Π.Γ.Ν.

ΛΑΡΙΣΑΣ
Νοσηλευτικές ειδικότητες 2013-2014
Μπουκόρος Ελευθέριος.
ΛΑΡΙΣΑ 2014

Προσβασιμότητα μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας.

 Εισαγωγή.

• Οι μετανάστες αποτελούν πληθυσμιακή ομάδα που αντιμετωπίζει αυξημένο

κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού. Η ισότιμη πρόσβαση των μεταναστών στο
σύστημα υγείας είναι καθοριστική για την ένταξή τους στην κοινωνία
υποδοχής, την πρόληψη των ανισοτήτων, αλλά και τη διασφάλιση της
δημόσιας υγείας.
2
 Γενικές πληροφορίες σχετικά με τους πληθυσμούς των μεταναστών στην
Ελλάδα

• Η εμπειρία της μετανάστευσης προς την Ελλάδα είναι πρόσφατο σχετικά

φαινόμενο. Η μετανάστευση εντείνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με
εκτεταμένες ‘παράνομες’ αφίξεις, κυρίως από τη γειτονική Αλβανία. Η
μεγάλη πλειονότητα των μεταναστών στην Ελλάδα παρέμειναν χωρίς χαρτιά
έως την πρώτη διαδικασία νομιμοποίησης του 1997-1998 και αυτές που
ακολούθησαν από το 2000 και έπειτα. Η απογραφή του 2001 κατέγραψε
περίπου 800.000 ξένους υπηκόους στην Ελλάδα, που ανέρχονται σε
ποσοστό 7,3 % του συνολικού πληθυσμού: από αυτούς, περισσότεροι από
τους μισούς προέρχονται από την Αλβανία, ενώ επιπλέον ένα 16,2% από
την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και την πρώην Σοβιετική Ένωση. 1

Σημερινές εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 2.000.000 άτομα (κυρίως από Αφρική
και Ασία).
 Η κατάσταση της υγείας των μεταναστών

1.  Άτομα προερχόμενα από χώρες εκτός Ελλάδας αντιπροσωπεύουν το

11,9% του συνόλου των περιπτώσεων HIV
2. Πολύ υψηλά ποσοστά ηπατίτιδας Α και Β σε σχέση με τον γενικό
πληθυσμό
3. Οι συνέπειες της διακίνησης ανθρώπων (trafficking) για σεξουαλική
εκμετάλλευση όσον αφορά τόσο τη φυσική όσο και την ψυχική υγεία των
θυμάτων, όπως π.χ. ψυχολογικά τραύματα, αυξημένος κίνδυνος πρώιμης
εγκυμοσύνης, HIV/AIDS και άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
(τριχομονάδωση, χλαμύδια, γονόρροια, σύφιλη)
4. Ο αριθμός των μεταναστών που πεθαίνει σε εργατικά ατυχήματα στις
κατασκευές και τη μεταποίηση αυξήθηκε μέσα σε ένα χρόνο 100% 2000-
1.1
 Το σύστημα υγείας και το δικαίωμα χρήσης των υπηρεσιών υγείας

• Η τυπική πρόσβαση στις δωρεάν υπηρεσίες του Εθνικού Συστήματος

Υγείας (ΕΣΥ) υπήρξε συνάρτηση της επίσημης απασχόλησης και του
νόμιμου καθεστώτος, κανένα από τα οποία δεν ίσχυε για την πλειοψηφία
των μεταναστών στην Ελλάδα στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990. 
•  Τον Ιούλιο του 2000, το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας δημοσίευσε μια
Εγκύκλιο σχετικά με την «ιατρική περίθαλψη και νοσηλεία» για υπηκόους
χωρών εκτός της ΕΕ. Σύμφωνα με αυτήν και ο νόμιμος μετανάστης μπορεί
να έχει πρόσβαση στο ΕΣΥ εφόσον κατέχει βιβλιάριο υγείας εκδιδόμενο από
το ασφαλιστικό ταμείο στο οποίο είναι εγγεγραμμένος. 1
 Το σύστημα υγείας και το δικαίωμα χρήσης των υπηρεσιών υγείας

Μετανάστες χωρίς έγγραφα

• Τα δικαιώματα των μεταναστών χωρίς έγγραφα είναι πολύ περιορισμένα
στην Ελλάδα συγκριτικά με πολλές χώρες της ΕΕ. Μπορούν να έχουν
πρόσβαση μόνο στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων για την
αντιμετώπιση καταστάσεων που απειλούν τη ζωή τους. Μοναδική εξαίρεση
αποτελούν οι ξένοι ασθενείς με HIV ή άλλες μεταδοτικές ασθένειες, οι οποίοι
μπορούν να επωφεληθούν της δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και
νοσηλείας, εφόσον όμως η κατάλληλη θεραπεία δεν εφαρμόζεται στη χώρα
προέλευσής τους. Έχουν επίσης δικαίωμα σε προσωρινή άδεια παραμονής
και εργασίας.1
 Το σύστημα υγείας και το δικαίωμα χρήσης των υπηρεσιών υγείας

• Πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο

Οι αιτούντες άσυλο επίσης χαίρουν ισότιμα με τους Έλληνες δικαιώματα
πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Ωστόσο, ώσπου να
αναγνωριστεί το καθεστώς τους ως αιτούντες άσυλο, έχουν δικαίωμα
μονάχα στις υπηρεσίες επειγόντων, κάτι που ισχύει και για τους μετανάστες
χωρίς έγγραφα («παράνομοι»). 1
 Προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας

• Οι ανασφάλιστοι μετανάστες τυπικά πρέπει να πληρώνουν οι ίδιοι ολόκληρο

το ποσό της περίθαλψης και νοσηλείας τους, εξαιρετικά δαπανηρό για τους
περισσότερους.
• Από το 2004 με το νόμο (3386), δεν έχει υπάρξει ξανά η δυνατότητα
νομιμοποίησης σε παρανόμως εισερχομένους μετανάστες. «Από το 2004
και εντεύθεν οι άνθρωποι δεν μπορούν να τακτοποιηθούν: αυτό σημαίνει ότι
η χώρα μας έχει ένα σκοτεινό αλλά διαρκώς αύξοντα αριθμό αλλοδαπών,
χωρίς χαρτιά, που δεν μπορούν να φύγουν και ο νόμος τους στερεί τη
δυνατότητα οιασδήποτε κοινωνικής μέριμνας εφόσον δεν είναι
νομιμοποιημένοι.
• Υπάρχουν πολλά παραδείγματα ανεπίσημης βοήθειας τόσο από γιατρούς
και νοσηλευτές, όσο και από διοικητικούς υπαλλήλους σε δημόσια
νοσοκομεία.1
 Προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας

• Τα στοιχεία αδημοσίευτης έρευνας σε μεγάλο νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης

καταμετρούν το ποσοστό των αλλοδαπών ασθενών που καταφεύγουν στα
επείγοντα σε 88% μεταξύ των ανασφάλιστων, αλλά και σε 58,8% μεταξύ
των ασφαλισμένων μεταναστών (Χατζηπροκοπίου 2004). Αυτή η
στρατηγική ήταν τόσο διαδεδομένη ώστε το 2000, Εγκύκλιος του
Υπουργείου Δημοσίας Τάξης προέβλεπε περιπολίες ειδικών (συνοριακών)
αστυνομικών δυνάμεων στα δημόσια νοσοκομεία, αφού νωρίτερα το ιατρικό,
νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό αρνήθηκε να καταδίδει τους
παράνομους μετανάστες στις αρχές. 1
 Προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας

• Δεν υπάρχουν ενδείξεις συστηματικών διακρίσεων και αποκλεισμού, ενώ

περιπτώσεις κακομεταχείρισης από γιατρούς, νοσηλευτές και νοσοκομειακό
προσωπικό είναι μάλλον σπάνια και μεμονωμένα περιστατικά. Περισσότερο
σημαντικοί σε πρακτικό επίπεδο, αναφορικά με τις δυσχέρειες στην
πρόσβαση, είναι παράγοντες όπως η γραφειοκρατία, η υπερπληρότητα, οι
ανεπαρκείς υποδομές και άλλα χρόνια προβλήματα του ελληνικού
συστήματος υγείας, που επηρεάζουν αρνητικά και την ποιότητα των
παρεχόμενων υπηρεσιών. 1
 Προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας

• Επίσης η διαφορετική πολιτισμική καταβολή και η άγνοια των λειτουργών

υγείας για πολιτισμικές ιδιαιτερότητες του ασθενή (π.χ. άρνηση
μουσουλμάνας γυναίκας να εξετασθεί από άντρα γιατρό) μπορεί να
περιορίσει την προσβασιμότητα των μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας.3

• Προβλήματα επικοινωνίας φαίνεται να παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο, όχι

μόνο σχετικά με την ίδια την πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη, αλλά
κυρίως αναφορικά με την ενημέρωση, συνδιαλλαγή και επικοινωνία με το
διοικητικό και ιατρικό προσωπικό.
1
 Προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας

• Μια πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Πρόσβασης στην

Υγεία των Γιατρών του Κόσμου (Χωρίς χαρτιά, χωρίς υγεία) δείχνει επίσης
ότι στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά εμπόδια πρόσβασης στην
ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Τα στοιχεία για την Ελλάδα αφορούσαν 112
ανθρώπους που επισκέφθηκαν τις δύο πολυκλινικές των Γιατρών του
Κόσμου σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Σε ερώτηση αναφορικά με την
ενημέρωση για τις υπηρεσίες ελέγχου για τον ιό HIV, το 83,7% των
ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν έχουν γνώση του δικαιώματος χρήσης
αυτών των υπηρεσιών. 1
Ποιότητα των υπηρεσιών υγείας: παραδείγματα εξειδικευμένων υπηρεσιών και
«καλών πρακτικών»

