Professional Documents
Culture Documents
Fil10 LM U3
Fil10 LM U3
http://richardrrr.blogspot.com/
1. Center of top breaking headlines and current events related to Department of Education.
2. Offers free K-12 Materials you can use and share
10
PY
Filipino
Modyul para sa Mag-aaral
O
C
ED
EP
ng kagamitan sa pagtuturongngitoEdukasyon
Kagawaran ay magkatuwang na inihanda at
sinuri ng mga edukador mula sa mga
Republika publiko at pribadong paaralan,
ng Pilipinas
kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang
nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at
mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Filipino – Ikasampung Baitang
Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon 2015
Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring
magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng
pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga
maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang
bayad.”
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto
o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na
ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay
ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing
PY
Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang
pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito.
Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng
materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang
karapatang-aring iyon.
Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at
O
yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa
Modyul para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung
ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa
mga may-akda.
C
Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telephone blg. (02) 439-2204 o mag-
email sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
D
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
E
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
MODYUL 3 Mga Akdang Pampanitikan ng Africa
at Persia (Iran)
Panimula................................................................................... 234
Panimulang Pagtataya............................................................. 235
Aralin 3.1
A. Panitikan: Liongo............................................................. 245
B. Gramatika at Retorika: Pagsasaling-wika....................... 250
Aralin 3.2
PY
A. Panitikan: Mullah Nassreddin.......................................... 256
B. Gramatika at Retorika: Diskursong Pasalaysay.............. 259
Aralin 3.3
A. Panitikan: Nelson Mandela: Bayani ng Africa.................. 266
O
B. Gramatika at Retorika: Paggamit ng Tuwiran at Di-Tuwirang
Pahayag sa Paghahatid ng Mensahe................................
C 270
Aralin 3.4
A. Panitikan: Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay................ 279
B. Gramatika at Retorika: Matatalinghagang Pananalita
D
at Simbolismo................................................................... 284
E
Aralin 3.5
A. Panitikan: Ang Alaga........................................................ 291
B. Gramatika at Retorika: Mga Pahayag sa Pagsasaad
EP
ng Opinyon......................................................................... 296
Aralin 3.6
A. Panitikan: Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali......... 303
D
Aralin 3.7
A. Panitikan: Paglisan (Buod)............................................... 323
B. Gramatika at Retorika: Pang-ugnay na Gamit
sa Pagpapaliwanag............................................................ 328
Glosaryo.................................................................................... 335
MODYUL 4 EL FILIBUSTERISMO
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Modyul 3
PY
NG AFRICA AT PERSIA
O
C
E D
EP
D
233
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
I. PANIMULA
PY
mitolohiya ng Kenya, anekdota ng Persia, sanaysay ng South Africa, tula ng
Uganda, maikling kuwento ng East Africa, epiko ng Mali, at nobela ng Nigeria.
Matututuhan din ang mga kasanayang pangkomunikatibong hango sa pag-aaral
ng mga pamantayan sa pagsasaling-wika, diskursong pagsasalaysay, paggamit
ng tuwiran at di-tuwirang pahayag sa paghahatid ng mensahe, wastong gamit ng
O
simbolismo at matatalinghagang pananalita, mga salitang naglalahad ng opinyon,
mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng layon, o damdamin, at pang-ugnay na
nagpapaliwanag na magsisilbing katuwang sa pagsasakatuparan ng mga gawain
sa Modyul.
C
Sa pagtatapos ng aralin, masasagot mo ang mga pokus na tanong na:
D
Paano naiiba ang mga akdang pampanitikan ng sa Africa at Persia sa iba pang
akda mula sa ibang panig ng mundo at paano nakatutulong ang kaalaman sa
gramatika at retorika sa pagpapalawak ng kaalaman sa kultura ng iba’t ibang
bansa. Inaasahang makalilikha ka ng komposisyong popular sa anyo ng patalastas
E
234
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
II. PANIMULANG PAGTATAYA
PY
harap ng maraming tao.
a. tula c. talumpati
b. sanaysay d. balagtasan
4. Panitikan na may suliraning kinakaharap ang pangunahing tauhan at nag-
iiwan ng isang kakintalan sa isip ng mambabasa.
O
a. nobela c. dula
b. karilyo C d. maikling kuwento
5. Sagisag ito na kumakatawan sa isang tagong kahulugan.
a. idyoma c. simbolismo
b. matatalinghagang pananalita d. tayutay
6. Ang tulang ito ay walang sukat at tugma ngunit mayaman sa matatalinghagang
D
pananalita.
a. pandamdamin c. blangko berso
E
b. malaya d. tradisyonal
7. Panitikang nasa anyong patula noong sinaunang panahon na kalauna’y naging
tuluyan.
EP
a. epiko c. sanaysay
b. anekdota d. mitolohiya
8. Gamit ang ekwe napabalita ang pagkamatay ni Ogbuefi Ezeudu. Nakaramdam
ng kaunting sundot ng budhi si Okonkwo sapagkat nang huling makausap niya
D
235
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
9. Batay sa pagsasalin sa kahon, alin ang unang-unang pamantayan dapat
isaalang-alang sa pagsasalin?
“Mapagpatawad ang pag-ibig,
“Love excuses everything
pinaniniwalaan ang lahat ng bagay,
believe all things,hopes all
puno ng pag-asa sa mga bagay,
things,endures all things”.
nakakaya ang lahat ng bagay.”
a. Basahin nang paulit-ulit.
b. Ikumpara ang ginawang salin.
c. Suriin ang bawat salita sa isinasalin.
d. May sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot.
10. Piliin ang pinakamalapit na salin sa kasabihang nasa kahon.
PY
“A negative mind will never give you a positive life”.
O
buhay.”
d. “Ang pag-iisip ng negatibo ay hindi magbibigay ng positibong buhay.”
C
Para sa bilang 11 at 12
“Naalala ko pa noon kasalukuyan kaming nakasakay sa bangka nang humulagpos
ang isa kong tsinelas. Ang tsinelas ay ang gamit namin sa pagpasok at pagpunta
sa mga lakaran, kung saan ang bakya na gawa sa kahoy ay hindi nararapat.
D
Mabilis itong inanod sa tubig bago ko nahabol para kunin. Malungkot ako dahil
iniisip ko ang aking ina na magagalit dahil sa pagkawala ng aking tsinelas.
Tiningnan ako ng nagsasagwan nang kinuha ko ang aking isa pang tsinelas at
E
dali-dali kong itinapon sa dagat, kasama ang dasal na mahabol nito ang kapares
na tsinelas.
EP
11. Kung susuriin ang binasa, anong katangian ng isang mahusay na pagsasalaysay
ang taglay nito?
a. Ito ay napapanahon.
D
236
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Para sa bilang 13-16
Ang espiritwal at pisikal na kaisahan na ating ibinabahagi sa lupaing ito ay
nagpapaliwanag sa lalim ng sakit na dala-dala ng ating mga puso sa tuwing
makikita natin ang ating bansa na nalulugmok sa di pagkakasundo, at sa tuwing
makikita natin ang pagtanggi, ang paglaban sa batas at paghihiwalay ng mga
tao sa mundo, ito ay dahil sa naging pambansang batayan ang nakamamatay
na ideolohiya at pagkakaroon ng rasismo.
PY
c. malalim na sakit na dala-dala ng ating mga puso
d. hindi pagkakapantay-pantay na pagtingin sa magkaibang lahi
14. Ito ang epekto ng pagkakaroon ng nakamamatay na ideolohiya at rasismo.
a. pagtanggi sa rasismo
b. pagkalugmok ng sarili
O
c. espiritwal at pisikal na kaisahan
d. paghihiwalay ng mga tao sa mundo
C
15. Ang isa sa maaaring maging dahilan ng pagkalugmok ng isang bansa ay ang
_________.
a. pagpapahirap sa mamamayan
b. pagkakaroon ng malupit na pinuno
D
c. pagpapairal ng kontrakwalisasyon sa mga manggagawa
d. di-pantay na pagtingin sa mga mamamayang iba-iba ang estado sa
buhay
E
a. nais c. hangad
b. mithi d. pangarap
237
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
19. Ibaon mo na sa hukay ang kaniyang nagawang kasalanan sa iyo. Ano ang
ipinahihiwatig ng matalinghagang pahayag na may salungguhit?
a. itago c. kalimutan
b. ilibing d. magpatawad
Para sa bilang 20 at 21
Ayaw ni Okonkwo sa mahihina. Sa ganoong paraan niya pilit na iwinawaksi ang
tumatak na pagkatao ng kaniyang amang si Unoka sa kanilang pamayanan.
Tamad, baon sa utang, mahina, at walang kuwenta sapagkat ni isang laban ay
walang naipanalo ang kaniyang ama. Mag-isang hinubog ni Okonkwo ang kaniyang
kapalaran. Nagsumikap maiangat ang buhay, nagkaroon ng maraming ari-ariang
sapat upang magkaroon ng tatlong asawa, titulo sa mga laban, at higit sa lahat
pagkilala mula sa mga katribo.
PY
Hango sa Paglisan (Buod) Isinalin ni Juliet U. Rivera
20. Ano ang mahihinuha sa pagkatao ni Okonkwo batay sa kaniyang mga desisyon
sa buhay?
O
a. mapaghiganti
b. may iisang salita
c. puno ng hinanakit
d. may determinasyon sa buhay
C
21. Sa iyong palagay, bakit gusto ni Okonkwo na makilala siya ng mga katribo?
a. mahina ang kaniyang ama
D
b. gusto niyang maghiganti sa kaniyang ama
c. dahil walang kuwenta ang kaniyang ama
d. gusto niya ng karangalan, pangalan, at katanyagan
E
alang?
a. muling isalin
b. magdagdag at magbawas ng salita
c. ihambing sa iba ang ginawang salin
d. rebisahin ang salin upang ito’y maging totoo sa diwa ng orihinal.
238
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Para sa bilang 24-25
Alanganing Dalaw
Minsan kadudulog pa lamang ni Lieblings, isang tanyag na musikero, sa
hapag kainan nang may isang panauhing dumating.
“Naririto si Ginoong X, na inyong kaibigan,” pagbabalita ng utusan.
Gayon na lamang ang pagkayamot ng naabalang musiko at padarag na
sinabi, “Napakaalanganin naman ng oras ng dalaw na iyan. Dalhin mo siya sa sala
upang di mainip.”
Matapos ang isang masaganang hapunan, tinungo ni Lieblings ang
kinaroroonan ng kaibigan.
“Naku, dinaramdam kong napaghintay kita, pero laging eksaktong alas
siyete ang aming hapunan.”
“Alam ko,” ang tuyot na pakli ni Ginoong X, “ katunayan, iyan ang sinabi mo
PY
sa akin nang anyayahan mo akong maghapunan dito sa inyo ngayong gabi.”
O
ipagpatuloy ang kaniyang hapunan bago harapin ang panauhin?
a. Oo, sapagkat hindi siya dapat malipasan ng gutom.
b. Hindi, sapagkat hindi mainam na paghintayin ang panauhin.
C
c. Hindi, sapagkat baka maaaring mahalaga ang sadya ng panauhin.
d. Oo, sapagkat ang pagkain ng hapunan sa ganap na alas siyete ng gabi
ay kaniyang nakagawian.
D
25. Anong aral ang iyong natutuhan sa anekdotang binasa?
a. Tanggapin nang maayos ang mga panauhin.
b. Iwasan ang pagbabalat-kayo, ito’y hindi mabuting gawa.
E
239
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
28. Anong uri ng ina ang masasalamin sa talata?
a. malulungkutin subalit matatag
b. nangungunsinti sa kakulangan ng mga anak
c. mapagbigay para sa pangangailangang pisikal ng mga anak
d. inang mapagmahal sa mga anak at nagpapahalaga sa Diyos
29. Ano ang maaaring maging bunga ng pagkakaroon ng pananampalataya sa
Diyos ng isang ina?
a. katatagan ng buong pamilya.
b. panghihina ng espiritwal na aspekto.
c. pamumuhay ng masaganang materyal.
d. maraming pagsubok sa bawat miyembro ng pamilya.
30. Pinasusuri ng iyong kaibigan ang kaniyang isinulat na kuwento. Kung
PY
magmumungkahi ka sa kakulangan ng detalye nito, alin sa sumusunod na
pahayag ang iyong gagamitin?
a. Parang may kulang pang detalye
b. Ilagay mo ang detalye ng pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan.
c. Mas mabuti kung ilalagay mo ang ilang detalye ng pakikipagsapalaran
O
ng pangunahing tauhan.
d. Maaari ring maingat mong ilagay ang detalye tungkol sa
pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan.
C
31. Tinatapos mo ang huling saknong ng isinusulat na tula. Anong matatalinghagang
pananalita ang iyong ilalapat kung nais mong ipahiwatig ang salitang masipag?
a. bukas-palad c. sawimpalad
b. kapos-palad d. makapal ang palad
D
32. Anong simbolismo ang akmang ilapat sa dalawang tulang binasa batay sa
talinghaga ng mga ito?
E
240
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Para sa bilang 33
“Ika’y magtino, munting bata, baka pagliyabin ko ang iyong mga paa, dahil
ako ang pula’t mainit na baga.”
“Datapuwat ako, ako ang ulan na papawi sa baga: Ako ang malakas na
agos na tatangay sa iyo.”
“Ako ang makapangyarihang sutlang-puno ng bulak na matayog sa ibang
puno.”
“At ako, ako ang nananakal na baging na gagapang sa tuktok ng higanteng
kagubatan.”
“Husto na ang pangangatuwirang ito. Hindi mo mapapasakamay ang Mali.”
“Tandaan, walang silid para sa dalawang hari sa isang reyno Soumaoro;
pahintulutan mo akong agawin ang iyong puwesto.”
“Magaling, sapagkat digmaan ang iyong ninasa ika’y hindi ko uurungan
subalit itimo mong siyam na hari ang aking pinugutan ng ulo at inadorno sa aking
PY
silid. Tunay na kaawa-awa, ang iyong ulo’y matatabi sa kapwa mo pangahas.”
“Ihanda mo ang iyong sarili Soumaoro, ang delubyo’y mananalasa, sasalpok
at bubura sa iyo sa lupa.”
O
33. Batay sa tunggalian ng dalawang tauhan sa epiko, kaninong kilalang
personalidad ng kasaysayan sa bansa sila maihahambing?
C
a. Benigno Aquino II at Ferdinand Marcos
b. Ferdinand Magellan at Lapu-lapu
c. George W. Bush at Sadam Hussein
d. Nelson Mandela at Oliver Tambo
D
Para sa bilang 34 at 35
Hindi naglaon, may mga dumating na misyonero sa Mbanta. Sa tulong ng isang
E
taga-Mbanta kung paanong ang Tatlong Persona ay naging iisang Diyos katulad
ng ipinaliliwanag ng mga misyonero tungkol sa dapat na pagsamba sa iisa lamang
na panginoon. Layunin naman ng mga misyonero na dalhin ang Kristiyanismo
sa Mbanta at hindi ang tuligsain sila. Nagkasakit si G. Brown at pinalitan ni Rev.
James Smith, isang malupit at bugnuting misyonero. Nagkaroon ng relihiyon
ang mga taga-Mbanta. Habang isinasagawa ang taunang seremonya para
D
241
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
35. Ano ang nangyari habang isinasagawa ang taunang seremonya ng pagsamba
sa Bathala ng Lupa?
a. Nagkasakit si G. Brown.
b. Sinunog ang tahanan ni Enoch.
c. Sumanib ang isang masamang espiritu.
d. Hinablot ni Enoch ang takip sa mukha ng isang Egwugwu.
PY
TUKLASIN
Sagutin ang paunang gawain na titiyak sa lawak ng kaalaman mo sa mga araling nasa
modyul.
O
C
Sagutin ang mga tanong. Gayahin sa sagutang papel ang kasunod na pormat.
LINANGIN
Naririto ang mga araling aakay sa iyo upang lubos mong maunawaan at mapahalagahan
ang mga akdang pampanitikan ng Africa at Persia.
242
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.1
Panimula
PY
Ang Republika ng Kenya ay isang bansa sa Silangang Africa. Napalilibutan ito ng
Ethiopia sa Hilaga, Somalia sa Hilagang-Silangan, Tanzania sa Timog, Uganda
sa Kanluran, at Sudan sa Hilagang Kanluran. Kasama ang karagatang Indian
sa Timog-Silangan. Mayaman ang bansa sa mga akdang pampanitikan, sining
sa inukit na bato, arkitektura ang mga palasyo, at museo na yari sa putik, may
musika, at sayaw na ritmo ng pananampalataya ng kanilang lahi. Masasalamin
O
natin ang kanilang mga literatura sa pamamagitan ng kanilang mga mitolohiya na
higit na magpapakilala sa atin ng kultura at tradisyon ng bansang Kenya.
Ang Aralin 3.1 ay isang mitolohiya mula sa Kenya, bahagi ng araling ito
C
ang pagtalakay sa mga pamantayan sa pagsasaling wika. Inaasahang masasagot
mo ang mga pokus na tanong na: Paano susuriin ang mga kaisipang nakapaloob
sa mitolohiya na may iba’t ibang batayan?; Paano magagamit nang angkop ang
mga pamantayan sa pagsasaling wika?
D
Gayundin, inaasahang makapagsasalin ka ng alinmang akdang
pampanitikan mula sa bansang Africa at Persia batay sa sumusunod na
E
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
D
Ngayon ay handa ka nang simulan ang mga gawain upang malaman ang mga sagot
sa mga pokus na tanong: Paano susuriin ang mga kaisipang nakapaloob sa mitolohiya
na may iba’t ibang bayani?; at Paano magagamit nang angkop ang mga pamantayan
sa pagsasalarawan?
243
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mashya at Mashayana: Mito ng Pagkalikha
PY
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
O
2. Ilarawan ang ginawa ni Ahriman Mainyu
at ang ginawa ni Ahura Ohrmuzd?
3. Ang pagpatay ba ni Ahura Ohrmuzd
kay Gayomard ang pinagmulan ng
suliranin ng kuwento? Patunayan.
C
4. Bakit tumulong sina Mashya at Mashyana
sa pakikipaglaban kay Ahriman Mainyu?
D
Gawain 2: Piliin ang angkop na salin sa salitang nakaitalisado sa loob ng panaklong.
Isulat sa sagutang papel ang tamang sagot .
E
Noong unang (1.) Time (Bagyo, Oras, Panahon,) ang kalangitan at ang
kalupaan ay mag-asawa. Sila ay may dalawang anak na sina Langit at Tubigan.
EP
244
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Basahin ang isang mitolohiya mula sa Kenya upang malaman mo kung masasalamin
ba dito ang kanilang kultura.
Liongo
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
PY
nasusugatan ng ano mang mga armas. Ngunit
kung siya’y tatamaan ng karayom sa kaniyang
pusod ay mamamatay siya. Tanging si Liongo at
ang kaniyang inang si Mbwasho ang nakaaalam
nito.Hari siya ng Ozi at Ungwana sa Tana Delta,
O
at Shangha sa Faza o isla ng Pate.
Nagtagumpay siya sa pananakop ng trono
ng Pate na unang napunta sa kanyang pinsang
C
si Haring Ahmad (Hemedi) na kinilalang kauna-
unahang namuno sa Islam. Ang pagbabago ay
naging mabilis mula sa Matrilinear na pamamahala ng mga kababaihan tungo sa
Patrilinear na pamamahala ng kalalakihan sa pagsasalin ng trono. Nais ni Haring
Ahmad na mawala si Liongo kaya ikinadena at ikinulong siya nito. Nakaisip si Lionggo
D
ng isang pagpupuri. Habang ang parirala (Refrain) nito ay inawit ng mga nasa labas
ng bilangguan, bigla siyang nakahulagpos sa tanikala na hindi nakikita ng bantay.
Nang makita ito ng mga tao, tumigil sila sa pag-awit. Tumakas siya at nanirahan sa
E
Watwa kasama ang mga taong naninirahan sa kagubatan. Nagsanay siyang mabuti
sa paghawak ng busog at palaso na kinalaunan ay nanalo siya sa paligsahan ng
pagpana. Ito pala’y pakana ng hari upang siya ay madakip at muli na naman siyang
EP
______________________________________
______________________________________
Ozi ______________________________________
245
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
______________________________________
______________________________________
Patrilinear
______________________________________
______________________________________
______________________________________
Faza
______________________________________
______________________________________
______________________________________
Gala ______________________________________
PY
A. Sagutin ang mga tanong.
1. Ano ang suliranin ng tauhan?
2. Makatuwiran ba ang kaniyang naging desisyon? Patunayan.
3. Sumasang-ayon ka ba sa naging desisyon ni Liongo? Ipaliwanag.
4. Ano ang naging kilos at gawi ni Liongo?
O
5. Anong mahalagang aral ang nais nitong ipabatid mula sa iyong binasang akda?
3. 4.
D
5. 6.
Upang higit pang maunawaan ang katangian ng mito, basahin mo ang isang mitolohiya
na nagmula sa bansang Nigeria.
