36137 Sotidificlricw alMeilis ... AlloJs. No.

l6, 1991
Kacpric ;e Mc:llli i Slap6w, Nr 36. 1991
PAN..;. Oddzill Kliowice
PL ISSN 0201-9316

NAPRAWA SPAWANIEM l KONTROLA NIENISZCZĄCA

ODLEWÓW ŻELIWNYCH
ORŁOWICZ Władysław, OPIEKUN Zenon, MRÓZ Marek
Politedmib Rzeszowska 35-9S9 Rzeszów, ul. W. Pola 2

W pracy przedstawiono sposób naprawy odlewów z żeliwa szarego

i sferoidalnego o osnowie ferrytycznej oraz ultradźwiękową metodę diagnozowania
miejsc naprawy.

Wstft)

W produkcji odlewów żeliwnych nawet przy prawidłowo prowadzonym

procesie tecłmologicmym mot.e pojawić się pewna ilość detali wadliwych.
Zmniejszenie ilości braków poprzez naprawę odlewów przynosi odlewni wymierne
korzyści. Przy podejmowaniu decyzji o naprawie odlewów powinno się uzyskać ~odę
zamawiaj~. Klienci t.ądają zazwyczaj, aby struktura a tym samym właściwości
mechanicme odlewu w miejscu naprawy, nie rót.niła się od struktury odlewów
zdrowych. Wymaga się także aby miejsce naprawy barwą nie odbiegało od barwy
~iednich obszarów. W związku z tym, że coraz częściej do kontroli struktury
odlewów żeliwnych stosuje się metodę ultradźwiękową, łatwo jest wykryć miejsca
naprawiane mułtimetalami f:LJ elektrodami na bazie niklu lub miedzi [l].

Naprawa odlewów drogą napawania

Aby spełnić wymagania odbiorców jako spoiwo stosuje się pałeczki, elektrody
otulone lub druty rdzeniowe dające stopiwo o strukturze żeliwa sferoidalnego [2-5]
a naprawę wykonuje się drogą spawania gazowego, łukowego elektrodą otuloną,
łukowego elektrodą topliwą w osłonie c~. łukowego elektrodą nietopliwą w osłonie
gazu obojętnego [6-9].
Naprawa odlewu drogą spawania jest motliwa przy odpowiedniej spawalności
tworzywa odlewniczego, przez co rozmnie się zdolność do uzyskania w miejscu
spawania wymaganych właściwości eksploatacyjnych. W sensie praktycmym
288
spawalność sprowadza się do określenia warunków teclmologicznycb,
konstrukcyjnych i eksploatacyjnych, które UlllOtliwiają wykonanie naprawy odlewu
bez jego pęknięć. Podstawową przyczyną występowania pęknięć są naprężenia w
obrębie naprawianego materiału, w efekcie rómic temperatury oraz.komplikujące ten ;1 •
stan pojawienie się wydzieleń ledeburytu w spoinie i produktów hartowania w strefie
wpływu ciepła (rys. l).
Przy obecności takiej stnlktury w miejscu naprawianym zwiększa się skłonność
do występowania pęknięć technologiemych i eksploatacyjnych [10]. Dla zmniejszenia
szybkości krzepnięcia i stygnięcia
spoin stosuje się wstępne podgrzewanie odlewów.
Przy czym chłodzenie ich powinno przebiegać z szybkością uniemożliwiającą
wydzielenie twardych i kruchych składników strukturalnych.

strefa wpływu ciepła napoina

Rys. l . Struktura napoiny i strefY wpływu ciepła odlewu z żeliwa o osnowie

fenytycznej naprawianego elektrycmie na zimno. Ledeburyt przemieniony,
produkty hartowania, ferryt. grafit sferoidalny; pow. 250x, traw. 4% HN~.

Większość opisanych w literaturze metod naprawy odlewów dotyczy żeliwa

o osnowie fenytycmej [11-13].

Związek między prędlwściąpodłużnej fali ultradźwiękowej a strukturą żeliwa

Na ~ość podłumej fali ultradźwiękowej w żeliwie wywiera wpływ osnowa

oraz kształt, wielkość i rozmieszczenie wydzieleń grafitu. W opisie związku między
strukturą a właściwościami stopów stosuje się często prawo mieszanin ,Jaw of
mixtures" . Prawo to rą.ówi. t.e właściwość materiału zawierającego różne fazy równa
się sumie iloczynów właściwości tych faz i odpowiadających im udziałów
objętościowych. Prawo to jest stosowane zazwyczaj do materiałów dwufazowych:

M= Mu Vva. + Mjs Vvll; Vvo. +Vvll =l

 289

gdzie: M - wla.łciwatć stepu,

Mcz, M, - właściwość odpowiednio fazy a i ~.
Vvc.Vv, -udział objętościowy odpowiednio fazy a i ~.

