o u (sol) ve ardılı Ay (sağ) figürlerini
isim lend iren iki çift oval kartuş görülüyor. Ay, T ı ıt arı kanton ıııı
m um yası üzerinde, ülcn iıı duyularım yeniden canlan d ırd ığın a
in an ılan b ir ayin olan ağzın açılm ası törenini icra ediyor.

66
İki H a n ım ’ın ism i
A kbaba ve şalın k alkın ış kobra
h iyeroglifleri, sırasıy la Y ukarı ve Aşağı
M ıs ır ı leınsil eden an a 1a im h alar N eklıbel
ve l d jat ı sim geler. İ le r b irinin üstünde
durduğu sepet (n eb ) ise “ hainin""ı
- y a da e fe n d iy i-g ö s te rir. Bu grupland ırm a
firav un un “ik i ila n ın ız ın ı ya da n eb ti
yani ism ini tan ım lar.
Taht ismi
S az bitkisi ve arı hiyeroglifleri “saz
bitkisinden ve arıdan gelen” an lam ına gelir
ve bu da firavunun tab i ism idir (ay rıca onun
p ra en o m em ya da n esn -bitysi olarak b ilin ir).
S az bitkisi Y ukarı M ısır’ı, arı ise Aşağı
Mısır ı sim geler ve böylece unvan “Y ukarı
ve Aşağı M ısır K ralı” an lam ın a gelir.
A ltın H orus ism i
Firavunun Altın llo ru s ism ini vurgulayan
hiyeroglif işareti iki bileşenden oluşur:
gösterişli b ir tabu re (esasen “altın ”
an lam ın a gelen hiyeroglif sem bolik olarak
hem giiııeşi hem de yok edilem ezliği im a
eder) ile onun üstüne tünem iş b ir doğan
(kutsal llo ru s u işaret ed er).
D o ğ u şta n g e le n isim
Firavunun doğuştan gelen ism inin (ııottıen)
başın a kaz ya da ördek (.ve) ve güneş (re)
hiyeroglifleri konur: hu nedenle buna se-ve
ism i de denir. S e “oğu l” an lam ın a gelir,
re ise Ka’v ı, y an i Güneş tan rısın ı gösterir.
Böylece bu ikili sem bol “R a nın o ğlu ”
olarak kralın tan rısallığın ı ilan eder.
 Adinkra Sembolleri
Ayrıca bkz. Batı A frik a’da G a n a ’da y a şayan Aslıanli (ya da Asaııte)
1'iŞIIH‘l‘k e /Iİ
ç e m b e rle r, halkı tarafın dan geliştirilm iş a d i n k r a sem b o lle r toplulu-
sayfıı 24Ö ğu yüzlerce motiften oluşur. Bunların b a ş lan g ıç la cenaze
m erasim lerind e ku llanılan k u m a ş la ra basıldığı, a n c a k
son ra d a n gid erek yay gınlaştığı düşiiniilıir. Bug ünse el
yapım ı nesnelerden m im ariy e, d o k u m a d a n şoleıı k ıy a -
fetlerine lıer tür nesneyi süslem ektedirler. Bazı a d in k r a
sem bollerinin ozgiin an la m la rı unutulm uş olsa da, çoğu
popüler a d i n k r a evrensel - ö r n e ğ in ku tsa la ve ölüme dair—
ilkeleri ifade eder ya da geleneksel bir deyişin sem bolik
kısaltm a sı o larak kullanılır.

O w uo a tw e d e e Tanrı a n d a ç la rı
A din kra sem bolik (k ıııa . kıım asiM eki
sistem ine göre ow u o geleneksel bir
a h r e d e e m otifi, tap m ak ta ver alan
yeryüzü ndeki duvar resm inden
vaktim iz sona alın an hu detayda
erdiğinde bizi iki a d in k r a sem bolü
bu dünyadan sergilen m ekledir.
öteki dünyaya Serlıesl çeviriyle
ç ık a ra n ölüm “T a n rı cennet lir'’
m erdivenini temsil an lam ın a gelen
eder. D olayısıyla, N yam e b irib i ıro
hepim izin günü so ra sem bolünün
gelince öleceğini altınd a görülen (iy e
h a tırlatarak bize Nyu tne., T a n rı ııııı.
erdem li bir h avaî yüzünü ona
sürm eyi tavsiye çevirenlerin sesini
eder. duyup o n lara yol
göstereceğini söyler.

()S \VH İ K \
M m u s u y id e e
M m usuyidee ad in k m m olifi kutsiyeti ve
aynı zam and a iyi I al illi sem bolize eder.
Bazı yorum lara göre, hu işaret kedinin
titizlikle kendini tem izleyip pisliklerden
arınd ırm asını ak la getirir, dolayısıyla
saflığı, kötü talihin defedilm esin! ve
kutsanım ijlığı ifade eder.
M m e re d a n e
Mrnere d a n e m otifi a d in k r a sem bolik
dilinde bize “zaıııaıı geçiyor” dem ektedir.
Birbirinin ayna imgesi üçgenler zanuııı
ölçen kuııı saatin i akla getirir: onları
b irleştiren çem b er ise h içb ir şeyin sabit
veva ayııı kalm ad ığın ın tem in atı olan
zam anın sürekli h arek et halindeki
sonsuz çevrim ini temsil eder.
A d in k ra h e n e
A d in km lten e “a d in k r a ııııı kralı dem ektir
ve bu m o tif a d in k r a sem bollerinin en
önem lisi kabul edilir. Birçok em saline esin
kaynağı olduğu düşünülen ad in krah en eın ıı
ilk an lam ı liderlik vasfıdır: eşm erkezli üç
çem b er şeİliği, yayılm ayı ve yandaşları
işaret eder.
Gye N ya m e
Kıı popüler a d in k r a sem bollerinden
biri. "T a n rı h a riç” a n lam ın a gelen ve
insanın ‘T a n rı dan b a şk a ” h içb ir şeyden
korkm am ası gerektiğini ifade eden (İye
N yam e m otifidir. D olayısıyla bu şekil
b ir yerde N vaıııe’nin ım ıt lak gücünü ve
evrensel üstünlüğünü belirtm ektedir.
 Adinkra Sembolleri
Ayrıca bkz. Çağrış! irdik kırı alasözlerine, hikâyelere ve kavram lara
Aziz Aııd m i s ,
sayfa 185 aşina o lanlar a d iı ı k m sembollerinin d ek oratif tasarım lar-
K a ç , A rie s. dan ibaret olmad ığım , “ nasıl y a şam alı” sorusu hakkında
sayfa 219
anlamlı m esajl ar ve akıllıca öğiiıler içeren bir başvuru k a y -
nağı olduğunu bilirler. INc ki bazı
a d in k r a sembolleri övk stilize
edilmiştir ki. konuya y a b a n -
cı olan bir kişinin özellikle
de şekillerden yola çık arak
a n l a m la n hak kın da bir
talim inde bulunması zor-
dur. Gerçi, tara k biçim i-
nin kolayca seçildiği d u a fe
deseni örneğinde olduğu
ıızere, dalıa temsili sem bol-
leri yorum lam ak o kadar
da zor değildir.

A yin ta ra ğ ı
Aslımıı ileri■ı cenaze
(örenlerinde kullandığı
düşünülen soldaki alışap tarak
ile d u a fe a d in k ra samlmli'ı
arasınd a sa götürm ez lıir
bağlantı varılır. Tarağın
sapının ortasındaki yiiz,
bir doğurganlık sem bolü olan
a k u a b a figürünü andırır.

70 I İt I h. \
N y a m e nnıvu na m aw u
Dört ucu nvnl şekilli lıir linçi andıran
a d i tık m sem bolüne “T a n rı ölm ez, öyleyse
ben de ölm eyeceğim 1" anlam ım ı gelen
n y am e m u m n a u n u m denir. Dolayısıyla
Nyaıııe ııiıı ye ona inan an ların ruhlarının
ölüm süzlüğünü arıla!ır.
D u a fe
D u a/e a d in k m sem bolü Aslımı t i
kad ın ların ın kullandığı ahşap tarak la
tem sil edilir. Böylelikle, kişinin görünüşüyle
g ııru r duym ası, bakım lı ve güzel olm ak
gibi, geleneksel olarak kad ın lara atfedilip
değer verilen niteliklerin yanı sıra, daha
güçlü ‘‘kad ın sı” erdem ler olaıı diğerkam lık
ve başkaların ın bakım ını üstlenm ek gibi
a n la m la ra da gelir.
D w e n n im m e n
D u en n im m en yani 'ko ç b o yn u zlan ”
dedeninde, bevaz b ir alanı çevreleyen
iki çift koç boMiıı/ıı tasvir edilir. K oçlar
dü\üşürken boynuzlarım ku llandıkları
için dırennim ıııen saldırganlığı akla
getirir. Vıırak belki de boynuzlar b irb irin e
kenetlenm iş ve hıı y ılla insanlara
boMiıı eğm iştir. O halde m esaj özünde
alçakgönüllülüğü ifade eder.
A ko ko na n
I k o k a ınııı '‘tav ıık b a ra ğ ı" an lam ın a gelir
ve bıı n d iııkm sem bolü “tavuk civcivlerini
a\ağıtım altınd a ezse de on ları öldürm ez *
geleneksel <ley işi tti h atırlatır. Dolayısıyla
aııııe ve b ab aların aynı aııda lıeııı sert lıeııı
ile sevgi dolıı olm ası gerektiğini ifude eder.
\ 1 Bt K \ 7/

\ }T ic a h k z .
Ilo /.k ır w *rlil«*riııiıı
üavaşçı M 'in İH ille ri.
sayfa Atn-fl?
k o z m o s ve <lo£ııl
dünya,
savfa 1(1-11
Giriş
Dıığal I >it; i11111•i' ve seınlıoller Amerikan uygarlıklarının lıcr
tiirlii sanat fo ntu m d a baskın olup, b urada yaşayan insan-
ların tarih boyunca çevreleriyle kurdukları bütünsel b a ğ -
lantıyı yansıtırlar, k e z a llo p ile r ve M ayalar gibi tartınla
uğraşan uygarlıkların sanallarında, stilize edilmiş ekin ve
yağm ur formları göze çarparken. Vzlekler ve kuzey \ıne-
rika bozkır terlileri gibi savaşçı ve avcı topluluklar
kendilerini yırtıcı hayvanlarla özdeşleştirmiş,
böylelikle de onlardan işaretler vapıp.
Voodoo ('ecelerinde olduğu iizere (h k z.
s. S2 ) . onlara ru hani b ir varlık atfe t-
mişlerdir. Bu yaratıklar, kuzeybatı
A
Pasifik kıyısı nda görüldüğü gibi,
aynı zam anda klan kimliğini işaret
eder, d ek o ratif ve faydalı sem bolik
sistemlerde önemli bir rol oynarlar.

K oru y u c u gü ç
B ir I lid atsa (B o z k ır \ erlisi) savaşçısı
Ifitıâ yılı dolaylarında İm geyik
derisiyle kaplı k alkan a gösterişli lıir
lıoz ayı resm i çizerken, lııı y ırtın
hayvan ın sim gelediği koruyucu güeii
h arekele geçireceğini U I I I I I I etm iştir,
k a p la m a d a n sark an k a rta l tüyleri lııı
kuşun giicüm i. eesurelini ve aynen
giiııeş ışınlarını tem sil eder.

72 \ M I İt I K \
 K arga A na k a c h in a s ı
Angınısm ısontU ıkd yani K arga Ana tüm
k<trlıin(i\i\nn. y a d a ku zey A m erika ıım
gü neybatısın daki i lopi insanlarının
yardım cı olarak gürdü^ii liim ruhsal
varlıkların anası kuhııl edilir. Ksasen iki
yan ın a karga liiylcri takılını.'; lurknaz
b aşlıklı m ask eler ve ovııneak bebeklerle
sem bolize edilir.
Ayı
kuzeybatı Pasifik kıvısı'nda yaşayan
Amerikan yerlilerinin sanat (‘serlerindi* temsil
edilmiş birçok klan hayvanında olduğu gibi,
bıı avı da kulakları kafasında lııç şeklini
alınış hiçim de resmedilmiştir. Av rıea geniş
pençeleri, birçok dişi ve dışarı fırlaıııış b ir dili
vardır. Ayı avcılıkta ya da ev idaresinde güçlü
ve kabiliyetli olm ayı simgeler.
k ■\mi:niKA
M ıs ır b itk is i
M ısır M ezoaınerika da temel besin
m addesi olarak o ka d a r önem li b ir ekindi
ki. yaşam ın ve bereketin bu evrensel
sem bolü ilahi b ir konum a sah ipti. Örneğin
M ayaların erkek m ısır ilahların ın birçok
tasvirinde bu tabiim başağı va da koçanı
insanın viiz b atların ı ya da b aşlıkları
andıran m otiflerle b irleştirilm iştir.
Tavşan
T avşan \zteklerin 2(>0 günlük takvim inin
b ir parçasını oluşturan 2 0 gün ism inin
çevrim inde sekiziııei günü (T o elıtli) tem sil
eder. Y lrzoaııırrik aM a lavsan özellikle ayla
ve fm U fuc denilen -b u la n ık lığ ı nedeniyle
sütü, doğurganlığı ve anneliği ç a ğ rışiıra ıı-
alkollii b ir içecekle özdeşleştirilir.
73
 Navaho Feısi
A y n e n bkz. Navalıo )*e/si yaııi “kutsal i usan l a n ’ . Kul sal Yol gibi
Dönen k lin ik ,
sayfıı Ol sağalıına ya da uyum sağlam a törenleri için özellikle y a -
(ö'ikkuşuğı. ratılan, ku m veya toprak boyuyla yap ılm ış resim lerde b e -
sayfa 20
timlenir. Ö nceden belirlenm iş kalıplara ve ilkelere göre
yapılan bu resim ler lıeın kutsal ( j v i varlıkları için taşıyıcı
görevi görürler) hem de kısa ö m ü rlü d ü r (löreıı s o n ra s ın -
da iııılıa edilirler). Bu imgelerin kutsal o lm ayan ve daha
kalıcı benzerleri gü nü m ü zde kilimlere ve battaniyelere
d o k u n m a k ta ve N avalıo yerlisi o l m a y a n la r a y c i s e m b o -
lizmi ve işlevi h a k k ın d a bilgi vermektedir. Bu ruhani v a r -
lıklar önden stilize ve sabit bir şekilde resm edilm iş uzun,
dik vücutlu insa nlar b içim in d e temsil edilir.

“D ö n e n k ü tü k le r"
G en ellikle Gece
Yolu İlahisi için
('•anlandın laıı
“döııeu k ü tü k ler”
hikâyesini leıııel
alan hu Navaho
kııın resm inde dört
çift kadın ve erkek
y c i vardır. Bundan
b a şk a , gökkuşağı
tan rıçası ve
Konuşan l a ıın da
görülebilir (resm in
tisi kısm ınd a, elinde
sin cap derisinden
b ir ça n la tutuyor).

7-f A M İ R İ KA
K onu şan Tanrı
I laslscvnlli (K onu şan T a n rı veya Sessiz
Konuşan) ( İ m i Yolu H allisi'tule öne
çıkan ve doğu, giiııdoğıınııı ve m ısırla
ilişkilcndirileıı önem li b ir yen lir. Hu eğ iliri
rıılı hevaz hir yüzle: liderliği sim geleyen,
tüyleri dik hir b aşlık la; ve içinde m ısır
poleni bulunun sincap (kirişinden b ir
çantayla temsil edilir.
Kadın y ei
Kadın y e i N avaho kuııı resim lerinde ve
dokum alarında genellikle kare ya da
dikdörtgen kafalarıyla lam ını . Buna ek
o larak, bu kadnı figürlerini tem sil eden
renkler çoğunlukla m avi ve beyazdır.
Ayrıca süslem e am açlı düz çizgiler
eklenebilir.
E rk e k y e i
E rkek yei dişi m uadillerinden genel olarak
yuvarlak kafalarıyla ay rılır (çünkü iki cins
de elek li tasvir ed ileb ilir). E rk ek ruhunu
sim geleyen diğer n itelikler arasın d a, siyah
ve sarı renk kullanım ı ile şim şek ya da
çarpık çizgi süslem eleri vardır.
G ö kkuşağı ta n rıç a s ı
G ökkuşağı >Wsi N avaho san atın d aki
d iğ er.)W figürlerini çevreleyerek, hoşluk
(“ rıılı açık lığ ı” ) doğuda ya da üstte olacak
şekilde iiç kenarlı h ir “çerçev e” oluşturur.
Bu koruyucu tan rıça >Wniıı gökyüzü ile
yeryüzü arasınd aki yolunu sim geler ve
ıızıın, çok renkli b ir bed enle gösterilir.
\ Wr . R İ K \
 Hopi Kachirıaları
Aynmbkz. Kuzey A jn c rik a ’ıım kuzeybatıs ın da ya-
Ih ıla lo . s i f t ı a -7 * | i . - ı ı
şayan, l a n ı n a dayalı Itır toplııııı olan
I lo|)Mer kış gündüniiımi ile yaz s jiiııjö -
mimii arasınd aki dönem de 0(1(1 k ad ar
I«u'/ıiıım ııı\ (yağ m u r getiren doğa ve
bereket ruhları) ara la rın d a yaşadığına
inanırlar. Hu zam an zarfın da, onları
c a n la n d ı ra ra k aracılık edenlerin giy d ik -
leri kostüm le r ve m askelerle sem bolize
edilen bu rıılısal v a rlıkların eşliğinde ri-
tiicl danslar icra edilir. I ler bir kuchi/K iM
t a n ım la y a n nitelikler ve sem b o ller en
çok /u/j/ctalarıııda ya da b a şlık ların d a
göriiliir), genelde I lop i ço c u k la rın a eği-
tim a m açlı verilen ve bugünlerde hızla
b i r sanal b içim ine dönüşen, kav a k k ö -
kü nd en yap ılm ış o y un c a k beb ek lerle
çoğaltılır.

Z u n ile rin k a c h in a b e b e k le ri
K fu jıi/ifi lar sadece I lopi k iilllin in e m ahsus
değildir, diğer Amerika yerlileri içiıı de
önem lidir. İhı alacalı Inılaealı Z ııııi k(iclıiıuı
hchnği İÜ 15 yıllarım la ahşap, hova. ham den
ve b a şk a ıııalzem elerdeıı yapılm ış. K afasındaki
boynuzlar hir bufalo knriiıı<ın\ tem sili
olduğunu gösteriyor (ayrıca karşı sayfaya
b a k ın ız).

76
G ü n e ş k a c h i n a sı
Güneşin rıılııı olarak görülen T a w a (G üneş)
k a c h iıu m lıalivle sıe.aklık, ışık ve- mutluluk
an lam ın a gelir. Çeperi tüylerle bezenm iş
yuvarlak b aşlığı, ışıyan güneş diskini
sem bolize eder. Ihı yuvarlağın alt varım
dilim i gök m avisine, üst yarısındaki iki
çeyrek dilim ise güneş kırm ızısı ile sarıya
boyanm ıştır.
K a rta l k a c h in a s t
Kw alıu (k a rta l) k a c h in a sıyla özdeşleştirilen
kostüm b ir çift kartal k an ad ınd an, sarı
gagalı lurkuaz b ir m askeden ve tüylü bir
başlıktan oluşur. K a rta lla r, in san lar ile
ru h lar filemi arasın d a m esaj taşıdıkları
düşülm esiyle, H opileree kutsal addedilir.
K e le b e k Kız
Kim ileri onu b ir k a d t in a olarak görm ez,
am a b ir tören dansçısı olaıı Malilik M ana
(K elebek K ız), başın a b ir “saygı n ılıu ”
( k a d a n a ) f a b l d a sı tak m ış olarak temsil
(‘ililir. K elebekleri ve m ısırı (ikisi de
bereket ve vaşaın d em ektir) işaret eden
sem boller, şekli yağm ur bulutunu andıran
bu i a b ld a y ı süsleyebilir.
B eyaz B u falo k a c h in a s t
Mosairu (Beyaz B u falo) kach in ast. başına
b ir çift kıvrık uçlu bufalo boynuzu lakm ış
lıalde resm edilir, \vnca hevaz şeritli başlığı
ve kosiüm ü hayvanın postunu ak la getirir.
T ü rlerin e ender rastland ığı için beyaz
Im falolar kutsal addedilir. Kutsiyeti veya
talibi sem bolize ederler.
UIKRİKA 77

Ayrıca bkz.
Sorguçtu yılan,
Hayln
AskU*|)i«H*ıııı a s a s ı.
savla 2<)
X o c h iq u e tz a l
Oııetzal kuşunun
kızıl ve yeşil tüyleri
güzelliğin doğal lıir
sem bolü olarak hayli
değerliydi. Bu zarif
kuş ideal kadınlığı
lem sil (‘den sevgi v<‘
doğurganlık (a n rıla s ı
\<x‘lıif|ıi('lxnI la
( O ııelzal Ç içeği” )
ozdeşleşl irilirdi.
\(M İıi<|iıelzal genellikle
kalasınd a kuş
ıııd r ıım lr iı oluşan b ir
haslıkla resınedilirdi.
78 \ Mı : !
Aztek Tanrıları
Is]mrıyol islila cıla r tarafın d an yok ed ilene kadar
M ezoamerika da lıiıkiim siireıı Azlok uygarlığı kendinden
önceki uygarlıklardan, özellikle de Mayalardan birçok t a n -
rıyı miras almıştır. Bununla beraber, bu tanrıların kolektif
ve bireysel özellikleri Azlek halkının
ilgi ve ideallerini yansıtsa da, temsil
edilen sem b o lik d eğerlerin çoğu
İnaıı önceki panteonlard an türe-
miş hem de doğadan alınmıştır.
G erçeklen de A ztek leriıı
o ld u k ç a stilize edilmiş bir
sanatı olduğu
O lıalde. örneğin
o
g ü n ü m ü z e k a la n h eyk eller,
el yapım ı nesneler ve tezlıipli
y a z m a la rd a , o ıılan n ta n rıla -
rım tespil ed ip ta n ım la m a y a
y a rd ım c ı o lan liiylü ve yılaıısı
form ları seçm ek z o r değildir.
Y ılan e te k li ta n rıç a
M eksika ııııı T elm aeaıı bölgesinde
l>ııhıııaıı Azlek figürü CoatliciKM iiıı
birbiri içi no geçi niş çıngıraklı
yılan lard an oluşan eteği açık biı
şekilde görülm ekle. K afatasını
an d ıran yüzü ve sark ık göğüsleri,
“eleği y ılan larla dokunm uş
kad ın ” 111 hcırı doğum lıem
de y aşam ı sem bolize eden bir
T an rıça olarak s ta tü s ü n ü dalıa da
v u rg u lu y o r.
 O u e tz a lc o a tl
(Jııe tz a lco a il “Sn rg ııçlıı Nilan " ya «la
- i m i n Nıla ıı” olarak tereıin ıe edilebilir.
Söz konusu liiyl«‘r i|iı«*tzal kıışııııa aiı l ir.
Bundan «lolayı lııı " i\ i laıırı (gök v«*
bereketle ilişkileııd irilir) genellikle rrk ek
«|iıel/al İvn in n ini k ın m alın d aki uzıııı.
parlak ve yeşil tüylerdim göz a lın h ir la<;
lakm ış kıvrım lı I»ir* yılanla sem bolize edilir.

H u itzilo p o c h tli
A zleklerin en önem li tanrısının
isini "S o ld a k i S in e k k ıışıı" ya «la
"G üneydeki S iııe k k ıışu " an lam ına g r in i
I lııitzilnpoehtli'yd i. Bu giiııeş ve savaş
tan rısı altın sarısı k a rta lla tem sil edilir,
ıliğer «lıırm ıılanla sin ekkn şu nd aıı h ir haşlık
tak ard ı. Si\ri gagalı saldırgan siııekkıisiı
A ztekler için dövüşkenliğin sem bolüydü.

T')
 Diğer Mezoamerika
Tanrıları
Ayrıca bkz. Mezoaıııe rika insanlarının kutsal savdığı ta u n la r ın , o n -
Yeraltı Dünyası
T aım sı Jaguar, lara (apın anla rm farklı endişelerini ya n sıla n ayrı ayrı
sayfa 80
doğaları vardı. T o p ra ğ ın verimliliği ve mısırın b ü y ü m e -
Jag u ar Savaşçı
T arik ali, sayfa 8 0 siyle özellikle ilgilenen .Mayaların özel bir önem atfettiği
ta n rılar arasında y a ğ m u r tanrısı Clıa c da vardı. I emel
uğraşları aynı olduğu için Aztekler de bu t a u n la r ın icra-
atlarım kendi p a n te o n la rı içinde devam ettirdiler. Ne ki
uygarlıklarının savaşçı niteliği,
elyazm ası s an atın da oldukça
k a r m a ş ık ve d in am ik b i r tarzda
b etim len m iş olan tanrıla rından
birço ğ u n u n savaşçı ta b ia tın d a
kendini belli eder.

A z te k y a ğ m u r ta n rıs ı
IJıı ç o k r e n k li A z te k
s e ra m ik v a z o s u n u n
y ü z e y in d e k i jn < u u ır d iş le ri
ve p a d a k g ö z le r o n u n
y a ğ m u r ta n rıs ı i i a l o r
o ld u ğ u n u g ö s te riy o r.
B a ğ la y a n ” tu n r ı T la lo o T ın
T e n o e lıtilla ıı d a k i T e-nıplo
M a y o r un z irv e s in i'
y a p ılm ış lu p m a k tu
y a ş a d ığ ın a in a n ılır , ona
o ra d a ta p ın d ır d ı.

SO
 K ü ç ü k A dam Asa
Kiiçiik Sılam Asa
(ya ila T a n rı K veya
( i l i ) (Icııileıı Maya
tanrısı b a şla şimşeği
temsil ediyordu,
a ıııa zaıııaııla ilalıi
açıdan tasdik edilm iş
hüküm darlığı
sim gelem eye haşladı. T la lo c
Domuzu andıran hir S/tek yuğııııır tanrısı Tlaloc patlak
k a la ve yıları gibi gözler ve ja g u a r dişleriyle h rtiıııleım ıiştir:
b a ra k la r dışında iıısaıı lıüyük ihtim alle jag u arın gürlem esi gök
biçim in de resm edilm iş gürültüsünü andırdığı için huruılu lıüyük
olan Küçük Sılanı kedi b ağlan tısı kurulm uştur. Ayrıca gök
Ssa ıaıı küçük gürültüsü ve şim şek çakm ası da T la lo e un
m odelleri lıiik iiııu lam ı yanında taşıdığı savaş baltası vr yılanla
elim leyken sem bolize edilir.
h eiiıııleııirdi.

X iu h te c u h tli ve
X iu h c o a tl
M ezoaıııerika ııııı
ateş tanrısı
\ iıılıie eııh lli ııiıı
luışlıea sim gesi
\ iıılıeo atl ateş
yılaııı ya da
tıırkııuz renkli yılandı
(I lııit/ilopoelıili
tarafın d an da T e z c a tlip o c a
savaş aleti olarak T ezcatlip o ea “ İ nlen A yııa" dem ektir ve bıı
ku llan ılırd ı). da M e/oaıııerika'nıu biiyüeiiliik tanrısının
Ateşin ve giiııeş özelliği oldıığııudan oıııııı kehanet giieüııü
ışınların ın seıııbolii sim geler. Tezeutlipoea eilalaıım iş siyah
olan \ iiilieo all akikten yapılm ış hıı yu varlak, sihirli ayııayı
\ılaıı bu.şıvlu ve kafasın ın ark a sın a tak ard ı (bazen de ayna
parçalan m ış bedenli avak larıııd aıı birinin verini alırd ı).
gösterilirdi.

S/
 Voodoo Loaları
A rica (>kz. Voodoo ve onunla ilim ili Voııdoıı, Sam e.na ve Macuııılıa
ıMerycııı Ana'ııııı
Yedi Acısı, gilıi kutsal inanışlar Kuzey ve Giiııey Amerika kıtalarında.
sayla Ifk'î Afrikalıların köle olarak yaşadıkları Ne.w Orleaııs, I sıııisi-
aııa, I laiti, Dominik Cıımlıııriyeli ve Brezilya i^il>i yerlerde
ortaya çıkıp gelişmiştir. Kölelerin birçoğu Balı Afrika’dan
getirildiğinden, Voodoo geleneği o Bölgede gelişmiş, ancak
Romu Katolikliği gibi inanışların bazı unsurlarını da b ü n -
yesinde toplamıştır. Voodoo
yüzlerce ilahı ya da lotıyı (yiice
varlık ile insanoğlu arasındaki
aracılar) Laııır. Bir /omıııı var-
lığı Voodoo törenlerinde bir
rimel dahilinde, oıııuı bireysel
sem bolünün (v ev e) çizilmesiy-
le. uyandırılır. Bazılarım bu-
rada göreceğiniz r e r d e r sanat
eserlerinde her geçen giiıı daha
fazla yer bulmaktadır.

E rzu lie D a n to r
I kıilili san atçı Am ire l’ ierrii'iıı
I Ö 7 8 I m il ili L a İlcin e d n I o d a m ı -
M ııîlıvssı firzıdii I l a n l a r (Voodoo
Kraliçesi - lirzıılie D anlor I lam ın)
adlı lablosıım la Krzulieüıin
karanlık yöııii h ctiın lcııın işlir.
Kalple çevrili l>aş h a rfler göö.siinii
süslem ekle, re c m i —lıir kılıcın
deşliği kalp—ise ayakların ın
dillim le gösterilm ektedir.

S'J ' i ; RI K \
D am b a lla
E ıı önem li hm , hepsinin b a b a sı kabul edilen
D am balla <lır (ay rıca D au ıbal!a-W edo ya
da D aııb h alaIı-W ed o da d cııir). “ Biiyiik
Y ıla n ” olarak D am b alla piton ya da
boğa yılanı gibi oldukça büyük y ılan larla
sem bolize ed ilm iştir. D olayısıyla yılan
D am balla peresinin eıı önem li parçasıd ır.
o J o t o
E rz u lie
Dişi lo a E rzu lie ya <la E rzu lie I lam ın ayla
özdeşleştirilir. Güzel, erotik ve k ib irli
o larak n itelendirilen Erzu lie varsıllık, mal
v arlığı ve aşk gibi hayalın güzelliklerine
düşkünlüğüyle bilin ir. Aşkın sem bolü olan
kalp onun peresini özetler.
Legba
Güneş ve büyücülükle ilişkilcn dirilir.
an cak L eg b a ııın en önem li rolü ölüm lü
düııya ile yoldaşı /onlar arasınd a kap ıcılık
yapm asıdır. O na M aître G arrefonr
( “Kesişen Y o lların E fen d isi” ) da denir ve
z’eresiııiıı esası, kesişen yolları sim geleyen
h açtır.
B aron S am ed i
Baron Sam ed i ( “C u m artesi” ) g /ıed eler
olarak bilinen /onlar gru b u n a aittir.
T eh lik eli ru hlar olarak görülen bu grup
şehvet düşkünüdür, aıııa en tem elinde
ölüm le b ağlan tılıd ır. B i v g ıted e olarak
Baron Kam edi’uiu v ere si ta b u t ve m ezar
gibi ölüm le ilgili sem b oller üzerine
kuruludur.
SMt: B İk \ 83
 Kuzeybatı Pasifik Kıyısı
Ayrıca bkz.
Kabile Armaları
Kartal vc şim şekler,
sayfa 103
K uzeybalı P asifik Kıyısı bölgesinde yaşayan A m erikan
Savaş tan rıçaları,
sayla 175 yerlileri (Tliııgil, 1 laida ve Tsiıııslıiaıı; belin Bella, Bella
(kınla, Kwakiul] ve N oolka yerlileri ile Sahil S al işleri) g e -
leneksel olarak b alıkç ılık la geçinm iş, aynı soydan veya
kabileden grupların yaşadığı geniş ahşap kom im evleriy-
le, bölgenin salıil köylerinde kalıcı yerleşimler ku rm u ş -
lardı. Bu kabilele r tarih b o y u n c a o rtak kim liklerini koyu
renkli kabile a rm alarıy la , ya
ikiboyııtlu olara k a h ş a -
ba o yarak ya da evlerin
öıı cephelerine, totem
k a z ık la rın a ve diğer el
K arta l yapım ı gereçlere re s -
K uzeybatı P asifik
m e d e re k - t e k tek veya
K ıyısı nın b içim
kom bin asyonlar' h alin -
çizgisi anlayışına
d e - ifade ederlerdi. Bu
göre kartalın en
belirgin özelliği a rm a la r ın b irço ğ un da o
aşağı doğru kıvrılan yörcııiıı canlıları görii-
gagasıdır (b a şlıca lıir. Bu ha y va n la rın lıer
biçim çizgisi o larak b irine farklı sem bolik
genellikle siyah a n la m la r yü klenmiştir.
renkted ir). Başat:
b ir I laida arm ası H aid a k u zg u n to te m i
olarak kartal 1Ö. v iiz y ıld a a r jilille n
olağanüstü avcılık ( b ir l i i r k a y r a k fa şı)
hünerini ve yanı o v u lm u ş hu I la id a k u z g u n
sıra duym a, görm e lo le n ıin d e , K ıız e y h a lı P a s ifik

ve liderlik gibi k ıy ıs ı s a n a lın d a k u z g u n

üsltiıı yetileri tem sil r e s m c ifııo k tc fa y ı la la n ila n

k a r a k t e r is tik k a b a h iç in i
eder.
ç iz g ile r i k u lla n ılm ış tır .
H a id a la r a r ji l il l c n y a p ılm ış
z a r if s a n a t e s e rle riy le
ta n ın ır la r .

84 A f t a
K atil balina
Katil b a lin a lar I la id alara göre lııııı
ra ıılıla rııı ve ik tid a r sem bollerinin
en kudretlisidir. K uzeybatı Pasifik
K iv is i san alın d a genel olarak btiyük
sırt yüzgeçleri ve onun önündeki hava
deliğiyle ayırt ed ilirler: yan yüzgeçleriyle
resm edildikleri de olur.
K uzgun
K uzeybatı Pasifik K iv is i nııı belki de en
popüler arınası olan kuzgun düz ya da
çok h afifçe kıvrılm ış b ir gagayla temsil
edilm iştir. E fsan ey e göre insanoğluna
gök cisim lerini ve bu volla ışığı ve ateşi
verm iş b ir hileci ve kültürel kah ram an olan
leşçil kuzgun ayn ı zam and a düzenlilikle
ilişkilendirilir.
K und uz
Su bendi yapıcısı kunduz yaratılışı,
inşa etm eyi ve çalışkan lığı tem sil eder.
Kuzeybatı Pasifik Kıyısı san atın d a sıklıkla
b ir çift kesici diş:, uzun ve yu karı kalkınış
b ir kuyruk; ve bazen de ön pençeleriyle
b ir b alık ya da kütük yak alam ış halde
betim len ir.
K urbağa
K urbağa küllenişi form ların yııım ırtaınsı
ve l -şeklind eki öğelerle birleştirildiği
K uzeybatı Pasifik Kıyısı san atın d a
genellikle kocam an gözler ve geniş bir
ağızla betim len ir, bu rad aki ku rbağa
h aberci olarak kabul ed ilir, a y rıca büvii
ve talih sem bolü o larak da görülür.
AMKHİKA 85
 Bozkır Yerlilerinin
A yn en bkz.
Savaşçı Sembolleri
K ızılderili kalkanı.
sayla 33
Kuzey A m erika bozkır yerlileri (Sin. Karga, Karaayak,
Beyaz llııfalo
kachina*u sayfa 77 Arspalıo. Komaııçi, Şayeıı ve Pawııee kabileleri) göçebe
avcılardı. M istik savaşçı sembolleri haline gelen kartal ve
ayı gibi yırtıcı hayvanlara geleneksel olarak saygı duyar-
lardı. 'i ıldırıııı kuşu, kartal ile sembolik b ir bağı olmasına
rağmen mitsel b ir varlıktı. Ancak dünyevi yaşamda bufa-
lo da saygı görürdü, çünkü bu yerliler Kuzey Am erika'nın
Büyük Bozkırlar (Great Plaüıs) bölgesindeki muazzam hıı-
lalo sürülerine et ve postları için m uhtaç-
tılar. Bufalo postları çadır, giysi ve yanı
sıra lıaııı deriden tuval vapurunda
kullanılırdı. Bozkır yerlileri
bu tuv allerin üzerine sembo-
lik piktograflar ve desenler
çizerdi.

K o ru y u c u k a lk a n
K arga kab ilesin e aiı
1!!(>() hırdım kalına
lııı geyik ilerisinden
kalkarı m ahfazasın a
b ir tiiy lalo lm ışlır.
\ncak en dikkat
çekici ıınsıır. im geye
h âkini olan korkunç
pen çeli hayvandır. Bu
hayvanın sem bolik
varlığıyla savaşçıyı
za ra r görm ekten
k a n ır a c a ğ ın a in an ılır.

Sö \ V ı ı; ı k

Y ıld ırım kuşu
Efsanevi yıId ın ııı kuşu göksel güçlerin eıı
büyüğünü m* savaşçının 'güç" lıayvanını
sembolize eder, Genellikle profilden, bazen
de yelpaze şeklinde açılmış ku vrıık liiyleri.
yana açılmış ka nallar ve kıvrık gagasıyla
k ııııı saali şeklinde resmedilen İm kıı*; o
kadar büyüktür ki. kanatlarım hareket
ettirdiğinde gök gürleyip gözlerinden
\ ıldırnnl.-ıı çıkar.
B ufalo
Ihılalı» yalııızea savaşçıların bııl'ıılo
urbaları \e kalkanları için (Inııılara savaş
kahram anlığı tasvirleri ve koruyucu "güç
sembolleri resmedilin li) post tedarik
etmekle kalm az, ayın zamanda hir a\
hayvanı ve hir güç. hnllıık ve bilgelik
sembolü olarak, ya olduğu gibi ya da
piklugrafik yazı veya ktıfıılu-kcnarhklı
desenler biçiminde resıtıcdilirdi.
Ayı p e n ç e s i
\y ıııııı gücü, büyüklüğü ve vahşiliği onun
Ih ı/k ır savaşçılarının gözde "güç hayvanı
olmasına yetmiştir. Örneğin savaşçılar
Inıfalo postuyla kaplı kalkanlarına ve
kalkan m ahfazalarına ayı pençesi çizerek
onu sembolik olarak çağırır ve savaş
esnasında oıııııı ruhani varlığından,
gücünden ve koruyuculuğundan
favdalaııırlardı.
m
m
m i m
T ü ylü ç e m b e r
Stilize edilmiş kuş tüyleri bulunun çembere
Bozkır savaşçılarının sanatında sik «ak
rastlanır. Dairesel şekli ve ışıma motifi
güneşi işaret ederken, kus tüylerinin çeşitli
sembolik anıştırm aları vardır. Kartal
tüyleri olarak, üstiiu ruhsal varlıklarla
iletişime girm eyi, göklere hâkim olmayı,
korm ım avı ve tüvlıi b ir savaşçı "başlığı m
işaret ederler.
 Azteklerin Askeri Kimlik
Sembolleri
Aynen bkz. Ağır silahlı ve zırhlı, savaşçı görünümlü erkeklerin
Itonıa askeri sancağı.
sayfa .Tl resmedildiği. bugüne kalan rölyefler ve elvazıııaları
Karlııl vr «•iıaı>»«*kl«*r. M ezn am crikaııın gelişmiş h ir savaşçı kültürü aldnğnnnn
sayfa I <».*!
ispatıdır. Sürüngenlere, hayvanlara ve kıış form larına,
özellikle de yılanlara (stilize edilmiş silahlarda ve m iğfer-
lerde görülürler), jaguarlara ve kartallara. Azlek jag uarı-
nın - y a da kaplanının— ve kartal şövalyelerinin kendine
has arm alarına verilen önem oldukça şaşırtıcıdır. Yırtıcı
hayvanların tam am ının savaş bağlanım da ayrı h ir sembo-
lizmi vardır. Örneğin yılıuı yıldırım ı ve ateşi temsil eder-
ken. jaguarla dünyaya ve gece güneşine, kartalla da gökle-
re ve gündüz güneşine hâkim olm ak kastedilir.

Savaş yılanı K a rta l ş övalye

Savu:- \ ılaııı Vlava Vzt eklere mı lııı
sanalımla -ilahlarla tıhşa|i davula k a rla l
yaıı yana ya da Savaşçı T a rik a tı ıııleıı
.Havacının ha-lı<hıım hir şövalyenin slilize
vrya ıııi<2frriııiıı Ilir tasviri oyulmuş.
hir parkası olarak \ akıııdaıı kaklığınızda,
temsil rdilirdi. karlal gagasının lıir
Tıp k ı hir yılan udunun kalasını içine
•'ihi. derisi pııllıı. alarak m iğfer görev i
/sözleri yuvarlak ve gördüğünü ve adın lllll
siyahlı: jaguarın elleri ile ayaklarının
saldırganlığa, kanatlanıl üstünden m *
yaralama vr altından dışarı çıkmış
nidama* gücüne nhhı£ııım göreceksiniz.
işaret eden korkum;
görünüşlü dişleri \ İr
donatılmıştı.

ss
 Yeraltı D ü n y a sı Tanrısı J a g u a r
ke *kiıı jıençeleri. dişleri vp yırtıcı
tabiatı) la b ir gece hayvanı olan jaguar
Mezuunıerikulılum ı zihninde aynı zamanda
yerallıtıdaki ölüler ıliyurıyla ilin tiliydi.
Dola) ısıyla M ayalanıl bütünüyle jaguar
bilim in de olaıı yu da yüz b a lla rı)la jaguarı
andıran Yeraltı Diinyusı Tanrısı Jaguar
—ve de gere güneyi- imgeci üliimeül vahşeti
simgelerdi.

K a rta l S avaşçı T a rik a ti

N iiksekleıı »ıraıı. keskin gözlü, amansız
gagalı, sivri pençeli kartal \ztekler tarafuıdun
göklerin kralı olarak görülür \e de güııdiiz
gülleriyle özdeşleş!irilirili. I)nlu\ isi\ la.
üyelerinin gagalı miğferlerle ve tüylü
kanallara İMMlzeyeıı zırhlarla I m-i iıııleıı«liüi
\ztek savaşçı larikatini simgelemek i’ızere bu
güçlü kuşıuı seçilmesi doğaldı.

J a g u a r S avaşçı T a rik a ti
Mezoumerika ııııı "üstün kedisi** jaguar
(f’arı th em anca) egemenlisi temsil ederdi,
(»üçlü. beeerikli ve amansız bir avrının
eesareliyle kazanılmış fiziksel üstünlükle
ve ölümle ilişkilendirilıııeri jaguarın aynı
zamanda soylu Aztek savaşçı tarikutiııiıı
sembolik efendisi olarak görülülerine
n e d e n olmuştur.

v S9
 Güneybatı Amerika’nın
Sembolik Sistemleri
Ajmca bkz. Pııeblo, I lopi. Navaho, Apaçi, / i m i ve diğer kabilelerin
“ Dönen k ü lfıkler".
s a y la 7 4 evi olan G üneybatı A m erika'n ın yerli sanat gelenekleri
S vıısl ik a . arasında ku m resiın. sepetçilik, dokum a ve çöm lekçilik
n a v la I I I
vard ır. Ibı tip sanal biçim lerinde incelikli ya da karm aşık
detaylar ku llanm ak m ü m kün olm adığından, onıııı yeri-
ne soyul k a v ra n ıla n ve an latıla rı ak tarab ild ik le ri basit
sembolik m o tifle r ku lla n ırla r. H ava d urum unun değiş-
kenliğine fazlasıyla bağım lı o lm aları nedeniyle bu G ü -
neybatı h alkları doğal döngülere ve gökyüzünde olan ya
da oradan kaynaklanan her şeye karşı özel b ir hassasiyet
geliştirm işlerdir. O nedenle yıldız, güneş ve meteoroloji
sembolleri sanatlarında önemli b ir ver tutar.

Z ia H opi k a c h in a s ı
Güneybatı güneşi. Fred kabm ie ııiıı
\ ukarıdaki Zia I lu|»i kfir/ıinnsı
sembolünde resmi, sağ alı
görüldüğü gibi, köşesindeki ( »iiııeş
genel olarak dört ÂY/r7///a/sinı ifade
ayrı ışın benzeri eden dairesel imge
çi/g i grubunun gibi, sembolik
kuzey. g ü ııe \. doğu detay lorla doludur.
ve batıya ışıdığı bir K(ichincı\iirm
çemberle (güneş yağmur gelinliğine
diski) sembolize inanılırdı: bu
edilir. Hu m otifler nedenle figürün
aynı zamanda kafasının üstündeki
merkezi ve dön ana sembol bileşimi
vönü temsil eder. yağım ır bıılıtlım ıı
ve yağm uru temsil
eder.

90
S a b a h y ıld ızı
t
Dün sivri ıırlıı yıldız 1
genellikle \p açi
sepetçiliğinin odak D ö n e n k ü tü k
noktası olmuştur. Uçları çengel biçim indeki dört kollu haç
Günryl>atı Am erika'nın Güneybatı \m e rik a yerlilerinin sanatında
sembolizminde \ ıldızlar bilinen bir m otiftir ve o yörede, “döııeıı
genel olarak doğaüstü güçleri temsil eder kiitük gibi genellikle güneş, kozmos ya da
ve özellikli* sahalı yıldızının (şafak vakti suyla ilişkili birçok farklı isıııi ve anlam ı
görtineıı eıı parlak yıldızdır) hıı yörenin vardır. E ıı çok da devinimle ve hareket
yerli geleneğinde ayrı bir öııerni vardır. döngüleriyle ilgili kavram ları simgeler.

Y ağm ur b u lu tu
Yağm ur bulutu, yağmur
öncesinde çukaıı şimşekleri
tenısilen kırık çizgilerin
dışarı fırladığı, bir piram it
oluşturacak şekilde
bir araya gelmiş yarını
dairelerle betim lenir.
I’ ııehln inancına göre
bulutlar, ölmüş olan değerli
insanların ruhları ya da
nefesleridir.
Yağm ur
Yağmur kurak Güneybatı
Amerika nın insanları için
hayalidir; o olmadan ekinler
büyümez. Yağış, yanın
dairenin (bulutu işaret eder)
alt çizgisinden dışarı doğru
uzanan b ir dizi kısa çizgiyle
(yağmuru temsil eder)
sembolize edilir.
K ar
Güneybatı Amerika
yerlilerinin sanatında kar
yağışını simgeleyen motif,
noktaların oluşturduğu
bir piram ittir. Bu da kar
tanelerinin birikerek
toprağın üzerini örtmesinin
basit aıııa zarif bir
ifadesidir.

s mi ik y, 9 1
 Güneybatı Amerika'nın
Sembolik Sistemleri
Unca hkz. G ü n e y ba tı Vmerika d a y a sayan sürüngenler. hay van lar
K a n ıtın ı i/ l r r i .
Miyfo 236 ve kuşlar, onla rın yaşam alanlarını p ay la şan insanlar
içiıı. yarattıkları tehditle veya yeıııek ve giyerek kaynağı
olarak s a ğ l a d ı k l a r ı fayd ayla kısıtlı olsa bile, genel o l a -
rak hayati b ir öııeın taşır. Ne v a r ki ç oğ un un dalıa derin
sem bolik çağrışım ları vardır, bu nedenle yörenin y e r li s a -
nalınd a te k ra r te k ra r ku llanılırlar. B urad a gördüğünü/,
sepetleri, k u m aşları ve çöm lekle ri süsleyen sem bollerde
bu h a y v an la r miııimalisl., a nla şılır ve z a r i f b i r İnçimde
tasarlan m ıştır.

L ü tu f kâs e s i
G üneylim i A m erika’ya özgü iııre çizgilerden
oluşan bu sanat forııııı alelade bir kaseyi zarif
b ir sanat eserine dönüştürmüştür. 1 3 7 5 -1 4 7 5
yılları arasında bir tarihten kalına bu el yapımı
çok renkli nesne \e w Mexiro. Ila w ik k ıı da
Y ıla n ve tarihi bir / ı ı ı ı i kasabasında
ş im ş ek bulunmuştur. Yüzeyini
\ ılaııııı %üeııi şekli süsleyen ırıakav ya
ve şimşek lıirbiriııe da papağan yaz
benzediği için, mevsimini ya da
ikisi de ıırııııd a bolluğu işaret
üçgenim si b ir baş eder.
bulunan kırık
çizgilerle sembolize
edilir. Ibı sembol
genel olarak
suyu, yağmuru ve
bereketi leııısil eder.

