EE 301 Hafta 1

EE-301
Sayısal Tasarım
Ders Notları
1. Hafta
Ders Öğretim Üyeleri
Doç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Ayşe DEMİRHAN
Ders Bilgileri
• 23 Eylül 2019 GÜZ YARIYILI DERSLERİNİN BAŞLAMASI
• ARA SINAV
• 31 Aralık 2019 GÜZ YARIYILI DERSLERİNİN SON GÜNÜ
• 6-17 Ocak 2020 DÖNEM SONU SINAVLARI
• EĞİTİM-ÖĞRETİM DÖNEMİ 14 HAFTA
EE-301 SAYISAL TASARIM 1.Hafta Doç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ Dr. Öğr. Üyesi Ayşe DEMİRHAN
Ders Bilgileri
V. YARIYIL DERSLER
KODU ADI TEORİK UYG./LAB. TOPLAM KREDİ AKTS
EE-301 SAYISAL TASARIM 3 0 3 3 5
EE-303 SAYISAL TASARIM LAB. 0 2 2 1 1
• Öğrenci, ders tekrarı yapmadığı ve ilk defa aldığı bir dersten

çekilebilir.
• Dersten çekilme işlemi, yarıyılın onuncu haftası içinde yapılır.
• Bir yarıyıl içinde en çok bir dersten çekilme işlemi yapılabilir.
• Öğrenim boyunca en çok altı dersten çekilme işlemi yapılabilir.
Devam/Devamsızlık
• Öğrencilerin derslere devam zorunluluğu her yarıyıl için en az %70,
tamamen uygulamalı ders saatinden oluşan derslerde en az %80
olmak zorundadır.
• Sağlık raporu derslere devam yükümlülüğünü kaldırmaz.
• Devamsızlık Hakkı
• EE-301 SAYISAL TASARIM dersi için 4 Hafta
• EE-303 SAYISAL TASARIM LAB. dersi için 3 Hafta
Ders İçeriği
Dersin Değerlendirilmesi
• Ham başarı puanı 25,00’ın altında olan öğrenci, doğrudan (FF) notu alarak o
dersten başarısız olur.
Kaynaklar
Sayısal Tasarım
• Sayısal tasarım, sayısal elektronik devrelerin tasarımıdır.
• Lojik tasarım, mantık devreleri, anahtarlama devreleri ya da sayısal
sistemler isimleriyle de bilinir.
• Sayısal sistemlerde tüm işlemler sonlu sayıda ayrık değerler üzerinde
gerçekleştirilir.
• Ancak doğada oluşan tüm fiziksel olaylar ‘’analog’’ tur.
• Analog sistemlerde tüm giriş ve çıkış değerlerinde kesintisiz bir süreklilik
vardır.
• Fiziksel değişikliklerin doğada analog olmasına karşın günümüzde
bilgisayarlar, kamera, müzik sistemleri, endüstriyel cihazlar, ev cihazları gibi
hemen herşey sayısal tabanlı tasarlanıp üretilmektedir.
Analog Büyüklük & İşaret
• Analog büyüklük: Kesintisiz olarak sürekli değerler alan ve sahip oldukları değerler belirli
sınırlar içerisinde devamlı olarak değişen büyüklük. Sonsuz sayıda değer alabilir.
• Doğadaki fiziksel olayların hemen hepsi analog büyüklük şeklinde ortaya çıkmaktadır:
ortamdaki ısı değişimi, bir cismin hareket şekli, rüzgarın esmesi, canlıların yaşam evreleri,
vb.
• Analog işaret: Fiziksel bir büyüklük (analog özelliğe sahip) bilgi şekline dönüştürülürken,
bilgiyi temsil eden işaret doğrudan doğruya fiziksel büyüklüğün benzeri ise oluşan işaret
‘analog işaret’ olarak adlandırılır.
• Sürekli işaret olarak da adlandırılan analog işaretler bilhassa ölçü ve ayar tekniğinde
kullanılmaktadır.
Analog Sistem & Gösterge
• Analog sistem: Giriş ve çıkış işaretleri şekil olarak benzeyen elektronik devreye / sisteme,
‘analog (lineer-doğrusal) devre’ veya ‘analog sistem’ denir.
• Analog sisteme en iyi örnek mikrofonlardır. Mikrofonlarda, konuşma ile oluşan ses
basıncıyla orantılı olarak bir çıkış gerilimi üretilir. Üretilen çıkış geriliminin değeri, girişteki
ses basıncına bağlıdır. Yaygın olarak kullanılan analog sistemlere örnek olarak, telefon
sistemleri, manyetik kasetler ve termostatlar verilebilir.
• Analog gösterge: Büyüklükleri, iki sınır değer arasında çok sayıda ara değerler şeklinde
ifade eden göstergelere, ‘analog gösterge’ denir.
• Analog bilgilerin gösterilmesi genelde gösterge içerisinde skala ve ibre ile yapılır.
Otomobildeki hız göstergesi, odadaki termostat analog göstergelerdir. Bu göstergelerde,
otomobildeki hız göstergesinin 0 ile 180 km-saat, analog ölçü aletindeki skalanın 0 ile
1000 V arasında olması gibi iki sınır değeri bulunur.
Analog Sistemler
Sayısal Büyüklük & İşaret
• Sayısal büyüklük: Yalnızca iki değer alabilen (var-yok, açık-kapalı, vb.) büyüklük, ‘sayısal
büyüklük’ olarak isimlendirilir. İki değerli büyüklük, işaret şekline dönüştürülürken
yalnızca iki değere sahip işaret şeklinde gösterilir.
• Sayısal işaret: Sayısal büyüklüğü göstermek için kullanılan ve ‘0’, ‘1’ gibi iki değer alabilen
işaret, ‘sayısal işaret’ olarak adlandırılır.
• Sözel olarak ‘doğru’ veya ‘yanlış’ olarak ifade edilen durumlar; matematiksel olarak ‘0’
veya ‘1’ değerleri ile, fiziksel olarak; 0V veya ≠0V (2V’ tan büyük bir gerilim ile genelde
+5V) gerilim ile açıklanırlar.
Sayısal İşaret
• Sayısal işaretlerin aldıkları değerleri göstermek için 0-1, L-H (Low-High) sembolleri