• Στην Ελλάδα ελάχιστα είναι τα παραδείγματα εξειδικευμένων υπηρεσιών

υγείας που απευθύνονται σε μετανάστες και πρόσφυγες. Στο ΕΣΥ δεν έχουν
ενταχθεί ακόμη πρακτικές διαπολιτισμικής προσέγγισης και δεν παρέχονται
πληροφορίες σε άλλες γλώσσες εκτός της Ελληνικής αλλά ούτε και η
δυνατότητα διερμηνείας.
• Μεμονωμένα παραδείγματα αφορούν κυρίως τις πρακτικές και
συγκεκριμένα προγράμματα μη κυβερνητικών οργανώσεων που παρέχουν
περίθαλψη και υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε μετανάστες
«χωρίς έγγραφα».
• Οι Γιατροί του Κόσμου και η PRAKSIS λειτουργούν πολύϊατρεία στην
Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Κρήτη προσφέροντας ιατρικές υπηρεσίες,
φάρμακα και συμβουλευτική για θέματα πρόνοιας και ένταξης, σε
μετανάστες «χωρίς έγγραφα» και αιτούντες άσυλο οι οποίοι τελούν υπό
καθεστώς απέλασης. 1
Ποιότητα των υπηρεσιών υγείας: παραδείγματα εξειδικευμένων υπηρεσιών και
«καλών πρακτικών»

• Η μεγάλη πλειοψηφία των μεταναστών δεν μπορεί όμως να εξυπηρετηθεί

από τις προαναφερθείσες δομές και προγράμματα, καθώς οι δυνατότητες
αυτών των πρωτοβουλιών δεν είναι ικανές να αντεπεξέλθουν σε μεγάλους
αριθμούς μεταναστών. Για αυτό το λόγο, ενώ τέτοιες προσπάθειες,
εναλλακτικές του ΕΣΥ, πρέπει βεβαίως, να εμψυχωθούν και να στηριχθούν,
δεν μπορούν ωστόσο σε καμία περίπτωση να το υποκαταστήσουν. Υπάρχει
ανάγκη για συντονισμένα μέτρα ώστε να καταπολεμηθεί η γραφειοκρατία,
να διαχυθεί η πολιτισμική ευαισθησία στους λειτουργούς υγείας, να
εκπαιδευτεί ένα πληροφορημένο και με γλωσσικές δεξιότητες προσωπικό
και να εξασφαλιστεί η διαθεσιμότητα και προσβασιμότητα της ενημέρωσης
γύρω από ζητήματα υγείας, κλπ.1
 Κοινωνική ασφάλιση

• Η ασφάλιση στην Ελλάδα είναι υποχρεωτική. Δικαίωμα στην κοινωνική

ασφάλιση έχουν μόνο οι "νόμιμοι" αλλοδαποί, δηλαδή όσοι είναι κάτοχοι
άδειας εργασίας και παραμονής.
• Σε αλλοδαπούς που δεν βρίσκονται νόμιμα στην χώρα και δεν έχουν
διαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο που αναγνωρίζεται από διεθνείς
συμβάσεις, θεώρηση εισόδου ή άδεια διαμονής, δεν επιτρέπεται να
προσφερθεί οποιαδήποτε υπηρεσία από φορείς του δημοσίου και του
ευρύτερου δημόσιου τομέα. Εξαιρούνται τα νοσοκομεία, όταν πρόκειται για
ανήλικα παιδιά και για αλλοδαπούς που εισάγονται εκτάκτως για νοσηλεία.
(Άρθρο 84/Ν.3386/2005). 1
 Κοινωνική ασφάλιση

• Το 2005 ψηφίστηκε και τέθηκε σε ισχύ ο νόμος 3304/2005 που θεσπίζει την
αρχή της ίσης μεταχείρισης μεταξύ των ατόμων ανεξαρτήτως της εθνικής η
φυλετικής τους καταγωγής, των θρησκευτικών η άλλων πεποιθήσεων τους,
την αναπηρία, την ηλικία ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους.
• Παρ¨ όλα αυτά, πολλά θέματα που αφορούν την υγεία των μεταναστών,
όπως η πρόσβαση των μεταναστών «χωρίς τα απαιτούμενα έγγραφα» στο
σύστημα υγείας, η ιατρική εκτίμηση, κατά την υποδοχή, των μεταναστών και
αιτούντων άσυλο, η μέριμνα για τους ασυνόδευτους ανήλικους, παραμένουν
ιδιαίτερα πιεστικά και για την αντιμετώπισή τους απαιτείται η υιοθέτηση
μέτρων στα πλαίσια μιας συντονισμένης μεταναστευτικής πολιτικής. 1
 Επίλογος.

• Ο κοινωνικός ρατσισμός εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για μια κοινωνία,

διότι διακρίνει τους ανθρώπους σε δυνατούς-ανώτερους και αδύναμους-
κατώτερους, περιθωριοποιεί και αποκλείει ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και
άτομα παραβιάζοντας απρόκλητα σημαντικά ανθρώπινα δικαιώματα.
 Βιβλιογραφία.
1. http://www.mighealth.net/el/index.php/%CE%91%CF%81%CF%87%CE
%B9%CE%BA%CE%AE_%CF%83%CE%B5%CE%BB%CE%AF%CE
%B4%CE%B1
2. http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/28075
3. http://www.antigone.gr/files/gr/library/selected-publications-on-migration-
and-a
 .

Σας ευχαριστώ.