246
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Maaaring Lumipad ang Tao
Naisalaysay ni Virginia Hamilton
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
PY
si Sarah. Makikitang may batang nakatali sa
kaniyang likod. Nanginginig siya kung mabigat ang
mga gawain. Sa ganitong pangyayari sisigawan
siya ng tagapagbantay ng lupain.
Nagtatrabaho siya sa palayan mula sa
O
pagsikat ng araw hanggang sa paglubog nito.
Tinatawag nilang panginoon ang may-ari nito.
Inihalintulad raw siya sa kumpol ng putik, uling na kumikinang sa matigas na batong
nakasalansan na hindi matanggal.
C
Ang nagbabantay sa kanila ay nakasakay sa likod ng kabayo at itinuturo ang
mga aliping mabagal magtrabaho. Hinahampas ng latigo ang mga mabagal sa gawain
upang maging mabilis ang kanilang paggawa .
D
Si Sarah ay naghuhukay at nag-aayos ng pilapil sa palayan, habang ang
bata ay tulog sa kaniyang likod. Nang magutom ang bata ay nagsimula itong umiyak
nang malakas. Hindi niya ito mapatigil, ibinaba niya ito at hinayaang umiyak nang
E
umiyak maski ayaw niya itong gawin dahil anak niya ang bata.
“Patahimikin mo iyan,” sabi ng tagapagbantay sabay turo sa bata. Hinawakan
EP
niya sa balikat si Sarah hanggang sa mapaluhod ito. Hinampas niya ang bata ng
latigo. Samantala, si Sarah ay bumagsak naman sa lupa.
Ang matandang naroroon na si Toby ang tumulong kina Sarah. “Aalis ako
nang mabilis,” sabi niya pagdaka.
Hindi makatayo nang tuwid si Sarah. Napakahina niya, nasusunog na ng araw
D
ang kaniyang mukha. Ang bata ay umiiyak nang umiiyak. “Kaawaan mo kami, kaawaan
mo kami.” Malungkot si Sarah dahil sa nangyari, naghihimutok siya at napaupo na
lamang sa pilapil .
“Tumayo ka, ikaw, maitim na baka” hiyaw ng tagapagbantay, itinuro si Sarah
at muli na namang hinampas ng latigo sa hita at ang sako niyang damit ay naging
basahan. Ang dugo sa kaniyang sugat ay humalo sa putik, di siya makatayo.
Nandoon si Toby, ngunit kahit isa ay walang makatulong sa kaniya.
“Ngayon na, bago pa mahuli ang lahat.”
“Sige anak, ngayon na ang panahon,” sagot ni Toby “Humayo ka, kung alam
mo kung paano ka makaaalis.”
247
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Kum… yali, Kumbuba tambe,” at ang mga salita na may kapangyarihan
ang kanilang mabilis na nasambit nang pabulong at pabuntunghininga. Tumaas ang
isang paa ni Sarah sa hangin. Noong una ay di maayos ang kaniyang paglipad na
hawak-hawak nang mahigpit ang kaniyang anak. Naramdaman niya ang mahika, ang
misteryo ng salita ng Africa, sinabi niya na malaya na siya tulad ng isang ibon, na
animo’y balahibong umiilanlang sa hangin.
Ang bantay ay nagronda habang humihiyaw, sumisigaw. Samantalang
si Sarah, at ang kaniyang anak ay lumilipad sa bakuran, sa mga kahoy, sa mga
nagtataasang puno na hindi siya nakikita maging ng tagapagbantay. Lumilipad siyang
tulad ng isang agila hanggang sa unti-unti na silang makita ng mga taong nasa ibaba.
Walang sinoman ang makapagsalita tungkol dito, hindi makapaniwala, subalit nakita
nila ito.
Nang sumunod na mga araw ay may nakitang patay na nakahandusay sa
maiinit na palayan, isang batang lalaki na alipin. Nakita siya ng tagapagbantay at
PY
nilatigo siya, bumagsak ang bata. Pinuntahan siya ni Toby at sinabi nito ang salita
ng lumang Africa na minsan lang niyang narinig kaya hindi niya agad maintindihan.
Nakalimutan ng bata ang narinig niya. Nagtungo si Toby at muling naibulong sa bata,
nakuha niya ang tamang salita. Nagpagulong-gulong siya sa hangin. Pansamantala
siyang nakalipad at siya ay idinuyan sa mainit na simoy ng hangin at muli siyang
O
nakalipad.
Iba-iba pa ang bumagsak dahil sa init, naroon lagi si Toby. Umiiyak siya sa
nakikita niyang bumabagsak at nandiyan siya upang iabot ang kaniyang kamay
C
“kumkumka yali, kum… tambe!” Pabulong niyang sabi at muli na naman silang
nakalipad at pumailanlang sa hangin. Ang isang lumilipad ay maitim at may makislap
na tungkod habang sila ay nasa taas ng ulo ng tagapagbantay. Dumako sila sa pilapil,
sa palayan, sa bakuran, at sa batis na dinadaluyan ng tubig .
D
“Bihagin ang matanda,” sabi ng tagapagbantay.
“Narinig ko siyang sinabi ang mahiwagang salita, bihagin siya.”
E
Natawa lang si Toby, lumingon siya at ang sabi “heeee, heee! Hindi ninyo
kilala kung sino ako? Hindi rin ninyo alam kung sino pa ang ibang tulad naming nasa
palayan.” At muli niyang naibulong ang mahiwagang salita bilang pangako sa angkan
ng mga itim, sinabi niya ito sa lahat ng mga kalahi nilang nasa palayan sa ilalim ng
malupit na latigo.
D
248
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Isama ninyo kami sa paglipad,” kanilang wika, pero sila’y natatakot sumigaw.
Hindi na nila nahintay na sila ay maturuang lumipad. Naghintay ng pagkakataon
na makatakbo “paalam” ang sabi ng matandang tumatawag na si Toby, “Kausapin mo
sila ulilang kaluluwa!” At siya ay lumipad at naglaho.
Sinabi ng tagapagbantay sa kanilang panginoon ang kanilang nasaksihan. “Ito
ay isang kasinungalingan, gawa lamang ng liwanag.” Subalit ang tagapagbantay ay
hindi nagsalita sapagkat alam niya ang totoo.
Ang mga aliping hindi nakalipad ay nagpatuloy sa pagkukuwento sa kanilang
mga anak. Ang pangyayaring ito ay hindi nila malilimutan. Naalala nila noong sila ay
malaya at nakaupo sa paligid ng kanilang lupang tinubuan.
At sinabi nila ito sa mga bata, ang tungkol sa mga taong hindi nakalilipad
hanggang ngayon.
PY
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
O
C
E D
2.
3.
4.
5.
249
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na...
ang pagsasaling wika ay ang paglilipat sa pinagsasalinang wika ng pinakamalapit
na katumbas na diwa at estilong nasa wikang isasalin? Ang isinasalin ay ang diwa
ng talata at hindi ang bawat salita na bumubuo rito.
(Santiago, 2003).
PY
pagsasalin. Ang kaalaman sa gramatika ng dalawang wika sa pagsasalin ay
kailangang-kailangan ng tagapagsalin sa pagsusuri ng diwang nais ipabatid
ng awtor, gayundin sa wastong paggamit ng mga salita, wastong pagkakabuo,
at pagsusunod-sunod.
3. Sapat na kakayahan sa pampanitikang paraan ng pagpapahayag. Ang
O
kakayahang magsalita sa dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin at
kaalaman sa gramatika ay hindi sapat para makapagsalin. Kaya kung ang
lahat ng salin ay patas, nagiging higit na mahusay na tagapagsalin ang
manunulat.
C
4. Sapat na kaalaman sa paksang isasalin. Marapat na ang tagapagsalin ay
may higit na kaalaman sa paksa. Sapagkat siya ay higit na nakaaalam at
nakauunawa sa mga konseptong nakapaloob dito.
D
5. Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang bansang kaugnay sa pagsasalin.
Walang higit na mabisa kaysa ibang wika. Ang lahat ng wika ay may sariling
E
Gabay sa Pagsasaling-wika
Basahing mabuti ang buong tekstong isasalin at unawain ang kabuuang diwa nito.
Tandaang mahalaga para sa tagapagsalin na magkaroon ng malawak na kaalaman
sa wikang isasalin at sa wikang pagsasalinan. Mahalaga rin ang kakayahang
magsulat nang maayos at maging pamilyar sa mga estilo ng pagsulat sa dalawang
D
250
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 1:
A. Isalin mo sa Ingles ang sumusunod na salita.
Tagapagbantay ___________________________
Misteryo ___________________________
Nagpagulong-gulong ___________________________
Mahika ___________________________
Kumikinang ___________________________
PY
a circle
O
language and lived on the slopes people’s choice in heaven.
of Movement Kenya.
Destiny (Yoruba)
Kikuyo Literatura ng Africa Literatura ng Africa
C
3. In the days of King Solomon, three thousand years ago, there lived in
Ethiopia a dynasty of Queen, who reigned with great wisdom.
D
The Queen of Ethiopia (Literatura ng Africa)
E
Pagsasanay 2: Suriin ang salin ng mitolohiyang “Maaring Lumipad ang Tao” gamit ang
kasunod na talahanayan. Lagyan ng tsek (a) ang mapipiling eskala: 5 – Napakataas,
4 – Mataas, 3 – Mataas-taas, 2 – Hindi mataas, at 1 – Paunlarin pa.
EP
251
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Katangian 1 2 3 4 5
Sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot.
Sapat na kaalaman sa gramatika ng dalawang wikang
kasangkot sa pagsasalin.
Sapat na kaalaman sa uri ng panitikang isasalin.
Sapat na kaalaman sa paksang isasalin.
Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang bansa
kaugnay sa pagsasalin.
PY
na salita sa pagsasalin? Tama ba ang pagkakasunod-sunod ng mga ideya?
Patunayan.
2. Paano nakatulong sa iyo ang binasang teksto na nakasalin sa Filipino?
3. Kung ang bersyong nasa Ingles lang ang binasa mo, ganito rin kaya ang
pagkaunawa mo sa teksto? Pangatuwiran.
4. Paano nakatutulong ang pagsasaling-wika ng mga akda sa pagpapahalagang
O
pampanitikan?
Pagnilayan at Unawain
C
Sagutin ang mga pokus na tanong na nasa loob ng kahon.
D
1. Paano susuriin ang mga kaisipang nakapaloob sa mitolohiya na may iba’t
ibang batayan?
E
Ilipat
Persia upang isalin ang kanilang mga mitolohiya sa wikang Filipino upang
maipakilala ang kanilang bansa sa buong daigdig. Tiyaking magagamit mo
ang mga pamantayan sa pagsasaling-wika.
A. Katapatan................. ................................................................. 50 puntos
B. Kawastuan ................................................................................. 50 puntos
Kabuuan ....................................................................................100 puntos
Binabati kita! Matagumpay mong naisagawa ang mga gawain sa araling ito.
Kung may hindi ka pa lubos na naunawaang paksa ay maaari mong balikan ang salin
sa modyul. Kung malinaw na sa iyo ang lahat ay maaari ka nang magpatuloy sa iyong
paglalakbay sa mundo ng anekdota.
252
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.2
PY
Panimula
Sa Persia (Iran), ang kanilang mga lupain, mga tao na binabanggit kasama ng
Medo, at mga Persiano ay magkakaugnay na mga bayan ng sinaunang Tribong
Aryano. Mayaman sa sining tulad ng pagpana at pangangabayo. Ang pagsasabi
O
ng katotohanan ay makikita sa literaturang naiambag nila sa maraming bansa sa
daigdig. C
Ang Aralin 3.2 ay tungkol sa anekdota ng Persia (Iran) na kakikitaan ng mga
kasabihan, relihiyon sa paniniwalang Sufism, pagpapaunlad ng isang indibiduwal sa
pamamagitan ng pandama. Masusuri rin ang kanilang matapat na pakikipamuhay
sa kapwa at mga naiambag ng kanilang mahusay na mga manunulat sa mundo ng
pilosopiya at paniniwala. Kasabay din nito ang pagpapaunlad ng iyong kasanayan
D
sa pagsasalaysay.
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagmumungkahi at
E
Aalamin mo kung paano naiba ang anekdota sa mga kauri nito. Gayundin
kung paano nakatulong ang diskursong pasalaysay sa pagsulat at pagbasa ng
mga anekdota batay sa sumusunod na pamantayan: a.) Ang pamagat ay maikli,
orihinal, at napapanahon, b.) mahalaga ang paksa o diwa, c.) maayos at di-maligoy
ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari, at d.) kaakit-akit na simula at may
kasiya-siyang wakas.
D
253
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Gawain 1: Basahin mo ang isang anekdota at iyong suriin ang mga pangyayari sa
binasa na may kaugnayan sa pagdedesisyon sa pamamagitan ng pagpunan sa
talahanayan.
Akasya o Kalabasa
Consolation P. Conde
PY
Hindi maikakaila na kung malaki ang puhunan ay maaaring tumubo rin iyon nang
malaki kaysa maliit ang naturan. Gayundin ang paghahanda at pagpupunyagi ng tao
na pinamumuhunanan ng puu-puung taong pag-aaral at pagpapakasakit. Karaniwan
nang sa may mataas na pinag-aralan ay maamo ang kapalaran. At ito’y maitutulad din
O
nga sa paghahalaman.
Pasukan na naman. Nagbukas na ang mga pamantasan at matataas na
paaralan sa Maynila.
C
Samantala, sa nayon ng Kamias, hindi kalayuan sa lungsod…
Maagang nagbangon nang umagang yaon si Aling Irene at inihanda
kapagkaraka ang mga pangangailangan ng kabutong anak na si Iloy. Si Mang Simon
D
naman ay hindi muna nagtungo sa linang upang samahan sa pagluwas ang anak na
pag-aaralain sa Maynila.
Awa naman ng Diyos ay maluwalhating nakarating sa lungsod ang mag-ama.
E
Isang balitang paaralang sarili ang kanilang tinungo agad. Dinatnan nila ang tagatala
na abalang-abala sa pagtanggap ng di-kakaunting mga batang nagsisipagprisinta.
EP
254
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Aba, opo,” maaga pa na tugon ng punong-guro. “Maaaring ang lalong
pinakamaikling kurso ang kaniyang kunin. Iyan ay batay sa kung ano ang gusto
ninyong kalabasan niya. Kung ang nais ninyo ay magpatubo ng isang mayabong na
punong akasya, gugugol kayo ng puu-puung taon, subalit ang kakailanganin ninyo ay
ilang buwan lamang upang makapaghalaman kayo ng isang kalabasa.”
Dili di natubigan si Mang Simon sa huling pangungusap ng punong-guro.
Gayundin si Iloy. Pagkuwan ay nagbulungan ang mag-ama.
At… umuwi nang nag-iisa si Mang Simon. Habang naglalakbay na patungong
lalawigan ay tatambis-tambis sa sarili: “A, mabuti na nga ang kunin niyang buo ang
kurso sa haiskul at saka na siya kumarera. Higit na magiging mayabong ang kaniyang
kinabukasan.”
- Mula sa Diwang Kayumanggi. 1970
PY
O
GAWAIN 2: Ating Suriin
1. Ang akdang “Akasya o Kalabasa’’ ay isang anekdota. Ibigay ang mga katangian
ng akda?
C
2. Paano naiiba ang anekdota sa iba pang mga kauri nito?
3. Ipaliwanag ang mga pangyayari gamit ang diskursong pagsasalaysay.
GAWAIN 3: Buuin mo
D
Sumulat ng isang karanasang hawig ang paksa sa binasang anekdota.
Maaaring tungkol sa sarili o isang kakilala. Pagkatapos mong maisagawa ang mga
gawain, basahin ang isang anekdota mula sa bansang Iran upang makilala ang
E
kanilang mga paniniwala at prinsipyo. Tingnan natin kung nagtataglay ito ng mga
elemento ng isang anekdota.
EP
Alam mo ba na...
ang anekdota ay isang kuwento ng isang nakawiwili at nakakatuwang pangyayari
sa buhay ng isang tao? Layon nito ay makapagpabatid ng isang magandang
karanasan na kapupulutan ng aral. Ito’y magagawa lamang kung ang karanasan o
ang pangyayari ay makatotohanan.
D
255
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Mullah Nassreddin
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
PY
Si Mullah Nassreddin na kilala bilang Mullah
Nassr-e Din (MND) ang pinakamahusay sa
pagkukuwento ng katatawanan sa kanilang
bansa. Lagi itong naaalaala ng mga Iranian na
dating mga Persiano noong sila ay mga bata
pa. Libo-libong kuwento ng katatawanan ang
O
naiambag ni Mullah Nassreddin sa kanilang
lipunan. Tinagurian din siyang alamat ng sining
sa pagkukuwento dahil sa mapagbiro at puno ng
katatawanang estilo sa pagsulat. Nagpasalin-salin
sa bibig ng mga tao ang kaniyang mga naisulat
C
mula noon magpasahanggang ngayon.
Naimbitahan si Mullah Nassreddin upang
magbigay ng isang talumpati sa harap ng maraming
D
tao. Sa pagsisimula niya, nagtanong siya, “Alam
ba ninyo ang aking sasabihin?” Sumagot ang mga
nakikinig “Hindi,” kung kaya’t kaniyang sinabi “Wala akong panahong magsalita sa
E
mga taong hindi alam ang aking sasabihin,” at siya ay umalis. Napahiya ang mga tao.
Inanyayahan siyang muli upang magsalita kinabukasan. Nang muli niyang tanungin
ang mga tao ng katulad na katanungan ay sumagot sila ng “Oo,” sumagot si Mullah
EP
Nassreddin “Kung alam na pala ninyo ang aking sasabihin, hindi ko na sasayangin
ang marami ninyong oras” muli siyang umalis. Ang mga tao ay nalito at nataranta sa
kaniyang naging sagot. Sinubukan nilang muli na anyayahan si Mullah Nassreddin
upang magbigay ng pahayag at muli siyang nagtanong “Alam ba ninyo ang aking
sasabihin?” Handa na ang mga tao sa kanilang isasagot ang kalahati ay nagsabi ng
“Hindi,” at ang kalahati ay sumagot ng “Oo,” kung kaya’t muling nagsalita si Mullah
Nassreddin “Ang kalahati ay alam ang aking sasabihin, kaya’t kayo ang magsasabi sa
D
256
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
______3. Nangimi ang mga nakikinig sa kaniyang Homilya.
______4. Muli na naman siyang inanyayahan sa simbahan.
______5. Agad siyang umalis matapos makapagsalita sa harap ng mga tao.
GAWAIN 5: Ating Suriin
A. Sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Ilarawan si Mullah.
2. Anong katangian ng pangunahing tauhan ang naibigan mo? Bakit?
3. Anong pamamaraan ng pangunahing tauhan ang ginampanan upang siya ay
makilala bilang pinakamahusay sa larangan ng pagpapatawa?
4. Sumasang-ayon ka ba sa paraan ng kaniyang pagtuturo sa mga tao?
5. Sino sa kasalukuyang panahon ang maihahambing natin kay Mullah?
Patunayan ang sagot.
PY
6. Anong pangunahing kaisipan ang hatid ng akda sa mambabasa?
7. Kung ikaw ay mabigyan ng pagkakataon na gumawa ng isang anekdota anong
paksa ang nais mong isulat? Bakit?
8. Paano naiba ang anekdota sa mga iba pang kauri nito? Masasalamin ba ang
kanilang paniniwala at prinsipyo sa kanilang mga isinulat?
O
B. Suriin ang mahalagang bahagi ng Anekdota “Mullah Nassreddin.” Gawin ito sa
pamamagitan ng pagbuo ng tsart na nasa ibaba.
C
Mullah Nassreddin
Panimula:
D
Tunggalian:
E
Kasukdulan:
EP
Kakalasan:
Wakas:
D
Narito ang isang anekdota ni Saadi. Ang mga sulat ni Saadi ay naitala dahil sa dalawang
kadahilanan: Una ang pagiging simple sa paggamit ng direktang lengguwahe o salita
upang makabuo ng isang mahusay na aklat para sa pagsisimula ng mga mag-aaral na
Persiano. Ikalawa, binubuo ito ng simpleng kasabihan at mga kuwento na itinuturing
na mahusay na mga pahayag ng paniniwalang Sufi.
Para sa Sufis, ang Sufism ay hindi lamang relihiyon o pilosopiya, bahagi ito
ng buhay. Wala itong kaugnayan sa bagay at lugar at hindi rin ito nagpapahalaga sa
oras, pera o maging karangalan. Nakapokus ito sa pagpapaunlad ng isang indibidwal
sa pamamagitan ng kanilang mga pandama.
257
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang pagkaunawa sa Sufi ay maihahalintulad sa pagbibinata o pagdadalaga
na kung paanong ang bata ay nagkakaroon ng kaalaman sa kaniyang pagbibinata/
pagdadalaga. Matutuhan ng tao ang kaalamang Sufi sa proseso, pag-unawa at
pagsasanay.
Sa kanilang paglalakbay, hinihiling ang magandang ikabubuhay at taimtim na
dumadalangin sa awa at pag-ibig ng Diyos. Sa kanilang mga panulat ng naisasalaysay
ang hiwaga na naabot ni Saadi gayundin ang kaniyang pagbabahagi ng kaniyang
kaalaman sa buong mundo.