kullanılır. Sayısal teknikte kullanılan bu sembollerin çeşitli fiziksel anlamları olabilir.
Sayısal Sistem & Gösterge
• Sayısal sistem: Fiziksel büyüklükleri veya bilgileri sayısal işaretlerle (yalnızca 0 ve 1
değerleriyle) ifade ederek işleyen devrelere / sistemlere, ‘sayısal sistemler’ veya ‘sayısal
devreler’ (dijital devreler) denir.
• Sayısal sistemleri oluşturan devreler genelde elektronik devreler olmakla birlikte,
mekanik, manyetik veya pnömatik olabilir.
• Sayısal sistemlere örnek olarak; genel amaçlı sayısal bilgisayarlar, sayısal telefon
santralleri, sayısal voltmetreler, frekans sayıcılar, trafik ışık kontrol sistemleri, hesap
makineleri, sayısal saatler ve elektronik daktilolar gösterilebilir.
• Sayısal gösterge: Sayısal sistemlerin çıkışından elde edilen bilgileri anlaşılabilir biçime
dönüştürmek için sayısal göstergelerden faydalanılır. Sayısal gösterge olarak, 7 parçalı
gösterge, sıvı-kristal göstergeler (LCD), vb. olarak isimlendirilen elemanlardan faydalanılır.
Sayısal Sistemler
Sayısal Sistemlerin Avantajları
• Sayısal sistemler analog sistemlere göre pek çok avantaja sahiptir:
Sayısal sistemlerin tasarımı daha kolaydır.
Sayısal sistemlerde hata oluşma riski daha azdır.
Hatanın fark edilmesi ve düzeltilmesi kolaydır.
Sayısal devreler gürültüden daha az etkilenir.
Sayısallaştırılmış bilgi kolay saklanır ve işlenir.
Veri her şekilde ve uygulamada kullanılabilir.
Verinin saklanması, büyük miktarlarda olsa bile daha kolaydır.
Verinin sistemler arası iletişimi kolay ve esnektir.
Mikroelektronik teknolojisindeki gelişmeler her geçen gün daha performanslı ve
ekonomik tasarımlar yapılmasına olanak vermektedir.
Analog – Sayısal Dönüşümü
• Analog bilgilerin sayısal sistemlerde (ör: bilgisayar) saklanması veya işlenmesi işlemlerinin
yanında, sayısal bilgilerin analog devrelerde (ör: hoparlörde) kullanılması ihtiyacı olabilir.
• Çevremizdeki fiziksel büyüklüklerin elektriksel sinyallere dönüştürülmesi ile elde edilen
bilgilerin, sayısal bilgilere dönüştürülmesini sağlayan devreler ‘Analog-Sayısal Çeviriciler’
(Analog to Digital Converters-ADC) olarak isimlendirilir.
• Sayısal sistemlerden okunan veya işlenen bilgilerin analog devre/sistemlerde
değerlendirilebilmesi veya kullanılabilmesi için gerekli dönüşümü yapan devreler ‘Sayısal-
Analog Çeviriciler’ (Digital to Analog Converters-DAC) olarak adlandırılır.
Analog – Sayısal Dönüşümü
Analog – Sayısal Dönüşüm
• Doğada fiziksel olaylar genel olarak analog işaret olarak ortaya çıkmasına karşın bilgisayar
gibi sayısal sistemler analog işaretleri doğrudan kullanamazlar.
• Bu nedenle;
1. Analog işaret önce sayısal hale dönüştürülür,
2. Üzerinde işlem yapılır ve
3. İsteniyorsa sonuç tekrar analog hale dönüştürülerek fiziksel sisteme uygulanır.
Sayı Sistemleri
• Günümüzün elektronik sayısal sistemlerindeki işaretler sadece iki ayrık değer alırlar ve
ikili diye bilinirler.
• Sayısal sistem tasarımcısı çok sayıda değişik değer alabilen elektronik devrelerin düşük
güvenilirlik derecelerinden ötürü ikili işaretlerin kullanımına zorlanmıştır.
• Her durum için ayrık bir gerilim seviyesi kullanılarak 10 durumlu bir devre tasarlanabilir
ancak bu devrede işlem güvenilirliği çok düşük olacaktır.
• Aksine, sadece iletim ya da kesimde olabilen transistorlu bir devrede sadece iki işaret
değeri vardır ve son derece güvenli bir şekilde oluşturulabilir.
Sayı Sistemleri
• Elemanların fiziksel sınırlamaları ve insan mantığının ikili sisteme yatkınlığı nedeniyle
sayısal sistemler hem ayrık hem de ikili değerler almaya zorlanır.
• Ayrık bilgi, elemanların yan yana dizilmesiyle oluşur. Örneğin c, a ve n harfleri can
kelimesini, 237 numaraları ise bir sayı oluşturur. Böylece ayrık elemanlar dizisi bilgi
taşıyan bir düzen oluşturur.
• Sayısal bilgisayar ayrık bilgi elemanları üzerinde işlem yaptığı ve bu elemanlar ikili biçimde
temsil edildiği için işlemler için kullanılan komut parçaları ikili sayı sisteminde ifade edilir.
Diğer ayrık elemanlar, ondalık sayılar da dahil ikili kodda temsil edilir.
• Veri işleme ikili işaret kullanılması ve ikili lojik elemanlar yardımıyla gerçekleştirilir.
• İkili sayı sistemleri daha ileride görülecek ayrıntılı konular için önem taşımaktadır.
Sayı Sistemleri
• Sayı sistemleri aşağıdaki gibi kategorize edilebilir:
a) Onluk (Decimal) sayı sistemi → 10 tabanlı
b) Sekizlik (Octal) sayı sistemi → 8 tabanlı
c) İkili (Binary) sayı sistemi → 2 tabanlı
d) Onaltılı (Hexadecimal) sayı sistemi → 16 tabanlı
• Herhangi bir tabandaki sayı şu şekilde ifade edilir:

(173,25)10=1x102+7x101+3x100+2x10−1+5x10−2
(1247,172)8=1x83+2x82+4x81+7x80+1x8−1+7x8−2+2x8−3
(10111)2=1x24+0x23+1x22+1x21+1x20
Farklı Taban Sayıları
İkili (Binary-Dual) Sayı Sistemi
• ‘0’ ve ‘1’ rakamları ile temsil edilen, taban değeri ‘2’ olan ve iki olasılıklı durumları ifade
etmek amacıyla kullanılan sayı sistemi ‘İkili’ veya ‘Binary’ sayı sistemi olarak adlandırılır.
• İkili sayı sisteminde her bir basamak ‘BİT’ olarak (Binary DigiT) adlandırılır.
İkili Sayı Sistemi
• İkili sayı sistemindeki basamak değerleri (B: Binary-ikili sayı sistemi) aşağıdaki eşitlik ile
ifade edilebilir:
B = dn2n + dn-12n-1 + .... + d222 + d121 + d020
Örnek: ‘101101101’ ikili sayısının basamak değerlerini yazarsak;
B = 1x28 + 0x27 + 1x26 + 1x25 + 0x24 + 1x23 + 1x22 + 0x21 + 1x20
• Aynı şekilde kesirli kısım bulunan ikili sayıların basamak değerleri:

B = dn2n + dn-12n-1 + .... + d222 + d121 + d020 + d12-1 + d22-2 +.....+ dn2-n
Tam sayı kısmı Kesirli sayı kısmı
Örnek: (1001,0111)2=1x23 + 0x22 + 0x21 + 1x20 + 0x2−1 + 1x2−2 + 1x2−3 + 1x2−4
• İkili sayı sisteminde en sağdaki basamağa en ‘En Düşük Değerli Bit’ (Least Significant Bit -
LSB), en soldaki basamağa ‘En Yüksek Değerli Bit’ (Most Significant Bit - MSB) denir.
1001101001
En yüksek değerlikli bit En düşük değerlikli bit

(Most Significant Bit = MSB) (Least Significant Bit = LSB)
• İkili sayı sistemi bilgisayarlarda aşağıdaki amaçlar için kullanılmaktadır:
i. Gerçek sayısal değeri ifade etmek için,
ii. Veri ile ilgili bellekteki adresi belirtmek için,
iii. Komut kodu olarak,
iv. Alfabetik ve sayısal olmayan karakterleri temsil etmek için bir kod olarak,
v. Bilgisayarda dahili ve harici olarak bulunan devrelerin durumlarını belirlemesi için bir
sayı grubu olarak.
Sekizli (Octal) Sayı Sistemi
• İkili sayı sistemindeki sayıların daha kolay gösterilmesini sağlayan sayı sistemlerinden
birisi, sekizli (octal) sayı sistemidir.
• Sekizli sayı sisteminde taban ‘8’ ve kullanılan sayılar; 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7’dir.
• Genelde yetmişli yıllarda mini bilgisayarlarda çokça kullanılan sekizli sayı sistemindeki
basamak değerleri aşağıdaki formül ile ifade edilir.
O = dn8n + dn-18n-1 + ... + d383 + d282 + d181 + d080 + d18-1 + d28-2 + …

