RUSYA – UKRAYNA KRİZİ VE SEKTÖRLERİMİZE ETKİSİ

Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı ilhakı sonucu Avrupa Birliği, ABD ve diğer Batılı ülkeler Rusya’ya
yaptırım kararı almıştır. Rusya ise bu yaptırım kararı sonucunda, Batılı ülkelerden tarım ve gıda
ürünleri ithalatını durdurmuş ve 2014’ten itibaren, özellikle ithalata bağımlı olduğu ürünler
dâhil olmak üzere tarım politikalarını büyük oranda değiştirmiştir. Rusya, tarımda kendi
kendine yeterlilik ve yerli üretimi ön plana çıkartacak şekilde uzun vadeli bir tarım politikası
oluşturmuştur.

Böylelikle, tarımın stratejik alanlarında (hayvancılıktan, sera yatırımlarına kadar) yeni

yatırımlara öncelik verilmiştir. Rusya’nın toplam modern sera alanı 2016 yılından bu yana 1,5
kattan fazla artarak 2021 itibarıyla 32 bin dekara ulaşmıştır, örtü altı sebze üretimi son 6 yılda
yüzde 80’den fazla artmıştır.

Rusya, 1,4 milyon ton olan sebze üretimini, 2025 yılına kadar 1,6 milyon tona çıkarmayı,
stratejik öneme sahip meyve türlerinde de üretimi 2025 yılına kadar iki katına çıkarmayı
hedeflemektedir. Tüm bunların yanında Rusya, 2027 yılına kadar süt ve süt ürünleri üretimini
de ikiye katlamayı amaçlamaktadır.

Rusya, 2020 yılında 29,7 milyar dolarlık tarımsal ithalata karşılık 30,5 milyar dolarlık ihracat ile
tarım ürünlerinde, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından beri ilk kez net ihracatçı konuma
geçmiştir. Son yıllarda yaptığı yatırımlar ve desteklemelerle, et ve süt üretimini artırmış, yakın
bir zamana kadar et ve süt ürünlerinde ithalatçı konumda iken, geçtiğimiz yıl et ve süt ürünleri
ihracatını %30 artırarak 1,5 milyar dolara çıkarmıştır.

Rusya ve Ukrayna tahıl üretiminde ve ihracatında dünyanın en önemli iki ülkesidir. Bu iki ülke
arasındaki savaş, dünya tarım ve gıda piyasalarını doğrudan etkilemektedir. Rusya'nın saldırısı
ile birlikte özellikle buğday, mısır, soya, ayçiçeği fiyatlarında önemli artışlar yaşanmıştır.

Dünya buğday ihracatının %20'sini Rusya, %10'nu ise Ukrayna gerçekleştirmektedir. Rusya'nın
buğday üretimi ortalama 77 milyon ton, ihracatı ise 35 milyon ton’dur. Bu sezon yapılan ihracat
miktarı 24 milyon ton seviyesindedir. Ukrayna'nın ise buğday üretimi 33 milyon ton, ihracatı
ise 24 milyon ton’dur. Bu sezon yaptığı ihracat 17.8 milyon ton seviyesindedir.

Türkiye, Rusya ve Ukrayna'dan buğday, arpa, mısır, ayçiçeği, yem sanayinde kullanılan kepek,
küspe gibi birçok ürünü ithal etmektedir.

Türkiye, 2021'de 8.1 milyon ton buğday ithalatına 2.5 milyar dolar; 2.6 milyon soya ithalatına
1.4 milyar dolar, 842 bin ton ham ayçiçeği yağına yaklaşık 1.2 milyar dolar, 1,7 milyon ton
kepek ithalatına ise 342 milyon dolar ödemiştir.

Türkiye'nin tarım ürünleri ithalatında Rusya ilk sırada, Ukrayna ikinci sırada yer almaktadır.
Türkiye Süt ve Kırmızı Et Sektörleri - Rusya ve Ukrayna Dış Ticareti

Türkiye’nin et ve süt sektörleri dış ticareti

Ülkemizde 2021 yılında toplamda 295 milyon dolar karşılığı 297.072 baş canlı hayvan ithal
edildiği görülmektedir. Bu ithalatın 23.863 başı damızlık, 237.825 başı besilik ve kasaplık sığır
ve 35.384 baş koyundan oluşmaktadır. 2021 yılında 45,5 milyon dolar karşılığı 274 bin baş canlı
hayvan ihracatımız gerçekleşmiş olup, bunun 264 bin başını koyun oluşturmaktadır.

2021 yılında 7,6 milyon dolar karşılığı 1.580 ton kırmızı et ihraç edilirken, 7,2 milyon dolar
karşılığı 1205 ton kırmızı et ithal edilmiştir.