PY
Isang araw, ang mongheng Mohametano ay nag-
iisa at namamanata sa disyerto. Ang Sultan naman
na namamaybay sa kaniyang ruta, sa kaniyang
nasasakupan ay matamang nagmamasid sa mga
tao. Nakita niya na hindi nagtaas ng kaniyang ulo
O
ang Mongheng Mohametano habang dumadaan
siya.C
Nagalit ang Sultan at nagwika “Ang nakasuot
ng balabal ay walang pakiramdam, tulad siya ng
hayop, hindi siya nagtataglay ng paggalang at
kababaang loob.”
D
Kung kaya’t ang vizier o ministro ay nagwika “Mongheng Mahametano! Ang
Sultan ng buong mundo ay nagdaan sa iyong harapan. Bakit di mo siya binigyan ng
kaukulang paggalang?”
E
SAADI
258
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 7: Sagutin Natin
Ihambing ang anekdota sa iba pang mga akdang pampanitikan. Gayahin ang pormat
sa sagutang papel at isulat ang sagot.
Tala ng Paglalakbay
Anekdota Talambuhay
(Travelogue)
Paksa
Tagpuan
Paraan ng
pagkakasulat
PY
Mensahe/Aral
Nilalaman
O
GAWAIN 8: Ating Palawakin
A. Magmungkahi at maglapat ng isang matalinong desisyon batay sa pangyayaring
nakapag-iwan ng kakintalan o aral.
C
B. Isulat ang karanasang nangingibabaw sa nabasang anekdota.
E D
EP
259
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilan sa dapat isaalang-alang sa pagpili ng paksa
1. Kawilihan ng Paksa – Dapat ay likas na napapanahon; may mayamang
damdaming pantao, may kapana-panabik na kasukdulan, naiibang tunggalian,
at may malinaw at maayos na paglalarawan sa mga tauhan at tagpuan.
2. Sapat na Kagamitan – Mga datos na pagkukunan ng mga pangyayari.
3. Kakayahang Pansarili – Ang pagpili ng paksa ay naaayon din sa kahusayan,
hilig, at layunin ng manunulat.
4. Tiyak na Panahon o Pook – Ang kagandahan ng isang pagsasalaysay ay
nakasalalay sa malinaw at masining na paglalarawan ng panahon at pook
na pinangyarihan nito. Kaya, mahalagang iwasan ang labis na paghaba
sa panahong sakop ng salaysay at pagbanggit ng napakaraming pook na
pinangyarihan ng salaysay.
5. Kilalanin ang mambabasa – Sumusulat ang tao hindi para lamang sa kaniyang
PY
pansariling kasiyahan at kapakinabangan, kundi para sa kaniyang mambabasa.
ANG MGA MAPAGKUKUNAN NG PAKSA
1. Sariling Karanasan – Pinakamadali at pinakadetalyadong paraan ng
pagsasalaysay ng isang tao sapagkat ito ay hango sa pangyayaring naranasan
ng mismong nagsasalaysay.
O
2. Narinig o napakinggan sa iba – Maaaring usapan ng mga tao tungkol sa isang
pinagtatalunang isyu, mga balita sa radyo at telebisyon, at iba pa. Subalit,
tandaang hindi lahat ng narinig sa iba ay totoo at dapat paniwalaan. Mahalagang
tiyakin muna ang katotohanan bago isulat.
C
3. Napanood – Mga palabas sa sine, telebisyon, dulaang panteatro, at iba pa.
4. Likhang-isip – Mula sa imahinasyon, katotohanan man o ilusyon ay makalilikha
ng isang salaysay.
5. Panaginip o Pangarap – Ang mga panaginip at hangarin ng tao ay maaari ring
D
maging batayan ng pagbuo ng salaysay.
6. Nabasa – Mula sa anumang tekstong nabasa kailangangang ganap na
nauunawaan ang mga pangyayari.
E
260
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 1: Isulat ang mga salaysay na ginamit sa nabasang kuwento.
Mullah Saadi
PY
Pagsusuri Ang Aking Reaksiyon
Kawilihan ng Paksa
O
Sapat na kagamitan C
Kakayahang Pansarili
261
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagnilayan at Unawain
PY
Ilipat
O
Naanyayahan ka para magbigay ng talumpati sa isang pagtitipon sa inyong bayan.
Sa iyong pagtatalumpati, isasalaysay mo ang mga nakatutuwang karanasan
ng iyong buhay, mga desisyong ginawa mo na nakatulong ng malaki sa iyong
pagtatagumpay.
C
Tiyaking magagamit mo ang mga pamantayan.
D
a. Ang pamagat ay maikli, orihinal, kapana-panabik, at napapanahon ... 25 puntos
b. Mahalaga ang paksa o diwa .... 25 puntos
c. Maayos at di-maligoy ang pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari.. 25 puntos
E
Binabati kita! Matagumpay mong naisagawa ang mga gawain sa araling ito.
Kung may hindi ka pa lubos na naunawaang paksa ay maaari mong balikan ang
modyul. Kung malinaw na sa iyo ang lahat ay maaari ka nang magpatuloy sa iyong
pamamasyal. Ang bansang susunod mong papasyalan ay ang South Africa. Muli mong
masasalamin sa susunod na bansa ang kanilang kultura at tradisyon. Maligayang
D
paglalakbay at pag-aaral.
262
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.3
PY
Panimula
Ang Aralin 3.3 ay nakatuon sa isang sanaysay, partikular ang isang talumpati
na binigkas ni G. Nelson Mandela sa kaniyang inagurasyon o pasinaya bilang
O
pangulo ng Africa. Nilalayon ng talumpati niyang ito na gisingin ang damdamin
ng mga taga-Africa sa pagsulong ng kapayapaan, katarungan, at kalayaan. Sa
araling ito ay kailangang maipamalas mo ang pag-unawa at pagpapahalaga sa
C
talumpati sa tulong ng mga pahayag na nanghihikayat.
Sa tulong ng iba’t ibang gawain, tuklasin kung mabisa bang paraan ang
sanaysay sa paglalahad ng mahahalagang impormasyon sa kultura ng Africa at
EP
Yugto ng Pagkatuto
D
Tuklasin
263
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
kuro-kuro ideya isyu
balita pananaw
SANAYSAY
GAWAIN 2: Iayos Mo
PY
Pagsama-samahin ang mga impormasyon sa kahong dapat na magkakapangkat
at iayos ang wastong pagkakasunod-sunod nito upang makabuo ng wastong
impormasyon tungkol sa balangkas.
O
iskeleton ng susulatin
kahalagahan
C
kahulugan
mapa ng impormasyon
mapag-iisipang mabuti ang paksa
D
mapipili mo ang mga ideya o konsepto
mas magiging madaling ayusin ang mga ideya
E
Sagutin:
Aling pahayag ang mas pinaniniwalaan mo? Bakit?
264
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na...
ang sanaysay ay ginagamit upang makapagbigay ng mahahalagang kaisipan
tungkol sa paksang nais nitong talakayin? Ang mahahalagang kaisipan sa sanaysay
ay tumutukoy sa mahahalagang impormasyong ibinibigay nito sa mambabasa.
Ang mahahalagang impormasyong ito ay maaaring isulat nang pabalangkas. Ang
balangkas ay isang lohikal o kaya’y kronolohikal at pangkalahatang paglalarawan
ng paksang isusulat. Ito rin ay isang panukalang buod ng komposisyon.
Ang talumpati ay isang halimbawa ng sanaysay. Ang sanaysay ay isang uri
ng panitikan na nasa anyong tuluyan na ipinahahayag ang sariling kaisipan, kuro-
kuro, saloobin, at damdamin na kapupulutan ng aral, at aliw ng mambabasa.
Ayon kay Alejandro G. Abadilla, ito’y “pagsasalaysay ng isang sanay.” Noong
1580, isinilang ito sa Pransiya at si Michel de Montaigne ang tinaguriang “Ama ng
Sanaysay.” Ito ay tinawag niyang essai sa wikang Pranses na nangangahulugang
isang pagtatangka, isang pagtuklas, isang pagsubok sa anyo ng pagsulat.
Ang dalawang uri ng sanaysay ay pormal at di-pormal o personal. Naririto
PY
ang pagkakaiba ng dalawa:
O
Nagbibigay-lugod sa pamamagitan ng
o kaalaman sa pamamagitan ng
pagtalakay sa mga paksang karaniwan,
makaagham at lohikal na pagsasaayos
pang-araw-araw, at personal.
sa paksang tinatalakay.
Linangin
265
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nelson Mandela: Bayani ng Africa
Isinalin sa Filipino ni Roselyn T. Salum
PY
at magtutustos sa lahat ng ating pag-asa sa kapakinabangan ng buhay ng lahat.
Ang lahat ng ito ay utang natin sa ating mga sarili at sa mga taong naririto
ngayon.
O
Sa aking mga kababayan, wala akong alinlangang sabihin na ang bawat isa
sa atin ay kasinlapit ang puso sa lupa ng napakagandang bansang ito, sa tanyag na
puno ng jacaranda sa Pretoria, at sa mga puno ng mimosa.
C
Sa bawat oras, bawat isa sa atin ay dadamhin ang lupang ito, mararamdaman
natin ang pansariling pagbabago. Ang kalagayan ng bansa ay magbabago tulad ng
panahon.
D
Tayo ay kumilos nang may kaligayahan at kagalakan sa paglunti ng kapaligiran
at sa pagbukadkad ng mga bulaklak.
E
makikita natin ang pagtanggi, ang paglaban sa batas, at paghihiwalay ng mga tao sa
mundo. Ito ay dahil sa naging pambansang batayan ang nakamamatay na ideolohiya
at pagkakaroon ng rasismo.
266
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Malugod naming tinatanggap ang tungkulin na ang aming mamamayan at
ang kanilang kalayaang politikal, pananampalataya, kababaihan, kabataan, negosyo,
tradisyunal, at mga pinuno na isagawa ang kongklusyong ito. Hindi mawawala riyan
ang aking Second Deputy President, ang Kagalang-galang na si F. W. de Klerk.
PY
Ang panahon upang bumuo ay nasa atin na.
O
Nagtagumpay tayo sa ating huling hakbang sa pagkakaroon ng kapayapaan.
Itinalaga natin ang ating sarili sa pagbuo ng kumpleto, makatarungan, at
panghabambuhay na kapayapaan.
C
Tayo ay nagtagumpay na magtanim ng pag-asa sa milyon-milyong
mamamayan. Pumasok tayo sa kasunduan na bubuo tayo ng lipunan kung saan ang
lahat ng mamamayan ng Timog Africa, itim man o puti, ay maglalakad na walang takot
D
sa kanilang mga puso, tiyak ang kanilang karapatan sa pagkakaroon ng dignidad –
isang bansang may kapayapaang pansarili at pambansa.
E
Inaalay namin ang araw na ito sa lahat ng mga bayani ng bansang ito at sa iba
pang bahagi ng mundo na nagsakripisyo at isinuko ang kanilang mga buhay upang
tayo ay lumaya.
D
267
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kailangan nating kumilos nang sama-sama bilang nagkakaisang mamamayan
para sa pambansang pagkakasundo-sundo, para sa pambansang pagkakabuo-buo,
para sa pagsilang ng bagong mundo.
PY
Pagpalain ka ng Diyos, Africa!
Salamat.
- Mula sa http://www.anc.org.za/show.php?id=3132
O
Ibigay ang hinihinging katumbas na salita ng sumusunod mula sa talumpating binasa.
Piliin ito sa kasunod na kahon. Ibigay ang ugnayan sa isa’t isa upang mabigyang-linaw
kung bakit ito ang iyong naging sagot.
C
kagubatan karagatan katawan prutas
silid-aklatan tinapay
D
268
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang talumpating binasa ay halimbawa ng sanaysay na pormal na nagbibigay ng
impormasyon tungkol sa dating kalagayan ng lahi ng nagtatalumpati at nanghihikayat
din na siya ay tulungan sa pagtupad sa kaniyang tungkulin at mithiin – ang magkaroon
ng kalayaan. Sa susunod na gawain ay susubukin ang iyong kakayahang kumuha ng
mahahalagang impormasyon sa isang talumpati.
Ang isa pang anyo ng sanaysay ay di-pormal. Upang mas maunawaan pa,
basahin ang isa pang sanaysay na di-pormal na may kinalaman sa wika. Tayo ba ay
malaya sa wika o tayo ba ay nakatanikala pa rin sa anino ng mga dayuhan?
Ako ay Ikaw
ni Hans Roemar T. Salum
“Ako’y isang Pinoy, sa puso’t diwa. Pinoy na isinilang sa ating bansa. Ako’y hindi
sanay sa mga wikang banyaga, ako’y Pinoy na may sariling wika. Wikang Pambansa,
PY
ang gamit kong salita…” Hay, napakaganda sa pandinig ang awiting ito ni Florante.
Damang-dama ang pagmamahal ng mang-aawit sa akin.
Matagal na panahon na rin simula nang ako ay ipaglaban ni dating Pangulong
Manuel L. Quezon. Ang pakikipaglaban niyang ito ay daan upang ako ay umusbong,
gamitin, at tangkilikin. Ako ang simbolo ng pagkakakilanlan ng ating bansa, ang
O
Pilipinas. Sa totoo lang, ako ay ginagamit sa maraming sitwasyon at pagkakataon. Ah,
tunay ngang malayo na ang aking narating bilang isang instrumento ng komunikasyon.
Patunay nito, sa paglipas ng panahon ay mabilis na naging moderno na ang ating bansa.
C
Modernong kagamitan, pamumuhay, moderno na rin pati kabataan. Talagang ang mga
Pinoy ay hindi nagpapahuli. Subalit, kasabay ng pagbabago at pagiging modernong
ito ay ginawa na rin akong moderno. Pakiramdam ko ay binihisan ako upang sumabay
sa makabagong panahon. Sa katunayan, ang wika ng kabataan ngayon ay tinatawag
D
na Taglish, mga jejemon wika nga. Ang salitang nanay sasabihing mudra, ang tatay
ay pudra. May magsasabi ring I wanna make bili that sapatos! Hay, kailangan bang
kasabay ng pagbabago ay pagbabago sa akin? Nasaan na ang ipinaglabang wika?
E
Mga kabataan, ang totoo, ako ay ikaw na sasalamin sa ating bansa. Hindi masama
ang pag-unlad at ang pagbabago kung ang pagbabagong ito ay para sa ikabubuti at
ikaaayos ng komunikasyon. Sa makabagong panahon, gamitin mo ako sa iyong wika
EP
kung iyan ang ibig mo, piliin lamang sa tamang panahon at tamang sitwasyon, tiyak
na ang ating patuloy na pag-unlad.
269
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Isulat ang sumusunod na tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang papel.
PY
sarili?
6. Pakinggan ang awit na Ako’y Isang Pinoy. Anong damdamin ang namamayani
sa iyo tungkol sa wika? Ihambing ito sa damdaming namamayani sa awit.
O
na nais nitong iparating sa mambabasa. Gawing gabay ang sumusunod:
Ako ay Ikaw
I. Bunga ng Pakikipaglaban
C
A.
B.
D
C.
A.
1.
2.
EP
3.
270
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Halimbawa:
1. Sa totoo lang, maraming magagandang lugar sa Pilipinas na dapat munang
pasyalan bago ang ibang bansa.
2. Si Ranidel ay nanalo ng Ulirang Kabataang Award, bilang patunay, narito
ang kaniyang sertipiko.
Pagsasanay 1: Suriin ang mga pangungusap. Uriin kung tuwiran o di-tuwiran ang
pahayag na ginamit.
PY
1. Ayon sa estadistika, mas marami ang bilang ng mga babae kaysa mga lalaking
Pilipino.
2. Ang pagtaas ng bilihin ay maaaring maging dahilan upang mas maraming tao
ang magutom.
3. Isang katotohanan ang lumabas sa balita na naipasa na ang Freedom of
Information sa Senado.
O
4. Walang malaking nakapupuwing kaya’t huwag maliitin ang inaakalang maliit
na kakayahan ng kapwa.
5. Mayaman ang bansa sa kalikasan. Patunay nito ang magagandang paligid o
tanawin na dinarayo ng mga turista.
C
Pagsasanay 2: Balikan ang tekstong Ako ay Ikaw. Suriin ang mga salitang may
salungguhit sa ilang pangungusap, tuwiran ba o di-tuwiran ang pahayag? Isulat ang
D
sagot sa sagutang papel.
Pagsasanay 3: Sumulat ng sariling sanaysay na may mga tuwiran at di-tuwirang
E
Pagnilayan at Unawain
271
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Paano nakatutulong ang angkop na mga tuwiran
at di-tuwirang pahayag sa pagkuha
ng mahahalagang impormasyon?
PY
Ngayong nauunawaan mo na ang kahalagahan ng sanaysay sa paglalahad ng
mahahalagang impormasyon at ang paggamit ng tuwiran at di-tuwirang pahayag, pag-
aralan ang sumusunod na impormasyon at ilipat mo sa isang kapaki-pakinabang na
gawain ang iyong mga natutuhan.
O
Ilipat
C
Upang matiyak na naunawaan ang araling ito, gumawa ka ng balangkas sa
D
napakinggang talumpati
Ikaw bilang stenographer ng isang pahayagan ay naatasang gumawa ng
balangkas ng mahahalagang impormasyon sa napakinggang talumpati. Ito ay
E
B – Mahusay
C – Hindi mahusay
D – Paunlarin pa
Pamantayan 4 3 2 1
Nilalaman – maayos at organisado
Taglay ang wastong pagkuha ng mahahalagang impormasyon
Wastong balangkas – taglay ang wastong pamamaraan sa
pagbalangkas
Makatotohanan – totoo ang mga impormasyong ipinakita
272
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Narito ang ilang gabay sa pagsukat ng balangkas.
Anyo ng Balangkas
Halimbawa:
PY
I. Karapatang Likas
A. Karapatang mabuhay
B. Karapatang maging maligaya
C. Karapatang umibig
II. Karapatang Konstitusyonal
A. Karapatan sa Saligang Batas
O
1. Kalayaan sa paghalughog
2. Kalayaan sa komunikasyon
3. Karapatan sa pamamahayag
4. Kalayaan sa relihiyon
C
5. Kalayaan sa paninirahan
B. Karapatang itinatakda ng batas
1. Karapatan sa pagmamana
D
Interpretasyon:
E
ng iyong likha.
273
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.4
PY
Panimula
O
Sa lumipas na dantaon, ang kababaihan ng Africa ay lumikha ng mga tula na
C
kanilang inaawit. Hitik ito sa matatamis at magigiliw na pananalita at oyaying
inuulit-ulit upang ipahayag ang pagmamahal ng ina na nagsisilbi ring pang-aliw
at pampaamo sa anak. Ito’y isa sa nakaugalian ng tribong Lango o Didinga ng
Uganda na naniniwalang ang kanilang mga supling ay tila imortalidad ng kanilang
magulang. Kaya naman ipakikita sa tulang tatalakayin ang maingat na pagpili ng
D
ina sa pangalan ng anak, mga pangarap ng ina para sa kaniyang anak, panghuhula
ng ina sa magandang kinabukasan ng anak at ang positibong pagbabagong hatid
nila sa kanilang magulang.
E
274
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Upang masagot mo ang tanong na paano naiiba ang tulang tradisyonal sa tulang
malaya at paano nasasalamin sa tulang malaya o tulang tradisyonal ang kultura ng
bansang pinagmulan nito ay makabubuting isagawa mo ang mga na gawain.
PY
GAWAIN 1: Ibahagi Mo!
Awitin ang isang bahagi ng obra ni Gary Granada na “Magagandang Anak.” Pagkatapos
ay isagawa ang Think-Pair-Share. Pag-uusapan ng inyong kapareha ang kadakilaan
ng ina. Ibahagi ito sa klase.
O
Ang aming ina’y, masinop na maybahay
Adhikain niya’y kagaya ni itay
Kami ay pag-aralin, pakainin, bihisan at
C
Katulad ng inyong magagandang anak.
nasa puso. Isulat ito sa sagutang papel at sumulat ng tulang may isang saknong gamit
ang simbolismo at matatalinghagang salitang ibinigay.
EP
D
275
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 3: Pagbulayan Mo!
Suriin at paghambingin ang dalawang tula sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong.
Isulat ang pagsusuri sa sagutang papel.