Onaltılık (Hexadecimal) Sayı Sistemi
• İkili sayı sisteminin daha kolay gösterilmesini sağlayan ve günümüz bilgisayarlarında
yaygın olarak kullanılan bir diğer sayı sistemi onaltılık (hexadecimal) sayı sistemidir.
• Onaltılı sayı sisteminde 0 ile 9 arasındaki rakamlar ile A, B, C, D, E, F harfleri kullanılır.
• Bu sayı sistemindeki sayıların genel denklemi;
H = dn16n + dn-116n-1 + ... + d1161 + d0160 + d116-1 + d216-2 + d316-3 +……
Onlu Sayıların İkili, Sekizli ve Onaltılı Sayılara
Dönüşümü
• Onlu bir sayı başka bir sayıya dönüştürülecekse; onlu sayı, yeni oluşacak olan sayın
sisteminin taban değerine sürekli bölünür.
• Bölüm sonucunda elde kalanların tersten sıralanmasıyla yeni sayı sistemindeki sayı
bulunur.
• Örnek : (39)10 sayısını ikili sayı sistemine çevirelim.
Sonuç:
(39)10=(100111)2
Onlu Sayıların İkili Sayılara Dönüşümü
• Örnek: (1271)10 sayısını ikili sayıya dönüştürelim.
Sonuç:
(1271)10 = (10011110111)2
Kesirli Onlu Sayıların İkili Sayılara Dönüşümü
• Kesirli onlu sayılar ikili sayılara dönüştürülürken kesir kısmı 2 ile çarpılır.
• Çarpım sonucunda elde edilen sayının tam kısmı kaydedilerek, kesirli kısım 2 ile yeniden
çarpılır. Bu isleme kesirli kısım ‘0’ değerine ulaşıncaya kadar ya da hanelerin sayısı yeterli
doğruluğu sağlayana kadar devam edilir.
• Örnek: (0.6875)10 sayısını ikili sayı sistemine çevirelim.
Tamsayı Kesirli kısım Katsayı
0.6875 x 2 = 1 + 0.3750 a-1=1
0.3750 x 2 = 0 + 0.7500 a-2=0
0.7500 x 2 = 1 + 0.5000 a-3=1
0.5000 x 2 = 1 + 0.0000 a-4=1
Sonuç: (0.6875)10=(0. a-1a-2a-3a-4) = (0.1011)2
Kesirli Onlu Sayıların İkili Sayılara Dönüşümü
• Tam sayı ve kesirli kısmı bulunan bir sayıyı ikili sayıya çevirmek için, tam sayı ve kesir
kısımları ayrı-ayrı dönüştürülür ve bulunan sayılar birleştirilir.
• Örnek : (41.6875)10 sayısını ikili sayıya çevirelim.
Sonuç: (41.6875)10 = (100101.1011)2
Onlu Sayıların Sekizli Sayılara Dönüştürülmesi
• Verilen sayının devamlı 8 ile bölünmesi seklinde işlem yapılır:
• Örnek: (153)10 sayısını sekizli sisteme çevirelim.
(153)10 = (231)8
Kesirli Onlu Sayıların Sekizli Sayılara
Dönüşümü
• Verilen sayı devamlı 8 ile çarpılarak oluşan tam sayılar yazılır.
• Tam sayı ve kesirli kısmı bulunan onlu sayıları 8’li sayılara dönüştürme işleminde; tam sayı
ve kesir kısımları ayrı ayrı dönüştürülür ve bulunan sonuçlar birlikte yazılır.
• Örnek: (0.513)10 sayısını sekizli sayı sistemine çevirelim.
Onlu Sistemdeki Sayıların Onaltılı Sayılara
Dönüştürülmesi
• Verilen sayının devamlı 16’ya bölünmesi ve kalanının yazılması şeklinde işlem yapılır.
• Örnek: (214)10 sayısını onaltılık sayı sistemine çevirelim.
Kesirli Onlu Sayıların Onaltılı Sayılara
Dönüşümü
• Kesirli sayının 16 ile çarpımından oluşan tam sayı kısmının alınıp, yeni sayının kesirli
kısmının çarpılmaya devam etmesi seklinde yapılır.
• Örnek: (0.975)10 sayısını onaltılık sisteme çevirelim.
İkili Sayıların Onlu Sayılara Dönüştürülmesi
• İkili sistemdeki bir sayı, her basamağının ağırlık katsayısı ile çarpılıp, bulunan değerlerin
toplanması ile Onlu sayı sistemine dönüştürülür.
• Örnek: (11001)2 sayısının onluk sayı sistemindeki karşılığını bulalım.
1 1 0 0 1  1x24 + 1x23 + 0x22 +0x21 + 1x20 = 16 + 8 + 0 + 0 + 1
(11001)2 = (25)10 = 25
İkili Sayıların Onlu Sayılara Dönüştürülmesi
• Örnek: (100.01)2 sayısını onluk sayı sistemine dönüştürelim.
100.01 = 1x22 + 0x21 + 0x22 + 0x2-1 +1x2-2
= 1x4 + 0x2 + 0x1 + 0x1/2 + 1x1/4
= 4 + 0 + 0 + 0 + 1/4
= (4.25)10
