INDUSTRIJSKI I DISTRIBUTIVNI ELEKTROENERGETSKI SISTEMI

INDUSTRIJSKI I DISTRIBUTIVNI
ELEKTROENERGETSKI SISTEMI
Predavanje VII

IDEES7 – Gubici električne energije u distributivnim mrežama,

Proračun pada napona

v.prof.dr.sc. Senad Smaka, dipl.ing.el.

Ak. god. 2017/2018

Sadržaj

1. Uvod – podjela gubitaka

2. Metodologija proračuna gubitaka
3. Smanjenje gubitaka električne energije
4. Proračun pada napona

Industrijski i distributivni EES 2

Uvod
Analiza gubitaka električne snage i energije je važno pitanje kod planiranja i
eksploatacije distributivne mreže jer gubici mogu da dostignu značajan procenat od
ukupne količine električne energije koja se predaje distributivnom sistemu.

Analiza gubitaka zahtijeva provedbu niza zadataka, naprimjer:

• Što tačnije odrediti ukupne gubitke;
• Analizirati gubitke po elementima mreže;
• Razdvojiti tehničke od komercijalnih gubitaka;
• Locirati mjesta i/ili dijelove mreže s najvećim iznosom gubitaka;
• Analizirati uzroke gubitaka;
• Odabrati mjere i tehnička rješenja za smanjenje gubitaka.

Određivanje gubitaka električne energije  potrebno poznavati promjenu gubitaka

snage u razmatranom periodu  veliki broj proračuna tokova snaga zbog neprekidne
promjene opterećenja distributivne mreže.

Aproksimacijom stvarne krive opterećenja preko određenog broja vremenskih

segmenata konstantnog opterećenja (usvojena pretpostavka da se značajne
promjene opterećenja ne dešavaju često) umanjuje se problem velikog broja
proračuna tokova snaga.

Industrijski i distributivni EES 3

Uvod
Više matematičkih modela za proračun gubitaka električne energije:
1. Model s tačnim proračunom gubitaka – vrše se proračuni tokova snaga za
određivanje gubitaka aktivne snage u periodima relativno konstantnog
opterećenja, zatim se na temelju dobivenih rezultata računaju iznosi gubitaka
energije, koji se na kraju sumiraju kako bi se odredili ukupni gubici.
2. Modeli bazirani na informacijama o srednjim vrijednostima struje, napona,
koeficijentima snage pojedinih elemenata mreže i korekcionim koeficijentima
kojima se uzima u obzir neravnomjernost dijagrama opterećenja.
3. Modeli bazirani na informacijama o gubicima aktivne snage u mreži u trenutku
pojave maksimalnog opterećenja za dato uklopno stanje i vremenu trajanja
maksimalnih gubitaka.
4. Modeli bazirani na teoriji vjerovatnoće i statistike.

Ukupni gubici električne energije mogu se podijeliti u dvije grupe:

• Komercijalni gubici;
• Tehnički gubici.

Komercijalni gubici - predstavljaju razliku nabavljene i predate energije. Nastaju kao

posljedica nesavršenosti organizacije eksploatacije mreže, nesavršenosti uređaja za
registraciju i mjerenje, utrošene električne energije prilikom kvarova u mreži i
neregistrovane energije usljed krađe. Promjenljivi su i gotovo ih je nemoguće
izračunati računskim putem.
Industrijski i distributivni EES 4
Uvod
Tehnički gubici predstavljaju glavne gubitke u mreži. Uzrokovani su činjenicom da su
elementi sistema stavljeni pod napon i da kroz njih protiče struja. Iznos ovih gubitaka
zavisi od karakteristika elemenata mreže i parametara režima rada distributivne
mreže.

Tehnički gubici, prema uzroku nastanka, mogu se podijeliti na:

• Gubitke koji su nezavisni od opterećenja – gubici praznog hoda;
• Gubitke koji su zavisni od opterećenja – promjenljivi gubici.

