STALNI MEĐUNARODNI KRIVIČNI SUD

Stalni međunarodni krivični sud (MKS) osnovan je Rimskim statutom, koji je

stupio na snagu 1. maja 2002 godine. MKS posjeduje subjektivitet kako u
međunarodnom tako i u unutrašnjem pravu država stranaka Statuta Suda. Za
razliku od ad hoc tribunala za bivšu SFRJ i Ruandu, MKS nije dio organizacione
strukture UN, već predstavlja nezavisno sudsko tjelo. Sud, poput specijalizovanih
agencija, sklapa sporazum o odnosu sa OUN (Relationship Agreement), koji
regulišu raznovrsne modalitete odnosa OUN i Suda.
MKS je složen organizam sastavljen iz nekoliko organa. To su: a) Predsjedništvo;
b) Žalbeni dio, Pretresni dio i predsudeći dio; c) ured tužioca i, d) Sekretarijat.
Sudski kolegijum čini 18 sudija. Sudije se biraju sa dvije liste - liste A na kojoj su
pravnici krivičari i liste B na kojoj su međunarodni pravnici specijalizovani za
međunarodno humanitarno pravo i međunarodna ljudska prava. Sa prve liste se bira
najmanje 9 sudija a sa druge najmanje 5, a naknadnim izborima koji se vrše
održava se ekvivalentni odnos sudija utvrđen dvijema listama.
Sudije, kao i tužioca, bira Skupština država stranaka Statuta. Skupština se prilikom
izbora sudija rukovodi sa dva kriterijuma: subjektivni (visoki moralni kvaliteti,
nepristrasnost i integritet, kao i kvalifikacije koje se u njihovim zemljama traže za
najviše sudske funkcije, kao i iskustvo u krivičnom suđenju ili priznatu upućenost u
međunarodno pravo), i objektivni (zastupljenosti glavnih pravnih sistema svijeta,
pravilne regionalne zastupljenosti i pravične zastupljenosti muških i ženskih
sudija).
Iz sudskog sastava bira se predsjedništvo Suda, koje se sastoji iz predsjednika te
prvog i drugog potpredsjednika. Predsjedništvo je prevashodno odgovorno
zanormalno funkcionisanje Suda, pod kojim se u konkretnom slučaju ne
podrazumijeva Ured tužioca.

Nadležnost MKS, iako jedna i jedinstvena, može se razmatrati u četiri vida:

1. Nadležnost ratione materiae. Stvarna nadležnost Suda ograničena je na
zločin genocida, ratne zločine, zločine protiv čovječnosti i zločin
agresije. U odnosu na zločin agresije nadležnost Suda nije efektivna, do
donošenja odredbe Statuda koja bi definisala zločin agresije i utvrdila
uslove pod kojima bi Sud vršio jurisdikciju.
2. Nadležnost ratione personae. Stranka Statuta, po pravilu, priznaje
nadležnost Suda u odnosu na svoje državljane nezavisno od toga gdje su
zločini počinjeni. Međutim načelo komplementarnosti može zamijeniti
ovu obavezu – ako je stranka Statuta pokrenula istragu ili krivični
postupak protiv svog državljanina, ili pak našla da nema mjesta
krivičnom gonjenju, slučaj je nedopustiv (inadmissible) za Sud, pod
uslovom da konkretna stranka Statuta želi ili je u stanju sprovesti istragu i
krivični postupak.

1
 3. Nadležnost ratione temporis Suda proteže se na zločine počinjene nakon
stupanja na snagu Statuta Suda u odnosu na svaku ugovornicu.
Nadležnost MKS je, za razliku od nadležnosti ad hoc krivičnih tribunala,
komplementarna sa nacionalnim krivičnim nadležnostima. U praktičnom smislu, to
znači da je nadležnost MKS, po pravilu, supsidijerna. Konstituiše se u dva slučaja:
a) Kada država nije sposobna i voljna da sama pokrene i vodi postupak protiv
lica za koje se osnovano sumnja da je počinilo zločin iz stvarne nadležnosti Suda.
b) Kada važnost slučaja traži postupak pred Sudom.