I
ako Habang nagduruyan ang buwang ninikat
ang daigdig sa lundo ng kanyang sutlang liwanag,
isakay mo ako. Gabing mapamihag,
ako sa mga pakpak mong humahalimuyak!
ang tula
ako Ilipad mo ako sa masalimsim
PY
ang daigdig na puntod ng iyong mga panganorin;
ng tula doon ang luha ko ay padadaluyin
ang tula saka iwiwisik sa simoy ng hangin!
ng daigdig
Iakyat mo ako sa pinagtipunan
ako ng mga bitui’t mga bulalakaw,
O
ang walang maliw na ako at sa sarong pilak na nag-uumapaw,
ang walang kamatayang ako palagusan mo ako ng kaluwalhatian!
ang tula ng daigdig
II
C Sa gayon, ang aking pusong nagsatala’y
makatatanglaw din sa pisngi ng lupa;
ako samantala namang ang hamog kong luha
ang daigdig ng tula sa sangkalikasa’y magpapasariwa!
ako
D
ang tula ng daigdig At ano kung bukas ang ating silahis
ay papamusyawin ng araw ang langit?
ako ang malayang ako Hindi ba’t bukas din tayo ay sisisid
E
ang daigdig
ng tula
ako
III
ako
ang damdaming
malaya
ako
ang larawang
buhay
276
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ako
ang buhay
na walang hanggan
ako
ang damdamin
ang larawan
ang buhay
damdamin
larawan
buhay
tula
ako
PY
IV
ako
ang daigdig
sa tula
O
ako
ang tula
sa daigdig
ako
C
ang daigdig
ako
D
ang tula
daigdig
E
tula
ako....
EP
TANONG:
277
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na...
ang tula ay anyo ng panitikan na binubuo ng saknong o taludtod? Bawat saknong
naman ay binubuo ng mga taludtod o linya at ang bawat taludtod ay nahahati sa mga
pantig. Ang mga pantig ng taludtod o mga salita o paraan ng pagbuo ng pahayag
ay piling-pili, may mga tayutay o mayaman sa matatalinghagang pananalita, at
simbolismo, at masining bukod sa pagiging madamdamin, at maindayog kung
bigkasin kaya’t maaari itong lapatan ng himig.
PY
A/li/pa/tong/lu/ma/pag
Sa/ lu/pa/ -- nag/ka/bi/tak
Sukat-Pipituhing Pantig
O
Tunay ngayong umid yaring dila’t puso
Sinta’y umiilag, tuwa’y lumalayo.
C
Tugmang - Ganap
4. Talinghaga- ito ang pinakapuso ng tula sapagkat ito ang kahulugan ng tula o
EP
Putol na tinapay
at santabong sabaw
D
278
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
PY
A Song of a Mother to Her Firstborn salin sa Ingles ni Jack H. Driberg
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora
O
Na puno ng tibay at tatag bagaman yari’y
C
munsik.
Magiging kamay ito ng mandirigma, aking anak.
Kamay na magpapasaya sa iyong ama.
D
Tingnan mo’t nananabik na ako’y sapulin:
Nagbabalak nang humawak ng panulag na
matalim.
E
apohan,
Kahit pa malaon nang naparam sa sanlibutan.
Ngunit lagi kong maaalala ang pagkapit mo sa
akin,
Maging ang paghimlay mo sa aking dibdib,
At ang pagsulyap-sulyap sa akin.
D
279
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ika’y biniyayaan ng mga matang naglalagablab.
At ang pambihirang pangungunot ng iyong kilay
Ay hindi ba palatandaan na ika’y maingat nilang pinanday?
Yaman ni Zeus at Aphrodite sa iyo’y kanilang inalay.
At ang katalinuhang nangungusap sa iyong mga mata,
Maging sa iyong halakhak.
Paano ka pangangalanan, aking inakay?
Ikaw ba’y lahi na iyong lahi o naiibang nilalang?
PY
Aking supling, ngayon ako’y nasa kaluwalhatian.
Ngayon, ako’y ganap na asawa.
Hindi na isang nobya, kundi isang ina.
Maging maringal, aking supling na ninanasa.
Maging mapagmalaki kaparis ng aking pagmamalaki.
O
Ika’y magbunyi kaparis ng aking pagbubunyi.
Ika’y irugin kaparis ng pagliyag na aking nadarama.
Anak, na ibinunga ng pag-ibig ng matipunong kabiyak.
C
Sa wakas, ako’y kahati ng kaniyang puso, ina ng kaniyang unang anak.
Ang kaniyang kaluluwa’y ligtas sa iyong pag-iingat,
Aking supling, ako, ako na sadyang sa iyo’y humulma.
280
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 4: Paglinang sa Talasalitaan
Isaayos mula bilang 1-5 ang mga salita batay sa sidhi ng damdaming ipinahahayag
ng bawat isa, ang 5 ang pinakamataas na antas. Gamitin ang tsart at gawin ito sa
sagutang papel.
kagalakan 5.
katuwaan 4.
kaluwalhatian 3.
kaligayahan 2.
kasiyahan 1.
Paliwanag sa
PY
Pag-aantas
O
5.
lungkot
lumbay
C 4.
dalamhati 3.
pighati 2.
pagdurusa
1.
D
Paliwanag Sa
Pag-aantas
E
281
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Patunayan Mo!
Sa sagutang papel, bumuo ng kongklusyon sa tulong ng kasunod na grapikong
representasiyon sa kabilang pahina.
Suriin ang tulang binasa. Ito ba’y isang tulang malaya o tulang
tradisyonal? Malinaw bang naisalaysay ang kultura ng bansang
pinagmulan nito?
PATUNAY PATUNAY
PY
KONGKLUSYON
O
C
Ang akdang “Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay” ay isang tulang malaya na
nagsalaysay ng nadarama at pagpapahalaga ng isang ina sa kaniyang anak. Sa
pagkakataong ito, pag-aralan mo ang isa pang tula na isinulat ni Rafael Palma, “Ang
Matanda at ang Batang Paruparo.” Basahin at alamin kung ito ba’y tulang malaya o
D
tulang tradisyonal.
Rafael Palma
282
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang pinangaralang anak ay natakot
at pinangako ang kaniyang pagsunod;
ngunit sandali lang. Sa sariling loob
ibinulong-bulong ang ganitong kutob;
“Bakit gayon na lang kahigpit ang bilin
ng ina ko upang lumayo sa ningning?
Diwa’y ibig niyang ikait sa akin
ang sa buong mundo’y ilaw na pang-aliw.”
“Anong pagkaganda ng kaliwanagan!
isang bagay na hindi dapat layuan,
itong matanda ay totoo nga namang
sukdulan ng lahat nitong karuwagan!”
PY
“Akala’y isa nang elepanteng ganid
ang alin mang langaw na lubhang maliit,
at kung ang paningin nila ang manaig
magiging higante ang unanong paslit.”
“Kung ako’y lumapit na nananagano
O
ay ano ang sama ng mapapala ko?
Kahit na nga niya murahin pa ako
ay sa hindi naman hangal na totoo.”
C
“Iyang mga iba’y bibigyan ng matwid
sa kanilang gawa ang aking paglapit,
sa pananakali’y di magsisigasig
sa nagniningningang ilaw na marikit.”
D
Nang unang sandaliy’ walang naramdaman
kundi munting init na wari’y pambuhay,
E
283
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 7: Ipaliwanag Mo!
Isagawa ang pasaklaw na pagpapaliwanag sa sagutang papel gamit ang kasunod na
grapikong representasiyon.
PY
Nasalamin ba sa tula ang kultura ng bansang pinagmulan nito? Sa paanong
paraan? Patunayan.
O
Ano ang layunin ng tulang binasa? Anong uri ito ng teksto?
_______________________________________________
_______________________________________________
C
Paano naiba ang unang tulang binasa sa ikalawang tula?
Magkatulad ba ang pagiging masining ng dalawang tula?
D
Patunayan.
_______________________________________________
_______________________________________________
E
Alam mo ba na…
nakadaragdag sa kagandahan at kabisaan ng katha ang hindi karaniwang paggamit
ng mga salita? Kaya naman ang tula ay mayaman sa mga tayutay na nakatutulong
upang maging mabisa at kaakit-akit ang akda. Maliban sa tayutay, nagagamit din
sa pagkakaroon ng kariktan ng tula ang mga simbolismo at matatalinghagang
pananalita.
284
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Halimbawa:
1. butas ang bulsa - walang pera
2. ilaw ng tahanan - ina
3. kalog na ang baba - gutom
4. alimuom - tsismis
5. bahag ang buntot - duwag
PY
ang una’y nangangahulugang pagiging mukhang pera ng tao samantalang ang
ikalawa’y tumutukoy sa mahirap.
O
kahulugan.
285
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
3. May tanging laruan isang bolang-apoy
Aywan ba kung sino ang dito’y napukol.
At sino rin kaya ang tagapagsindi
Ng parol na buwang pananglaw kung gabi?
(Ang Tahanang Daigdig ni Ildefonso Santos)
PY
5. Sandaling lisanin ang nakasanayan
Unatin yaring kaluluwa’t katawan
Kawangis ng paghalik ng Maylalang
Sa burol, dalampasiga’t kaparangan.
O
(Salin sa tulang All The Hemispheres ni Daniel Ladinsky mula sa tula ni Hafiz)
kamay
286
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
B. Sa sagutang papel, kompletuhin ang tula sa pamamagitan ng paglalagay ng
matatalinghagang pananalita at simbolismo. Bigyan din ito ng sariling pamagat.
______________________
Sa ami’y...
Isa kang ______ na may dalang ligaya,
Ika’y tuwinang bukas-palad sa iba.
Ang iyong gawi’y hindi ________________,
Kayat kami’y humahalik sa ‘yong paa.
Sa ami’y...
Isa kang __________ na laging sandata,
Di _____________ sa hampas ng pala
PY
Dito’y nasisilip, maningning na _______,
Kaya’t kami’y humahalik sa ‘yong paa.
O
ang tulang lilikhain. Mamarkahan ito batay sa sumusunod na pamantayan: kayarian,
kasiningan, at kaangkupan. C
Maayos mong naisakatuparan ang mga gawain kayat ipagpatuloy mo ang iyong
pagkatuto.
D
Pagnilayan at Unawain
E
Masusing pag-aralan ang mga salita sa loob ng magkahiwalay na kahon at gamitin ang
mga ito sa pagbuo ng tatlong mahahalagang konsepto. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.
EP
Ikinagagalak kong pinagbuti mo nang lubos ang iyong pagkatuto. Narito ka na ngayon
sa huling hamon ng araling ito.
287
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilipat
PY
natatanging pagpapahalaga.
O
Tunghayan ang pamantayan kung paano mamarkahan ang isinagawang pagganap.
Pamantayan
C Bahagdan
Kahusayan ng Tula
60 puntos
(Kasiningan at Talinghaga)
D
Himig o Melodiya
30 puntos
(Tinig)
E
Kabuuang Pagtatanghal
10 puntos
(Presentasiyon)
EP
modyul.
288
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.5
Panimula
Matapos mong pag-aralan ang mito, anekdota, sanaysay, at epiko, ang maikling
PY
kuwento naman ang iyong bibigyang-pansin sa araling ito.
O
rin ng aralin ang pagtalakay sa mga salitang nagsasaad ng paghihinuha na
makatutulong sa pag-unawa sa tatalakaying paksa at sa paglalahad.
Yugto ng Pagkatuto
EP
Tuklasin
GAWAIN 1: Checklist
D
Lagyan ng tsek (a) ang patlang bago ang bilang na may kaugnayan sa maikling
kuwento. Mula sa naging sagot, bumuo ng isa o dalawang pangungusap na
magpapahayag tungkol sa maikling kuwento.
289
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Batay sa aking mga naging kasagutan, ang maikling kuwento ay ______________
______________________________________________________________.
PY
siya ang kaniyang buhay kaya’t kailangan niyang
magpatuloy sa pakikibaka.
Isang biik ang pasalubong ng paboritong apo ni
Kibuka sa kaniya.
Sa una ay naisip ni Kibuka na ang biik ay alagaan.
O
Sa paglipas ng mga linggo, habang lumalaki ang
baboy ay maraming problemang dumarating.
C
Sa naganap na aksidente, ang baboy na alaga ni
Kibuka lamang ang nakaligtas.
Sa huli ay naisip din ni Kibuka na makakatulog na
siya nang maayos.
D
GAWAIN 3: Sa iyong Palagay
1. Piliin sa kasunod na kahon ang sa iyong palagay ay mga salita o pahayag na
E
naglalahad ng opinyon.
ayon sa/kay... batay sa/kay...
kung ako ang tatanungin... maliban sa...
EP
mga akda upang lubos mong maunawaan ang tungkol dito. Halina’t simulan.
Alam mo ba na…
ang maikling kuwento o maikling katha ay nililikha nang masining upang mabisang
maikintal sa isip at damdamin ng mambabasa ang isang pangyayari tungkol sa
buhay ng tauhan o ng lugar na pinangyarihan ng mahahalagang pangyayari? Taglay
nito ang pagkakaroon ng (1) iisang kakintalan; (2) may isang pangunahing tauhang
may mahalagang suliraning kailangang bigyan ng solusyon; (3) tumatalakay sa
isang madulang bahagi ng buhay; (4) may mahalagang tagpuan; (5) may kawilihan
hanggang sa kasukdulan na agad susundan ng wakas.
Isa sa mga uri ng maikling kuwento ay ang kuwento ng tauhan – ang
binibigyang diin ay ang ugali o katangian ng tauhan. Ang maikling kuwentong iyong
binasa ay nakatuon sa katangian ng tauhan. Ang tauhan sa akda ay kumilos ayon
sa kaniyang paligid.
290
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Basahin at unawain ang maikling kuwento upang malaman kung paano nakatutulong
ang maikling kuwento sa pagkakaroon ng kamalayan sa pandaigdigang pangyayari
sa lipunan.
Ang Alaga
ni Barbara Kimenye
Isinalin sa Filipino ni Prof. Magdalena O. Jocson
PY
may pinapunta mula sa Komisyon ng Serbisyo Publiko sa kanilang tanggapan
upang alamin kung sino ang mga kawaning dapat nang magretiro. Ang sumunod na
pangyayari sa likod ng maitim na kulay ng kaniyang buhok, may pensiyon na siya,
may Sertipiko ng Serbisyo, at wala ng trabaho.
O
kasalukuyan ang dati niyang trabaho. Minsan, ipinatawag siya sa dati niyang
tanggapan upang tingnan kung kailangan ng kaniyang kapalit ang payo at tulong.
Hindi siya makapaniwala sa nadatnan niyang makalat na mga papeles at napatunayan
C
niya ang kawalan ng kaayusan. Sa buong paligid ng tanggapan, nagkalat din ang iba’t
ibang papeles, maging ang mga kompidensiyal na papeles na hindi dapat makita ng
kung sino-sino ay nababasa na ng lahat. Sa ganitong sitwasyon tila walang pakialam
ang kaniyang kapalit. Mas binibigyang-pansin pa nito ang pakikipag-usap sa telepono
D
habang napaliligiran ng ilang babae.
Hindi naging maganda ang pagpunta niya sa dating tanggapan. Maging ang
E
Ngayon, gugugulin niya ang kaniyang buhay sa maliit niyang dampa sa tabi
EP
dumating. Siya ang pinakamatanda sa kaniyang mga apo, mataas, payat, at kaboses
ni Kibuka.
291
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Napakabuti mo, aking apo. Ang biglang pagbisita mo at may pasalubong pa
ay lubha kong ikinatuwa.” Dahil dito, nabaligtad na lahat ang hindi niya magagandang
naiisip tungkol sa buhay, puno na siya ng kapanabikan.
“Isang biik ang pasalubong ko po sa inyo mula sa Farm School. Hindi na siya
mapakain doon at naisip ko na baka gusto ninyong mag-alaga nito.”
PY
Miriami na ihanda ang biik bilang espesyal na pagkain sa hapunan para sa pag-uwi ni
Yosefu.
O
umaalis sa tabi niya. Parang taong nakikinig sa bawat sasabihin ni Kibuka.
Ito lamang ang baboy na napakalinis dahil naaalagaan ito nang maayos. Dahil
dito, pinapayagan ni Kibuka na matulog ito sa kaniyang paanan bagaman ingat na
ingat siya na malaman ito ng kaniyang mga kapitbahay. Naging mabilis ang paglaki ng
alagang baboy. Lumaki ito sa maayos na kapaligiran at higit sa lahat, napamahal na
iyon kay Kibuka.
D
292
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kung sino kaya ang magdurusa, si Kibuka o kaniyang alagang baboy ay
mahirap na sagutin. Walang malayang alagang baboy at si Kibuka lamang ang
makapagsasabi.
Para hindi ito mangyari, tuwing magdidilim na, pinapasyal niya ang alagang
PY
baboy na kinasanayan nang makita ng mga taga-Kalansanda at tanging hindi mga
tagaroon ang tila nagugulat sa ginagawa niyang pagpasyal sa alagang baboy
habang may tali ito. Naging magandang ehersisyo ito ni Kibuka dahil sa pananakit
ng kaniyang mga kalyo na sa bawat hakbang niya upang masiyahan ang alagang
baboy ay katumbas naman ng labis na sakit ang dulot sa kaniya na halos ikaiyak niya.
O
Sinabi niya kay Daudi Kulubya na nagmamalasakit sa papilay-pilay niyang lakad na
nasisiyahan naman siya sa ginagawa niya sa alagang baboy. Masaya siyang uuwi at
ibababad ang mga paa sa isang palanggana ng mainit na tubig ng isang oras. Hindi
C
na niya iisipin ang pananakit ng kaniyang mga kalyo.
baboy ng isang motorsiklo. Nang magkamalay na siya, natuwa siya sapagkat buo
pa rin ang kaniyang katawan maliban sa isang balikat na sumasakit at dugo sa mga
kamay niya. Nakilala niya ang drayber na si Nathaniel Kiggundu na tila hindi naman
gaanong nasaktan. Inalis niya ang mga damong nakatabon sa kaniyang mukha at
makikita ang mahabang punit ng pantalon sa tapat ng isa sa kaniyang tuhod.
D
Mula sa kung saan, narinig nila ang napakalakas na iyak ng alagang baboy ni
Kibuka at doon nagpunta ang dalawang lalaki. Pagdating nila, ay umiiyak ang baboy
dahil sa pagkakaipit ng leeg nito at namatay na. Totoong nakasama kay Kibuka ang
aksidente na nag-iwan sa kaniya ng kondisyong walang katiyakan. Habang nakaupo
siya sa tabi ng namatay na alagang hayop, iniisip niya ang kasunod na mga pangyayari.
Marami nang taong nag-uusyoso, titingnan si Kibuka at namatay na alagang hayop
at pagkatapos ang motorsiklo naman ang kanilang titingnan. Dumating si Musisi, ang
Hepe ng Ggogombola. Kinuha ang pahayag ni Kiggundu at pagkatapos nilapitan si
Kibuka at pinipilit na isakay sa kaniyang sasakyan upang iuwi sa bahay niya.
“Sir, mukhang hindi pa maganda ang lagay ninyo, bukas na lang kayo kukunan
ng pahayag. Magpahinga muna kayo.”
293
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Pero hindi ko maaaring iwanan ang namatay kong alagang baboy.”
“Maaari po nating ilagay sa likod ng aking sasakyan kung ibig po ninyo. Mas
mabuti sana kung puputol-putulin na ito ng matadero dahil hindi na ito maaaring
magtagal sa klase ng klima ngayon.”
PY
ipahahati-hati ito sa askaris na naroon. Sinuman ang may gustong kumain ng baboy
ay pumunta roon bago mag-ikapito ng gabi, ayon kay Musisi na siya nang nag-asikaso
sa namatay na baboy.
O
balikat ng gamot na karaniwang ginagamit niya sa anumang sakit na nararanasan
niya. Umupo sandali habang umiinom ng tsaa. Maaga siyang natulog at nagising sa
magandang sikat ng araw. Nasabi niya sa kaniyang sarili na ito ang pinakamaganda
C
niyang pagtulog at nasiyahan siya pagkatapos ng maraming buwan na nagdaan.
Dumating si Musisi habang papaalis na si Kibuka upang tingnan kung ang pata ng
alaga niyang baboy ay nadala kay Yosefu at Miriamu.
“Hindi pa, Sir, ngayon ko pa lamang dadalhin doon, ibig ba ninyong sumabay
D
na sa akin pagpunta roon?”
Kinuha ni Miriamu ang pata ng baboy at ang interes naman ni Yosefu ay ang
mga detalye ng aksidenteng naranasan ni Kibuka. Pinilit ni Yosefu at Miriamu na
mananghalian sa kanila ang dalawa. Ngunit kailangang dumalo sa isang pulong ni
Musisi sa Mmengo, kaya si Kibuka na lamang ang iniwan. Maraming napag-usapan
sina Kibuka at Yosefu. Matagal silang hindi nagkita kaya magiging masarap ang
D
May ilang sandali na nalulungkot siya sapagkat alam niya na karne ito ng mahal
niyang alaga at masaya niyang kinakain ito. Ngunit sandali lamang ito at patuloy pa
rin niyang nilalagyan ng karne ang kaniyang pinggan. Natatawa siya sa sarili at alam
niya na hindi na siya maglalakad tuwing hapon at sa halip makakatulog na siya nang
maayos.
294
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Ibigay ang kahulugan ng sumusunod na salitang may salungguhit. Pagkatapos,
gamitin ang mga ito sa sariling pangungusap.
1. Ngayon, gugugulin niya ang kaniyang buhay sa maliit niyang dampa sa tabi ng
ilog sa Kalansanda.
2. Maging si Kibuka ay naninimot sa sarili niyang mga pagkain maibigay lamang
sa alaga niyang baboy.
