VİLHELM LUDVİG PETER THOMSEN (1847-1927)

Sinan Memişoğlu1

HAYATI
Thomsen, 25 Ocak 1847 tarihinde Danimarka’nın Kopenhag şehrinde doğmuştur. Çocukluğu
Randers kasabasında geçmiştir ve ilköğrenimi de burada tamamlamıştır. 1859’da babasının isteği
üzerine Kopenhag İlahiyat Fakültesi’ne yazılmıştır. Ancak daha sonra Filoloji Fakültesi’ne geçmiştir.
Üniversitede klasik dillerle Nordik Diller filolojisi ve karşılaştırmalı dilbilimi okumuştur. Daha
çocukken dillere karşı büyük bir ilgi duymuştur. Yaklaşık olarak 16 dil bildiği söylenmektedir. Belli
başlı batı dilleri yanında Sanskrit, Arapça, İspanyolca, Rusça, Fince, Macarca ve Japonca öğrenmiştir.
1869-1870 yılları arasında Avrupa’nın kültür merkezlerini dolaşarak bilimsel araştırmalar yapmış. Bu
yıllarda daha çok Roman ve Slav dilleri üzerinde çalışmalar yapmıştır. Danimarka’ya döndüğü zaman
bir süre lise öğretmenliği yapmış. 1871’de Kopenhag Üniversitesine Doçent olarak atanmıştır. 1875’te
Profesör olmuştur. 12 Mayıs 1927’ de Kopenhag’da ölmüştür.

YAPTIĞI ÇALIŞMALAR
A. Den Gotiske Sprogklassen Inflydelse På Den Finske. En Sproghistorisk
Undersøgelse(København 1869)

Fin dili üzerine yaptığı araştırmaları konu alan eseridir. Bu eserinde German ve Fin kavimleri
arasındaki dil alışverişini incelemiştir. Hatta Fincede Germanca kalıntılar olduğunu belirtmiştir. Bu
alıntıların çoğu Gotçadan, bir bölümü de Kuzey German (Nord) dillerinden alınmıştır. Bu çalışmayla
Thomsen Fin ve German dilinde yeni bir çığır açmıştır. Bu dillerin ve kavimlerin geçmişine ışık
tutmuştur. 1870 yılında E. Sievers tarafından Almancaya çevrilmiştir. (Über Den Einfluss Der
Germanischen Sprachen Auf Die Finnisch-Lappischen).

B. The Relations Between Ancient Russia And Scandinavia And The Origin Of The
Russian State (1877)
Rusya’nın kökeninin, İskandinavya ve Rusya arasındaki akrabalığı anlatır. Bu eseri Profesörlük
yıllarında yayımlamıştır. Almanca çevirisi 1879 yılında yayımlanmıştır. Aynı çevirinin yeni baskısı 1964
yılında yapılmıştır.

C. Berrøringer Mellem De Finske Og De Baltiske (litauisk-lettiske) Sprog (1890)

Thomsen, bu eserinde Fin dilleri ile Balt dilleri arasındaki ilişkileri konu almıştır. Thomsen’e
göre Finler, German kavimleriyle bağlantı kurduğu gibi Balt kavimleriyle de ilişki içerisindelerdi.
Eserde Fincedeki Balt alıntılarının German alıntılarından daha eski olduğu bilgisini de vermiştir. 1931
yılında K. Mylord-Möller tarafından eserin Almanca çevirisi yapılmıştır. (Berührungen Zwischen Den

1
MEMİŞOĞLU, Sinan, ORDU Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı(İÖ), III. Sınıf,
12140300012
Finnischen Und Den Baltischen (litausich-lettischen) Sprachen. Eine Sprachge-Schichliche
Untersuchung).

D. Sprogvidenskabens Historie (København 1902)

Dilbilimi tarihçesinin anlatıldığı bir eserdir. Thomsen’in bu eseri dilbilimi alanında klasik bir
değer kazanmıştır. 1927 yılında Almancaya, 1938 yılında ise Rusçaya çevrilmiştir.