92 \ u ı

G e y ik iz le ri
(»eyik (m ııeybatı A m erika yerlilerine
genellikle yiyerek el ve giyerek post »ağla
ve İm i nedenle yaşam kaynağını. sağlığı
ve giivoneeyi temsil eder, (ie yik yu dn
gittiği yün («iiııeyhatı \in erikn sanalında
enini tırııuklunrı o karakteristik izleriy le
sembolize edilir.
K u rt izle ri
ku rt (ü iııeybalı A m erika'nın insanlarında
çelişkili duygular uyandırır, zira bir
tarafım ı insanları avlayabilir, diğer taraftan
da nveılık yeleııekleriııdeıı dolayı hayranlık
uyandırır. Kurt genellikle ayak izi m otifiyle
simgelenir.
kolowisi ve Avaııyıı gilıi sorgtırhı yıluıılnr
(niııeyhatı Vıııeriku yerlilerinin suııulıııdu
dalgalı. kıvrım lı vücutlar (sııyıı leııısil
eder) vi‘ sorguçlıı ya dn boynuzlu başlarla
(genellikle gökyüzünü işarel eder)
görünürler, bu ıip melez yılanlar fırın ım ı
ve mevsim değişikliklerini leııısil eder.
M a k a v ve p a p a ğ a n
M akavı (yukarıdaki gibi) \e paparanı
i şure t eden m otifler özünde bir tıeıında
kıvrım lı b ir çizgiyle. diğer urunda da
düz çizgilerle son bulan uzunlamasına
bir üçgenden oluşur ve bu yolla bir
kuşıın gövdesini, gagasını ve kuyruğunu
betim lerler. M akav veya papadan güneşi,
vaz mevsimini ve refahı simgeler.
W
 Aztek Tonalpohuallisı
A y rıc a bkz. Giiııey A m e rik a k ü ltü rü n d e hin yıllık d ö n e m d e çeşitli
S u . snvfii 1 1
ta k v im le r k u lla n ılm ış t ır a m a en öııeıııli ve yaygın olanı
2 0 0 günlük a lm a n a k tır, Aztekler hııııa t o n a lp o lı u a l lı ’ der.
A z te k gün is im le ri
2 0 gün ismi ve 13 gün sayısınd an oluşan iki çevrim in
Azlek giiıı
isimleri \li< |iıizli. b irb iri içine g e ç m e s in d e n ibaret olaıı bu 2 0 0 günlük
\( L IVc|>all ve ta k v im ke b a n ets e l a m a ç l a r için özel b i r ö n e m taşır, ç ü n -
Izeııiııtli ilin
kü 2 0 gü nü n lıer biri fa rk lı sem b o lik ç a ğ rış ım la rla y ü k -
sembolleri sırasıyla
kakılası. sıı akıntısı, lüd ür: Bazıları uğurlu b azıları uğursuz bu ç a ğ rış ım la r
çakmak la^ı ve hangi gü nü n şans han gisinin ise şanssızlık getireceğini
köpektir. Bunları
söyler. T o t u ılp o h u a ilim u tekil b ileşenlerin i temsil eden
bel imleyen dön
gli(in her biri glille r (gün isim lerini sim geley en b irk a ç ın ı b u r a d a g ö -
15. veya 10. yüzyıla rebilirsiniz ) t a ş la r a o yu lm uş ve ely a z m a la rı aracılığıy la
ail bu Borgia b u g ü n le re ulaşm ıştır.
Elyazması ııda

mit
i
görülebilir.

Ğ*] “ 5*<
» :<& Ut
m ■fl
<U
Bı
\ \ı ı k î K \
Ö lüm
Aztek p iıı isimlerinden alın ırı p'iııii
(M n p ıi/li) vr öliiıııii temsil etlen glif. el
çürüyüp gittikten soııra lıir iıısaıı kafasından
geriye kalan yegâne şey olarak ölümün
evrensel sembolü sayılan kafatası şeklini
alır. Hu p im le do^ımış olmak kısa bir yaşam
alameti sayılırdı.
Ç a k m a k ta şı
Takınak lası sert liginden, keskinliğinden
ve ateş kın le ıın ı çıkarabilmesinden dolayı
A /tekler ııa /an ııd a tanrısal bir konuma
sahiptir, (â ııılıık yaşamda farklı şekillerde
kullanılabilen faydalı bir nesne olması.
<;akmak laşııım A /tekleriıı 2(1 gün isminin
çevrimi içinde neden 18. giiııü (T eep atl)
sembolize ettiğini açıklamaya y a n lın ın olur.
Su
Y irm i giiıı isıııiııdeıı dokıızııneıı gün
(A ti) Aztekler tarafından sıı günü olarak
belirlenmişti; simgesi olan glifle akıntılar
seçilebilir. Sıı ta n ın , dolayısıyla da iıısaıı
sa*lt£ı için bıiyıik öneııı taşıdığından VıI
u i ııılıı bir gündü.
K öpek
A /tekleriıı 2 0 gün isminin çevriminde onıınen
p iıı (1/eııiıılli) k o p e k le sentlıolize edilmiştir.
Sadakatleri ve leş yiyebilmeleri dolayısıyla
hayranlık uyandıran köpekgillcr. belki de eıı
önemlisi, öldükten sonra yeraltı dünyasına
giden Mihiplerine yol gösterdiklerine inanılan
nılı k ılu \ıı/lu n (jtsu/ın/mın/t) olarak saygın
bir yere sahiptiler.
\ Mt lü k \ 95
 (jirış
Ayrıca bkz. Kutsal ve toplum sal inanç, düzenleme ve zengin leşme
11iticin T r i n ıu r t i ,
savla 104-5 ko n usund a en ileri düzey sistemlerden ha zıkın Asya'da
Çin in i-c h i gelişmiş ve nerede olursa olsım, sanatta en anlam lı - v e en
sembolü ve p n - k u a
İr ihramları, zarif— hiçimde ifade edilmiştir, Itski M ezopotam ya mu,
sayla 148-51
H in d u iz m i n , Ihıdizııı iri. I aoizm'irı ve Şin toiz m in do-
ğaüstü varlıkları ve din am ik panteonların dan Yahudilik
ve İsla m ’ın tektaıırıeıLığına k a d a r t.üın derimi inançlar,
s a n a t la akıl alm a z derecede karm aşık olan la r d a n nefes
kesici derecede basit olanla ra k ad a r çok çeşitli s em b o l-
ler içinde vücuda gelmiştir.
J a p o n la r k im lik a m b l e m l e -
rini bir sanal fo rm u n a d ö -
nü ştürm üş (b u n la r a ınorı
denir), Çinliler ise ıııakro
ve m ikro k o zm o slara iliş-
kin fikirlerini sem bollerin
eH yalnı o lanlarıy la a k t a r -
dıkları sanal biçim lerind e
ustalaşmışlardı!-.

A su rlu gard iy a n
^ <ı m bık i m elez In u m ssn j i g i i r i i
M ü 8. y ü z y ıla l-a rih lm ıe n
a lç ı k a b a rtm a d a a ıır ıır lıı
b ir ş e k ild e d u r u y o r . Şer la n
k o v a n ko ı u y u e ıı b ir se m bo l
o la ra k ik n d a r ı, a m ls a l g iie ii vu
o to rite y i ita d e e tm e s i a m a c ıy la
boğa gövd e si, k a r ta l k a n a t la n
ve insan b a ş ın ın b ir le ş im in d e n
o lıış tıır ıılm O jlu r .

96
K urm a
K ııııııa. Hindu tanrısı V işm ûıım insan
surelindeki ikiııei imgesi ya da Dünya ya
inişinin tecellisidir. K urm a olarak Vişnıı.
belden yukarısı bir erkek biçim inde, geri
kalanı ise sarhoş edici som a sıvısını yaratm ak
üzere okyanusun çalkalanm ası sırasında
Mandara Dağı m daha iyi taşıyabilmesi için bir
kaplum bağanın belden aşağısıyla sembolize
edilmiştir.
T a i-c h i ve p a -k u a şans tıls ım ı
S e k iz p n -k u a ya da bu ğun Irigram m m
çevrelediği ta i-c h i (la iji ya da
y in -y a n g ) çem b eri, geleneksel Çin in an cın a
göre tem el kozm ik en erjiler o h u ı y in ve
y a r ıg a rasın d ak i etkileşim i sim geler. Ihı
sem bolün “Beş Z e h ir" de dahil zararlı
etkilere karşı en kuvvetli lı Isınıl ard an biri
olduğu düşünülür.
B am bu d e s e n li m o n
Japoıı momı ya da hanedan arm aları,
nlıııııltı çağrışımları olaıı b ir bil ki. Iıavvan
ya da nesnenin siilize edilmiş temsilini içine
alan bir çember (adlımla güneşle ilgili bir
semboldür) biçim ini alır. Orneğiıı yukarıda
gösterilen /«onıııı içindeki bambu bitkisi
(s/ıu) uzun yaşama ve davam klılığa işaret
eder.
Lam as s u
Boğa gövdeli, k an allı ve insan başlı m elez
bir varlık olarak gıieii ve doğaüstü ya da
dünyevi yetkeyi tem sil eden /nm assnyu
betim leyen taş k ab a rtm a la r. Eski
M ezopotam ya'n m şeh ir kapıların d a ve
girişlerinde, içeridekileri za ra r görm ekten
korum ak üzere ko n u m lan d ırılm ış!ır.
 Mezopotamya Tanrıları
A y r ı n ı b iz . (d ü n ü n ü z e killim.; rölyefler, heykeller, d u v ar resim le-
Kjdcrhu.
sayf a 2 2 9 ri ve diğer el yapımı nesnelerden de a n laşıla cağı üzere.
/cu*/Jüpin*r. M ezopotamya ııııı G ü n e y b a tı \sya bölgesindeki Vıılik
SJI\fj| !().">
Süm er. Babil ve Asm- uygarlıkları kozmos lıakkıııdaki
gelişini; havai göçlerin i görkem li ve lıir o k a d a r dıı caıılı
bir tarzd a betim le m işlerdir. Bu k o lektif imgelemin içer-
diği caıı alıcı ıııısıırlar a ras ım la, kozmik ve doğal güçleri
sem bolize eden ila h lar ve k o r u y u m t a n rı la r vardır; zira
Dicle ve Fırat nehirlerinin doğal vollar-
la yenilenmesi ve in sanoğlunun ziraat
bilgisi toprağın bereketli kalabilııt e-
, si. işlenebilm esi ve hııııım s o n u c u n -
da verimli olabilmesi içiıı hayati
b i r önem e sahiptir.

. ?/4fı3WVMItl* .JUVUV !f !
lıiıM it./jtj* •/* t|V İ
Ffsiı7t<ıv. • "•Y’u -mt
W rîpM,..v • 'i*»" F<?.y- t »
[,'k v/tmıvr vM» «î-Vf D
[,nj.j<?5îiF •: i;.'W •W»,..'
I * :'iı„v.u 4’İ tr< f H 'ytrttlflff l 1»*
»OlV/I-j Uf I. ■ "VAi» »iUVf.V’
ı.Mifı ı* rtv-%< r : j j ı n ü p «1 u m ı- K u ts al A su r s e m b o lle ri
.;»(/nV/pA i') m V V;
un v/ı 11 •; on u '<•t ou ı/t/i/Â //tf Vsıırlıılanı ait luı sirkle (taş levlıa).
H ^ fif >fV'u v v *75.»ı/ P,v/*.
Vsıır laıırıla rıııı temsil eden lıir
grup sembol otoriter görünüşlü
lıir basııı \an ların a oyularak
beiim leıııniştir. Söz koıııısıı figiiriiıı
K ra l III. td a d -N ira ri (h k. M Ö 8 1 1
7 8 2 ) olduğu sanılıyor. Semboller
arasında Iştar yıldızı ve M ardıık
m am ın u vardır.
 M a rd u k
M ardıık ıııı fırtın alar
koparına gürü vardı,
an cak Tiuıııuf ı yenip
gökyü/iiııü. yerküreyi
ve insanoğlunu
y aratan İni ilahi varlığa
ö/ellikle şehir tanrısı ve
Halül'in ham isi o larak
In a n n a ve Iş ta r tap ındırdı. Sim geleri
Seki/ urlu yıldı/ S iiıııe r tan rıçası Inuıına'yı arasınd a, insanlara
ve onun Hulul ve Asur uygarlıkluruıduki öğrettiği tarım uğraşını
karşılımı olaıı cinsel aşk ve savaş ta n rıc ıs ı sim geleyen üçgen
Isla r ı sembolize* ederdi. Sık sık luı^lık birim ind e h ir kürek
olarak da giyilen yıldı/ I m i tan rıçaların ( m a m ı) vardır.
n zdeşirşiirild ikleri, uzayın eıı |uırlak
yczegeııi \ rııü s ü tem sil eder.

A dad
\ ağııııır ve fırtına getirm e gü rüne sahip
h ir M ezopotam ya gök tanrısı olan Adad
(llud ud ya da l.şkıır olarak da bilinir)
sanal eserlerinde iki uru üç çatallı h ir aleti
fırlatırken hetim len ııü şlir. Hu sim sek ya da
vıldırım ı sim geler,
dolayısıyla da
Allad ın hem
otoritesin e hem de
T ia m a t ölüm cül silahıyla
T inm ut. Hulul destanı fan ım a /.//vv le felaket vurulma
a n latıld ığın a göre, korası la llı su tanrısı gü rüne dikkat
Vpsu'nım öldürülm esi üzerine Marduk la çeker.
savaşan ko rku n ç ııı/lıı su an a tan rıçasıdır.
İlk kaosun sem bolü olarak T ia m a t
ejd erh a ve yılan k arışım ı vahşi h ir yaratık
b içim in de tasvir edilm iştir.

\ \ 99
 Kutsa l Y a h u d i S e m b o l l e r i
Aynen lıkz,, lleriki sayfalard a göreceğiniz bazı Y ahu dilik sem bollerine
M e n o m , sayfa 103 , , . , , , , ,
Seraflar keruvlarve Hıristiyan sanatında da rastlanır, çtınku Hıristiyanlık
çtH’iık melekler, sadece - i k i <litıiıı de paylaştığı E sk i Ahit dolayısıyla—
" k i t a p ehli kardeş dinlerden I»iri o lm a k la kalm az, ayrıca
geleneksel o la ra k leııısil sa n atın a Yahu dilik k a d a r karşı
d a değildir. Dolayısıyla Ikıl ıhların Musa'yı betim leyen
tab loların d a sözgelimi Ou Eıııir tabletlerini ya da
Musa ıım kardeşi H arını tın (ilk b a şra h ip ) giydiği, göğüs
zırhıyla dik kati çek e n e fo d u görüp tanıy abilirsiniz. Mıısa
ve H a ru n'u n simgeleri olarak görülseler de sonuçta bu
öğelerin kendilerin e ö zsii sem bolik a n lam la rı vardır.

M u s a v e H aru n
10. yüzyıla ait bir
ıııctn iıı hıı tezlıipli
sayfanı udu lıirrnk
kutsal ^ «ilimlilik
sem bolüne yer
verilm iştir.
I larm ı’ım giydiği
e /o d (solıla) ve
Oıı E m ir tabletleri
(sağ d a) bu n lar
arasın d ad ır. A vnca
m en o m (yedi
kollu şam dan ) ve
Ahit Sandığı da
görülm ektedir.

100 \

On E m ir ta b le tle ri
Oıı T ıııir tab letleri T a n rı nın
Isruiloğullarıylu Fv od ııs (M ısır dan Ç ıkış)
sonrası \en ilenen akd ini sim geler. T a n rı
S iııa D a ll ınla Israilnğııllnnııııı lideri
Musa ya verm eden öııee orijin al b ir çift
taş tabletin üzerine On k ııı ir’i (Ib raııiee)
kazım ıştır. Hıı nedenle ta b letler T a n rı
\ asası nı da temsil eder.
A h it S andığı
Kudüs'ün ilk tapınağının yıkılm asından
beri saklan m ış olan Mıit Sandığı T a n rı nın
varlığının ku tsal b ir sem bolüdür. I stüııde
duran iki keruvla birlikti*. Ou E m ir
tabletlerin i (ikiııei takım ın tam aım ıu ve
ilk takım ın b ir kısm ını) m uh afaza eden
yaldızlı ahşap b ir kııtıı olarak betim lenir.
\ i
E ] E l EHİ
□ □ IHI EEI
[H lI H ltH J
E ] E l EHJ
E fo d
Efot! kadim zam anlard a Yahudi
b aşrah ibinin g iy liğ i b ir kisvedir. F.ıı ç a rp ın
-v e de se m b o lik - öğesi, h er birinin üstüm le
İsrail'in 12 kavilim den b irinin ism inin
yazılı olduğu 12 cevherden ohışaıı göğüs
zırhıdır. Bu yönüyle "İsra il'in o ğ u lla n ' 111
tem sil eder.
T e tra g ra m m a to n
l).,n İbrani harfi (V II W veH
harflerine karşılık gelir) Y ahudileriıı dile
getirm eyecekleri kad ar kutsal bir isinin
(gerçi Yahudi olm ayan lar Yalıw eh ya da
Yahova diye telaffuz ed erler), yani T an rı ııııı
isminin heceleridir. T etragram m aton denilen
bıı h aşem (isim ) sem bolü, tılsımlı imgelerin
an a parçasını teşkil eder.
\ M \ 101
 Kutsal Yahudi Sembolleri
A y rıc a bkz. T a n r ı Mıısa va k e m lin inin ovm a pul, yu ka r ıd a göklerd e
D e n iz k a b u ğ u ,
sayfa 115 olanın, valıut aşağıd a verılr olanın , yalım yerin allıııda
K ııls a l k it a p . sulard a olanın hiç surelin i y a p m a y a c a k s ın ” (Çık ış 2 0 : 4 )
savfn 25
diye b u y u r m u ş tu r ve İm yasak Valindi sanalına yan sım ış-
tır. Dolayısıyla canlı v arlıkların doğal lasvirleri g e r ç e k -
ten İliç yo k ken, mistik kav ram ları temsil edeıı semboller
kabala m etinlerinde yoğun b ir şekilde resmedilm iştir
(bazıların ı b u r a d a görebilirsiniz). Biri, Davut mı yıldızı.
Yahu dilikle o k a d a r öz-
dcşleştirilmiştir ki Yahudi
kimliğinin b aşlıca seıııbolii
olm uş ve tabii ki İsrail b a y -
rağında da y e r almıştır.

K u ts a l ş am d a n
Josep lı A ssıırfali İm m en am y ı
12‘t ‘l yılım la İsp a n y a d a lıir
llaraııi vazıııası iyin yarattı.
A llım laıı yapılm ış İm yedi kullu
şam dan [cam leln ltn ıın ) düzenli
olarak verilen zeytinyağı
savesiıule (resim deki iki
ağ aç ve iyinden va® laşaıı
zeytin dıılıı kâselerle tem sil
edilm iş ulalıilir) b ir zam an lar
k u d iis te k i T a p ıııa k 'ta lıiç
durm adan yan ard ı.

102
 S e fe r Tora
Yahudi san alı bağlan ım d a, arasınd a gözle
görülür şekilde İb ran ice h arflerle yazılm ış
b ir m etin kısm ının hıılm ıdıığıı iki parşöm en
tornan se fe r T a n ıy ı ya da “T e v ra t
p arşö m eniY ıi leııısil ed er (E sk i Mıit iıı ilk
Iıeş k ita b ın a -P e ııta tcıık h o s— T ora ya da
Ş o fa r T evrat d enir). Hu şekil T a ıırı'ıu ıı kelam ım
İri o yıılnııış b ir koç boynuzu olun şofeır. sim geler.
Hoş \şarııı (Y ah udi yetti \ılı). A<>ııı
ki| nır vr M alışrr (m in in d e ça lın an b ir
tören borusudur ve durum a göre rıılıaııi
ayd ın lanm ayı, tövbe etm eyi ve bayram
sevincini tem sil eder, \yrtcn İb rah im 'in
oğlu M in k in yeriııe kurban ettiği koçu da
sim geler.

M e n o ra
\ alıtıdiliğiıı vrdi kollu şam danı m etnim
İteni ışık lıeııı de yedi sayısıyla bağlantılı
birçok kutsal anlam ın çeşitli yönlerini
içinde barınd ırır. / İra m um larının
alevleri b ir arad a rıılıaııi ayd ınlanm ayı ve
T a ıın 'ııu ı hikm etini tem sil ed erken, örneğin
D a v u t’un yıldızı ku llan ım ı sayısı
Davut ııu yıldızı (ya du Süleym an'ın m ührü),
sivri uçları yukarı ve aşağı bakaıı. birbirine
yaratılışın ilk \edi
güııüııü işaret » » V M M
eşil iki üçgenin kesişmesinden oluşan eder.
altı köşeli b ir yıldız ya da lıeksagram dır.
Koruyııeıı güçle donatılıııış olduğuna
inanılan bıı nm gen Ih ır id (İbraııicede
"D avut ıııı kalkanı anlam ına gelir)
T a n rı ııın kurtarış kalkanıyla özdeşleştirilir
(M ezııııır 1 8 :3 5 . Kral Davut balısi).
 Hindu Trim urti
Ayrıca bkz. Kıı önemli I liııılıı tanrıla rı B ra h m a , Vişnıı ve ijiva dır.
T rim u rti , savla l.'î
Kıırıııa. sayfa ()7
I lep Kirlikte T riıııu rli (S a n s k rilç rd o “Uç. Biçimi O la n ” a n -
lam ına gelir) o larak lıiliııirler. “ Y a r a l ı n ” (B r a h m a ) , “ K o -
ru y u cu ” (Vişıııı) ve “ Yok e dici” (Ş iv a ) ta nrılar, (ek lek
taşıdıkları a n la m la n ıl lıirlıiri içine geçmesiyle, varoluşun
(iiıııiine zeıııiıı (eşkil edeıı o yüce kozmik dengeyi ııııılıa-
laza ederler. B ra h m a ahenk veren d aha sovul hir laıırı
olarak kalıııl edilir, a m a yine
de s a n a lla leııısil edilir. \ İşını
ve Şiva resim ve heykel için
çok daha popüler konulardır
ve çok farklı s u r e l im i n re s m e -
dilmişlerdir. Hele k : Vişnıı mm
hiri lıeniiz gö rünm em iş olan
on taııe avatarı (dünyevi görü-
ııii m) vardır.

V işnu V isvaru pa
.İni|»ıır d a I»ııIıııoııı İÜ. y i iz v ıl a ail
lııı l a l ı l o d a > İşını, m a v i Icııli V ışını
l i s v a n i j i a va (la ‘T '. v r en Bi ç im l i
\ i ş m ı 1 o l a r a k r e s m e d il m iş i n * .
D in i el iv İr g e l e n e k s e l .sim gel eri ni
a n m a k l a d ı r . S ol a l ı l a n l ı a ş l a v a r a k
s a a l y ü n ü n d e o k u n d u ğ u n d a : to|iuz.
d i s k , d e n i z ka lııığıı v e l o t u s ç i ç e ğ i .

104
 Vişnu
~ ko rııyııru~ \ İşını
genellikle dürt
simgesini tutarken
B rahm a resmedilir: deniz
ko zm ik y a ratın enerjiyle özdeşleştirilen kahıı^ıı (savaş
liralım a, her biri lııı klı yön»' luıkmı hnrıisiı görevi
-genelde taçlı— «l«»ri haşla temsil n lilir. güriir): lojnız (darjc ya da rajrrı. ayııı
Ihı dürt has (lıiııyaıım dört /a ıııa ıııııı (t7/gv/) anda lıeııı hir silah lıeııı de yetke ve bilgi
ve n ı önemli dün \ cdaV ı (kutsal m etinler) semholii): lotııs çiçeği (yaratılış anlam ına
simgeler. Brahm a'nın m ham isi (araç) gelir); ve disk ya da teker (çakra. giiııeş
Manisa (h ir kıığıı ya da k a /d ır) zekâyı semholii ve silah).
temsil eder.

Şiva
I liııdıı temsil .sanalında Şiva tını hepsi de
sembolik hir anlam taşıyuıı birçok ayırt
edici özelliği vardır: üçiiııeü göz ve saçını

Ihı karmaşık
tanrının ok
edici” olarak
başlıca seınholü.
K rişn a fırlattığında
Tam am en insan biçiminde betimlendiğinde dehşet saçan üç
(göksel kökenine işaret edeıı ıııavi tetı dişli hir m ızraktır
olsa da) VisııtTıııııı sekizim i avatarı (Saııskritçede
krişna dır. k ıı popüler krişna tasviri. Um irişitin).
(fallıis sembolü) çalıp hüyüle\iei sesiyle
kadın çobanlar hasla olmak üzere herkesi
kendinden geçiren hir âşıktır.

\- n \ 105
 Popüler Hindu Tanrıları
Ayrıca bkz. Aralarında tanrıçaların da hulııııdıMıı birçok 1 liııdıı tanrısı
L\İİ m ü <İÖZ,
Hjıyfjı 123 insanlarda huşu uyandırmış, dolayısıyla da sanal eserle-
L o t u s <;ıkr;ısı, rine sık sık konu olmuştur. O koca ağzının iki yanından
saylii İ4()
fırlayan kaplan ilişleriyle, manda iblisi Malıişa’yı yok edim
tanrıça Dıııga. va da biiviik Tanrıça Devi (k a l i de benzer
şekilde onun gazap dolu bir surelidir) imgelerinde oldu-
ğu gibi, Iııı temsillerden bazılarında çok sevilen millerden
sahneler betimlenir. Şans tan rı-
çası Lakşıııi ya da saadet tanrısı
Caııeşa gibi diğer tanrıların g ö -
rünüşü - b i r lonıs sem bolü ya da
palıalı olmayan lıir kutsal suret
ş ek lin d e - pek incelikli olmasa da
yine at ın ölçüde güzel sanat n e s -
neleriyle evlere ya da işyerlerine
konuk olabilir.

G a za p do lu K ali
Y o k r d i r i ta n rıç a n ın İ d y ü z y ıla a ıl Iııı
ta s v irin d e ., dehşet ııv a n d ıra ıı k a li 'n in
sağ e lle rin d e ve d ilin d e k a n v a r ılır , sol
o ile riv le d r h ir k ılıç ve k e s ik h ır haş
tu ta r . Ş iva ııııı ş a k tis i ( d iş il e n e rji ve
eş) o la n K a li. la m ıy la i li n t i li iiç ü n e ü
h ir g özle h d lim le ııir .

!<)<>
 Kali
Kara derili Kali
(Devi nin gazap dolu
suretlerinden biridir)
mezarlıkta yaşayan bir
ölıiııı tanrıçasıdır. Silah
bileyen, kana susamış bu
"Kara Varlık**, üstünden
D urga kaıı damlayan
Devi ııiıı gıizel ama saldırgan yünti olan dışarı fırlamış dili,
laıırıça Durga. manda iblisi M alıişa’yln kafataslarıııdaıı
savaşıp onu yenmek üzere yeniden olıışaıı kolyesi
doğmuştur. Hu nedenle bir aslan ya da vı* kesik ellerden
kaplan sırtında (bu hayvanlar oııtın şiddetli meydana gelen kemeriyle
enerjisini simgeler) ve unu yaratan erkek (bunlunu hepsi oıııııı \o l
tanrılardan ödiiııç aldığı silahlarla yani açtığı ölümü simgeler)
güçlerle betim lenir. resmedilir.

La k ş m i
\ İşını mın esi Lakşm i m ükemm el eşliğin
yanı sıra güzelliği, iyilikseverliği, nezaketi
ve sadakati temsil eder. Başlıeu simgesi
kusursuz lotustur (dişil doğurganlığın
sembolü). Lakşmi şaııs getiren bir tanrıça
olduğu için, lotusu sembolize eden m ngoli
m otifleri (üstte) D iw ali adı verilen ışık
festivalimle evlerin duvarlarım ı çizilir.
G an e ş a
.Şiva ım ı oğlu («aııeşa (ahu üç dişli m ızrakla
süslenir), bilgeliğini simgeleyen fil kafası
sayesini ir U ln > en Im ııııır. (»aııeşa ııııı
sadece bir <li$i varılır, çiiııkü diğerini
M fi/ıabham ta 'vı yazmak için koparmıştır.
Tepesinde taşıdığı fare oıııııı engelleri
kemirerek ya da aşındırarak aştııa yetisini
temsil eder.

\ v 10 7
 B u d a ve B o d h is a ttv a la r

Buda başlangıçta iku ııik olm ayan (a n ik n ııik ) h ir şekilde

—yani insan biçim inde değil semboller yoluyla—sembolize
Ayrıca bkz.
S ckİ/ parmaklı edilm iş (»Isa da. kişisel m irasının güeıi nedeniyle -b e lk i
leker, safyu 11.”>
de H in du izm in sanatsal temsil geleneğinin de teşvikiyle—
Ibu/hisııllnı hır.
sayfa 27 giderek insan suretinde resmedilmeye başlanm ıştır. Insaıı
biçim inde gösterildiğinde, prens yaşamını betimleyen
sahneler içinde Sidd h artlıa (»anlam a olarak: sadfttt ya da
b ir gezgin çileri olarak: veya el hareketlerinden (nutdra)
duruşuna (asana) ka d a r her şeyin sembolik b ir anlam
taşıdığı büyük b ir adam ın 3 2 işaretinden (laksfıarıa) ba-
zıların ı bedeninde sergilerken Buda yani "Aydınlanm ış*
olarak görünür. İyiliksever bod/ıisattral&r da aynı şekilde
resm edilir.

A y d ın la n m ış Olan
Ut. yiizyıhı ait htı
Tibet resmimle,
dü ııyaııııı
hüküm darı olarak
resmedilmiş olan
Mııda b/mmis/tars/ıtı
m udnı yaparken
gösterilmişi ir.
D lıarıııa-çakra yani
wYasa T ekeri ııi
temsil eden sekiz
parm aklı leker
Buda ııiıı lolııs
tahtının lıemeıı
altında görülüyor.

t() S
Buda
Huda kişi olarak sıklıkla l.ııkslnıım
Su tra'<la sıralanan 3 2 taksimim ıım
(fiziksel işaret) bir kısmının dahil
edilmesiyle tanınır. H ıııılar arasında, rıılısal
goni anlam ına geleıı ıırım (k ıllı heıı) ve
bilgi) i işaret eden, tepesindeki topuz gibi
yum ruyla (usluıis/m) ıurban biçim inde
bir baş vardır.
A sa n a
I liııdıı ve Hııdi-ı ta unlar çeşitli fm /m darln
(yogaya lıas rilüel duruşlar) betimlenir;
İm aların eıı bilineni, lotus lulılıylu
özdeşleşen ve lolııs seııılK>liiııü çağrıştıran
/nıdmnsaını ya da loiıis duruşudur. O liiııı
döşeğindeki Huda /uınnirm nasııını yani
ıızaımıa pozisyonunda yana döıııııüs halde
M u d ra
Minim Sanskrilçede “işaret" anlam ımı
gelir ve I iiııd ııizııı iıı de Hııdizııı iıı de
sanal geleneğinde görülen sembolik el
işaretlerine deııir. ^ üızlereesi va rd ıra n ın
Huda yalnızca sağ elinin aşağı doğru
isnrei eniği, aydınlanm a anını leııısil edeıı
Idııınıis/uır.s/ııı ("toprağa dokunm ak )
m udm n m da aralarında bulunduğu üç be
İanesini yaparken resmedilir.
B o d h is a ttv a A v a lo k ite s h v a ra
Hod/ıisaUt'(i\nr ( “özü
aydınlanmış olanlar )
insanoğluna yardımcı
Hııdist varlıklardır.
Bod/ıısattm lamı
göreceli
dünyeviliklerine
değerli elbiseleri
ve rulıal
usumdan \ la
işaret edilir.
Merhamet bodlıU al /i y i s i \rıdokilvslırnm
sıklıkla Huda A ıııilahlıa ııııı tepesini saran
-v e erdemleri ifade edeıı- 1 I baş şeklinde
resıııedilir.
 B u d ist S e m b o l l e r
Ayrtcu bkz. Minin sanatta iko ııik olm ayan (a ııik o ııik ) b ir şekilde
I h ı d a 'm ı ı a > n k i z l e r i .
sayfa I N —yııııi insan biçim inde değil de semboller y o lu y la - te m -
\ a jr a > a k s h a y a d a sil edilir. Gerçekten de. artık aşina olduğumuz llıııla figiirii
K o ııg o y a s lıa M y o -O ,
sayfa ||9 Budist sanatı ikonografisine girmeden çok önce. Siddlıartlıa
C ila la m a yı belirtm ek için HıırldİKi/mcIa ve ateşli sütun
gibi semboller ku lla n ılırd ı. Dahası, svııstika (sembo-
lik olarak lliııd ıı tan rıları Nişini ve Şiva vla ilgiliyd i) ve
rtıjrtı (V a jra y a ııa m ezhebinin am blem i haline gelmeden
öııee \ eda tanrısı h idra ya a tfe d ilird i) gibi semboller, Bıı-
distler tarafınd an kıılsal b ir anlam y iik -
leıım eden önce H indistan kıta parça-
sıııın dulıa eski ıliııi geleneklerinden
"ödünç a lın ım ş tr.

S tiliz e e d ilm iş v ajra

Soldu gor iılrıı el
yapım ı yaldızlı
bronz ıırsııe, iki
ucu da iiç ra lallı iki
adet ru j m asasının
lıııç şeklindi1
birleşmesinden
oluşan h ir vqjnn\ır.
Budizm 'in
Yajrayunu
( wŞimşek A racı")
ıııezlıehi larafıııdaıı
kullanılan hir riliiel
nesnesi olan hıı
Japoıı yapım ı ru j m
13. yıı da
14. yüzyıldan
kalınadır.

HO
Buddhapada
Kfsaııeye gön*, orijinal lltnf<l/nı/)tı<l(i
(Hmla ııııı uyak izleri) llııda k o ş u m la r *İn
hir kayaııııı ııstin ı<İr durduğu sı rai la
meydana gelmiştir. Bııda ııııı ayak izlerini
takip etıııeııiıı inananları ayılııılaııınaya
götürm eğini anlatm ak için hıı temsili
ibaretler haşka Budist sembollerle. özellikle
ile dlıurm a-çakrayln ( bkz. .v. / /.5) süslenir.
A lev
Vlr\ yoğuıılu.şımş enerjiyi temsil eıler; yakıp
tü ketir ve yok edicidir, ancak aydınlatıcıdır
ve iyi yönde h ir püre de sahiptir. Hııda
ateşli siitını olarak resmedilirkeıı. Hııdist
tanrılar ve semboller alevlerle tasvir
edilir. Ilıı yolla alev tanrısallığın yaııı
sıra a rın d ırın ve ay d ın latırı rnlıaııi piirti
si inerler.

V ajra
Çoğunlukla saygı duyulan
Budist karakterlerin ellerimle
görülen ru jm ( “şimşek~
ya da "elm as") asası (tek
ya da iki ııçltı. üç ya da
S v a stika dalıa fazla çatallı olabilir)
Hiıkiilü urları saat yününde döııiiyor aydm lalıeı ya da yok edici
iz lrn iıııi vrreıı hıı haç şekline svastika güçlere sidıip amansız hir
denir: hıı I liııd ııla rııı r»ki hir güııes ve şans silahı temsil eder. Böylelikle
sembolüdür (uçlar saat yöuüııiin tersim* Budist Yasa'mıı fevkalade
bükülmüşse m uraıtliku denir). Hııdist otoriter, sert ve u y d ııılatın
sanalında svastika Buda ııııı kalbini ve niteliklerini simgeler.
aklını gösterir.

III
 B u d iz m 'in S e k i z Uğurlu
Sem bo lü
A y rın ı hkz. \t iij« lı- n iıı Sekiz Senıholü ya da Sekiz Şaııs İşareti (Sans-
İsının, sdyfu 10*>
l.olıih. «sayfa 12l\
krit yede AslıIanıarıgıtia. Çincede Pn rlıi lı.sidiıg) olarak da
bilinen Budizm 'in Sekiz Uğurlu Seıııholii ya da İşareti gü-
neşlik ya da şemsiye; iki altın balık; hazine vazosu ya
da kavanozu; lotus çiçeği: deniz kabuğu; sonsuz dü-
ğüm: zafer sancağı ya da bayrağı ya da gölgeliği: ve
sekiz p arm aklı tekerden oluşm aktadır (burada sıra-
lanan sembollerin ilk dördü yandaki sayfada biraz
daha detaylı olarak anlatılacak, diğer dürdii-
. nün anlam ı ise sayfa 115’te açıklan acaktır).

B u d iz m ’in ç iç e ğ i
18. yüzyılda iyi cins porselenden yapılmış İm
zaril sanal nesnesinde liııda beyaz bir lıılııs
çiçeğinin ortasına oturtulmuş. I.nlııs Asuı'du
derin ve çok anlam lı bir semboldür. Ibıdizııı
bağlanımda örneğin aydınlanm ayı, Huda'yı
ve Dhyuııi-Budn Vıııilablıa'yı işaret ediyor
olabilir.

112
Ş e m s iy e
Ystlnr tarafından tııtııla ıı şemsiye (clnı/trrı)
I liiHİislunM a mu inli şahsiyetlerin huşlarım
giiııeş ya «la yağmurdan korumak için
k u llan ılırd ı. Dolayısıyla yüksek bir
sosyal stalii sembolü olarak şemsiyenin
işlevi uynca reım el ili* dünya arasındaki
bağlantıya işaret eder. Bıı yönüyle rıılıaııi
güeıi ifade eder.
H a z in e v azo s u
I laziııe vazosunun yu da kavanozııumı
(ktılıısluı) sembolik önemi heııı
b ir araç olmasından lıeııı de içindi*
barın dırdıklarınd an kaynaklanır. Vazo
-ö ze llik le kapaklı olmasından d o lay ı- insan
bedeniyle özdeş tutulurken, içindeki hazine
ruhani zeıiüiııli&i ve Itilfıı işaret eder.
İk i a ltın ba lık
Tek altın balık zenginliği işaret ederken.
ikL i birlikte -üreyerek sayısız yumurta
meydana getirmeleri n rdcniyle-
doğıırgaıılığı temsil eder. Boylere iki
altın balık (snramam ııtsytı) iyi şeylerin
bolluğunu belirtir. Ihılık ayrıca dünyevi
bağlardan ve kaygılardan kurtulm ayı
sembolize eder.
Lo tus
(»özelliği ile çaınuritı bölgelerde
yaşamasının getirdiği karşıtlık dolayısıyla
birçok Asya dininde kutsal bir çiçek sayılım
İM’yaz. lotus (S aııskrilçedc /mıhını) Sekiz
I ğıırlıı Sembol bağlamında ruhani ^allığı
vı* aydınlanm ayı simgeler. Ayrıca Ihıda yı
ve Budist Yasa'vı temsil eder.
 B u d iz m 'in S e k iz Uğurlu
Sem bo lü
A y n e n bkz. Sekiz Uğurlu Sembol ün ortak önemi, geleneksel inanışa
ItuılılİHi/MHİa,
sa y fıı 111 göre Buda nın ayaklarının altın d a ortaya çıkm ış o lm a-
Şemsiye, larında yatar; o nedenle sıklıkla Bıula ıını ayak izlerini
sayfa 113
(HuM /m/mda) süslerken tasvir ed ilirler. Bu sekiz sembol
Budist b in aların yüzeylerinde ve dua b ayraklarınd a gö-
rülür. ayrıca Ç in seram iklerinin ve emaye eşyaların süs-
lemesinde de sıkça k u lla n ılırla r. T e k tek temsil edilmiş
olsalar da (özellikle sekiz p arm aklı teker), sekizi b ir a ra -
da resmedildiğinde Sekiz Uğurlu Sembol ün şans getirme
ve kötü talibi kovm a olasılığının fazlasıyla
arttığına inanılır.

B u d a ’nın a ya k iz le ri
19. yüzyıl ortalarım la
N rp a l’i gezmiş
D r I I.A . Olclfirld'iıı
suluboyayla yaptığı bu
"Huda um ayak izleri"
(Itın/(//nif>ıi(lft) ı asvi r i.
Sekiz l ğıırltı Sembol ün
ayak tabanları üzerine
resmedilmiş sim etrik, stilize
bir kopyasıdır, kulsa! ayak
izlerini bir lotus çakrusı (teker)
çevreliyor.

//•* \
D e n iz k ab u ğ u
İçine üflendiğinde yüksek perdeden ve
titreşim li hir ses çıkaran detıiz kahıı^ıı.
Asya'da insanları toplantılara ya da
törenlere çağırmak için kullanılırm ış.
Sekiz l ğurlıı Sembol den biri olarak deniz
kabuğu [sank/m ) Huda’nın sesini
ve öğretisinin yayılmasını sembolize eder.
Z a fe r s an c ağ ı
Zafer sancağı ya du bayrağı (dlıraja)
Budizm 'in cehalete ve kötücül güçlere karsı
zaferini işaret eder. Ancak zafer sancağı
gölgelik olarak tanım landığında sembolizmi
şemsiyeııinkiyle aynıdır; ayııı şekilde
korunm ayı (hıı sefer Budist Yasa ııiıı
sağladığı korunm a) ve gücü işaret eder.
S o n su z dü ğüm
Sonsuz ya da bitim siz düğüm sembolünün
(shrirasta) kökeni belirsizdir: kim ine göre
birbirine düğümlenmiş iki yılanı, kim ine
göreyse bağırsakları temsil eder. Ancak
ne anlam a geldiği dalıa açıktır: I zuıı
üıııürlülüğü. evrendekilerin birbirlerine
bağlılığını ve Buda ııiıı sonsuz bilgeliğini
temsil eder.
S e k iz p a rm a k lı te k e r
Sekiz parm aklı teker (dlıarm a-çakru ) Buda
ve Budizm'in en önemli sembollerinden
biridir. Bııda ııiıı ilk vaazı sırasında
bu Yasa Tekeri ni harekete geçirip
döndürdüğü, tekerin sekiz parm ağum ı ise
Budizm iıı —aydınlanm aya g iden - \ iice
Sekizli Yolu nu simgelediği söylenir.
\ s \ \ 115
 Budizm’in Yedi Hâzinesi
B ir 11iııt elsaııesi evrenin Ç ak rav artiıı adlı kusursuz hir
kralın dan söz eder. “T e k e r i H a re k e te G e ç ir e n ” hıı kral
4)rica bkz.
Fil, sayla 51 zam an la “ Y asa T c k e r i ” ni ( d lıa r m a - ç a k r a ) döndüren
Al, sayla 1 4 5 B ııd a ’yla özdeşleşmiştir. Ç ak ra v a rlin Yedi I laziııe’ııin ya
da Kraliyet G ü c ü n ü n Yedi Mücevheri nin (S an sk ritçe d e
S a/)t< ırtıtn a) sahihidir. Bu vedi hâzinenin buruda a ç ı k -
lanan dördü fil, at, ışık saçan m ü ce v h e r ve kraliçedir;
diğerleriyse teker, ralıip (hazine sorum lu su) ve g e n er a l-
dir (askeri lid er). Yedi H azin e -i d e a l k r a lın s en ıh o lle ri-
Ç a k ra v a rtiıı’iıı çevresini sarm ış olarak b e t im le n ir ya da
Budist s anatlım ı d e k o ra tif öğeleri o la ra k k a rşım ız a çık ar.

B u d ist m ü c e v h e r
I leybetli filler
A sya'da öyle büyiik
saygı görür ki lıeııı
ruhani otoriteyi
hem de gelip
geçici gücü temsil
eder. T ayvan da
yapılmış. 1850
yılından kalın a İni
fan tastik fil tasviri
çok çeşitli Budist
tanrı ve figiirii bir
a ray a getirerek
bu tü r sem bolik
b a ğ la n tıla ra vurgu
yapar.

116
 m vt
Fil
Bazen ışık saçan mücevheri sırtında
taşırken betimlenen l'il Asya‘da B ilirlik ,
salar. güç ve egemenlikle ilişkilcrıdirilir.
Aııııesi S iddlıardıa G aııtam a'yı
doğurmadan önre rüyasında beyaz h ir fil
gördüğü için İm hayvarı Huda'yı simgeler.
Iş ık s a ç a n m ü c e v h e r
Isik saçan —ya da dilek gerçek leşi i ren -
mücevlıer parlak iııeiyle özdeşleştirilir ve
oval yu da gözyaşı damlası şeklinde, alevlerle
çevrelenmiş yu da kaplanmış olarak (asvir
edilir, Görüş açıklığının ya da aydınlanmanın
palıa biçilmez armağanını temsil eder.
Dolayısıyla Bııdu’ııııı siıııdıığıı içgöniyü.
anlayışı ve ruhani zenginlikleri simgeler.
At
l st rütbeli insanların bineği nlaıı al lıızı
ve dayanıklılığı nedeniyle Asya'da çok
değerlidir. Huda'yla iliııiileııdirilıııesi
onun prens yaşamından, toynakları yere
değmeyen, bovlece ses çıkarmayan K aııtaka
adlı b ira lın sırtında kaçlığını anlatan lar
efsaneden kaynaklanır.
K ra liç e
Kraliçe (ya da hakin*) G akravariiıı'in
ideal eşini simgeler ve dolayısıyla da kadın
güzelliği ve erdeminin liııısuli olarak
görülür. Geleceğin Huda si Siddlıardıa
G aııtam a'm u annesi işte lam böyle hir
kraliçedir (K raliçe Maya ona kendi
parçusındun hayal vermiş ve yedi gün sonra
m utluluktun ölm üştür).
V>> S 117
 B u d iz m 'in Beş M istik
Bilgi K r a l ı
Beş M istik Bilgi K ralı ya da Bilgelik K ra lla rı, her şeyi
ya kıp kül eden çevrelerindeki alevlerin yard ım ıyla
tu tku la rla, cehaletle ve dünyadaki tüm kö tü lü klerle
savaşan D lıya n i-B u d a la rın (M editasyoıı B u d alan ) öfkeli
görünüşlü, silah ku llanan ve hiddetli tezahürleridir.
Ilim a la y a bölgesinde ve Japonya'da kutsal ka h ııl edilen,
Saııskritçe ve Japoncada ortaklaşa verilen isimleriyle
V id y a ra ja ve M yo -O lara bireysel ya da toplu halde
tap ın d ırd ı. Benzer şekilde sanatta da lek tek (sıklıkla
Y a m a n ta k a ya da
heykel figürleri şeklinde) ya da toplu halde, genellikle her
D a iito k u M y o -0
"O lüm ii yok birine ko zm ik a n la m la r yüklenm iş tnamlaM ur (sembolik
eden** ^ aıııaııtaka, çem berler) içinde gösterilerek restnedilirlerdi.
T ib e t’te siyah
m anda kalalı
"O lüm iiıı Efendisi** Ö lü m 'iin yok e d ic is i
^ aıııa yı öldürdüğü 18. yiizvıla ait İtti
irin saygı görür, T ib e l llıarıpkas ma
o nedenle genelde (■‘rliiz” resim)
manda başıyla ya karanlık ve dinam ik
da beyaz bir manda bir \ aıııaııtaka
eşliğindi* betim lenir. portresi lıâkiııı.
Japonya'da Tııblom ın renkleri
Daiitoku M y o -0 adı solmuş, tuıeak
verilen Yam antaka. Yam antaka nın
Aııütubhu ya boynuzlu mumla
(M anjııshri) ve başı yine de
batıya karşılık gelir. g ö rünüyor(dokuz
başı da burada),
İhı 3 4 kollu. İti
bucaklı hiddetli
figür alevlerle
çevrelenmiş.

//S \M \
A c a la n a th a ya d a Fudo M y o -0
Veuluııathu ( \ nirocann'nın görütıii^ti
hiddetli h ir türüm üdür) ya <la .lupon\a daki
karşılımı Kııdo M yo-O ( “Sahil O la ır )
m andala lam ı ortasına resmedilir. Sağ
elinde açgözlülüğü. öfkeyi ve eehuleli yok
etmek içiıı h ir kılıç (kılıcı yılaıı sarıııı;;
olabilir), sol elim leyse kü ıüriil güçleri
hareketsiz lıale getirmek için h ir ip tutar.
K u n d ali ya da G u n d a ri M yo -O
Japom a ila (o n u lan M y o -0 olarak hilitıeıı
ve D lıyaııi-B iid a Katnasamhlıava ya
karşılık gelen kund ali ginıcyiu kralıdır.
Diğer \ idyarujalara kıyasla dalıa a /
betimlenmiş olan kund ali yi lanıııılnyun
tipik semboller hoyıııınıı. kollarını ve
bileklerini saran zehirli yılanlardır.
T ra ilo ky a v ija y a ya d a G o z a n z e M y o -0
A kshoblıyaya ve doğııya karşılık gelen
"I ç Dünyanın Katilli" Trailokyavijaya
Japonya'da Cozanze M \o -() olarak
hil in ir. Silah intan sayısız eliyle. Şiva
ve Purvati'nin üzerine hasılmış olarak
temsil edilir: ellerinin ikisi iç içe geçerek,
kendisiyle bağdaştırılan belirli hir rnııdm
oluşturur.
V a jra y a k s h a ya da K ong o y as h a M yo -O
\ ajra\aksh a kuzeyin kralı ve
Vuıoglıasiddlü'nin tezahürüdür. Japonya da
kongoyasha M yo-O olarak bilinir. Sağ
ellerinden birinde beş ııçlu hir /Yi/n/yla.
luızeıı de aynı ele karşılık gelen sol elinde
hir çanla (sırasıyla üreme gücüne işaret
eden eril ve dişil semboller) resmedilir.
 Budizm’in Dört
Kutsal Kralı
Aynen bkz. Budist ^eleııeğr g ö n 1 Dört Mıdıafız K ıal (S a ıısk rilç e d e
liis h a ıııo ıı.
sayf;ı l.'İ.’İ L o f c a p a l a ), Göksel k r a l l a r ya da Kutsal K rallar ko zm o -
Kjderlıa. sun dört b ir tara lını —ya da Budist Y a s a ’y ı - kötülü kten
sav fa l-V)
korur. Dolayısıyla bu dörtlü nün her biri b ir a n a yönle
ya da m evsim le ilişk ilendirilir ve her biri kötiiciil güçleri
defetm ek için farklı bîr silah savurur. T o p lu halde ge n e l-
likle mandala\i\n\\ çep erin de, Budist stııpaları (ku b beli
t a p ın a k la r) ve sunak ları k o ru rk e n temsil edilirler. Çin
tasvirlerinde lliııdıı s a n a tın a göre duba az hiddetli g ö -
rü nürler; b u r a d a gösterilen illüstra syo nla rd a da kralların
Çin temsilleri esas alın mıştır.