2021 yılında et ürünleri dış ticaretine bakıldığında ise; 44,6 milyon euro karşılığı 31.856 ton
ihracat, 97 bin dolar karşılığı 63 ton ithalat yapıldığı görülmektedir. Yapılan ihracat, en çok Orta
Doğu Ülkeleri, Türk Cumhuriyetleri, Arap Ülkeleri ve bazı Uzak Doğu ülkelerine
gerçekleştirilmiştir.

Ülkemizde süt ve süt ürünleri dış ticaretine bakıldığında; 2021 yılında 487.323.949 dolar
karşılığı 233.061 ton ihracat ve 45.755.082 dolar karşılığı 13.327 ton ithalat yapılmıştır.
Koronavirüs salgını nedeni ile 2020’de azalan ihracatımız, 2021 yılında toparlayarak, artan
dolar kurunun da etkisiyle 2019 verilerinin de üzerine çıkmıştır.

İhracatımızda 2021’de yaşanan artış, genel olarak, 2020’de pandemiden dolayı ihracattaki
düşüşün baz etkisiyle beraber Çin Halk Cumhuriyeti’ne süt ürünleri ihracatının açılması ve
sektörümüzün bu bölgeye yaptığı yüksek miktardaki ihracattan, ayrıca TL’nin değer
kaybetmesinin etkisinden kaynaklanmaktadır. En çok artış gösteren ihracat kalemleri süttozu,
peyniraltı suyu tozu ve tereyağı olmuştur.

Sektör, Avrupa Birliği ve Avrasya Ekonomik Birliği ülkelerinin de dâhil olduğu toplam 111
ülkeye süt ve süt ürünleri ihraç etmektedir. Türkiye’de halen, Avrupa Birliği’ne ihracat izni
bulunan 33, Rusya Federasyonu’na ihracat izni bulunan 8, Çin Halk Cumhuriyeti’ne ihracat izni
bulunan 58 süt işletmesi bulunmaktadır.

Rusya Federasyonu ve Ukrayna ile canlı hayvan, et ve süt sektörleri dış ticaretimiz

Rusya Federasyonu ve Ukrayna ile canlı hayvan ticaretimiz değerlendirildiğinde, son 5 yılda
Rusya ile bir ticaretimizin olmadığı, Ukrayna’dan ise 2018 yılında 35.750, 2019 yılında 19.764,
2020 yılında 7.970 ve 2021 yılında ise 2.081 baş koyun ithal edildiği görülmektedir.

Rusya ve Ukrayna ile süt ve süt ürünleri dış ticaretimiz değerlendirildiğinde, Rusya’ya süt ve
krema, peyniraltı suyu tozu, eritme peyniri, tereyağı, dondurma gibi süt ürünleri ve Ukrayna’ya
ise peyniraltı suyu ve bazı süt ürünleri ihracatı gerçekleştirdiğimiz görülmektedir. Yapılan bu
ihracatın karşılığı Rusya için 18,5 milyon dolar, Ukrayna için ise 44 bin dolar’dır. Ayrıca
Ukrayna’dan 2018, 2019 yıllarında tereyağı, 2021 yılında ise dondurma ithal edilmiştir.
Karkas et dış ticaretimiz değerlendirildiğinde ise yine Rusya Federasyonu ile bir ticaretimizin
olmadığı, Ukrayna’dan ise 2018 yılında 1.726 ton ve 2019 yılında 2.332 ton soğutulmuş, taze
karkas et ithalatı yaptığımız görülmektedir.

TÜRKİYE'NİN İTHAL ETTİĞİ BAZI TARIM ÜRÜNLERİ (TON) RUSYA VE UKRAYNA'NIN PAYI 2021
Ukrayna-
Diğer Ukrayna'nın Rusya'nın Rusya Toplam
Ülkeler Ukrayna Rusya Toplam Payı % Payı % Payı %
Buğday 1.090.653 1.410.769 5.637.320 8.138.742 17 69 87
Mısır 418.675 742.618 936.752 2.098.045 35 45 80
Arpa 381.629 762.439 964.378 2.108.446 36 46 82
Kepekler 207.175 477.978 1.017.729 1.702.882 28 60 88
Soya Fasulyesi 2.280.538 343.536 6.943 2.631.017 13 0 13
Ayçiçek
Tohumu 654.455 58.253 25.938 738.646 8 4 11
Rep/Kolza
Tohumu 13.896 0 1.254 15.150 0 8 8
Küspeler 839.829 286.506 509.166 1.635.501 18 31 49
Mısır Yan
Ürünleri 100.091 68.692 6.834 175.617 39 4 43
Ham Yağ 64.116 51.002 726.534 841.652 6 86 92
Toplam 6.051.057 4.201.793 9.832.848 20.085.698 21 49 70
Kaynak: TÜRKİYEMBİR

Yem hammaddeleri ve tahılların ithalatı konusunda bu iki ülkeye bağımlılığımız yukarıdaki

verilerde görülmektedir.