Postupak pred Sudom pokreću Savjet bezbjednosti UN, bilo koja država stranka
Statuta i tužilac proprio motu. Savjet bezbjednosti, i pored činjenice da MKS nije
dio strukture UN, posjeduje preširoka ovlašćenja u odnosu na postupak pred
sudom - može ne samo da uputi tužioca na neku situaciju kada nađe da je počinjen
zločin iz nadležnosti Suda već i da zatraži prekid istrage ili krivičnog progona.
Time se baca nemala sijenka na nezavisnost Suda koja je sama suština sudske
funkcije.
Povlašćen položaj država sa većom faktičkom moći, posebno stalnih članica SB,
izaziva reakcije država. Na samitu Afričke unije u Kampali 2009 godine,
predstavnici 46 od 53 afričke države odlučile su da ojačaju kontinentalno sudstvo i
ubuduće se obraćaju MKS u Hagu samo u slučaju krajnje nužde - iritirala ih je
činjenica da od osnivanja MKS, ta institucija je pokazala upadljivu sklonost da se
do sada samo bavi afričkim slučajevima. Jedina četri slučaja u areni MKS u Hagu
bave se optuženima za ratne zločine u Darfuru, DR Kongu, Sjevernoj Ugandi i
Centralnoafričkoj Republici.
Takođe, svaka strana ugovornica Statuta može tužiocu skrenuti pažnju na situaciju
ukoliko nađe da je počinjen zločin iz nadležnosti Suda, bez obzira na državljanstvo
osumnjičenog.
Ovlašćenja tužioca po Statutu MKS su znatno skromnija od onih koji posjeduju
tužioci ad hoc tribunala. Tužilac MKS je prije stranka u sporu izjednačena sa
odbranom nego samostalni organ Suda. Tako tužilac po Statutu MKS ne može
pokrenuti istragu, nego vrši istraživanje na osnovu informacija o zločinima u
nadležnosti Suda. Primjer arbitrarnog djelovanja tužioca pred Tribunalom za
bivšu SFRJ, reakcija povodom bombardovanja SR Jugoslavije kasetnim bombama
punjena osiromašenim uranijumom. Umjesto da ex officio pokrene istragu
tužilaštvo je imenovala „povjerenstvo stručnjaka“ (čija su imena do danas ostala
nepoznata) koje je ustanovilo da nema posebnih ugovornih propisa koji bi
zabranjivali ili ograniavali upotrebu tih oružja. Taj nalaz protivrječi samim
osnovama dosadašnjeg razvoja prava međunarodnih oružanih sukoba.
Tužilac nema ovlašćenje da podigne optužnicu proprio motu. Nakon što prikupi
relevantna obavještenja o navodnim zločinima iz nadležnosti Suda tužilac cijeni da
li ima osnova za pokretanje istrage. Ukoliko nađe da postoji odgovarajuća osnova,
istragu može pokrenuti pošto od Predraspravnog vijeća dobije odgovarajuće

2
ovlašćenje. Pretresno vijeće donosi odluku nakon ocjene dokaza i razmatranja
čitavog toka postupka.
Okrivljeni ima pravo da se žali protiv interlokatornih odluka (npr. odluke o
nadležnosti) i osuđujuće presude. To pravo pripada i tužiocu, koji uz to žalbu može
podnijeti i na oslobađajuću presudu.
O žalbi odlučuje Žalbeno vijeće koje žalbu može odbiti, prihvatiti i osloboditi
žalioca, te vratiti slučaj na ponovno suđenje ili preinačiti kaznu.
Statut MKS poznaje i institut revizije presude. Aktivnu legitimaciju za
podnošenje zahtjeva za reviziju prema Statutu posjeduju osuđeni i tužilac. Pravni
osnovi za podnošenje zahtjeva za reviziju obuhvataju:
1.Otkriće nove činjenice koja nije bila poznata tokom postupka, a koja bi bila od
odlučujuće važnosti pri donošenju presude.
2. Saznanje da je odlučujući dokaz bio lažan ili krivotvoren.
3. Saznanje da su jedan ili više sudija teško prekršili svoju dužnost prilikom
suđenja.
Zahtjev za reviziju podnosi se Žalbenom vijeću koje ocijenjuje opravdanost
zahtjeva. Ukoliko nađe da je zahtjev opravdan, Žalbeno vijeće ima tri mogućnosti
na raspolaganju: 1) da sazove Pretresno vijeće koje je donijelo presudu, 2) da
predmet dodijeli drugom pretresnom vijeću, i, 3) da samo donese meritornu
odluku.