Thomsen Hint dilleriyle de uğraşmıştır. Dan Diyalektoloji (lehçe bilimi) sözlüğünün

yazılmasına da katkı sağlamıştır. Ancak daha çok karşılaştırmalı dilbilimi alanında çalışmıştır.

TARİHİMİZE IŞIK TUTAN GÖKTÜRK VE YENİSEY YAZITLARI’NIN ÇÖZÜMÜ

Thomsen, Türklük bilimi tarihinde önemli bir yere sahiptir. Türkolog olarak asıl ününü eski
Türk yazıtlarının çözümüne borçludur. Göktürk Yazıtlarının çözümü onun yaşamının en büyük
buluşudur. Danimarka Bilimler Akademisi’nin 15 Aralık 1893’te yapılan toplantısında bu buluşunu
bilim dünyasına tanıtmıştır.

1.Orhun Yazıtları Üzerine Yapılan Çalışmalar

A. Dechiffrement des Inscriptions de l’Orkhon Et de l’Lenissei, Notice Preliminaire.
(Bulletin de l’Academie Royal Des Sciences Et Des Letters De Denmark 1893)
Thomsen’in Danimarka Bilimler Akademisi’nde sunduğu bildiridir. Bu bildiri, Orhun ve Yenisey
kitabelerinin çözümünün anlatıldığı bildiridir. Thomsen bu bildiriyi sunarak Türklük biliminde yeni bir
çağ başlatmıştır.

C. Inscriptions de l’Orkhon Déchiffrées (1896)

Orhun yazıtlarının ortaya çıkışının anlatıldığı eserdir. 1896’da yayımlanmıştır.

Ç. Turcica. Études Concernant l'interprétation Des Inscriptions Turques de la

Mongolie et de la Sibérie (1916)
1916’da yayımlanan bu eserde Moğolistan ve Sibirya’daki Türk yazıtlarının yorumlanması ile
ilgili çalışmalar anlatılır. Thomsen’in bu çalışması bilim çevrelerinde büyük ilgi toplamıştır. W. Bang, C.
Brockelmann, Nemeth gibi Türkologlar Thomsen’in eserdeki yorumlarını özel olarak
değerlendirmişlerdir.

D.Samlede Afhandlinger III(1922)

Thomsen, son olarak 1922’de eski Türk yazıtlarını yeniden gözden geçirerek Dancaya
çevirmiştir. Bu eser Thomsen’in Orhun yazıtlarının tezlerinin toplandığı bir kitaptır. H. H. Schaeder
‘’Alttürkischen Inschriften aus der Mongolei’’ adıyla Almancaya çevirmiştir. Almanca çeviriyi ise Ragıp
Hulusi tarafından ‘’Moğolistan’daki Türkçe Kitabeler’’ adıyla Türkçeye aktarılmıştır.

E. Une lettre meconnue des Inscriptions de l’lenissei

Thomsen Yenisey Yazıtları üzerinde de durmuştur. Bu çalışmasında Thomsen, Radloff’un b
olarak kabul ettiği harfin kapalı e olduğunu açıklamıştır.
 2. Eski Türkçe Alanındaki Diğer Çalışmaları
Thomsen eski Türkçe hakkında ‘’Ein Blatt in Türkischer «Runen Schrift» aus Turfan; Dr. M. A.
Stein’s Mss. İn Turkish «Runic script »’’ gibi yazılar da yazmıştır.

‘’Aus Ostturkestans Vergangenheit’’ adlı yazısı da Doğu Türkistan’ın geçmişine ışık tutan bir
katkıdır. Thomsen 1897’ de toplanan I

IX. Doğu Bilimleri Kongresine Uygur dilinin ünsüzler düzeni tartışan bir bildiri sunmuştur. Bu
bildiri Keleti Szemle dergisinde ‘’Sur le systeme des consonnes dans la langue Ouigoure’’ adlı başlıkla
yayımlanmıştır. Yazar bu çalışmasında Wilhelm Radloff’un Kutadgu Bilig baskısındaki yanlışları
düzeltmiş ve Uygurcanın ses düzenine ışık tutmuştur.