Rusya'nın Ukrayna'ya askeri müdahalesi Türkiye'de ayçiçeği, buğday ve arpa ürünlerine

ulaşımda sıkıntı yaratabilecektir. Savaşın devam etmesi durumunda tahıl fiyatları başta olmak
üzere gıda fiyatlarındaki artış da devam edecektir. Bu durumdan özellikle tarımsal üretimi
yetersiz olan ülkeler etkilenecektir.

Tarım ve Orman Bakanlığı, yapmış olduğu yazılı açıklamada, bağlı ve ilgili kuruluşlarıyla birlikte
uluslararası gelişmelerin yakından takip edildiğini ve gerekli tedbirlerin alındığını belirtmiştir.
Başta Rusya ve Ukrayna olmak üzere Karadeniz havzasında bulunan ülkelerin, dünya hububat
ticaretinde önemli konumda bulunduğu, ülkemize sağladığı lojistik avantaj nedeniyle de bu
bölge ile olan ticaret hacminin günden güne artış gösterdiği ifade edilmiştir.

Gerek Toprak Mahsulleri Ofisi gerek lisanslı depolar dâhil özel sektörün mevcut stokları dikkate
alındığında başta buğday olmak üzere hububat ve diğer hammaddelerde yeni hasat dönemine
kadar arz yönüyle bir eksikliğin olmayacağının öngörüldüğü vurgulanmıştır.

Her ne kadar Rusya ve Ukrayna, ülkemizin hububat tedarikinde son yıllarda ağırlık kazanmış
olsa da, uluslararası hububat ticaretinde diğer ihracatçı ülke ve menşelerden de hububat arzı
imkânlarının mevcut olduğu belirtilmiştir. Sonuç olarak 2022 yılı hububat üretimine yönelik
olumlu beklentilerle birlikte ülkemizin gıda arzında bir sıkıntı öngörülmediği ifade edilmiştir.

Bununla beraber, 3 Mart 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan “Ukrayna’dan Yapılacak
Tarım Ürünleri İthalatında Uygulanacak Esaslar Hakkında Karar” kapsamında, Ukrayna’da
yaşanan gelişmelerden dolayı ülkemizde gıda arz güvenliğinin sağlanması ve gıda ürünlerine
erişimde sorun yaşanmaması amacıyla Ukrayna’dan yüklenen tarımsal ürünlerin ithalatında
veya transit ticaretinde, 5996 sayılı kanun kapsamında Tarım ve Orman Bakanlığına sunulması
zorunlu olan resmi sertifika ve belgeler söz konusu ülke yetkili otoriteleri tarafından yeniden
düzenlenmeye başlayıncaya kadar resmi kontrollerde aranmayacağı hükmü getirilmiştir.

Rusya ve Ukrayna ile hububat ve tahıl ithalatı kapsamında, Rusya ile ise doğalgaz ticaretimiz
nedeniyle enerji sektörü boyutunda işbirliği içerisindeyiz.

Türkiye'nin Toplam İhracatında Ukrayna'nın Payı

Ukrayna İhracat USD Toplam İhracat USD Pay %
Toplam 2.560.873.803 213.675.825.697 1,2

Türkiye'nin Toplam İhracatında Rusya'nın Payı

Rusya İhracat USD Toplam İhracat USD Pay %
Toplam 5.291.652.190 213.675.825.697 2,5

Türkiye'nin Toplam İhracatında Rusya ve Ukrayna'nın Payı

Rusya Ukrayna İhracat USD Toplam İhracat USD Pay %
Toplam 7.852.525.993 213.675.825.697 3,7

Türkiye'nin Toplam İthalatında Ukrayna'nın Payı

Ukrayna İthalat USD Toplam İthalat USD Pay %
Toplam 4.410.943.372 260.679.467.470 1,7

Türkiye'nin Toplam İthalatında Rusya'nın Payı

Rusya İthalat USD Toplam İthalat USD Pay %
Toplam 27.598.457.725 260.679.467.470 10,6

Türkiye'nin Toplam İthalatında Rusya ve Ukrayna'nın Payı

Rusya Ukrayna İthalat USD Toplam İthalat USD Pay %
Toplam 32.009.401.097 260.679.467.470 12,3
Kaynak: TÜRKİYEMBİR