3. Karaniwang nagtatampisaw ang mga taga-Kalansanda sa ilog.
4. Ang pagmamahal sa alagang baboy ang namamayani kay Kibuka kaya hindi
niya ito maipagbibili.
5. Si Kibuka, ang alagang baboy at ang drayber ng isang motorsiklo ay tumilapon
sa iba’t ibang direksiyon.
6. Habang naghahalukay sa kumpol ng mga sanga ang alagang baboy, isang di
PY
inaasahang pangyayari ang naganap.
O
kahinaan bilang tauhan.
2. Batay sa mga pangyayari sa akda, paano mo ilalarawan ang isang alaga nang
may pagpapahalaga?
C
3. Ano ang suliraning nangibabaw sa akda? Iugnay ito sa pandaigdigang
pangyayari sa lipunan.
4. Paano ka naapektuhan ng akdang iyong nabasa?
5. Ibigay ang kahalagahan ng akdang binasa sa pansarili, panlipunan at
D
pandaigdig.
E
sarili
____________________
Kahalagahan ng akda ____________________
lipunan
EP
sa... ____________________
______ daigdig
____________________
____________________
6. Alin sa mga pangyayari ang makatotohanan at di-makatotohanan? Patunayan.
7. Masasalamin ba ang kultura ng Africa sa akdang iyong binasa? Ipaliwanag.
D
295
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Basahin ang kasunod na teksto na nagsasaad ng katangian ng isang tao na
inilarawan ayon sa pagkakakilala sa kaniya ng isang taong malapit sa kaniyang buhay.
Pansinin ang mga salitang may salungguhit.
PY
manghihina ang kaniyang katawang pisikal at espiritwal
subalit nanatili siyang matatag at nakakapit sa Diyos.
Sa paniniwala ng aking mga kapatid lalo pa nga siyang
tumapang at tumatag, iyon ay upang patuloy niya kaming
magabayan. Sa ganang akin, wala nang papantay pa sa
kadakilaan ng aking ina.
_____________
_____________
Pagkakaiba
EP
_____________
_____________
_____________
______
296
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na…
ang salita o pahayag na naglalahad ng opinyon ay mahalagang maunawaan natin?
Nais nitong ipahiwatig ang ipinahahayag ng ating kausap o ng mambabasa.
PY
naglalahad ng opinyon batay sa sumusunod na sitwasyon.
O
5. Pag-abuso sa ipinagbabawal na gamot
297
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagnilayan at Unawain
PY
sa pandaigdigang
pangyayari sa lipunan?
O
opinyon?
Ilipat
C
Layunin mo sa bahaging ito na mailapat ang mga konseptong natutuhan sa mga
D
araling tinalakay. Balikan ang impormasyon tungkol sa patalastas bago mo ito gawin.
Patalastas
E
298
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Halimbawa ng patalastas na pasulat:
PY
Basahin nang may pang-unawa ang sitwasyon sa ibaba upang maisagawa ito.
O
Sa nalalapit na foundation day sa inyong bayan, bilang Presidente ng
organisasyong MAMAYBAY o Mamamayang Ipinagmamalaki ang Bayan,
naatasan kang magbigay ng impormasyon sa iyong bayan upang magkaroon ng
C
kamalayan ang ibang tao rito. Gagawin mo ito sa pamamagitan ng patalastas:
na pasulat. Ang magiging panauhin na magtataya ng iyong ginawa ay ang
Gobernador at Bise Gobernador ng inyong lalawigan, Mayor, Bise Mayor, at
konsehal ng bayan. Tatayain nila ang iyong ginawa batay sa sumusunod na
pamantayan: a.) makatotohanan, b.) masining, c.) kaalaman sa paksa, at
D
d.) maayos ang paglalahad ng impormasyon gamit ang patalastas.
Mga Pamantayan 5 4 3 2 1
EP
A. Makatotohanan
B. Masining
C. Kaalaman sa paksa
D. Maayos ang paglalahad
D
Gabay sa Pagmamarka
21 – 25…………………… Napakahusay
16 – 20 …………………… Mahusay
11 – 15 …………………… Katamtamang Husay
5 – 10 …………………… May husay subalit kailangang dagdagan pa ang
sikap
Napakahusay! Tunay ngang naunawaan mo ang araling ito. Isabuhay mo ang iyong
natutuhan. Inaasahan kong ang dedikasyon mo sa mga naging gawain ay iyong
ipagpapatuloy sa mga susunod pang aralin.
299
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.6
PY
Panimula
O
Ang Imperyong Mali na kilala rin sa tawag na Imperyong Manding ay naging
makapangyarihan sa West Africa noong 1230 hanggang 1600 na siglo. Sa
pamamayagpag nito, ang imperyo’y higit pang malawak sa Western Europe. Dito’y
C
umusbong ang isang epiko na kabilang sa maituturing na dakilang kayamanan
ng panitikang pandaigdig, maihahanay ito sa epiko ng Hindu na Ramayana at
Mahabarata at epikong Griyego na Iliad at Odyssey. Ang epikong pag-aaralan
D
ay taal na tulang pasalaysay na pinagsalin-salin ang mga berso ng mahuhusay
na mananalaysay na sinasaliwan ng instrumentong musikal. Itatampok dito ang
mabuting pagbabagong dala ng pagtatagumpay laban sa kasamaan.
E
Filipino ni Mary Grace A. Tabora hango sa salaysay ni D.T. Niane at salin sa Ingles
ni J.D. Pickett sa pinakatanyag na epiko ng Africa sa kasalukuyan, ang Sundiata:
An Epic of the Old Mali. Layon ng araling ipakita ang kaugnayan ng epiko sa
kasaysayan at malinang ang kasanayan sa mga ekspresiyong sa pagpapahayag
ng damdamin o layon. Bilang pangwakas na gawain, magsasagawa ng isang
D
300
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Marahil handa ka na, simulan mong isagawa ang mga gawain upang matutuhan ang
sagot sa mga pokus na tanong na: Bakit hinalaw ang pangunahing-tauhan ng epiko
sa Africa sa bayani ng kanilang kasaysayan at nakatutulong ba ang paggamit ng mga
ekspresiyon sa pagpapahayag ng iba’t ibang damdamin o layon ng pakikipagtalastasan?
PY
nasa timbangan. Mainam na batay ang iyong paninindigan sa mga napagtibay nang
impormasyon o ebidensiya.
O
C
Ang mga manggagawa ba ay bayani ng
D
makabagong panahon?
E
Patunay ng Paghahambing
301
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na…
ang paninindigan ay isang paraan ng pagmamatuwid o pangangatuwiran? Layon
ng naninindigan na mahikayat ang tagapakinig na tanggapin ang kawastuhan o
katotohanan ng pinaniniwalaan sa pamamagitan ng paglalatag ng sapat na katibayan
o patunay upang ang panukala ay maging katanggap-tanggap o kapani-paniwala.
Gayundin sa paninindigan ay maaaring gumamit ng iba’t ibang ekspresyon upang
maipaabot ang layon o damdamin ng pagpapahayag.
Linangin
PY
Ito ay salaysay ng buhay ng mga naglahong bayaning kalahati’y tao at kalahati’y
supernatural. Masasalamin sa epiko ang mataas na pagpapahalaga ng lipunan,
kasaysayan, at napapaunawa sa kultura at tradisyon. Kaya mainam na basahin at
unawain mo ang akda upang masuri at mapagtibay mo na ang bayani ng epiko ng
Africa ay hinahalaw sa kanilang magigiting na bayani ng kasaysayan.
O
Alam mo ba na…
ang epikong Sundiata ay unang naitala sa Guinea noong 1950 na isinalaysay ng
griot (mananalaysay) na si Djeli Mamoudou Kouyate na mahusay na alagad ng
C
kuwentong-bayan na si D.T. Niane? Isinalin niya ito buhat sa Mandigo sa wikang
Pranses. Kalaunan, ang kaniyang salin ang naging batayan sa paglilipat sa Ingles.
Si Sundiata Keita o Mari Diata (Mari Jata), ang bayani’t pangunahing tauhan
ng epiko ay totoong nabuhay. Isa siya sa labindalawang magkakapatid na lalaki
D
na tagapagmana ng trono. Siya’y isang makapangyarihang pinuno na tumalo sa
estadong Sosso sa Kanlurang Africa noong 1235. Itinatag niya ang Imperyong
Mandingo ng Matandang Mali. Ang kaniyang pamamayagpag ay tumagal nang
E
302
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali
Sundiata: An Epic of the Old Mali salin sa Ingles ni J.D. Pickett
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora
Maghan Sundiata, na tinatawag ring Mari Djata, anak siya ni Haring Maghan Kon
Fatta ng Mali sa kaniyang ikalawang asawa, si Sogolon Kadjou. Isang mahiwagang
mangangaso ang humula na ang kanilang anak na lalaki ay magiging isang
makapangyarihang pinuno na makahihigit pa kay Dakilang Alexander, ang maalamat
na Griyegong mananakop. Ilang tao lamang ang naniniwala sa propesiya sapagkat
pitong taong gulang na si Mari Djata ay hindi pa nakalalakad. Tila walang katiyakang
mapabilang siya sa mga pagpipiliang maging emperador.
PY
ipinatapon niya ang mag-anak sa likod ng palasyo. Napilitan ang mga itong mamuhay
na isang kahig isang tuka.
O
nagagalak siya na pagmasdan ang mga tanim na ubas at gnougous. Isang araw,
kinapos siya ng pampalasa at nagtungo sa Inang Reyna upang magmakaawa ng
kaunting dahon ng baobab.
C
“Tingnan mo ang iyong sarili,” wika ng mapanghamak na si Sassouma. Ang
aking calabash ay puno. Tulungan mo ang iyong sarili, maralitang babae. Para sa
akin, mayroon akong anak na nakalalakad sa edad na pito at siya ang nangangalap
ng mga dahon ng baobab na iyan. Maaari mong kunin ang mga iyan sapagkat ang
D
iyong anak ay hindi makalalamang sa aking anak.” Siya’y nanunudyong humalakhak
nang matinis na pumupunit sa laman at tumatagos sa kaibuturan.
E
Dinampot ni Mari Djata ang kaputol na kahoy at matiim na tumitig sa ina, “Inay,
anong problema?”
“Ano ba yaon?”
303
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Huminahon ka ina, kalimutan mo na iyon.”
“Mahusay, kung gayon, ako’y maglalakad sa araw na ito,” sabi ni Mari Djata.
“Puntahan mo ang panday ni ama at utusang hulmahin ang pinakamabigat na bakal.
Inay, dahon lamang ba ng baobab ang iyong kailangan o nais mong dalhin ko sa iyo
ang buong puno?”
“Ah aking anak, upang tangayin ng hangin ang pang-aalipustang ito, ibig ko ng
puno’t ugat sa aking paanan sa labas ng ating dampa.”
PY
Umupo si Sogolon sa harapan ng kanilang dampa. Siya’y tahimik na lumuluha
habang sakbibi ng kalungkutan. Binalikan ni Mari Djata ang kaniyang pagkain na tila
walang nangyari. Maya’t maya niyang sinusulyapan ang kaniyang ina na bumubulong,
“Ibig ko ang buong puno, sa harap ng aking dampa, ang buong puno.”
O
Walang ano-ano, sumambulat ang isang malakas na tinig na humahalakhak
mula sa likod ng kubo. Ito’y likha ng buktot na si Sassouma na nagsasalaysay sa
kaniyang utusan tungkol sa panghihiyang ginawa kay Sogolon, sinasadya niyang
C
madinig ito ng huli. Mabilis na pumasok si Sogolon sa kaniyang silid at tinakpan ang ulo
ng kumot upang hindi masilayan ang pabayang anak na abalang-abala sa kaniyang
pagkain kaysa sa ano pa mang bagay. Walang tigil sa pananangis si Sogolon. Nilapitan
siya ng kaniyang anak na babae, Sogolon Djamarou, at tumabi sa kaniya, “Tahan na
ina. Bakit ka umiiyak?”
D
Nasimot ni Mari Djata ang kaniyang pagkain at pilit na kinaladkad ang katawan,
umupo sa malilim na dingding ng kubo sapagkat nakapapaso ang sinag ng araw.
E
Kung ano ang nanunulay sa kaniyang kamalayan, tanging siya ang nakaaalam.
Nang maibaba ang mga dambuhalang bakal, ang ingay na nilikha nito’y
nakapangingilabot,pati si Sogolon ay nagulantang at napalundag. Pagkatapos ay
nangusap si Balla Fasséké, anak ni Gnankouman Doua, “Naririto na ang dakilang
araw, Mari Djata. Ika’y aking kinakausap, Maghan, anak ni Sogolon. Ang kristal ng
Niger ay pumapawi ng mantsa ng katawan ngunit hindi kayang lipulin ang pang-uusig.
304
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Tumindig ka, batang leon, umatungal, at ihayag sa palumpong na simula ngayon sila
ay may panginoon.”
PY
Biglang umawit si Balla Fasséké ng “Himno ng Pana” sa madamdaming tinig:
O
Kunin mo ang iyong pana,
CButihing gerero.”
Ang tinig ni Balla Fasséké ang namalita sa buong palasyo ng nagaganap, ang
mga tao’y humahangos na nagtungo sa kanilang kinaroroonan at ang lahat ay namangha
EP
305
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nakalakad si Mari Djata. Buhat nang araw na yaon, hindi na natahimik ang
kalooban ng Inang Reyna. Ngunit sino nga ba ang makasasalungat sa tadhana? Wala,
ang taong nasa impluwensiya ng kahibanga’y naniniwalang kaya niyang baguhin ang
itinakda ng Panginoon. Subalit ito’y binabalangkas Niya sa paraang kailanman ay
hindi malilirip ng kamalayan ng tao. Samakatuwid, lahat ng hakbang ni Sassouma
laban sa anak ni Sogolon ay nawalan ng saysay. Hamakin ang mga nakalipas na
panahon at tutulan ang panlilibak sa harap ng madla. Ngayon, ang anak ni Sogolon ay
kasing palasak ng dating pang-aalimura sa kaniya. Hindi mabilang ang nagmamahal
at nasisindak sa kaniyang angking lakas. Sa bayan ng Niani, walang ibang pinag-
uusapan kundi si Djata; ang mga ina’y hinihikayat ang kanilang mga anak na lalaki
na samahan si Djata sa pangangaso o makipaglaro sapagkat nais nilang makinabang
ang mga inakay sa tinatamasang kabantugan ng anak ng babaing magsasaka.
Ang pahayag ni Doua sa araw ng pagngangalan sa anak ni Sogolon ay nanariwa
sa kalalakihan. Si Sogolon ay napapalibutan ngayon ng mataas na paggalang; sa
mga umpukan madalas na inihahambing ang kayumian ni Sogolon sa kapalalua’t
PY
masamang hangarin ni Sassouma Barété sapagkat ang una’y isang huwarang asawa
at ina kayat dininig ng Panginoon ang kaniyang panalangin, pinananaligang kung higit
na lumalalim ang pagmamahal at paggalang sa kabiyak at ang pagsasakripisiyo para
sa anak ay magiging magiting at matapang ang kanilang anak pagsapit ng tamang
panahon. Ang bawat anak ay anak ng kaniyang ina, hinding-hindi makahihigit ang anak
O
sa kaniyang ina. Hindi kataka-taka kung bakit si Dankaran Touma ay walang kabuhay-
buhay, palibhasa’y ang kaniyang ina ay hindi man lamang nagpamalas nang kahit na
katiting na pagpapahalaga sa kaniyang asawa, sa naparam na Haring Maghan Kon
C
Fatta, hindi siya nagpakita ng pagpapakumbaba na isinasabuhay ng bawat asawang
babae sa kanilang kaisang-dibdib. Ginunita ng mga tao ang mga tagpo nang siya’y
nanibugho, nayamot at nagbitiw ng mga maaanghang na pananalitang ikinalat laban
sa mga kapwa niya asawang babae at mga anak nito. Kayat seryosong napagtibay ng
mga tao, “Sino ang nakakaalam ng misteryo ng Diyos. Ang ahas ay walang binti’t paa
D
ngunit kasimbilis ng mga hayop na may apat na paa.”
matalik niyang kaibigan si Manding Bory, ang anak ng kaniyang ama sa ikatlong
asawa. Nang mabigo ang balak na pag-utas kay Djata nina Sassouma at Dankaran,
ipinatapon nila ang mag-anak. Ang bayani sampu ng kadugo ay nakahanap ng
EP
306
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sumulong si Soumaoro hanggang sa Krina, malapit sa nayon ng Dayala na nasa
Niger at nagpasyang sabihin ang kaniyang karapatan bago lumusong sa madugong
labanan. Batid ni Soumaoro na si Sundiata ay kagaya niyang salamangkero kayat sa
halip na magpadala ng sugo, ipinasaulo niya ang kaniyang saloobin sa isa sa alagang
kuwago. Nang gabing iyon, dumapo ang ibon sa bubong ng kulandong ni Djata at
nangusap. Ang ginoo nama’y nagsugo rin ng kuwago kay Soumaoro. Nagsagutan ang
dalawang salamangkerong-hari:
“Hinto, binata. Ako ang Hari ng Mali. Kung hinahangad mo ang kapayapaan,
bumalik ka sa iyong pinagmulan,” litanya ni Soumaoro.
“Ako’y nagbabalik Soumaoro upang muling yakapin ang aking kaharian. Kung
hangad mo ang kapayapaan, ika’y magbayad-pinsala sa aking mga kapanalig at
umuwi sa Sosso kung saan ika’y hari.”
PY
“Ako ang Hari ng Mali sa pamamagitan ng puwersa ng aking kamao. Ang aking
karapatan ay maluwat nang napatunayan ng aking pananakop.”
“Kung gayon, aagawin ko ang Mali sa iyo gamit ang puwersa ng aking kamao
at tutugisin kita hanggang sa iyong kaharian.”
O
“Samakatuwid, kailangan mong mabatid na ako ang mabangis na nami sa
batuan, walang sinomang makapagpapalayas sa akin sa Mali.”
C
“At kailangan mo ring mabatid, ako’y may katotong pitong panday na dudurog
sa batuhan. Pagkatapos, nami, ika’y aking lalamunin.”
“Ika’y magtino, munting bata, baka pagliliyabin ko ang iyong mga paa, dahil
ako ang pula’t mainit na baga.”
EP
“Datapuwat ako, ako ang ulan na papawi sa baga: Ako ang malakas na agos
na tatangay sa iyo.”
puno.”
“Magaling, sapagkat digmaan ang iyong ninasa, ika’y hindi ko uurungan subalit
itimo mong siyam na hari ang aking pinugutan ng ulo at inadorno sa aking silid. Tunay
na kaawa-awa, ang iyong ulo’y matatabi sa kapwa mo pangahas.”
307
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Ihanda mo ang iyong sarili Soumaoro, ang delubyo’y mananalasa, sasalpok
at bubura sa iyo sa lupa.”
Sa ibang banda, ang griot ni Djatang si Ball Fasséké at Nana Triban, kapatid
niyang babae sa ama na nadakip at nakulong sa karsel sa palasyo ni Soumaoro ay
nakatakas. Sumali sila sa pakikipagdigma ni Sundiata sa gabi ng mismong labanan
sa Krina. Si Fakoli Korona, pamangkin ni Soumaoro ay dumating din sa kampo. Dahil
sa dinukot ni Soumaoro ang kabiyak niya, sumumpa siyang maghihiganti. Ipinangako
nina Nana Triban at Fakoli ang katapatan kay Sundiata. Inilantad ni Nana Triban
ang lihim ni Soumaoro, inilahad niya kung paano matitiyak ni Sundiata na magagapi
niya ang kalaban sa pamamagitan ng pagdampi sa balat niya ng tari ng tandang.
Pagsapit ng bukang-liwayway bumuo ng plano sina Sundiata at Manding Bory upang
mahubaran ng kapangyarihan si Soumaoro.
PY
“Oo, iyong masdan,” ang sagot ni Sundiata.
O
makatatanggal ng tana ni Soumaoro, isang lihim na nailabas ni Nana Triban sa Sosso.
koronang suot ni Soumaoro, agad siyang nakita’t natukoy mula sa kalayuan. Ang
kaniyang sandataan ay hindi mahulugang karayom, pinuno ang magkabilang ibayo
ng burol.
Hindi ikinalat ni Sundiata ang lahat ng kaniyang kawal. Ang mga namamana
D
308
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
himpapawid. Ang mga kabayo ng Mema ay lubhang maliksi at tumakbong nakataas
ang unahang paa na sumikwat sa mga kabalyero ng Diaghan. Nagpagulong-gulong,
at tinapakan ng mga kabayo. Nagbigay ng puwang ang pagbagsak at pag-atras ng
mga kalalakihan ng Diaghan. Ang pusod ng kalaban ay nabuwag.
Nagliliyab ang mga mata ni Sundiata sa poot. Tinipon niya ang kabalyeriya
sa kaliwang dako ng burol kung saan magiting na iniinda ni Fakoli ang panlulupig ng
tiyo. Kaalinsabay nito, ang lahat ng maraanan ni Sundiata’y namamalita na nagagalak
si Kamatayan at ang kaniyang panandaliang pagtigil ay nagpapanumbalik ng
PY
pagtitiwala ng kaniyang kawal bagaman hindi nauubos ang mga sofas ni Soumaoro.