D o ğ u n u n kralı
Dört Kutsal Kral iıı
isim leri ve tem silleri
h er ülkenin Budist
geleneğe g ö n 1 değişir,
l ü ıe l'le doğunun
m uhafız kralı
D h rita ra şla ra 'dır
(ya da D lırla ra slılra ):
I Jla n g ( ilıodr
M an astın ııdaki
I lıakh aııg K arpo
T a p ın a ğ ın d a
Bulunan soldaki
resim de i eli i hir
ça lg ı çalarken
h etim len ın islir.

120
V a is h ra v a n a ya da M o -li S ho u
Vaislıruvuna yani ‘‘B iliyor Olan** (Jupoıı
Ihslıam on ve* Ç in M o -li S h o ıfy a kargılık
•»«•lir) tapınm ak için sebilmiş irk kutsal
krald ır. Kuzeyin ve kisin m uhafızı olarak
elinde lıir iııcri (zenginliği simgeler) ile
saldırgan lıir ejderha ya da kııyruksüreıı
tu lar.
V iru d h a k a y a da M o -li H ong
k ra llığ ın Sınırlarım (•enişleteıı
V irııd lıaka giiııeyiıı ve yazıtı m uhafız
kralıd ır. Ç in'de M o-li I loııg adıyla an ılır ve
elinde lıir şemsiyeyle resm edilir. Ihı “Kaos
Şemsiyesi** anıldığım la evrenin karanlığa
gömülmesine neden olur, indirildiğim le ise
D h rta ra s h tra ya da M o -li Qing
Doğunun ve haham ı koruyucusu
D lırlaraslılra ( “ V asanın H üküm ranlığını
Koruyan**) dört kardeşin eıı yaşlısıdır
(Ç in'de M o-li Ç iııg adıyla an ılır). K ılın ın
savurduğumla yükselen lalırip kâr
siyah rüzgârı. ateş ve dum anın ölümcül
tezahürleri Inkip eder.
V iru p a k s h a ya d a M o -li Hai
İkilinin ve giizüıı m uhafızı V irııpaksha
('‘ K rallıktaki İle r şeyi G ö re ıı*) Ç in'de M o -li
I lııi adıyla hiliııir. M o-li I lai Çin sanalım la
genellikle, çalındığım la düşm anlarıııııı
kam plarının alev alıp yok olmasına neden
olan dört telli hir lavla tutarken gösterilir.
 Kutsal Asya’nın “Geçişli
Sembolleri
Ayrım bkz. A sya'nın kutsalı konu nluıı san atın d a, özellikle de 11 i 11-
savla 105 tlııizııı ve B ud iz m 'in sana l geleneklerinde bazı “geçişli”
Buda, sem boller vardır; örneğin Budizm b enzer kavram la rı
-m lu 10*1
a k t a r m a k için I liııdıı tanrıla rıyla ilintili b irço k sim ge ve
ikonografi (gerçi Budist a n l a m l a r taşıl lar) benimsemiştir.
Göze ça rp a n la rd a n bazıları: kutsal ya da üstün ruhani
varlıkların donatıldığı birçok çift kol; alnın merkezin de
görülebilen “ üçiiııcü göz” ya da göz benzeri işaret; kul

sal O m hecesini ifade edeıı S aıısk ritçe kaligrafi; ve o zarif

lotus çiçeği.

K rişna
B a n a s u ra ’yla
s avaşıyor
17() 5 t e N epal’de
yapılm ış hu gııvaş
resim de. 1 .0 0 0
kullu a s u ra ya da
ilılis Baııa.sııra"yi
koıuı alan I liul
m asalından destansı
h ir savaş sahnelenir.
Besinin her verinde
ço k çeşidi silahlar
tu tan eller görülür.
B an asııra hıı
sav aşta K rişııa ya
m evdaıı okum uş ve
yenilm iştir.

122
Ç ok s ay ıd a kol
Birçok llim lıı ve Budist tanrısının fazladan
çili kollarla betimlenmeni onların doğaüstü
karakterlerinin ya da kutsallıklarının
genel bir sembolüdür. I ler bir cliıı tuttuğu
sembolik ııesııe ya da yaptığı sembolik
işaret (m udra) ayıtı zam tıııda o tanrının
ya da tanrıçanın gürii ve karakterinin
niteliğini ortaya koyar.
Om
I site gösterilen sembol. Hindistan m
kutsal geleneğinde yiire bir tınısı olduğuna
inanılan Om ya da Atım sesini simgeleyen
Saıiskritçe vazı karakterlerini temsil
eder. Örneğin 11iııdu itıaııeında Brahma
(yaratm a). Vişnıı (korum a) ve Ş i\a ’ııııı
(yok eTıııe) kozm ik güçlerinin bileşkesini
temsil eder.
Ü çü n c ü gö z
Budist kutsal varlıkların bazıları baslarını
süsleyen sayısız güzle betim lenir, ancak
"üçüııcii g ü z' genel olarak dik çevrilmiş
şekilde ya da figürün sabit gözlerinin orta
noktasında resmedilir. I liııd tıizm ’de ateşli
üçiiııcii göz. ruhsal görünün sembolü olarak
özellikle Ş ivaV la ilişkilendirilir.
Lo tus
Sekiz I ğıırlıı Sembol den biri olan lotusun
tanrtsul kökenlerin işareti olarak Budizm de
ck bir anlam ı vardır, zira bıı çiçeğin suda
keııdi kendine ürediğine inanılır. Ayrıca
I lin d ııi/m 'd e tanrısal dişiliğin, yani kozmik
rahm in ya da yaratılışın sembolüdür.
123
 P o p ü l e r T a o F ig ü r le r i ve
Sem bolleri
A ynen bkz. Ç in iıı lırça resim geleneğine kıııııı olan ve yanı sıra se-
I'uktırokuju,
-.ıs fa 131 ram iklerde ve diğer sanat türlerinde de görülen sembol
T a o i/.m 'iıı Sekiz ve sahnelerin çoğunda T a o iz m ’deıı esinlenilm iştir. K öke-
Ö lü m sü /ti.
sayfu 126-2*) ninde L a o -tzıı (ya da Lan Z i) tarafınd an geliştirilm iş h ir
felsefe olaıı T a o izın , geçen yü zyıllarla b irlik te belirli d iııi
öğeleri, özellikle de Sekiz Ö lüm süz ün yer aldığı tanrısal
panteonu bünyesine katm ıştır. Sanatsal bağlam da popü-
ler T a o imgeleri arasında, L ao -tzıı figürünün kendisi ve
B a trılın Ana Kraliçesi, efsanevi H si W ang
M u ’nun yatıı sıra şeftali ya da ö lü m -
süzlük bitkisi gibi ebedi yaşam
sembolleri vard ır.

Ö lü m s ü z lü k m e y v e s i
N atü ralisl b ir tarzda
b e tiın li'iıi|i zarifçe
çizilm iş bil meyve
dulu şelıali ağarı dalı
deseni, Ç in tarihinde
( .'h'ing I lanedaııı ndan
Yung Cben döneminde
(1 7 2 3 -1 7 3 5 ) yapılm ış
bir sırlı porselen kâseyi
süslüyor. Ç inlilerin güzünde
şrfiıdi T a o iz m in ölüm süzlük ve
yenilenm e sembolüdür.

12-f \ s 1 \
L a o -tzu
I Icr ztııııan yaşlı hir aılaııı olarak
(M O (»04 dolaylarında ak saçlı doğduğu
söylenir) resmedilen Luo-lzu uıııı (ya da
Lao / i ) simgeleri arasında "S" biçim indeki
asa j ı ı - i (m em nuniyet semholii) ve T ao-te
i'hirıg i temsil eden parşömen vardır. Kn
karakteristik simgesi hiııdiği sıı sığınılır.
Ş e fta li
Ç inlilerin gözünde en etkili ölümsüzlük
ve yenilenme sembollerinden biri olaıı
şeftalinin (/Yıo ayrıca "evlilik anlam ına
gelir) Batı’ ııın Ana Kraliçesi nin saray
bahçesinde yetiştiği söylenir. Ağar 3 0 0 0
yılda sadece l»ir siirgüıı verse de meyvesi
ebedi yaşamın özünü içerir.
Hsi W ang M u
Sıı\ lıı görünümlü bir kadına eşlik cdeıı iki
kadın hizmetçi (biri yelpaze, diğeri şeftali
tu lar) o kadın ın efendi I İsi Vi uııg Mu (ya
da \ i \\ uııg M ıı) yani Batı nın Olümsiiz
\rıa Kraliçesi olduğunu gösterir. I İsi W aııg
M u'nuıı bir diğer simgesi. ıızıın öm ür
sembolü ve taıınsal haberci olaıı beyaz
turnadır.
Ö lü m s ü z lü k b itk is i
Ç in sanatındaki tasviri bulutsu ve stilize
olm akla birlikte bu efsanevi ölümsüzlük
bitkisini (lîngzlıi yu da ling-chih) Pol\jwrus
İncirin* ile eşleş!irmiştir. O ıııı yiyenlere
-simgelediği—sonsuz hayatı bahşettiğine
inanılan "kıılsal mantar**. Tu uizm 'iıı
ölümsüz varlıklarının genel bir simgesidir.
\ ** \ s 125
 1 aoızm ın Sekiz Ulumsuzu
n p • m n i • A l •• •• ••

•hvvra bkz. T a o iz n ı in S e k iz Oliiınsüzii (P a lıs ie n va da lla .v ia ıı) va

I Is i W u ıi£ iVIcı.
sayfa 125 da o nla rı temsil eden s em b o lle r (özellikler) Çin resminde,
özellikle de porselen s a n a tın d a sıklıkla b c tim le n m iş tir.
S e k iz, Ç inlile r içiıı uğurlu b ir sayıd ır ve b ir bütünsellik
sem b o lü dü r. Keza P a lis ten in bıı sihirli sayısı d eğ işm e -
miş, a n c a k ölüm süz bireyler değişk enlik g ö sterm iştir. Ne
var ki ileriki ş a y ia la r d a
ta n ıt ı l a n l a r (altısı e rk ek ,
ikisi ka d ın d ır) yüzyıllar
boyunca tan rısa l s e k iz -
linin b i r p a rç a s ı o la ra k
kabul edilm iştir. Salıip
o ld u k ları sıradışı T a o n i -
telik leri sayesinde h e r b i -
m

rinin ebedi varo luşu elde

ettiği söylenir.

S e k iz Ö lü m sü z
E ıkvaıfl| r.C . Vt erııer in
Çin M illeri r a E fs a n e le r i
kitabınd an alın an bıı
illüstrasyonda Sekiz
Ölüm süz den yedisi bir
leknevle denizi acıyor;
sekiziııeisi yani C lıaııg Kııo
ise nnlarla b irlik le katırıyla
yolculuk ediyor, b aslarının
iistiiııde uçan tıırııa b ir uzıııı
öm ür sem bolüdür.

126 a s t v
Li T ’ie h -k u a i
l ı T ielı-kııni (u ı da I .i T ieg ııali) genellikle
dem irden lıir değneğe (sak atlığ a işaret
ed er) yaslan m ış. I»ir zam an lar Çinli
gezginlerin su şişesi olarak kullandığı,
üstünde dım ıaıı liiteıı ve yeryüzü ile
eem ıetin birliğine işaret eden ikili sıı
k a b a sın ı (lıır/ıı) lıılark eıı resm edilir.
Lu T u ng-pin
Lu Tmıg-|>üriıı (ya da Lıı D m ıgbiıı. yani
Çinli berberlerin koruyu cu su) başlıca
sim gesi b ir kılıçtır. İkincisi ise sinek
kovııcudur. Huıılar Lu T u n g -p in ’le b irlikle
resm edildiğinde, kılıcı sırlın a asılı olarak
gösterilir. Hu sıradan bir kılıç değildir,
şeytani ca n av arları defeiıııe gücü vardır.
C h a n g Kuo
< lıanı: K ııo'm ıu (ya da / lıa ııg (»n ala»)
i ut ı ıı«iıı sim ge Hanlıları şa şırtab ilir. Aslında
bu b ir uüizik aletid ir: İçine sokulm uş
olarak gösterilen iki çu b u k la , b ir davul
m isali üstüne vıırıılaıı içi oyulm uş bir
baıııb ıı kam ışıdır. C h ang Kuo beyaz b ir
k a lır da sürebilir (tersten ).
Lan T s 'ai-h o
kad ın ölüm süz L an IV a i-lıo (ya da Laıı
C ailıe) çiçeklerle dolu b ir srpei taşır (bu
nedenle Çinli çiçe k çiler onu koruyucu
kabul ed er). Sekiz Ölüm süz tasvirlerindi*,
giydigi tek a y ak k ab ıd an da kolayca tan ın ır.
 rr\ • m n i • A ı •• •• ••
I a o ız m ın S e k iz O lıın ıs ıız ıı
\yncn bkz. K ad ınlar ve e rkekle r olarak temsil edildiğinde. Sekiz
krişııu.
sayfa 10ü Öliiınsiiz genellikle pitoresk doğa m anzaraları içerisinde
I .aksini. canlandırılır, zira Tanizııı in temel ilkesi olaıı ıızıııı öııüir-
sayfa 107
liiliiğe ya da ölümsüzlüğe ancak doğa güçleriyle uyıııu
içerisinde olunduğunda ulaşılabilir ve lıııım b aşarm an ın
eıı ivi miIu. toplum dan uzak-
la, dağların arasında edilgen
bir te fe k k ü r ha y a tı s ü rm e k -
tir. Ayrıca, ölümsüz ( “■kut-
sanm ış”) varlıkların Doğu
D e n iz im leki “ Kut sanm ışla-
rın ( İç Atlası ıııla va da ılalıa
belirgin olarak, sanatsal te m -
sillerde denizin ard ında y ü k -
selen dağlarla işarel edilen
“ llzu n Ö nıiir T e p e le ri”nde
(S lıo ıı S lın n ) yaşadıklarına
inanılır.

S e k iz Ö lü m s ü z ’ün lid e ri
S a k a lı, çıplak gögsti ve diiz
\elpazesi I»ir a rad a. 17. yüzyılda
Ç inli b ir sa n a tçı larafıııd aıı
oyulm uş İ mi fildişi heykelin teınsil
ettiği lıry b rlli figürün C hııng-li
(d i narı olduğunu gösteriyor.
Sek iz Ölüm süz ün lideri kaim i
edilen (ilıııııg -li ( di narı nı luıyal
iksirini keşfettiğim * inanılır.

12$ \ s \ \
C h u n g -li C h ’uan
S«*ki/ Ö lü m sü z ü n lideri (ilıu ııg -li
<dT t ı;ı n dı r (ya da Z lıoııgli O ııaıı).
G en ellikle sakalı ve çıplak göğsüyle yaşlı
bir adan ı olarak ca n la n d ırılır ve sem bnlii.
elinde tuttuğu. sallayarak ölülerin rıılııınn
can verdiği uzun saplı diiz yelpazedir
(slıan ya da sh a ıız i).
H an H s ia n g -tz u
Çinli müzisy enlerin efendisi genç I lan
IIsiaııg -ız u ııuıı (ya da lla ıı X iongzi)
sim gesi flü ttü r, lla ıı I Isiaııg-izıı ıııııı
flütünü çalarak kırlard a dolaştığı, o güzel
m üziğini du yanların dik katin i çekip onlun
m est ettiği ve lıatta bu sayede çiçeklerin
b ile açlığı söylenir.
T s'ao K ııo -c h iu
T s 'a o k ııo -clıiu ıııııı (y a d a (ia o C u o jiu )
lııttıığ ıı. sem bolü olaıı birbirinin ayııı iki
nesne, ayııı zam and a yazı tabletleriyle de
bağlan tılı olaıı b ir çili kastan y ettir (dikkat
çeken vurm alı b ir ça lg ı). Diğerlerinden
yaşlı olaıı bıı sak allı öliiııisüz varlık
Çin tiyatrosunda çalışan ların ninnim in
koruyucusudur.
H o H s ie n -k u
k ad ın ölüııısiiz I lo I Isieıı-kıı (ya da
I İr \ iaııg lm ) z a rif b ir günm üş sergiler vr
elinde b ir lotus W '£ i "iiı u tııtar. Izıtııs
çiçeği de (doğa ııııı bereketinin vr yazın
sim gesidir) tohum ları da (m ahsulü işaret
ed er) sapın ııeıında betim lenir.
129
 Japon Şintoizm’inin
Önde Gelen Tanrıları
Ayrıca biz. J a p o n yerel dini Ş in toiz nı in başlına ta nrısı, aynı z a m a n -
Jııro jiıı,
sayfa 18 3
da da Ja p o n im p a rato rla rın tanrısal atası ola rak kabul
Şeftali, edilen güneş tanrıçası A m aterasudur. İm paratorlara
sayfa 12 5
ond an yadigar kaldığı söylenen iiç kutsal em an et (ayııa.
kılıç ve m ü cev herler) l ji - V a ıııa d a ’daki kraliyet tapınağ ı
Ise-Jiııgıı’da saklı tııtulıır. Ja p o n san a tın d a A materasıı İm
kutsal nesneleri elinde tu ta r k e n tasvir edilir. Şin toiznı in
Yedi S aa d e t T an rısı (S h i.clti b u k u jin ) ina n a n ların ken di-
lerine d a h a y a k ın b uld uğ u, şans getiren ilahi varlıklardır.
Biri dışın da (Beııteıı) hepsi erk ek tir: I lotei, F ıık u r o k u ju ,
Khisıı, Bislıamoıı, D a ik o k u ve Jıırojiıı. I lor biri kendi k i-
şisel simgesiyle tanın ır.

Ş in to g ü neş
ta n rıç a s ı
Ukiyo-e üslubunun
ustası Ut'agaNva
Kunisada ııııı
( 1 7 8 0 - 1 8 6 5 ) bu
eserinde Amaterasıı.
b ir zam anlar
inzivaya çekildiği
m ağaradan çıkarken
canlandırılm ış.
Işıyan giiııeş
tan rıçası, elinde
kılıcıyla, yansım ası
onu kendinden
geçiren aynaya
bakarken
gösteriliyor.

ISO
A m a te ra s u
Ş in to giiıır.ş (aıın ça sı A m aterasu genel
olarak başından çıkan lıale benzeri
ışınlarla (giiııeş ışınlarını işaret ed er) ve
elim le tuttuğu üç im paratorluk yadigarıyla
bet im lenir. B u nlar onun ruhunu (shin taı)
kapsadığı söylenen ayna (ü stte); gücü
belirlen kılıç; güzelliği ve zenginliği
sim geleyen m ücevherlerdir.
H o te i
I İnici m utluluk, ferahlık ve bollukla ilişkili
b ir tan rıya uyacak şekildi* kel. hantal,
k ah k ah alar alan b ir keşiştir. Sim gesi,
içinde p irinç ve T rık/ım -m on o (h azine)
olduğu söylenen b ir çuv ald ır: genellikle
de bu çuvalın üzerine otu ru r. Çocuk hırla
b irlikte tasvir edildiği de görülür.

F u k u ro k u ju
I zıııı öm rü tem sil
ede.ıı b ir tanrı olurak
lıık tıro k ııjıı genellikle
geyik, kaplu m bağa,
tu rn a ve şeftali gibi.
Ja p o n ların uzun
yaşam sim geleriyle
b irlik te can lan d ırılır.
Bilgeliği ifade eden bir Ebisu
ya da iki parşöm en B a lık çıla rın ve tacirlerin tan rısı m utlu
lo ıııa n m ıı asılı Kbistı gen ellik le b ir elimli* o lta kam ışıyla
durduğu b ir ve diğer kolunun a ltın a ulılığı koca
a sa taşıyor da b ir b a lık la g ö sterilir. Khi.su m eslek
o lab ilir. h ay alın d ak i h aşarın ın getird iği m utluluğu
ve de doğanın b erek etin i (b a lık la
sem bolize ed ilir) tem sil eder.

\ > \ A ı:n
 Japon Şmtoizm’inin
Önde Gelen Tanrıları
A y rıc a bkz. Ye di S a a d e t T a n rısı (S h ich i, F ıık u jin ) genellikle grup
V aishravana ya da
M o-li Slıou. halinde, hazine gemileriyle ( T a k a r a - b u n e ) denizde yol-
sayfa 1121
culuk ederken canlandırılır. 13u sihirli te kn ed e t an rılara
rıık ıı rokııjıı,
sayfa 131 bağlı toplanı 21 ha zine ( T a k a r a - m o ı ı o ) vardır. Bunlar
zengin lik ve talih in çeşitli yönlerini simgeler, ayrıca h a -
zine gemisi b ağ lan ım d a n çıkarılıp şans getiren d ek o ra tif
m otifle r o la ra k da kullanılabilirler. T a k a r a -b u n e im -
geleri tanrısal yolcularıy la hir hütiiıı o la ra k Ja p o n la rın
Yeııi Yılı hoy u ııca her yerde göze çarpar, zira hıı g e m i-
nin J a p o n y a ’y a yılbaşı arifesinde vardığı söylenir. Ayrıc a
zarifçe oyulm uş m in y a t ü r heykellere de (n e t s u k e ) sıkça
ko n u olurlar.

M u tlu lu k m u h a fızı ta n rı
Sold a gördüğünüz İm servi
ağacından oyulm uş laklı
figür 1 3 . yüzyıl [»aşlarında
Ja p o n y a 'd a yapılm ış. Bu
heybetli adam ın üstündeki
zırh kom binasyonu ve sol
d in d e tuttuğu m inyatür
pagod a onun Bishanum
ya da B ish am o ıı-ten
olduğunu gösteriyor.
B isham o n
Bislıam ou. kuzeyin m uhafızı
\ aislıra v a n a y a (B ud izm 'in Dürt k u tsal
K ru h n d a n h iri) karşılık geldiğinden, ayııı
zaıııan da savaşçı yönü de olan hir saadet
tanrısı olarak görülür. Z ırh kuşanm ış
Bisham on. elinde h ir m ızrak ve ayrıca b ir
pagoda (B u d izm 'in değerini sim geler) tu tar.
B e n te n
B in len genellikle lavta çala rk en b etim lenir:
bu da onun -e d e b i, tem sili, dram atik
ve tabii ki m ü z ik a l- san atların ham isi
olduğunu ve bu san atların verdiği
m utluluğu işaret eder. A yrıca Beııteıı bir
tan rıça olaruk aşk tanrısı kabul ed ilir
(d iğer sim geler onun başka yönlerine
gönderm e y ap ar).
D aiko k u
D aik oku'm ın tem sil ettiği dünya n im etleri,
onun çek ici ve çıkın ıyla sem bolize
edilm iştir. T o k m a k şeklindeki çekiç
m adenci çekici olduğundan, yerin altından
çıkarılan m aden zenginliğini işaret eder.
D olayısıyla çıkın da pirin ç ve değerli taşlar
gibi hâzinelerle doludur.
J u ro jin
Yoldaşı tanrı Fu ku ro ku jtı gibi Ju ro jin de
yaşlı b ir adanı o larak , geyik, turna ve
kaplu m bağa gibi uzun öııuir sem bolleriyle
b irlikte h ctiın leum iştir. Ju ro jin (yine
Fu k ııro k u ju g ibi) asasınd an sarkan
parşöm en tom arı ya da tom arların ın tem sil
etliği b ir eğitim tanrısı olarak görülür.
\s \ \ 1 3 3
 Kutsal İslam Sanatı
Ayrıcu bkz. Allah’tan başka ilah yoktur. Bu İsla m ’ın temel öğretisidir
Kutsal Kitap,
sayfa 2 3 ve ayrıca canlıların - i n s a n la r ve h ay v a n la r ın - resmedilıne-
Ihımsa ya da fut m e.s, si yasağına temel oluşturur; zira bu imgeler putperestliğin
sayfa 4.İ
odağı olabilir. Dahası, Allah’ın varattığı kanlı canlı v ar-
lıkların gerçekçi bir şekilde temsiline yönelik herhangi bir
teşebbüs hakaret sayılır. Dolayısıyla figüratif sanalı seç-
mekten başka şansı olmayan
Müslüman sanatçıla r yüzyıl-
lar bovuııca -özellikle geo-
m etrik ve bitkisel fo rm la r-
dan fa y d a l a n a r a k - kaligrafi
ve soyut süsleme s a n alla rı-
nın gelişip manevi tefekkür
içiıı incelikli birer a raç haline
gelmesine çalışmışlardır.

F a s ’ın ze llij ç in ile ri

Suudi M ezarları ılın pişm iş
lopraktun yapılm ış dekoratif
zellij çinilerini gösteren
detayda, K u ra n d a n avellerin
yazıldığı çetrefilli kaligrafi,
bitkisel ve geom etrik form ların
yinelenm esinden oluşan girift
b ir desene bordür teşkil edivor.
Kas ın M urakeş şehrinde
16. yüzyıldan kalm a bu m ezarlık
S o lla n Alııııet el-M an su r
tarafın d an yaptırılm ıştır.
A ra p k a lig ra fis i
Sayısız yazı (arzım birleştiren Arap
kaligrafisi İslam dünyası uda Iniyiik saygı
u y and ırır, çiiııkii A llah'ın (yukarıda ismi
yazılıdır) ku tsal kelam ını İslam 'ın kutsal
kitahı K u ra n d a yazıldığı gibi cisim leştirip
ild ir, (a iz e l sa n a lla rın birçok dalı, özellikle
de çini hu kaligrafinin akışkan form larını
sergiler.
A ra b e s k m o tifle r
İslam sa n a lın a özgü, zarifçe kıvrılan
dolaşık bitkisel m otiflere İlah da “a ra b e sk '’
(yani “Arap tarzın d a’1) denir, (âm el olarak
dokum a, seram ik ve oym a sanatlarınd an
izler taşıyan bu m otifler \Ilalı ııı dünyevi
yaralısın ın güzelliğini ta çla n d ırır ve ayrıea
Cennet Bahçesi ni an ıştırır.
K âbe
K abe ( Arapçada w
'k ü p ” atılan ım a gelir)
Suudi A rabistan ııı M ekke şehrindeki
M escid-i I larum m içinde. Başm elek
C ebrail tarafın d an Adeın e verilm iş olduğu
söylenen Siyah baş ın bulunduğu küp
b içim in de b ir ibad ethan ed ir. Kâbı* imgesi
M üslüm anların n am az kılarken kullandığı
seccadelere de dokunur.
G e o m e trik m o tifle r
D aire, kare, üçgen ve özellikle de yıldız
gibi form lar üzerine kurulu olan sim etrik,
yineleneli geom etrik m otifler, örneğin
İslam âlem ind eki cam i ve saray yapılarını
süsleyerek. A llah'ın evrenini düzenleyen
doğa yasalarını tan ım layan düzen. ııyıım
ve birlik gibi dinam ik n iteliklere gönderm e
yapar.
ASYA 135
 Japon M onu
Ayrıca bkz. .lapoıı /«o/nnıım ya da hanedan nişanla rın ın , savaş b e y -
B a n ılın d e s e n li m on.
savla {)7 lerinin ve a d am larının kimliğini gösteren savaş s a n c a k -
larından doğduğu düşünülür. Bu bayrakları süsleyen
sem b o ller ( b in a d a k i illüstrasyonlard a görüldüğü gibi,
birçoğunda açm ış ç iç e k le r vardır) yüzyıllar içinde bir sa-
nmrayın veya askeri lıizıııelliııiıı şahsında sergilenen m o n a
laşııııııışlır. M on sonradan
soylu ailelerin mensupları
ve onların hizmetlileri t a -
ra lınd an giyilen giysilerin
k u m aş ın a eklenerek ya da
d o ku n arak barış z am an ı da
kullanılır olmuştur. K l a n -
la rın en az bir m o n u v a r -
dır. bu n a j o - m o t ı ( ‘‘sabit
n iş a n ” ) denir. M terııalille-
rine ise k n e - m o ıı adı verilir.

K im lik n işa n ları

18. yiizyılu ail lıu .lapoıı
paravan resmimle, kılıç, taşırken
betimlenen saıım raym va (la
savaşçının aiysisi çeşitli nırde
koca kora /no/darla siislü.
I diasının eteğimle kikıı-m on
(leııeıı. 16 laçynpraklı krizantemi
simgeleyen m on dikkat çekiyor.

136
Ja p o n ların ulusal P avlonya
am blem i lırııı d r Japon inıparatornııu n Ja p o n y a ’nın peuı!»emsi ya da lıeyaz renkte
kac-ttm nm U ır. S tilize edilm iş krizantem den çiçek salkım ları ve kalp şeklinde yaprakları
(Likit) türetilm iş olan İmi m orum olan yerli bitkisi pavloııyam n (kiri)
m erkezindeki çiçek İti inçynpruğıııdaıı çiçekleri ve yeşilliklerinden yola çıkılarak
ve ark aların d a İ mi y apraklard an 1<> tane y aratılm ış olaıı m on, Jap o n im paratorunun
daluı nldıı£ııını belirten ibaretlerdeıı olıısıır. jo-m an u . im paratorluk ailesinin kot'-m on ıı
krizan tem ıızıııı öm rü ve m utluluğu ve Ja p o n b aşb a k a n ın ın nıornı olarak işlev
sem bolize eder. görür.

E rik ç iç e ğ i
E rik çiçeği
çıplak, ölm üş
gibi görünen
lallarda sürgün
Ş a k ay ık verdiği için zor
Şak ayık b itkisin in (b o la n -k ın ı) iııruııılnrııı üstesinden
o h ariku lad e güzel çiçeği, moru la körpe gelm eyi tem sil eder ve bundan
y ap raklarıyla çevrilir. Ihı bitki Ja p o n y a'd a dolayı sam ura) larııı gözde ///onudur.
çok çeşitli sem bolik an lam lar taşır: b ah ar Ihılıaı ve talih a n lam ın a da gelir. Aynen
m evsim ini ve yaııı sıra ev lilik, doğurganlık S iıılo güzel sa n a tla r geleneğinin saygıdeğer
ve bolluk gibi k a v ra n ıla n işaret eder. ham isi viiee K ilaııo T eııjiıı e a tıfla bulunur.

\S\ \ /:?
 Japon M onu
Ayrıca bkz. M oru m dairesel şekli Japo ıı kiillürünün elkiıı bir simgesi
Ogi desenli man,
sayfa 35 olan giineşi aııışlırır. B u dairenin içinde bitki ve lıavvatı
form larının vaııı sıra, Ja p o n y a ’da olumlu çağrışımlarla
Mıklii olan m o lif ve nesnelerin stilize temsilleri (vaııda
bazı örnekleri verilmiştir) vardır. Bazıları genellikle lalilıi
çağrıştırdığı için, bazıları da bir klanın tarihinde önemli
bir olaya değindiği içiıı seçilmiştir, farili boyu nca yüzlerce
jo -tn o n k lan lar tarafın dan resmi şekilde kaydedilmiş, klan
üyeleri bir kim lik ve sadakat
/ *■ işareti olarak bunları ta k m ış -
tır. Ancak bııgöıı aile kim li-
ğinin ve h a lta şirket kim li-
ğinin sem bolü olarak o denli
» fil;
•£&{ ^ U t
«*>*
< *J.
resmiyet taşımazlar.
S i s
ÜS t s

A s k e ri rü tb e le r
I. T oyokııııi olarak <la bilinen,
alışa]> baskılarıyla ünlü Japon
sanal.çı lJlag aw a Toyokim i
( 1 7 6 9 - 1 8 2 5 ) tarafın d an
resm edilm iş bu sam ııray ya da
sav aşçı, giysisinin kolunda tek
renkli (ipik b ir nıon sergiler.
Sırad an b ir saın ııray ın genellikle
tek b ir m onu olu rken , orımı
daimyo&u (feodal (dendi) üç
ta n e nıon k u lla n a b ilir.

138 ASYA
Ç am a ğ a c ı
Ç am lu r m evsim yeşil kalan , reçine
ureteıı Itir ağaç olduğundan Jü p o n lar onu
hozıılm azlık ve ıızıııı yaşam la iliskileııd irir
(a y n e a Jap o n san alın d a iki sarıçam ıızıııı
süreli b ir evlilik an lam ın a da g eleb ilir).
I ğ ıır g etiren o lııııılıı b ir sem bol olduğundan
çan ı dalları popüler b ir m ondur.
K e le b e k
Kelebek (clıo) örneğin kadınsı gösterişi (ve
geyşayı) ve kısa süreli saad eti çağrıştırdığı
için Ja p o n y a 'd a çok da ıığıırltı b ir sem bol
sayılm az. Aneak beyaz kelebek ölünün
ruhtum a n ıştırır. O le yandan iki kelebek
ıııııtlıı b ir evliliği si
Yusufçuk
Yusu fçuk karm aşık ııçıiş seyrinden dolayı
güvenilm ezlikle ilişkileııd irilir. Aııcak
olııııılıı b ir sem bolizm i de olm alı ki bazı
mo/dardu yıldız statüsü ne yükseltilm iştir.
Ja p o n lak ım ad alarıu a şeklen benzediği
için Jap o n ya ııııı am blem i haline gelm iştir:
“ Y usufçuk A dası”,
K a p lu m b a ğ a
Jü p o n lar içiıı bir ıızıııı öm ür sem bolü
olan kaplum bağa (kan ır) uğurlu b ir m an
im gesidir. Aneak hu/ı Jap o ıı geleneklerinde
kozıııoMiıı taşıyıcısı olarak kaplu m bağanın
a y n c a b ir önem i vardır; keza desteği,
dayanıklılığı ve gücü sem bolize etm esinin
nedeni de hııdıır.
\MA 139
 Hinduizm ve Budizm’de
M andala ve Yantra
Ayrıca bkz. Hinduizm ve Budizm 'd eki m a n d a l a ve y a r ı l ralıu' (S a n s -
I ( ijr a , sayfa 1 I I
krit ç.ede sırasıyla “ç e m b e r ” ve “a r a ç ” a n lam ın a gelirler)
konunun yabancısı B atıkların gÖziine soyul birer sanat
eseri gibi görünebilir. Gerçeklen de fıepsi birer saııat for-
mudur. Ancak bunların yaratılm asındaki temel neden, bir
meditasyoıı, dolayısıyla da b ir ruhani eğitim aracı vazife-
si görmeleridir. Genellikle Tib et ve Nepal t h a n g k a \arına
( “düz” resim) resmedilen r n a ııd a la ln n ya da geometrik
y a r ı t r a k ı n —genelde, iiçbovııthı karşılıkları o lan stııpalar
gibi kozmos ve bilinç* sembollerini— oluştu ran varlıklar ve
şekillerin (bazıları burada görülebilir) temelin de y ata n a n -
Lotus ç a k ra s ı lam lar kişiyi daha yüksek b ir manevi düzleme yükselmeye
Kozm ik yaratılış teşvik ecler.
sem holii olaıı lotus
ça k ra sı (çem b er ya V a jra s a ttv a
da (eker) taçyaprağı m a n d a /a s ı
şekilleriyle (genelde Bu T ib et
sekiz laııe) çevrili ın an d alasın ıu
b ir çem berle m erkezindeki
(emsil e d ilir figiir Buda ya
çünkü lotusun da bodhim U .va
kadim sularda V aj rasat t va dır
kendiliğinden ( “ İdm as Ö zü "
doğduğuna ya da “Şim şek
inanılır. Ayrıca Ozü’ ). Ondan
kozm ik rahm i, ana doğan lıaç şekli,
tan rıçay ı y a da dişil b irb irin i keseıı
yaratıcı giicii ifade iki v a j r a asasını
eder. an ım satır.
M an d aları daire ve
karelerd en oluşur.

140
 oon
Ç em ber
Ç em b er geııel olarak
evreni ve kendiliği
sem bolize eder. M an d ala
v e ynntrrıluruı çoğuıım ı
önem li eleınan larım lan ulan
iç içe geçm iş çem berler,
tipik olarak varolulun
çevresindeki kozm ik
dünyaları veya m erkezin
m ükem m elliği sem bolize
etm esiyle, a şam alı ve
daha yüksek an lay ış
kad em elerini tem sil eder.
M e rk e z
M an d ala ya da jH/f/nrımn
o rtası, başarılı bir m anevi
yolculuğun sonıım ı ya da
evrenin m erkezini temsil
eder, burada kozm ik Merıı
Dağı: Ibıda (aydınlanm aya
ulaşm ayı sim geler): veya
m anevi ayd ınlanm a ya
da m utlak olan an lam ın a
gelen İnatla ("n o k ta )
b etim len iyor o labilir.
K are
Karı*, b ir m a n d a la ya
da y a n t m içerisinde,
betim lediği kozm ik
m odelin tipine göre çok
farklı sem bolik a n lam lar
kazan ab ilir: ancak
genellikle D üııya ıım
sırad an ve m addi yönünü
ifade eder. İ le r b ir kenarın
m erkezind eki geçitler, aııa
yönler aracılığıyla erişmeyi
işaret eder.

U cu y u k a rı b a k a n ü ç gen
( eıı yu k arı b a k a n üçgen, fallustı ya da
etk in eril en erji sem bolü linga/rn (Ş iv a )
işaret eder. K en arların üstte birleşm esi.
y n b -y u m ( “b a b a -a n n e " ) duruşunun
s a n a tta k i tem silin d e olduğu iizere. dişi
ve erkek ürem e gü çlerinin birleşm esi
a n la m ın a gelir.
U cu aşa ğ ı b a k a n ü ç g en
I cu aşağı bakan üçgen ise şaktiyi ya da
dişil kozm ik en erjiyi tem sil eden um/yi
(S aıısk ritçed e "v ıılv a ’ ) sim geler, boylere
şakti b ir ta n rıça olarak (özellikle dc I liııdıı
T a n rısı Şiv a 'n ın eşi o la ra k ) betim len ir ya
da talıavviil edilir.

\ '\ l- t l
 Çin Zodyakı
Ayrıca bkz. 1 2 Diiııvevi Dal ( T e r r e s lr u ıl H ra tıclı) B a t ı ’da “Çin zod-
Çin zodyakı,
.siiyfil -t f y a k ı ” olarak ad la ndır ılır, ay rıca B a l ı ’d aki B urçlar kuşağı
'Vni-chi ve p a-ku a giBi 12 “ Burç tan oluşur: l'arc, öküz, kap lan , tavşan, e j -
şans tılsım ı, .saylu Ö7
deri la, ydaıı, at, keçi, mayınını, lıoroz, köpek ve doınıız
(ileriki sayfalarda hepsi ana batlarıyla açıklanm ışlar). Bn
Burç ların lıer Birinin, o nların etkisinde d o ğanlara ğüçlii
Bir şekilde tesir ettiği söylenir. Ne ki Bn iki sistem BirBi-
rindeıı çok fark lıdır. Z ira 12 Diiııvevi Dal güneş (takv im )
ayın a karşılık gelmez, dalıa ziyade 2 4 saatlik giiıı çevrimi
içerisinde iki sa a llik periyo tlara ve
yanı sıra k a m e r aym a ve Bütün
Bir yıla denk gelir.

12 D ünyevi Dal
Çinlilerin 12 Dünyevi
D abi 1cinsilen kâğıt
kesme.tekniğiyle
yaptıkları hıı
çem berde, lıer biri
bir Dal ı sembolize
eden on iki lıavvan
resmedilmiştir.
Merkezde tai-chi
sem bolünün etrafında
sekiz fMi-ktm Irigramı,
onların etrafında da
lıer biri bir hayvana
karşılık gelen Çin kaligrafi
karakterleri vardır.

l-t2 \ st \
Fa re
12 Dünyevi Dal çevrim indeki ilk lıayvaıı.
an a yönü kuzey , sualleriyse 2 3 .0 0 -
0 1 .0 0 olaıı yab an faresidir. İ are san atta
b etim lendiğinde çalışk an lık , b iriktirm e,
eiııırilik ve refah gibi n itelikleri sem bolize
eder.
K ap la n
Dünyevi D allanıl iiçüıırüsü olan kaplan
doğıı-kuzeydoğııy la bağlantılı olııp
0 3 .0 0 - 0 3 .0 0 saatlerine karşılık gelir ve
valisi kedilerin saldırganlık, atılganlık ve
öngörülemezi ik gibi karakter özelliklerine
sahiptir. Beyaz kaplanın -b a tı ve sotıb alıarııı-
D ön Doğaüstü \ aralığından biri olması
inileniyle, vn/ıg ve savaşçılığı seııılmlize
ederek. >aııalta avn bir öneme sahiptir.
öküz
K vrillestirilm iş b ir lıayvaıı olaıı öküz,
çevrim d e ikim i sırada olup kuzey-
kuzeydoğuya ve 0 1 .0 0 - 0 3 .0 0 saatlerine
karşılık gelir. Çin san atın d a >ıklıkla
sırtınd a tarihsel ya da m itolojik b ir kişiyi
taşırken tasvir edilen öküz lıeııı fiziksel
kuvveti ve dayanıklılığı lıeııı de farım ı ve
ba h a r m evsim ini işaret eder.
Tavşan
Y abani tavşan o larak da bilin ir ve Dünyevi
D alların dördüııeüsünü tem sil eder: yöııii
doğu, saatleri İst» 0 3 . 0 0 - 0 7 . 0 0 ’dir. I zuıı
om ıırluhık duyarlılık y e y in sem bolü
olarak, o m eşhur efsanevi görevini (ayda
ölüm süzlük iksiri h a/ ırlaın ak) yerine
getirirken I »elimlenir.
 Çin Zodyakı
Ayrıçtı biz. B i l i l e r doğdukları yıldım bah se d e rk e n , geleneğe göre o
ı -1 ı ı-ıı
i p l e r i m . s a y l a l a 1)
sırada elkiıı olan hayvanın
■
ismini ku llanırlar \(örneğin
n
“ ejderha yılı” ); b aşla ngıcın ı teşkil edim Yeni Yıl, kış dö-
niinıiindeıı sonraki ikinci dolunaya denk gelir. 12 Dün-
yevi Dal dizisi İareyle haşlayıp domuzla biterek siiıekli
te k rar eden 12 yıllık hir çevrim oluşturur, t a k v im d e hu
çevrim hir haşka 0 0 yıllık
çevrim oluştu rm ak üzere
On Göksel Sap (lım ılar
ikişerli ola rak gru p land ı-
ğında heş elem enti k a r ş ı-
lık gelir) çevrimiyle iç içe
geçer.

Y ed in ci hayvan
5. ya ila (>. yüzyılda
W rı I laııiMİanı dönem inde,
pişm iş top raklan yapılm ış
lııı Çiğimin eyer ve, dizginle
donalılm ış olm ası (Jin de atın
ne kad ar erkim eveilleştirilm iş
olduğunu göslerir. Al
12 Dünyevi Dal m yedinci
hayvanıdır.

t+ t \-y \
 Y ılan
Dünyevi D alların
altın cı hayvanı
E jd erh a olaıı \ılaıı güney -
Çiıı şam ilim in iyiliksever güneydoğuyla
doğaüstü gıieüıı popüler l»ir sem bolü ve 0 0 .0 0 - 1 1 .0 0
\e Dört Doğaüstü Y aratık tan biri olan saatleriyle
ejd erha 12 Dünyevi Dal ııı beşinci (v ahşi) eşleştirilir. İhı
hayvanıdır. D oğıı-güneydoğuya ve vahşi ve zehirli h ayvan Ç in 'd e genel olarak
0 7 .0 0 - 0 ‘ b0 0 saatlerine karşılık gelir. korkutucu ve güvenilm ez bıılıınınasııu ı
Ayrıca özgüven ve ihtirasla ilişkilendirilir. rağm en, leııisil elliğ i sinsilik özelliğine
“açıkgözlük gibi nispeten olııııılıı b ir
a ıılaııı yüklenm iştir.

I A cilleştirilm iş b ir hayvan olan a l. eskin
adım giderek 12 Dünyevi Dal çevrim ine
yedinci hayvan olarak girer. \t güneye.
1 1 .0 0 - 1 3 .0 0 saatlerine ve kararlılık ,
selm tkârlık ve istekliliğe karşılık gelir.
\ı yılı, hızla gelişen çok çeşitli olaylarla
dolıı geçebilir.
K eç i
K veilleştirilıııiş keçi ya
da koyıııı 12 Dünyevi
D a lın sekizinci hayvanıd ır: yönü güney -
gü neybatı, saatleri 1 3 .0 0 - 1 5 .0 0 ’e denk
gelir. Çin san alın d a sem bolik görünüm üyle
n ezaketi ve dinlenceyi işaret ed er ve buna
bağlı olarak em ekliliği ifade eder.

145
 Çin Z o d y a k ı
A ynen bkz. 12 Dünyevi Dal hiııyıl ö n ce sin e uzunsa da, onları sim ge-
k o p e k , sayla
leyen 12 hayvanın kök eninin B ud iz m olduğu kalıııl edilir.
Kıılsal dişi domuz.
sııyfa 2 5 Gerdekten ile. anlatıldığ ına göre. Ihııla o nlara b i r davet
üzerine kendisini ziyaret eden - a l t ı s ı vahşi, altısı e v e i l -
12 lıayvamu ismini vermiştir. 12 hayvan grıi|i halimle
12 dallı “yıl ağacı nın d ib ind e h a m u r k e n hetinılenir. Ay-
rıca g e rçe k te kozm osun sem b o lik haritasın ı temsil eden
geleneksel a y n a a rk alık la r ın ın hir parçasını oluştu ra rak ,
takım yıld ızlarıyla ilişkili 28 yara-
tık taıı hir h a lk a içerisinde çeıulıer
o luştu ru rken resmedilirler.

S a d a k a t s em b o lü
Solda g ö ru ln ı. hey 11/
kireçle kııpkm m ıs pisini*
to p raklan m ezar nişi
heykeli I laıı I luııedaıiM iııı
soıı d o ıırın lrriııd m
(M Ö 3 . ve MS d. yüzyıllar
arası) kalınadır.
12 Dünyevi Dal ın
sadakat aıılam ıııa
geleli 1 1. sem bolik
hayvanı (e lik le İtekleyen
h ir köpek h içiıııiııd r
canlan d ırılm ıyor.

146 \
M a ym u n
12 Dünyevi Dal çevrim inin ılo kıızım n ı
hayvanı halı-giin eyh u lı yönünden ve
1 3 .0 0 - 1 7 .0 0 saatlerini ten sorum lu kılınm ış
m ayın ım ya ila gorildir. M aymun
olarak akıllı ve h ün erli, aıııa aynı zam and a
da m erak lı, güvenilm ez ve oyunbaz
hir figür olduğundun Çinlilerde çelişik
du ygular u y an d ırır ve tem sil eder.
Köpek
11. Dünyevi Dal evril köpeğin m ah allid ir
(Ç in 'd e genellikle sad akatin ve dürüstlüğün
sem bolü olarak olum lu çağrışım lara
sa h ip tir). D olayısıyla bu lıayvaıı lıa tı-
kıızeybnlıııııı ve İ d .0 0 - 2 1 .0 0 saatlerinin
m uhufizı kabul edilir.
H oroz
E v cil horoz Dünyevi Dullurııı
12 hayvanından oııu n cıısu olarak halıyı
ve 1 7 . 0 0 - İd .0 0 suallerini işaret etler.
Alını sarisi uiy leri ve kısm en de şafak
vakti ötm esi nedeniyle giiııeş kıişiı olarak
n itelen dirilir ve j n n g özelliklerini
tem sil eder.
Dom uz
12 Dünyevi Dal ın sonuncu (evcil)
hayvanı kıızey-kıızcyhatıyu ve 2 1 .0 0 -
2 .1 .0 0 saatlerin e denk gelen dom uz ya
da vabandouıuzudur. Domuz sa n a tla da
şehvet, doğurganlık ve dürüstlük gibi
nitelikleri tem sil eder.
 Çin T ai-chi Sembolü ve
Pa-kua Trigramları
A y rıc a h kz. Kad im Çin ina ncınd a varoluşun ve evrenin işleyişine ze-
Çin zadyııkı.
sayfa 1 1 min oluşturan ikilik t a i- c h i (t a iji va da y in - y a r ıg ) ç e m b e -
.Itırajin, savfa 1-t3 riyle simgelenmiştir. Bu basit grafik sem bol, kozmosun - v e
kapsadığı lıcr ş e v in - birbirine zil iki hareket enerjisinden,
y iıı ve jo/çgdaıı ibaret olduğu ve m akrokozn ıo sta da nıik-
rokozıııosta da uyumun a n c a k iki enerji m ü kem m el bir şe-
kilde dengelendiği zam an sağlanacağı fikrini zarifçe özet-
leyip aktarır. Geleceği görm ek için kullanılan sekiz p a - k u a
ya da b a g ı ı a ırigramı da
(üç. çizgiden oluşan s e m -
boller) y iıı (kesik çizgi-
lerle ifade edilir) v e y a n g
(düz çizgilerle gösterilir)
arasında d urm adan de-
ğişen ilişkileri simgeler.

U yum ve uzu n ö m ü r
1fî. yüzyılda yaşam ış bir
Çinli san atçı kırda tai-clıi
sem bolünü inceleyen bir
grup yolcuyu betim lem iş. Ilıı
kişiler arasınd a, uzun öm rün
simgesi geyiğiyle b irlikle,
başı kubbe şeklindeki ıızıııı
öm ür tanrısı (ve yıldızların
iiç saadel tan rısın d an b iri)
Slıoıı I Isiııg de var.