OSTALI MEĐUNARODNI SUDOVI

Pored naprijed navedenih dominantna sudska tjela koja odlikuje stalnost su
administrativni sudovi. Nadležni su za rješavanje radnih sporova između
međunarodne organizacije i njenih službenika bilo stalnih ili povremenih.
Administrativni sud sa najdužom tradicijom je Tribunal Međunarodne organizacije
rada osnovan u prvoj polovini prošlog vjeka. Povjerena mu je i nadležnost da
rješava radne sporove u preko 30 međunarodnih organizacija kako univerzalnih
tako i regionalnih (UNESCO, WHO, EUROATOM).
Vremenom su i druge međunarodne organizacije, posebno one koje djeluju na
ekonomsko-finansijskom polju, osnovale svoje administrativne sudove poput
Svijetske banke za obnovu i dr.
Posebno mjesto u grupi administrativnih sudova zauzima Administrativni sud UN.
Osnovan od strane Generalne skupštine UN, Administrativni sud je nezavisno
sudsko tjelo nadležno da rješava sporove između službenika i Organizacije UN u
pogledu zakonitosti administrativnih odluka. Aktivna legitimacija pred Sudom
rezervisana je za službenike, budući da Generalni sekretar, koji rukovodi
administracijom Organizacije, ima na raspolaganju širok spektar mjera u odnosu na
službenike. Presude Administrativnog suda su konačne.

3
AD HOC MEĐUNARODNI SUDSKI ORGANI
Ad hoc međunarodni sudski organi konstituišu se, po pravilu, u krivičnopravnoj
materiji. U ovu grupu se mogu svrstati ad hoc krivični tribunali i tzv. hibridni ili
mješoviti krivični sudovi.
Era ad hoc krivičnih tribunala započinje osnivanjem Međunarodnog vojnog
tribunala u Nirnbergu 1945 godine, i Međunarodnog vojnog tribunala za Daleki
Istok u Tokiju 1946.
Ninberški tribunal formiran je Londonskim sporazumom velikih saveznika 8
avgusta 1945 godine kome je pridodat Statut međunarodnog vojnog tribunala.
Nadležnost je bila ograničena ratione materiae (zločini protiv mira, zločini protiv
čovječnosti i ratnih zločina) i ratione personae (za kažnjavanje glavnih raznih
zločinaca nacističke Njemačke) i ratione temporis (na navedene zločine počinjene
u periodu od 1 juna 1939 do njemačke kapitulacije 1945 godine). Međunarodni
vojni tribunal za Daleki Istok ustanovljen je proglasom glavnokomantujćeg
američkih staga generala Makartura od 19 januara 1946 godine, skoncentrisao se
na zločine protiv mira, a na period od 1 januara 1928 do 2 juna 1945 godine.
Ninberški i Tokijski tribunal su promovisali ideju međunarodnog krivičnog
sudstva što im obezbjeđuje posebno mjesto u istoriji. U poslednjoj decijeniji 20
vjeka osnovana su dva ad hoc krivična tribunala - Međunarodni krivični tribunal za
bivšu Jugoslaviju i Međunarodni krivični tribunal za Ruandu.