Hinanap ni Djata ang salamangkerong-hari. Nasulyapan niya ito sa gitna ng labanan.
Sinunggaban ni Sundiata ang bawat Sossong sofas, kaliwa’t kanan ang ginawang
pagbalya, nagkakandahirap na tumatabi ang mga ito kung kayat madali siyang
nakalapit kay Soumaoro. Nang mapansin ng huli ang ikinikilos ni Djata, siya’y dahan-
O
dahang bumuwelta subalit siya’y nasundan ng tingin ng matapang na bayani.
Ang Hari ng Sosso’y sumigaw nang ubod lakas. Napalingon ang kaniyang
kabayo at siya’y tumalilis. Nakita ng mga Sosso ang kanilang hari, siya’y kanilang
EP
pinarisan, lumiko ang mga Sossong sofas at mabilis ding tumakas. Ang kamatayan
ay mamamasdan sa paligid, nagkalat ang mga duguan at naghihingalo. Sino
ang makapagsasabi kung ilang Sosso ang nasawi sa Krina? Ang pagtakas ay
naisakatuparan at hinabol ni Sundiata si Soumaoro.
D
Ang panalo sa Krina’y nakasisilaw. Ang mga Sossong sofas ay umuwi’t nagtago,
ang Imperyong Sosso ay natalo. Lahat ng mga hari sa kapuluan ay nagpasailalim sa
kapangyarihan ni Sundiata. Ang Hari ng Guidimakhan ay nagpadala ng mamamahaling
muwebles kay Sundiata at ipinagkasundo ang kaniyang anak na babae sa nagwaging
binata. Natipon ang mga sugo sa Koulikoro subalit nang nakumpleto ang hukbo ni
Sundiata sila’y nagmartsa sa direksiyon ng Sosso na lungsod ni Soumaoro. Itong
Sosso ay lungsod ng mga dalubhasang panday sa paghawak ng sibat.
309
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa pagkawala nina Soumaoro at Sosso Balla, si Noumounkeba, ang puno ng
tribo ang tumayong lider upang depensahan ang lungsod. Daglian niyang tinipon ang
lahat maging ang mga kalapit na kabukiran upang makapaghanda.
Ang Sosso ay maringal na lungsod. Ang makaikatlong tulis ng tore nito’y halos
umabot sa langit. Ang lungsod ay binubuo ng walungpu’t walong muog at ang palasyo
ni Soumaoro’y maaaninag sa itaas ng lungsod tulad ng isang malaking tore. Ang
Sosso ay mayroon lamang isang pasukan; gahiganteng gawa sa bakal na ginawa ng
mga anak ng apoy. Umasa si Noumounkeba na magapi si Sundiata sa labas ng Sosso
sapagkat ang kanilang pagkain ay husto lamang para sa isang taon.
Papalubog na ang araw nang marating nina Sundiata ang Sosso. Sa tuktok
ng burol, minalas nina Sundiata at ng kaniyang heneral ang kinatatakutang lungsod
ng mapandigmang hari. Ang hukbo niya’y nagkampo sa kapatagan na kabilang ibayo
ng malaking tarangkahan ng Sosso. Napagpasiyahan ni Sundiata na sakupin ang
PY
bayan sa loob nang maghapon. Binusog niya nang labis ang mga sofas na katoto
habang walang humpay ang pagtambol ng mga tam-tam upang ipaalala’t pukawin
ang pagtatagumpay sa Krina.
O
Ang iba ay nakaposisyon sa mga muog, sila ang mga mamamana, ang mga Mandingo
na bihasa sa sining ng pagkubkob ng bayan. Sa harap ni Sundiata nakapuwesto
naman ang mga sofas ng Mali. Samantalang ang mga may bitbit ng hagdan ay nasa
C
ikalawang linya na nakakubli sa mga kalasag ng mga maninibat. Ang pinakapunong
katawan ng hukbo ang siyang aatake sa pasukan ng lungsod. Nang handa na ang
lahat, inihudyat ni Sundiata ang paglusob. Ang mga tambol at tambuli’y sabay-sabay
na pinatunog, katulad ng kati unti-unting umusad ang mga Mandingong nasa harapan
na ginigiya ng mga makapangyarihang sigaw. Nakatakip ang mga kalasag sa ulo,
D
marahan silang sumulong sa paanan ng pader, at nagsimulang maghulog ng malalaking
bato ang mga Sosso sa mga kaaway. Gumanti ang mga Wagadou na nasa dulong
hanay, sila’y nagbuhos ng sunod-sunod na palaso. Si Sundiata ay may itinatagong
E
mga kabayanan. Naitayo ng mga Mandingo ang mga hagdan at umakyat sa tuktok
ng pader. Sinaklot ng sindak ang mga Sosso nang makitang nasusunog ang kanilang
bayan, sila’y natigilan. Bumagsak ang bakal na pasukan sa palad ng mga panday ni
Fakoli sapagkat sila ang maestro nito. Napasok nila ang lungsod, ang hiyawan ng
mga bata’t kababaihan ay nagbunsod ng pagkalito sa mga Sosso kayat nabuksan ang
D
310
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pinangunahan ni Balla Fasséké kasunod ni Sundiata ang pagpasok sa tore ni
Soumaoro. Alam ng griot ang pasikot-sikot at kasulok-sulukan ng palasyo mula sa
kaniyang alaala nang siya’y mabihag, itinuro niya kay Djata ang maharlikang silid-
tulugan.
Nang buksan ni Balla Fasséké ang pinto ng silid, natuklasan nilang naiba
ang anyo nito buhat nang matamaan ng mortal na palaso ang nagmamay-ari ng silid
na nawalan ng kapangyarihan. Ang ahas sa babasaging pitsel ay naghihingalo, ang
mga kuwagong nasa dapuan ay kalunos-lunos na pumapagaspas padausdos sa
sahig. Lahat ay nag-aagaw-buhay sa adobe ng salamangkero, lahat ng nakakabit
sa kapangyarihan ni Soumaoro. Sinamsam ni Sundiata ang mga anting-anting ni
Soumaoro at marahas na tinipon ang lahat ng asawa’t mga prinsesa ng kaharian.
Itinali ang mga bilanggo’t sama-samang pinastol. At ayon sa kagustuhan ni Sundiata,
napasakaniya ang Sosso nang araw na iyon. Nang makalabas ang lahat, inatas ni
Djata ang ganap na paggunaw sa Sosso. Sinunog ang mga kabahayan, walang itinira
PY
at ginamit ang mga preso sa pagtibag ng mga pader. Samakatuwid, ang balak ni
Sundiatang wasakin ang pundasyon ng Sosso ay maningning na naisagawa.
O
parang, ang Sosso ay tahanan ngayon ng mga naliligaw na hayop.
salamangkero PANGKAT 1
D
mangangaso
panday
mahiwaga LOHIKA NG PAGPAPANGKAT:
anting-anting
kawal
manghuhula PANGKAT 2
kapangyarihan
mamamana
mananalaysay LOHIKA NG PAGPAPANGKAT:
311
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 5: Mabisang Tugon
Sagutin ang mga gabay na tanong sa isang sagutang papel.
PY
8. Sa iyong tingin, bakit mahalagang magplano upang matiyak ang pagtatagumpay
sa hinaharap?
O
Isa-isahin ang mga pahayag sa akda na may kaugnayan sa sumusunod:
C
Kondisyon ng
Lugar Kasaysayan ng Akda
Panahon
D
Kahalagahang Binigyang-Diin sa Akda
E
B. Pumili ng kapareha. Gawin ang gawain sa sagutang papel. Gamitin ang Analyzing
Perspective Organizer.
Sariling Perspektibo:
Dahilan:
Pespektibo ng Iba:
Dahilan:
Kongklusyon:
312
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 7: Ipost ang Puna
Sa nilikhang grupo ng guro sa Facebook site, isulat ang puna sa napanood na teaser
o trailer na may kaugnayan sa akdang binasa.
Sa ilang pahayag ng epikong pinag-aralan ay gumamit ng mga ekspresiyon
upang maipahayag ang layon o damdamin ng nagsasalita. Ang susunod na tekstong
susuriin ay naglalaman din ng mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng layon o
damdamin nang mapagtanto mo na nakatutulong ang mga ito sa pakikipagtalastasan.
Basahin at unawain ang daloy ng pagtatalo.
Dakilang Bayani: Rizal o Bonifacio?
ni Maricel T. Nucup
Ang argumentong ito ay naging pangkaraniwan na. Ito’y matagal nang isyu na
paulit-ulit nang tinitimbang: sino nga ba ang dakilang bayani ng Pilipinas si Jose
Rizal o Andres Bonifacio? Pareho silang may prinsipyo at hangarin- ang ipaglaban
PY
ang karapatan ng mga Pilipino at kamtin ang kalayaan ng Inang- bayan. Kanino ka
papanig?
O
katapangan, handa talaga siyang ibuwis ang buhay alang-alang
sa bayan. C
Maka-Rizal: Subalit kaibigan tila ika’y nagkakamali. Hindi tamang sabihin na tapang
lamang ang puhunan sa pagiging bayani. Si Rizal ay gumamit ng
tapang at katalinuhan. Ito ang naghuhumiyaw sa kaniyang mga hindi
mabilang na akdang isinulat. Kailangan ko pa bang isa-isahin ang
D
kaniyang obra? Kaya, higit na mabuting sang-ayunan mo na ang aking
paniniwala.
Ipinunto ng isang panig ang paglabang walang dugo at ang kabila’y paglabang
madugo, gayundin ang epekto ng pagiging maralita at may-kaya sa paghubog ng
pagkatao ng isang bayani. Kayo na ang humusga kung sino ang tunay na bayani sa
isip, sa salita, at gawa: Si Rizal ba o si Bonifacio?
313
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sagutin mo ang kasunod na gawain upang mapatunayan na nauunawaan mo ang
pagtatalo.
PY
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Sa pag-aaral ng kaalamang nakapaloob sa bahaging ito ng Modyul, masasagot mo
ang tanong na nakatutulong ba ang paggamit ng mga ekspresiyon sa pagpapahayag
ng iba’t ibang damdamin o layon ng pakikipagtalastasan?
Alam mo ba na…
O
iba’t ibang ekspresiyon ang maaaring gamitin sa pagpapahayag ng layon o
damdamin? C
1. Ginagamit ang mga initiman sa kasunod na mga pangungusap sa pagpapayo
at/o pagmumungkahi.
• Kung ako ikaw, mas pipiliin ko ang magpahinga muna.
• Ano kaya kung pumanig ka na sa amin?
D
• Mas makatutulong sa iyo ang masusing pag-aaral.
• Siguro makabubuting ibahin mo ang iyong panimula.
• Higit na mabuting ito ang unahin mo.
E
• Inaakala kong mas makabubuti kung hindi susunugin ang mga hindi
natutunaw na basura.
EP
314
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
4. Ginagamit ang mga initiman sa sumusunod na pangungusap sa panunumpa
at/o pangangako.
• Pangako, hindi kita iiwan.
• Sumpa man, ang iyong paniniwala ay isang malaking pagkakamali.
• Itaga mo sa bato, ang aking winika ang katotohanan.
• Hindi ako nagsisinungaling, tamaan man ako ng kidlat.
PY
• Walang pakinabang na maidudulot iyan.
• Ikinalulungkot ko ngunit di iyan magbubunga ng positibo.
O
Matatalinghagang Patanong/
Salita/Parirala Pang-ugnay
Pananalita Tanong
kung ako ikaw
pangako
C itaga mo sa bato
tamaan man ako
mas
wala
Ano kaya?
Puwede ka
sumpa man ng kidlat mali ba?
pangako pupulutin sa tama
D
lagot ka kangkungan siguro
ganyan ang aking palagay higit/na
inaanyayahan ngunit
E
mag-ingat kayo
tingnan ang tinatahak
lagot ka
EP
315
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 2: Sa sagutang papel, ilahad ang iyong matuwid sa sumusunod na
isyu. Gamitan ito ng mga ekspresiyong nagpapahayag ng layon o damdamin ayon sa
hinihingi dito.
PY
Matuwid: ____________________________________
4. Isyu: Sino sa ina o ama ang malaki ang ambag sa pagkatao ng anak?
Layon: Pagbababala (Pananakot/Pag-aalala)
Matuwid: ____________________________________
O
5. Isyu: Nasa palad ba ng tao ang kaniyang pag-unlad?
Layon: Panunumpa/Pangangako
Matuwid: ____________________________________
C
Pagsasanay 3: Pumili ng kapareha at sumulat ng diyalogong nagtatalo/nagdedebate
na nilangkapan ng mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng layon o damdamin upang
mabuo ang komik istrip na hindi bababa sa dalawang frame.
E D
EP
D
316
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Naisagawa mo na ang yugto ng pagkatuto, tumungo ka ngayon sa kasunod na bahagi
upang mapagtibay ang natutuhan.
Pagnilayan at Unawain
Mahahalagang Konsepto sa
PY
Patunay
Panitikan
Mahahalagang Konsepto sa Patunay
Gramatika at Retorika
Magaling! Subalit hindi pa rito natatapos ang pagsubok sa mga kasanayang iyong
O
natutuhan, narito pa ang isang pagsubok.
Ilipat
C
Ilapat lahat ng kasanayang natutuhan sa makabuluhang performance na nasa kahon
tungkol sa pangunahing-tauhan ng epiko ng Africa na hinalaw sa bayani ng kanilang
D
kasaysayan at sa mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng layon o damdamin. Kung
mayroon ka pang mga alinlangan tungkol sa aralin, mainam na magtanong ka sa
iyong guro o balikan mo ang mga naunang gawain sa pagkatuto. Bago mo isagawa
E
Alam mo ba na…
ang pagtatalo ( Arrogante, 2000 ) ay isang sining ng gantihang katuwiran o matuwid
ng dalawa o higit pang magkasalungat na panig tungkol sa isang kontrobersiyal
na paksa? Isinasagawa ito pamamagitan ng pagpapahayag ng mga katuwiran at
naaayon sa itinatakdang alituntunin at pamantayan. Ang gawaing ito ay nakasalalay
D
317
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Narito ang pagganap/performance na iyong isasakatuparan at kasunod ang
pamantayan kung paano ito tatayahin.
Pamantayan Bahagdan
PY
Paglalatag at Pag-aanalisa ng Katibayan 40%
Pangangatuwiran at Panunuligsa 40%
Pagpapahayag 20%
O
Kabuuan 100%
318
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.7
Panimula
PY
Ang Nigeria ay isa sa mga bansa sa Africa na may malaking ambag sa panitikan.
Sa kasalukuyan, maraming akdang pampanitikang mula sa Nigeria ang nasusulat
sa Ingles dahil na rin sa impluwensiya ng mga bansa sa Kanluran.
O
Ang panitikan ng Nigeria ay sadyang nakapagpataas ng kamalayan
ng mamamayan ng bansa pagdating sa isyu ng uri ng pamumuhay, kultura,
tradisyon, at suliranin sa politika. Gayundin ang tungkol sa kasarian at kalagayan
C
ng kababaihan sa lipunan. Mga akdang pampanitikan din ang nakatulong upang
maiangat ang kanilang kalagayan tungo sa pagkakaroon ng makabagong talakay
sa mga akda na aagapay sa makabagong uri ng pamumuhay ng mga taga-Nigeria.
Sinasabing ang kakaunting mga akda na nasusulat sa ilang diyalekto ng Nigeria
D
ay mas tumatalakay sa kung ano ang nakaraan, lumipas, o naglaho na.
ang tuon ng kanilang panitikan ay sa mga prosa, tulad ng drama at tula kung saan
sadyang kinilala at nagbigay sa Africa ng pagkakakilanlan pagdating sa panitikan.
EP
319
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Paulit-ulit na binabanggit ni Chinua Achebe ang kapayapaan ng mga
Igbo bagama’t sila sa maraming pagkakataon ay may komplikadong tradisyon at
nakagisnang mga gawi. Ginawa ni Achebe ito sa nobela upang maipabatid na
hindi barbaro ang mga Africano tulad ng pagkakakilala sa kanila ng mga Europeo.
PY
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
O
Ayusin ang mga letra sa bawat bilang upang makilala ang sinisimbolo ng mga bagay
C
na tanyag sa bansang Africa. Ang unang letra ay ibinigay na. Isulat ang sagot sa
sagutang papel.
E D
1. 4.
EP
KMOUINAKYSNO EPSRIUTI
D
2. 5.
P G A L L I I W N G A A T A R D I S O Y N
3.
I N G N N- BYANA
320
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 2: Kahulugan ng Salita, Ilantad Na!
Magbigay ng kahulugan sa salitang nakasulat. Isulat sa iyong sagutang papel ang
sagot.
Katapangan
PY
O
GAWAIN 3: Pang-angkop, Iangkop
Lagyan ng wastong pang-angkop ang bawat patlang.
C
Masaya __ nag-aagahan ang pamilya __ Rivera isang malamig __ umaga.
Nagluto ng ginisa __ kangkong ang kanila __ kasambahay. Nilagyan ito ng kaunti __
toyo upang magsilbing pampalasa sa ulam. Naging tampok ng kanila __ kuwentuhan
ang nagdaan __ gabi. Sari-sari __ katatawanan ang naganap bago sila natulog.
D
Nagbiruan. nagtawanan at nauwi sa seryosohan ang usapan. Dahil sa nakalilibang na
gabi, kinain ng pusa ang tira __ ulam sa mesa. Dapat sana ito ay kanila __ umagahan
pa. Kaya naman nauwi sa ginisa __ kangkong ang kanila __ umagahan. Sa kabila
E
GAWAIN 4: Hula-ooppss!
Hulaan ang tinutukoy ng saknong sa ibaba.
321
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
PY
pangyayaring magkasunod at magkakaugnay. Ang mga pangyayaring ito ay may
kaniya-kaniyang tungkuling ginagampanan sa pagbuo ng isang matibay at kawili-
wiling balangkas na siyang pinakabuod ng nobela.
May mga elemento ang nobela tulad ng sumusunod:
1. Tagpuan – Lugar at panahon ng mga pinangyarihan
2. Tauhan – Nagpapagalaw at nagbibigay buhay sa nobela
O
3. Banghay – Pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari sa nobela
4. Pananaw – Panauhang ginagamit ng may-akda a.) una - kapag kasali ang
may-akda sa kwento, b.) pangalawa - ang may-akda ay nakikipag-usap, at
C
c.) pangatlo - batay sa nakikita o obserbasyon ng may-akda
5. Tema – Paksang-diwang binibigyan ng diin sa nobela
6. Damdamin – Nagbibigay kulay sa mga pangyayari
7. Pamamaraan – Istilo ng manunulat
D
8. Pananalita – Diyalogong ginagamit sa nobela
9. Simbolismo – nagbibigay ng mas malalim na kahulugan sa tao, bagay, at
pangyayarihan
E
EP
Cowrie – Yari sa shell na ginagamit bilang palamuti ng mga Afrikano. Ginagamit din
sa ritwal at paniniwalang panrelihiyon.
Ekwe – Isang tradisyunal na kagamitang pangmusika na yari sa sanga ng kahoy.
Isang uri ng tambol na may iba’t ibang uri at disenyo.
Egwugwu – Espiritu ng mga ninuno. Gumagamit ng mascara ang tribu at sumasanib
sila kung may nais lutasin na isang krimen. Pinaniniwalaan na ang mga
D
322
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Paglisan (Buod)
Things Fall Apart ni Chinua Achebe
Isinalin sa Filipino ni Julieta U. Rivera
PY
ng maraming utang sa mga kanayon bukod pa sa pinabayaan niya ang kaniyang
pamilya. Ang naging buhay na ito ni Unoka ay laban kay Okonkwo. Kaya pinatunayan
niyang naiiba siya sa kaniyang ama. Para patunayan ang kaniyang kakayahan sa
pamumuno, pinamahalaan niya ang siyam na nayon. At siya ay nagtagumpay. Tatlo
ang kaniyang naging asawa, nakapundar ng mga ari-arian na nagpapatunay lamang
O
ng kaniyang pagiging masipag. Naging matapang na mandirigma at makapangyarihan
siya sa buong nayon. Dahil dito, siya ay kinilalang lider ng kanilang tribo.
C
Dahil sa kaniyang kakayahan sa pamumuno, pinili si Okonkwo ng mga kanayon
upang ipagtanggol si Ikemefuna, ang lalaking kinuha bilang tanda ng pakikipagkasundo
sa kapayapaan sa pagitan ng Umuofia at isang nayon pagkatapos mapatay ng tatay
ni Ikemefuna ang isang babaeng Umuofian. Tumira ang batang lalaki kina Okonkwo.
Naging magiliw at magkasundo naman ang dalawa. Itinuring ng bata si Okonkwo
D
bilang pangalawang magulang.
wika ni Ogbuefi Ezeudu kay Okonkwo. Dahil dito, gumawa ng paraan si Okonkwo.