Aby adoptować prawo mieszaDin do aoalizy żeliwa zawierającego trzy fazy (ferryt,
perlit, grafit) wprowadza się pojęcie współczynnika skutccmego prze-
kroju popr2lCCZlle80 oraz pojęcie współczynnika udziału perlitu w osnowie [l l J. Dla
lepszego opisu oddziaływania strulctmy żeliwa na prędkość podłużnej fali
ultradźwiękowej uwzględnić należy także kształt i ilość wydzieleń grafitu. W związku
z tym wprowadza się współczynnik kmygpją::y wpływ odchylenia kształtu grafitu od
kulistego i wpływ odchylenia średniej liczby 7.iaren grafitu od średniej ich liczby w
próbkach wzorcowych.
Dla konkretnych odlewni uzyskuje się liniowe zależności między
wytrzymałością na rozciąganie a prędkością ~ fali ultradźwiękowej,
przy czym przyrost prędkości fali ultradźwiękowej w przypadku t..eHwa
sferoidalnego jest większy niż w przypadku żeliwa ~ (rys.2).

500 m/s
Prędkość pndlnż:nc1 fili ułtradźwiękowej CL

Rys.2. z~ między prędlmścią poeiłumej fali ultradźwiękowej

a wytiZymałością na rozciąganie w żeliwie.

Celem ~ pracy było usaalenie motliwości eliminacji wydzieleń

twwdydl składników strv.kturalnydl w napoinie i strefie wpływu ciepła podczas
naprawy odlewów z fatytycmcgo teliwa m.-ego i sferoidalnego elektrodą z t..eliwa
sferoidałnego a także ustalenie przydatności metody ultradźwiękowej do
diagnozowmia 1l11JX'11Wianych detali
290
Materiał l aaetada pneaotowula apola

Materiałem podstawowym stosowanym w badaniach było teliwo sferoidalne

i teliwo szare o ferrytycznej strukturze osnowy. Z teliwa tego przygotowano probki
o wymiaradl 20x20x40. Do napawania stosowano pręt o średnicy 5 mm.
z ferrytycmego tełiwa sferoidalnego. Skład chemiczny materiału podaje tablica l.
Powierzchnia detali pod napoiDy była frezowana (usunięto naskórek odlewniczy).
Próbki były wstępnie nagrzewane do temperatury 650 °C. Część próbek po wykonaniu
napoin wyżarzono w temperaturze 900 °C w czasie 3 godziny, następnie chłodzono z
piecem do temperatury '700 °C i wygrzewano w niej w czasie 2 godzin a potem
chłodzono z piecem do temperatury otoczenia
NapoiDy wykonano metodą TIG stosując jako atmosferę ochronną argon (10-15
Vmin) i prąd o natężeniu I = 135 A. Kilkoma ściegami nałożono warstwę o grubości
ok. 25 mm i szerokości 20 mm. Prace spawalnicze wykonano w laboratorium
spawalnictwa V~DS w Żilinie.

Tablica l. Składy chernieme materiałów.

Materiał Skład chetniemy, %

c Si Mn p s Mg
1 podstawowy 3,5 2,6 0,3 0,07 0,01 0,04
podstaWO\\'}' 3,5 2,5 0,3 0,09 0,01 -
spoiwo 3,7 2,3 0,4 0,05 0,01 0,05

Badania metalograficzne i pomiary mikrotwardości

Powierzchnie boczne napoin i materiału rodzimego wyrównano drogą

frezowania i wykonano zgłady metalograficme. Obserwacje zgładów metalo-
grafiemych przeprowadzono na mikroskopie NEOPHOT 2. Strukturę w obszarze
materiał rodzimy - strefa przejścia - napoina oraz zmiany mikrotwardości obrazują
rysunki 3-6.