(100.01)2 = (4.25)10
İkili Sayıların Sekizli Sayılara Dönüştürülmesi
• İkili sistemdeki bir sayıyı sekizli sistemde ifade etmek için, ikili sistemdeki sayılar sağdan
sola doğru üçerli kümeler halinde ayrılır ve en sondaki kümedeki bitlerin sayısı üçten az
ise sola doğru ‘0’ eklenerek üçe tamamlanır. Her kümedeki sayının onluk karşılığı yazılır.
• Örnek: (11001111011101)2 sayısını sekizli sayı sistemine dönüştürelim.
• Üçerli kümelere ayırma ve eksik bitleri tamamlama sonucunda,
011 001 111 011 101
• Her kümedeki sayının onluk karşılığı yazılırsa;
(011 001 111 011 101)2 = (3 1 7 3 5)8
• Bu durumda,
(11001111011101)2 = (31735)8
Kesirli İkili Sayıların Sekizli Sayılara
Dönüştürülmesi
• Kesirli ikili sayıların sekizli sayılara dönüşümü aynı yöntemle gerçekleştirilir. Yalnızca,
kesirli kısımdaki gruplandırma soldan sağa doğru yapılır.
• Örnek: (1101101101.111100000110)2 = (?)8 dönüşümünü yapalım.
001 101 101 101.111 100 000 110
1 5 5 5 . 7 4 0 6 = (1555.7406)8
(1101101101.111100000110)2 = (1555.7406)8
İkili Sayıların Onaltılı Sayılara Dönüştürülmesi
• İkili sayı sisteminden onaltılık sayı sistemine dönüştürme işlemi, ikili sistemdeki sayının
dörderli gruplara ayrılıp, her bir gruptaki sayıların karşılıklarının yazılması seklinde
gerçekleştirilir.
• Gruplama işlemine sağdan başlanır ve en sondaki grup ‘0’ eklenerek dört bite
tamamlanır. Gruplardaki sayıların karşılıkları olan sayılar yazılınca, onaltılık sistemdeki sayı
elde edilir.
• Örnek: (10111101110000111101)2 sayısını onaltılık sayı sistemine dönüştürelim.
• Verilen sayı dört bitlik gruplar halinde yazılırsa;
1011 1101 1100 0011 1101
B D C 3 D
(10111101110000111101)2 = (BDC3D)16
Kesirli İkili Sayıların Onaltılı Sayılara
Dönüştürülmesi
• Örnek: (10110001101011.11110010)2 sayısını onaltılık sayı sistemine çevirelim.
• Çevirme işlemi için önce sayının tam sayı ve kesirli kısımları 4’erli gruplara ayrılır. Her bir
grubun onaltılı sistemde karşılığı olan sayı yazılır.
0010 1100 0110 1011 . 1111 0010
2 C 6 B F 2
(10110001101011.11110010)2 = (2C6B.F2)16
Sekizli Sayıların İkili Sayılara Dönüştürülmesi
• Her bir basamaktaki sayının karşılığı olan ikili sayı 3 bitlik gruplar seklinde yazılır.
• Gruplar halinde yazılan sayılar bir araya getirilmesi ile ikili sistemdeki sayı ortaya çıkar.
• Örnek: (673.124)8 sayısını ikili sayı sistemine çevirelim.
• Önce her bir sayının karşılığı olan ikili sayı 3 bit olarak yazılır:
6=110, 7=111, 3=011, 1=001, 2=010, 4=100.
• Yazılan sayılar bir araya getirilirse;
(673.124)8 = (110111011.001010100)2
Sekizli Sayıların Onlu Sayılara Dönüştürülmesi
• Sekizli sayılar, her bir basamaktaki rakamın basamak ağırlığıyla çarpılması ve daha sonra
çarpımların toplanması yoluyla onluk sayı sistemine dönüştürülür.
• Örnek: (24.6)8 = (?)10
• Basamaklardaki sayılar basamak değerleriyle çarpılır:
(24.6)8 = 2x81 + 4x80 . 6x8-1
• Çarpımından bulunan değerler toplanırsa;
= 16 + 4.75=20.75
(24.6)8 = (20.75)10
Sekizli Sayıların Onaltılı Sayılara
Dönüştürülmesi
• Sekizli sistemdeki bir sayıyı onaltılık sayı sistemine dönüştürmenin en pratik yolu, sekizlik
sayıyı önce ikilik sayı sistemine dönüştürmek ve daha sonra ikili sayıyı onaltılık sayıya
çevirmektir.
• Örnek: (5431)8 = (?)16
• Sekizlik sayı önce ikili sayıya çevrilir.
(5431)8 = (101100011001)2
• Daha sonra bulunan sayı dörderli gruplara ayrılıp, her bir grubun karşılığı olan onaltılı
sistemdeki ifade yazılırsa;
1011 = B, 0001 = 1, 1001 = 9