14S
O /an trig ra m ı
Ç im i trigram ı h er lıiri y n n g en erjisini
işaret eden üç diiz çizgiden nlıısıır.
(jia m u yeşilli sem bolik çağrışım ları
vardır. Ihm larıu bazıları: gökyüzü, güney
aııa \öııü ve at. T em sil elliğ i n itelikler
arasınd a hayvani güç ve yorulm azlık
savılubilir.
Dui trig ra m ı
D ui ırigraıııı iki düz çizginin (wı/ıg)
üsliifie gelen b ir kesik çizgiden (yin)
oluşur. Dııi durgun suya ya da su kütlesine,
kuzeydoğuya ve keçiye yu da koyuna
karşılık gelir. R ah atlık ve lıuz olasılığım
sim geler.

Yİn v e yang
T ni-c/ıi sem bolünün siyah >arısını tem sil eden nVıdir:
P asif, n egatif, dişil kozm ik en erjid ir ve k a ra n lık , geee.
ay. soğuk, neııı ve Dünya yla özdeşleştirilir. Siyah nokta
ise tohum u ya da jV m n j n n g içindeki varlığım (ya da
tan ı tersi), yani bu iki gürün b irb irin e bağlı oluşunu
tem sil eder. T u i-ch i sem bolünün kavisli beyaz yarısı, Li trig ra m ı
n ’mrı çatışkılı zıt y ö n ü jY ın g a k tif, pozitif, erild ir; ışığa, İki düz çizgi arasınd a kalm ış
gündüze, sieuklığu. kuruluğa lek b ir kesik çizgiden oluşan
ve gökyüzüne karşılık gelir. li trigram m ın hafifliği,
İhı iki enerjiyi de içeren ışım ayı ve liitfu işaret ettiği
daire kozm osu, kabul ed ilir. Ateşin göksel
kozm ik yuuuırta\ ı tezahürleriyle (şim şek ve
ve sonsuza dek güneş gib i), doğuyla ve
devanı eden hayat sülünle özdeştir.
döngüsünü işaret
eder.

\>\ \ 149
 Çin T ai-chi Sembolü ve
Pa-kııa Trigramları
Ayrıca bkz. Çin sanatlınla t a i- c h i sembolleri genellikle sekiz p a - k u a
T u i- c l ı i ve p tı - k ın ı
şans tıls ım ı. trigraıtııyla çevrelenir. Bu trigranılartn efsanevi İm para -
tayfa T tor Fu I İsi ye (kendisi de resmedilmiştir) bir kaplumbağa
12 D ü n y e v i D a l.
sayfa 14 2 kabuğu içinde göriindiiğii söylenir. Çin porselenlerini ve
parşömenleri süsleyen bu şans tılsımı temsilleri ayrıca ge-
leneksel olarak baskı, oym a ve d okum a işlerine aktarılır,
bun lar da kişilerce giyilir ya da evde duvara asılır. Eskiden
civanperçemi saplan kullanılarak biçim -
lendirilen. yatayda uzanan üç çiz-
giden oluşan sekiz farklı trigratn
(her birinin bir dizi sembolik
çağnşum vardır) / C h itıg 'in
(Değişimler k itab ı) kehanet
sistemini meydana getiren
(>4 lıeksugraııım temelini
oluşturur.

İm p a ra to r Fu Hsi
Hir IH. yiizyıl gravüründe
I* ıı I İmİ sekiz p a - k u a
trign ıııııyla çevrelenm iş bir
t a i-c h i seıııbnliiııii gösteriyor.
T rigraınln rı balkım ı tanıttığı
söylenen bu iııi|»aralor ona
m itsel köken ler (bazen de öküz
b o yn u zlan ) atfed ilerek k ad ar eski
zam anlard a yaşam ıştır.

150 \ - ı \
Z h e n trig ra m ı
Eıı a h la k i düz çizgiyle
()vm g) dengelenen iisl.
üste iki kesik çizgi (yiit)
zhen (rigraın ın ı lanınılar.
ü ç çizginin hıı özel
kom binasvınnı şim şeğe ve
a v n e a kuzeydoğu ile ini (sel
ejd erhay a karşılık gelir.
Zheınn olası an lam ları
arasın d a h eyecan, lıarekel
ve etkinlik yardır.
X u n trig ra m ı
\ıın trigram ı (ek b ir kesik
çizginin (y/n) üstüne
gelen iki düz çizgiden
(\‘<uıg) oluşur. Esnem e
kabiliyeti, uzlaşm a, uyumlu
olm a ve içe işlem e gibi
kavram ları işaret eden .tun
aynı zam and a rüzgâr ve
1alıl avla, gü neybatıyla ve
horozla ilintilidir.
K an trig ra m ı
İki kesik çizgi ()*///)
arasınd a tek düz çizgi
(r<7//g) ka n trigram ı m
g ö ste ril. h a n hareket
halindeki suyla (yağm ur
ve b u lu tlar ya da akarsu ve
n ehirler şeklinde olabilir).,
ayla, b alıy la ve dom uzla
(y a da yaban dom uzu)
özdeştir. T eh lik e ve zorluk
an lam ın a gelir.

G en trig ra m ı
Gen İrigram ınd a (ek hir
diiz çizgi ( ) '(ing) iki kesik
çizginin (>*/’//) üstünde durur.
Hu sem bolik düzenlem e
tepeleri ve d ağ ları, yanı sııa K u n trig ra m ı
kuzeybatı yönünü ve köpeği Uç yatay kesik çizgi (yv/t) kun trigram ı nı
işaret eder. İşe ara verm eyi oluşturur. T o p rağ ı, kıızev an a yönünü ve
ya da dinlenm eyi im a eder. öküzü sim geler, yaııı sıra itaat ve ferahlık
gibi )7/fc ait bir dizi kavram ı tem sil eder.

15/
 Beş Çin Elementi
A}rıra bkz. lîıınııhı « ö n lü ğ ü n ü z, J lo k o ıa lif [>ar.^öıtk - i ıU-r üzerine öası-
Ç i n tıbb ı,
sayla 4 I laıı Çin
s kaligrafi
p karakterleri. Çin
s «eleııeğine
H P «öre kozm ik
P
D iir l B iç m e n i cevherin lin in im i oluşturun ve din am ik etkileşimleriyle
ve S a l “ i,
savla 2 2 4 - 2 5 doğal clıiııy«ıııııı işleyişini düzenleyen boş elemeni in i s i m -
lerini verir: su, fileş, t ah ta, melal ve toprak, l enısil s a n a -
lında hoş elem eni toplu olarak beş kap lan la va da farklı
hay van larla simgelenir. Ayrıca ııvgmı bir doğal olgııvla
ya da üretilmiş hir nesneyle de işaret edilebilirler: örneğin
neh ir (sn a n la m ın a gelir): alev ya da fener (a te ş); a ğ a ç la r
( t a h t a ) ; ıııelal aletler ya da altın (m e ta l); ve yer ya da kap
k a c a k (to p rak ).

Toprak B eş g e z e g e n in
T o p ra k elem enti ru h ları
herhangi b ir ana Beş gezegenin
yönle değil de ru hlarının
m erkezle ve avrıea l (). yüzyıla ait
iıısaıı m idesiyle b ir tem silinin hıı
eşleşir. M elali ya detayınd a M erkür
da ondan çıkarılan ve \ eııüsYuı ruhları
m etal özii ürettiği tasvir edilir. M erkür
söylenir. Ancak ve \ en üs ün h aşlan
suyla ııegalil bir üstünde görülen
ilişkisi vardır, zira Ç in ce h arfler,
suyun özgiiree her elem entin bir
akm asın a engel gezegenle ilişkili
olur. olduğu teorisini
yan sıtarak su ve
m elali işaret (‘der.

152
Su
S u (yin %ii ıhı n egatif en erji) sem bolik
o larak kıı/ey ve kışla: itisaıı vücuduyla
ilişkili olarak «la bö brek lerle b ağlan tılıdır.
T a h ta y ı (ak açla r) ürettiği, am a ateşi
söndürdüğü kabu l «'ililir.
Tahta
T a h ta doğuyla, h alıar m evsim iyle ve
iıisaıı organlarınd an karaciğerle özdeş h ir
«‘If'iııcııitir. T a h ta ateş elem en tin i Itesler,
an cak toprağı olum suz elkil«*r ı;üııkü I m s İii
çekerek kurutur.
A teş
Meşin a n a yönü friiııey. ilişkili okluğu
m evsim se yazdır: iıisaıı vücııdııınlaki
yeri kalptir. Kı ıııli kend ine süıııiüğiiııdc
külı* dönüşerek toprağı yarattığı söylenir,
(ü'l^i'li'liııı erili'h ilıliği mctallı* yıkıcı hir
ilişkisi vardır.
M e ta l
Batıy la. güzle ilişkili olaıı m etal, iıisaıı
bedenindi* akciğere karşılık gelir. Sııyıı
ortaya çıkardığı kahııl ed ilir (çün kü su
içerir). Ne ki tahtayı yok eder, zira m elal
a letler ağaçları kesm ek için kullanılır.
 Uğurlu Çin Kaligrafisi ve
Sembolleri
Ayrıca bkz. Çiıı Japon) kaligrafisi, yazılı sözcükleri kullanarak kayıt
l'yuııı ve ıızıııı ömür.
sayfa İ4ÎÎ tutmaya ve iletişini ku rm aya yarayan hir araç olduğu kadar,
Çiıı yazı k a r a k t e r i . aynı zamanda hir sanal formudur; yazı karakterlerinin dahil
sayfa
olduğu kategoriler içerisinde piklograınlar ve id e t B a m l a r ın
da yer alması Iııınun haşlıea sehehidir. Hir kısmım harada
göreceğiniz hazı karakterlere veya karakter bileşimlerine,
ilellikleri olumlu kavramlardan
dolayı öyle çok doğur verilir
ki özel hir değerlendirmeye
lalıi tululurlar. \uksek süs-
leme nitelikleri sahip oldukları
anlamlarla hirleşiııce. hu yazı
karakterleri örneğin seram ik-
lere, lekslil ürünlerine, evlerin
girişlerine ve dekoratif parşö-
menlere hasılıp çoğaltılarak,
izleyen herkese yarar sağladık-
ları kadar kt yi I de verirler.

U zu n ö m ü r v e m u tlu lu k
l (> yüzyıla ail lıu renkli (Jin
taşhask ısm d a. ıızıııı öıııiir tanrısı
Slm ıı I Ism g’iıı sarı renkteki kul
yeııiıııle. ıızıııı ümrii .simgeleyen
dairesel s/ıoıı karakteri göze
çarpıyor, t liııdc şcllu li la la n 'slıoıı
I Isiııg’ı yoldaşı saadet tan rıları
I ıı H siııg (sağda) ve İ ti I Isiııg
(o rla d a ) eşlik ediyor.

15-t \ s\ \
 <J$9$b
"B eş L ü t u f ' s em b o lü
Ç in geleneğine* göre "Beş l.iil ııf* ıızun
önıiır (m/io u ). refah, sağlık, erdem ve doğul
ölüm dür. Ihı kavram ı temsil eden uğurlu
sembol lıir shou (ıııü lıü r) karakteri ve
etrafını saran beş stilize yarasadan oluşur.
\ arasalar neşe ve ıızıııı ömrü ifade eder
(yarasa “iyi şans" la sest eştir).
Talih s em b o lü
Çince fit karakteri ‘“saadet" ya da "ivi
saıis" dem ektir, dolay ısıyla da lalilıiıı yaııı
sıra refah. ııım lıılıık ve memnuniyet gilü
ilgili lıer şeyi simgeler. Olum lu bir etkisi
olaeağı inancıy la, bıı yazı knrukieri Yeni
\ ıl dönemi boyunca kapı girişlerinde asılı
iııiıılıır.
Ç ifte m u tlu lu k s em b o lü
Çince .ri karakteri “ m utlu luk'’ demektir,
öyleyse iki x i karakteri yan yana
yazıldığında “çifte m utluluk" anlam ına
gelir. Çifte m utluluk sembolünün süsletildi
modelleri geleneksel olarak yeni evlilere
verilir, \ncuk bu sembol evli yu da bekâr
lıerkes için çifte m utluluk dileğini ifade
eder.
S a ğ lık s em b o lü
Çin kaligrafisinde ktıng karakteri sağlığı ve
canlılığı temsil eder. İşaret edilen esenlik
yalnızca fiziksd değil bütüncül bir nitelik
taşıyarak sağlıklı ve lıu zıırlıı bir zilini,
bedeni ve ralııı. yaııı sıra bay alından
memnun olıııavı iıııa eder.
\ 15
 Hinduizm’in Fantastik
A y rıc a bkz.
Yaratıkları
K iirlallar yılanlara
karşı, sayfa 27
Bazı tam ılarııı vaı ı iıısaıı varı hayvan birim inde canlandırıl-
Triton, savla 45
dığı 1 liııduizııı’iıı efsaneleri inanılm az yaratıklarla doludur.
B unlar H indistan kara parçasında sonradan ortaya çıkm ış
iııaııç sistem lerinde de görülür. Bütün dünyada geleneksel
m asallar tuhaf, sem bolik yaradılışlarından kaynaklanan si-
hirli güçlerle gökyüzüne, denizlere ya da yeraltırıdaki (livar-
lara hükm eden faııtaslik v arlıklar hikâye eder. H induizm de
a n latılan lar da b un lardan farklı değildir. S an atta blu ılan ıı
bazıları (G am d a. A ııaııta ve m a k a r a gibi) belirli ta n ıtla r-
la açık ça ilişkileııdirilerek, sıklıkla onların lıiııek leıi ya da
araçları (v a h a n a ) olarak karşım ıza çıkar. Ne ki bu y ara tık -
ların tüm ünün yard ım cı ve iyiliksever oldıığıı söylenemez.
K oruyan yılan
1 7 8 0 li yıllard a
san alın ın doruk
n o ktasınd a olan
H indi san atçı
K handesh \nania
tasvirinde altı başlı
kozm ik //««•«vı
resm eder. Anan t a.
lotus çiçekleriyle
bezeli katlim
okyanus üzerim le
karısı L ak şın i ııin
nezaret inde
yüzerken uyuyan
Y işn ıı vıı taşır.

15(> \sy
G a ru d a
Genel olarak. akıl alm az hiı\ iiU ü kteki
kartal kanatları sayesinde gökyüzünün
lıâkiıni olan b ir adam biçiminde
canlandırılalı C am d a , altııı sarısı tiiyleri
nedeniyle güneşle ve lliııd ıı tannsı
\ İşını yla özdeşleştirilir. Btı "giiııeş kuşu
\ işim H ım hiııeğülir (rahatta), (»artıda
kötücül m /golarla savaşan bir giiııeş
yaratıcı olarak ışığı ve yaşamı simgeler.
A n a n ta
Ananla (ayrıca Slıeslıa ya da Nnaııta-
Slıesba olarak da b ilin ir) kozmik b ir /logo
ya da yılandır. \ işim oıııııı sarmal bedeni
üzerinde, başlarının oluşturduğu (bu
başlardan altı. yedi, dokuz. Iıalta binlerce
olabilir) sığınakla korunarak kadim
sularda dolanırken betim lenir. Anatıta
sonsuzluğu sembolize eder.
A/agalar
\
Aügular vılansı va rlık lar ırkın d aııd ır ve
genellikle mücevherle süslü iıısaıı başları,
gövdeleri ve kolları ile yılan bedenlerinin
karışımı olarak resmedilir. Deniz altındaki
zengin saraylarda yaşayıp okyanusun
hâzinelerini korurken tasvir edilen
uogalar doğurganlığı, bolluğu ve denizin
zenginliklerini sembolize eder.
M a k a ra
Denizlerde yaşayan nutkum ( “Diplerin
[Okyanusun] Kfeııdisi“ Y an m a nın
rahatındı) çeşitli biçimlerde beiimlenıniştir
aıııa genellikle balıksıdır ya «la sürüngenleriıı
fiziksel batlarını taşır. Dolayısıyla m akam
yan balık yarı timsali bir yaratıktır ve bazen
d<* bir fil başına sahiptir, lliııd ıı zodyukmdu
oğlak burcuna karşılık gelir.
\ - N \ 15 7
 Çin ve Japon Kültürlerinde
Fantastik Yaratıklar
Ayrıca bkz. Balı ııııı fantastik y a ra tık la rın ın birçoğu -ö ze llik li- de ej-
Kjderha. sayfa 145
l'ek Ilın ıııı/ lıı a l.
d e rh a - insanoğlunu tehdit ederken, onların Doğu daki
H j la 22*1 karşılıkları genelde daha iyi k a lp lid ir, buna ejderha da
dahil. Ejderh alara ve anka kuşlarına Ç in sanatında sık-
lık la rastlanır: b irlik te b etim lendiklerinde im p ara to r ve
inıparatnriçeyi temsil ederler. Ayrıca Ç in lilerin -es ki
bronz aynalarda
/
c a n la n d ırıla n - Dört Doğaüstü
“
Yaratığı
D

arasında yer a lırla r. Gök m avisi ejderha kozm ik doğu böl-

gesini k o ru r ve baharı temsil eder; kızıl kuş (anka kıısu)
ise güney ve yazla bağdaştırılır. Beyaz
kaplan ya da tek boynuzlu at batı
ve sonbaharla; "k ara savaşçı ",
y a ııi yılanla sarm alanm ış
kaplum bağa ise kuzev ve
kışla ilişk ile ııd irilir.

D ü e llo y a p a n e jd e rh a la r
18. yüzyıla ait İni
(»örselen Ç in lahuğıııda
yeşil ve kızıl ejderhalar
karşı karşıya geliyor.
Taşanının merkezindeki
daire. Çin sanalında
ejderha larııı geneli i k le
ele geçirmeye uğraşırken
heliuıleııdikleri alev almış inriyi
temsil eder. Bu iııei güneşi, ayı.
şimşeği ya da gizilgüeii simgeler.

/.'>S -t \
E jd e rh a
Ç in inancında A n k a kuşu
ejderhaların üç Narin aııka kıişiı (Ç in 'd e fe n g hunng.
uııa liiıii vardır: Japonya'da ise lıo-oo) çeşidi şekillerde
gökyüzünde belim leım üşiir. ama bu egzotik gürülüişliı
yaşayan Inngı kıışa çoğunlukla horoz kafası uygun
okyaıııisiı ıııeskeıı gönilım işliir. Ihı. güney
lııla ıı //: mağaralarda ve yazın m uhafızlığıyla
gizlenen jitıo. da hirleşerek. aııka
I lepsiııiıı ıızıııı kıişiıııa giiııeşı* dair
ince hir iynng) sembolik
gövdesi hir anlam ve
vardır. Suyıııı dolayısıyla
herekel veren doğurganlık
güeüııii leııısil ederler. Ihı yolla da hem artlın eı güçler
lalilıi hem de konıyııeıılıığıı sembolize viikler.
ederler.

Tek b o yn u zlu at
Güzelliğiyle iiıılü Asya'nın lek boynuzlu alı
(Ç in ’de qilin ya da kytin. Japonya’da kirin)
çift eiıısiyelli olarak bilinir, dolayısıyla yin
ve lYingııı uyum lu birleşim ini, yani ıızıııı
öııırü sembolize eder. Bir kısrağın gövdesi
üstünde lek b ir boynuzla (açlanmış ejderha
başıy la tahayyül edilm iştir.
A s la n -k ö p e k
Asya'daki Budist tapınakların dışarısında
erkek-dişi çiftler lıaliııde konum landırılm ış
olan aslan-köpek heykelleri (Çiııredeyö)
kötülüğe karşı korum ayı simgeler. Erkek
olanı pençesini hir kürenin (giiııeşi ya da
Bııdisileriıı ışık saçan mücevherini temsil
eder) üstüne koyarken, dişiııiıı pençesi
alım da vavrıısıı vardır.

\ > \ s ! 5 ()
 Çinli Âlimlerin
Dört Sanatı
Ayrıca bkz. E sk i ça ğ la rd a Ç inli âlim lerin eğilim li ve kü ltü rlü kişi-
Yedi Tcıııcl Bilim , , , , . . . . . , . ı ı ıı n-
savla254-35 ler say ılm a la rı için im tih an verm eleri yeterli değildi. İm -
âlim d en Dürl S a n a t ta (ıSYp), yani dengeli ve tu tarlı bir
kişilik salıib İ olmaya, v a rav aıı ve ra h a tla m a tekn iği olarak
da k u lla n ıla n b e ce rile rd e yeterli olm ası da b ek len ird i. Bu
Dört S a n a t -m ü zik ., ed e b iy a t, re sim ve “o y u n ”- g e l e n e k -
sel o la ra k onları icra ed erken k u llan ıla n
g ereçlerle sem b o lize ed ilm iştir. Bu g e -
re ç le r sera m ik lerd e toplu o la ra k , re s im -
lerde ise S iy i u ğ raşı için d e k ile r ( “ O ıı B il-
ge K ad ın d a o ldu ğu g ib i) o n la rı ellerind e
tu ta rk en b etim len ir.

 lim m üzis y e n
Solda göriilcıı dingin
müzisyen ligürii I. yüzyılda
yapılm ıştır. Çinli san atçı,
kendini telli çalgısı gv/r/ö/i
(bir m üzik san atı va da (fin
sem bolü) çalm ay a kaptırm ış
b ir illimi can lan d ırarak
rniiziğiıı dinleyenleri başka bir
âlem e götürm e gücünü harika
b ir şekilde a k tarm ıştır.

i 00

O /n ya da m ü zik s a n a tı
(Çin ısın/itıi (bazen lavlıı olarak da geçcıı,
\ıılik (.liıı ı* ait geleneksel l»ir İr ili raim )
m üzik sanalını {(/iri) sembolize eder.
Müzisyenlikte ustalaşmak beceri ve
çalışına gerektirir, yetkinleşmek için çok
çaba harcanır. \y rıe a ıııii/ig iıı müzisyeni
dalıa yiiksrk hi r m anevi düzeye tasa lığı
kabııl edilir.
H u a ya da res im s a n a tı
(Jiıılileriıı fırça resmi sanatı (/uta)
genel olarak b ir çift sarılı parşömen
lo ıııanyln. yani âliııı sanalçılarm diişimüp
tasarladıkları resimleri üzerine zarifçe
işledikleri tuvallerle sembolize edilir. Ihı
parşömenler genellikle pirine kâğıdı ya da
ipekten yapılır.
&
Shu ya d a e d e b iy a t
Ihızeıı yanında fırça ııçlıı kalem leriyle de
betimlenen, konuna am acıyla dekoratif
k ılıfla r içine yerleştirilip kurdelemle
baklanmış hıı kitap kümesi, edebiyatı ya
da kaligrafi sanatını (s/ııt) semin »lize eder.
(Ih ı liir (Çin sembollerini sık sik süsleyen
kıvrım lı şeritler ya da kurdelelerin <ıııli! rın
özel ya da kutsal m ahiyetini işaret ettiğini
belirtelim .)
Q i ya d a “oyun " s a n a tı
O yıııı sanalı (<//). yanında içine sivalı ve
beyaz taşların knııdıı£u iki çanak bıılım aıı
eski bir (Çin oyunu tahtasıyla temsil edilir.
Genellikle daıııa tablası olarak tasvir edilse
de aslında bıı b irg o ya da ırrit/i (''kuşatan
damalar'*) tablasıdır.
\ \ l()1
 G iriş
Aynca hkz. A vru pa'n ın ka d im v r soıı d c ıv rr gelişmiş saııalsal mirası
11İİMIII i / III w
Il ı ıd i/ ıi M İr u m m lu h ı »ü ııliik yaşama, manevi inanca ve ezuterik düşünceye ail
v«* %'tınlm,
pek çok alanı kapsam akladır. Rönesans dönem im le v rııi-
■»oyfu 1-fil—11
S a v ı ı ^ f i h k vc k a i m i deıı keşfedilen Antik V ııııaıı ve R o m u m u kültürel mirası,
l ö r r t ı i »mıİMili/Mii.
bugün hâlâ dünyayı anlam am ıza yardım cı olan arm alar,
sav fa 3 2 -3 3
semboller, sembolik ve alegorik sistemler ve tem aların
gelişmesine ciddi k a tk ıla r saklamış olan görsel dağurcıgı
ve kutsal kav ram ları canlandırm ak için sembolik şablon-
lar sunarak Avrupa sanatının gelişmesinde biç kuşkusuz
belirleyici olm uştur. Benzer şekilde Ilıristiy n n lığ a ail ko-
n ular ve semboller de Av rupa sanalına egemen olmuştur;
ancak yine de. kökleri derinlere inen pagan güdülerin
devanı eden etkisiyle, hayatı eşsiz b ir şekilde olıım lavaıı.
sembolik açıdan zengin üsluplar va ra tılııııştır.
V itra y gül
Hu benzersiz
giil| tencere ^ af* v
I ‘>. v iizvılıln - .uf-»)* » « -
' T T -
I rnıısn ılnki S aİııı-
Dcııis Hn/iliknsi ııııı
kuzey sııhuııno
lllilllnr bilgene
Kınıtıaıuıel \ iollel-
le -D ıır lıım fıu ılnıl
yerleştirilmiştir.
12. v ii/y ıl ııııııınsıır
kilisesinin lınşrulıilıi
(A lılm l) Sueer iıı
Işınlı (K uyıııınuııl)
(im ik lusuruumu
ılnvuuır.

IfrJ
K a rta l ve ş im ş e k le r
Pençeleriyle şim şekleri kavrayan kaı lal
( jrek o -K o ın rıı gök ta ıın sı ve en büyük tanrı
Z eııs/ Jü p iio ri sem bolize eder. Bu iirkiinç
yırtıcı kuş. tan rısal efendisinin o öldürücü
doğal silah larıyla b irlikle öyle güçlü b ir
im ge y aralı iliştir ki Aıılik Buıııa tını, daha
so n ra da Fransız im paratorluğu ıııın
am blem i olm uştur.
C o rn w a ll D ü k a lığ ı'n ın a rm a la rı
A rm alar ye a rlık girift b ir lıal alan
a rıııae ıh k tak i sem bolik sistem ler ilk olarak
O rtaçağ A vrupa'sında, savaş alan ların d a
soylu bireylerin kim liklerini belirtm ek
am acıyla geliştirilm iştir. Corm vall
D ukalığı um arm a la rın ın m erkezinde,
siyah (sam u r rengi) yüzeyi oıı hoş adet
Bizans sikkesiyle (altın m adalyon)
süslenm iş b ir k a lk a n vardır.
G ü lp e n c e re
I lırislivaıı kiliselerini süsleyen bu yit raylara
gülpencere denm esinin nedeni, şekillerinin
çok sayıda la çv a p rağ ı olaıı açm ış b ir gülii
a n dırm asıdır. Bıı cam lard aki sem bolizm
çem b er (m ükem m ellik ve eeııııel), teker
(son su zlu k), kırınızı gül (sevgi ve din
şehitliği) ve M eryem Ana (lekelenm em iş
"d iken siz gül**) tem aların ı b irleştirir.
B u rçlar
Bal ıhların b u rçla r kuşağının 12 burcu
güneş yılını tem sil ed er ve her lıiri b ir glifle
sim gelenir. B u rçlar kuşağındaki sem bolik
sistem in b inlerce yıllık b ir geçm işi:
gezegen ve elem ent etkileri ile diğer
etkileri birleştiren , ayrıea ınakrokozınos
ve n ıikrokozınosa d a ir a n la m lar taşıyan
oklu k ça karm aşık b ir yapısı vardır.
 Greko-Romen Olympos
Tanrıları
■İl nca bkz. A n tik A tınaıılt şair H esiodosııtı Tlteogoıtia*\ gibi yazılı
A d a d . sayla 9 0
Şi vn, sayfa 1(15
eserler G reko-R om en panteonu ta n rıla rın ın yaratılm asına
d air o zam an ki inancı anlam am ıza yardım cı olur: ancak
onlara yeniden yaşam veren, yeni bitıyıla ulaşan tasvirle-
rid ir. özellikle de heykel, resim, m ozaik ve d eko ra tif vazo
biçim in d eki eserlerde görülen tasvirleri. Eıı önem lileri,
Olympos Dağı nda yaşayan 12 O lym poslu’d u r (bu ta n rı-
la r ve onların sanatta tan ın m aların a yardım cı olan sim -
geleri ile riki sayfalarda
açıklarım a k ta d ır).

O lym po s ta n n la r ı
(ü ıılio Koınaııo ıııııı
(1 4 0 9 -1 5 4 6 ) İtalya.
M aıılua ila l’alazzo del
Te nin Devler Salonu için
yaptığı İni fresk. ınaııiyerisi
üsluplu lıir Olympos
tasviridir, (şimşeğini sıkıea
lııla n /.eııs/Jüpiter ve
elinde çatal zıpkınıyla
Pııseidoıı/Neptün "illi belli
bazı Olyıııpns la ıırıla rın ı
seçmek ım inikündiir.
Z e u s /J ü p ite r
Olympos tanrı hırının ilki ve eıı önemlisi
Zeııs/Jüpiter kılıktan kılıca, şekillim
şekle girebilen bir I»aştan çık a rın olsa H e ra /lu n o
ila. kalasım la tacıyla heybetli, olgun lıir M era/luııo. Zeııs/Jüpiter'iıı karisi olarak
aılaııı olarak resmedilir. Başlıcu simgeleri gökyüzünün kraliçesidir ve dolayısıyla
olan kartal ve yılılırım (ya ila genellikle genellikle (arıyla resmedilir, Gösteriş
asayla simgelenen şimşek) gökyüzüne meraklısı olmasıyla da tanınır ve bu
lıiikim ivetiııi sembolize eder. m erakı nedeniyle görkemli, çalımlı tavus
kuşu (k u v n ık tüylerindeki gözlerin Argus
Paııoptes'in gözleri
olduğuna inanılır)
onun için ııygıııı
bir simge olmuştur.
Tavus kuşları sıklıkla
I lera ııııı arabasını
çekerken resmedilir.

P o s e id o n /N e p tü n
Poseidon/Neptiin
su d ivan ım ı, özellikle de
denizin hâ kim id ir ve uzun
D e m e te r/C e r e s sakalıyla güçlü b ir yaşlı adanı
Demeler/Cleres tanın la en yakın buğı olan görünümündedir. Genellikle
C reko-R oıııeıı taiınsı. olgıııı bir toprak ana ona deniz adanılan ve arabasını
figiiriidtir: bıı nedenle genellikle başında çeken denizatları ( lıi/t/nmını/ms)
taşıdığı taç biçim li başakla, buğday eşlik eder. Plinde tııltıığ ıı usaylu
demetiyle veya elimle tuttuğu ekim i sembolize edilir. Bu üç dişli
orağıyla tanınır. denizci mızrağı ya da çatal
/ıp kım h r.

Aynen bkz.
K ros/A m o r ya d u
( ıi|)ido. sayfa 171
ll v lilik ve o l p ı ı ı l ı ı k .
ı.1233
Greko-Romen Olyınpos
Tanrıları
(ireko-R om en m itolojisinin sonraları —özellikle Rönesans
döneminde— sanat eserlerinde betimlenecek olan en po-
püler tem alarından b iri, güçlü sava} tanrısı Ares/M ars
ile baştan çıkarıcı aşk ve doğurganlık tanrıçası (aslında
H eplıaisto s/V ıılraııu s la evlid ir) A fro d it/V en ü s arasında-
ki tu tku lu ilişkidir. Ilıı iki tanrı gibi, erk e k lik ve ka d ın lık,
saldırganlık ve edilgenlik gibi lıeııı b irb irin e zıt heııı de
b irb irin i çeken ilkeleri simgeleyen tanrı ve tan rıçalar a ra -
sındaki fiziksel ilişki alegorik tab lo lar için h arika b irer
konu olurken, ayıu zam anda sanatçılara
fiziksel m ükem m elliğin somut ör-
neği olarak yarı çıplak beden-
ler resmetme fırsatı verir.

Aşk ve savaş
(»reko-Konıcıı aşk vr
savaş tanrıları F raıısı/
sanatçı Picrrc M ig n a rd ıu
Mars re I en iis ( 1(>.">8)
adl ı l a lı l u s in ı d a kolayca
tanınıyor. F.serde A lro d it/
Venüs'e sarılm ak üzere olan
Ares/Mars genelde olduğu
iizere zırh kuşanmış, berikine
ise çocuk melek K ros/A ıııor/
Cııpido ve hir çift güvercin eşlik
ediyor.

/6 6
H e r m e s /M e r k ü r
I lem ıes /M erkiir havadan gelen ilahi
habercidir ve oıııııı o siinıtli yürüyüşüne
kanallı şapkası ve sandaletleriyle işaret
edilir. Ihı geııç tanrının en dikkat çekici
simgesi, şifa ve
nrişi simgeleyen
iki y ılanla çevrili
kanatlı haberci
asa.su lı r (Av*n ikvion ).

H e p h a is to s /V u lc a n u s
I lak tefek. >akal I lr|>lnıislos/V ulrumıs
sanal esrrleriıııle çok sık leııısil elliline/.,
edildiğim le ile elinde lıir değnekle
resmedilir. Dimim dışımla, ateşin ve
deıııireiliğiıı tanrısı genellikle ateşli
dem ir orağında, ona atfedilen simgelerle
giist erilir: örs. çekiç ve maşa gibi demirci
aletleri.

A re s /M a rs
Savuş tanrısı
Ares/Mars genelde
-A fr o d ilA emiş le
ürliklc olduğunda
çık a rd ığ ı- silah,
A fro d it/V e n ü s zırlı ve miğferle
\fr ıw lit /\ cııüsü n güzelliği. şehvet resmedilir.
düşkünlüğü ve cinselliği sanal eserlerinde Simgeleri arasımla
çıplak \e şıılı pozlarda resınedilmesiyle kurt (zira oğulları
vurgulanır. Ihı kendini beğenmiş gii/ellik Roımıhis ve
tanrıçası b ir el ay nasıyla sembolize R rıııııs ıı dişi bir
edilmekle b irlik le, aşk \e doğurganlıkla kııri euızim ıiştir)
ilişkisi nrdcniv l<‘ Eros/AınorA ıi| >iı lı ı. ve giiya saldırganlığından ve yıkıcılığından
kırm ızı g iillrr, beyaz güvercinler ve diğer dolayı ağaçkakan da vardır.
çiçek ve kıışlurlu ım ıln ııd ırılır.

!<>.
 Greko-Romen Olympos
Tanrıları
h n r a bkz.
klasik edebiyatın
•' yeniden keşfedilmesiyle
• » . birlikte. O lla »ra n"
krigna.-;ıyfu 105
\y« sayfa 215 A vrupa’sı zihniyetinin sona ermesinde rol oymayacak olaıı
hümanist bakış açısının gelişmesi, özellikle 1.~>. yüzyılın başı
ile İt), yüzyıl arasında İtalya'daki saııat yapıtlarına coş-
kuyla yansıdı. Rönesans dönemi sanatçıları Greko-Rom en
tau n ların ın nefes kesici m aceralarından ve o ş ü p h e li alılak
anlayışlarından esinlenmiş olsalar da. ko m ılan nı güncel
ideallere uyan yüzler ve
bedenlerle, sıklıkla da
güncel sahneler içeri-
sinde resmettiler. Do-
layısıyla tarih öncesine
ait pagan tanrılarının
geleneksel simgelerinin
resimlere dahil edilmesi
onların tanınm asına çok
yardım cı oldu.

O lym p o slu ik iz le r
iia ııs ız suııulçı Nirolus
de P lallr-Ylım tagıU M iı
(1 6 3 1 -1 7 0 6 ) bu ılraııtatik
tablosunun iist kısmında
A |)ullnıı/A |inl]o ve
A rteınis/D iana görülüyor.
\iuhe'nin ( Ufuklun
tu Ilı tabloda, ikizler
a m ir in i Leto adına kibirli
Ninbc yi rrzalan d ın rken
resnıedilivıır.

/6 S
A p o llo n /A p o llo
\rteıııis/Diaııa ııııı ikiz erkek kardeşi
Apolloıı/ \|><ıll«ı ( •reko-Kometı giiııeş
tan rısıd ır; güz kam aştırıcı parlaklığın a
suıınl eserlerinde alın ı sarısı saçları ya
da halesiyle işaret edilir, okları da güııeş
ışın la n ın sem bolize eder. L ir oıııııı m üzik
sevgisini sim geler, defne çcleııgi ise
kaybettiği D aphnc*yle ilintilidir.
A th e n a /M in e rv a
T a n rıça \l!ıeııa/M iıterva aklın , el
san atların ın ve savaşçılığın ham isidir.
K a h ram an ların efendisi olarak m iğfer ve
pelerin (aegtJt) giyer ya da M cdıısu'nuı
kafasın ı taşıyan b ir göğiis zırhı tak ar.
A tm alılara zeytini verdiği için hıı bitkiyle
tem sil ed ilir. \ııeak başlıca sim gesi,
bilgeliğini sim geleyen baykuştur.
A rte m is /D ia n a
Ay tan rıçası Artem is/Diaııa. saçların ı
süsleyen güm üşsü h ilalli1 sem bolize edilir.
Bak ire tan rı atletik b ir avcı olduğundan
ayrıca kısa b ir ıırba giyer ve b ir ya\ ile ok
dolu sadak taşır, \ yn ca ona a\ köpekleri
de eşlik eder.
H e s tia /V e s ta
İle r zaıııaıı O lyıııposlıı tan rılard an biri
sayılm ayan lle s tia . O lyınpos Dağı nın
kalbindeki ateşi y ak ın ış, oıııııı Roıııeıı
karşılığı \ esta ise Iııı alevi Roma daki
tap ınağında, sürekli yan m ak üzere
kortım u ştıır. Bu alev h ayatın devam lılığını
ve ııvııııılıı ilişkileri sim geler.
W ı 169
 İk in c il G r e k o - R o m e n
Tanrılar ve Karakterler
!ııırnbkz. Ç oklukla çekici ya ila sembolik figürler oldukları için
llıısiNsk 'liı'ı ’iıı saııat eserlerine koıııı olıım ş birçok ikincil Greko-H oıneıı
tanrı ve mitsel k a ra k te r vard ır. Ö rneğin liumalı tau n
Vıııor ya ila Gııpido ıııııı \ıılik ^ ıııuın ılaki kargılığı olan
E ro s, aııııesi A fro d itA rııüs'iin yan ın da tom bul yanaklı
çocuk melek olarak , ya da güzeller giizeli Psyklıe'niıı âşığı
olarak görü lür. Renkli konular sunan b aşka ta n rıla r ila
vard ır: Kylıele gibi güçlü bir gizem küllünün odak n o k ta-
sı olan şarap tanrısı D ioııysos/Bakklıos b un lard an biridir,
k vb ele niıı dehşet verici bir tarafı vard ır, an cak k ork u nç-
luğun gürsel açıdan en çarp ıcı örneği, yılan saçlı kopuk
başıyla (gorgoncitnı) betim lenen G orgon M edusa ılır.

G o rg oneio n
I arilı ü ıırrsiıld r lıir kıızrv
\frikn şehri ulan \ olııb ilis teki
(bugünkü k as) Knıııa
m ozaiklerine ııil soldaki
ılelayıla giiriileıı u slara
dizilm iş İrssem la n la Corgnn
M rılıısu ıım kııpıık başı
rrsm eıliliyor. Hu go/gı/m’io/um
kiitü g iiçlrri korkutup kaçırm a
giirii olduğu düşünülüyordu.

IT O
E ro s /A m o r ya da C upido
T asvirleri R önesans san alın d a «örülen
p u tta va da (im aret t oy a esin kaynağı olm uş
aşk ve in ik ııın ın geııç tanrısı k an atlı Kros/
A m or va da C ııpido genellikle yayı ve aşk
duygulun uyand ıran o klarıyla betim len ir.
Ayrına körleşm iş olarak (zira aşkın gözü
kördür) ya da alevli b ir m eşaleyle de (ateşli
tu tk u la r a n lam ın a gelir) gösterilir.
D io n y s o s /B a k k h o s
Üzüm ler ve asm a y ap rak ları, arad a bir
O lvınp oslıılar arasın a alın an C reko-
Hoıneıı şarap ve bereket tanrısı Diorıysos/
H akklıos'ıı gösterir. T irsu s, yani ucunda
kozalak olan asm a ve sarm aşık sarılı
değnek b a şlıca sim gesidir, ayııı zam and a da
b ir fallus sem bolüdür.
M e dusa
Yunan m itolojisin e göre M edusa yıkın
saçları ve taşlaştıran b ak ışlarıy la üç Corgon
kız kardeşlen biridir. Rerseus taralından
kandırılıp kendi yan sım asına bakarken
başı kesilm iş, sonrasınd a bu kesik baş
\tlıeııa/M iııerva tun k alkan ın a (aegi.s)
yerleştirilm iştir. Hu sem bolün (gorgon eion )
kötülüğü defettiğine inanılır.
K yb ele
K sasıııda Krigyalı b ir ta n rıça olan
k y b ele ye Antik Rom a (la M ngna M ater
(Büyük Ana T a n r ıç a ) o la ra k tapındırdı.
Bu nedenle, başın da kule şeklinde tacıyla
ta h tın a kurulm uş halde, iki yan ın da, onun
gaddarlığını sim geleyen ve b atta belki
arab asını da çeken a slan larla belin den ir.
171
 Greko-Romen Erkek ve
Kadın Kahramanlar
\ynca bkz. G rck o -R o m e n m iller i g e rçe k ü stü k a h ra m a n la rın lıik âye-
K iilır a n ıa ıı. savfa 17 , . . . , .. . , . . ...
, , ...
O rıııiH 'c k . sayla lo
le n v-le d olııp1 ta şas
r: I leraklcs/l lerku l ve onun on a ı ışı4
gibi. Ilıı k a lıra n ıa ın ıı a sırla r boyu nca sa n a t eserlerin e konu
olm ası, bu tip ark etip sel figürlerin ve onların giiva a ş ıl-
m ası im k ân sız zo rlu k ların iislesin d en gelm e hikây elerin in
ne denli k alıcı ve esin verici olduğunu k a n ıtla r. T h eseııs,
P erscu s, Iasoıı ve A rg o ııau tlar gibi
diğer k a h ra m a n la rsa çok b tiviik
lıir teh lik e ya da zafer an ın d a
b e tim le n m iştir. K ad m k a h ra m a n -
la r b u kad im a n la tıla rd a daha
önem siz fig ü rler o lm u şlarsa da,
ö rn eğ in A ra k lın e ve D ajd ıne gibi
k a h ra m a n la rın h ik â y e le ri avııı
şek ild e, in sa n a d air sonsuz te m a -
yı işleyip sem bolize elm iş ve bazı
u n u tu lm az im gelere esin kay nağ ı
olm uştur.

A po llo v e D a p h n e
Ita ly a n sa n a tçı A n to ııio del
P o lla iı ıo lo iıı m ( y a k . İ4 .3 2 -U 8
ta b lo s u A p o llo ve D a p h n e i j> A p o llo
( b u ra d a b ir R önesans p re n s i uj|bi
g iy in ip k u ş a n m ış tır ) D a p h n e y i
y a k a la d ığ ı a n d a e a ııla ııd ır ıln ıış lır .
A ına D a p h n e ç o k la n d e fn e a ğ a e ıııa
d ö n ü ş m ü ş tü r.

172 \ Rt l> \
H e ra k le s /H e rk ü l
I lerakles/l lerkiil haclarda
I»ebek o larak . Ilcru/lııııo
tarafın d an em zirilirken.
ya da iki vdanı boğarken
resm edilm iş. a n ca k kıısıırlıı
b ir yetişkin k alııaıııaıı
olarak m aceraları
sa n atta dalıa çok
karşılık bulm uştur.
Hu durum da b aşlıca
s i l i le s i silahı
-s o p a s ı- ve üstfıııe İason
giydiği aslan postu A rg onau flan ıı lideri İason ıı/un sarı saçlı
(N om ean) olm uştur. ve leopar postuna sarınm ış olarak tasvir
edilir, genellikle de bu k ılıkla resm edilir.
D aphne ()\sa aslında onun en önem li simgesi
Güzel D aplıııe. Apollon/Apollo'mm Altın Post tur.- A rgoııautlarııı kah ram an ca
arzu ların ı kab a rtm ış, a n ca k ondan kaçıp , seferinin am acı onu K o lkh is'tcn geri
b ir n eh ir olan b a b a sın a kendisini onun alm aktır.
pençesinden k u rtarm ası için yalvarm ış ve
bunun üzerine o ra cık ta b ir defne ağacına
dönüşm üştür. Artık bıı ağaç, tan rının A ra k h n e
taktığı b ir defne tacıyla an ılan nytnphı Yunan m itolojisinde A rakhne dünyanın
sim geler. en kabiliyetli dokum acısı olan genç bir
kadındır. Oyle ki ta n rıça Atheııa/M inerva
(va da Pallas A llıeııa) kendisinden dalıa iyi
olduğunu kan ıtlam ası üzerine
Araklıııe'yi örüm ceğe
dönüştürerek
cüretkârlığını
cezaland ırır.
Hu nedenle
örüm cek ya
da örüm cek ■
ağı. yaratıcı
A raklıııe'yi
sim geler.
 Kel( Tanrıları ve
Kutsal Sembolleri
■Unca bkz. Keli sanatı doğal dünyayla kurduğu giiçlii bağla dikkati çe-
I.a lin lıa«;ı.
■siy la |0<» ker. Örneğin La Teııe tarzının çetrefilli metal isçiliği. Kehlen*
has sanatkarlıkla özdeşleşmiş o soy ut. akışkan bitkisel form-
ları sergiler. Bunların üç ana tanrıça ve boynuzlu tanrılar
gibi bereket simgeleri oldukları düşünülürdü, \neak tıpkı
kutsal üçlünün dogutıı. yaşam ve öliiıııü temsil etmesi gibi,
bu savaşçı küllıir içinde de kimi tanrıçalara ölüm ve Öbür
Dünya yla ilintili oldukları için tapılırdı. Onları simgeley ebi-
lecek hayvanlar sıklıkla, esasında giiııeş tekeri ve sonsuzluğu
ifade eden çem berler biçiminde temsil edilmiştir.

K e lt haçı
K eli luıçı (dürt
L<»İıı üzerine hiııeıı
h ir çem b erli h ar) K u ts al t e k e r v e haç
h ir I lırisUyunlık Britany a Adaları ııda
sem bolü o lara k , hıı htılım aıı hıı Keli haçı
ilin \\rıi|»a ııııı Keli Keli vı* I lırisiiyun
kısılurıııu. özellikle seııılMillerini b irleştirm iştir;
<le İrlan d a'ya hııııun sonucu olarak
yayıldığında da pagan dinlerinin ve
b enim senm iştir. I lırisiiy anlığın m istik
Ancak hıı haç an layışlarının yogıııı hir
gİineş (ekerini, şekildi* kay Kaşınasım
uzay ı ve dört an a leııısil etm ekled ir. T aştan
yöıııi leııısil eden. haç. k e li sun alm ın tipik
K e ltlcrr aiı çok h ir özelliği olaıı ak ışk an ,
d aha eski h ir kıılsal iç içe geçm iş m otiflerle
sem boldür. kahurtıııu biçim inde
uyulm uştur.

l~4 "/ & j

IH I
C ern u n n o s
<ierm ıım os mı ( “Ho\ ııuzlıı O lıın ") biçim
d eriştiren b ir lır r r k fl tan rısı oldıı^ıı
düşünülür. zira -ö rn eğ in (»m ıdeslrııp
K a z a n ın d a - çevresi lıayvaıılarla ılnlıı.
geyik boynuzlu b ir erkek olarak lıetim lrnir.
Oıııı kısm en (m isil n lc ıı geyik cinsel giicii.
ağ aç dalına b c ıız c r boynuzları ise lıer yıl
yenilendiği için \elliden do<rııuııı sim geler.
M a tro n a e ya da d e a e m a tre s
K o m a ıı-k clt döııeıuindeıı kalm a birçok laş
heykelin \e rölyefin alım da nıtı/m ntır yu
da t/ra r m u lıvs (L a liııe rd e "a n a la r ya da
"a n a ta n rıç a la r") yazısı vardır, h anlard a
hehek. m eyve, ek m ek, mısır‘ gibi bereket
sem bolleri ile toprakın cöm ertliğini gösteren
diğer işaretleri ellerinde lııla ıı. o iıın ır
vaziyette iiç kadın •'örülür.
^ Tl
E pona
k e llle r birçok al tan rısın a tap ardı. Ilım ların
arasında en önem lisi, h ir ya da iki alla
b irlik le h ir kadını tem sil eden L p o n a v d ı.
\l doğurganlığının tan rıçası olduğu
düşünülen I .poııa ııiıı im gelerinin eeııaze
sanatınd a •'örülmesi. <>111111 ayrıca O hiir
D ünya ya •'iden ölülere eslik etliğim*
(at sırlın d a ) inanıldığını a k la getirir.
Savaş ta n rıç a la rı
Sim siyah tüyleri olan kargalar ve kıız•'iııılar
leş yedikleri ve dola\ isi\la savaş alanlarında
göründükleri için ölüm le ilişkilendirilm is.
ayrıca o yırtıcı çıtlık la rıy la gaipten haberler
getirdiklerine inanılm ıştır. O nedenle
bu kuşlar Irlaııdalı M adıa. Hadhlı ve
Morrigüıı gibi, birçok şekle bürünen savaş
tanrıçalarını sem bolize ederler.
 İskandinav Mitolojisi
A y rıc a lıkz.
Sembolleri
A ğ a ç . sa\ fa 9
PeftUMUH, sayfa 2 2 9
Diiııya ağacı ya da kozmik ağ a ç Yggdrasil İskandinav mi-
tolojisinin merkezini oluşturur. Klsaneye göre. Yggdrasil iıı
içerdiği düııvalar arasın da tuıınlarııı (Aesir) evi \sgard.
insanların evi Midgard vc yeraltı diyarı Nilllıciııı vardır.
Odiıı in liderlik ettiği Acsir tanrıları bereket ruhlarıyla
(Y'unir) ittifak yapm ıştır, ancak hilebaz l.oki 11iıı de a r a -
larında bulunduğu savısız düşm an giiçlc savaş halindedir-
ler. İle r sevin kıyamet savaşında (Ragııarük) vok olacağı
söylenir. D oğaya ve sav aşa yapılan bu ikili vurgu, örneğin
O rtaçağ İskandinav dövm e dem ir işlerinde ve resimli kış-
larında. stilize edilmiş bitkisel ve hayvansal form lara ve
savaş sahnesi tasvirlerine yansımıştır.

