ปักขะทึนล้านนา

ชือ
่ รายการ
ปักขะทึนล้านนา
ปี ทีข ้ึ ทะเบียน
่ น
พ.ศ. ๒๕๕๕
ภูมภ
ิ าค
ภาคเหนือ
สาระสาคัญโดยรวม
ปักขะทึน อ่านว่า "ปักกะตึน" (ปักขะ = ข้าง หมายถึง ข้างขึน ้ ข้างแรม , ทึน = ทิน
หมายถึง วัน) คือปฏิทนิ ซึง่ มีเอกลักษณ์ เฉพาะทัง้ ระบบวัน การนับเดือนและปี
ระบบการนับวัน
การนับวันของชาวล้านนานัน
้ มีระบบการนับอยู่ 3 ระบบ คือ
๑.นับตามจันทรคติ คือเริม ้ ของดวงจันทร์ คือ ขึน
่ นับข้างขึน ้ ๑ คา่ จนถึงแรม ๑๔ คา่ หรือ
๑๕
๒.นับแบบมอญ หรือทีเ่ รียกว่า "วันเม็ง" คืออาทิตย์ จันทร์ อังคาร- เสาร์
ซึง่ บางครัง้ ใช้ตวั เลขแทนคือ ๑-๗
๓.นับแบบหนไท เรียกว่า วันไท (อ่าน-วันไต) การนับแบบนี้จะมีชือ ่ แม่วน
ั นาหน้าทีเ่ รียก
"แม่มอ
ื้ " และมีชือ
่ ลูกวันตามหลังควบคูก
่ น
ั ไปทีเ่ รียกว่า "ลูกมือ
้ "
วันไท มีแม่มอ
ื้ ๑๐ ชือ
่ ได้แก่ กาบ ดับ รวาย เมือง เปิ ก กัด กด ร้วง เต่า ก่า
ลูกมือ
้ ๑๒ ชือ
่ ได้แก่ ใจ้ เป้ า ยี เหม้า สี ใส้ สะง้า เม็ด สัน เร้า เส็ด ใค้
เมือ่ นับวันจะต้องนับให้ถูกคูก
่ น
ั เช่น กาบใจ้ ดับเป้ า รวายยี เป็ นต้น
การหาวันไท
การทีจ่ ะทราบวันไท ต้องทราบ "หรคุณ" ก่อน คาว่า "หรคุณ"
จานวนวันทีน ่ บ
ั ตัง้ แต่ตง้ ั จุลศักราชเป็ นต้นมา หรคุณทีจ่ ะหาคือ
"หรคุณพญาวัน"(หรคุณเถลิงศก) ซึง่ มีวธิ ีกาดังนี้
เอาจุลศักราชตัง้ คูณด้วย ๒๙๒๒๐๗ บวกด้วย ๓๗๓ แล้วหารด้วย ๘๐๐ ได้เท่าไหร่ เอา ๑
บวก (หากปี ไหนมีวน ั เน่ า ๒ วัน ให้บวกด้วย ๒) ผลลัพท์จะเป็ นตัวเลขหรคุณ
ตัวอย่างเช่น
พ.ศ.๒๕๔๒ จุลศักราชคือ ๑๓๖๑
วิธีทา
๒๙๒๒๐๗ x ๑๓๖๑ + ๓๗๓ = ๓๙๗ , ๖๙๔ , ๑๐๐
๓๙๗ , ๖๙๔ , ๑๐๐ ÷ ๘๐๐ + ๑ = ๔๙๗๑๑๘
ปี พ.ศ. ๒๕๔๒ หรคุณคือ ๔๙๗๑๑๘
วิธีการหาวันไท
การทีจ่ ะทราบวันไทตลอดปี ต้องหาวันไทของวันพญาวันเสียก่อนซึง่ มีวธิ ห
ี าหลายวิธี เช่น
วิธีหนึ่ง ให้ดูเลขท้ายหรคุณ โดยหาแม่มอ
ื้ ก่อน ถ้าเลขท้ายหรคุณเป็ น
๑ ว่า ร้วง ๖ ว่า รวาย
๒ ว่า เต่า ๗ ว่า เมือง
๓ ว่า ก่า ๘ ว่า เปิ ก
๔ ว่า กาบ ๙ ว่า กัด
๕ ว่า ดับ ๐ ว่า กด
จากนัน
้ หาลูกมือ
้ โดยเอาหรคุณตัง้ หารด้วย ๑๒ เศษเท่าไหร่ให้วา่ ไปตามเศษ
๑ ว่า ใส้ ๕ ว่า เร้า ๙ ว่า เป้ า
๒ ว่า สะง้า ๖ ว่า เส็ด ๑๐ ว่า ยี
๓ ว่า เม็ด ๗ ว่า ใค้ ๑๑ ว่า เหม้า
๔ ว่า สัน ๘ ว่า ใจ้ ๐ ว่า สี
ปี พ.ศ. ๒๕๔๒ เลขท้ายหรคุณ คือ ๘ แม่มอ ื้ คือ "เปิ ก" เอา ๑๒ หารหรคุณ เศษ ๖
ลูกมือ
้ คือ "เส็ด" ฉะนัน
้ วันไท คือ "เปิ กเส็ด" ให้เริม่ นับวันพญาวันเป็ นวันเปิ กเส็ด
วันปากปี ปากเดือน ปากวัน เป็ น กัดใค้ กดใจ้ และร้วงเป้ า เป็ นลาดับไป
ระบบการนับเดือน
นับเหมือนไทยภาคอืน
่ แต่นบ
ั เร็วกว่า ๒ เดือน
ระบบการนับปี
นับปี นักษัตรเหมือนไทยภาคอืน
่ แต่มช
ี ือ
่ เฉพาะดังนี้
ใจ้ = ชวด สี = มะโรง สัน = วอก
ป้ า = ฉลู ใส้ = มะเส็ง เร้า = ระกา
ยี่ = ขาล สะง้า = มะเมีย เส็ด = จอ
เหม้า = เถาะ เม็ด = มะแม ใก๊ = กุน
ปักขะทึนล้านนา เสือ่ มความนิยมไประยะหนึ่ง เพราะมีปฏิทน
ิ ของส่วนกลางเข้าไปแทนที่
แต่ปจั จุบน
ั หวนกลับมาได้รบั ความนิยมอีกครัง้
เพราะสามารถตอบสนองความต้องการด้านประเพณี และวัฒนธรรมท้องถิน ่ ได้เป็ นอย่างดี
จึงมีการจัดพิมพ์จาหน่ ายกันอย่างแพร่หลายกระจายไปทั่วภูมภ
ิ าค
อย่างทีพ
่ บเห็นกันโดยทัว่ ไป