• Bulunan sayılar bir araya getirilirse;
(5431)8 = (D19)16
Onaltılı Sayıların İkili Sayılara Dönüştürülmesi
• Her basamaktaki sayının karşılığı olan ikili sayı 4 bit seklinde yazılır. 4 bitlik gruplar bir
araya getirilerek ikili sayı bulunur.
• Örnek: (E70F.CA)16 sayısını ikilik sayıya çevirelim. Her bir basamaktaki sayının karşılığı olan
ikili sayı 4 basamaklı olarak yazılırsa;
1110 0111 0000 1111 . 1100 1010
(E70F.CA)16 = (1110011100001111.11001010)2
Onaltılı Sayıların Onlu Sayılara Dönüştürülmesi
• Her basamaktaki değer ile basamak ağırlığı çarpılır. Bulunan değerlerin toplanması ile
onaltılı sistemden onlu sayı sistemine dönüşüm yapılmış olur.
• Örnek: (5D1.D9)16 = (?)10
5D1.D9 = 5x162 + 13x161 + 1x160 . 13x1/16 + 9x1/256
= 1280 + 208 + 16 . 13/16 + 9/256
= (1504.8476)10
(5D1.D9)16 = (1504.8476)10
Onaltılı Sayıların Sekizli Sayılara
Dönüştürülmesi
• Onaltılık sayıyı sekizli sisteme çevirmek için en pratik yöntem; onaltılık sayının ikili
sisteme ve daha sonra ikili sistemdeki sayının sekizli sisteme çevrilmesidir.
• Örnek : (E0CA)16 = (?)8
• Önce onaltılı sayı ikili sisteme çevrilir. Onaltılı sistemdeki sayının ikili sisteme çevrilmesi
için, her bir basamaktaki sayının ikili karşılığı dört bitlik olarak yazılırsa;
E =1110, 0 = 0000, C =1100, A = 1010
(E0CA)16 = (1110000011001010)2
• Elde edilen ikili sayı, her grubun karşılığı olan sekizli sayının üçerli gruplar halinde
yazılması seklinde sekizli sayıya dönüştürülürse;
(1110000011001010)2 = (160312)8
Sayı Sistemlerinde Negatif Sayıların
Dönüşümleri
• Bütün sayı sistemlerinde negatif sayıların dönüşümleri aynı şekilde, yalnızca sonuca (-)
işareti eklenmek suretiyle yapılır.
Sayı Sistemlerinde Toplama ve Çıkarma
• İkili sayılarda toplama ve çıkarma
İkili sayılarda toplama
İkili sayılarda çıkarma
İkili sayılarda çıkarma
• Çıkarma işlemi sonucunun 0’dan küçük olması durumunda doğrudan çıkarma yöntemi
kullanılamaz.
• Bu nedenle, sonucun 0’dan küçük çıktığı işlemleri gerçekleştirmek ve bilgisayarlarda
mantıksal uyumlaştırma işlemini kolaylaştırmak amacıyla, ‘tümleyen aritmetiğine göre
çıkarma’ olarak adlandırılan çıkarma yöntemi kullanılır.
• Tümleyen aritmetiği ile çıkarma yönteminde tüm çıkarma işlemleri yapılabilmekte ve bu
nedenle bilgisayarlarda bu yöntem kullanılmaktadır.
İkili sayılarda çarpma
• İkili sayı sisteminde çarpma işleminde onluk sistemde kullanılan işlem sırası takip
edilir ve ‘0’ ve ‘1’ değerlerinin çarpılması söz konusu olduğundan aşağıdaki
kurallar geçerlidir.
• 0 x 0 = 0 , 0 x 1 = 0 , 1 x 0 = 0 , 1 x 1 = 1.
İkili sayılarda bölme
• İkili sayılarda bölme işlemi, onluk sayı sisteminde olduğu gibi bölünenden bölenin
çıkarılması işlemine sonuç sıfır kalıncaya kadar devam edilmesiyle gerçekleştirilir.
Kaynakça
• M. Morris Mano «Sayısal Tasarım» 2. Baskı
• Taner Arslan, Rifat Çölkesen «Lojik Devre Tasarımı» 3.Baskı
• Hüseyin Ekiz «Mantık Devreleri» 4. Baskı

EE 301 Hafta 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

EE 301 Hafta 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EE-301

• EĞİTİM-ÖĞRETİM DÖNEMİ 14 HAFTA

• Öğrenci, ders tekrarı yapmadığı ve ilk defa aldığı bir dersten

• Herhangi bir tabandaki sayı şu şekilde ifade edilir:

• Aynı şekilde kesirli kısım bulunan ikili sayıların basamak değerleri:

En yüksek değerlikli bit En düşük değerlikli bit

O = dn8n + dn-18n-1 + ... + d383 + d282 + d181 + d080 + d18-1 + d28-2 + …

Sonuç: (41.6875)10 = (100101.1011)2

You might also like