ΑΛΓΕΒΡΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ - ΛΥΣΕΙΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
Σ. Ανδρεαδάκης • Β. Κατσαργύρης
Σ. Παπασταυρίδης • Γ. Πολύζος • Α. Σβέρκος
Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε

υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
λύσεις
Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
των ασκήσεων
ΑΛΓΕΒΡΑ Β´ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
22-0208-02-001-076.indd 1 31/1/2014 1:19:56 µµ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣ
Η επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε
από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών & Εκδόσεων
«Διόφαντος» μέσω ψηφιακής μακέτας, η οποία δημιουργή-
θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ / ΕΠ «Εκπαίδευση
& Διά Βίου Μάθηση» / Πράξη «ΣΤΗΡΙΖΩ».
Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.
22-0208-02-001-076.indd 2 31/1/2014 1:20:21 µµ

ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ
Το τεύχος που κρατάς έχει μια ιδιομορφία: σου δίνεται με τη σύσταση ν α μ η τ ο

δ ι α β ά σ ε ι ς . τουλάχιστο με την έννοια που διαβάζεις ένα άλλο βιβλίο για να
κατανοήσεις το περιεχόμενό του.
Πράγματι, οι ασκήσεις που σου δίνει ο καθηγητής σου είναι για να εργαστείς μόνος.
Γιατί το να λύσεις μια άσκηση σημαίνει πολλές φορές όχι μόνο ότι έχεις κατανοήσει
την αντίστοιχη θεωρητική ύλη αλλά και ότι ξέρεις να τη χρησιμοποιήσεις για να
δημιουργείς, να ανακαλύπτεις ή να επιβεβαιώνεις κάτι καινούριο. Και αυτό έχει
ιδιαίτερη σημασία για σένα τον ίδιο. Δεν μπορεί παρά να έχεις και εσύ τη φιλοδοξία
να λύνεις μόνος, χωρίς βοήθεια, τις ασκήσεις, για να νιώθεις τη χαρά αυτής της
δημιουργίας, της ανακάλυψης.
Πρέπει να ξέρεις ότι, όταν δυσκολεύεσαι στη λύση μιας άσκησης, τις πιο πολλές φορές
υπάρχει κάποιο κενό στη γνώση της αντίστοιχης θεωρίας. Πήγαινε λοιπόν πίσω
στο διδακτικό βιβλίο κάθε φορά που χρειάζεται να εντοπίσεις και να συμπληρώσεις
τέτοια κενά. Οπωσδήποτε, πριν καταπιαστείς με τη λύση των ασκήσεων, πρέπει να
αισθάνεσαι κάτοχος της θεωρίας που διδάχτηκες.
Εκτός από την κατανόηση της θεωρίας μπορεί να βοηθηθείς στη λύση μιας άσκησης
από τα παραδείγματα και τις εφαρμογές που περιέχει το διδακτικό σου βιβλίο. Αν
παρ’ όλ’ αυτά δεν μπορείς να προχωρήσεις, στο τέλος του βιβλίου σου θα βρεις μια
σύντομη υπόδειξη που ασφαλώς θα σε διευκολύνει.
Στις ελάχιστες περιπτώσεις που, έχοντας εξαντλήσει κάθε περιθώριο προσπάθειας,
δε βρίσκεται η πορεία που οδηγεί στη λύση της άσκησης, τότε και μ ό ν ο τ ό τ ε
μπορείς να καταφύγεις σ’ αυτό το τεύχος και μάλιστα για να διαβάσεις εκείνο το
τμήμα της λύσης που σου είναι απαραίτητο για να συνεχίσεις μόνος.
Ουσιαστικά λοιπόν δεν το ’χεις ανάγκη αυτό το τεύχος. Σου παρέχεται όμως για
τους εξής λόγους:
α) Για να μπορείς να συγκρίνεις τις λύσεις που εσύ βρήκες.
β) Για να σε προφυλάξει από ανεύθυνα «λυσάρια».
γ) Για να απαλλάξει τους γονείς σου από αντίστοιχη οικονομική επιβάρυνση.
δ) Για να έχεις εσύ και οι συμμαθητές σου την ίδια συλλογή ασκήσεων που είναι
έτσι επιλεγμένες ώστε να εξασφαλίζουν την εμπέδωση της ύλης.
ε) Για να εργάζεσαι χωρίς το άγχος να εξασφαλίσεις οπωσδήποτε για κάθε μάθημα
τις λύσεις των ασκήσεων.
Το τεύχος λοιπόν που κρατάς είναι φίλος. Να του συμπεριφέρεσαι όπως σ’ ένα φίλο
που έχει δει πριν από σένα την ταινία που πρόκειται να δεις: μην του επιτρέψεις να σου
αποκαλύψει την «υπόθεση» πριν δεις και εσύ το έργο. Μετά μπορείτε να συζητήσετε.
Η σύγκριση των συμπερασμάτων θα είναι ενδιαφέρουσα και προπαντός επωφελής.
208.indb 3 16/1/2014 2:09:10 µµ