Gubici praznog hoda javljaju se u elementima bez obzira da li njima protiče struja
opterećenja potrošača ili ne. Isključivo nastaju zbog stavljanja elemenata pod napon
u mreži i prisutni su tokom cijelog perioda dok se elementi nalaze pod naponom.
Ovdje se ubrajaju gubici praznog hoda transformatora, dielektrični gubici u
kablovima i kondenzatorskim baterijama i gubici odvodnih struja vazdušnih vodova.

Iznos ovih gubitaka zavisi od broja, snage i vrste aparata i uređaja. Izračunava se
relativno jednostavno, tako što se gubitak snage množi sa ukupnim vremenom u
kojem je elemenat mreže bio pod naponom.

Industrijski i distributivni EES 5

Uvod
Gubici ovisni o opterećenju javljaju se u elementima mreže (vodovi i transformatori)
kao posljedica proticanja struje kroz ove elemente koja je određena snagom
potrošača. Iznos ovih gubitaka direktno ovisi o kvadratu iznosa struje.

Gubici se mogu klasificirati i prema elementima mreže ukojima nastaju:

• Gubici u vodovima i kablovima;
• Gubici u transformatorima;
• Gubici u uređajima i sistemima za kompenzaciju reaktivne snage.

Iznos gubitaka električne energije značajan je pokazatelj tehničkog stanja pojedinih

elemenata mreže i kvalitete njene eksploatacije.

Industrijski i distributivni EES 6

Metodologija proračuna gubitaka
Određivanje gubitaka na jednom elementu mreže

Za razumijevanje metoda proračuna gubitaka energije u distributivnim mrežama

potrebno je najprije analizirati način izračunavanja gubitaka energije u jednom
elementu mreže.

Kao element mreže posmatra se jedan distributivni vod koji je povezan između
čvorišta i i j. Gubici aktivne snage u tom vodu Pij (posmatra se trofazni vod sa
zanemarenom otočnom granom u zamjenskoj shemi), uz poznatu vrijednost struje
koja protiče tim vodom Iij, mogu se odrediti prema relaciji:

 Pij  3R ijIij2 Rij – aktivna otpornost jedne faze voda.

Ako se pretpostavi da je U  const i cos  const, gubici aktivne snage su:

Pij2
 Pij  R ij  K ijPij2
 
2
Ui2 cos  ij

Ui – linijski napon u čvorištu i (napon na početku voda);

Pij – aktivna snaga koja se prenosi vodom (od čvora i ka čvoru j);
Kij – konstanta koja daje vezu između gubitaka aktivne snage i
kvadrata snage koja se prenosi vodom.
Industrijski i distributivni EES 7
Metodologija proračuna gubitaka
Gubici energije u vodu tokom perioda T koji je podijeljen na n jednakih intervala
dužine tk u toku kojih se opterećenje voda smatra konstantnim su:
n
 Wij  K ij  Pij2   t k   t k
k 1

Pij (tk) – aktivna snaga (opterećenje) voda tokom trajanja intervala tk.

Metoda integracije

Najjednostavniji način za određivanje gubitaka električne energije. Potrebno je

poznavati godišnji dijagram opterećenja odnosno dijagram trajanja opterećenja.
Gubici na jednom elementu koji ima otpornost Rij i povezan je između čvorišta i i j su:
T T
 Wij  3R ij  Iij2  t  dt  K ij  Pij2  t  dt
0 0

Ako se dijagram opterećenja diskretizira sa intervalima dužine tk = 1h, pri čemu se
za svaki interval može smatrati da je opterećenje konstantno, gubici se računaju kao:
T
 Wij  K ij  Pij2  k 
k 1

Industrijski i distributivni EES 8

Metodologija proračuna gubitaka
Metoda srednje kvadratne struje

Gubici energije na nekom elementu mreže proporcionalni su kvadratu struje

odnosno opterećenja:
T
 Wij  3R ij  Iij2  t  dt  3R ijI2skijT
0

Iskij – srednja kvadratna struja u nekom elementu priključenom između čvorišta i i j tokom
perioda T.