D o ğ a ü s tü k ü h e y la n
(»o tln tıd d aki İsveç
adası Ijaıı^ v id r dr
İMiltıııaıı 9 . yii/y ila
ail lııı resimli
laşia afııı sekiz
lıarak lı olm ası
oıııııı kesinlikle
Slri|iııir nld ıı*ım ıı
gösteriyor. Slcip ııir
(><lin in alı oldıı^ıı
içiıı. aiııı üstünde
resm edilen kişinin
İskandinav
la m ıla n Aesir iıı
lideri olm ası |>ek
m ıılılem eldir.

176 w
 Y gg drasil
İskandinav
kozm osundaki
dü nyaların, hir
di^hııdak ağarı
olan Yggdrasil
la rafında ıı taşındığı
tasavvur edilir.
Yggdrusil dört
an a yüııüıı erkek S le ip n ir
geyiklerini besler: I ok i ile S v a d ilfa ri adlı alın çueıığu olaıı
tepesinde b ir karlal. Sleip n ir. Odiıı iti sürdüğü sekiz ayak lı gri
ü ıL ln iııcIe bir ejd erha yaşar. Korıııııa ve ebedi b ir a ttır. Ukaııdiııa\ m itolojisinde a tla r
«ıızıııı sem bolü olan Yggdrusil Ihıgııarnk savaşından genelde bolluğu ve bereketi leııisil ederdi.
i" k ıırlıılaeak lır. Sleip n ir gök ile yeraliı dünyası arasınd a
lıızlı a ıııa rah atça seyahat edebilm esi
nedeniyle ideal atııı sim gesi olarak
kııisaııırd ı.

G e ri v e Fre ki G u llin b u rs ti ve H ild isvini

Odiıı e iki kuzgunun \ııııı sıra («eri ve
I reki adınd a iki kıırı da eşlik ederdi.
P isb oğ azlıkları) la laıım aıı bıı ku rtlar
(Odiıı iıı onları \ aIItaIla da kendi
tabağın dan beslediği söylenir) Odiıı in
em ri a ltın d ak i acııııusız ve lıer şevi yiyip
bitiren güçleri, dolayısıyla ila sav aşta zafer
kazanıııav ı sem bolize eder.
bereket ruhları l ıerv ve l'rey ja'ııııı altın
kıllı yuhunduuıuziamıa ((«ıılliııbıırsii ve
I lildisvini) bindikleri söylenir: bunlar \ aııir iıı
temsil etliği bereketin lıavvaıı seıııln»İleridir.
Yabaııdoııııızları gıielü ve saldırgan
bav vanlardır. Ihı nedenle İskandinav savaşçılan
\ aııir iıı hayat veren korum asına girmek ieiıı
üzerinde vabaııdoımı/ım a benzer imgeler va da
am blem ler olaıı m iğferler takardı.

/7 7

A y n e n hkz.
I'ç g c n . sayfa 10
I a l in h a ç ı, sayfa l 4l<»
I7S \ \ ın ; \
Hıristiyanlığın Kutsal Üçlüsü
Yahudiliğin kııisıılııı figüratif tem sillerine karşı duyduğu.
Eski A lıit'tcıı m ülhem hoşnutsuzluğu d evralan H ıristi-
yanlığın K utsal l elüsii (B ah a T a n rı. Oğul ve Kutsal Ruh)
başlan gıçla scıııbolik olarak , sıklıkla da üçgen şeklinde
gösterilm iştir. Bir gözü çevreleyen iiçgeıı ya da bir bulu-
lun içinden çıkaıı el. Baba T an rı an lam ım ı gelebilir: ismi-
ni yazan V unaııca yazı k arak terleri Oğul T a n rı yı an ıştı-
rabilir; b eyaz b îr gü vercin yu da alev Kutsal R u h a ya da
Ihılın I Kııdiis e işaret edebilir. D aha sonraki dönem lerde
“‘ L ü tu f T a h tı” tasvirle-
rinde B aba T an rı ta h tın -
da otu rm u ş, başının iis-
liinc tüneyen güvercinle
ça rm ıh a gerilm iş Isa’yı
taşıyan göksel hüküm -
d a r olarak gösterilm iştir.
L ü tu f Tahtı
1Islat ( ».I I. ııiıı l çit'ine
( 1 4 7 1 ) , uL ü l ı ı f T a h ı r ya
«la "M rrlıam rl l'a lılı' adlı
c a m , iki yaıııııda m H rklcriıı
reafakal (‘İliği lalılıııda
nlııraıı İlaha T a ıu T y ı Oğııl
T a u n u m çarıııılıa «zcrildiği
lıaçı tu tarken resm ediyor,
k u tsal Ih ılııı sem i Kilize
edeıı Beyaz G ü v e n in Isa tıııı
h a s ın ın ü s t ü n d e «rürü İ liy o r .
A lfa ve O m ega
Yeni V iıifie (V ah iy - 1:<>) Bu ha T a n rı
“ Alfa ve O ıııega. b aşlan gıç ve son İtenim
h ııy ııru r ki bıı nedenle Y unan alfabesin in
ilk ve son harfleri onu sim geler. Ihı lıurfler
İncil i an ıştıran açık dııraıı b ir kitabın
sayfaların a yuzılmış olabilir.
T re fo il
birbiri için e geçm iş iiç balık gibi iiçgeıısi
m o tifler I lıristiyaıı san atın d a Kutsal
l çlıi yii seınİKilize eder. Ihınlardaıı biri
de üç yaprağın birleşm esini tem sil edeıı
ve Aziz P atriek 'iıı Irluııduhlurn Kutsal
l çlıi ııiııı birliğini açıklam ak için örnek
verdiği yoncayı an ım satan ttvfbiM ir
(üç yapraklı yon ca). Ihı m o tif kilise
p encerelerinde sık sik kullanılır.
K u ts a l Ruh
Kutsal Kıılı (ya da Ihılın I Kudüs) eıı çok
beyaz güvercinle sem bolize edilm iştir,
özellikle de (leb ra il in Meryem e Isu ya
h am ile olduğu m üjdesini verm esini ve Yeni
Ahit. Murkos İncili nin (1 :1 0 ) “\ e kem li
üzerine Kıılı uıı güvercin gibi indiğini
g o rdii" sözüyle betim lediği Isa um %afi izini
gösteren tablolard a.
IHS
( Genellikle zarifçe iç içe geçirilm iş şekilde
resm edilen IMS \a da II l(i harflerine
I lıristi\anlık bağlan ım da b ir tabloda \a da
arın alı kalkan d a ra stla n a b ilir. Ihı am blem
Mesih Isa’nın Y u n an rad ak i ilk harflerinden
tü rem iştir, dolayısıyla da Oğul T an rı yı
sim geler.
W H l İM 779
 Isa’nın Doğuşu ve
Çarmıha Gerilişi
Ayrtca bkz. Isa ııııı h ayatın dan sahn eler O rtaçağ. Rönesans ve Karşı
T a ç. sayfa 2 1
Reform dönem lerinde H ıristiyan sanatının popüler ko-
nularıydı ve şapeller, kiliseler, m an a stırla r ve k a te d ra l-
lerde ah arın üstüne asılm ak üzere dini k urum lar, devlet
yetkilileri ve d in d ar sivil ham iler tarafın d an sipariş ed i-
m lirdi. A ralarından lıiçlıiri Isa ııııı Beytlelıem de Doğuşu
ve ( ’Uİgntlıa da Ç arm ıh a Gerilişi k a d a r popüler olm adı.
A y n ca Neni \Iı it İncilleri Isa ııııı doğum unu ve ölü m ü -
m nü çevreleyen koşullar hakk ınd a sa n a tçıla ra birçok detay

m
M ü n e c c im le r
M alla İncili ( 2 : 1)
sun ark en, o n lar da bu sahnelere sanatın izin verdiği ölçü -
lerde derinlik ve d ram k atm ak tan k açın m ad ılar. B u rad a
bazı ortak sembolik d e ta y lar dikkate alınm ıştır.

Isa \ı hıılıııak
üzere Ş a r k ta n
gelen m üneccim leri B iz Ü ç K ra l
(L a tiııce si nıttf'i) H 'oııun lo di
a n la tır. S a n a tç ıla r Hressanoıır ahşap
hıı bilgeleri, hediye levha üzerine
o larak ellerinde yağlıboya tablosu
a lın ı (k raliyeti Miinei'cimlvriıı
sim geler), tütsü Ta/Hnması'ınUı
(k utsiyet) ve ıııür (1460),
tu tan , yasları ve m üneccim leri
sim aları farklı üç Isa'ya lıial eden
taçlı kral olarak tıç kral olarak
betim lem iştir. canlandırm ıştır.
Çocuğun huşunu
üzerinde parlayan
Beytlelıem yıldı/mın
altı sivri ucu vardır.
ISO
IN R I
Isa'n ın ölüm ünün euııluııdınhhğı
tab lo lard a. geçildiği çarm ıh ın iisl
n oktasınd a “INBI h arflerind en I»ir
işaret görülebilir. Ilım lar “N asira'lı İsa.
Y alıııd ilerin k ra lı an lam ına gelen Latiııee
It'.sıı \ a z a te n u s Hv.r lıtd a eon tn ı deyişinin
b a ş h arfleridir. Bunun Ihraııiee ve Y unanca
da yazılı ohlıı^ıı söylenir (L ıık a 2 3 :3 8 ) .
ö k ü z ve e ş e k
L ııka İncili belıek İsa’nın yem liğe
yatırıldığını a n la tır, aneak bir öküz ile
eşeğin ona b ak tığ ın ın bahsi geçm ez.
O nların varlığı Lski Ahit te an latılır:
"Okiiz kendi sah ihin i, eşek de efendisinin
yem liğini bilir.** (İşııya 1:3)
B ey tle h e m y ıld ızı
M üııreriınlerin Beytlehem V gitm esine
nedeıı olan Sa rk taki yıldız (M atla 3 :2 )
genellikle yeni do^ım ış İsa 'n ın yattığı ahırın
tepesinde p arlarken gösterilir. G enelde
beş ya da sekiz uçlu olarak çizilip sırasıyla
doğu yıldızını ya da N’eııüs’ö (sah alıyıhlızı)
işaret eder.
V V
ı ı l 11
Ç ile a le tle ri
Isa'nın Ç ilesu ııJe kullanılan işkeııee aletlerine,
başka bir deyişle a n tıa C hristf \v ( “M esih'in
S ila h la n ”) L a m ııh a Geriliş i hetiınleyeıı
tablolarda sıkça rastlanır. Bu aletler arasında
Isa ııııı elleri vı* ayaklan ın delen çiviler,
höğniııe saplanan mızrak ve çarm ıhım ı
indirilirken kııllaııılaıı merdiven vardır.
ı: ı I ISI
 Meryem Ana
*

A y rıc a bkz. IIıristiyan lar ta n rıçalara tap m az, an cak Isa’nın annesi
L o tu s , -ay fıı 1*2.‘t
L o tu s b it k is i.
M eryem Aııa yı kutsal sayar. T ap ın ak ta takdim edilm e-
sayfa 01 si. evlenmesi, uykuya dalm ası (ölü m ü ), göğe kabıılı'i ve
ta ç giymesi gibi. M eryem ’in hayatından bazı sahneler
sanat eserlerine konu olm uştur. Tabii ki Isa’ nın Doğuşu
ve Ç arm ıh a Gerilişi tablolarında da görünür.
M adonna'nın (Italy aıırad a “.Meryem A na-
m ız” an lam ın a gelir) en güzel resim leri a r a -
sında Müjde ile Bakire ve Ç ocuk tabloları
yer alır: bun lard a genellikle baki rel iği-
ni ve doğurganlığını an ıştıran , çevresi
kapalı bir b ahçe (L atin eed e hortus
conclusus) içerisinde betim lenir.
B ir de "A cıların M e ry e m 'in in
çanııılıa gerilmiş oğlunu kolla-
rında tuttuğu Ltı Pietn vard ır.

M ü jd e
M asum iyetin güzel h ir sem bolü
olan beyaz zam bak M artiııo di
Bartolom eo'n un 15. yüzyılda h ir
alta r panosu içiıı yaptığı hıı parlak
M üjde tasvirim le B aşıııelek C ebrail
ile Mery em Aııa aracın d a duruyor.
O toriter T a n rı fıgiirii ise aşağıdaki
l>ıı dokunaklı sahneye nezaret
ediyor.

/s ı* \W U I V
 B eyaz zam bak
Beyaz zam bak
M eryem 'in
gil/rlliğilli. o lekesiz
saflığını sililerin - (h ir vazo
içim le betim lendiğinde ise
ortıııı bereketli m11111i11i
işaret ed er). Bıızı Vlıijde
kaimelerinde. genç bakireye,
y aklaşan ham ileliğini
m üjdeleyen Rasiııelek
( iehrail. eliııde lıaherei
asası olarak ıı/ıııı dallı hir
zam bak lıılar.
M e ry e m ’in ta c ı
T a ç M eryem 'in ilahi kraliçe statüsüne
işaret eder. ^ ıldızlı taç ya da hale. \ alıiy
kitabınd a (1 2 :1 ) geçtiği ii/ere. on iki
Mİdızla taçlan m ış h ir kadın ya da Tertemiz
Ihıkire olarak M eryem 'i an ıştırır. O ayrıca
S te l la 1/rım vani “ Deniz in Yıldızındır.
M e ry e m ’in m avi p e le rin i
M eryem peııel olarak eeııııei. vaftiz siıyıı.
dindarlık, şefkat ve diğer olım ıln nitelikleri
sem bolize eden m avi ren k le h ir pelerinle
resm edilir. M erham et \ııası (M iscricon lia)
o la ra k , h ir aray a gelm iş in san lar
topluluğunu kolları altınd a korurken
b etim lenir.
M e ry e m A n a ’nın Yedi A cısı
Yedi kıluııı deştiği alevler içinde hir yürek
Meryem Ana ııiıı Yedi VeısTııı (D olarımı)
sembolize eder. Ihı ^edi \eı Siıneoıı ıııı
kehanetini. Mısır a kaçışı. Meryem'in
Kudüs'te nğlıımı kayİM*lnı<‘sini. çarm ıhını
taşıyan oğluyla karşılaşm asını. Iıarııı altında
durm asını. Isa'nın bedenini kollarına
alm asını ve oğlunun gömülmesini temsil eder.
IS 3
 Hıristiyanlığın On İki
Havarisi
Ayrıçtı bkz. H av ariler Isa ııııı I lııistiv a ıı İncil ini vazetm ek i^iıı sen-
P a p a lık a rm a la r ı,
2
sayla I I liği m ü ritlerd ir. Isa ııııı yaşadığı o lay ları -ö z e llik lt di'
Scıı U .şaın Yem eği ni— h ikây e eden .sahnelerde ve avı ıca
Son A kşam Yem eği
Yinesi m I .im lim i
Ç a rm ıh a C e riliş 'le ıı sonra kendi h acların a resm ed ilirler.
Srherh m d T ıııı M üritlerin savını lo p u m d a lıc|i 12 kalm ışsa da. Y alınd a
eseri hıı freskte Iskarvol un verine M allias m "ekm esiy le ü y elikle d e r iş ik -
\ alında İs k a n ol ıııı
lik o lm u şla r. lîıııa d a la ııılıla n dört hav arin in farklı sem -
linin olarak teşhis
edilm esine vardım lıolik ö zellikleri v ard ır. M alla ve Y alın ım a Incil y a z a rla -
eden belirli ipuçları rıd ır (b k z . s. 1 S 6 - S 7 ) : geri kalan h av ariler B arllıo lo ıııeu s.
var. Sırlın a
K iiçü k Y a k ııp , Y u rtsev er S im a n , lo ın a s . Y alın d a (va da
asılm ış p ara kesesi
lam lard an biri, T lıa d d e ııs) vc l ilipııs i ur.
diğeri ise k a faşım la
hale olm am ası.

/S-/
A ziz P e tru s
Balıkçı \ziz P e tn ıs’ıııı sem bolü b a lık lır:
lıoroz ise oıııııı İsa'yı reddedişini ifade
eder. İlk |>isko|K)8 olıırıık IV tru s'ıı I»iri»irini
çapraz k ı^ fiı -iT iın r i kapıların ı a r a n - alın ı
\r ‘îinııii?; a n a lıia rla r tem sil eder. \ync*a
^arınılıa grrildiği linçin lers çevrilm iş
sem bolü) Iı* ılı* gösterilir.
A ziz A n d re as
\ziz A ndreas ıhı kardeşi IY ırtış gibi b ir
z am an lar balıkçıy d ı, bıı nedenle balıkçı
a ğ ışla tem sil ed ilir. Ne ki \ziz \miri-as
daha çok ç a rm ıh a grrildiği \ biçim indeki
haçla (snitirr ya da Aziz A ndreas haçı
d enir) sem bolize edilirdi.
A ziz B üyük Yakup
Ispanya dak i S aııliag o «İr ( âıınpostela
k ated rali ııiıı kııisal eıııanı*! "andığım la \ziz
Büyük Y akııp tın kalınlılarıııın bulunduğu
t<hlıa edildiğinden burası nııeıııli b ir har
m erkezi olmuş, ayrıca h ar ynleııhıgn
aın bleın lrri Ihiyiik Nakııp ıııı sim geleri
halitır gelm iştir. Bunlar arasım la ileniz
kabuğu ve lıarı asası ile şapkası yer alır.
Y ahud a İs k a ry o t
Nalım la İ s k a n n i. Isa ya ( •etlıseıııuııe
Bahçesi nde b ir öpü cü kle ilıaııel eiıııişlir. o
nedenle sıklıkla bıı ey Irıııi gerçekleştirirken
resm edilir So n Vkşaııı Neıııegi tasvirlerinde
de para kesesini sık ıra im arken
eaııla m lın lır. D iğer sim geleri 3 0 giiıııüş
p ara, sarı pelerin ve iptir.
/ S.»
 Hıristiyanlığın
Dört İncil Yazarı
A \ n c a bkz. Netti Ahit in ilk (Itırı hölüm tinii oluşturun İncillerin aziz
Hıristiyanlığın
On İki Havarisi. yazarları .Matta. Markos. L ıık a ve Y ıılıan na Dürt Incil
'.ı\ ı.ı HM Nazarı olarak b ilin ir. İkisi. Aziz M atta ve Aziz Y ıılıan ııa.
kıı/.ıı ve H aııı ıık .
sayfa I C>T Isa'nın m ü ritleri ya da kişisel takip çileriydi ve bit neden-
le sanat eserlerindi», hayal hırının Isa'nın ölüm ü öncesine
ve sonrasına ait dönem lerinden kesitler sunan sahneler
içerisinde resm edilirler. Ihı azizler dörtlü halde en sık
dörtlü biçim lerde ya da Hezekiel ve Vahiy kitap ların da
betim lenen kıyam et y a ra tık la rıy la sembolize edilir: vaııı
sıra Dürt In c il'i temsilen parşömen ve k i-
tap lar da gösterilebilir.

İn c il Y a z a rla rın ın
D ö rt Y a ra tığ ı
tr a n s a . Saiııt - Vıııuııd'du
İMilııııaıı (). yüzyıla ail
Karı»lı ııj rlyuzm usııtduki
İ mi illüstrasyonda. Dörı
Incil \ azarı ııı Icııısil
c d n ı k a rla l. kan allı öküz,
k an allı adanı ve kan atlı
uslan lıacııı kollarıyla
iıölüııüyor. I Icr h ir yaratık
kendisiyle ilintili Incil'i
lııtııyor; m erkezde ise T a n rı ııııı
kıı/ıisiı (Af&uut !)vi), yani lluzrefi
Isa duruyor.

/S/#
A ziz M a tta
B ir lııril yazarı olarak Aziz Mufla ya kan allı
aılaııı sem bolünün uygun görülm esinin
nedeni. İn cirin in İsa'n ın insanlığına vurgu
yapm asıdır. H avari olarak M alla para
kesesiyle (vergi tahsildarıyd ı) ya da hir
m ızrak veya kılıçla (sebil edildiği ara çla r)
tem sil edilir.
A ziz Lu ka
Aziz L ıık a yı (Aziz P avlııs'un m ürididir)
ve oıııııı İncil ini k an allı öküz tem sil eder.
O kiizüıı eski çağlard a ku rb an lık b ir hayvan
olm ası ve L ıık u ‘nın an latısın ın Isa’nın
ölüm ünün ku rb an edilm e yönü üzerinde
d ıırıııası nedeniyle bıı sem bolün seçildiği
düşünülür.
A ziz M a rk o s
Aziz M arkos’ıın sem bolü k an allı aslan d ır.
Bıı \aralığın oıııııı In cil'iyle eşleştirilm esi,
kan atların İsa'n ın tan rısal ihtişam ını
vurgulam ası, aslan ın da geleneksel olarak
hayvanların kralı olm asıyla açık lan ab ilir.
K an allı aslan ayııı zam and a M arkos'a uiı
kutsal kalın tıların nakledildiği V enedik iıı
de am blem id ir.
A ziz Y uh an na
Aziz Nulıaım a'yı k a n a l temsil eder. Oıııııı
manev i açıdan güçlü İncil i ile Isı ııııı Göğe
Yükselişi arasında sembolik bir bağlantı
kurulmuş olabilir. Mtirit ^ ulıaııııu ise suçlan
kazınm ış halde Son Akşam Y eıııeğfnd e
İsa'ya yaslanırken ya da ça n n ılıın yanında
dıınırketı resmedilir. \ ılaıılı hir kupayla da
seıııİM)lize edilir.
W IU I ’ \ IS
 H ıristiy a n Azizleri
t » n e n b kz. H ıristiyan inanışında azizler kutsiyetleri dolayısıyla ken-
M a ı iı ı r \ a zo su .
fay ftı 113 dilerine cennette yer edinm iş kişilerdir. Isa’nın çağdaşı
Kıızıı ve saııeak. \ afi izci »a lıy a: Azize M aria Magdulena ve havariler; In -
sayfa İ T
cil yazarları: h ayatların ı H ıristiy an lık Kilisesi ne adamış
kişiler (örneğin papalar, piskoposlar, rahip ler ve rahibe-
ler); a n ıca inancı uğruna ölenler ya da I lıristivaıtlık içiıı
siradışı edim lerde bulunm uş insanlar da aziz kabul edilir.
Azizler, dalıa çok ibadetle ilgili amaçlarla, tek tek va da toplu
lıalde -cennet tasvirlerinde
veya Sacırı ( oıtrcrsazionc
(“ Kutsal Söyleşi ) tablola-
rında Bakire ve Çocuk un
çevresinde—resmedilir.

G ü n a h k â rlık ta n a z iz e liğ e
15. yüzyılın sonlum u la
Arugonese O kıılıı lanıfıııılm ı
a lla r |iaıııısıı için yapılm ış
lııı laiıloıla \zi/r Maria
M ugdaleıııı. lasvirleriıııli' eıı
çok ku llanılan sim gesi yağ
kavannzıınıı lıa ra ıla im arken
resm edilir. Kski b ir g ü n ah kar
olarak M aria Magdulena
sıklıkla ıızıııı lıııkleleriyle ve
üzerindeki şa ta fa tlı ellıiselerle
lasv ir edilir.

/ SS
V a ftizc i Yahya A zize M aria M agdalena
Y afıizei \ olıyo «jöl I sızarı ıs ve M anila'nın
sakilli l»ir çileriyd i. İmi kız kardeşi \zize Maı ia
nedenli* de genel olarak Magdalena (McedeNi
saçı sakalı I»iri>iriıı«- M eryem). Isa'nın
k u n şın ış lıaldı* ve eğer aşağına kutsal yağ
hası kesilm eınişse deve süren (ıııeshetınek) ve
saclarıyla kum layan,
derisinden elbisesiyle,
lövbe elm iş hir
örneğin Isa'yı vaftiz
günahkâr olarak
ederken resm edilir.
bilinir. ( anlı renkte
O lağan sim geleri. elinde
(bazen kırınızı)
lııllıığ ıı sazdan lıir
elbisesi, dalgalı s ır la n
Ik m; ve kuzudur (Isa \ı ve irinde kokulu yağ
leııısil eder olan, kaym aklaşiııdaıı
kapaklı kavanozuyla
seıııltolize edilir.

A z iz N ik o la o s
Öldürülm üş ii<; eoeıığıı lıavata döndiinliiğü
söylenen Aziz Nikolaos <;ueııklunıı
başazi/idir. 4. yüzyılda Türkiye'deki M\nı da
[Aııtalya nuı Kale ilçesi] yaşam ış bu piskopos
aynen deııizeilrriıı de kıınarırisiydı. Ihı
nedenle simgelerinden biri de capudtr. Ihı
simgenin hacındaki iic altın sıınsı top ise
çeyizsiz kızlara verdiği parayı temsil eder.
A ziz G eorgios
H ıristiyanlık iııaııeı irin selıil olan Ihııııalı
asker \ziz O eoıgios ıııı b irk aç simgesi
varılır. R ıııılar arasında, prensesi ejderhanın
(bu da onun simgesi ve b ir şeytan
sem bolüdür) elinden kurtarırken givdiği zırh
ile zaferi leııısil eden. Iıeyaz üzerine kırm ızı
hac ( ’Vziz Oeorgios h açı) yer alır.

/Y 9
 Hıristiyan Azizleri
B ak ire ş e h itle r B irço k azizin sad ık ta k ip çile ri v a rd ır ve tek b ir azizi b e -
Almanya <la
16. yüzyıldan kalm a
tim leyen saııal eserle rin in b irço ğ u , o azizle özel b ir m a -
hu boyalı alışap nevi b a ğ ku rd u ğ u n u hissed en k işile r ya da yetk ili k u ru m -
allarda, şehitlik
lar ta ra fın d a n sip ariş ed ilm iştir. B uının n e d en leri, azizin
la n giymiş iki azize
betim lenm iş! ir. o n la rın a d ın a T a iır ı’vla b ağlan tı k u rm ası (b elk i aziz b e -
[’jd eılıa soldaki lirli b ir h a sta lık la iliş k ile n d iıilin iştir); k iliselerin i tem eli
azizeııin Aııtakyalı
a tılırk e n o azize a d a m ış o lm a la rı; söz konusu a zizin b ir
Azize M argaret
olduğunu gösteriyor. ra h ip v eya ra h ib e ta rik a tiııiıı ku ru cu su o lm ası; ya da a z i-
Ona eşlik edeıı diğer zin -ö rn e ğ in o ü lk ey e, şeh re, lıa lk a , m esleğ e, u ğ ra şa va da
azizeııin elinde
d u ru m a—uygun b ir b a şa z iz k a b u l ed ilm esi o la b ilir.
t ııltıığıı kule ise
oım ıı Azize Barbara
olduğunu anlatıyor.

t ()() \ \ r u » a
A ziz E u s ta th iu s ve A ziz H u b e rt
Aziz E u sta l İtiııs da Aziz I lııb e rt de
(B elçik a naı Liege keııli azizi) sanal
eserlerinde, kocam an Boynuzlan arasında
taşıdığı m uhteşem lıa ç ya da çarm ıh la
Isa'yı tem sil eden erkek geyikle ifade
edilir. H er iki aziz de ava çıktığın d a hu
geyikle karşılaştığı için H ıristiyanlığı
Benim sem iştir.
A zize B arb a ra
Azize B a rb a ra ııııı sim gesi, pagan Bahasının
onu h apsettiği, genellikle üç pencereli
resm edilen (K u tsa l U çlü yii sim geler) bit
kuledir. B ah ası yıld ırım düşm esi sonucu
öldüğü için Azize B a rb a ra m adencilerin,
top çu ların ve patlam a tehlikesi taşıyan
diğer riskli işlerin başazizesidir.
A zize C e c ilia
Azize C ecilia R önesans san atın d a genellikle
uzundan kısaya sıralan m ış borulardan
ve tu şlardan oluşan ta ş ın a b ilir h ir org
tu tarken betim len ird i. M üzisyenlerin
b aşazizesi olan bu gönülsüz gelinin orglar
eşliğinde T a n rı va sessizce sa d a k a t şarkısı
söylediğine inan ılırdı.
A ziz A m brosius, A ziz İo an n e s K hrysostom os
ve C la irv au x ’lu A ziz B ernard
Arı kovanı, hepsi de sözlerinden hal
d a m lam asıyla bilin en Aziz A m brosius
(M ilano p isko p o su ). Aziz loanııes
K lırvsoston ıos (K o n staııtiııo p o lis
b aşp isko p o su ) ve C la irv a u x 'lu Aziz
B ern ard ııı (m a n a stır b a şra h ib i) ortak
sim gesidir.
W)U ü \ 191
 Hıristiyan Şehitleri
Ayrıca hkz. İnançlarını iıık â r etm ekten se n ğ n ıııa ölen azizler şd ıit k a-
Çarkıfelek, sayfa 4d
Sekiz parm aklı
luıl edilir. FTepsi d*' feci şekilde can çekişerek öldüğünden
(eker. Hayfa I la ve lürçoğıı hakkın da pek lıir:Şjpy lıilium ediğinden, ölm ele-
rine neden olan aleller dalla som aları onların sim gesi o l-
muş ve belki de lııı nedenle birçoğu silahlarla sem bolize
edilm iştir. "T ü m \zizler deki va da “ ra m ı Şelu T 'u d eki
(I .at incede ( ir ih is Dui) cennet tem sillerinde din şehitleri.
öliim e karşı kazan d ık la-
rı zaleri ifade eden ta ç -
larla ve ellerinde tu ttu k -
ları palm iye dallarıyla
ayırt edilirler.

Ö zg ün K a te rin a te k e ri
( i ı ı i j o (lıı S ı r ı m O k u l u ııuıı
Dört I ziziıı l'fih/ıçcsi
( 1 2 b 0 ) irin \ ıi|)l ığı hu
Ill i is l r a sy n n ı la İ s k e n d e r i y e li
A z iz e k a t e r i n a u m ölümii ııı i
anlıılıuı k o r k u n ç lıir s a l ı m 1
^ o r ü l i i y o r . A zizi1 K a l r r i ı m .
d alla s o n r a şahsını
s rı u l ı u l iz ı 1 r ı l r r r k I nç a kl ı
Irk ri'r valırılnıış olarak
resm ed ilm iş.

I<)2
A z iz e U rs u la ve A ziz S e b a s tia n
I İm i Azize l rsııla lıeııı de Aziz
SeİK isiian'ın sim geleri nrasıııdn
h ir ya da h irkııç tan e ok
vardır. Ç iiııkii l rsııla (b ak ire
yan d aşlarıyla b irlik le) Ilım la r
larafıııd au lek b ir okla
şehit edilm iştir: Sebastian
da sopalarla ölüm üne
dövüldükten soııra
Boıııalı o kçu lar
tarafın d an hedef A z iz e A gattıa
tah tası olarak Kendini Isa yıı ad am ış b ak ire b ir azize
ku llan ılm ıştır. olaıı A gatlıa. Sicilyu da Boıııalı konsül
(Jııin liııia tıııs’ıııı icklifiııi reddetm esinin
cezası olarak şd ıit ed ilm iştir. Sim geleri
arasınd a, işkencesinde ku llan ılalı kerpeten
ve kesild iklerini gösterm ek üzere b ir tabak
içerisinde betim lenen m em eleri vardır.

P a lm iy e dalı
Vıılik Boıııa da palm iye dalı -b e lk i güneşi
sim gelediği iç in - esasen askeri zaferi tem sil
eder. Z alim lere karşı kazan dıkları zaferi
gösteren İ mi sem bol, son rasınd a Boıııalı
ilk Ilırisiiy a ııln r tarafın d an , öliiım i
alt etm eyi ya da yeniden
doğumu sim gelem ek
İs k e n d e riy e li A z iz e K a te rin a üzere kıdluııılıııusıv la.
İskenderiyeli Bak ire Azize K alerim ı. I lıristiyaıı diıı
evlenm eyi reddettiği Boıııa İm paratoru şehitlerinin hiı*
M axeııtiııs‘ıın em riyle öldürülür. Sim geleri sim gesi haline
te k er (K aterin a te k eri), orııı parçalam aya gelm iştir.
kalm adan b ir ınelek tarafın d an kırılan
çivili ya da b ıçak lı teker ve sonrasında
kafasın ı uçuracak olan kılıçtır.

I ()3
 Hıristiyan
•i
Melekleri
A y rıca bkz. M elekler l'.ski Alıit dolayısıyla Yahudi kökenli olıııalarına
Melekler, sayfa 27
A d a le t {J ii m I i t in ) .
rağm en H ıristiyan sanatın d a sıklıkla betim len irler. Dokıız
sayfa 205 m elek korosunun ya da tarikatin in T a u n um tahtı çevre-
sinde küm elendiğine inanılır. B unlar öç aşam ad an oluşur:
İlkim le (d anışm anlar) scraflar, kerııvlar ve hü kü m d arlık-
lar: İkincisinde (yöneticiler) m ülkler, erd em ler ve güçler;
iiçüncüsünde (lıahereiler) prenslikler (va da beylikler),
haşınelekler ve m elekler vardır. S a n a t eserlerinde bıı
göksel ev sahihi, tanrısal uyum un sem bolü olarak
miizik icra ederken, bııııa karşılık başm elek ler
ve m elekler de D ü n y a d a T a n ır ııın halıer-
eileri. adalet ve korum a ay g ıtlan olarak
betim lenir. Başıneleklerdeıı genelde
sadece iiçü sanat eserlerine konu
olur: G abriel/C ebrail (genel-
likle M iijde sahnelerin de). Mi -
kael/M ikail ve Hafacl/İsrafil.

K ırm ız ı s e ra f
T a h ta çıkm ış Oğul -y u «lu Isa—
l;ııın figüriiııüıı etrafın ı sııraıı
bedensiz m eleklerin hepsinin
sad ece iki kanuılı olsa ıhı. kırıııı/ı
renkleri onların se ra f olılıığıııııı
gösteriyor. İtalya. <•lıiıı ıhıkı
br>. yüzyılıhııı kalm a bıı çarpıcı
im ge. <ilıia ıım 'Triptik (üç
p arçalı resini) ('s ta d ı larafım hııı
resm edilm iştir.

S e ra fla r, k e ru v la r v e ç o c u k m e le k le r
T an rı» ili l>ilf>i‘li£i sem bolize edcıı
sera fla r (serafim ) ve keruvlar
(k eru vin ı) T u ıın ıım etrafın ı saran , allı
k an atla çevrili yüzler o la ra k b etim lenir.
S e r a f k m ııızı. keruv ise m avidir,
yani ikisi sırasıyla gündüz ve geceyle
ilintilidir. Kökeni Klasik dönem e
ıızaııan çocuk m eleklerin (p a l t o ya da
arn orrtto) tasvirlerinde Kros/Aıııor ya
da CupİdoM an esinlenilm iştir.
R a fa e l
Sif;ı ve korum ayla ilişk ilendirilen
başiuelek Italael genellikle I ol »i I in
Uydurm a (<ı/)ocnjJı<ıl) K ita b ın d a
yer alan sahnelerd e -ö rn e ğ in genç
T o b ia s a eşlik eden yolcu o la ra k -
resm edilir. P ara kesesi ve su teslisi
ta şıy ab ilir; lıacı asası, balık ya da
içinde şifalı m erhem olan küçük b ir
kııtıı tu ta b ilir.
A ziz M ik a e l
Aziz M ikael -ö rn e ğ in Adeııı ve I lavva vı
( leııııet Bahçesi nden k o v a ra k - T a n r ın ın
yasasım dayatan ve adaletin tem in atı olan
savaşçı başın elek tir. Sa ııa t eserlerindi*
elinde kılıcıyla zırh ku şanm ış halde tasvir
edilir. M ahşer günü tasvirlerinde ise
yeniden doğacakların tart ildiği b ir terazi
tu tar.
M e le k le r
Işığın, iyiliğin ve güzelliğin rıılıaııi varlıkları
olaıı m elekler olağanüstü sakin likte
yüzlerle ve yaııı sıra b ir ışık halkası ya
da haleyle taçlan m ış şekilde betim lenir.
Tüylü k an alları o n ların göksel doğasım
ve T a n rı turufıııdun h aberci olarak
görevlendin linçlerini sem bolize eder.
W ıtlTA 195
 Hıristiyanlığın Kutsal
A y r ı n ı bkz.
Sembolleri
Ç ile Jile tle ri.
suyfa 181
E n sik k arşım ız a ç ık a n H ıristiy a n lık sem b o llerin d en bu-
z d a n ayn ı za m a n d a en esk ilerid ir. Ö rneğin o z a rif ılış
b a tla rıy la balığın kökeni en azın d an H ıristiy an ların k a t-
ledild ikleri ve bu gizli sem bolü R o m alıla rın y eraltı m e-
z a rların a k a z ıd ık la rı M S 1. yüzyıla k a d a r d ay an ır. H ı-
ristiyan lığı tem sil etm ek için c h i - r h o 'n u ıı k u llan ılm ası en
azın d an 3 1 2 yılın a u z a n ır (y a k la şık b ir yüzyıl son ra oıııııı
yerini h a ç a la c a k tır ). H aç H ıristiy an lığ ın b a ş lıc a sem bolü
o larak kalsa da. d iğerleri de (k ıız ıı ve sa n ca k ya da ku tsal
k a lp g ib i) Isa 'n ın in san lık a şk ın a ken d in i k u rb a n e tm e si-
ni avın d erin lik te a n ım sa tır.

La tin haçı Eski in a n ç ifa d e le ri

I laç Isa'n ın çarm ıh a I İm; ve balık
gerilip ölm esini aklıı (H ıristiyan lık ve
g etirir ve hııgiiıı Istı sembolleri)
I İıı isti\anlığın 4. yıı <ln 5 . yüzyıla
başlıca .sembolüdür. lurilılenen İm
Sayısız biçim leri luş kubarlnıııyu
vardır, am a sanat kazınm ış. Antik
eserlerinde en sık M ısır iıı 1lertııon d ıis
kııllum lauı. ayın (E rm a n t ya da
zam and a Batılı Arım ın! olarak da
kilise p lan ların a b ilin ir) adlı eski b ir
da esin ka\ ııuğı şehrindeki i İllisii\aıı
ulan üstteki Latin m ezarlığının
h açıdır. kulundun arasınd a
h ıdııııın ıışlu r.

/% W ı: ı ı ■\
 C h i-rh o
İsim lerinden b irinin
(ch i-rh o) gösterdiği
gibi, bıı sem bol
krisınon. kristogram
ve İsa ıııonogram ı
o larak. ^ tm aııca
yazı karakterleri
c/ıi (X ) ve r/fonun B alık
(P ), yani Isa'nın Ralığııı Isa'yı ve H ıristiyanlığı sem bolize
Yıınancadnki etm esinin bir nedeni. Son Akşam
ism inin ilk iki \ em eği ni ve E rkan stiyrı (K oınünyon)
b arfıııin bir ayinini an ıştırm asıd ır. Hir başka nedeni
araya gelm esinden oluşur. E rken dönem de. Y un anca balık sözcüğünün (icht/ıy"s)
H ıristiyanlık sem bolü (ta b a m ın ) olarak lesou s C h ru tos . T heou Yios, S o ter ( “Hazreti
«la I. C o n stan tin us’uıı Rom a ordusunun İsa. T a u n u m Oğlu. Kurtarıcı**) sözünün
k alkan ların ı süslerdi. akrostişi olm asıdır.

K u zu v e s a n c a k
S a n a tta kuzu, insanoğlunu ku rtarm ak
içiıı kendini feda eden Isa'yı sim geler ve
dolayısıyla geleneksel o larak Yalm dilerin
H am ursuz b ayram ınd a ku rb an edilen
puskalyn kuzusuyla eşleştirilir. T an rı nın
Kuzusu (Apnu.s D ei) olarak da sıklıkla
zaferin ve yeniden doğuınım sancağını
taşır.
K u ts al kalp
D ikenli taçla sarılm ış, bazen de çivilerle
delinm iş (b u n lar Çile de kullanılan aletler
a rasınd a yer alır) şekilde, bir de üstünde
tüten b ir alevle betim lenen k alp . Isa'nın
insanoğluna duyduğu büyük sevgiyi ve
insanları gü nahlarınd an arınd ırm ak adııuı
kendini feci şekilde ku rban etm esini
sem bolize eder.

\ V K l I* \ /9 7
 Hıristiyanlığın Kutsallık
Sembolleri
Aynca bkz. G enel olarak altın rin g im le ya da ısıl ışıl parlayan b ir ç e ın -
I'a ç, sııyfa 2 1
W a ııd jin a r ıılıla r ı.
I>«t. disk ya ila lıalka lıiçinıiııde resm edilen lıalı* ya da ayla,
sayfa 2 3 0 kutsal kisilrriıı lıaşıııı çevreleyerek ya da b a şların ın tepesin-
de uyuşarak. 5 . yüzyıldan lııı yatta H ıristiyan sanatın ın eti
göz alırı kutsallık ya da azizlik sem bolü olm uştur, b u lu tla-
n ıl an ısın d an ışıyan güneş ışınlarınd an ve G reko -R o m eıı
I lelios/Sol ve Apollon/Apollo gibi güneş tanrılarının benzer
şekilde b etim len m iş tayların-
dan esinlenilm iş olaıı İmlenin
en basit biçim i yalın, siissüz
b ir çem b erd ir. Y üzyıllar için -
de iiçgen, haç ve kare biçim li
türevleri gibi. incelikli b ir şe-
kilde farklı sem bolik an lam -
lar taşıyan çeşitli hale biçim -
leri de o rtay a çık m ıştır.

G ö ks e l h a le le r
Ilı. yüzyıl İmiyim snııntyısı 1’ıııılu
Niiıırizio ıııııı lia k ir r r e A zizinin
T a ç C iy m rsi b aşlıklı tnlılnsııııdtı
farklı b içim de h aleler görülebilir.
Sıılılıı. Iıae I»iyililillde stilize
edilm iş hale I !n/reli İ s ıl ın işarel
ediyor: onun karşısın d aki üçgen
lıalı-vse Ihılın T a ıırı m viieeltiynr.
Aşağıdaki azizler yuvarlak
kalelerle v arsılla n m ış.

/9S W r, t e v
Y uvarlak h a le
Isa v c T a ıır T tıııı Kıızıısu. yuvarlak haleyle
(çem b er cenneti tem sil eder) ayırt edilen
ilk kın -a l varlıklard ı. \ ıınık haşııı etrafım
saran k a li b ir disk ya da azıcık tepesinde
süzülen hir h alka b içim in deki hale, zaınaıı
içinde m eleklerin ve ıızi/lerin de sim gesi
haline geldi.
H aç b iç im li h a le
I hır I lıristtyaıılığı sem bolize eder. Bıum ııln
b irlik le, lıaçta çarıın lıa gerilen Isa dır.
D olayısıyla H ıristiyan san atın d a, içim le
lıa r şeklinin bulunduğu çem b er hale, genel
ola ra k yalnızca İsa tarafın d an taşınır. G erçi
ara sıra Baha T a n rı nın tasvirlerinde dr
göze ça rp ar.
Ü çg en h a le
i ç sivri tın ıyla iiçg n i hale. T a n rı nın
Kutsal l çliisü 'ııü . B ab a T u n r iy ı. Oğııl
T a n rı yı ve Kutsal Bıılı ıı tem sil eder.
Bazen bebek Isa'n ın (Oğul T a n rı) basım
taçlan d ırırk en betim len ir. Bııııım dışım la
\alııızra Bab a T a ıırı iıegeıı haleyle güriiliir.
K a re h a le
Kitre D ünya yı sim geler. Öyleyse hir
kişi kan* (ya da d ikdörtgen ) lıalc
kuşandığında, hıı o kişinin, san at eseri
yan ılılm a uşum usuıdayken hâlâ h a y an a.
D üııyud u olduğunu gösterir. Kıı çok papa
portrelerind e ra -lla n ıla ıı kare halede örtük
b ir azizlik itilası \ardır.
 Hıristiyanlığın Kutsallık ve
Lanet Sembolleri
Ayrıca bkz. I lıristivm ılığm h ir ta ra fta ku tsallık ve ku rtu lu ş, diğer ta -
Ksılp (artma töreni.
sayfa âö ra fta da şev Iıııı ve lan etlen m e k av ram ları (Isa ve ilahi m e-
Aziz ıMikael, lekler ile Ş ey ta n ve ceh ennem iblisleri tasv irlerin de o ld u -
sayfa î {>f>
ğu iizerc) arasın d a keskin h ir karşıtlık vard ır. Altın renkli
ışık h alk aları ve h aleler, z a rif tüylü k a n a lla r iyilik g ü çle -
ri o la ra k göze ç a rp a r. Ilım a karşılık keçi boyn uzları ve
ay a k la rı, yılan k u y ru k la rı ve yarasa k a n a lla rı kötü lü ğü n
canavar tem sillerin i k a ra k le -
rize eder. Hu k arşıtlık Isa ’nın
B aştan Ç ık a rılm a sı sahnelerin i
ve hir kişin in k a rşıla şa ca ğ ı Son
Dürt Şevr i, yani ölüm , m ah şer
gü ııii, eeııııet ve ceh ennem i
koıııı a la ıı tasv irlerd e can lı bir
şekild e resm ed ilir.

M a h ş e r günü
I a n r l ile k u ts a llık a r a s ın d a k i a v n ıtı
S u n g u r lu lı l .slal m Is p a n y a . \ a li
d r H ih e s 'tr k i l.‘î. v iiz v ıla a il a lla r
p a n o s u re s m i U tı/ış e r (li'm i'ı in le
a ı;ık l ı i r ş e k ild e ifa d e e d ilm iş .
Z ir a ce lıe ıın e n ı fig ü r le r i ta r a fın d a
d ııra ıı s o ld a k i la n e tli r u h , A z iz
M ik a i'l ta r a fın d a n te r a z in in d iğ e r
k e le s in d e k i e e ıın e llik ru h a k a rş ı
ta r tı lı y o r .

200
Iş ık h a lk a s ı ve İb lis
m an d o rla İblis ya da Seylan
Işık Imlkasi yıı <ln kötülüğün tecellisidir.
a u n ıtla (bulutsu bir Hir kılık değiştirme
viirııt İm lisi). /V’.ç/Vyj ii.stadı olsa da melez
/Hsri.s ( I mlilıectİr vücudu (örneğin
kt*çi İMİNnazları
‘"balık kesesi*) olnnık
vı* ay aklarına,
<la bilinir. Badem
diişiııüş meleklerin
şeklim Irki baleye
kanallarına.
ix* nuııi(lor//ı denir.
|M*ııçclere ya da
Hu laıınHil kudret
çatal Iintaklara ve
H'iııİHTİleri ( iöğe
pulltı bir kııynığa
Nııksel iş ve (•örüııiim sahip olabilir) onun
Değiştirme lasvirleriııde korkunç doğasını
İs ı nın, Göğe Kabul açığa çıkarır.
tasv irleriııde de Meryem Kjderlm. yılan ya
Aııa ııın vücudunu da b a s i l i s k l ( * de
sarar. H * n ı b o l i / e edilir.

İf r itle r ve k ü ç ü k
ş e y ta n la r
İfritler ve
küçük şeytan lar
İblis in çalışkan
h izm etkarları
olan cebeııneııı
y a ratık larıd ır vı*
efendilerinin küçük
b irer sureli şe kim de
B as ilis k tem sil edilirler.
k o rk u n ç derecede büyük basilisk O rtaçağ T asvirlerind e
san alım la İblis i sim geler, ayrıca çrşiıli genellikle kara
günahları işaret erler, (ie ııc ld r horoz kafası derili, boyıııızlıı.
ve a y a k ları, yarasa k an alları ve ejderim peııçe elli ve
mi da yılan gövdesinden olıışaıı hasiliskiıı a y a k lıd ırlar ve ucu
kuyruğunun ucunda ikinci b ir kafası ok şeklinde b ir
vardır. Şeytan b akışlı gözlerinin öldürürü kıı\ rnklaı ı vardır.
olduğu söylenir.

w •\ 201
 H ıris tiy a n lığ ın Yedi
Ö lü m cü l G ünahı
Aynctı bkz. İlk kr/ (>. yüzyılda Papa Riiyük Gregoriııs tarafından sıra -
Ayı pençfNİ,
sayla 87 lanan Vrdi Ö lüm cül (ya da B aşlıca) (u m alı iıı. hıı g ü n ah -
ları işlem ekten zevk alanları sonsuza dek laııcdeıım ekle.
cehennem de Ihlis iıı küçük şeytani varlıklan ıım elinden
çekecekleri sonsuz işkencelerle cezalandırılm aya m ahkûm
eden ihlaller olduğuna inanılırdı. Bu gü n ah lar Şehvet (L a -
tincede L t u u r ia ya da L i b id o ), O burluk ( d u l a ) . \çgözliilük
(A rtın tin ). T em bellik
(A cvdiu ya da P iş r i-
lin ). Ö fke (İn i). K ıs-
kançlık (I n r id ia ) ve
K ibirM ir (S a p ı• rb ia ).
A çg ö zlü lü k
{A varitia) Bu yedi günah a yn ea
Açgözlülüğün O rtaçağ ve Rönesans
b aşlıca sim gesi, sanatınd a alegorik fi-
m etelik ler ya da
gürler olarak (genel-
h ir para kesesi) İr
sem bolize e ıliln ı likle kad ın, bazen di*
parad ır: yanı sıra boynuzlu) sık sık bc-
lıaztnc sandığı (ya lim leıııııişlir.
da (iıııııı a n a lıla rı)
da gözbağının İffe t Ş e h v e t'i y e n iy o r
anıştırdığı gözleri lt>. yüzyıla ail İ mi

kö r eden para illüstrasyonda İffet

lıırsım gösterir. •Şehvet in karsısına
Açgözlülük a ) n ca dikilirken resmediliyor.
başkaların ın Şelıvel. iıMİınde edebe
y iy rrrğ in r göz aykırı derecede açık,
diken ak b a b a ya da kırınızı b ir elb ise)le azgın
yırtıeı bir kuşla da bir keçinin sırtına çıkm ış.
leııısil edilir. Aıııa İffet keçiyi dize
getiriyor.