Badania ultradźwitkowe

Czoła napoin i powierzchnie bocme napoin i materiału rodzimego wyrównano

tak aby uzyskać równoległość przeciwległych powierzchni, co jest wanmkiem
prawidłowego pomiaru ultradźwiękowego. Pomiary prędkości podłużnej fali
ultradźwiękowej w materiale rodzimym, napoinie i materiale napawanym wykonano z
wykorzystaniem zestawu do diagnozowania teliwa AMEX. Uzyskane wartości
prędkości podłumej fali ultradźwiękowej przedstawiono na rysunkach 3-6.
 291

Na rysunkach 3~ przedstawiono strukturę obszaru materiał rodzimy-strefa

paejścia-napoina, zmiany mikrotwardości w tym obszarze oraz wartości prędkości
podłut.nej fali ultradźwiękowej w materiale rodzimym, napoinie i próbce napawanej.

240
230
220 l -
'\
i
l
=210
•200
0 190
=f-p \.
\..
ll
~ 180

pow. lOOx, traw. 4% HN~

170
180
150 V
li
s l

Rys.3. Struktura wstępnie nagrzanej próbki z żeliwa szarego napawanej metodą TIG
w atmosferze argonu elektrodą z żeliwa sferoidalnego. Wartości prędkości
podłużnej fali ultradźwiękowej (Ct.) materiału rodzimego, napoiny i próbki
napawanej oraz zmiany mikrotwardości.

cL= 5064 mis

r - ·- - - - - - - - - ,
l 240 . . . . - - - - - - - - - .
l 230 t--ft-----1------1
220
l 210
;200ł-----l-~~~
% 190 t-----f-1--.....j
180 -~--~-v-~...-...-1
170 ..___ _ _ _-i

pow. lOOx, traw. 4% HN~

Rys.4. Struktura wstępnie nagrzanej próbki z żeliwa sferoidalnego napawanej metodą

TIG w atmosferze argonu elektrodą z żeliwa sferoidalnego. Wartości prędkości
podłużnej fali ultradźwiękowej (Ct.) materiału rodzimego, napoiny i próbki
napawanej oraz zmiany mikrotwardości.

Badania strukturalne i pomiary mikrotwardości obszaru materiał rodzimy-

napoma wykazały, że wstępne podgrzanie materiału umożliwia eliminację wydzieleń
ledeburytu i produktów hartowania w napoinie i strefie wpływu ciepła. Dla
stosowanego w badaniach materiału dodatkowego dopiero obróbka cieplna umożliwia
uzyskanie w napoinie ferrytycmej struktury osnowy. Obróbka cieplna wpłynęła
poprzez to na obnitenie twardości materiału rodzimego i napoiny.
292

ct."" 5115 m/s

pow. l 00x. traw. 4% HN~

Rys.S. Struktura obrobionej cieplnie próbki .z uliwa szarego napawanej metodą

TIG w atmosferze argonu elektrodą z żeliwa sferoidalnego. Wartości ~
podłu:mej fali liitradźwiękowej (e:) materiału rodzimego, napoiny i próbki
napawanej oraz zmiany mikrotwardości.

180

.
Cł

~180
170
f -
>
:z:
150 \l
1-40

pow. IOOx, traw. 4% HN~

Rys.6. Struktura obrobionej cieplnie próbki z żeliwa sferoidalnego napawanej metodą

TIG w atmosferze argonu elektrodą z żeliwa sferoidalnego. Wartości prędkości
podhm1ej fali ultradźwiękowej (ct) materiału rodzimego, napoiny i próbki
napawanej oraz zmiany milcrotwardości.

Porównanie wartości prędkości podłumej fali ultradźwiękowej

w materiale napoiny i mateliale podstawowym z prędkością fali ultradźwiękowej
w próbce napawanej (zakładając jednakową grubość materiału rodzimego i. napoiny)
potwierdza możliwość aplikacji prawa mieszanin o postaci:
l . l
Ct.m.n. = 2 ~ + 2 Ctm.t. roctzimy,
do oceny prędkości w materiale napawanym (ct m. n.).
Wartości prędkości podłużnej fali ultradźwiękowej określone w mteJscu
napawania (fala przechodzi przez materiał rodzimy i napoinę ) oraz obliczone na
podstawie prawa mieszanin (przy manej prędkości w napoinie i materiale rodzimym)
zestawiono w tablicy 2.
Rómice w wartości prędkości zmierzonej i obliczonej są wynikiem nie-
uwzględnienia w przyjętym do obliczeń wzorze oddziaływania łańcuszków grafitu
 293

obilawowanych Da gtaDicy napoina-ma1ńał rodzimy i popUędzy poszx:zególnymi

kiegami (rys.7). O obcatości łańcuszków decyduje między innymi technika
nakJadarria napoiDy. . Wyjaśnienie tego zagadnienia wymaga dalszych prac
doświadczalnych.