Iskij se za period T računa po relaciji:

T
 Iij  k 
2

k 1
Iskij 
T
Da bi se odredila srednja kvadratna struja mora se poznavati dijagram opterećenja
tokom perioda T. Ako je je U  const i cos  const, tada se gubici mogu odrediti
preko srednje kvadratne snage Pskij:
T
 Wij  K ij  Pij2  t  dt  K ijPskij
2
T
0

Industrijski i distributivni EES 9

Metodologija proračuna gubitaka
Metoda srednje struje

Između srednje struje Isrij i srednje kvadratne struje Iskij postoji proporcionalnost:
Iskij  k 0Isrij
Ako se pretpostavi da je U  const i cos  const, tada se može pisati:
Pskij  k 0aPsrij

S obzirom da prema metodu srednje kvadratne struje vrijedi:

T
 Wij  K ij  Pij2  t  dt  K ijPskij
2
T
0
može se pisati:
2 2
 Wij  K ijk 0a Psrij T

Tačna vrijednost koeficijenta oblika dijagrama opterećenja po aktivnoj snazi k0a se

određuje na osnovu dijagrama opterećenja. Njegova vrijednost se mijenja u uskim
granicama. Može se izračunati po relaciji:
k 20a max  k 0a
2
k 20a  min
2

Industrijski i distributivni EES 10

Metodologija proračuna gubitaka
Minimalna vrijednost koeficijenta oblika dijagrama opterećenja po aktivnoj snazi je
k0amin = 1 kada se opterećenje ne mijenja u vremenu.

Maksimalna vrijednost koeficijenta oblika dijagrama opterećenja po aktivnoj snazi je

k0amax se može odrediti kao:
1  m0
k 0 max 
2 m0
gdje je m0 odnos minimalne i maksimalne snage potrošnje:
Pmin
m0 
Pmax

Konačno se dobiva:
 
2
k 20a max  2
k 0a 1 1  m0
k 20a  min
 
2 2 8m 0

Industrijski i distributivni EES 11

Metodologija proračuna gubitaka
Metoda ekvivalentnog vremena trajanja maksimalnih gubitaka snage  ( - metoda)

Gubici električne energije ovisni o opterećenju su oni ovisni o struji i proporcionalni

su sa kvadratom struje. Gubici ovisni o opterećenju su proporcionalni površini koju
čini kriva i²(t). Ista površina se može dobiti sa konstantnom strujom Imax² i vremenom
 koje se naziva ekvivalentno vrijeme trajanja maksimalnih gubitaka. Za bilo koji
element trofazne distributivne mreže mogu se odrediti gubici energije po relaciji:
T
 Wij  3R ij  iij2  t  dt  3R ijIijmax
2 2
   Pijmax   K ijPijmax 
0

Ekvivalentno vrijeme trajanja maksimalnih gubitaka je vrijeme za koje bi se (fiktivno)

utrošila određena količina energije u radu s maksimalnom snagom (strujom).

Ako je poznat dijagram opterećenja za čitav analizirani period, vrijeme  se može

odrediti po relaciji:
T T
 iij2  t  dt  Pij  t  dt
2

0 0
 2
 2
Iijmax Pijmax

S obzirom da podaci o dijagramu opterećenja najčešće nisu poznati, razvijen je veliki

broj empirijskih izraza za procjenu vremena .

Industrijski i distributivni EES 12

Metodologija proračuna gubitaka
Kao parametar u većini empirijskih izraza za procjenu ekvivalentnog vremena trajanja
maksimalnih gubitaka pojavljuje se faktor opterećenja m, koji se definira kao odnos
srednje i maksimalne snage, odnosno kao odnos ekvivalentnog vremena trajanja
maksimalnog opterećenja Tmax i trajanja opterećenja T:

Psr 1 1T W P T T
m   p  t  dt   max max  max
Pmax Pmax T0 Pmax T Pmax T T

Industrijski i distributivni EES 13

Metodologija proračuna gubitaka
Često korištene empirijske formule za procjenu vremena :


  0.3m  0.7m 2 T 

  0.17m  0.83m 2 T  - najviše korištena kod nas u praksi.