Une Inscriptions de la trouvaille d’or de Nagy-Szent-Miklos (1917) adlı eserinde ise Nagy-
Szent-Miklos’ ta bulunan altın kaplar üzerindeki yazıtların çözümüyle de uğraşmıştır. Bu yazısında ise
bu yazıtlarla ilgili araştırmalarını konu edinmiştir.

THOMSEN’İN DİĞER ESERLERİ VE THOMSEN’E ARMAĞAN OLARAK YAPILAN

ÇALIŞMALAR
A.Samlede Afhandlinger (1-4 Kobenhavn-Kristianina 1919-1931)
Thomsen’in yazı ve yayınları bu eserde toplanmıştır. Kobenhavn’ da yazılan bu eser dört cilttir.

B. Feskrift til Vilhelm Thomsen fra disciple (Kobenhavn 1894)

Thomsen’in Kopenhag Üniversitesi’ndeki öğrencilerinin eseridir. 1894 yılında Thomsen’e armağan
olarak sunulmuştur.

C. Festschrift Vilhelm Thomsen zur Vollendung des siebzigsten Lebensjahres am 25.

Januar 1912 dargebracht von Freunden und Schülern (Leipzig 1912)
Bu eser Thomsen’in çalışma arkadaşları ve eski öğrencileri tarafından 70. yaşını kutlamak
amacıyla verilmiştir. Bu armağan Türk dili bakımından değerli yazı ve katkılarla doludur.2

1912 yılında Finnisch-Ugrische Forschungen dergisinin 12. cildi de Thomsen’e Festgabe olarak
sunulmuştur.3

Başbakanlık arşivinde bulunan bir belgeden öğrendiğimize göre, Thomsen bu önemli

hizmetlerinden dolayı 29 Aralık 1915 tarihinde mecidi nişanı ile taltif edilmiştir. Sibirya’daki eski Türk
yazıtlarını okumayı başararak Türk kavminin kökeninin aydınlatmadaki hizmetinin, ilim ve liyakatinin
bir takdir ifadesi olmak üzere Danimarka sefaretimiz Thomsen’in mecidi nişanı ile ödüllendirilmesini
teklif etmiştir.4

2
EREN, Hasan, Türklük Bilimi Sözlüğü I. Yabancı Türkologlar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK
Yayınları, 705. Sayı, S.316, Ankara 1998

3
EREN, Hasan, Türklük Bilimi Sözlüğü I. Yabancı Türkologlar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK
Yayınları, 705. Sayı, S.316, Ankara 1998

4
KURNAZ, Cemal, Vilhelm Thomsen’e Mecidi Nişanı Verilmesi, T.D.A.Y-BELLETEN 1993, S.15, Ankara 1995
 THOMSEN’İN YETİŞTİRDİĞİ TÜRKOLOGLAR
Vilhelm Grönbech (Çuvaş Türkçesi)

Holger Pederson (Türk dilinin yapısı)

Kaare Grönbech (Vilhelm Grönbech’ in oğludur.)

THOMSEN HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

Kurt Wulff, Vilhelm Thomsen (Lund 1930)

H. H. Schaeder, Vilhelm Thomsen

Gyula Nemeth, Thomsen Vilmos (1927)

Köprülüzade M. Fuad, Türk Yurdu V – Türkiyat Mecmuası II

A. N Samoyloviç, Vil’gelm Tomsen i Turkologija

KAYNAKÇA
EREN, Hasan, Türklük Bilimi Sözlüğü I. Yabancı Türkologlar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu, TDK Yayınları, 705. Sayı, S.312-316 Ankara 1998

CUMAGULOV, Cumaguloviç, Çetin, Vilhelm Thomsen’in Çalışmaları ve Kırgızistan'da Bulunan

Göktürk Yazıtları, T.D.A.Y-BELLETEN 1993, S.99-114, Ankara 1995

KORKMAZ, Zeynep, Vilhelm Ludwig Peter Thomsen Hayatı ve Türklük Bilimine Hizmeti, T.D.A.Y-
BELLETEN 1993, S.1-11, Ankara 1995

KURNAZ, Cemal, Vilhelm Thomsen’e Mecidi Nişanı Verilmesi, T.D.A.Y-BELLETEN 1993, S.13-20,
Ankara 1995