202 w v
Şehvet
[Lu xu ria ya d a Libid o)
Şehvet oıııı ku şatan lıııkıı
alevleriyle ya da nııa
eşlik eden lıir hayvanla
d / ı leşleşt iriIirdi. / ira
keçi (boğa ya da ayı.
yahaııdoııııızıı ya ila
doııııız. Iıoroz ya da
gü vercin, yabani ya da
evril tavşan da o lab ilir)
gibi h ayvan lar özellik İr
dizginleıırm ez hayvani
tu tku lar ı\la lıilinirdi.
T e m b e llik
(A ce d /a ya d a P ig ritia )
l eıııhellik salyangoz gihi
ağır hareket edeıı ya da
u ıi'k iıı ya da lırzgiıı olduğu
vursuyıluıı h ir canlıyla
h irlikte (eşek, duııııız ve
öküz I»ıı kategoriye girer)
tem sil edilir. İskam bil
ya da dam a gihi vakti
boşa geçirten o yu nlar da
T em b elliğ i sem bolize eder.
ö fk e (/ra)
Ö fke figürü hiddetle
kılıeıııı savururken,
h azrıı de aynı anda üç
ok alm ay a çalışırken
can lan d ırılır. Ö fke sanat
eserlerinde yırtıcı, saldırgan
hayvanlarla gösterilir: ayı.
aslan ve k ıın h ım hım ı
huşıııdu gelir.
K ıs k a n ç lık (In v id ia )
K ıskan çlık bir elinde
zehirli b ir yılan tutm uş,
b ir yııııdaıı da diğer elinde
lııltuğıı yu m u rtalıkları
ya da kalbi viyeıı, ) ılaıısi
bukleleriyle sıska b ir
kadııı o la ra k b etim lenir.
K ıskan çlığa, iskeleti çıkm ış,
h ırlayan b ir il ya da bir
akrep de eşlik edebilir.
O b u rlu k (G u/a)
^ ah aııi ve evcil dom uzlar
h er şeyi silip süpürm e
huyları nedeni) İr
<)l>ıırhık la ilişkileııd irilir.
D olayısıyla ( )bıırlıık
(genellikle doınuz bedeni
içinde b etim len ir) hıı
h ayvanların sırtına hinm iş
olarak ya da sözde açgözlü
h ir kurt veya ayıyla h irlikte
resm edilir.
K ib ir (S u p e rb ia )
O rtaçağ tem sillerinde Kibir
sıklıkla iiluıdan düşen bir
atlı olarak gösterilir: Kibir
düşmeden ö n er gelir. Daha
geç dönem e ait alegorik
figürler, hepsi de kendine
düşkünlüğü) le bilinen lavııs
kuşu, aslan vc kartalın
esliğinde, ellerinde b ir ayna
ya da borazan tutarken
gösterilir.
20 3
 Yedi H ıristiyan E rd e m i
O rta ç a ğ d önem im le, iyiliğin kö tü lü k k arşısın d ak i zaferini
g ö sterm ek a m a cıy la . I lıristiy a n lık e n le m le rin i k işilcştireıı
katin ı figürler b irço k a h la k sızlığ ı a y a k la rı altım la ç iğ n e r-
ken veya b u n la rı bozgu na u ğ ratırk en c a n la n tlırılırtlı. S a -
nal eserlerim le Yedi K rd eın V o ld u k ça sık ra stla n ır, bazen
de Yetli Ö lü m cü l C ü ııa lr la k a rşıtlık y a ra ta ca k şek ild e
resm ed ilirler. b u n ların dörtlü b a şlıca erd em ler olarak sı-
n ıfla n d ırılır: T e ıtık iıı ( P r ııd e n t ia ) , A dalet (J u s t i l i a ), D a -
y an ık lılık (F o r t it u d o ) ve Ilım lılık ( T e m p e m n t it ı) . P lato n
D erlet'te, tüm bıı erd em leri iıleal b ir yu rttaşın sahip o l-
m ası gereken n itelik ler olarak tan ım lam ıştır. D iğer üçü ise
—In aııç (F i d e s ), l 'm it ( S p e s ) ve Y ard ım severlik ( C a r î t a s )—
Aziz P av lııs ta ra fın d a n belirlen m iş
D a y a n ık lılık
(Fortitudo)
teolojik erd em lerd ir.
D ayanıklılık
^ ('iırlliklr m iğfer
ku şanm ış, silahlı
l>ir kadın sav aştı
o larak ırsııırd ilir:
silahı ( iri* İİO-
Koıııeıı kah ram an
1 lerukles/l b ı k a l ı m
elindekine benzer P e rs p e k tifte k i T e m kin
lıir sopa olabilir, İmiyim san atçı A ııloııio del
kim i zaıııaıı onun Pulİaiııolo (yuk. 1 4 3 2 - 9 8 ) ve
aptalı postunu ila kardeşi P icro del Pollaiuolo
giyebilir. G enelde ( 1 4 4 3 - 9 6 ) p erspektif
lıir siilııııım kııllu ım ıak laki becerileri
y an ın d a gösterilir ki sayesinde fevkalad e gerçekçi
b ıı, İncil deki güçlü b ir alegorik T em k in figiirii
adanı S a m s u n u (sold a) y aratm ışlar. T em k in
a n ıştırır. sag elinde lıir av ııa. sol elinde
ise b ir yılan tutuyor.

204
Te m kin (P ru d e n tia )
T em k in , elim le yılan y u <lıı y ılan lar lıılaruk
avııava lıakuıı üç lıaşlı h ir kailin olarak
(belleği, bilgeliği vı* öngörüyü tem sil eder)
gösterilir. D iğer sim geleri tınısında kitap,
pergel, elek ve geyik vardır.
Ilım lılık (T e m p e ra n tia )
Ilım lılığı teııiHİl edeıı b ir dolu sim genin
artısında kınım la b ir kılıç, di/.giıı. fener ve
kııııı saııti vardır. \ e ki bu erdem en çok.
Iıir testiden h ir testiye su b oşaltan ve hu
yollu şarab ın etkisini azalttığı im a edilen
hir kad ınla tem sil edilir.
A d a le t (J u s titia )
Adalelin alegorik kadın lig im i, gözleri
bağlım m ış şekilde ve genellikle hir
elinde kılıç, diğer elinde terazi tutarken
betim len ir. D iğer sim geleri arasınd a asltııı.
dünya küresi, sa tra n ç seti ve pergel ya da
Itoıııulılunı özgü hir dem et çııhıık (fnâces)
vardır.
&
İn a n ç , Ü m it v e Y a rd ım s e v e rlik
{Fid ea, S pes e t C a rita s )
lıuıııı;. I mil ve Y ardım severlik h ir tınıdaki
linç. ça|ıa ve k a lp lı-srın la »li/e ed ilir. I laela
birlikle kadeh İnanç anlam ıııu gelir.
Ç apan ın yanı sıra gem i, karga ve çiçek ler
de I ıııiı i tem sil eder. Yardım severlik
(ya da sevgi) kalp, alev, m eyve, b eb ek ler
yıı da pelikanla tem sil edilir.
- m r \ 205
Jİ

Aynen l>kz.
A v r u p a 'n ı n a r ın a lı
k a l k a n la r ı , uyfu -kİ
Ş ö v n ly r ı n a lı n ı ı ı / l a r ı .
«tayfa .‘k'i
2<H> \ \ R ( l t
Ingiliz H anedan A rm alarınd a
l)o£ım ı Sıra sı ve Cinsiyet
S e m b o lle ri
Vrmaların kalı kurallarla düzenlendiği İngiliz (ve Avrupa)
arın arılık sisteminin kö krııi, dost. m üttefik ve düşman as-
kerlerin savaş alanında tek tek şövalyeleri tanım aları için
hanedan arm alarının şart olduğu erken O ıtaçağ dönemi-
ne dayanır. A nnacılık dilinde dm rge adı verilen hanedan
sembolleri lııı nedenle erkeklerin kalkanlarına - y a da ka-
dınların /özenmelerine— yer-
leştirilirdi. A rm alar ka lıt-
sal hale geliııee de. onları
hirhiriııdeıı ayırm ak için,
arm a taşıyıcısının kim liği-
nin ve aile içerisindeki ko-
num ıınun tes|iit edilmesini
sağlayarak, brisure denilen
çeşitli kim lik ya da statü
sembolleri (üçü burada gös-
terilm iştir) ku llanılır oldu.
A rm a listesi
Y orkslıire L o rılla rıııa aiı
nişan, kalkan ve sorguçların
listelendiği a n a sayfanın sal
taralın d aki kalkan ın (epesinde
eıı lıtiviik uğlıı göstereli işaret
görülüyor. Bu işaretler 1 4 8 3 yılı
d o k u la rın d a kıd em li kraliy et
Arınaeısı \\ illinin Itallard
tarafıııdıııı kaydedilm iştir.
H ilal
Vrm acılıktu hilal (u\ ııı " I m»\ıııı/ lan " yııkıırı
h akaıı lıilal h içim i) ailenin ikinci oğlunun
işaretidir. Ihı kim lik işarrli diğer an ııacılık
ibaretleri «ıil»i genel olarak kalkan ın
ortasın a, iisi çizginin altın a yerleştirilir.
Lozenge
\ n n an lik ku ralların a göre, sad ece evli olan
soylu kad ın ların arm aları, k o calan ııın k in in
yanında olacak şekilde h ir kalkand a
sergilenebilir. h vlen ın em iş ya da hoşaıım iş
kad ın lar hııııım yerine lozfn g v denilen,
elın as şeklindeki sem b oller üzerim le
b ah aların ın a rm aların ı taşırlar: dullarda
i>e bunların üzerine aile arm aları koıııır.
Y ıld ız
I çiiııcii ogııl. kalkan ın ın ie|>esiııiıı o rtasın a
yerleştirilm iş b ir yıldızla ( m al/et ya da
m olet) tem sil ed ilir. Ihı yıldız. şövalyenin
m allım ız yıld ızlarınd an ya da aynı şekilde
beş uçlu betim leneli a ıııa ondan farklı
o larak ortası delik olan dişli disklerden
türem iştir.
m
La b e l
ir
Ia i Ih ‘1 denilen hanedan sem bolü (üç
"sark ıl lı yatay çu b u k ) en büyük oglıı
işaret ed er. I ç sa rk ıllı lah t 7 -u y g u n şekilde
fa rk lıla ştırıla ra k - Ingiliz kraliyet ailesine
m ensup b ir çocu ğu, h a lta kız çocuğunu
işaret ederken, heş sark ıllı ta b e t kralın
torununu gösterir.
\\ 207
 İngiliz H a n e d a n A rm ası
L e v h a la r ı
A y r ın ı hkz. Ing iliz hanedan arm acılığ ın d aki lasarırıı sisiemiııde
T a ç , sayfa ‘J l
IVk l>m ıııı/lıı al. ( bluzon) lıir ka lkan ın zem ini iiz d lıir renge (k ırın ız ı.
-,t\fa 229 m u \i. siyah, veşil ve m o r) bnvumnamışsu m elal (altın sa-
risi ya da giiınii.ş) renginde o lıır. Z cıııiu ayrın ı çizgileriyle
bölüm lere ay rılm ıştır. I zerinde Im lıın a ıı her türden geo-
m etrik şekle ordiiHtıy. sembol va da am blem lere chıırgc
d enir. A rına levhalarında (rsctılrltcon) m iğfer kalkan ın
üstünde durarak arm a ta -
şıyıcısının rütbesini işarel
eder; tepesindeki taç çe-
lenk ya da siislü taç, ö rtiiy ii
(laıııbrec/niıı) miğfere lıağlı
I
tııta r. En tepede b ir sorguç
b ulunur. İki taşıyıcı, k a lk a -
nı destekler ve aşağıda
* H ae-
H
» e llikle b ir özdeyiş görülür.

K ra liy e t a rm a la rı
K raliçe \ irim in ııııı 1 8 3 8
yılındaki taç giym e İarenindi*
İsidlanıl.ın süslem cli ko llıık la n
luı delay. aslan ve irk hnyıııızlıı
al destekleriyle kralivrl
urıııasını sergiliyor (In giltere'n in
d ü nte lıiıi. İskoçya, İrlanda
ve İngiltere). Arınalı kalkan ın
tepesindeki ineni üstünde sorguç
olarak taçlı b ir aslan duruyor.

20 S
M ız ra k m iğ fe ri
Namı (takan ın sağıııa) çevrilm iş, çelikleıı
lıir m ızrak m iğferini göslereıı arm a
levhaları, m iğferi giyenin lıir toprak beyi
\n da asilzade (ya da loııca üyesi) nldngııım
işaret eder. Mızrak m üsab akaların d a
korum a sağlayan lııı ıip m iğferlerin göz
yarıkları vardır um a siperlikleri yoktur.
T a ş ıy ıc ıla r
K alkanın iki yanında dıınııı b ir çift taşıyıcı,
sahihinin sovlıılıır sın ıfın ın yu da b ir
şövaly e* la rik a tiııiıı iivesi oldıığıım ı gösterir.
T a şıy ıcıla r genelde h ayvanlar, kuşlar,
sem bolik y a ra tık la r ya da insanlard ır.
Ingiltere K ralı \ III. I leııry ııiıı üstte
gösterilen taşıyıcıları Ingiltere ve G üller i
sim geleyen alın ı sa n sı b ir aslan ile
kırınızı b ir ejd erh a sem bolüdür.
S ip e rlik ti m iğ fe r
\rnıa levhasında kalkan ın üstiine. lukaııııı
sağına ya da karsı tarafa izleyene
doğru [tıffm nty) b a k a n , siperliği yukarı
kalkınış b ir çelik m iğfer (b u n lara siperlikti
m iğfer denir) konm uşsa, bu bir b aro n ya da
şövalyeyi sim geler.
Sorguç
llııııed a ıı arm alarım la sorguç, m iğferin eıı
lepesiııe koııaıı üçhoyııllıı b ir am blem dir.
K ad ın lar savaşçı o lm adıkları içiıı onların
arına lev h alarında bulu nm az. \ııeak kadın
h ü kü m d arlar istisn adır. Na k a n d a görülen
K raliçe II. K lizahetlı in tacın ın üstüm le
sorguç olarak "«lort ayak üzerinde yüzünü
dünmüş'* (sta la n t fp ta rd a n l) b ir aslaıı
(ü stte) varılır.
\\ ı 209
 Kıta Avrupası Hanedan
Sembolleri
A y n e n b kz. Avrupa «laki farklı ülkelerde gelişmiş olan hanedan a r-
Ileyaz zambak,
sayfa 1fW macılığı sistemleri birçok ortak özelliğe sahip olm anın
Aziz 1’rtruH, yanında fa rk lılık la r da sergiler; örneğin İtalya'da arınalı
sayfa I 8 5
kalkanların şekilleri genellikle savaşçı kalkanından çok at
kafasını andırır. Avrupa genelinde her arm ada görülmekle
birlikte, bazı hanedan sembolleri simgeledikleri ülke, kra l-
lık, aile veya kurum la özdeşleşmiştir; Jleur-de-lis (Fransa),
M alta haçı (M a lta ), papalık tacı ve b irbirini çapraz kesen
a n ah tarlar (P ap alık) bunun en çarpıcı örnekleridir, kelim e
oyunları da A vrııpa genelinde sıkça görülür; örneğin kas-
tilya ve Leoıı krallık la rın ın sembolleri krallık isimlerinin
görsel ifadeleri ( rrbus ) olan kale (casl/e) ve aslandır (tion).

H a n e d a n s e m b o lle ri
a sla n v e k ale
L eoıı ve K astilya
k ra lı \ . Alfonso
12. ya da 1 3 .
yüzvılılaıı kalın a b ir
Ispany ol elyazm ası
nlaıı “ k ra liy et
A yrıcalıkları
Dizini ııı lı-
resm edilm iştir.
K alk an ı ve a lın ın
örtüsü. Inıgiiıı
Ispan ya'n ın kraliyet
arm aların ı süsleyen
L e o n 'u n aslan ı ile
K astilya ııııı kalesin i
sergiler.
F le u r-d e -lis
Fİeur-de-lis (Fransızca "zam bak çiçeği”
(İrm ektir) stilize e d i l m i ş |»ir zam bak
temsilidir. Bu lıaııedaıı seıııİH>lü ya da
am blem i hir zam anlar Fransız kraliyet
ailesiyle özdeşleşmişti (Fran sa tahtında
hak iddia eden Ingiliz hükümdarların
arm alarında da görülürdü). \ıııa ayııı
zam anda İtalya nuı Floransa şehrini simgeler.
P a p a lık a rm a s ı
Üstte gösterilen papalık arm ası \ I. P au l'e
a ittir ( 1 9 6 3 ve 1 9 7 8 yılları arasında
papalık yap m ıştır). Aziz P etn ıs'u
sim geleyen çap razlam a konm uş altın ve
giiıııüş a n a h tarlard an , pupalıftın üçlü
tacından ve ortada zam b a k larla ve stilize
edilm iş tepeciklerle süslenm iş, sekli İtalyan
a tla n ılın k afasın ı an d ıran h ir kalkand an
oluşur.
M a lta haçı
M alta haçı dört kolunda sekiz sivri tıcıı
o lan h ir h açtır. B aşlan gıçta Kudüslü
S t. .Icaıı Şövalyeleri nin nişanıyken,
llo sp ita lier Şövalyeleri nin 1 5 2 9 'd a
adaya yerleşip ayııı adı alm asıyla birlikte
M alta V ia özdeşleşm iştir.
İspa n y a a rm a s ı
İspanya arm ası K aslilya (k a le ). Leoıı
(şah lan m ış aslan ) ve N avarre (zincirden
"k o rd o n " ya da b ord ür) k rallık ları ile
A ra g o ıfu ıı paletlerini (in ce dikey şeritler)
sem bolize eden dört kısım dan olııştır.
A yn ca (d a n a d a krallığım işaret eden hir
nur ve Bou rbon h aned an ın ın zam b akları
ver alır.
21 /
 Hanedan Nişanları ve
Rönesans Im presası
Ayrıca hkz. N işanlar birey, hane veya aileyi, tüzel kişi veya m a -
(m lpcncerc,
s« y fn 163 k a m ı tan ım lay ıp tem sil eden m üstakil sem bollerdir.
\ f r m l i l A c ııiis . O rta ç a ğ d a h izm etliler veya m ü tte fik le r tarafın d an be-
sııyfn 1 6 7
lirli b ir kişi, aile ya ila hanedana sadakatin görsel b ir
ifadesi o larak ta k ılırd ı. Rönesans sanatında sıkça k a r-
şılaşılan impresa (İtalya n c a “nişan” d e m e k tir) nişan
olarak sın ıflan d m lam asa da, kişiye ya da hanedana özel
b ir am blem d ir. Bir impresa. ikisi de özel b ir vasfı ya da
özelliği ifade etm ek için özenle seçilmiş b ir resim ya da
corpo (L atin ced e “ beden") ile ona eşlik eden b ir
özdeyiş va da an i m adan ( ‘‘m İ ı " ) oluşur.

E liz a b e th Tu dor
\ II. H c u ry ııiıı tnrıım ı oluıı
I. I'.lizabrth irı ııişuıılurıııdnn
biri d r l’ııdor ^iiliiydii. \nııudn
M ü cev lıcrfııin (yali. 1 5 8 5 - (H))
sırlanm adan önce N icholas
llillia rd tarafın d an boyan an iv
kısıttı kraliçenin bir portresini
içerir. Dış kısm ında ise b ir T u d o r
£İilii •'örülür.

212 V\ Rl P \
B ey a z e rk e k gey ik
Beyaz erkek geyik Ingiltere k ra lı
II. R irh a rd ııı ( 1 3 6 7 * 1 4 0 0 ) nişanıydı.
"B o yn u n a altın d an ta ç geçirilmiş** erkek
geyik tasvirinin Itnynııuıı saran altın
süslü taç soyluluğu çağrıştırır.
Taç giym iş s e m e n d e r
Çevresi alevlerle sarılı, taç giym iş sem ender
Fran sız k r a lı I. I*rançois’y a ait ( İ 4 ‘M -
1 5 4 7 ) b ir />///>reAVidır. Sem b o le eşlik
eden özdeyiş, soğukkanlı sem enderlerin
bedenlerivle söndürdüklerine inanılan
alevlere a tıf yap ar: "B eslerim [iyiyi] ve
yok ederim [kötüyü].*1
T u dor gülü
T ııd o rg iilü l48*V ten l(ı()3*e ka d a r Ingiltere
ve (in ile r e bükm eden T u d o r lıanedam nm
ııişaııı olm uştur. L a n ra s te r hanedanının
kırınızı gülü ile Y ork hanedanının beyaz
gülünün b ir karışım ı olaıı bıı nişan.
\ II. I lenry nin ta ç giym esiyle sona eren
(d il Sav aşları nın çözüm e ulaşm asını
sem bolize eder.
M e d ic i im p re s a s ı
Mediei ailesi 1 4 3 4 yılınd an 18. yüzyıla
k ad ar H oran sa ya h ü km etm iştir. S a n a t
h am ileri olarak sipariş ettikleri birçok
tabloya, iç içe geçen elm as taşlı üç yüzük
gibi (kiıni zam an yanında H ıtiııred e
"Daima** an lam ın a gelen S rtn p rr y azar)
Medici im prem \ım eslik eder.
\\ ut r \ 21
 B a t ı n ı n B ıır ç G ez eg e n le ri
Astroloji inancında, hurçları yöneten gezegenlerin çok
öneınli h ir yeri vard ır. Sanattaki tasvirlerine bakarken,
A y rıc a bkz.
İlc r n ıc s / M e r k ü r , ister Roma tan rıları olarak kimileştirilmiş ister gliDerle
sayfa 167
sembolize edilmiş olsun, astronomi ve astroloji gezegenle-
Ih ı ş a k . f irfo*
sayfa 221 rin in b irbirlerinden farklı olduğu u n u tulm am alıd ır: zira
M erkü r, Venüs. Mars. Jüpiter, S a tiim , Uranüs, Neptün ve
Plüton her iki sistemde de olmasına karşın, astroloji G ü -
neş ve Ay ı dahil edip Dünya yı dışarıda b ıra k ır. Uranüs
1781. Neptün 1846 ve Plüton 1630 yılın a kadar keşfe-
dilıııediği için eski sanatsal
temsillerde görülm ezler.

M e rk ü r'ü n a ra b a s ı
Ispan ya'd ak i S alaıııatıca
U ııiv ersitesfn in Eski
kü tü p han eci ııdeki hu fresk
M erkür'ü elinde yılanlı asası
(plifiyle tem sil ed ilm iş),
arab asıy la gökyüzünü
kat ederken resm ediyor.
M erkür arab an ın tekerlerinde
de can lan d ırılan İkizler ve
Başak ı yöneten gezegendir
(İkizler M erkür'ün üstünde de
görülüyor).

214 wıur\
 OC
G ü neş
Astrolojik b ir “g ezegen"
olarak G rek o -K o ııırıı
I lelios/Sol ya da Apollotı/
A pollo'yla kişilestirilm iş
olaıı G üneş. h urçlard an
asluııı yönetip on a ateşli
parlak lığı) la. sıcaklığıyla
ıııifuz ed erek y aratırı,
en erjik , b en cil ve k rııd iıır
güvenli lıir k a ra k te r yaratır.
G üneşi sim geleyen g lif b ir
ç em b er içinde n oktad ır.
V enüs
Lıı parlak gezegendir:
ışıyan güzelliği nedeniy le
R om alıların aşk tan rıçası
\ cııü s ile uzd cşleştirihııiştir
(d ifin d e el aynası veya
kolyesiy le tem sil ed ilir
V enüs Boğa ve
T era z i'y i yö n elir
ve bu b u rçlara,
girginlik
ve rahatına
düşkünlük gibi
kad ınsı özellikler
Ay
birçok evresi olan ay
( Jreko -R o m en ta n rıça la r
Artem is/Diaııa. Selene.
L ııııa ve I lekate gibi bakin*,
an a ve ko cakarı tan rıçalarla
ve yum sıra üçlü
I a ıı rıça la rla öz< lesleşt i ri Ii r.
G lifi hilald ir. Rıı "g ezegen"
Yengeç burcu nu yöneterek
ona hassaslık ve anlayışlılık
bahşeder.
rkekligiıı Im ulujik sem bolleridir.
M ars k o ç burcunu (geleneksel
rekııbetçilik ve kararlılık gibi
5
M e rk ü r
Güneşin çevresini eıı hızlı
şekilde kaled en gezegen
olaıı M erkür Rom alıların
h aberci tanrısıyla (Y uııaıı
I Icrınes) özdeşleş!irilııüştir
ve glifi oıııııı kan allı
b aşlığını, başın ı ve yılanlı
a sasını tem sil eder. M erkür
İkizler ve Başak ı yöneterek
o n la ra zekâ, çoky önliilük ve
konuşkanlık verir.
M a rs
Mars, isiııı babası
Roıııa savaş tanrısı
olaıı bu kan kırm ızısı
gezegene uygun bir şekilde,
glifiııdc kalkan ve m ızrakla
betim lenir: bunlar ayrıca
olarak Akrep burcunu da)
yön etir ve ona girişkenlik,
erkeksi özellikler verir.
\v ıu !1 \ 2 1 5
 Batı'nııı Burç Gezegenleri
\stro loji ile astronom inin birbirinden uyrılnınadığı bir
dönem vardı; o zam an lar tüm yıldız gözlem cileri geze-
Aynen bkz.
I'oseidon/N'eplün. genlerin D iiııya etrafında döndüğüne inandıklarından.,
Hiıvfö 105
Güneş ve A y’ı da bıı yedi gezegen arasına alm ışlardı.
But lamyus sistemine d ayalı şematik haritalard a Güneş,
\ \ . M erkü r. Venüs, M ars, Jüpiter ve Satürn'ü sembolize
eden gliflerin D iiııy a 'm ıı ekseni etrafında döner şekilde
gösterilmesi bıı D iiııya m erkezli düzenlem eyi yansıtır.
Bu ^gezegenler ad ların ı ald ık la rı tanrı ve tanrıçalarla
da resm edilirler: onları bazen arab alarıyla gökyüzünü
katederken. bazen de kendi burç simgeleri yu da güneş
)
simgeleri vatım da görürüz.

S a tü rn
Oğlak hurcunun
(geleneklere gön*
K ova h ıım ıııtııı da)
yön eliri gezegeni
R om alıların larıııı
ianrı.ıi S a tü rn 'd ü r
( Antik Nim an daki B a tla m y u s 'u n g ö ky ü zü
karşılığı h a rita s ı
k ro n n s'tıır). A ııdreas t >llarius*ıın
( dirinde orağı) la H arm onim M arm rosnıira
irnısil edilir. ( I(>(ı0) ih IIı çahşm asıııd uki
Sut u m V ait hıı Bad aıııyu s gökyüzü
ö/ellikler arasında haritasın d a, "yedi gök kü resi"
azim . Iııtu n ılıık . Dünya nın etrafın ı Mirmiş şekilde
ilili>atlılık ve gösteriliyor. C iiııeş Dünya nın çevresinde
çalışkan lık vardır. ışırken. \\. M erkür. \ eııiis. Mars. Jü p iter
ve S a liirıı hepsi lıeııı ara b a la rın ı sürerken
lıeııı de gliflerivle gösterilivor.

21 (t l
 U ra n ü s
V ram ış gezegeni
1781 yılında W illiaııı
I ler-hel tarafın d an
keşfedilm esinin
ard ın d an kovu
hurcunun yöneticisi
olm uş, kâşifi
gliİm deki “I I" lıarfi\ I
J ü p ite r (soyadının huş h arfi)
Rnııiıı tan rıların ın liderinin ismini alan an ılm ıştır, kov a
Jü p iter gezegeni. “Büyük L iitu fk â r" bu rcu n a atfed ilen
tarafındım yönelilen Ya> h u m m a tu haf, deneysel ve
(geleneklere güre Balık h u m m a da) y aratıcı davran ışların ardında
y ay ılm an , coşkıııı ve özgürlükçü eğilim ler l ranüs iin oldııgıı düşünülür.
verir. Jü p ite r glifiııde ^ uıuııını "/.
harfiyle (Z etıs Jü p iter'in Antik Yunan daki
karşılığıdır) veya tanrının kartalıyla
tem sil edilir.

P lü to n
P lü ton'un varlığı 1 9 3 0 yılına katlar
kesinlik kazan m am ıştı: gezegeni keşfeden
P errival LoueH ’iıı ism inin -a y ııı zam anda
Antik llııııııı yeraltı tanrısının ism inin ilk
iki harfi o la n - huş h arfleri glifiııde temsil
edilir. Y akıtı zam ana kad ar “n ic e gezegen
denilip küçüm senen d önüştürücü, gizem li
Plüton Akrep hurcunu yönetir.
N e p tü n
Bugün Balık hurcu nu n yönetici
gezegeni olan Neptün 1 8 4 0 yılına kad ar
keşfedilm em işi i. (»lifinde \ınik Rom a dcııiz
tan rısın ın (A ntik Yuııuıı’d aki karşılığı
Poscidon d ıır) üç dişli tııızrağıylu tem sil
edilen N eptün'ün Balık burcu na verdiği
hiliııçdişi itkiler, sezgisellik ve uyurgezerlik
gihi n itelik ler suyla ilintilidir.

W Ki ı v 217
 Batı Astrolojisinde B u rçlar
.U nca bkz. Batı burçlar kuşağının kökii Mezopotam ya’ya dayansa da.
Çin zodyak ı.
sayfa 41 bugiiıı aşina olduğum uz astrolojik sistemi A n tik ^ im an lı-
Dalı zodyakı, lar geliştirm iştir. Güneş yılım andıran zodyak yılı çevrim i,
sayfa 4 I
ballar ekinoksu zam anında başlar. Zodyakm 12 ta k ım -
yıldızının ya da burcunun birincisi olan Koç’u (/l/y'e.s*)
aşağı yu ka rı b ir aylık a ralıklarla Boğa ( T a u r u s ) , İkizler
(G e m in i), Yengeç (G a n c e r ) , Aslan ( L e o ) . Başak ( l i r g o ) ,
Terazi (,L i b r a ), Akrep (S c o r p io ) , Yay (S a g iU a r iu s ), Oğlak
( C a p r i c o n ı) , Kova (A f/u a n u s ) ve Balık (P isçe;s*) izler. Sa-
natta her b ir burç, temsili tasvirleriyle ve glifleriylc sem-
bolize edilir: örneğin Koç Aries’i işaret eder.

Zo d y ak ç e m b e ri
Soldaki 13. yüzyıla ait
illüstrasyonda Batı zodyakının
on iki Imn ıı geleneksel olarak
zam anın ebedi döngüsünü
tem sil eden b ir ç em b er ya da
tekerle düzenlenir. O rijinali
b ir Provençal elyaznıasm da.
K m ıcngol de Beziers iıı
! a’ I ir e r i (lire d 'A m o ıır
(Aşkın Dua K itab ı) adlı
eserinde görülür.

2 İS \ \ Kl t u
 v ^ 2 )
K oç, A ries
Koç zodyak döngüsünü 21 M an
dolaylarında h aşlatır. K o ç'ıııı yönetici
gezegeni M ars, elem enti ateştir: üııeii
dörtlüde ve eril ku tup ta olm asından dolayı
güçlü, en erjik ve p ozitif h ir etkisi vardır.
Koç ıııı glifi stilize edilm iş lıir çift koç
boynuzudur.
İk iz le r, G e m in i
İkizler b u rcu 2 1 M ayıs'ta yükselişe
geçer: glifi b irb irin e kenetlen m iş iki
kişidir. İkizler bu rcu nu yöneten gezegen
M erk ü r'd ü r ve elem en ti h avad ır; değişken
dörtlüd e ve eril ku tu p tad ır. Bu özellikler
b ir a ray a geld iğim le, m era k lı, yerinde
d u ram ayan , eli lıer işe y atk ın , faal bir
insan o rta y a ç ık a r.
B oğa, T aurus
21 Nisan dolaylarında K o ç'u n yerine geçen
B o ğ a y ı sem bolize eden g lille h ir boğa başı
ile bo yn u zlan göriiliir. Boğa'yı yöneten
gezegen \ eııüs. elem enti top raktır: sabit
dörtlüde ve dişi ku tu p tad ır. Bunların
toplanı etkisi durağan, gerçekçi ve
istikrarlı in san lar varatır.
Yengeç, C an cer
Y engeç'iıı glifiııiıı ne a n lam a geldiği belli
değildir, am a yengeç k ısk açları, ayın
safh aları ya da iki nıeıııe gibi fikirler
uyand ırır. Y önetici "gezegendi Ay. elem enti
sudur: oııcfı dörtlüde ve dişi ku tup la yer
alır. Analığı ve em zirm eyi işaret eder.
Y engeç'in dönem i 2 2 H aziran da b aşlar.
\ \ im r \ 210
 Batı Astrolojisinde Burçlar
Ayrıca bkz. Asiroloji inancına göre hurçlar ile D ünya’d aki yaşam
A s la n 'ın fiz ik s e l
e tk ile r i. arasındaki ilişki özii itib arıyla ıııakrokoznıik ve ıııikro -
sayfa 41
ko zıııiklir: “ Yukarıda nasılsa aşağıda da öyle.” İle r burç
A z iz M ik a e l.
suyfa 195 bünyesinde b ir dolu etki barındırır: yönetici gezegen (bkz.
.v. 2 1 -t-l 7), element (bkz. s. 22-1-25 ), nitelik, kip. dörtlü
bölümleme (öııcii, sabit ve değişken) ve kutupsallık (eril
va da ilişi) etkileri. Ve lıer burç
iııı karmaşık etkiler yoluyla aşa-
ğıdaki Dünya yla bağlam ı kurar.
Dalla açık ifade edersek, lıer bir
burcun o burcun “etkisi altında
doğanların temel kişiliklerine ve
ayrıca kısmen bedenlerine etki
ettiğine inanılır.

Y ö n e tic i g e z e g e n V enüs
15. yiizyıla uil D e S/ılııırrn
(K ü relere D air) mili h ir elyazınusııuı
resm edilm iş olaıı V enüs'ü n iki
yııııım ln. hıı gezegen larafım lım
yönetilen T era z i ve Boğa h urçları yer
alıyor. \ eniis “kem li” h u rçlarına.
laki|H;ileriıııleıı ve resm in ali
kısm ım la h irhiriııe kur yapan
çiftlerd rn aıılaşılarağı gilıi.
güzellik -v e a ş k - sevgisi verir.

220
A s lan , L eo
Aslım burcu 2 3 T ein im iz dolay hırımla
salıııe alır. Y ö n eliri gezegeni (»iineş.
elem enti a teştir: sab it dörtlüde ve eril
ku tu p tad ır. Neşeli b ir yapısı ve ateşli hir
yaııı olıııı can lı, en erjik, buyurgan hir
kişilik yaratır.
T e ra zi, L ib ra
2 3 Ey lü l de kendini gösteren T era z i,
glifim leıı de an laşılacağ ı ii/.ere. denge ve
tartı hurcudur. T erazin in yönetici gezegeni
\ eııiis. elem enti h avad ır; öncü dörtlüde ve
eril ku tup ta yer alır. H eyecanını kontrol
ed ebilen, iddialı ve dışa dönük h ir yaradılış
meydunu getirir.
B aş a k , Virgo
Ikişak h urcunun glifi kadın cinsellik
org anlarım ya da "M eryem 'in ‘M' siııi
tem sil eder. 2 3 Ağustos ta n itibaren
haşlay an Başak h ıırcıı M erkür gezegeni
tarafın d an yönetilir ve elem enti top raktır:
değişken dörtlüde ve dişi kutuptadır.
Zeki ve gerçekçi h ir k a ra k te r yaratır.
A k re p , S co rp io
\krehin kuy ruğundaki zehir glifiııde de
görülür ve hu sayede Başak sem bolünden
ayırt edilir. Vkrep 2 3 İlkim de etki etmeyi
haşlar. Y önetici gezegeni Plüton (yıı da
M ars), elem enti sudur: sab it dörtlüde
ve dişi ku tup tadır, \krcp hurcu insanı
tem kinli ve şefkatli olur.
 Batı Astrolojisinde Burçlar
Ajncnbkz. Geleneksel olarak 12 burcun tasvirleri ya «la güderi. ast-
İk i ııllııı İm lik , , , r ı ı ı •
„uvf4l ıi i rologlar ve gokhılım cıler taratınd aıı yaratılm ış, h ır çeın-
Keçi, sayfa 145 ber içinde burç ta k n n y ıld ı/la n u ı gösteren yıldız h a rita la -
rında ifade bulur. H e r biri yaklaşık 2 8 günlük (kabaca
b ir ay) b ir dönemle ilişkilem lirild ig i için, hepsi b ir arada
tanı b ir yılı oluşturan burçlar, tak vim odaklı sanat eserle-
rinde. her b iri -g e n e llik le belirli b ir mevsimle ç a kışa ra k-
yılm karşılık gelen zam an ını temsil edecek şekilde (dua
kitap ların da oldııgıı g ib i) betim lenir. T ıb b i ve ezoterik
şemalarda da burç sembollerine rastlanır.

B alık b u rc u ayı
1 5 . yiizyıl
o rtaların dım kıılıııa
hir ılııa kiıah ın d aki
hu illüstrasyonda,
hirhiriııe hilâlim m iş
iki h alik. Balık
h ıım ım ı tem sil
eder. Hıı Im reıııı
hâkim ıddııgu uy
İÜ Şu b at
dolaylarında h aşlar
(K uzey A vrupa'da
kış v a k ti). Bıı
nedenle resim deki
adımı uyuklarım
ısıtm aya çalışıyor.

222 \v R t r \
Yay, S a g itta riu s
Yay lııırn ı Dünya ya etkisini 2 2 k ın ın ı
do lay lan tulu gösterir. Y önetici gezegeni
Su t iirn d iir ve elem enti üleştir; demişken
dörtlüde ve eril kutuplu yer alır. İnsanda
yuyılnıacı. can lı, demişken ve enerjik etkiler
uyuııdınr. Sugiıturiııs iıısaıı başlı ııi olarak
tasavvu r ed ilir. Burcun glifi de oktur.
A / y
AA/
K ova, A q u a riu s
Kova hurcu, glifiııi oluşturan dalgalı
çizgilerden de an laşılacağ ı üzere, su
taşıyıcısıdır. 2 0 O cak la etki etm eye haslar.
Kova hurcunun yönetici gezegeni U ranüs
ya da S a tü rn 'd ü r, elem enti ise h avad ır;
sahil dörtlüde ve eril ku tup lad ır. Analitik
düşünen kararlı, b ir k a ra k te r oluşturur.
O ğ la k , C a p ric o m
Oğlak hurcu bazen halik k m rıığ ııy la
resm edilir. ( »lifi hu detayın yaııı sıra lıir çili
oğlak boynuzunu da içerir. O ğlak hurcunu
yönelen gezegen S a tü rn 'd ü r ve elem enti
to p raktır: öııeıi dörtlüde ve dişi kutupta
yer a lır. Dönemi 2 2 Aralık ta haslar. Oğlak
hurcu iıısuııı ılım lı am a hırslı lıir doğaya
sahiptir.
B alık , Pisces
Balık burcu nu sem bolize eden g lif birbirin e
bağlı iki halik tem silidir. Balık hurcu
dönem i 10 Şu b at ta haşlar. Y önetici
gezegeni N eptün ya da Jü p iter, elem enti
sudur: değişken dörtlüde ve dişi k ıılııp la
yer alır. İnsana idealist n itelik ler aşılar.
 Dört Element ve Salgı
Kökeni Antik Yıııu m 'a dayanan Dört Elem ent (ateş. sıı.
hava ve to prak) teorisi O rtaçağ ve Rönesans tıblıi illüst-
rasyonlarım la ve simya ile astroloji şem alarında sembo-

D ö rt b u rç e le m e n ti
lize edilir: zira lıir zam an lar I mi dön elem entin evrendeki
liıı 15. yüzyıl her şeyin tözü olduğu düşünülürdü. İle r h ir elementin ya
l'ruıısız da ilkenin iki nitelikten oluştuğu (sıcak, ku ru , soğuk ve
ı-lya/ıııasııxla
ıslak) ve iiç hurçla (üçgen ya da üçlü) ilişkili oldıığıı söy-
hi'linıleıUMi
lııırç lekcrİıılıı lenir. Ayrıca her b ir burç insan bedeninin h ir parçasıyla
ılırrkczirH İcki daire ili.şkileudirilirken, elem entlerin de Dört Salgı aracılığıyla
dört eşit pıırçayıı
iıısaıı sağlığımı etki ettiği düşünülürdü.
Ih i I î h i i i i u ş . I li r lıir
çeyrek p a rça dön
elem entten bîrin i
tem sil eder: ateş.
Iıava, su ve top rak.

A te ş

\
A
\teş sıcak ve kıırıı olm asıyla suyla karşıtlık
o luşturu r, liıı eril elem entin b u rç iiçliisii
k o ç. s Ih ii ve YavM ır. Vteş siıııyaylu ilgili
siste m im le ucu yukarı İm kan üçgenle
sem bolize edilir. Sem end erle yu da sanat
eserlerinde görüldüğü üzere C rek o -llo ın eıı
tanrı I Icplıuistos/Vıılcam ıs ile gösterilir.

224
Su
Dişi elem ent sııyım h ıırç üçlüsü Yrııgeç.
\krep ve Bıılık lir: ııilelikleri ise soğukluk
ve ıslak lıktır. Meşin karşılı o larak , sim yada
u m aşağı hııkaıı iiçgeııle gö sterilir. Ayrıea
o iiiiii temel ruhları olan su perileriyle de
sem bolize ed ilir. G rck u -R oıu en deniz tanrısı
Poseidoıı/Neptüıı ile siıyıı tem sil edebilir.
To prak
Ih ıu n u n k arşıtı top rak. ııeıı aşağı hakan,
yatay h ir çizgiyle bolünm üş üçgenle
ya da mıııu tem el ruhları olan cinlerle
gösterilirken, sanal eserlerinde G reko-
Koıııeıı a n a tan rıça Demeter/Geres le
tem sil edilir. Burç üçlüsü Boğa. Başak ve
O ğlak tır. Soğuk ve kıırıı b ir dişi elem en ttir.
I lava toprağın karşıtı olarak sıcak. ıslak \e
eril h ir elem en ttir: hurç üçlüsü ise İkizler.
T erazi ve Kova dır. S im y a cıla r havayı ııeıı
y ukarı hakan ve içinden yatay h ir çizgi
geçen üçgenle ya da temel ruhları olan hava
perileriyle gösterir. G rek o -R o m en tan rıça
Heru/hıno san al eserlerinde havanın
sem bolü olabilir.
D ö rt Salgı
Aslan, kuzu, m aym un ve dom uzla
sim gelenen Dürt Salgı ııııı h ir zam an lar
iıisaıı vücudunda dolaştığına inanılırdı.
\teş salgısı (sarı sa fra ) a sab i tipler
yaratırdı. Sıı salgısı (h a lg a ııı) ağırkaıılı
kişilikler m eydana getirird i. H ava salgısı
(k a n ) iyim serliği desteklerd i. T o p rak salgısı
(k ara sa fra) ise m elankoliye ııedeıı olurdu.
225

Aynen bkz.
Perg el , sayfu 23
Yıld ır ım dü şen kııle.
sayTu 4 3
A n d ro jen
ilk sim yacılar ebedi
yaşımı iksirini
ve a y n c a aııa
m etalleri altına
dönüştürm enin
yolunu arark en ,
teorik enlışınnlnrım
ve kim yasal
deneş leriııi
kaydetm ek ieiıı
çok ayrıntılı hir
seıııholik sistem
kııllann ıışlardır.
I ı k e k l i k v e dişilimi
b irleştiren Aııdrnjeıı
(Krdi.şi) ya da
lıerıııafrod it figürü
ideal bütünlüğü
tem sil eder.
226 \\ k i r \
E z o t e r i k ve Gizli S e m b o l l e r
Avrupa ııııı semi m illerle tlolıı ezoterik gelenekler ve birço-
ğu günümüzde de varlığını sürdüren gizli topluluklar açı-
sından zengin b ir tarilıi vardır. Ibı nedenledir ki. örneğin
21. yüzyıla ait b ir peııtagranı simgesini cadı sembolü ola-
rak görüp kendinizi b ir Ortaçağ büyücüsü gibi hissede-
bilir. T aro t kartlarım ı] tasarımında sürekli yeni anlam lar
keşfedebilirsiniz. Bıı ezoterik sistemler ve gizli topluluklar
arasında simya. C iil-b aç tarikat i ve farmasonluk öne çıkar.
Bunların lıepsi b ir zam anlar lıer şeyin üstünde olan Koma
Katolik Kilisesi tarafından m ahkum edilmiştir; onlar da
zulüm den kaçınmak am acıyla sembolik dillerini zamanla
-e n azından kısmen—
kapalı bir iletişim biçi-
X II
mine dönüştürmüştür.
d ^ G E I-l A N C T E
T a ro tta b ir B üyük S ır
k a rtı
* Asılm ış Adaııı**
taro tta oldukça
sem bolik b ir Büyük
S ır (M ajö r A m m a )
karlıd ır, am a önem i
ille dr negatifliğinden
k ay nak lan m az. Bıı
kart örneği 2 0 . yüzyılın
başın da \rllııır Kdwıırd
W aile iıı P aıııela Golm aıı
Sin illı ile b irlikle
tasarladığı B id er \X nite
tarot destesine dayanan
ju l bir Alınan kart setinden
a lın m ıştır.
 ■ ■ m n

G ü l-h a ç
T a rik u te atlını (R o sirrııeian isın ) vercıı
^lil-lnn,' sem bolü (m erkezin de “iil olaıı h aç)
aslında lıeııı m istik b ir gizli topluluğun
(R osae Crtıcis L atin ced e “I İnç G ü lü "
d em ektir) lıeııı de oııııtı iiıılii kıırııeıısıı
C lırİstian R oseııkreıız'u n (A lm anca
“G üllü İ la ç " d em ektir) ism inin gürsel
ifad esidir (rehini).
M a so n sem b o lü
F arm aso n ların gizli topluluğunun tarihi
1 7 1 7 yılına dayanır, an cak üyeleri
S ü ley m an 'ın T ap ın ağı ııı inşa ed enlerle ve
o n ların gizli işaretlerin i geliştiren O rtaçağ
duvarcı lo n calarıyla buğlanıılı olduklarını
iddia ed erler. Fu m ıusoıılarııı en bilinen
sem bolü T a u n (C o d ) ve geom etrinin ilk
h arfi “C “ ile pergel ve gönyeyi b ir aray a
getirir.

T a ro t’un A sılm ış
A dam ı
kelıu ııel ve
■ııedilasyon için
ku llanılan T a n ıt
k a r tla n 2 2 Rüyiik
S ır (M ajö r A rcan a)
ve H karılık dörl
tukııııduıı m eydana
P entagram gelen 5 6 k iiçiik
l’rntngruııl evrensel ve kozm ik erkeği ya S ır (M iııor A rcana)
da kadını sim geleyen b eş ııçlıı b ir yıldızdır: k artların d an oluşur.
beş. insanoğlunun sayısıd ır (çünkü Resim de görülen kart 12 num aralı Büyük
insanların beş dııyıısıı ve huşunu yum sııu S ır kartıd ır vr bilgelik için kendini feda
d on kolıı bucağı v arılır). Rıı u çlar ayrıca eden “Asılm ış A d a m 'ı tem sil eder.
beş elem en ti (geleneksel ılorl elem ente
ilaveten eter ya da rıılı). dolayısıyla
bütünlüğü tem sil eder.