  0.124m  0.876m 2 T 
  1  m   1  m0  
   2m  1  T
 1  m  2m 0 

Najmanji iznos gubitaka energije se dobiva ako je element mreže opterećen srednjom
snagom Psr = mPmax tokom analiziranog perioda. U ovom slučaju je:
T
 Pij  t  dt
2
2
Psr T m 2Pmax
2
T
 0
2
 2
 2
 m2 T
Pijmax Pmax Pmax

Industrijski i distributivni EES 14

Metodologija proračuna gubitaka
Najveći iznos gubitaka energije dobiva se ako je element mreže tokom perioda Tmax
bio opterećen maksimalnom snagom Pmax, dok je preostali dio od ukupnog vremena
T bio neopterećen. U ovom slučaju je:
T
 Pij  t  dt
2
2
0 Pmax Tmax
 2
 2
 Tmax  mT
Pijmax Pmax

U svim drugim slučajevima opterećenja elemenata mreže, gubici i vrijeme  se nalaze

između ova dva granična slučaja.

Ovo je jednostavan način određivanja gubitaka energije jer je za proračun potrebno

poznavati samo dva pokazatelja dijagrama opterećenja - m i Pmax. Međutim, to je i
nedostatak jer različiti dijagrami mogu imati isto Pmax ali i m.

Veza između srednje kvadratne struje i vremena :


I2sk  2
Imax
T
odnosno srednje vrijednosti struje, koeficijenta oblika i vremena :
I2sk k 02 I2sr k 02Psr
2
 2
T 2
T 2
T  k 20m 2 T
Imax Imax Pmax

Industrijski i distributivni EES 15

Metodologija proračuna gubitaka
Primjer:

Odrediti gubitke aktivne snage i energije u radijalnoj 35 kV mreži. Koristiti metodu

ekvivalentnog vremena trajanja maksimalnih gubitaka snage.

Maksimalna snaga koja se prenosi vodom je:

S AB  SB max   4  j3  MVA S AB  5 MVA

Aktivna otpornost voda je:

R AB  rABl AB  0.21  4  0.84 

Gubici aktivne snage u vodu:

S 2AB
 PAB  R AB  17.14 W
Un2

Industrijski i distributivni EES 16

Metodologija proračuna gubitaka
Ekvivalentno vrijeme trajanja maksimalnih gubitaka snage:
 TB2 max 

 AB   B  0.17mB max  0.83mB2 max  T   0.17TB max  0.83
T

 
 2600 2 
  0.17  2600  0.83   1082.5 h
 8760 
Gubici aktivne energije u vodu:

 WAB   PAB  AB  18557.3 kWh

Gubici aktivne snage u bakru transformatora:

2 2
S  5
 PCuB max   PCuN  B max   40     15.63 kW
 Sn  8

Gubici aktivne energije u transformatoru:

 WB max   PCuB max B   PFen  8760  104514.1 kWh
Ukupni gubici aktivne energije:
 W   WB max   WAB  123.1 MWh
Industrijski i distributivni EES 17
Metodologija proračuna gubitaka
Metoda Holmgreen-Rung za određivanje gubitaka energije

Prema metodu ekvivalentnog trajanja maksimalnih gubitaka snage, gubici aktivne

električne energije su:
Wij  Pijmax 

Prema metodu Holmgreen-Rung, gubici aktivne energije se računaju kao:

Wij  Pijmax T

Pijmax – gubici aktivne snage pri prenosu maksimalne snage Pijmax od čvora i ka čvoru j;
T – period u kojem je registrovana utrošena električna energija W;
Wij – gubici aktivne energije koji su u vezi s potrošnjom W;
 – prividni faktor gubitaka.

Vrijedi:   T

    a  cos  max   m a  sin  max 

2 2
Prividni faktor gubitaka je:

gdje je a aktivni faktor gubitaka: a 


m2 2  m2 
1  2m

Industrijski i distributivni EES 18

Metodologija proračuna gubitaka
Faktor opterećenja m se računa po izrazu:
Psr W
m 
Pmax Pmax T

Za određivanje prividnog faktora gubitaka potrebno je znati faktor snage cosmax pri
maksimalnom opterećenju u mreži Pijmax u periodu T.