Tablica 2. Wartości prędkości podłumej fali ultradźwiękowej (ct) otrzymane

w wyniku pomiarU zestawem AMEX i obliczone z prawa mieszanin.

Lp. IUibaj-łerilllllf Obriblla cu-.Js ct..-" Ci.-" c~ mis

l
l
I"'Ołaj elektredy

teliwo SDrel
depla M.t. nldzimy

4361
Na,._

5132
........
Pribka

4796
Z prawa
mieszania
4746
tełiwo sferoidalne :
2 teliwo sfaooidalnel bezotróbki 5064 5187 5134 5125
teliwo sferoidalne :'
3 tełiwo SDArel 3490 5115 4332 4302
teliwo sferoidalne
4 tełiwo sferoidalne~ wyDrzanie 5052 5141 5120 5096
tełiwo sfiroidalne
--

Rys.7. Przykład łańcuszka grafitu na przejściu ściegów w napoinie nr 4.

PodsUJDOWaaie

Przedstawione wyniki potwierdzają możliwość naprawy odlewów z żeliwa

drogą spawania,tak aby w napoinie uzyskać wydzielenia grafitu sferoidalnego
Stwierdzono przydatność metody ultradźwiękowej do wykrywania miejsc
napraw w przypadku rót:nicy w strukturze materiału rodzimego i napoiny.

Litent111"a
l. Orłowicz W., Opielam Z. :Nieniszcząca kontrola naprawianych odlewów żeliwnych.
Przegląd Spawalnictwa nr 7, 1996, s.l2-15.
2. Kosfeld G.: Zusatze zum Schweissen voo Eisengusswerkstotfen. Giesserei nr5,
1982, s.ll2-116.
3. Mdko J.: Płnene elektrody pre zvaranije grafitickych liatin (Habilitacna praca).
VŚDS- Strojnicka fakulta, Żilina 1993.
294
4. Pocica A. Nowak A.: Technologia napawania powłok oa odlewach t.eliwnych.
Przegląd Spawalnictwa nr 9, 1990, s. 1-4.
S. Masatoshi Tsuda, Shoihi Egawa, Yasuyoshi 1\~e: Welding of cast iron using
cooper-base-alloy, lmono nr S, 1984, s. 288-294.
6. Mistw L.: Technologia spajania i cięcia żeliwa. WNT, Warszawa 1970.
7. Sakwa W.: Spawanie i cięcie t.eliwa. Wybrane zagadnienia z odlewnictwa.
Zeszyt 20., Gliwice 1971, s. 1S-30.
8. Adamk:a J., Grutlal E., Veselko J.: Teoria zvaranija. Vyd. Technickej a Ekono-
mickej Literatury. Bratysława.
9. V8rkoly L.: Uoavove pol"\OOvanie pri vysokoti:ekvenalom zatśf.ovani a zvysenych
teplotach. Kandidacka dizerat8cna prica. KMf SET V~D Żilina, 1983, s.l48.
10. Pusch G., Baer W., Michael A.: Deitrag zur Optiminmg artgicieber Schweiss-
verbindungen des ferritischer Gusseisenwerkstoffs GGG-40. Giesserei
nr 7, 1993, s. 227-231.
11. Orłowicz w., Opiekun Z., Mróz M: Nieniszcząca kontrola w produkcji teliwa
Krzepnięcie Metali i Stopów nr 32, Żilina 1997, s. 106-IIS.
12. Pusch G., Baer W.: Bruchmechanische Bewertung einer artgleichen Schweiss-
verbindungen aus ferritischem GGG-40. Giesserieforschwtg nr l, 1993, s. 1-8.
13. Mdko J., Bechny L.: Problemy naprawy spawaniem odlewów z teliwa sferoi-
dalnego. Przegląd Odlewnictwa nr l, 1996, s. l 0-13.
14. Orłowicz W.: Ocena właściwości mechaniemych teliwa sferoidalnego metodą
ultradźwiękową. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej nr 66, Mechanika
z. 20, Rzeszów 1990, s. 1-144.

SUIDil18IY

REPAIR BY WELDING AND NONDESTRUCI'IVE TESTING

OF IRON CASTINGS

The paper presents metbod to repair castings made from 1PlY iron and
spheroidal grapbite iron of ferritic matrix, as well as ultrasonic metbod to diagnose
locations that need to be repaired.