TABAN ARİTMETİĞİ NEDİR?

Bir sayı sisteminde sayının basamak değerlerini göstermek için

kullanılan düzene taban denir.

T taban olmak üzere,

(abcd)T = a . T3 + b . T2 + c . T + d dir.

Burada,

 T, 1 den büyük doğal sayıdır.

 a, b, c, d rakamları T den küçüktür.

 Taban belirtmeden kullandığımız sayılar 10 luk tabana

göredir.
2 –1 –2
 (abc, de)T = a . T +b.T+c+d.T +e.T dir.

1. Onluk Tabanda Verilen Sayının Herhangi Bir Tabana Çevrilmesi

Onluk tabanda verilen sayı, hangi tabana çevrilmek isteniyorsa, o

tabana bölünür. Bölüm tekrar tabana bölünür. Bu işleme bölüm 0

olana kadar devam edilir.

Ardışık olarak yapılan bu bölmelerden kalanlar sondan başlayarak

(ilk kalan son rakam olacak şekilde) sıralanmasıyla istenen sayı

oluşturulur.www.matematikcifatih.tr.gg

2. Herhangi Bir Tabanda Verilen Sayının 10 luk Tabana Çevrilmesi

Herhangi bir tabandan 10 luk tabana geçirilirken verilen sayı, ait

olduğu tabana göre çözümlenir.

3. Herhangi Bir Tabanda Verilen Sayının Başka Bir Tabanda

Yazılması

Herhangi bir tabanda verilen sayı önce 10 tabanına çevrilir.

Bulunan değer istenen tabana dönüştürülür.

4. Taban Aritmetiğinde Toplama, Çıkarma, Çarpma İşlemleri

Değişik tabanlarda yapılacak işlemler 10 luk sistemdekine benzer

biçimde yapılır.

T tabanında verilen sayılarda toplama ve çarpma işlemleri bilinen

cebirsel işlem gibi yapılır, ancak sonuç T den büyük çıkarsa

içinden T ler atılıp kalan alınır. Atılan T adedi elde olarak bir

sonraki basamağa ilave edilir.

Çıkarma işlemi yapılırken 10 luk sistemdekine benzer biçimde, bir

soldaki basamaktan 1 (bir) almak gerektiğinde, bu 1 in aktarıldığı

basamağa katkısı tabanın sayı değeri kadardır. Fakat alındığı

basamaktaki rakam 1 azalır

Herhangi bir " p " tabanında yazılmış bir sayının 10 tabanında

karşılığını bulmak:

Bir sayının herhangi bir " p " tabanında yazıldığı belirtileceği

zaman, ( abc . . . )p yazılışı kullanılır.
Bu sayının 10 tabanındaki karşılığını bulmak, bu sayıyı
çözümlemek demektir.

Bir " p " tabanında yazılmış bir sayının çözümlenmesi işlemi, 10

tabanındaki çözümleme işlemi gibidir. Sadece 10 sayısı yerine " p
" sayısı kullanılır.

İki basamaklı bir ( ab )p sayısı a.p + b şeklinde,

üç basamaklı bir ( abc )p sayısı a.p2 + b.p + c şeklinde,

dört basamaklı bir ( abcd )p sayısı a.p3 + b.p2 + c.p + d şeklinde

çözümlenir ve

basamak sayısı arttıkça bu durum benzer şekilde devam eder.