\V Hl P\ 2 2
 F an tastik Y a r a t ık la r
Ayrıca bkz. A v n ıp a lıla n ıı hayalim i*' kurguladığı fantastik v a rlık la r
I jı lc rl ıı ı. sayfa 1 5 9
Anka kıiMiı. sayfa 159 kıla n ın kutsal efsanelerinde ve ka vram la rım la kü ltürel
Tek İ m » ) ıııı/Iıı al. geleneklere kök salacak ka tla r güçlü b ir yankı yapm ıştır.
Hayta 159
G ökyüzü, deniz ve yeryüzünün bu efsanevi y a ra tık la rın ın
yoğu, kahram an lık hikâyelerini örneğin \ t li k a vazoları ve
Ihım a m ozaiklerine resmeden Antik
\ tınan ve Ihıına dan devralınm ıştır,
bazı y a ra tık la r ayıklam ası imkânsız
doğa o layların ı simgeler; b azıları da
a raların d aki fa rk lılık la r sonradan
H ıristiyan alegori sanatında pekişti-
rilerek olan doğaüstünün iyi ve kötü
güçlerini temsil eder. O rta ç a ğ d a
hayvanları ve fantastik y a ra tık la -
rı konu alan resimli yazm alardan
(bestiam nı vocnlmluın) esinlenilmiş
benzer türde yaratık tasvirlerine ha-
nedan arm alarınd a sıkça rastlanır.

H a n ım e fe n d i ve te k bo yn u zlu a t
tü lle ş H ardoııyıı'ıın ıııııı Iııı eseri Itarıın
Içiıı Dıııı k ild in ııııı (F ıa ııs a ıIıı 1 3 1 0
ılıılııylan ıu la yay ım lanm ıştır) resim li
sayfasın d a, bem beyaz b ir tek boynuzlu ut
soylu lıir lıum m ereııdiııiıı yanında ııvstıl
b ir şekilde d inlenirken betim len m iş. Bu
vahşi fan tastik yaratığı an cak b ir b akiren in
-ak in le-ıireb ileceğ i söylenirdi.

228 u m Pt
 Tek b o yn u zlu a t
Balı da tek hoyıııızlıı
al betim lem eleri
çeşitlidir (örneğin
h ir antilop ya da al
bedeninde olahilir).
ancak arın d ırın
boynuzun alından
çıktığı konusunda
herkes hem fikirdir.
Pegasus I lir is tiv a n
G rek o -R o ıııeıı m itolojisinde kınındı geleneğinde
lıcvaz at Pegasiıs*ıın. deniz tanrısı saflığın hu uk
Poseidoıı/Nepniıı ile (İorgon M ed ıısaııın setııİMilü avıcak hir
yavrusu oldııgıı söylenir. Porseus gilıi hakire tarafından
kalıraın aıılu rııı atı olan, yü ksekten uçan dizginlenebilir ve hu
Pegasus m aneviyatı ve soyluluğu (a v n e a nedenle Isa'yı işaret
R önesans alegorisin d e iiııü) tem sil eder. edebilir.

A n k a kuşu
B a trm ıı altın a n k a kuşu 5 0 0 yılda h ir
-ö lm e k ü z e re- gönüllü olarak güneşin
ateşli ışınların a kend ini a ç a r ve yan d ıktan
sonra kendi küllerinden yeniden doğarm ış
R om alılara göre, ölıııiiş im paratorun
yüceltilm esini sem bolize ederken.
H ıristiyaıılar a ıık a kuşunu Isa'nın
yeniden doğuşuyla ilişkileııd irir.

Batı da ejd erh a H ıristiyanlık inancında

"y ıla n " İ b lis le eş tutulduğundan,
kötülüğün vücuda gelm iş hali olarak
görülür. \teş soluduğu söylenen ejd erha
yarasa k a n a tla rın a, yırtıcı kuş pençelerine,
sürüngenin pullu derisine ve yılan
kavruğuna (düğüm lenm işse hıı venilgi
an lam ın a gelir) salıip o lahilir.

jd r V iA
 Dört Mevsim
Ayrıca bkz. Avrupa’nın, m evsim leri kadnı ■ p irle riy le tem sil etm e ge-
M ısır ve buğday,
sayfa 1 I leneğinin kökeni, m evsim leri l lo ıa (“ M evsim ” ) adını v er-
(orınıcofiia. dikleri üç ya da dört ta n rıça o larak tasavvur edeıı \ntik
sayla 25
\ im anlılara dayanır. Doğal m evsim değişikliklerini kon im i
ettik lerine inanılan I (oraların lıer lıiri, ııygıııı bir doğal sim -
geyi elinde tu tarken resm edilir. Aııeak Rönesans d önem in-
den itibaren diğer G reko -R o ıııen tan rıla rın onların verini
aldığı görülür. Dört M evsim , geçen
zam anı ve yaşam döngüsünü ifade
etliği için, san a tta avııı zam anda
insan hayatının dört evresini a n ış-
tırır. Ayrıca Dört E lem en t ( b k z .
s. 2 2 4 - 2 5 ) gibi diğer alegorik d ört-
lü öğeleri de sim geleyebilir.

B a h a r s em b o lü
llu ly u ı ı s a n a tç ı S a n d ın Iî o ltic e lli n in
b a ş y a p ıtı P r iın a r ı v a ( y a k . 1 4 7 8 ) y a n i
B a h a r da. F lo ra ç o k s a y ıd a n a r in
ç iç e k le b e z e n m iş tir. M o r a A ı ı t ik
lîo n ıa ııııı ç iç e k ve b a h a r ta ıırıç a s ıv d ı.
O n ed e n le , ö z e llik le de R önesans
d ö n e m in d e k i İn i l ı i r a le g o r ik r e s im le n il'
h a iıa r m e v s im in i s e m b o liz e e d e b ilir .

230 AV K I P A
B ahar
Ihılıan tem sil edeıı I lora lıir lıııkel çiçek
tu tarken b etim lenir: tek başın a b ah ar
çiçekleri de bu m evsim i sem bolize edebilir.
\frodiı/\ eııiis ve Klora gibi (»reko-K om eıı
tan rıla r sik sık oıııııı yerine geçer. B a h a r bir
bebek ya da ço cu kla da gö sterilebilir
ve hava elem en tiyle ilişkilidir.
G üz
Vkdeııiz bölgesinde üzüm ler giiz
m evsim inde top lan ır. D olayısıyla ü/üııı.
asın a yap raklarıyla b irlikte, güz m evsim ini
işarel eden I lora vı ya da (»reko-H om oıı
tan rı D ioııysos/Bnkklıos'tı süsler. Vyrıca
iıısaıı h ayatının olgunluk evresini \e
toprağı ifade eden herekei hoyıııızıı da güzü
sim geleyebilir.
Yaz
Olgun ek in ler yazın b içilir, dolayısıyla hıı
mevsim i leııısil eden Hora (ya da Demeler/
C eres) b aşak larla süslenm iş o larak ve bir
buğday dem eli. ıırak ya da tırpan taşırken
c a n lan d ırılır. İnsanoğlunun ilk evresi ve
a leşli* ilintili olan m eyve de yazı sem bolize
edebilir.
Kış
Kis m evsim i sa n a lla birçok figürle leııısil
ed ilir: yapraklarım dökm üş ağacın (lipik
b ir kış sem bolüdür) yum sıra sıkıca
sarınm iş bir kad ın , iishi üriiilü yaşlı bir
adan ı veya G reko -R o ıııeıı I lepluıislos/
\ ıılcaııııs. Boreas (kııze> rüzgârı tan rısı)
ya da İrene, k ış yaşlılığı, ölüınii ve suyu
işarel etler.
2 :il
 Yaşam ve Ölüm
fin o ı bkz. Yaşam ve ölüme d air sembolik anıştırm alara her tiirlii re-
İs k l'lr l. s||\f|| 47
Oliuu. savla Tl simde rastlanır, aııeak İni tem alar iki alegori tipinin ana
koıııı.sumı teşkil eder: Biri insanın va da insanoğlunun
evrelerine, diğeri de hayatın gelip geçiciliğine \e dünye-
vi m ülkiyetin kesin değersizliğine değinir. Yaşamın kısa-
lığı insan hayatının çeşitli evrelerini koıııı alan tasvirler-
de (bebeklikten olgunluğa ve yaşlılığa katlar uzanır ama
yas belirtilm ez) örtük h ir şekilde verilir. Bııııu karşılık
17. yüzy ıl A vrupa’sında özellikle
meşhur olaıı lııııitas (Latiııeede
^ W,M \ **-w -yi -V>*s , . "Boşııııulık vu da "Boşluk an -
lamına gelir) natürm ort lam ım
temel koıııisiıdıır.

İn san hay atın ın b e ş ev re si

Bir Mııımı elyazıııusıııılıı sim yacılıkla
ilgili lıir şiire eşlik eden. 17. yüzyıla
aiı İm resim de insan h ayatının lıeş
evresi h eliıııleııiyor. S a rıııa la ııım ş
bebek doğum u ve çocu kluğu, onun
sağındaki iki figür gençliği ve
olgunluğu, u n lan takip eıleıı diğer
iki figürse yaşlılığı ve ölüm ü ifude
ediyor.

232
 a
Doğum v e ço cu k lu k
(• rlişıtırk ir olaıı yavruları b c s ln ıır
potansiyeli olduğu içiıı kıiş yum urtası
iıisaıı rahm iyle ö zdeşleştirilir ve
doğurganlığı. yaııi yaşam ı, doğumu vr
ço cu kları sem bolize rılrr. (ie ııç h ayvanlar,
halıur çiçek leri v r lıa iia insan ev lalları
ilr I m*Iırklı*r ılı* yaşam ın hıı haşlaıı^ıç
aşam asın ı İrilisiI r ılrrlrr .
Evlilik ve olgunluk
Ihın san alım la nasıl y tım ıırlalar çırn ık ları
s in ir liy o r s a , h ir çift kııs ila (kum ru)
o ııla n n gelecekteki ana b ah aların ı (m isil
eder. I \lilik lr soıı hıılaıı roıııan ıik a şk la r
ifa ılr rılilirk rn h riim lrıırıı ku şlar genellikle
İK*yax gü vercinlerd ir. Ç ü nkü hıı ku şlar
(İrrk o -R o m rıı aşk ve doğurganlık tan rıçası
A frod itA rııiis için kutsaldır.
F lört v e n işa n
(a-ııçlik lırr /aıııaıı flörtleşm c /amanı
o lm uştu r vr geçm iş yüzyıllarda. çö|içaiaıılık
sık lıkla haıird anın geleceği için riddi
h ir ö ıırııı taşıdığından. nişanlanm aları
d rstrk lrııırk v r kınlam ak ii/.rrr san al rsrri
sip ariş edilirdi. R önesans san alın d a nişan
k a ra ııü llr srıııholi/r rd ilir.
Yaşlılık ve ölüm
T n ıis il sanalında hastoıı vaşlılığı işarrl rılrr.
la n itn s lahlolarıııda ise çoğunlukla kııııı
saalin r rastlanır (/aıııaıı km ım nım lıı/la
akm akla olduğunu ima rd rr). Yaklaşan
ölüm e dair hrıı/rr srın h o llrr anısında,
/aıııaıı ölçen başka a ln lr r . eriy n ı ya da
sönm üş m um lar vr yaıu sıra kafataslu n .
isk rlrilrr vr içi Ih»ş drııi/ kahııkları vardır.
w 233
 Yedi Temel Bilim
U na, bkz. \etli T em el Bilim olarak sınıflandırılm ış kotluların fçrııp-
lliiıt s S i T i ' ı ı ı . ' l a m ı ı a s ı \ıı t i k lltııııa va davamı'. Bıı bilim ler o. yüzyılda
sayla KıO-lıl F ilo lo jin e M erkür'ün Frlıiiği.;i(\\ı ale<fcik m etinde ölüm süz-
leştirilm iş, O rtaçağ ve Rönesans dönem lerinde ise sağlam
b ir eğilim in temeli olarak gömülmüştür. O raın er, M antık
\a da D iyalektik ve Retorik üçlii-
sii D ir ilim (k a lin ced e “ i ç Jfo P )
ile G eom etri, A ritm etik, A stronom i
ve Miizik dördüsii (JiK id ririııııı uıı
“ D ört Y o P ) birleşm esinden olu-
şan Yedi T em el Bilim kadın olarak,
bazeıı de onların “a n a ”sı savılan
felsefeyle birlikte resm edilir. A yrıca
h er b iri kendine uygun b ir simgeyle
(dördü burada gösterilm iştir) ya da
tarihsel b ir figürle sem bolize edilir.

A stronom inin çem b erli k ü resi

İt), y ü z y ıld a n k ıllın a D e lir A r li e
IM / e S cicıtzi’ (S a n a tla ra ve D ilim le re
D a ir ) a d lı Ita ly a n e ly a z ın n s ıın la k i İn i
a le g o r ik ta s v ir in d e \ s lr n n o n ii l’i g iir ii,
\s tro lo g ia ) h ir e liy le eıı d ik k a t ç e k ic i
s im g e le rin d e n b ir i o la n ç e m b e rli
k ü r e y i k a v ra m ış . Ç e m b e rli k ü re e v re n i
s im g e le r.

234 ' ıt m
A stronom i (A s tro lo g ia )
A stronom i fiilin i
(L atin ced e
A s tm lo g ia )
çem berli küreyle
(sa ^ in görüldüğü
g ib i) veya cennetin
h aritasını tem sil eden bir
gök küresiyle sem bolize
ed ilir ya da bıı nesneleri
tu tarken canlan d ırılır.
A stronom inin diğer
sim geleri arasınd a pergel, G ram er (G ra m m a tic a )
sek st an t ve usturlap vardır. (#roıııer (L a tin ce d e G nım nıatira.) genellikle
H atlanıyns da Astronomiyi öğrencilerine dik katlerini versinler diye
tem sil ed ebilir. elinde k ırb a ç (ü stte görüldüğü g ib i) ya
da sopayla ders a n latan lıir kadın olarak
resm edilir, bitkileri sularken de görülebilir.
Hıımııı yerine, tarihsel fıgiir olarak, iiıılü

I 1 23 I gram erci P risriam is yu da D onatus da

gram eri tem sil ed ebilir.
4 56
7 89 1
10 Müzik (M u s ic a )
Müzik (L a tiflerd e
100
|
M u s ic a ) g e n e llik le

200 elinde lavla ve arp

gibi b ir çalgı aleti
tıılaıı b ir kadınla
A ritm etik Ç A rithm etica) b etim lenir. Hir
Vriimetiğiıı (L atin ced e Arithrnc/icn) diğer sem bolü ise
kişileştirildiği kadın figiirir ilintili olarak yulmzru ölürken
betim lenen veya doğrudan \ritıııctigi şarkı söylediğine
sem bolize eden sim geler arasınd a, üzerinde inanılan kuğudur.
sayıların yazılı nldn^ıı b ir tablet yu da Müziği ifade edebilen
parşöm en, hesap tah tası ve cetvel bulunur. erk ek ler P ythagoras.
Hıımııı yerine üıılii m atem atik çi Pythagoras yu da K abil in
da A ritm etiği tem sil edebilir. soyııııdaıı gelen
T ııb a l-K a in dir.

W IH »W 235
 Giriş
Aynen l>kz Icın s il ü slupları b elirli kü ltü rel fa rk lılık la r gö sterse de,
\ h lu | n » ı.

sayfa 4^ O k y an u sy a'n ın san at fo rm la rı b irç o k sem b o lik b en zerlik

içe rir. Z ira a ta la rın ın g erek a ra z i k o şu llarıy la, gerekse

J t
to p ra k , h av a ve su c a n lıla rıy la ya d a iklim k o şu llarıy la
b ir b ü tü n o la ra k d oğayla ku rd u k ları gü çlti b ağ. b u b ö l-
gen in s a n a tın ın tem elin i olu ştu ru r. A vu stralya A borjİtı
sa n a tın ın b a ş lıc a u ğ raşı, D ü ş-zam atu o la y la rın ı ve k a v -

J L
ram ların ı a k ta r m a k tır ; b u n la r topluluk aid iy etin in ku tsal
bağ ım ku v vetlen d irm ek üzere k a y a la rd a , a ğ aç k a b u k la -
rın d a ve v ü cu t resm i sa n a tın d a fig ü ra tif ve se m b o lik b ir
d ille yeniden c a n la n d ırılır. M aori san atın ın a m a cı bıı k a -
d a r b elirg in değild ir: geleneksel san at fo rm la rı, özellikle
K an g u ru iz le ri
de o y m a eserler, h a re k e t en erjisin i s o m u tla ştıra n , stilize
Avustralya
A borjiııleriniıı ed ilm iş kıv rım lı m o tiflerle doludur.
resim lerind eki yerel
hayvan lara uit uvak A b o rjin le rin
izleri, o hayvanın, k ay a s a n a tı
kuşun ya da Avustralya’nın
sürüngenin peşine kuzey sınırında
takıldığınızda bulunan K akada
görebileceğiniz Milli P a rk ın d a k i
iz.lere tıpatıp kava resm inde,
benzer. Ihırrgiııj iıı (karşı
K angurunun sayfadaki "D iiş-
izlediği yol. her zaınanı a ta la rı”
b irinin alı uru başlığına bakınız)
yukarı doğru beyaz renkli küçük
h afifçe kıvrılm ış b ir tem sili güze
h ir çift paralel çarpıyor. Onun
çizgiden oluşur. iistiinde duran
“X -ışm ı stilim d ek i
lıüyük figür
A borjinlerin yaratılış
ala>ı N am uııdjok ıı
236 o k a i m s \ v canlandırır.
 D ü ş -z a m a n ı a ta la rı
Avustralya Mtorj iıı terinin kadim kaya
saııaiıiKİa. m em eleri ve vajinasıyla, çocuk
faşım a m* doğurm a yeteneğini simgeleyen
Barıgiııj gibi. A nılırın l Ikcsi Dtiş-
zanıaııı ataları resmedilir. \ ıldınııı adaııı
Naıııarrgon ıııı karısı olan Barrgiııj iıı.
\ I v i i i t tın (A ljorjiıı olm ayanlar onu

Leielıardt ııı çekirgeleri olanık bilir)

aııasi olduğu sö y lenir.

Tiki
"İn san iıııgesi** an lam ın a gelen /ik i ayrıca
Maori in an cın d a ilk insana verilen isim dir.
Stilize kad ın y a da erkek figürleri lıeııı
m itsel hem de gerçek ataları tem sil ederek
onların koruyucu varlığını sem bolize eder.
Tikinin dili, kötü güçlere gözdağı vererek
onları soylarının çevresinden kaçırtm ak için
dışarı sarkm ıştır.

K o ru
Koru Maori san a lın ın eıı sık
can lan d ırılalı m otiflerind en b iridir.
İçeri doğru k n rıla ıı b ir spiral biçim inde
betim lenen koru Y eni Z elan d a’ya özgü
eğrelti o tların ın körpe y a p ra k la n ın
an d ırır. D olayısıyla yaşam gücü,
büy üm e ve evrim gibi dinam ik
k av ran ılan sim geler.

\ M SN \ 237
 Avustralya Aborj inlerinin
Düş-zamanı Ruhları
A) rica bkz. Al)or]inlerin kutsal in a n cı, kad im v a rlık la rın A vu stralya’da
\\«walag Kız
kardeşleri, d o lan arak oranın doğal n itelik lerin i yaratıp in sa n la ra h a -
sayfa 24 1 y a tta k a lm a la rı için gerekli becerileri ö ğrettikleri D iiş-
Yılan ve şim şek.
sav fa (>2 z aıııaııın a ya da D üşler âlem ine od aklan ır. M imi ru hları
bu v arlıklard an d ır: eski zam an lard an kalaıı kaya resim le-
rinin. in san lara “ M imi ü slu b ıı”ııd a resin i yap m ayı öğreten
hu ruhların kendileri ta ra fın d a n yapıldığı söylenir. Bu v a r-
lıkların çoğunun sem bolik - v e g e r ç e k - a n lam d a şim di ve
bu rad a olduğu d üşünü lür. İn a n ışa göre g ö k k u şağ ı y ıla n -
ları su k a y n a k la rın d a b a rın ırk e n , y ıld ırım ru h la rı v a rlık -
la rın ı y a ln ız ca yağış m ev sim lerin d e h isse ttirirle r. A yrıca
W a n d jin a la rın ken dilerin i hay aletim si im gelere d önüştür-
d üklerine in an ılır.

W a n d jin a duvarı
A vustralya'daki
b ir k a y a resm inde
b ir sıra \\ aıu ljİna
ruhu gözlerini
dikm iş bakıyor.
A borjiıı inan cın a
göre W a n d jin a lar
denizden k aray a
çık tık ların d a
kend ilerini lııı
lip im gelere
dönüştürm üşler.
Ö yleyse bu p ortreler
o nların ruhani
v arlıkların ı leııısil
ediyor.

23S O K V A M ' S Y A
M im i ru h ları
D üzenbaz kiihııl edilen Mimi rıılıltırı.
n k lık la -in sa n la r a öğrettikleri söylenen—
avcılıkla ya da h ir başka isle uğraşırken,
çöptcıı a d a m lar şeklim le çizilirler. O ıılara
kayaların yarıklarınd a yaşam a im kânı
veren, am a rüzgâra çık m aların a cııgcl nluıı
aşırı ince oluşlarıyla sem bolize edilirler.
Y ıld ırım ru h la rı
k iıııi Ahorjiıı inan çlarım ı göre o çarp ıcı
yıldırım şeriflerinin nedeni INaıııurrgnıı gibi
yıldırım ru hlarıdır. Ihı ru hlar çevrelerini
ku şatan h ir kem erle (yıldırım ı ifade eder)
sem bolize ed ilir ve genellikle hıı kem eri
y a ra la n gök gürültüsü b altalarıyla b irlik te
gösterilir.
G ö kk u ş a ğ ı y ıla n la rı
Ihiıüıı Ahorjiıı A vustralya'sında gökkuşağı
y ılan ların a inan ılır, k ıı çok stıyıı
sem bolize ed erler: yılaıısı form larıyla
sııyıııı h arek elin i, gökkuşağı renkleriyle
de yağııııır m evsim ini tem sil ed erler,
(«ökktışağı yılanları bereketin yanı sıra
aniden b astıran sel gibi yıkıcı güçleri de
ifade edebilir.
VVandjina ru h la rı
Belirsiz b alları ve h ıılıılsıı haleleri
W aııdjim ılarııı sııyla ilişkisini sim geler.
Deniz yoluyla bulu tlard an zıılu ır ettiklerin e
iııaııılaıı hıı yağııııır getiren ruhlar,
yuvarlak gözler ve b u ru n la, am a ağızsız
olarak betim len ir. H alelerinden ışıyan
çizgilerse yıldırım ı işaret eder.
t >Ik \ \ \ ı \ 239
 Aborjinlerin Ataları ve
Totem Varlıkları
fa n c a bkz. A t a l a r ve t o t e m v a rlık la rı M jo rjiıı s a n a lım la b e lirg in
k a n g u ru izleri. . . . , . .. . . .... . ..
savla 2 ilo ,)jr Şekild e göze ç a r p a r ve ö n em leri g e n e llik le D uş-
(tökkı ışa ğı y ıl a n la rı . z a m a n ı n d a v a (la D ü ş l e r â l e m i n d e k a b i l e l e r i n k u r u l m a -
sayla *
sıııd a o y n a d ık la rı rold e ve de o n la rla a k r a b a lık iddiası
taşıy an kişi veya k la n la rla y ak ııı ilişki için d e olm ayı
sü rd ü rm e lerin d e y a la r. İn san , h ay v an , ku ş, sü rü n g en ,
bö cek ve b itk i (b irço ğ u n u n şek il d eğ iştirm e giieü o ld u -
ğu n a iııa ııılır) b içim in d e b e tim le n irle r. B ed en lerin e öz
ve h arek e t v erd iğ in e in a n ılan p a ra le l ç a p ra z çizg ilerd en
d ese n le r (b u n la ra r a r r k d en ir) k la ıı k im liğ in i sem b o lize
ed er. W a\valag kız k a rd e şle ri g ib i to te m a ta la rı ve k a n -
gu ru . dev A v u straly a k e rte n k e lesi g o a n ııa y a da keseli
s ıç a n p o ssıım g ib i h a y v a n la r k la n la rın k o le k tif k im liğ i-
n in b a ş lıc a sem b o lle rid ir.

K an g u ru , k an g u ru
yavrusu ve dingo
A n ılırın 1 11k<*si nden
b ir san atçı olan
lıv a la bıı ağaç
kalnığıı resm inde,
büyücek bir
kanguru figürünün
y an ın a küçük hiı
diııgo resm etm iş.
Kanguru yavrusu,
kesesinden başını
çık arm ış halde
görülüyor.

240 O k i \ \ { " i \
W aw alag kız k a rd e şle ri
W awalug kız kardeşlerinin hikâyesinin
birçok versiyonu vur. \neak hıı hikâyelerin
insanoğlu ile doğu arasınd aki karşılıklı
bağı leınel a la n n riak teın ası, kiiçiik hir
gülde yaşayan hiiyiik pitonun (erkeklik
sem bolü) W aw alag kı/ kardeşlerini
(kad ın lık sem bolü) yutup kusarak dışarı
çıkarm asıd ır.
K anguru
K an gu rular totem varlıkları olduğu kad ar
ayııı zam and a da h ir hesiıı kaynağıdır.
K aııgtın ılarııı (ve diğer h ayvan ların)
Ahorjiıı sa n atın d a resm edilıııesinde
ku llanılalı 'A -ış ıııı s tili" m otifler, hayvan
an atom isini ku tsallıktan arınd ırarak avcılık
ve kasaplığın kapısını uçur ve hüyleee
eğitsel hir uıııaeu lıizıııel eder.

P o ssu m
k o e a gözleri ve
lıılıııa özelliği
olan kuyruğuyla
h ir keseli sıçaıı
lürii olaıı
possııuı veya
o |h i s s i i i i i ayııeıı
göründüğü
G o an n a gihi b etim lenir.
Dev h ir kerten k ele türü olaıı goaııııa. Ancak
üstte görüldüğü üzere, ya figü ratif olarak A vustralya'nın
ya da iki taralın d a ayak izleri olaıı hir hıı totem lıavvuııı Ahorjiıı
çizgiden ib aret (gövdesini işaret eder) san alın d a pençe izleriyle de sem bolize
hir seıııhol biçim inde leııısil edilir. Bir ed ilebilir: lıer hir pençe diyagonal h ir çizgi
D üş-zaıııam m itine güre h ir goaııııa şeklim le gösterilir ve hıı çizgiden fırla u ııı
kendini (Jııeeıislaııd deki Mmıııı Ma rom ı a dört kısa çizgiyle dört dişli h ir tarağı
dönüştürm üştür. andırır.

k \ M > 241

U n c a bkz.
if/in k n ılırıır.
sayfa 6()
r \
U biçim leri
I hiçim i (b ajj aşağı
ıhı o lab ilir). Im iııın
yere oturm asıyla
oluktunlıığıı i/i
b etim leyerek hir
k İş İ\ İ İIMIİSİİ e d e r.
J-+2
Avustralya Aborj in leri ıı in
Soyııl Sembolleri
A vustralya A horjiuleriııiıı sanat eserlerinin b azıları, ko-
nım ıın yab an cısı b ir göz irin soyut b ir ta şa n ın d a n ibaret
görü nebilir. Ne ki b u n ların tem elinde son derece kutsal
vı* bilgilendiriri b ir aıılaıu yatar. D ü ş-zam an ıııd aıı -y a ııi
dolasan ru hların kıtan ın doğal p arçaların ı v a r ettik leri z a -
m a n d a n - esinlenilm iş olaıı ve A b orjinlcriıı geleneksel g ö -
çeb e yaşantısını yan sıtan bu im geler, aynı anda lıeııı belirli
bir D ü ş-zaıııaııı m ilini a k ta rır lıeııı de bıı m itle bağlantılı
belirli bir bölgenin d etaylarını verir. Ihı sanat eserlerinde
görülen geom etrik ve d iğer sem bolleri tanım lay ıp a n la m a -
l ı m belki de en kolay yolu, kendinizi b ir m an zaran ın fotoğ-
rafın a tepeden b ak ark en hayal etıııenizdir.
K utsal h arita
Yılanın ^arıııal
bedeni bıı
Avustralya
Aborj i illeri resminin
Otlak noktasını
oluşturuyor.
I ler iki tarafla
iki lakın ı İmlinde
bıılm ıaıı eşmerke/li
çem berler dinlenm e
ııo klalan m ya da
sıı birikintilerini
sem bolize eder.
( )ıık ırn u laşan
çizgiler de patikaları
ya da suyollannı
işaret eder.
E ş m e rk e z li ç e m b e rle r
Eşmeıkezli çemberler
şahit va da geçici birçok
manzara öğesini temsil
(‘debilir. Ancak genellikle
hir yerleşimi ifade ederler.
Hu durumda örneğin bir su
birikintisini, kava veya yer
üzerindeki bir çukuru ya
da kamp noktasını. Iıatta
bir buluşma yerini işaret
edebilirler.
D alg a lı ç izg ile r
Dalgalı çizgiler akan su
ya da yıldırım. kontrolden
çıkmış yangın veva dunıaıı
gibi, doğaya ait dinamik
bir giicüıı düzensiz
hareketlerini temsil eder.
Dalgalı çizgiler ayrıca
bir sürüngenin kıvrımlı
bedenini de temsil edebilir.
Ancak bu durumda bir baş
veva ayak da olmalıdır.
N o k ta la r
Noktalar yağmur damlaları,
ateşten sıçrayan kıvılcımlar,
yıldız ışığı ya da çilek
ve vuınurla gibi birçok
doğal öğeyi veya oluşumu
simgeler. Eğer resmin
tamamı noktalarla kaplıysa.,
imgenin kutsal anlamını
yabancılardan gizlemek
için belirsizleştirme volmıa
gidilmiş demektir.

K ısa ç iz g ile r D üz ç iz g ile r

^ ukarıda görüldüğü gibi kısa, oval,
parmak şeklindeki çizgiler kazma sopalarını
(genellikle yenebilir kökleri çıktırmak için
kullanılır) ya da davul tokmaklarını (ritiiel
şarkıları ve danslarında kullanılır) temsil eder,
kimi zaman görülen bir ucu kancalı kısa
düz çizgiler ise mızrakları sembolize (‘der.
Düz çizgiler doğrusal hareketi, özellikle de
yukarıda görülen kamp veri gibi belirli bir
yere varmak içiıı izlenen güzergâhı temsil
eder. Bir hayvanın ayak izleri arasında
gösterilen düz bir çizgi o hayvanın bedenini
ya da ilerleyişini simgeler.