Gubici aktivne snage za neki element mreže povezan između čvorova i i j su:

1   tg  max 
2 2
Pijmax 2
 Pijmax  R ij  R ij Pijmax
Ui2  cos  max 
2
Ui2

Ova metoda služi za približno određivanje gubitaka energije u elektrodistributivnim

mrežama, kao i  - metoda. Za obje metode je bitno da dijagrami opterećenja nisu do
detalja poznati, ali su poznati određeni pokazatelji potrošnje (W, cos, Pmax, m, m0,
Pmin) koji su dovoljni za procjenu gubitaka.

Industrijski i distributivni EES 19

Smanjenje gubitaka električne energije
Gubici električne energije su jedan od osnovnih pokazatelja efikasnosti eksploatacije
distributivne mreže i njihovo poznavanje je vrlo važno tehno-ekonomsko pitanje.

Na smanjenje tehničkih gubitaka električne energije najviše se može uticati:

• Kompenzacijom reaktivne snage u potrošačkim čvorištima;
• Održavanjem eksploatacionih napona na što višem nivou, naročito u vrijeme
visokih opterećenja;
• Isključivanjem paralelnih i neopterećenih vodova i transformatora;
• Sekcioniranjem mreže koja se provodi u zavisnosti od parametara i uklopnog
stanja mreže, a na osnovu proračuna tokova snaga i naponskih prilika;
• Smanjenjem ekvivalentnog otpora mreže kroz povećanje presjeka ili skraćivanje
vodova, odnosno smanjenjem strujne opterećenosti voda.

Naprimjer, strateška odluka u elektroprivrednoj djelatnosti je postupna zamjena 35

kV i 10 kV napona sa naponskim nivoom 20 kV. Ovu orijentaciju prate i vodeći
proizvođači elektroopreme, tako da se sva tipizacija i standardizacija opreme provodi
na izolacionom nivou SI 24.

Industrijski i distributivni EES 20

Smanjenje gubitaka električne energije
Prednosti 20 kV napona u odnosu na 10 kV napon srednjenaponske mreže su:
• Povećanje kapaciteta za dva puta;
• Smanjenje gubitaka za četiri puta;
• Smanjenje pada napona za dva puta;
• Povećano generiranje reaktivne snage kablovske mreže za četiri puta
(kompenzacija reaktivnog opterećenja potrošača).

Cijena 20 kV kablovskog voda samo je 20 % veća od odgovarajućeg 10 kV, što se

može smatrati malim iznosom u odnosu na eksploatacione mogućnosti.

Jedan od vidova smanjenja gubitaka je interpolacija transformatorskih stanica u

postojeću mrežu kao i smještaj transformatorskih stanica u središte konzuma.
Interpoliranjem transformatorskih stanica u postojeću mrežu smanjuje se prenos
snage kroz pojedine vodove s obzirom da dolazi do preraspodjele opterećenja
između pojedinih transformatorskih stanica. Ovim postupkom dolazi i do smanjenja
gubitaka električne energije u mrežama u koje se interpolira nova trafostanica, zato
što se smanjuje strujno opterećenje pojedinih dionica niskonaponske mreže.
Skraćivanjem dužina (i povećanjem presjeka) pojedinih dionica mreže automatski
dolazi do popravljanja naponskih prilika u mreži, tj. do smanjenja padova napona
odnosno smanjenja tehničkih gubitaka električne energije.

Industrijski i distributivni EES 21

Proračun pada napona
Vod sa koncentriranim opterećenjem

Distributivni vod opterećen je na kraju potrošačem čija je snaga S = P + jQ. Vod se

prikazuje zamjenskom shemom sa impedansom: Z = R + jX.

Linijski napon na početku voda je:

*
S P  jQ PR  QX PX  QR
U1  U2  3 ZI  U2  3  R  jX  *
 U2  3  R  jX   U2  j
3U2 3U2 U2 U2

Kompleksna vrijednost pada napona U = U1  U2 = U1  U2 je:

PR  QX PX  QR
U  j   UR  j U X
U2 U2

Realni dio posljednjeg izraza UR je uzdužna, a imaginarni dio UX je poprečna
komponenta pada napona.