( abcd )p = a.p3 + b.p2 + c.p + d

ÖRNEKLER :

1) ( 702 )9 = 7.92 + 0.9 + 2 = 7.81 + 0 + 2 = 567 + 2 = 569

2) ( 702 )8 = 7.82 + 0.8 + 2 = 7.64 + 0 + 2 = 448 + 2 = 450

3) ( 343 )5 = 3.52 + 4.5 + 3 = 3.25 + 20 + 3 = 75 + 23 = 98

4) ( 1011 )
= 1.23 + 0.22 + 1.2 + 1 = 8 + 0 + 2 + 1 = 11
2

5) ( 1011 )
= 1.33 + 0.32 + 1.3 + 1 = 27 + 0 + 3 + 1 = 31
3

6) ( 1000 )
= 1.73 + 0.72 + 0.7 + 0= 343 + 0 + 0 + 0 = 343
7

10 tabanında yazılmış bir sayının bir " p " tabanında yazılışını

bulmak :
10 tabanında yazılmış sayı A olsun. A sayısının p tabanındaki
yazılışını bulmak için, A sayısı p ile bölünür. Bu bölmede elde
edilen bölüm, p sayısına eşit ya da p sayısından büyükse, bölüm
p ile bölünür. Bu işleme, elde edilen bölüm p sayısından küçük
oluncaya kadar devam edilir. Elde edilen bölüm p sayısından
küçük olduğu zaman, bu bölüm ve tüm bölme işlemlerindeki
kalanlar, sondan başa doğru, ilk bölme işlemindeki kalan birler
basamağına gelecek şekilde sıralanır. Böylece A sayısının p
tabanında yazılışı elde edilmiş olur.

Bu yolla 96 sayısının 8 , 7 ve 6 tabanlarındaki yazılışlarını ayrı ayrı

bulalım.

1) 96 sayısının 8 tabanında yazılışı:

96 sayısı 8 ile bölününce bölüm 12, kalan 0 olur.

96 = 8 . 12+ 0

Bölüm olan 12 sayısı 8' den büyüktür. 12, 8 ile bölünür. Bu bölme
işleminde de bölüm 1, kalan 4 olur.

12 = 8 . 1 + 4

Şimdi bölüm olan 1 sayısı 8' den küçüktür.

Son bölüm olan 1 sayısı en başa, ilk kalan olan 0 sayısı en sona
gelecek şekilde, 1, 4 ve 0 sayıları yanyana yazılır. Böylece 96
sayısının 8 tabanında yazılışı 140 olarak elde edilmiş olur.

96 = ( 140 )8

2) 96 sayısının 7 tabanında yazılışı: 3) 96 sayısının 6 tabanında yazılışı:

96 = 7 . 13 + 5 96 = 6 . 16 + 0

13 = 7 . 1 + 6 16 = 6 . 2 + 4

96 = ( 165 )7 96 = ( 240 )6
Bir bölme işleminde, kalan daima bölenden küçüktür. Buna göre,
bir sayının bir p tabanındaki yazılışında, kullanılan sayıların hepsi "
p " den küçük olmalıdır.

( abcd )p yazılışında a, b, c ve d, " p "

den küçük sayılar olmalıdır.
Örneğin ( 240 )3 yazılışı yanlıştır, çünkü sayı tabanı 3 olduğu
halde, sayı yazılırken üçten büyük olan 4 kullanılmıştır.

Bunun gibi, ( 2406 )6 yazılışı da yanlıştır, çünkü sayı tabanı 6

olduğu halde, sayı yazılırken de 6 kullanılmıştır.

Herhangi bir p tabanında yazılmış ondalık bir sayının 10

tabanında karşılığını bulmak:

10 tabanında yazılmış bir ondalık sayı, örneğin 37,254 sayısı

aşağıdaki gibi çözümlenir :

37,254 = 3 . 10 + 7 + 2 . 10-1 + 5 . 10-2 + 4 . 10-3

Bunun gibi, herhangi bir p tabanında yazılmış ondalık bir sayının

10 tabanındaki karşılığını bulmak, yani bu sayıyı çözümlemek için,
taban olan p sayısı, yukarıdaki açılımda 10 sayısının kullanıldığı
gibi kullanılır. Örneğin ( 37,254 )8 = 3 . 8 + 7 + 2 . 8-1 + 5 . 8-2 +
4 . 8-3 = 31,3359375 olur.

( ab,cde )p = a.p + b + c.p-1 + d.p-2 + e.p-3

Dersimizi.com