208.indb 4 16/1/2014 2:09:10 µµ
1.1 ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
§ 1.1 Γραμμικά συστήματα

Α´ ΟΜΑΔΑΣ
1. i)  x − y = 4 2x = 6 x = 3
 ⇔ ⇔
x + y = 2 x + y = 2  y = −1.
Άρα η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (3, −1).
ii) y
x+y=2
1
O 1 x
A(3,-1)
x-y=4
x y
2. i)  = 8x = 7 y 8x − 7 y = 0 (1)
7 8 ⇔ ⇔
 x + y = 45  x + y = 45  x + y = 45. (2)
Από τη (2) έχουμε y = 45 − x και με αντικατάσταση στην (1) προκύπτει

8x − 7(45 − x ) = 0 ⇔ 8x − 315 + 7 x = 0 ⇔ 15x = 315 ⇔ x = 21.
Επομένως y = 45 − 21 = 24.
Άρα η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (21, 24).
 x −1 y − 2
ii)  =  4 x − 4 = 3y − 6 4 x − 3y = −2 (1)
 3 4 ⇔ ⇔
4 x + 3y = 8  4 x + 3y = 8 4 x + 3y = 8. (2)
3
Με πρόσθεση των (1), (2) κατά μέλη έχουμε 8x = 6 ⇔ x = .
4
5
Με αφαίρεση των (1), (2) κατά μέλη έχουμε 6 y = 10 ⇔ y = .
3
 3 5
Άρα η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος  ,  .
 4 3
208.indb 5 16/1/2014 2:09:10 µµ

6 ΛΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
3. i) Η πρώτη εξίσωση του συστήματος γράφεται

x − 5 2y + 1
+ + 2 = 0 ⇔ 7( x − 5) + 2(2 y + 1) + 28 = 0
2 7
⇔ 7 x − 35 + 4 y + 2 + 28 = 0 ⇔ 7 x + 4 y = 5.
Η δεύτερη εξίσωση του συστήματος γράφεται
x +6 y−6
− = 8 ⇔ 2( x + 6) − 3( y − 6) = 48 ⇔ 2 x + 12 − 3y + 18 = 48
3 2
⇔ 2 x − 3y = 48 − 30 ⇔ 2 x − 3y = 18.
Έτσι το αρχικό σύστημα είναι ισοδύναμο με το σύστημα
7 x + 4 y = 5 (1)

2 x − 3y = 18. (2)
Απαλείφουμε το y
7x + 4y = 5 (3) 21x + 12 y = 15
2 x − 3y = 18 (4) 8x − 12 y = 72
87
29 x = 87, οπότε =
x = 3.
29
Για x = 3 η (1) γίνεται 7 ⋅ 3 + 4 y = 5 ⇔ 4 y = −21 + 5 ⇔ 4 y = −16,
οπότε y = −4.
Άρα η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (3, −4).
ii) Η πρώτη εξίσωση του συστήματος γράφεται
2x − 1 y+2
= 4− ⇔ 4(2 x − 1) = 12 ⋅ 4 − 3( y + 2)
3 4
⇔ 8x − 4 = 48 − 3y − 6 ⇔ 8x + 3y = 46.
Η δεύτερη εξίσωση του συστήματος γράφεται
x +3 x−y
−3 = ⇔ 3( x + 3) − 3 ⋅ 6 = 2( x − y)
2 3
⇔ 3x + 9 − 18 = 2 x − 2 y ⇔ x + 2 y = 9.
Έτσι το αρχικό σύστημα γίνεται
8x + 3y = 46 (1)