PInaniwala niyang ihahatid na si Ikemefuna sa kaniyang tunay na ina. Naglakbay ang
bata kasama ang ilang kalalakihan ng Umuofia. Sa gitna ng kanilang paglalakbay,
sinugod ng mga kasamang lalaki si Ikemefuna upang patayin ngunit nakatakas ang
bata. Nagpasaklolo ito sa kaniyang ama-amahan. Noon ay nasa harapan ng mga
D
katribo si Okonkwo upang mapanatili ang ipinakitang katapangan, tinaga niya ang
bata sa harapan nila sa kabila ng paghingi ng awa sa itinuring na ama. Nakalimutan ni
Okonkwo ang naging usapan nila ni Ogbuefi Ezeudu. Umuwi si Okonkwo na mag-isa.
Wala na ang batang tumulong at gumabay sa kaniya. Naging simula naman iyon ng
malaking pagbabago kay Okonkwo. Hindi na siya makakain, hindi na makatulog, hindi
na rin makapag-isip nang maayos. Ramdam niya sa kaniyang sarili ang depresyong
siya rin naman ang may pagkakamali kaya’t upang maibsan ang kapighatian at huwag
matulad sa kaniyang ama na isang sawi ay nagtungo siya sa kaniyang kaibigang si
Obierika. Humingi siya ng payo rito at nakaramdam naman siya ng kaunting gaan ng
loob. Nagkasakit naman noon si Ezinma, anak na babae ni Okonkwo, ngunit gumaling
din sa tulong ng mga halamang gamot na ipinanlunas ng kaniyang ama.
323
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Lumipas ang panahon, nabalitaan ni Okonkwo na namatay si Ogbuefi Ezeudu.
Nakaramdam ng konsensiya si Okonkwo sapagkat nang huling makausap niya ito ay
noong bigyan siya nito ng babala tungkol sa pagkonsulta sa orakulo na papatayin si
Ikemefuna. Pinuno ng malalakas na tunog ng tambol na sinasabayan ng alingawngaw
ng malakas na putok ng baril ang maririnig sa paligid habang nakaburol si Ogbuefi
Ezeudu. Kagimbal-gimbal na trahedya ang bumulaga sa lahat ng mga naroroon nang
pumutok ang baril ni Okonkwo at tamaan ang labing-anim na taong gulang na anak
ng yumao. Dahil dito, kailangang pagbayaran ni Okonkwo ang nagawang kasalanan
laban sa kaniyang kaangkan. Isang malaking pagkakasala sa diyosa ng Lupa ang
pumatay at makapatay ng kauri. Hinakot lahat ni Okonkwo ang kaniyang mga ari-
arian at mahahalagang kagamitan at nagtungo sa Mbanta, lugar ng kapanganakan
ng kaniyang ina dala ang kaniyang buong pamilya. Sinunog ang mga natirang hayop,
kubo, at mga naiwang pag-aari ni Okonkwo tanda ng paglilinis sa buong pamayanan
sa kasalanan nito. Malugod naman silang tinanggap ng mga kaanak higit lalo ang
tiyuhin nitong si Uchendu. Tinulungan nila sina Okonkwo na makapagpatayo ng
PY
kanilang munting pamayanan at pinahiram ng mga butil na pagsisimulan ng kanilang
munting kabukiran. Malagim at mahirap man ang sinapit ni Okonkwo, pinilit niyang
tanggapin ang lahat at muling magbalik sa kung saan siya nagmula.
O
iyon matiyagang kinukuha at inaani ni Obierika ang mga pananim ni Okonkwo sa
dating lugar. Ibinebenta niya ito at ibinibigay ang pinagbilihan kay Okonkwo. Buong
sipag niya itong ginagawa hanggang sa makabalik na si Okonkwo sa Umuofia. Isang
C
masamang balita naman noon ang ipinabatid ni Obierika nang minsang nagdala
siya ng pinagbilhan kay Okonkwo. Winasak daw ng mga puti ang Abame, isa ding
pamayanan ng mga Umuofia.
mga taga-Mbanta kung paanong ang Tatlong Persona ay naging iisang Diyos katulad
ng ipinaliliwanag ng mga misyonero tungkol sa dapat na pagsamba sa iisa lamang
na Panginoon. Layunin ng mga misyonero na dalhin ang Kristiyanismo sa Mbanta
EP
at hindi ang tuligsain sila. Nagkasakit si G. Brown at pinalitan ni Rev. James Smith,
isang malupit at bugnuting misyonero. Nagkaroon ng relihiyon ang mga taga-Mbanta.
Habang isinasagawa ang taunang seremonya para sa pagsamba sa Bathala ng Lupa
hinablot ni Enoch ang takip sa mukha ng isang Egwugwu, katumbas ng pagkitil sa
espiritu ng mga ninuno. Kinabukasan, sinunog ng Egwugwu ang tahanan ni Enoch at
D
324
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Dumating sa lugar ni Okonkwo ang Komisyoner ng Distrito upang imbitahan siya
sa isang pagdinig sa korte subalit natagpuan na lamang niyang nakabitin si Okonkwo.
Nagpatiwakal si Okonkwo. Ibinaba nina Obierika ang katawan ni Okonkwo. Gumimbal
sa buong nayon ang nangyaring ito sapagkat kinikilala nila na ang pagpapatiwakal ay
isang malaking kasalanan at bukod dito si Okonkwo ay nakilala sa pagiging matapang
at malakas. “Ang taong iyan ay kilala at tanyag sa buong nayon, dahil sa kaniyang
ginawang pagpapatiwakal, matutulad lamang siya sa isang inilibing na aso.” Sabi ni
Obierika, ang kaniyang kaibigan.
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
PY
abubot dekorasyon
1. palamuti
ipinaalam isinangguni
2. ipinabatid
O
C
napagtagumpayan nalampasan
3. napagwagihan
D
nagpasalapid nagpapusod
4. magpatirintas
E
kagulat-gulat kataka-taka
EP
5. kagimbal-gimbal
sagot.
325
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Fan-Fact Analyzer
Gamit ang graphic organizer, pagsunod-sunorin ang mga pangyayari sa binasang
buod ng isang nobela mula sa Nigeria.
PY
Sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Ilarawan mo si Okonkwo batay sa iyong binasang buod.
2. Ano-anong mukha ng kahinaan ang iniiwasan ni Okonkwo? Ano ang sinisimbolo
ng pagkakaroon ng asal-babae ng kalalakihan para kay Okonkwo?
O
3. Makatuwiran ba ang ginawa ni Okonkwo kay Ikemefuna? Patunayan.
4. Batay sa mga ipinakita ni Okonkwo karapat-dapat ba siyang kilalaning isang
magiting na mandirigma? Bakit?
C
5. Paanong ipinakita ni Okonkwo ang kaniyang katatagan sa kaniyang paniniwala
at paninindigan?
6. Sa paanong paraan ipinakita sa akda ang pagtanggap ni Okonkwo sa kaniyang
D
pagkatalo at muling magbalik sa kaniyang pinagmulan?
7. Sang-ayon ka ba sa naging wakas ng nobela? Pangatuwiranan ang sagot.
E
I. Pamagat
D
V. Paksa o Tema
VI. Mga Aspektong Teknikal
a. Sinematograpiya
326
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
b. Musika
c. Visual Effects
d. Set Design
VII. Kabuuang Mensahe ng Pelikula
PY
office ni Miss Minchin si Mr. Barrow. He walks towards the main entrance. Sarah
sees him.
SARAH : Papa! Papa!
Mr. Barrow does not look back. Tuloy-tuloy ito sa paglakad.
Sarah runs after him.
Finally, when Mr. Barrow nears the school entrance, he turns around to look at her.
O
Show the surprise and the disappointment on Sarah’s face. Mr. Barrow shakes his
head sadly and walks away.
SEQ. 19-B INT. MINSHIN’S OFFICE. SAME DAY
C
Back in the office, Miss Minchin and Miss Amelia discuss the issue. Miss Amelia is
depressed about Sarah’s situation.
MISS AMELIA: (naiiyak) Kawawa naman si Sarah… kailangang tulungan natin siya
Ate.
MISS MINCHIN: (sharply) Anong kawawa? Mas kawawa tayo!
D
Hindi tayo bahay ampunan, baka akala mo.
MISS AMELIA: Saan siya pupunta, Ate? Narinig mo ang sinabi ni Mr. Barrow… walang
ibang kukupkop kay Sarah.
E
MISS MINCHIN: Alam mo namang nakasangla sa banko ang eskwelahang ito… baon
na baon na tayo sa utang kay Mr. Crisford…nasaan na ang utak mo, Amelia?
MISS AMELIA: Nasaan ang kunsensiya mo, Ate?
MISS MINCHIN: (raises her voice) Bakit kasalanan ko ba kung bakit namatay ang
ama ni Sarah?
Because of their heated discussion, the two women failed to take notice of Sarah’s
D
presence. Sarah is standing outside Miss Minchin’s door, crying softly. Miss Amelia
sees her.
MISS MINCHIN: Sarah…
Miss Minchin looks over her shoulder at Sarah. The little girl quietly walks away,
clutching Emily close to her.
GAWAIN 9: Kaya Mo
Sagutin ang mga gabay na tanong.
327
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na...
sa pagsusuri o pagbibigay ng ebalwasyon sa isang iskrip may mga bagay tayong
dapat bigyan ng pansin? Ayon kay Ricky Lee sa kaniyang aklat na Trip To Quiapo
Scriptwriting Manual, una, kailangang maging malinaw muna ang konseptong
pinag-uusapan. Ikalawa, malaman ang major concepts ng materyal. Ikatlo,
dapat konektado ang lahat ng gustong sabihin ng sumulat ang kung tungkol saan
ba talaga ang istorya. Kailangang masagot ang anomang mga tanong tungkol
dito. Kailangang ang bawat bahagi ay magkakaugnay. Makakamit naman ang
maayos na paghahanda ng iskrip kung masusing bibigyang-tuon hindi lamang ang
pagkakaugnay ng mga pangyayari kundi sa pagbuo ng mga diyalogo. Malaki ang
maitutulong ng mga pang-ugnay sa pagbuo ng mga diyalogong ito.
Sa pagsusuri naman ng isang pelikula, bumubuo ka ng pagpapaliwanag sa
mga detalyeng nais na bigyan ng pansin. Maaaring pagpapaliwanag sa magandang
PY
nakita sa iskrip at o sa pelikulang pinanood gayundin naman sa pagpapaliwanag
ng mga naging kahinaan ng iskrip at/o ng pelikulang pinanood. Ayon sa aklat na
Gramatikang Pedagohikal ng Wikang Filipino ni Vilma M. Resuma, maipaliliwanag
ang isang argumento o punto sa tatlong paraan: (1) pagpapalawak at/o
pagpapaliwanag ng kahulugan, (2) pagbibigay ng mas tiyak, detalyado, at higit na
maliwanag na deskripsiyon, kabilang na sa puntong ito ang mga paggamit ng pang-
O
ugnay, pagtutulad at pag-iiba-iba, at (3) pagbibigay ng halimbawa. Makatutulong
nang malaki ang paggamit ng mga pang-ugnay upang maging mabisa ang
pagpapaliwanag. Ilan sa mga ito ay ang mga pang-angkop na ginagamit bilang
C
pang-ugnay upang mapadulas ang pagbigkas ng salita. Ang pang-angkop na na,
ng, g. Ginagamit ang na kapag ang salitang aangkupan ay nagtatapos sa katinig,
ang g naman ay ginagamit sa mga salitang nagtatapos sa n at ginagamit naman
ang ng sa mga salitang aangkupan na nagtatapos sa patinig. Maliban dito, ang mga
D
pangatnig na bagamat, upang, at, tulad ng, kapag, kung, at iba pa ay magagamit din
sa mahusay na pagpapaliwanag.
E
Pagsasanay 1: Gamit ang 3R’s, Read, React, Reenact, isagawa ang tungkol sa
sumusunod na sitwasyon na mula sa iskrip ng “Ang Munting Prinsesa.”
EP
328
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 2: Lagyan ng angkop na pang-ugnay ang mga patlang upang mabuo
ang talata.
Sa nobelang isinulat ni Chinua Achebe matagumpay na nailahad ang kagiliw-giliw
________ tradisyon ng mga taga-Africa. ________ sa simula ay negatibo ang
ipinamalas na paraan ni Okonkwo, lumilitaw naman na sa kabuuan ng nobela, siya
ang protagonista. ________ susuriing mabuti, kapansin-pansin ang isa pang kultura
na mababanaag sa mga taga-Umuofia. Akala ng mga Kanluranin, ang mga taga-
Africa ay likas na tahimik ________ malinaw na ipinakita ni Achebe ang kabalintunaan
nito sa ugaling taglay ng Umuofia na sila ay may komplikadong wika, punong-puno
ng talinhaga ________ may masining na paraan ng pamamahayag. Kapansin-
pansin din ang pagbabalik loob ni Okonkwo sa kaniyang pinagmulan, pagkilala sa
kaniyang pagkagapi, at pagtanggap sa mga parusang ipinataw sa kaniya sa kabila
ng imahe ng katapangan na siya niyang ipinamumukha sa kaniyang mga katribo.
Pagsasanay 3: Sumulat ng isang talatang naglalarawan sa bansang Africa o Persia.
Gumamit ng mga pang-ugnay. Guhitan ang lahat ng pang-ugnay na iyong ginamit.
PY
Pagnilayan at Unawain
O
1. Gamit ang Venn Diagram, ano-anong kultura at tradisyon ng mga taga-Africa
ang may pagkakatulad at pagkakaiba sa Pilipinas. Tandaang mula ito sa
limitado nating kaalaman tungkol sa dalawang kultura.
C
E D
Ilipat
329
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na...
ang puppet show ay isang pagtatanghal na ang pangunahing tauhan ay mga
puppet? Ang puppet ay isang uri ng sining na ginagamitan ng iba’t ibang mga midya,
kagamitan, at pamamaraan. Dito mo maipakikita ang iyong pagkamalikhain at
kakayahan sa paggawa ng isang likhang- sining sa pamamagitan ng mga patapong
bagay. May mga puppet na pinagagalaw sa pamamagitan ng pisi o sinulid, puppet
na pang kamay o hand puppet tulad ng medyas na puppet, puppet na supot, at
puppet na bag at stick puppets. Ang stick puppet ang pinakapayak sa lahat ng uri
nito. Mayoon lamang mga larawang ginupit at idinikit sa stick. Ang medyas na mga
puppet ay simple rin. Isusuot lamang ng bata ang medyas sa kanyang kamay at
pagagalawin niya ito sa pamamagitan ng mga daliri habang nagsasalita kasama
ang hinlalaki para magmukhang bibig ng puppet. Maaaring lagyan ng tali, butones
at kapirasong damit para magmukhang mukha ng tao.
PY
Pagkatapos makalikha ay maaari nang magtanghal ng isang puppet. Ang
mesa na nababalutan ng tela ang magsisilbing tanghalan habang nakatago sa likod
nito ang nagtatanghal (puppeteers).
Narito ang ilang halimbawa ng paggawa ng puppet:
Puppet na Supot
O
Pamamaraan:
1. Kumuha ng isang supot na papel.
2. Gumuhit ng mukha ng tao sa isang puting papel, gupitin sa paligid at idikit sa
dakong ilalim ng supot.
C
3. Itapat ang bibig ng larawan sa lupi ng supot.
4. Gupitin nang pahalang ang bahagi ng larawan na nakatapat sa bibig at lupi
ng supot upang huwag magkahiwalay ang nguso at labi. Huwag gugupitin
D
ang supot.
5. Ibuka ang dakong bibig at dikitan ng papel na hugis bilog upang mag-anyong
loob ng bibig. Maaari mong dikitan o guhitan ng maliit na dila.
E
ikaw ay nagkukuwento.
Puppet na Medyas
1. Gupitin paloob ang dulo ng medyas. Ito ang magsisilbing bibig.
2. Gumupit ng tela o retasong hugis bilohaba na kulay dalandan, pula o rosas,
at itahi sa paligid ng ginupit na bahagi ng medyas.
D
3. Isuot ang kamay sa medyas na ang apat na daliri ay nasa dulo ng dakong
talampakan ng medyas at ang hinlalaki ay nasa dulo ng dakong ibabaw ng
medyas upang malaman kung saang dako mo ilalagay ang mga mata at ilong.
4. Lagyan ng mga mata at ilong ang puppet sa pamamagitan ng mga butones,
abaloryo o ano mang patapong bagay. Maaari mo ring iburda ang mga mata
at ilong
5. Ang ulo ay maaari mong lagyan ng binungkos na sinulid upang magmukhang
buhok o sombrero.
6. Suotan ng damit ang iyong puppet upang matakpan ang iyong braso.
330
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Puppet na Gumagalaw
1. Gumawa ng isang manika sa pamamagitan ng mga retaso o sirang stockings
na binalumbon at itinali sa mga hugpungan.
2. Lagyan ng mga mata, ilong, at bibig sa pamamagitan ng mga butones at
patapong mga bagay.
3. Lagyan ng buhok na binigkis na estambre o sinulid.
4. Balutan ng ibang retaso ang dakong ibaba upang magkaroon ng damit.
5. Lagyan ng tig-iisang pisi o sinulid ang mga lugar na nais pagalawin at itali
ang kabilang dulo sa pinag-ekis na patpat. Maaari mo itong pagalawin sa
pamamagitan ng paggalaw sa patpat.
6. Isipin kung paano pa maaaring pagalawin ang puppet at kung saan pang
bahagi ng katawan maaari itong talian.
Binabati kita! Maluwalhati mong natapos ang mga gawaing nakatulong sa iyo upang
PY
maipamalas mo ang iyong galing. Ngayon nama’y simulan mo na ang pangwakas na
gawain.
O
PAGNILAYAN AT UNAWAIN (PARA SA MODYUL 3)
C
Sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao, isa sa mga bumubulaga sa atin ay ang mga
makatawag-pansing patalatas tulad ng mga nababasa sa mga pahayagan, magasin,
tarpaulin, billboard, at polyeto, narinig sa radyo at napapanood sa telebisiyon, at
internet/online sites.
D
Ang patalastas o anunsiyo ay isang mabisang instrumento ng komunikasiyon
na nanghihimok sa mga manonood, tagapakinig at mambabasa na patuloy na kumilos
E
karatula sa mga bato o haligi gamit ang papyrus at ang katibayan nito’y matatagpuan sa
Pompeii at matandang Arabia. Samantalang isang karaniwang anyo ng patalastas ang
pagpipipinta sa mga tabike o bato sa Asia, Africa at South America hanggang sa ito’y
lumaganap at sumikat kasabay ng modernisasiyon. Tunay na hindi mapasusubalian
ang ambag ng patalastas o anunsiyo sa ekonomiya.
D
331
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ngayon, ikaw naman ang magtatanghal ng natatanging pagganap na bunga
ng mahahalagang kasanayang nalinang sa iyo. Lilikha ka ng isang palatalastas
pantelebisyon na nagpapakita ng kagandahan ng kultura ng alinmang bansa sa
Africa at Persia batay sa mga binasang akdang pampanitikan. Tatayahin ang iyong
pagganap ayon sa sumusunod na pamantayan: kasiningan, kaangkupan, kawastuhan,
at kawilihan. Ngunit bago mo gawin ang inaasahang pagganap maingat mo munang
sagutin ang mga gawain sa yugtong ito.
PY
O
C
E D
GAWAIN 2: Natatandaan Ko
Sa pamamagitan ng Text Connection Organizer, sagutin ang mga tanong.
EP
Aralin 3.1
Aralin 3.2
D
Aralin 3.3
Aralin 3.4
Aralin 3.5
Aralin 3.6
Aralin 3.7
332
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 3: Kayang-kaya Mo
Sagutin ang sumusunod na tanong sa sagutang papel.
1. Bakit kailangang pag-aralan ang mga saling-panitikan ng Africa at Persia?
2. Nabago ba ang iyong pananaw tungkol sa Africa at Persia matapos mabasa
ang mga saling akda mula sa mga bansa nito? Bakit?
3. Masasabi mo bang may pagkakatulad ang kultura ng mga bansang pinagmulan
ng mga saling akdang pampanitikang pinag-aralan sa kultura ng Pilipinas?
Pangatuwiranan.
4. Isulat ang sagot sa mga tanong sa sagutang papel. Gamitin ang pormat ng
Graffiti Wall Organizer.
Paano naiiba ang mga akdang Paano nakatutulong ang mga
pampanitikan buhat sa Africa at Persia kaalaman sa gramatika at retorika sa
sa iba pang akda mula sa ibang panig pagpapalawak ng iyong kaalaman sa
PY
ng mundo?
kultura ng iba’t ibang bayan ng Africa
at Pesia?