Industrijski i distributivni EES 22

Proračun pada napona
Im
Imaginarni dio, odnosno poprečna
komponenta pada napona se kod
distributivnih vodova može zanemariti,
U1
s obzirom da je fazna razlika fazora
napona na početku i na kraju voda
UX
zanemarljiva. IZ IX

U2 Re
Naime, poprečna komponenta pada
napona UX približno je jednaka nuli ako IR

su proizvodi PX i QR približno jednaki I

po vrijednosti.
UR

Parametri su tipično veoma bliski kod 35 kV nadzemnih vodova (podužna aktivna

otpornost i reaktansa su r  x = 0.36 /km) i ako se takvim vodom prenosi aktivna
snaga čija je vrijednost bliska vrijednosti reaktivne snage (faktor snage je tada jako
nepovoljan i reda je 0.707), tada je poprečna komponenta pada napona praktično
jednaka nuli.

Industrijski i distributivni EES 23

Proračun pada napona
U prenosnim mrežama aktivna snaga treba da dominira nad reaktivnom snagom (ili
su P i Q u najnepovoljnijim okolnostima istog reda veličine), a kako X dominira nad
R, to u prenosnim mrežama sabirak XP dominira nad RQ (XP >> RQ). Zato poprečnu
komponentu pada napona treba provjeriti u ovim mrežama.

U distributivnim (srednjenaponskim i niskonaponskim) mrežama, P treba da dominira

nad Q, pa pošto je R veće od X, počev od 10 kV pa na niže, proizvodi XP i RQ imaju
bliske vrijednosti i zbog toga se poprečna komponenta pada napona u ovim mrežama
može zanemariti.

Dakle, za analizu pada napona u distributivnim mrežama može se koristiti izraz:

PR  QX
U 
U2
Ovaj izraz se često koristi u obliku:
PR  X Q  PR  X 
U  1   1  tg 
U2  R P  U2  R 

Industrijski i distributivni EES 24

Proračun pada napona
U kratkim distributivnim vodovima je U2  Un (Un je nazivni (nominalni) napon voda),
pa se može pisati:
PR  QX
U 
Un

Dozvoljeni pad napona na vodu se obično daje u %, kako slijedi:

U
 U%  100
Un

PR  QX
 U%  100
Un2
Ako su poznate podužna aktivna otpornost i reaktansa voda, r i x, tada se za vod
dužine l može pisati:
Pr  Qx
 U%  l 100
Un2
Izrazi za podužnu i poprečnu komponentu pada napona UR i UX se mogu dati i u
alternativnoj, približnoj formi u kojoj se koristi prividna snaga tropolnog kratkog
spoja na sabirnicama potrošača Sks.

Industrijski i distributivni EES 25

Proračun pada napona
* U22
Sks  Pks  jQ ks  3U2 Iks  *
Z ks
gdje je Zks = R + jX, a Iks je struja tropolnog kratkog spoja.

S obzirom da je:
*
Zks  Zks  Z ks

dobiva se: U22

R  Z ks cos  ks  cos  ks
Sks
U22
X  Z ks sin  ks  sin  ks
Sks

gdje je: X
tgks 
R

Ako se izrazi za R i X uvrste u relacije:

PR  QX PX  QR
 UR   UX 
U2 U2

Industrijski i distributivni EES 26

Proračun pada napona
nakon normalizacije padova napona u odnosu na napon na sabirnicama potrošača
U2, dobiva se:
 UR 1
 uR   P cos ks  Q sin ks 
U2 Sks
 UX 1
uX   P sin ks  Q cos ks 
U2 Sks

Poprečni pad napona UX se obično zanemaruje jer je njegov utjecaj na veličinu
modula pada napona mali, on u osnovi najviše utiče na fazni pomak između fazora
napona napajanja U1 i fazora napona na sabirnicama U2. Može se pisati:
U  UR 1
u    P cos ks  Q sin ks 
U2 U2 Sks

Posljednja relacija može se napisati i za male promjene snaga P i Q:

  U 1
  u      P cos ks   Q sin ks 
U2 Sks

Industrijski i distributivni EES 27

Proračun pada napona
Kada je R << X, odnosno kada je Pcosks << Qsinks, a sinks  1, može se napisati
približan izraz za promjenu pada napona:

  U Q Q
  u    sin  ks 
U2 Sks Sks

Dakle, relativna vrijednost promjene napona na sabirnicama potrošača jednaka je

količniku promjene reaktivne snage i snage tropolnog kratkog spoja na sabirnicama.
Relativna promjena napona je manja što je veća snaga kratkog spoja. Zato se kao
mjera „jačine” distributivnog sistema i EES u cjelini uzima veličina snage tropolnog
kratkog spoja.

Industrijski i distributivni EES 28

Proračun pada napona
Vod sa raspodijeljenim opterećenjem

Distributivni vod sa opterećenjima Pi i Qi raspodijeljenim duž voda. Otpornost i

reaktansa i-te dionice voda su Ri i Xi. Dužine pojedinih dionica su li.

Pad napona na dionici i je:

P(i  1)iR i  Q (i  1)i X i
 Ui 
Ui
Ukupni linijski pad napona na cijelom vodu jednak je sumi padova napona na svim
dionicama voda:
k P(i  1)iR i  Q (i  1)i X i
 U   U0k  
i1 Ui
Naponi na potrošačima (u čvorovima) duž voda će se neznatno razlikovati (njihova
razlika najčešće su unutar dozvoljenog pada napona), pa se može aproksimirati:
Industrijski i distributivni EES 29
Proračun pada napona
U1  U2  ... Ui  ... Uk  Un, odnosno:
1 k 
U    (i  1)i i
P R  Q X
(i  1)i i 
Un  i  1 
Procentualni pad napona je:
100  k 
 U%  2   P(i  1)iR i  Q (i  1)i X i 
Un  i  1 
Ako su fazni vodiči promatranog trofaznog voda istoga presjeka i ako je geometrija
voda ista u svim dionicama, tada vrijedi: Ri = lir, Xi = lix, pa se može pisati:
100  k k

 U%  2 r  P(i  1)ili  x  Q (i  1)ili 
Un  i  1 i1 
Može se pokazati da se ukupni pad napona može napisati i preko snaga potrošača Pi,
Qi i ukupnih otpornosti i reaktanse voda od TS (tačka 0) do krajnjeg potrošača (tačka
K): 1 k 
U    PR i 0i  Q i X 0i 
Un  i  1 
Ako su vodiči istog presjeka i ako je geometrija voda ista u svim dionicama, vrijedi:
1  k k
 100  k k

U    i 0i
r Pl  x  i 0i 
Q l  U%  2 r  Pli 0i x  Q il0i 
Un  i  1 i1  Un  i  1 i1 
Industrijski i distributivni EES 30
Proračun pada napona
Ako je poznat dozvoljeni pad napona trofaznog voda u % (U%), na temelju
prethodnih relacija može se izvršiti dimenzioniranje vodova prema tom kriteriju.
Pod pojmom dimenzioniranja vodova podrazumijeva se određivanje minimalnog
standardnog presjeka vodiča koji osigurava:
• da je struja najopterećenije dionice pri vršnom opterećenju manja od nazivne
struje vodiča;
• da je najveći pad napona u mreži manji od dozvoljenog.
Potrebni presjek faznog vodiča q računa se iz relacije:
100  k k

 U%  2 r  Pli 0i x  Q il0i 
Un  i  1 i1 
i izraza za podužnu otpornost voda r:
1
r
q
 – specifična električna otpornost materijala od kojeg je izrađen vod (pri pogonskoj temperaturi);
q – površina poprečnog presjeka faznog vodiča.
k
odakle se dobiva:   Pli 0i
i1
q
 U%  Un2 k
 x  Q il0i
100 i1
Industrijski i distributivni EES 31
Proračun pada napona
Nakon što se iz tablica izabere potreban presjek (prvi veći od izračunatog minimalno
potrebnog presjeka), potrebno je provjeriti i odabrani presjek na dozvoljenu strujnu
opteretivost vodiča.

Industrijski i distributivni EES 32