Ok T \ M S\ A 243
 Maorilerin Fantastik
Ayrıca bkz.
Yaratıkları
Y ıld ırın ) ku ş u ,
s ay fa 8 7
Maorilerin oymacılık geleneğinin sembol dağarında bir dizi
Ejderha,
sayfa 1 5 9 fantastik yaratık vardır. Kuş biçim li m am da ve su can lı-
sı tarıiıvlıa temsilleri özellikle dikkat çekicidir. Korkunç
K o rku n ç ta n iw h a
Yeniden derecede kocam an avcı kuş p oukai ve özel bir tatüıvha
canlandırılmış “ ı lir ii olan tnarakihaıı, Maori sanatçılarının lıayvaıı, kuş
bıı Maori kaya
ve balık biçimli o fantastik -v e genelde iirkiitiicii- yara-
resminde taniırha
figürü baskındır. tıklarına örnek gösterilebilir. Bu lıayali yaratıklar Maori-
Bu yaratıklardan ler için genellikle dünyalarına ve hayat görüşlerine tehdit
birinin bir insanı
oluşturan, ancak koruyucu güçler olarak da hareket ede-
mideye indirdiği,
bir İkincisinin de bilen meçhul, tekinsiz ya da tehlikeli doğal güçleri ve k o-
boğmakla olduğu şulları sembolize eder.
sanılıyor. Resmin
16. yüzyıla ait aslı
Y eni Zelanda'daki
kireçtaşı barınağının
tavanına çizilmiştir.
M a n a ia
\fnnniu genellikle kertenkeleye beıızetilse
cif. sivri uçlu diklerinin ku şg u g a sın a
benzem esi nedeniyle "k u ş ad am lar
olarak bilin irler. Gövdeleri insan bedeni
biçim indedir, aneak her lıir ıızııvda
b ıılııııaıı iiç parm aklı eller pençevi andırır.
Özellikli* de ölüm den sonrası içiıı kılavuz
ya da koruyu cu ru hları tem sil ed erler.
T a n iw h a
C a n av ara benzeyen tan im ha. ayın zam anda
yaşaın alan ı olan belirli su kütlelerini
sem bolize eder. Ihı nedenle sık lıkla bir
sıı can lısın ın kuyruğuyla betim len ir.
R azılarının insanlara dü şm an, bazılarınm sa
iyi yürekli ve güçlü m u h afızlar old u kların a
in an ılır.
P oukai
Kıvrık gagasıyla ko cam an, kan atlı bir
hayvan olarak betim lenen p o u k a i . M aori
m itlerine göre insanları yakalayıp yer. Soyu
tükenm iş Haast kartalı gibi geçm işte kalan
b ir yaratık olsa da. p o u k a i günüm üzde
aniden vuran lıava kaynaklı yıkıcı güçleri
tem sil eder.
Marakihau
Bir taniü'ha türü olan m a ra k ih a u okyanus
d erin liklerind e d olanır. M a n ık ih a mnu11 en
çarp ıcı fiziksel özellisi, avını içine çektiği
borum su dilidir. Bu bakım d an denizlerin
h er şeyi tü ketip yok etm e gücünü tem sil
eder.
 Sözlük
A E G is
(»rek o-R om en
mitolojisi m İt' Z eııs/.lüpiter'in
knİkanı. A thona/.Ylinerva 'ııııı
«ivdiği b ir pelerin va da
taşıdığı bir kalkan olarak da
Iiçtim l<'rıtııiijt ir.
a ffro n ty a rm a sem bolüntııı
karşı ia ra fa (izleyene) b ak arak
şekilde kon um lan m asını ifade
eden bir o rm a n lık terim i.
bir m etinde bazı
a k ro s tİş
harflerin önem li b ir sözcük
ya da sözcük dizisi oluşturduğu
bölüm .
s a n a t eserinde derin ya
a le g o r İ
d a soyut b ir an lam ı veya fikri
sem bolik voldaıı an ıştırm a.
AM ORETTO hkz. PUTTO
insan y a da hayvan
a n ik o n İk
olarak değil de sem boller yoluyla
temsil edilen: ikonik olm ayan.
insanoğlunun kolektif
a r k e tİp
bilinçdışm da y e r alıp kuşaktan
k uşağa a k ta rıla ra k evrensel
insanlık deneyim inin bir
yön ünü temsil eden sem bolik
imge.
a r m a l e v h a l a r i genelde kalkan,
m iğfer., ta ç çelenk ya d a
süslü ta ç, pelerin, sorguç ve
taşıyıcılard an oluşan arm aların
bütün halinde gösterildiği
levhalar.
a rm a ta şım ay a
a r m a t a ş iy ic is i
bak k azan m ış kişiler için
kullanılan b ir arın a n lık terim i
( L a t. a mı iger).
üzerinde
a r m a li k a lk a n
h an ed an a rın ası lm h m aıı
kalkan.
246 ./ i İ K
asana H induizm ve Budizm 'de
rilüel duruş y a da o tu rm a
pozisyonu.
" a v b ü y ü s ü ” avın olayın
gerçek h ay a tta büyülü bir
şekilde yeniden yaşan acağı
in ancıy la, lıayvaıı lan ıı avlarım a
sahnelerinin resm edildiği
sem bolik tasvirler.
S anskritçede 'in iş'’
a v a ta r
dem ektir: yeryüzüne
iııen Vişnıı mııı dünyevi
g örün üm lerinden lıer biri.
b e s tia r u m v o c a b u lu m O rta ça ğ
A vru p a'sın d a yaygın olaıı.
h ay v an lar ve fantastik
y a ra tık la r üzerine ahlaki
ö ğü tler içeren hikâyelerin
anlatıldığı resim li yazına
külliyatı.
B İÇ İM Ç İZ G İL E R İ Kuzey
A m erika ııııı K uzeybatı Pasifik
Kıyısı u d a yaşa y a n insanların
san atsal hayv an tem sillerinde
kullandıkları stilize çizgiler.
Ingiliz arnıaeılık
b la z o n
geleneğinde a rm a la rı süsleyen
öğeleri tan ım lam ak için
kullanılan k a v ra m d ağarcığı.
Budist inancında
b o d h is a tt v a
insan düzlem inde kalm ak
üzere seçilen aydınlanm ış
varlıklar.
b r i s u r e dokuz ad e t küçük
h an ed an sem bolünden
(eltarge) biri: h an ed anın gen ç
erkek üyesinin aile içerisindeki
konum unu gösterm ek üzere
k alkanın orta sın a yerleştirilir.
buddhapada Buda ııııı ay a k
izleri.
c h a r g e kalkan ya d a kalkan
şekli üzerine yerleştirilen
haned an seınbolii ya da
am blem i.
c i n o u e f o i l arm acılık la
kullanılan beş ya firaklı stilize
bir çiçek m otifi.
ç a k r a S an sk ritçede teker ya
da “ç e m b e r": Budizm 'de sekiz
p an ııak lı d h a rm a -ça k ra y a
Yasa d ökeri' denir.
genellikle
d e r İ y e k a z im a
k abile açısın d an önem taşıyan
işaretleri incelikli bir şekilde
d eriye kazım a.
d e x te r a rm a cılık ta kalkanın
taşıyan a göre sağını, izleyene
göreyse solunu ifade edeıı
L â tin ce b ir terim .
d o r je bkz. v a jr a
d ö r t l ü b ö l ü m l e m e astrolojide
b u rçların ü ç grup (Öncü, sabit
ve değişken) halim le dörtlü
olarak bölüm lenıııcsi.
D Ü Ş - Z A M A N I (y a d a D Ü Ş L E R Â L E M İ)
A vustralya A borjinlerinin
in an cın a göıe, kadim ruhların
ve ataların kıtayı ve kıta
p arçaların ı ya rai 1ı kİ a n dönem
ya da filem.
d ü z e n b a z r u h la r enerjik ve
değişken d avran ışlarıyla y a p ın
ya da yıkıcı olan mitolojik
varlıklar.
bir sesi işaret eden
fo n o g r a m
yazılı sem bol.
g lİf herhangi b ir yazı
sistem inde tek bir k a ra k te ri.
Iıarfı y a d a işareti sim geleyen
imge.
G O R G O N E İO N GoigOIl MofllJSll lllll
külü güçleri kayın lığına
inanılan kesik başını Icııısil
edeıı sembol.
“ G ü ç " s e m b o l ü özelliklerini
oıuıııla ilişkili olan kişiye
a k la rm ak gibi sihirli bir gücü
okluğuna inanılan sembol
(genellikle bir yaratık im gesi).
H A N E D A N N İŞ A N I ıı ıiil i elik ler ve
ortak ların han ed an a sad ak at
ya da aidiyet belirtisi olarak
taktıkları sem bol.
HEKSAGRAM I ) allı ııçlıı yıldız;
2 ) J Chıııg de (D eğişim ler
k ita b ı) altı kesik y a d a düz
çizgiden olu şan sem bol.
Antik M ısır yazı
H İY E R O G L İF
sistem inde kullanılan resimli
k a rak te r; resim yazı.
İtalyan ca '‘"ııişaıı '
im p r e s a
an lam ın a gelir. Rönesans
tab lo ların d a sık sık göze
ça rp an kişisel am blem ya da
sem boller.
İ d e o g r a m b ir nesneyi ya da
kavram ı temsil edeıı yazılı
sem bol.
İk o n o g r a fİ 1) sa n a lla
kullanılan sem boller ve
bunların a n la m ları; 2 ) belirli
bir figiir ya da konuyu temsil
etm ek için kullanılan imgelerin
bütüııii.
k a c h in ak u zey A m erika ııiıı
G üneybatı bölgesindeki
Pııeblo Amerika yerlileri)
insanlarım ın özellikle de
I lop il er ve Z inlileri 11 y ağm u r
getirdiğine inandıkları
y ard ım cı ru h an i varlık lar.
k a r t u ş l urihöııeeAİ Mısır beş çizgiden (^ s a r k ıt’ )
firavu nlarının talıt isimlerini oluşan arın a işareti.
{jiraonotnen) ve doğarken
1 lim lislan kanı
la k s h a n a
aldıkları isimleri ( nonwn ) ifade
parçasının fizik sel işareti:
eden hiyeroglifleri çevreleyen
M2 laksh<ına Buda yı lam ınlar.
oval şekil.
L in g a m 11iı 1<111 ve T an ln ı
KERUV Ya İlildi d im aliyim
san alların d a fallusu, erkekliği
geleneğine nil bir melek sııııli
ya da {jiva yı ifade eden
(ç.oğ. keruviuı).
sem bol.
G rek o-R om en h aber
K E R Y K E İO N
L O G O G R A M biiliiıı lıir sözeüği)
tanrısı I ferm es/M erkiir iiıı
ya d a tüm ceyi ifade edim yazılı
elinde tu ttu ğu k anallı, yılanla
sem bol.
sarılm ış asa.
l o z e n g e evlenm em iş ya
k la n genellikle al al arı ortak
da boşanm ış kadın a rm a
olaıı, birbiri eriyle ilişkili
taşıyıcısının, erkeklerin kalkanı
in san lar topluluğu.
yerine geçen elm as şeklindeki
kodeks eski elyazınalanııııı a rm a işareti.
birbirinden ayrı sayfalarının
m a k r o k o z m o s bütünlük ifade
toplandığı cilt ya d a ciltler.
eden büyük ve k arm aşık yapı.
k o z m o lo jİ evrenin nasıl
m a n d a laSaııskritçed c
oluştuğunu ve biliıııııeven
"çe m b e r’7 a n lam ın a gelir:
yönlerini ara ştıra n bilim dalı:
Özellikle B u dizm 'de m edilasyon
evrenbilim .
am a cıy la kullanılan, kozm os
K U M (ya d a K U R U B O Y A ) R E S İM ya d a bilinci tem sil edeıı
özellikle k u z e y A m erika ııiıı dairesel sem bol.
N avalıo balkı (dünyan ın diğer
Lntineede
m e m e n to M O R I
yerlerinde b aşk a insanla 1
‘ U ınılm a ki b ir giiıı öleceksin'
tarafından da kullanılır)
an lam ın a gelen b ir deyiş:
ta ra fın d a n , tören kutlam aları
s a n a tta sıklıkla ölüıııü ya
için geleneksel yöntem lerle,
da bayatın gelip geçiciliğini
farklı renkle kum va d a kuru
Icııısil (ıden sem bollerle ifade
boya taneciklerinden yapılan
edilm iştir.
kutsal im geler.
m e z o a m e rİk a O rta A m erika.
KÜ LTÜ R K A H R A M A N I İUSailIlk
kü ltü rü n ü y a ra ta n , M EZO PO TAM YAG üneybatı
y aratılm asın a veya yayılm asına Asya d a takriben Dicle ve Kırat
yard ım eden mitolojik nehirlerinin ara sın d a kalan
varlık lar. bölge.
eıı biiyiik oğlu işaret
la b e l m İ k r o k o z m o s m akrokoznıosıııı
eden, y a ta y bir çizgi ve ond an çok k üçük ölçekteki karşılığını
aşağı d oğ ru çekilm iş ü ç y a da (insanın kozm osa göre varlığı
24
 Sözlük
gibi) I(‘iı ih il yu <la sem bolize
edeıı vii|)i.
m onJa p o n ların daire şeklindeki
hanedan nişanı ya da sem bolü.
m o n o g ra mbir ya da daluı fazla
h a rb e n (genellikle baş h arfler)
oluşan stilize İnsanın.
m o r a n Mnsai savaşçısı.
m udra ve Budist
1İİIK İII
geleneklerinde ritiiel v a da
sem bolik hir el harekeli
MULLET (ya da MOLET) beş Uçlll,
ortası delikli olm ayan yıldız:
ii^iineü oğlu ifade edeıı bir
a rm a işareti.
Ja p o n y a 'd a başlı
n e ts u k e
b aşına bir s a n a t form una
dönüşen ıııiııvatür heykeller.
n İrv a n aBudizm ve
I lind ııiznfde jsonısaradun
kıırlulnm k aııfam ına gelir.
nom en Lal incede isim ’
an lam ın a gelir: Antik Mısır
liravıııılarııım doğark en
aldıkları isini ifade eder.
ORDINARY n r m a r ılık ta
k a lk an ın ü z erin d e y e r a la n
düz şek i Iler.
ö b ü r d ü n y a Keli inancın a göre
öliiler ya da ru h la r diyarı.
PA-KUA (ya da BAOUA)
(Jiıı geleneğinde
t r İg r a m la r i
her biri yirı \e y a n g arasınd aki
etkileşim in farklı bir dizilimini
ilad e edeıı sekiz Irigraııı.
p a n t e o n bir dinin ilahi
varlıkları.
P E N T A G R A M İH ‘ Ş U Ç İU V l l d l Z .
24S s n /1 ı k
P İK T O G R A M /P İK T O G R A F sözeiik
va da sözcükleri ifade eden
yazılı sem bol.
p r a e n o m e n Lal iıırc.dc "’öıı isim’
anlam ına gelir: Antik Mısır'da
firavunun taht isıuini ifade eder.
psychopom p canlıların
dün yasınd an üliıler diyarına
göç edeıı ruh lara eşlik eden
ta n rı, melek ya da h ayvan e.insi
varlık lar: rıılı kılavuzları.
p u ttoİfnlvauenda "oğlan
dem ektir: anıoretto ya da
keruv olarak da bilinir ve
Balı san atın d a k üçük tom bul
oğlan lar olarak (bazıları
kanatlıdır) resm edilir.
I liııdu geleneğinde yerin
ra n g o u
üzerine kıını boyayla yapılan
renkli, sembolik resimler.
re b u s şeylere dair** an lam ın a
gelen L a tin ce b ir sözcük:
a rm a cılık ta b ir kelim e ya da
ismi leııısil edeıı., çoğunlukla
da kelim e oyunuyla arın a
taşıyıcısının ism ine gönderm e
yapılan im ge ya d a görsel
İfade.
r u n e \nglo-Saksoıı ful harkı
gibi çeşitli d e rm e n ruııik
alfabelerini olu ştu ran lıer hir
yazı k arak teri.
r ü t b e bağlı bulunulan
k u rum da, özellikle de ordud a
kişinin geldiği a ş a n ıa u ya
da görev derecesini gösteren
işaret.
“ S A L G I" b ir z a m a n la r insanların
m izaçlarım etkilediğine
inanılan, v ü cu tta bulunan
d ört çeşit sıvı ( ulııım o u r’ ).
I lin d u i/m ve
s a m s a ra
Budizm de y aşam , öliiııı
ve yeniden doğum un ebedi
döngüsü.
s a m u r a y Japon soylu savaşçı
kastmııı iiyesi.
s e m b o l bir başka şeyi leııısil
eden ııesııe. iiti ya d a işarcl.
s e m b o l İ z m A vrupa sanat tarihi
bağlam ın d a, 19. yüzyılın soıııı
ile 2 0 . yüzyıl m başı arasın d a
görülen, sem bolik imge ve
teknikler üzerine kurulu bir
sanat akıını.
s e ra fY alıudi-I lıristiyaıı
geleneğine ait bir m elek sınıfı
(ço ğ. sera fim ).
s e s t e ş ses b akım ın dan bir
b aşk a sözcüğü an d ıran aıııa
farklı bir anlam ı olan sözcük.
hir tan rıyı ya da azizi
s İm g e
tanıtan ya da sim geleyen
nesne ya da özellik. O kişiye
ait olarak ya da om ııı vaııı sıra
betim lenir.
som a I lindıı inancın da sarhoş
edici iksir,
s o r g u ç A vrupa hanedan
a rin alarında m iğferin tepesine
konan üçhnyııılıı sembolik
am blem ya da siis.
STATAN T G UARDANT ı l ö r l iiyağl
(,<1
yerde 1atan t ), yüzünü
izleveııe dünm üş (gım rdant)
hayvan figürleri için kullanılan
bir unnnrılık terim i.
s t e l dikine konm uş, genellikle
oym alı y a d a süsletileli la.ş
levha.
s tu p aBudizm ve (iiiiııi/m de
kııtsul savılan kubbeli anıl
yapı.
2 0 . yüzyılda
s ü r r e a lİz m
A vrupa (la etkili olııııış lıir
sanalı akııııı: faıııastik. düşsel
im gelerin hiliııçdışı tarafından
yaratıldığım savım an l'reııd mı
ku ram ına esin kavı Kİ*,
olm u şlar.
ş a k tİ i lindıı ve T a n tra
inançlarında ak tif ve <li«i
olduğu kabul edilen kıılsal
yaratıcı enerji
Ş E K İL D E Ğ İŞ T İR M E g Ö l’İ İ l l Ü l l l VC
biçim değiştirm e veleneği.
t a b l e t a K uzey Mııerika'ııın
(oiııeylıatı bölgesindeki
insanların k a c f ı i n a U u ı ı ı ı temsil
eden dan sçılara ve ov m ırak
bebeklere tak ılan biiyük
başlıklar.
T A İ- C H İ [T A I J I ya d a Y İN -Y A N G )
ÇEM BERİ kinlilerin T an
kültüründe y i n ve y ı ı t ı g
arasınd aki ideal elkileşiıııi
sim geleyen stilize çem ber.
TAM LA YANAlltik Misil' yazı
sisIenlinde d iğer hiyerogliflerin
anlam ım va da ilrllikleri fikri
belirleyen ya da sı m fla udu atı
işaret
I linduizuı ve Budizm in
ta n tra
kozm ik cinsellik kavram ı
üzerine kurulu mistik bir kolu.
ta ro t geleneksel olarak
kehanet am açlı kullanılan
2 2 Büyük Sır (M ajör A rra ııa )
ve 5 6 K üçük Sır (M inör
\ reaııa) karlın d an oluşan bir
iskam bil kâğıdı destesi.
ıırılliicillkltt
T A Ş IY IC IL A R v a h a n a bir I lindıı taıırısııım
kalkanın iki yanında dııraıı a ra c ı ya da bineği.
ve otııı (aşıyor gibi görünen
V A J R A (torje olarak da bilinir:
figürler.
belli bazı I liııdıı ve Budist
T H A N G K A (ya d a T A N K A ) laıırıla rıııııı ellerinde tuttu klu II
çoğunlukla Tibet ve "şim şek " ya d a elm as asa.
ganileri. T a n ıra lliMİi/ın iıır tören asası.
<>zgii kuı m larııı ele alındığı
v a n ita s Lal incede hoşmıalık
"diiz" resim ya d a süslü işleme.
ya da "hoşluk dem ektir:
t i l s i m köıii güçleri kaçırdığına A vrupa san alın d a hayalın
ve şans gelinliğine inanılan gelip geçiciliğini ve ölüm ün
sembolik nesne ya d a imge: kaçınılm azlığını sim geleyen
m uska. alegorik n atü rm o rtlard an
oluşan lıir üshıp.
(jrek o -R o m en şarap
tİr s u s
tanrısı ve onun lakipçileriııin veve Voodoo tan n sın ı ya da
taşıdığı, ucunda kozalak olaıı ruhani varlığını tem sil eden
sarm aşık sarılı a sa v a da lıir sem bol.
değnek.
y a n g dinlilerin T a o inancın a
to te m bir klaıı ya da kabileyi göre eril, pozilif. ak tif kozm ik
ifade eden, genellikle de ortak enerji.
b ir a ta y ı temsil cdcıı sembol
y a n t r a Saııskritçed e “a r a ç " :
stilize edilm iş üç
tr e f o il evreni sim geleyen. man<l<tl<ı\a
v ap raklı voııea sem bolü. b enzer ııına d ah a karm aşık bir
geom etrik T a n ır a şem ası.
trİg ra m iiç çizgiden oluşan
sem bol. YİN dinlilerin T a o inancına
göre dişi, n egatif, p asif kozmik
t r İ m u r t İ Saııskritçed e "İ ç
enerji.
Biçimi O laıı" an lam ın a gelir:
I linduizuı de yüce üçlü y o n i I liııdıı ve T a n tra
B ra h m a. \ İşını ve ?j,va VI san alların d a vıılvavı. dişiliği
ifade (‘der. ya ( la ,a k (iyi işaret eden
sem bol.
Japoııea( la
U K İY O - E
dünyanın resim leri” anlam ına
gelir: 17. yüzyıldan 16. yüzyıla
kınlar popüler olm uş bir saııal
form u.
u r a e u s Mılik Mısır sanatınd a
genellikle hir Inıım un ya
da firavunun alnın da şalıa
kalkm ış o larak betim lenen
kob ra yıkını.
m >z ı k 240
 Kaynakça
G enel k a y n a k ça
C o o p e r , J .C .. An IUnstrated
E ncydopaedia o f Traditional
Symbols , Th aıııes 6 : Ilu tlson .
L o n d ra. 1 0 7 8 .
O iu so n , ( I u h e , Goddess
Symbols: l h irersa l Signs o f
the Dirine Ferinde. S arab an d .
R ow ayton. 1 0 0 8 .
Cibsoln, C la rk . The Hiddet t Life
o f Art: Secrets a n d Symbols in
Great M asterpieces. S arab an d .
G lasgow , 200(>.
G ib so n . C l a r k , S acred Sytnbo/s:
A Gui.de to the Tir/ıeless Icons o f
Faith and Iforship. S araband .
Row ayton, 1 0 0 8 .
G ib so n , CtiARR. Signs &
Symbols: Atı IUnstrated Ottide
to The ır M eaning a n d Oıigitıs,
S arab an d R ow ayton. 1 09().
I U l l . Jam es, i /alTs IUnstrated
Dit:tionaty o f S) m bol s in
Fa stenı a n d ffes tem Art.
John M ıırray. L o n d ra, 1 9 9 4 .
SllEPHERI), Rott'ENA v e RuPEKT
S h ep me ri) . 10 0 0 Syrtı bol s:
fi hat Shapes Metin in Art As
Myth. Thain.es 6c Hııdson
L o n d ra, 2 0 0 2 .
W erness. H opk B.. The
( -otttin un m En e yrJopedtiti
o f Nafive Art: II orîdvieu\
Syıııbo/isnı & Culture in A f rica.
Ocetinia & A at ive North
Am erica , T h e C oııtm u ıım
InternationaI Pııblislıing
G roup. Ne w York . 2 0 0 0 .
250 KAYNAKÇA
A frik a
A »ki ns I jF.sjJiv ve Koy Ao k in s ,
The Liftle Book o f Egyptian
/ lieroglyphs. I lodder 6:
Stoııglıloıı, L o n d ra , 2 0 0 1
G ib so n , C e a h e . The Hiddeti
Life o f Ancient Egypt: Decading
the Secrets o f a Los t II orltl.
S arab an d . C lasgow . 2 0 0 0 .
L i r k e r . M ani r e d . The Gods and
Symbols o f Ancieııt Egypt: An
IUnstrated Dit:tionan. Tluımes
6c Hııdson, Londra. 1080.
M c D e r m o ti-. B r i d g e t . Decoditıg
Egyptian Hieroghp/ıs: Iloıv to
Rea d the Secret Langutıge o f
the Pharaohs. D uııcan Baird
P ublishers. L o n d ra , 2 0 0 1 .
O u rrsr. I I e ik e . African
Symbols. Steri iııg Pııblislıing
Conıp any. Ne w Y o rk , 2 0 0 0 .
Robins.. G ay , The Art o f Ancient
Egypt. T h e Britislı Mııseııın
P ress. L o n d ra . 1 0 9 7 .
\ Y ilk in son , R i u i a r d I I ..
ileti tling Egyptian At1:
4 I lieroglyjıhic Onide to
Ancient Egypt ian Painting and
Sculptnre. T h aıııes 6c I lııdson,
L o n d ra , 1 0 0 2 .
A m e rik a
F e e s t , C h k i s t i a n K . Atı tire 1rts
o f North Am erica. Tlıaıııes 6c
H ııdson. L o n d r a , 1 0 0 2 .
K e w . D e m .a ve P .F . G otjim hd.
Indian Art a n d ( ultııre o f the
Northırest Coast., H ancock
I lanse P u b lish ers, Svırrey.
BC. 1 0 7 4 .
M i l l e r . Mahy ve K y r lT u 'H e ,
T he Gods a n d Symbols o f
Ancient Me.rico a n d the Maya:
An IUnstrated Dictionary
o f Mesoa merican Religion.
Th aıııes 6c I lııdson, L o n d ra,
1008.
T he Pfains
T a y l o r . C o lin F . ,
Indians: A ( 'idtu ra! and
Hislorical I ieıi' o f the North
American Pfains Tribes o f
the Pre-reserration P eri od.
S alam aııd er Books. L o n d ra.
1004.
WriKKRY, Jo se p ii II.. T he Totem
Pole Inclians. bl10m as Y
Crow ell Coıııpany Inc.
N ew Y o rk , 1 0 7 4 .
A sya
İ K K D E R ic. L o ı ıs, Buddhism .
Flm nınaıİoıı, P aris, 1 0 0 5 .
G i b s o n . G l a r e . The Ultimate
Rirthday Book: Rerealing the
Secrets o f Kadı Duy o f the
icar , S arab an d . Rowaytoıı.
1008.
M ı: \ı r r ı ı r i l \ 1r: h e r , Readİng
Bnddhist Art: An Illııstrat et!
(,'tıidc to Bnddhist Signs &
Symbols. T h aıııes 6 : Hııdsoıı.
L o n d ra , 2 0 0 2 .
I n t e r m a n . A l a n . D icthm aıy o f
Jeırish Lore & L egen d . T haıııes
& I lııdson, L o n d ra . 1 9 0 1
Wim.iams, C . A . S ., (■hinesc
Symbo/ism a n d Art Motifti:
4 Comprehensive Hamlbook
on Synıbo/isnı in Chinesc Art
Through the Ages, Ti itile
Publislıiııg, N orth Clarendon .
V T. 1974.
A v n ıp a
Bkdi.ngfeld. Menry ve Petek
G w ynn-Jones, H eraldty , Bison
Books. L o n d ra . 1 9 9 3 .
I)u ch e t-S u ch aijx. G. ve M.
PastoiireaL', The Fiilde a n d the
Sairıts, Flam m ario n Paris,
1994.
E llw o o d P o st. W .. Sairıts,
Sig/ıs a n d Symbots: A ('oncise
Dictionary , S P ( K. L o ııd ra,
1972.
Fıs h e r , S a lly . The Stpıare llalo
6c Otlıer Mysteries o f d estem
Art: hnages a n d the Stories
that Inspired Theın, I larry N
A bram s. N ew York , 1 9 9 5 .
Fox-D avies, A .C .. ,4 Compİete
Guido to H eraldty. Tlıoıııas
Nclson & Sons., L o n d ra , 1 9 2 5 .
Fkiak, Stephen. Heraldty:
Tor the Local / listorian and
Genealogist. Alan Suitoıı
Publishitıg L im ited . Strond.
1992.
Gibson, C la r k , T he Hiddeti Life
o f Renaissance Art: Secrets and
S} 7/1b o Is in Grea t M a s terp ieces .
S arab an d , G lasgow . 2 0 0 7 .
Gibson, C la rk . T he lütimate
flirtlıday Iiook: Rerealing the
Set re/s o fE a ch D uy of the
Year. S a ra b a n d , Bow ayioıı,
1998.
Gibson, C la rk , T he Titimafe
Floo k o f Re.la tion sitips:
Rerealing the Secrets o f
( ontp a t ilde Partnersinps.
S arab a n d , Clasgovv, 2 0 0 4 .
C r e e n . M iranda J ., Dietioııaıy
o f ( ’eltic Myth a n d Legend.
Thiiınes & H ndson. L on d ra.
1992.
O svai.t, Sabine G.„ Co tır ise
Encylopedia o f G re ek a n d
Roman Mythology . W nı Collins
Sons & C o , G lasgow . 1 9 0 9 .
O k yan u sya
C a r ta n a , W ally. Aborigintd Art,
Tlıanıes & H udson. Lon dra
1993.
I jE\v is. David ve \Ykkner
Forman, The Maori H e irs
o f Tane, O rbis Publislıiııg,
L o n d ra , 1 9 8 2 .
Iİkimas, N iciio las. Ocetmic Art.
T b am es & I ludsoıı. L on d ra.
1995.
YA K A R I I W E B S İ T E L E R İ
A frik a
Adinkra .sembolleri ve
a n la m la n içiıı bkz.
www.wellLempeivd.nel /a d in k ra/
Iıtm ls/adiı ikra_index.htm
w w\v.a Iri ea vvil h i 11.co nı/l.o 11r /
ghaiK i/adinkıa_syınb ols.lılm
A m e rik a
K uzeybatı Pasifik Kıyısı
yerli san alı için bkz.
w w w .p at lığa 11e ry . rom
A m erikan yerlilerinin sembolleri
ve anlam ları için bkz.
w w w .!) ııckagraı n . c om /b ı ır k /
sym bols
ww w .rol leefo rsgu id e.com /fa /
fa 0 4 0 .silin il
A sya
Online A sya sanat galerisi
w w .orien taloutpost.com
A v ru p a
Britislı Mııseıım
w w w . liri lislim iiseiiin.org/
e.\plore/explore_infroduetioıı.
aspx
M etropolitan Mııseıım o f A ri/
llıe I leilbrıırın T i in d in e of
A r t ) listorv
w w w .iiielnm seuiii.org/toali/
N ational G allery
w w w .n ation algallerv.org.u k /
collectio n /d efa ııl t .lıtın
O kyanusya
Aborj in san alıyla ilgili galeriler
vvw w .aboriginal-art.com
w w w .ab oiigirialartonline.eom
w w w .a b o r igi ııa 1a r t st o re. co m .a ıı
KAYNAK* A 251
 Dizin
A iirilıııerik 2 35 II Beş Mistik Bilgi Knılı eşınerkezli 1 4 1 ,2 4 3
Ahorjin sarıntı, arkı*li|isrl imge 7. 0. 16 h a 28-0 11.8-10 lüylii 87
Avustralya 23(1-43 nrıııaeılık 30. 3 2 , 33. hfigna trigraırılıırı Dört Kıılsal Kral erkeky e i 75
adalet 56 , İ95. 205 34. 35 . 3 6 -7 , 163, 148-51 120-1 çemberli kiıre 234, 235
Âdeııı vr Havva 3 0 1. 2 0 6-13 Bakire Mervem 163. Yedi Hazine 1 16-17 çiçek 46. 47. 60-1.
105 chnrve 206. 2 0 8 ,2 1 I 182-3 ' şakti 40. 141 104-5. 127. 167
a d i tık m se mİmi11eri renkler 208 Bakire ve Çocuk 7. 182 hııfaJu 76. 77. 86. 87 2 0 5 .2 3 1 ,2 3 3
5 0 -1 .0 8 71 sorguç 208. 200 Bnkklıos 170. 171, 231 beyaz bufalo 77. I 18 karanfil 233
adinkndtene 0 0 kalkan ayrımları 2 08 balık 112. 113. 131 buğday 11. 165, 2 3 1 krizantem 136. 137
Afrika kılanından Ulayıcılar 208. 200 105. 106. 107 buludur 12. 13 zıımbak 182 183,
semboller 50-71 tıyneti hkz. siıııii balla 24. 52, 53 vağnıtır bulutu 21 21!
Alrodil hkz. Venüs sembolleri iki ba^lı 52-3 lotus 60. 01. 104,
uğ 13. 173 Arlrıııis hkz. Diamı bambu bitkisi 07 <: 105. 106, 107,
ağaç o as kiirkö 35 , 47 basil isk 201 cudı 0. 17 100. 112, 113,
daiıntı yeşil kalan 0 asa 14. 65, 125. 165 başak 11. 165 ranavar 44 122. 1 2 3 ,1 2 0 ,1 4 0
a ilı* şeceresi 0 j u - i 125 Batı fim Ana Kraliçesi C ancer 210 povlonya 137
ağaçkakan 107 u as 58, 50 hkz. I isi IVuııg Mıı Capricortı 2 23 şakayık 137
Alıit Sandığı 100. 101 a ta n a 108. 100 havkıiş 160 ctıritas 21 erik çiçeği 137
ahtııpm 40 p tıdm asantı I()0 beılrn 0. 40. 113 eeııııet 135, 163, 183. giıl 36 . 163. 167
/Viravaia 20-1 p arin irran astm a 100 bekaret 47. 182 190 lale 46
akbaba 28. 202 u sla n 1 0 ,5 1 .6 4 . 171. Benteıı 130. 133 (icrbenıs 44-5 menekşe 47
a ko ka narı Kemholii 71 2 03. 205. 208. 200 bereket boynuzu 24-5 Ceridıven 25 Çile aletleri 181. 107
ak it)) 203 kaimdi 186. 187 beyaz erkek geyik 213 Crmıınnos 175 çuval 131. 133
alegorik semboller 0. 0. aslun-köpek 150 beyaz ve siyah 10 cesaret 72
3 7 . 46-7. 40 . 156- asma yapraklan 171 bıçak 53 chattra (şemsiye) D
6 1 . 22 8-35 astroloji 40-1 bilge kadın 17 1 1 2 .1 1 3 dalgalar 1 1. 2 2 3 , 2 43
alfa vr oınegu 170 astronomi 234, 2 35 bilgelik 17. 87. 105, chi-rho 106. 197 Daphııc 48 , 160. 172.
alim 1 8 .6 7 . 180 asım ı (ifrit) 122 107. 100. 115. 117, cinquefail 3 5 173
alım laılık 113 Asya kıllısından 131. 160. 105 cinsel birleşme 17 Davııtu ıı yıldızı 103
alıın sarısı top 180 semboller 06-161 hilinçdışmııı cinsel dürtüler 10 dayanıklılık 204
Amnlenısıı 130, 131 aşk 4 6 . 00 . 133, 163 sembolizmi 16-17 cinsel güç 52 , 65 , 175 değnek ve gürz 54.
Amerika kılanından nı 116. i r . 142. İ45. birbirini çapraz kesen (İnatlicııe 78 -0 2 64. 65
semboller 72 -0 5 140, 175 anahtarlar 185. cornucopitı 2 4 -5 . 2 3 1 Demeter/Ceres 25. 165
aıııı tunrıçu 2 1. 54-5. atalar 30 . 3 1 2 1 0 , 211 Cııpido 166. 167. 170. deniz 44 , 45. 4 9
174. 175 a leş 10. 8 1 .8 8 . 11!. Bid turnon 121. 132. 171. 105 deniz adaııılorı 45. 165
nnnhlarlur 185 152, 153, 107. 224 133 deııiz kahuğıı 1 12.
Amınta 156-7 ııleş sütunu 11 1 btıdhisalİm 27. 108. K 1 1 5 ,1 8 5
Aııdrojen 226 meç yılunı 81 100. 140 çakal 57 devedikeni 35
anka kuyu 158, 150, Atlıena 24. 25 . 160 A ralakitcs/ıraıv 100 çukımık taşı 04, 05 devekuşu tıiyiı 36-7, 56
220 atırt'ftltı 200-1 boğa 210 çukra (leker) 104, 105. dlıarına-çakrtı hkz.
tuıkh 51, 58 av büyüsü sembolleri boğa kuyruğu 04. 65 114, 116 çak ra
arılamak 117. 141, 151 8, İ0-11 bokböceği 57 dlıarma-çakra 108. d hrajtı 112, 115
aııno vr çocuk Avrupa kıiasındaıı bolluk 87 . 131. 137. 1II. 112. 114. Dioııa 168. 160
sembolizmi 7 .emholler 162-235 157 115, 116 din şehitliği 163
annelik 73 Avustralya Aborjiıileri boynuzlar 27. 7 1 lolıin çakrusı 140 DionysOs hkz. Bakk-lıos
Aııııbis 56. 57 sanan 12 Brahma 13. 104. 105. çanı ağacı 130 dişi aslan 57
Apollo 11. 47, 168, Düş-zamanı 12 123 çaıı 119 dişi domuz 25
160. 172 av 24 , 26. 57 , 50. 73. hrisnre 20 6 -7 çapa 180, 205 dişilik 10. 2 3 , 25. 40.
Aı/n(irin-i 223 140. 151. 158. 2 15 «)7vco hkz. statü çarkıfelek 4 2 -3 78. 110. 123, 166
arabesk moiifler 135 hilal 105 sembolleri çaylaklar 54 d /e d sülıııııı 60, 61
araklar 13 aydınlanma 108. 100. B m h ihapatlu 1 10. çekiç 24, 25 , 133 doğal diinyn, semboller
Arakhııe 172, 173 I I I . 112, 113, 111. 114 çelenk 33 , 47 10-11
Ares hkz. Mars 115. 1*41 Budizm 2 0 -1 .2 7 . 40. defne yaprağından doğan 5 4 .5 5 .5 9 . 66, 67
arı 67 avı 72 , 73 . 86 . 87. 203 108-21. 122-3, 3 3 /4 7 doğu 7 5
an kovanı 101 avna 52 . 81 . 130. 131. 140-1 çember 22 -3 . 5 5 , 87. rloğınn 7 . 13. 78. 70
arındırma 20. 107 2 0 3 . 204. 205. 2 15 Sekiz l gurlıı Sembol 90. 97. 1.35, 140-1. astrolojik el kiler
Aıit's 218, 210 112-15 163, 243 40!

252 Dİ Z İ N
doğum, ölüm v«*
yeniden doğum
döııgiisii 23
doğurganlık 7, I 1. 24.
25, 61. 70. 73 , 77.
92, 113. 120. 137,
U 7. 157. 159, 239
dounız 142. 147. 151.
203
dönen kütük 91
dönen kütükler
hikâyesi 74
dört (ııcîl yazarı 186-7
dört salgı 224. 225
dörtlüler 9. 105
dövmeler 31
koru 3 1 , 237
du afe deseni 70-1
Dıırga 107
duyular 40, 47. «84
işitme 84
görme 84
koku alına 47
düğüm 112, 115
Diinva 9, 24. l 4 l . 151
152, 199. 225
düııya küresi 205
Dürer. Albrerhl 19
dutennimmon deseni 71
E 116 151
ebedi yaşam 58 , 125
e fo d 100. 101
ejderha 36. 121, I42.
145. 151. 158, 159,
189. 1 9 0 ,2 0 1 .
2 09, 2 29
el 33 , 43. 107
el izi 8 , 30. 49
eleıııeniler 9, 22 4 -5
Eponu 175
erkek gevik 175, 191.
20 5 ‘
erkeklik 19. 23. 119. 166
<ıynca bkz. eiıısel güç
lîros bkz. (.uıpido
Erzıılie 82. 83
evlilik 137. 139
F giineş tekeri 174
Fallııs sembolü 17. 24,
141. 171
fare 142, 143
farmasonluk 227
fa s c e s (çubuklar) 205
fırtına 45, 93
ay rıca bkz. şimşek
fıskiye 48. 49 haç 83. 178. 179. hiikiiıııilurlık/o tori te yardımcı mlı lur 73,
fil 5 İ , 116. 117 196 ,2 0 5 21 54. 59. 65. 81, ‘ 7 6 -7 .9 0
f le ı ı r - d e - lî s 2 1 0 . 2 1 1 ters çevrilmiş 185 96, 9 7 1 17 Zuııi k a c h in a
Mora 230, 231 Eııliıı 196 bebekleri 76
fliiı 129 Malta 2 10, 211 I kadeh 205
foııogrıuıı 15 kırmızı 189 / C/ıing trigruııılurı Kuder I lnııım 42. 43
Frcııd, Sigmıınd 7, 16 sazduıı 189 148-51 kulalar 105, 106. I09
X biçimindi* (sal/in ') IMS sembolü 179 kafatası 46. 94. 95,
o 185 ılımlılık 2 0 5 107, 233
Gutıcştı 107 ha fiİlik 149 İMİI sembolü 181 k u ia s h n (hazini'
Garııdu 27. 156-7 hale 27. 183. 184. 195, ışık 77. 157 vuzosu) 112, 113
gere 19, 149 198-9. 200 ışık sııçnn mücevher kali 106. 107
grini 9 halktı 59 116. 117 kaligrafi 134. 135.
d em in i 219 s/ırıt halkusı 5 8 , 59 lunn 1()5, 225 152-5. 101
geyik izleri 93 h am eş 43 kalktın sembolizmi 33
geyik, uv sembolü 1 1 ham sa 43 İ kalp 82. 83. 1 1 I . 183
uzun öıtıür sembolü I tul hor 54 . 55 lasnıı ve Argonnııtlur kutsal 196. 197. 205
131. 1 3 3 ,148 hava (element) 225 172, 17.3 kını 18
goaıına 240, 241 havariler 184-5 ihis 57 kanatlar 2 7 ,2 9 , 187..
gorgom ion 170. 171 luıyai ağııe.ı 8, 26 İblis 1 8 9 .2 0 1 .2 2 9 195
gök gürültüsü 25 , 53, hazine gemisi 132 ideograııı 15. 38. 154 kanguru 240, 241
' 8 1 ,2 3 9 Hr plıııîsl os bkz. iffet 46, 47 kanguru izleri 236
gökkuşağı 29 VııIran us ikizler 5 2 . 219 kaos 99 121
gökkuşağı yılanları 239 Heru bkz. Iııııo inanç, ümit. kaplan 142. 143.
gölgelik 115 Herakles/Herkiil 16. yardımseverlik 205 158. 159
gramer 235 17. 172, 173, 204 inci 121. 158 kaplumbağa 131. 133.
griffon 18, 19 Nerınes bkz. Merkür İıulra 20-1 139, 158
giKjht 160. 161 lıesap lalımsı 235 inek 54. 55 yılanlı 158
giiç/ikddar 59, 6 3 . 84. Mestin 169 insan başlı ut 223 kar 91
85, 8 7 ,9 6 .9 7 , 115, Hıristiyan azizleri 188- instın baya tının beş karanlık 149
91. 199 evresi 232 kare. 9 . 135, 199
gül 3 6 , 1 63.167 ayrıca bkz. havariler; ip 1 19. 185 kadın vpi 75
ayrım bkz. Tııdor gülü dört İncil yazarı İsis 21 , 2 5 , 54 , 55 . 58 karga 175, 205
Gül-haç 227 Hıristiyan Kilisesi ve Neftis 5 4-5 kartal sembolizmi
giiIpunfere 162-3 9 , 163 İskandinav mitolojisi 19. 27. 72 , 77, 79,
gün isimleri 94-5 I lırisliyauiık erdemleri sembolleri 176-7 84, 86. 8 7 . 88, 89,
gündüz 19. 26 , 149 46, 47. 204-5 iskelet 46. 47 . 2 33 157. 163. 165. 186.
güneş 10. 11. 18, 24. 1 lırisiiyaıılık s e m b o lle ri İştar 99 187. 203
26. 57, 59. 64, 67. 7. 14. 1 9 ,2 1 ,2 3 .2 7 . itaat 151 karıal Savaşçı
77. 81. 87, 89 , 90. 28. 29. 38. 162. 163, iyilik 19. 26 Tariknli 88-9
91. 93. 111. 131. 174. 178-205 iyilik kötülüğe karşı Koıııa lejyonu 33
138. 149. 158, 215 I liııdııizm 11. 13. 23. 26-7 kıinlaııyeı 129
ayrıca bkz. güneş 27. 49, 104-7, 109. kal il balina 85
araban: ğiineş 122-3. 140-1 I kaya sanalı 8. 10. 11.
diski; Zia liııgam ve yoni Jııffe. Aıtirlu 8 30 , 237, 238, 244
güneş arabası 11 17, 141 jaguar 39. 80. 81. keçi 42. 145, 149. 200,
giineş diski 10, 54 , 55. şak ıi 49, 141 88, 89 201. 20 2 , 203
77. 90, 97, 104, 105 hiyeroglif 14-15, 38. Jaguar Stıvaşçi Tarikııti kelebekler 77, 139
güneş ışığı 37 5 0 -1 89 Kelt haçı 174
horoz 142, 147. 151 Jııng. Cari (E 7 . 16 Keli ikonları 174-5
güvercin 8, 167. 178. 2 0 1 .2 0 3 Jüpiter (gezegen) 217 keruv 101 194. 195
179, 203 1 lorus 54, 55. 5 9 ,6 4 . Jüpiter (tanrı) 12. 25. kenkeion 167. 214.
güzellik 71. 131. 183 6 6-7 163. 164. 165 215
göz 58. 59. 60 KJıepri 57
II 1 lorus ismi 50, 66 . 67 K Klıimaira 44. 45
lıabeş maymunu 57 Alım 66. 67 kabile annuItırı 8 4-5 kılıç 53. 119. 121. 127.
hacı asası 185, 195 llsi Wang Mu 124. 125 kaclıına\ar. I lopi 130. 131. 183, 205
D İ Z İ N 2.53
 D izin
kır kurtlu 13 10. 28-0. 52-61. Mars (gezegen) 215 Neptün (gezegen) 217 parşömen 161
kimlik bkz. kimlik 74-83. 08- 135. Mars (tanrı) 166, 167 Neptün (taun) 164, paskalya kuzusu 107
sembolleri 164-205 Masa i kalkanları 62-3 165. 225 Pegasııs 220
kimlik scıtıbolleri 6, 1 lir is y a n lık maske 15. 30 noktalar 2 43 pelikan 21 , 205
8 .3 0 -1 ,3 4 - 7 . 49, 178-205 mavııııuı 142. 147 potıla,gram 227
62-5, 84-9. 136-9. İslam 134-5 Medusa 160. 170. O pergel 2 2, 23. 205, 235
206-18 Yahudilik 100-3 1 7 1 .2 2 0 Odysseııs/l ijysses 44-5 pikfogram 1 5 ,3 8 . 154
İngiliz 206-0. 212. Afrika 52-61 melekler 26-7. 104- ugi (yelpaze) 35 Pitee* 222, 223
218 Asya 08 135 5. 100 Ogün 52-3 Pliilou (gezegen) 217
Alrika 62-r» Avrupa 164-205 m em en!o m ori 47 ok ve yay 53. 171 Poseidoıı bkz. Neptün
Asya 186-0 Amerika 74-83 m enora 100. 102, 103 Okyanusya'dan possum 240. 2 4 1
Kıttı Avrııpası a y r ıc a bkz. ikidizni: meri ırııı kavunozu semboller 236-45 p ıın kai 244, 245
210-13 I Ü nd ü / m : T a o iz n ı; 188, 180 Olympos tanrıları pseh en f 48. 55
A m e r ik a 8 4 - 0 Sinloizııı meridyenler 41 164-0 ps\vhopom p 57, 05
kitap 208 60
kuisaıımışlık . Merkiir (gezegen) 152. Oıı Knıir tabletleri
koç boynuzu 71. 103. 77 113
, 214. 215 100, 101 Ö
210 kufsiyrl 180 Merkür (tanrı) 167 org 101 tpıetzal 78 , 7 9
kollar 122. 123 72 87
kuvvet . 73. . metal 152. 153 oriştûar 52-3 Öııelzalcoall 70
korku 17 06 07 117 130
. . . , metelikler 185, 202 Osiris 54 , 55, 56, 57.
k o n , 31. 237 143
. 140 mevsimler 9. 03, 230-1 58. 6 2 , 64. 65
konuna 65, 96. 07. Kuzey Amerika güz 143. 231 Oşurı 52 Ha 54, 55, 57. 64. 65. 67
1 15, 150, 188 105 sembolizmi 12 bahar 137. 143. au m boros 23 He-1 lorakli 5.5.56
kozmik varoluş 8 kuzgun 175 2 3 0 .2 3 1 ou7/0 alm ed ee 6-8 rarıgoli motifi 107
kozmolojiler 12-13, 22-3 84 85
toteın/arırıa , vaz 2 3 1 oyuıı sanatı 161 t a n k motifi 24ü
kozmos 10-11. 23, 01. kuzu ve sancak kış 231 refah 03. 143
140. 140 sembolü 196 197
. meyve 2 05, 231 Ö renkler 7. 18 ,75, 194.
ıııakrokozmos küre . 14 15 mezar 83 Öküz 142, 143, 151. 203 195. 208
teorileri 40-1 kürek 99 mısır bitkisi 73, 75 . 77 kanallı 186, 187 siyah 106. 107
kopek 57. 0 4 . 05. Kvbele 170 171
. Mısır, antik 11. 15. 21, ve eşek 181 siyah ve sarı 75
142. 1 46. 147.. 23. 50-1. 54-61 ölülerin ruhları 91 mavi 104. 105.
151. 203 I, mızrak 24. 133 Ölüm 10, 24, 43. 45 , 183, 105
lfl5l.ii rıılı (ifrit) 26. 27. /a b a m ı n b k z . c h i- r h o milli bayrak 31 46-7, 78. 70, 83, 05, mavi ve beyaz 75
122 , 201 Innıassu . 06 07 Minen.a 2 4 . 160 107. 180, 231, 233 çok renkli 75
kötülük 10. 26 Lao-ızu 124 125
. Miııotaııros 15, 44 ölüm korkusu 44, 45 kırmızı 18, 104. 105
kral 43 lavta . 121 133 161
. m tne re d an e motifi 60 ölüm merdiveni 68 beyaz ve siyah 10
kraliçe 43, 116. 117 Lco 40 41 221
. . mimisin id ce sembolü ölümcül giinabInr .san 18
kraliyet 180 L i b r a 221 60 202-3 Homa. Antik 11. 162,
kraliyet atmaları. liderlik 60. 75 Moiraltır 25. 42. 43 ölümden sonra diriliş 163, 164-73
İngiliz 208 logogranı 30 Molodı 17 5 4 .6 1 , 1 0 7 ,2 2 0 ‘ ruh 0. 130
İspanyol 210 lotus b k z . çiçek nıoıı 3 4 -5 , 9 6 , 07, ölümsüzlük 0. 124. ruhani güç 113. 1 16
krallık 50. 51. 55, 6 4-5 136-9 125. 128 ı ııhani zenginlik I 13.
krisIngram bkz. chi-rho VI ınoııogruıu 1 0 ,3 7 ayrıca bkz. ebedi II?
Krişiıa bkz. Vişmı Ma'nl 56 nntdvu 108-0. 110. 123 yaşam
kııgu 285 malımuz 32-3 blıntnıs/Mirsha tundra ölümsüzlük, bil kisi s
kule 100. IOI ıııahsııl 120 108, 100 124, 125 sabah yıldızı 01
kıı.m suali 46, 60. 288 m akam 1 56-7 muska 42. 4 3 ,5 8 , 101 ömiiı: 46 sadakat. 146. 14?
kumru 283 makav 02. 03 mutluluk 18. 77. 131, Öreke 25 saflık 10, 60. 113,
kunduz 8.5 n u ın a ia 244. 2 45 133, 137. 155 Örümcek 13. 173 183, 220
kurbağa 85 m a n d a la 11 8-20, İ 40-1 mücevherler 130. 131 Örümcek Katlın 13 Sagittarins 223
kurt 167, 1 7 7 ,2 0 3 m u ııd o rla 2 0 1 mükemmellik 1 4 1, 103 sağlık 121. 131. 132
kurt izleri 03 ıııarırvi lıilgi l"!7, 103. müzik İO0. 161. 235 P ve ııııululuk 62. 155
kuş 28 , 20. 3 0 167. 141, 220 Myo- 0 118-10 p a - k u a irigratrıları sakal 64, 65
233 Maori sembolleri 236. 148-51 s a h ire 185
kutsal kalp 106. 107 237. 244-5 \ papağan 02. 93 salyangoz 203
Kutsal Kâse 20 m a m k ih a n 244. 2 45 n ag a 156-7 papirüs bitkisi 60 , 61 salyangoz kabuğu 62-3
kutsal manlar 125 Marduk un küreği Neferi ari 28 para kesesi 184, 185. san kh a (deniz kabuğu)
kul sal semboller 6. 8. 98. 00 n em e s başlığı 64 187. 105, 202 1 1 2 ,1 1 5

254 D İ Z İ N
san k o fa motifi 51 S lamel bilimler 234-5 Yidyarujalur 118-19 ay rıca bkz.
Satürn (gezegen) 216 şafak 75 minkin 204, 205 / iığ a 221 Iıiyeı ogl if; i«leogranı;
autlar 18. 2 55 şakı i 49 , 106 1enizi 1 9 5 ,2 0 0 .2 0 5 . Vişıııı 13, 97. 104. 105. logognıııi:
sekiz 126 fjaugo 24. 52-3 221 110. J 23. 156. 157 monogıaııı:
yedi 103 şefi ali 124. 125. 154 'Ie1fiıgratıimalım 101 K! işim 105, 122 lonogrnnı; piklognım
S corpio 2 2 1 şehvet 147 T lıo r24: 25 Rtırııuı 97 iv/ 74-5
Sirenler 44. 45 şemsiye 112. 1 13. 1 15 Tl ıol lı 56 . 57 isvarııpa 104 yelpaze 129
Seklime* 57 Şeyla ıı 27, 189, 201 lırpnn 231 ioortaa /onları 82-3 Yernnja 53
sekiz parmaklı teker şeytan bakışı 201 'Hamut 99 Vıılcaııus 167 yeniden dogurıı 23. 29.
bkz. (Miiirma-çnkm şifa 49. 59 . 195 tiki, Maori sanatı 2 37 vulva I*7. N l ' 4 3 .6 0 . 175
sem a-tau i sembolü şimşek 21. 8 1 ,9 9 . I I I . (inisalı 5 1 vîieııt saıııılı 3 I yenilenme 124
60. 61 140. 165 lirsııs 17 i yeraltı dünyası 26, 45.
sembolik sistemler 6, Şiııloizııı 130-3 Tinine 8 0 - 1 W 54. 64 , 89, 95
8. 14 - 15. 42. 50, Şivn 13. 49. 104. 105. lopuz 104. 105 Wandjiıın ruhları Yggdnısi.19. 176. 177
6 6 -7 1 . 9 0 -5 , 140-55. 106. 1 10, 119. lotanı 3 0 -1 . 34 . 72. 238. 239 yıkım 44. 4.5, 49
2 1 4 -2 7 123, N1 240. 241 \\nwalag k ız kan leşleri yılan sembolizmi 26-7.
Afrika 66-71 şoftır 103 tuleııı kazığı 31. 84 240. 2 4 } * 2 9 ,3 1 .8 1 .8 3 .8 8 .
Asya 140-55 şövalye 209 (refoif 179 «'ilde. Osear 7 92, 119. 142. 145.
\vrupu 2 1 4 -2 7 T r im u r t i 13. 104-5 167. 2 0 0 -5 , 2 29
Amerika 90-5 T Triton 44. 4 5 X n ag a 156-7
Sembolizm 18 la but 83 Tudor gülii 212, 213 Xi «aııg.Mıı 124. 125 kupa 187
sembolizm, ve insan taç 14. 21. 36. 64 , 180, turna I25. 126. 131. Xiııhenaıl. \iiihteeubdi yıldırım 88 . 99. 165.
ruhu 6 -8 , 17 183. 208, 209 133 81 2 3 9 .2 4 3
{«Tensel dil 7 şehitlik 190 tüyler 3 6 -7 . 56 . 72 , 87 Xoc1ıiquetzal 78 yıldırım kuşu 86. 87
um um 6 laht 12, 13. 14. 29, vıldımıı ruhları 238.
semender 213. 224 53 , 178 U Y ’ 239
seraf 194. 195 lahta 152. 153 ı.ıraeus 55 . 64. 65 yahaııdomuzu 177. 203 yıldız 91. 135, 2 07
sh rirasta {bilimsiz fai-c h i sembolü 4 1. 97, l raıüis 2 17 ayrıca bkz. doınıız Beytleheıtı 180. 181
dıîgüm) 112, 115 142, 148-9, 150 tısfırüsha 109 yakışlar ve laşkı ular 11 Davul 102. 103
sıcaklık 77 talih (iyi şans) 4 2 -3 , ııyımı 135, 148 yağmur 90. 91. 92. Inaınıa ve İşlar 99
sihirli giiç 85 63. 6 9 ,7 7 , 85. 107. ıızıın iimürtülük 97, 2 3 8 .2 3 9 Stcl/a Maris 183
simya 42. 43 , 2 26 111 132. 137. 115. 125, 126. 128. yağmur bulum 90. 91 >7» ve y u ııg 41. 97.
sinek kovııen 127 155. 159 131. 137, 139, [43. yağmur ıanrılan 8 0 - 1 143. N 7. 148-51
sinekkuşıı 79 (artim ha 244. 245 14 8 ,1 5 4 . 159 Yalında İskarvoi 184. 1 5 3 ,1 5 9
sınıfa. Masııi sembolleri Tının ııın Kuzusu 186. 185 yonca yaprağı 28. 179
3 2 . 62-3 189. 1 9 7 ,1 9 9 0 Yaıııautaka 118 Yorulıa tanrıları 52-3
<7 langurbtrali 63 Tanrı nın Sözü 23 üç dişli mızrak 105. yrtntra. Tantra 23. yuınıırtn 233
scgira 62 . 63 laıırılur 12-13. 24 164, 165 140-1 Yunan, Antik i 1. 23.
Hlcipnir I76. 177 Ttıoizı a, s ü i ıı IKilleri 124-9 üçgen 1 9 .2 3 , 135. 178. yarasalar 155, 2 0 0 . 201 162. 163. 164-73
sonsuzluk 23. 46. 163 Sekiz Olîimsüz 126-9 199. 22 4 -5 yaratırı giıç 49. 85. 105 yusufçuk 139
sopa 173, 204 Iarilıöııcesi sunul. 8. üçlii 19. 174. 175 Saralılış 13. 22-3. yüzük 213
sorguçla yılım 79. 93 3 0 , 49 üçi'meı*ı göz 106. 122. 103. 123
sosyııl sembolizm 14-15 Tnroi 42 , 48. 226, 2 27 123 y a ş a m 18. 19. 49. 51. /
sovuırı şapkası 3 6 -7 Asılmış Adıırıı 226, Üzümler 171. 231 6 1 .7 7 . 157 zafer 137, 197
sıaiii sembolleri 20 6 -7 22^ ayrıca bkz. ebedi zaman 46. 69
hilal 207 \ıldırıııı düşen V yaşam zambak bkz. çiçek
/a b c f 2 0 6 , 2 07 ’ kule43 vajrn asası 110. I I I . vaşaııı döngüsü bkz. zci/if çinileri 134
lazange 2 0 6 , 207 Tau n ts 219 1 1 9 .1 4 0 vaşaııı ve ölüm Zeııs bkz. liipiler
nm/let (yıldız) 207 Tnverel 51 vazo I 12. 113, 183 dhııgiisii zeylin bitkisi 169
su 10. I I . 1 9 ,2 9 . 49, ıııvşım 73. 142, 143. Veııiîs (gezegen) 99. vaşaııı ve ülüııı döngüsü Zia sembolü 90
91. 92. 9 3 . 94 . 95. 203 152, 181. 2 15 8. 9. 13. 149 zodvak 4 0 -1 . 142-7.
151. 152. 153. 225, lııvııs kıışıı 165. 203 2 1 9 , 220 vaz 92. 93 , 129 2 1 4-23
231. 239 tazı 36 Venüs (tanrıça) 166, vazı 14-15. 3 8 -9 Çin 41 . 142-7
Suna 11 tek bouuızlıfııl 158, 167, 170. 171 Çin 3 8 -9 Aslan 40 . 4 1
Sürrealizm 18 159'. 2 0 8 ,2 2 8 . 229 ıv sica piscis 2 0 1 Antik Yiıımn 38 Balı 163, 2 1 4-23
svastika 91 , 110. 111 leker 1 63 a y r ıc a bkz. Vestıı 169 Maya glifleri 39
çakra veve 82-3 nuıik harfler 3 8 -9

DİZİN 255
 Teşekkür
Y A Z A R IN SUNUŞU
B eııi .sembolle.!1(Ilım asının içiııe sokup orada
lullıığll için Sara I luııt a en içlen teşekkürlerimi
sıma nııı.
$ Sürekli desteği için Mike I lımorılı Maden a
yiin'kten teşekkür ederim.
f ’ Yılmadan destekledikleri ve çok değerli kaynak
m at ima aller s^ltulıkli iri için Mariaııııe (iil)son ve
.lohıı G ibsona TatısondDank.
f)’ Son olarak, (laroliue Larle ve lvy Press ekibine
özellikle sıkı çalışmaları ve detaylardaki
hassasiyetlerinden dolayı şükran borçluyum.
Y A Y IN C IN IN SUNUŞU
Yayıncı kuruluş, görsellerin basılmasına
cöm ertçe izin verdikleri için aşağıda belirtilen
şahıs ve kum ullara teşekkür eder. Bütün
dikkatim ize rağm en, istemeden alladığım ız bir
isim varsa öziir dileriz.
Alamy/Ariadne Yaıı Zandbergen: 68.
A rt A r d ı iv e /A re l aıeol ogica I Musnuııı. Bağdat: 98:
Sylvau iîa nıe f ve W ilham B ıırto Koleksiyonu: 1 10;
Bil>liotiıeque Nationale P aris/M aıe C harı net: 224:
Bodleian L ib ra rv . O.vford: 8. 222. 232: B riıish L ib ra rv:
20. 116: B riıish Museııın: 148: B riıish Museıım /Kileen
Tweedy: 22: Gollegc o f A rnıs/.lolm W ehh: 206, A ll’redo
Dagli O rli/lîa rg o llo Museııın. Horansa: 38: B ihliolcea
I‘İstense. Modemi: 220: B ib lio tcrıı Nazioııale M ıırriım a.
Venedik: 234; G üllerin Nazionale d eli I m lıriıı Perııgia:
<>. 64: ( üıİlerin degli G ffizi. Klorunsa: 2 3 0 : 1listoriska
Mııseel, S loklıolrıı: I7(>: Musre G ııiınei. Paris: 108:
Mııseo (TArte Sııcrn Asciaııo. 182: Museo İ ride ııtiııo
A ile Sııcra T ırıılo : 1(>3: N ational G allerv. Buda])eş<e/
Al İn alo Dagli ( İ t li: 178: Pnia/zo del Te M a n im i 2. 164:
Halaınımea l iııi\e.rsity: 2 14: S ııeım oııdl Museııın
Aaehen: l')0 ; [ niversitv L ib ra rv. IleideJhiTg: 32.
C itim i i Dagl i O n i: dn kapak. Kİ. 5 0 54. 58. 0 0 , 134: /
\rd in e o lo g ic a l Museııın, Palerm o: 16: B an lo Museııın.
Tııtıis: 44: B asiliıpır Saint Deniş. Paris: arka kapak.
102: Bihliotecıı Naeioııal. İJ/.hon: 102: BilılinO ıeıjııe di's
\ r ls Deeoralils. Paris: 3 4. 94. 1 3 8 ,2 1 6 : Bibliollıecjue
M ııtıirip n le . Abhevillu: 26: B ihliolheıjue Munieipale.
Uoııen: 42; B ih lio tlıd p ıe M unieipale \ aleneieııııes: 30.
186: la ıeieıı B iloıı K oleksiyonu. Paris: 140; Santiago de
256 i k u i ı:
(âmi| losldn Kaledrali: 2 1 0 ; Châleau de Blois: 24:
K.gypliuıı Museııın. kahire: 28: K])isco])al Museııın Vir
CiUnloııiu: 2 0 0 ; Molıamnıeıl Khıılil Museııın. kahire;
11 2 ; Mıısee tles Art s Afrieairıs (“1 Oeenııiens: 5 2 . 2 4 0 :
Musre Grrıuısdıi, Paris: İ 4 4 . İ4(); Mııser (inilde
Glıaıılillv: 14: M u h i t Grnnel. Aii-en-Prınrrnee: 12. 148;
Mıısee (âıim el. Paris: 122, 132. Kıt); Mıısee dıı Loııvrr.
Paris: 5 6 . 00. |(K); M u h i t d Orsııv, Paris: 8 ; Mıısee
de Tesse. I.e Mıuıs: 4(>; Mııseo ( iivieo Bolzımo: 180:
Museo Dioeesano Bressaııone: 184, 1(H ; Mııseo
Provineinl de Bellııs Ari es Halauıaııea: 188: Mııseo del
Templo Mııyur, Mcxiro: 8 0 : Museo d e 'l’eolenaııgo.
Mexieo: 8 8 : National Aııihropological Museııın, \lexieo:
78 : Piııaeoteea Nazionale di Siena: 1()2; Özel
koleksiyon-. İslanhııl: 100: Özel koleksiyon, Paris:
1 1 8 : Heal hiUiotecu de lo Kscoriııl: 2 1 8 . (dohal Book
Pııhlislıing: 2 3 8 ; I imine of bords Loııdon/Lilren
lAveedy: 2 0 8 : Jıırrold Pııhlislıing: 3(); klııırhine-
Tapnbor/Coll. B) IVP-Gruh: 2 2 8 ; Mıısee (i ra net
Aix-e.ıl-Provence/Laurie Plııll Wiııfrey: 166; National
Ga llciT- I .on<İra/K ileen Tvveedy: 170:' 172: Öz«l
Koleksivon/Marc. Chanııct; 4 0 . 1 50; N’icolas
Hapielıa: 1 3 6 ; Adolf Spohr Koleksiyonu, 1jarrv Sİ irerin
Armağanı/Bu ITalo Bili I listorienl ( .'enler. Cody,
Vİ yoming: 7 2 , 8 6 : Victoria & Al heri Mtıseunı, Londra/
Sal İv Clıappdl: 1 0 4 , 2 1 2 : Vieıoria 6c Allıerl Mııseum
l.omlra/Kileen Tvveedy. 1 0 6 , 1 2 4 . 130.
B rid g e m a ıı Art Libraı-y/Bilıliotlıeıpır Nationale.
Paris. Kransa/Archives (iharm el; 154: Bildarclıîv
Steffeııs: 2 3 6 : Brilislı Museııın, Loııdra/Aııeient Ari
and Arclıilerlııre, Golleelion Ltd: 1 28: /Gî ramimi:
1()8, 2 0 2 : I lorınıııan Museııın, LoıııIrıı/Koloğrııf
O l leiııi Schıieeheli: 2 4 2 : Museııın of Kine Arts.
1 loıiHtoıı. Te-xas/Miss İma Jlogg Armağanı: 7 0 :
Oriemal Mııseuııı. Dıırlıaın l . ııiversiıy: 158: Özel
koleksiyon: 120; O /el Kolrksiyon/A rdıivrs Clınrmel:
152; Özel Koleksiyon/Fotoğraf ©Bolliıı Pirnııe
Lihrnry: 8 4 ; Özel Koleksiyon/Köloğrnf ©Bonhnms.
Loııdııi: (»2; Boyııl Geogrııplneal Soeiely. Londra: I İ4.
Gorbis/Tuııı Beaıı: 0 0 : Geoffrey Glemeııls: 7 4:
Grııig Lovell: 1 20; Hıııiilısoniım lııstiinlioıı: 92.
Giderir Moılllill: ©Giderir MnrmiııMndıv Pieırc: 82.
Senin Arelıives/lllP: I5(>; Cuurtesy of ilıe Miııistero
Reni e Ati. (iıı İttiridi: 2 0 4 .
AVerııer Knrıııan A rclıivc/G aııterhıırv Museııın.
Ghrislelmrclı: 2 4 4 ; Özel Koleksiyon: 7 0 .