- Tribunal za bivšu Jugoslaviju osnovan je rezolucijom Savjeta bezbjednosti 827

od 1993 godine, donijete na osnovu Glave VII Povelje UN. Članom 1 Statuta
Tribunala, utvrđeno je da je nadležan za kažnjavanje lica odgovornih za teška
kršenja međunarodnog humanitarnog prava počinjena na prostoru bivše SFRJ od
početka 1991 godine. Nadležnost Tribunala ratione materiae obuhvata:
a) teška kršenja Ženevskih konvencija iz 1949.
b) kršenja zakona i običaja rata.
c) zločin genocida.
d) zločine protiv čovječnosti.
Tribunal čine pretresna vijeća sastavljena od trojice sudija, koja donose presudu u
prvom stepenu, i Žalbenog vijeća od petorice sudija koje donosi konačnu presudu.
Tužilaštvo je dio unutrašnje strukture Tribunala. U praksi, tužilac Tribunala uživa
visok stepen samostalnosti i on je de facto van kontrole sudske vlasti. Štaviše,
ponekad djeluje kao neka vrsta organa međunarodne zajednice ili je tako tretiran.
Recimo, izvještaje tužioca Tribunala za bivšu Jugoslaviju o stepenu saradnje SR
Jugoslavije sa Tribunalom nadležni organi Evropske unije uzimaju kao relevantne
u ocijeni ispunjenosti uslova za približavanje Uniji.

4
- Međunarodni krivični tribunal za Ruandu osnovan je, takođe, rezolucijom Savjeta
bezbjednosti 995, od 11. novembra 1994godine. U nadležnosti Tribunala je
kažnjavanje za zločine počinjene u Ruandi kao i zločine počinjene u susjednim
državama od strane građana Ruande. Nadležnost Tribunala ratione materiae je
specifična i obuhvata:
a) zločin genocida.
b) zločine protiv čovječnosti.
c) kršenje člana 3 Ženevskih konvencija i Dopunskog protokola II.
Tribunal u Ruandi čine pretresna vijeća a funkciju Žalbenog vijeća obavlja
Žalbeno vijeće tribunala za bivšu Jugoslaviju. Do 2002 godine i funkciju tužioca
ruandskog Tribunala obavljao je tužilac za bivšu Jugoslaviju.

Statuti oba Tribunala predviđaju primat u odnosu na nacionalne krivične sudove u

slučaju konkurentne nadležnosti bez obzira na fazu krivičnog postupka pred
nadležnim nacionalnim sudom. Na osnovu tzv. izlazne strategije utvrđene
rezolucijom Savjeta bezbjednosti 1503, kojom se rad Tribunala za bivšu
Jugoslaviju i Ruandu okončava 2010 godine, moguće je, međutim, prepuštanje
nekih slučajeva nacionalnim krivičnim sudovima. Po toj strategiji Tribunali bi se
ograničili na suđenje liderima, vojnim i političkim, a nacionalnim krivičnim
sudovima bi bilo prepušteno suđenje osumnjičenima nižeg ranga.
Učinak Tribunala može se cijeniti iz dva ugla. Tribunali su doprinijeli afirmaciji
ideje međunarodnog krivičnog pravosuđa. Jurisprudencija Tribunala je potpomogla
definitivnom prihvatanju međunarodnog krivičnog prava kao podsistema
međunarodnog prava. Tribunali su utrli put za formiranje stalnog Međunarodnog
krivičnog suda.
Međutim, u ostvarivanju ideje međunarodne krivične pravde, Tribunali su
opterećeni nemalim manjkavostima. Prvo, Tribunali su osnovani rezolucijama
Savjeta bezbjednosti kao njegovi pomoćni organi. Ovaj način osnivanja Tribunala
opterećen je sa dvije osnovne slabosti. Međunarodni sudovi se ne mogu osnivati
jednostranim aktima organa UN. Pored toga, status Tribunala kao pomoćnog
organa Savjeta bezbjednosti je teško dovesti u sklad sa nezavisnošću sudske
funkcije. Takav status sudskog organa široko otvara vrata političkim uticajima.
Nadležnost Tribunala je ograničena u svim relevantnim aspektima – ratione
materiae, ratione temporis, ratione loci i ratione personae. Kao takvi predstavljaju
oblike selektivne pravde koju nije lako dovesti u sklad sa samim bićem krivične
pravde. Posljednjih godina formirano je nekoliko tzv. hibridnih ili mješovitih
krivičnih sudova – internacionalizovani nacionalni krivični sudovi i internalizovani
međunarodni sudovi.