O
C
D
Sapagkat ganap nang natimo sa iyong isip ang mga kansanayang nakapaloob sa
Aralin 3.1 hanggang Aralin 3.7, marahil handa ka nang isagawa ang inaasahang
produkto/pagganap para sa modyul. At upang matiyak na magiging mahusay ito,
E
ng Palatastas na Pantelebisyon
333
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ILIPAT (PARA SA MODYUL 3)
Nakuha ng inyong adverstising agency ang isang malaking proyekto mula sa isang
internasyonal na kompanyang panturismo. Nagkasundo kayong lumikha ng isang
patalastas pantelebisyon na magtatampok sa kagandahan ng alinmang bansa sa
Africa at Persia na tatagal ng dalawa hanggang tatlong minuto at ito’y ipalalabas sa
iba’t ibang panig ng mundo. Mahigpit na hiniling ng kompanya na tiyakin ninyong ang
patalastas ay makapanghihiyakat ng mga dayuhan na tumaas ang kita ng turismo
sa bansa gayundin marapat na ito’y maging a.) masining, b.) kawiwili-wili, c.) wasto
ang pagkakasulat ng mga linya, at d.) totoo ang impormasyong ilalahad.
PY
Naririto ang mga pamantayan sa pagmamarka sa inaasahang pagganap.
Pamantayan Puntos
Kasiningan – orihinalidad at estilo ng pagsulat at
40 puntos
O
pagkakabuo
Kaangkupan – totoo/tunay ang ipinakitang kagandahan ng
30 puntos
kultura ng bansa
C
Kawastuhan – wasto at angkop na gamit ng gramatika at
15 puntos
retorika
Kawilihan – hikayat sa manonood/nakaaaliw 15 puntos
D
KABUUAN 100 puntos
E
334
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GLOSARYO
PY
argumento – paliwanag o pagmamatuwid
Asgard – ang kaharian ng mga Aesir
Bagong - Kaharian sa Egypt (New Kingdom) – sinaunang panahon 1570-1085
B.C. (New Kingdom)
O
balaraw – punyal, sundang
balintataw – gunita, alaala
C
baobab – tropikal na puno na ang dahon ay ginagamit na panahog sa pagluluto
bathin – pagdaanan
D
bikig – tinik sa lalamunan; nakaharang
binalaan – binigyan ng babala o paalaala
E
335
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
diktaturyal – pamamahala ng isang tao na walang limitasyon ang kapangyarihan
diskriminasyon – hindi pagkakapantay-pantay na maaaring sa lahi o katayuan
dumadantay – humahaplos; pagpatong ng kamay o paa sa anumang bagay
dumaplis – pasapwa na tama; sumagi, hindi nasapol
dupok – madaling masira
editoryal – mapanuring pagpapakahulugan ng kahalagahan ng isang napapanahong
pangyayari upang magbigay ng kaalaman, makapagpaniwala o makalibang sa
mambabasa
egwugwu – espiritu ng mga ninuno. Gumagamit ng mascara ang tribu at sumasanib
sila kung may nais lutasin na isang krimen. Pinaniniwalaang mga Egwugwu ang
pinakamataas na hukom sa lupaing Nigeria.
PY
Egypt – bansang nasa hilagang-silangan ng Africa na nasa hangganan ng
Mediterranean Sea at Red Sea.
Ekwe – isang tradisyunal na kagamitang pangmusika na yari sa sangang kahoy. Isang
uring drum na may iba’t ibang uri at disenyo.
O
Emperador – pinuno, lider
espiritu – kaluluwa, tapang, katapangan, lakas, sigla, damdamin, loob, kalooban,
diwa, layon, alak
C
extemporaneous – maingat na inihandang pananalita ngunit binigkas ng walang
hawak na kopya
D
food threshold – itinakdang panukat sa komposisyon ng pagkain na basehan ng
kahirapan
E
gnougous – halamang-ugat
Greece – bansa mula sa timog-silangan ng Europe
Greek – tao mula sa Greece, wika sa Greece
griot – mananalaysay
Guidance Counselor – propesyunal na tagapayo at tagagabay ng mga mag-aaral
kaugnay ng kanilang pampersonal, pang-akademiko at pampropesyunal na mga
alalahanin.
gumimbal – gumulat, yumanig
hayna – isang uri ng ibon
336
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
hibang – luko-luko, haling, wala sa hustong pag-iisip
hilakbot – gulat, takot, kilabot, nakahihindik na damdamin
hilam – mahapding sakit sa mata dahil sa sabon, usok, atbp., peklat sa balat lalo na
sa mukha
himutok – hinaing, daing, tampo, hinagpis, pagdaramdam, taghoy
hinagupit – hinampas, pinalo; sinalanta
hinutok – binaluktot, binali; hinubog; sinupil, dinisiplina
humagibis – humarurot, tumakbo nang mabilis, tumulin
humangos – suminghap, hiningal, hinabol ang hininga
PY
humayo – sumulong, lumakad
humuhulma – nagbibigay hugis o anyo sa isang bagay
huwego – set, terno
Ifugao – isang lalawigan sa Rehiyong Administratibo ng Cordillera, tawag sa pangkat
O
ng mga taong nakatira sa Ifugao, mula sa salitang Ipugo na nangangahulugang
mortal
Igbo – katutubong tao mula sa Timog-Silangang Nigeria. Karamihan sa kanila ay
magsasaka at mangangalakal.
C
Imperyo – kaharian
D
inabandona – iniwan
inagurasyon – isang seremonya ng pagtatalaga sa katungkulan
E
ipinanlunas- ipinanggamot
itakwil – iwaksi, itanggi, di-pagkilala
itimo – ibinaon; itinusok, itinagos
D
337
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
kanugnog – karatig, tabing-lungsod, katabi
kapangyarihan – lakas, impluwensya, puwersa, poder; kapasidad, autoridad, pakultad
kapita-pitagan – kagalang-galang
kariktan – kagandahan
karsel – piitan, bilangguan, kulungan
katad – balat, kuwero
katatawanan – umor, balantong; biro, siste; komikada.
kati – pagbaba o pag-urong ng tubig; sumpong, sigla; kalansing o lagitik
kawan – langkay, isang grupo o pangkat; kulumpol, pulutong
PY
kinapos – kinulang, hindi sapat; hikahos, salat, dahop
klasikal na mitolohiya – mitolohiyang mula sa Rome at Greece, mitolohiyang Geco-
Roman
kompidensiyal – lihim
O
komplikasyon – hindi simple, magulo, mahirap
konklusyon – katapusan, hinuha o pasya
C
kultura – ang kalinangan ng isang lipunan. Sinasalamin nito ang mga ideya, pananaw,
kaugalian, kakayahan at tradisyong umunlad ng isang lipunan. Bahagi rin nito
ang institusyong tagapaghubog ng kamalayan ng mamamayan tulad ng paaralan
D
(edukasyon), pahayagan, midya, relihiyon, at mga establisimentong pansining.
Kung minsan ay isang tiyak na pangkat na magpatuloy o gumawa ng ilang bagong
kilos.
E
338
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
lumusong – pumanaog, bumaba
mafia – sikretong organisasyon ng mga taong gumagawa ng masasamang elemento
magapi – matalo, masupil, malupig, madaig, mabihag
maibsan – mabawasan
malilirip – makukuro, mapag-iisip-isip, mapagmumuni-muni, mapagninilay-nilay
manghuhuthot – taong umuubos ng salapi ng iba, maninipsip
maninimdim – magseselos
masidhi – maalab, matinding pagnanais
materyalistiko – taong higit na pinahahalagahan ang materyal na bagay
PY
mautas – matapos, mamatay, mayari
mito – myth sa Ingles,matatandang kuwentong bayan tungkol sa mga bathala, diyos
at diyosa at kakaibang mga nilalang, tungkol sa pagkakalikha ng daigdig, at iba
pang kalikasan, tungkol sa pinagmulan o pagkakalikha ng mga unang tao, tungkol
sa iba pang may kinalaman sa pagsamba ng tao sa kanilang anito
O
mitolohiya – kalipunan ng mga mito mula sa isang pangkat ng tao o kultura na
nagsasalaysay tungkol sa kanilang mga ninuo, bayani,diyos at diyosa, mga
C
supernatural na mga nilalang at naglalahad ng kasaysayan, agham o pag-aaral ng
mga mito
Mitolohiyang Norse o Mitolohiyang Eskadinaba – ang mitolohiyang mula sa
hilagang Europa kung saan ang mga tao ay nagsasalita ng Germanic languages
D
Momma – halamang nginunguya ng mga taga Cordillera na panlaban sa lamig at
gutom. Sa mga taga-Ifugao ang pagnguya nito ay ginagawa bilang pakikipag-
E
ugnayan sa kapwa.
monghe – pari
EP
nagsipat-sipat – tumingin-tingin
nagtatampisaw – naglalaro sa tubig
nalipol – napuksa; napatay, naubos, nasaid
name – isang damong makamandag
nanagano – nagsakripisyo; dedikasiyon; pagtatalaga sa Diyos sa anumang
mangyayari o kapalaran
nananaghoy – nananangis, malakas na pag-iyak na may kasamang daing
nananariwa – nagunita, naalala, nagbalik sa isip
naninibugho – nagseselos, naiinggit, nangingimbulo
339
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
napahikbi – napaiyak, napanguyngoy
naparam – nawala, napawi, nagmaliw, nabura, naglaro
nasimot – nasaid, naubos, walang tira
nasulo – natanglawan
natigagal – nabagabag, natigatig, naligalig
naumid – hindi nakapagsalita, di-nnakaimik; natahimik
negatibo – masama, hindi maganda o mabuti
nyumba – bahay
obra-Maestra – isang uri ng likhang-sining na napagkalooban ng mataas na uri ng
PY
parangal; kinilala; naging tanyag at kakaiba sa uri nito; may taglay na kariktan.
ogene – malaking metal bell na ginawang mga igbo sa Nigeria.
paghimlay – paghiga, pag-idlip pagtulog, pamamahinga, paghilata
pagpapatiwakal – pagpapakamatay, pagkitilngsarilingbuhay
O
pagsasalat – pagdarahop, paghihikahos; laging kulang
pagsibol – pagtubo, pag-usbong, paglitaw
pag-utas – pagtapos, pagyari; pagpatay
C
painod-inod – dahan-dahan; paunti-unti
D
paksang-diwa o tema (theme) – itoy pangunahing kaisipan ng tula, katha, dula,
nobela, sanaysay, kuwento ng isang pangkalahatang pagmamasid sa buhay ng
may-akda na nais niyang ipahatid sa mambabasa. Hindi ito dapat ipagkamali sa
E
sermon o aral. Hindi sapat na sabihing tungkol sa pagiging ina ang tema. Paksa
lamang itong maituturing. Ilahad ito ng ganito; kung minsa’y puno ng pagkasiphayo
kaysa kaligayahan ang pagiging ina.
EP
340
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pangimbulo – pagkainggit
pang-uusig – pagtugis, pagsisiyasat; pagsasakdal
paniniwala – pananalig, akala; sariling palagay
panlilibak – panunuya, pangungutya, pang-uuyam, pang-iinsulto
panunuring pampanitikan – tumutukoy sa matalino at maingat na paghusga sa mga
bagay na pinupuna o sa anumang akdang pampanitikan
panunuring pampelikula – pagrerebyu o pagsusuri ng pelikula kung saan ang
manunuri ay maingat na nagtitimbang at nagpapasya sa katangian nito. Tinutukoy
nito ang pagsusuri hindi lamang sa kahinaan at kakulangan nito kundi gayundin
sa mabubuting bagay na dapat isaalang-alang sa pagpapaganda ng pelikula para
sa pagmemerkado o pagmamarket (marketing) at ginagamit upang mahikayat o
PY
mahimok ang mga madla (mga manonood, mga mambabasa, o mga tagapakinig
pasulyap-sulyap – pagtingin nang hindi matagal; panakaw na tingin
patalastas – isang uri o anyo ng komunikasyon o pakikipagtalastasan
payak – simple, katutubo
O
pensiyon – natatanggap na pera trabaho o naglingkod sa gobyerno ang nakatatanggap
nito
persona – nagsasalita sa isang akda
C
piging – bangkete, salu-salo, handaan, anyaya
pilapil – dikeng mababa na nakapaligid sa taniman ng palay, sa palaisdaan atbp;
D
palimping, pimpin, tarundong, latawan
pinanday – hinubod, hinulma
E
pinangilagan – iniwasan
polisiya – mga patakarang ipinatutupad
EP
putik – lupang basa o luad na malagkit; lusak, burak; pusali, lablab, lunaw
realismo – ipinapakita ng isang akdang pampanitikan na may realismong pananaw
ang katotohanan. Ipinalalasap nito ang buhay maging ito man ay hindi maganda.
Layunin nitong ilahad ang tunay na buhay.
rima – pagkakaroon ng pare-parehong tunog sa huling pantig sa huling salita ng
bawat taludtod
Roman – tumutukoy sa sinaunang lungsod ng Rome at mga teritoryo at mga taong
naninirahan dito
Rome – kabisera ng Italy na matatagpuan sa sentro ng bansa, sa lipunan, o posisyon
sa buhay
341
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
sabsaban – kainan ng mga hayop, labangan
sakbibi – sakmal, puno
salamangkero – taong bihasa sa panlilinlang sa pamamagitan ng bilis ng kamay
sapulin – tamang-tama sa gitna; tamaan
sapupo – sapo, salo
silangan – dakong sikatan ng araw.
simbolo – ito ang mga salita na kapag binanggit sa isang akdang pampanitikan
ay nag-iiwan ng iba’t ibang pagpapakahulugan sa mambabasa, isang bagay o
kaisipan na kumakatawan sa iba pang konsepto at maaaring bigyan ng maraming
antas ng kahulugan
PY
sinauna – sa unang panahon, mula sa kabihasnan noong unang panahon
sofas – mandirigma
soneto – isang uri ng tula na nagmula sa Italya na may labing apat na taludtod at
sampung pantig sa bawat taludtod
O
sugpuin – huwag palalain
Sultan – pinakamataas na puno ng mga Muslim
suwi – anak, supling; sibol
C
talukbong – belo, pandong, saklob
talumpati – deklarasyon;diskurso;bigkas,resitasyon;pananalita sa harapan ng
D
maraming tao nang tuluyan.
tambuli – sungay na kung hipan ay tumutunog nang malakas; kurneta, tambuyok
E
342
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
BIBLIOGRAPI
Mga Aklat
Aganan, Fernanda P. 1999. Sangguniang Gramatika ng Wikang Filipino. Quezon City:
Sentro ng Wikang Filipino, UP.
Alejandro, Rufino. 2001. Wika at Panitikan IV. Manila: Vibal Publishing House.
Anderson, Robert et. al. 1993. Element of Literature First Course. USA: Harcourt
Brace Jovanovich, Inc..
Arrogante, Jose A. et al. 2004. Panitikang Filipino- Antolohiya. Mandaluyong City:
National Bookstore.
Arrogante, Jose et al. 1991. Panitikang Filipino- Pampanahong Elektroniko.
Mandaluyong: National Bookstrore.
Arsenio L. Sumeg-ang. 2005. Ethnography of the Major Ethnolinguistic groups in the
Cordillera, Quezon City: Cordillera Schools Group, Inc. and New Day Publishers.
Atalia, Eros. 2011. Wag Lang Di Makaraos. Pasay City: Visual Print Enterprises.
Baisa-Julian, Aileen G. at Dayag, Alma M., 2012. Pluma III Wika at Panitikan para sa
PY
Mataas na Paaralan. Quezon City: Philippines, Phoenix Publishing House, Inc.
Cariño,Maria Luisa A.,1990. Cordillera Tales. Quezon City: New Day Publishers.
Ceciliano, Jose C. 1991. Pamahayagang Pangkampus. Quezon City: Rex Bookstore.
Dillague, Nora M. 1990. Sandigan -Sining ng Komunikasyon para sa Mataas na
Paaralan. Manila: Phoenix Pub. House Inc.
O
English, Leo James. 1977. English-Tagalog Dictionary. Quezon City: Kalayaan Press
Mktg. Ent. Inc.
Ferrara, Cosmo F. et.al. 1991. Enjoying Literature. California: Glencoe/McGraw-Hill.
C
Gonzales, Lydia Fer. et.al. 1982. Panitikan sa Pilipino. Manila: Rex Book Store.
Hamilton, Edith. 1969. Mythology. New York: Warner Books Inc.
_______________. 1999. Mythology: Timeless Tales of Gods and heroes. Little Brown
and Company.
Jocson, Magdalene O. et. al. 2005. Filipino 2- Pagbasa at Pagsulat Tungo sa
D
Pananaliksik. Quezon City: Lorimar Publishing Co. Inc.
Lacsamana, Leodivico C., et.al. 2003. Filipino: Wika at Panitikan sa Makabagong
Henerasyon IV. Makati City: Diwa Learning Systems, Inc.
E
Longa, Asuncion B. et.al., 2010. Filipino I. Lipa City, Batangas,: United Eferza Academic
Publications, Co. .
Macaraig, Milagros B. 2000. Pagpapahayag, Retorika at Bigkasan. Manila : Rex
EP
Bookstore, Inc.
________________. 2014. Sulyap sa Panulaang Filipino.Manila: Rex Book Store,
Inc.,
Mallinllin, Gabriel F. et.al. 2002. Kawil I - Aklat sa Paglinang ng Kasanayan sa Wika at
Literatura.,Manila: Rex Bookstore Inc..
D
343
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Santos, Bernie C. at Corazon L. Santos. 2002. Kawil II -Aklat sa Paglinang ng
Kasanayan sa Wika at Literatura. Quezon City: Rex Bookstrore Inc.
Santos, Vito C. at Luningning E. Santos. 1995. New Vicasian’s English-Pilipino
Dictionary. Pasig: Anvil Pub., Inc.
Santos, Vito C. at Luningning E. Santos. 2001. English-Pilipino Dictionary. Pasig: Anvil
Publishing Inc..
Silverio, Julio F. Bagong Diksyunaryong Pilipino-Pilipino. Mandaluyong City: National
Boookstore.
Villafuerte, Patrocinio V. 2002. Panunuring Pampanitikan. Sampaloc, Manila: Rex
Bookstore Inc.
____________________. 2002. Talumpati, Debate at Argumentasyon. Valenzuela
City: Mutya Publishing House.
___________________. 2012. Pagpapahalaga sa Panitikan - Sining Pantanghalan.
Malabon City : JIMCYZVILLE Pub..
1980. Magandang Balita: Bibliya . Manila: Philippine Bible Society.
PY
1987. Ninth New Collegiate Dictionary. USA: Merriam Webster Inc.
1996. Literature World Masterpieces. New Jersey,USA : Prentice Hall Inc,.
2011. Panahon -Ang Pag-ahon sa Hamon ng Pagbabago ng Klima. Kabang kalikasan
ng Pilipinas Foundation, Inc. at WWF-Phil.
O
C
E D
EP
D
344
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Internet
http://www.infoplease.com/biography/var/dilmarousseff.html
http://www.infoplease.com/biography/var/dilmarousseff.html
http://www.huffingtonpost.com/2011/01/03/dilma-rousseff-inaugurati_1_n_803450.html,
www.gov.ph/1986/02/25/inaugural-speech of president-corazon-c-aquino-on-feb-25-1986
http://www.destination360.com/caribbean/history
http://pinoyweekly.org/new/2012/10/para-sa-kagalingan-at-karapatan-ng-mga-bata/comment-page-1/
htpp:tl.wikipedia.org/wiki/mitolohiyangnordiko
http://bibleforchildren.org/PDFs/tagalog/Samson%20Gods%20Strong%20Man%20Tagalog.pdf
https://www.google.com.ph/search?q=emoticon&tbm=isch&ei=zwy2U5izC4zsoATmxILgBQ#facrc=_&im
PY
gdii=_&imgrc=6oOshmlrH-
http://www.wattpad.com/71491550-norse-mythology
http://www.bundespraesident.de/SharedDocs/Reden/EN/JoachimGauck/Reden/2014/140131-Munich-
Security-Conference.html
http://www.scribd.com/doc/76742424/Sintahang-Julieta-at-Romeo-revised2
O
https://www.google.com.ph/search?q=romeo+and+juliet&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=yVezU87vB
c3AoASos4CQCg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=499#q=romeo+and+julietwilliam+shakespear
e&tbm=isch&facrc=_&imgdii=_&imgrc=wTz_JAvc6U_diM%253A%3BzgZVfo8uX0NKFM%3Bhttp%253
C
A%252F%252Fwww.mcgoodwin.net%252Fpages%252Fimages%252Fdickseeromeo.jpg%3Bhttp%253
A%252F%252Fwww.mcgoodwin.net%252Fpages%252Fotherbooks%252Fws_romeoandjuliet.html%3B
483%3B401
https://www.google.com.ph/search?q=3+kings&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=5xuyU_2DFMbuoAT
D
B5IC4Aw&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=499#facrc=_&imgdii=_&imgrc=MW2HyXOy8Ng0zM%
253A%3BVaZtrQPIuoqASM%3Bhttp%253A%252F%252Fholidays.mrdonn.org%252F3kingsxmas.GIF
%3Bhttp%253A
E
http.//Iranian.com/main/bloglm.saadat-noury/first Iranian-mullah-who/was-master-anecdotes.html.
http.//www.a-gallery.de/docs/mythology.htm.
http.//www.a gallery.de/docs/mythology.htm.
www.livescience.com/39149-french-culture.html
D
345
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.