 x + 2 y = 9. (2)
Αντικαθιστούμε στην (1) όπου x = 9 − 2 y και έχουμε
8(9 − 2 y) + 3y = 46 ⇔ 72 − 16 y + 3y = 46 ⇔ 13y = 26 ⇔ y = 2.
Η (2) για y = 2 γίνεται x + 2 ⋅ 2 = 9 ⇔ x = 5.
Άρα η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (5, 2).
4. i)  x − 3y = 3
  x − 3y = 3
x ⇔
 3 − y = −2  x − 3y = −6.
Άρα το σύστημα είναι αδύνατο.
208.indb 6 16/1/2014 2:09:10 µµ

ii) 2 y = x + 2
  x − 2 y = −2  x − 2 y = −2
1 ⇔ ⇔
 2 x − y + 1 = 0  x − 2 y + 2 = 0  x − 2 y = −2.
 k+2
Άρα το σύστημα έχει άπειρο πλήθος λύσεων της μορφής  k ,  , k ∈ .
 2 
5. i) Έχουμε
2 1
D= = 2(−5) − 3 ⋅1 = −10 − 3 = −13 ≠ 0.
3 −5
7 1
Dx = = (−5) ⋅ 7 − 4 ⋅1 = −35 − 4 = −39.
4 −5
2 7
Dy = = 2 ⋅ 4 − 3 ⋅ 7 = 8 − 21 = −13.
3 4
D x −39 D y −13
Επομένως x = = = 3 και y = = = 1.
D −13 D −13
Άρα το σύστημα έχει μοναδική λύση το ζεύγος (3,1).
3x − 2 y = 8
ii) Το σύστημα γράφεται 
 x + 3y = −1.
3 −2
D= = 9 + 2 = 11.
1 3
8 −2
Dx = = 24 − 2 = 22.
−1 3
3 8
Dy = = −3 − 8 = −11.
1 −1
D x 22 D y −11
x
Επομένως= = = 2 και y = = = −1.
D 11 D 11
Άρα το σύστημα έχει μοναδική λύση το ζεύγος (2, −1).
6. i) 2 −5
D= = 14 + 30 = 44 ≠ 0, άρα το σύστημα έχει μοναδική λύση.
6 7
ii) 2 −3
D= = −12 + 12 = 0. Το σύστημα γράφεται
4 −6
2 x − 3y = 40 2 x − 3y = 40
 ⇔
4 x − 6 y = 80 2 x − 3y = 40
και επομένως έχει άπειρο πλήθος λύσεων.
iii) 3 1
D= = −9 + 9 = 0. Το σύστημα γράφεται
−9 −3
208.indb 7 16/1/2014 2:09:10 µµ

3x + y = 11
 3x + y = 11 
 ⇔ 2
−9 x − 3y = 2 3x + y = − 3
και είναι αδύνατο.
7. i) 3 −1 2
D=
1 3 +1
= ( 3 −1 )( )
3 + 1 − 2 = 2 − 2 = 0.
Το σύστημα γράφεται διαδοχικά ισοδύναμα:
( )
 3 − 1 x + 2 y = −2


( )
 x + 3 + 1 y = −1 − 3

⇔
( )
 3 − 1 x + 2 y = −2

( ) (
 3 −1 x + 3 −1 3 +1 y = − 3 +1 3 −1
 )( ) ( )( )
⇔
( )
 3 − 1 x + 2 y = −2

( )
 3 − 1 x + 2 y = −2

Άρα το σύστημα έχει άπειρο πλήθος λύσεων της μορφής
(( )
3 + 1 (k + 1), k , k ∈ . )
ii) 3 +1 4
D= 1
3 −1
= ( 3 +1 )( )
3 − 1 − 2 = 2 − 2 = 0.
2
Το σύστημα γράφεται
( )
 3 + 1 x + 4y = 7


(
x + 2 3 − 1 y = 2
 )


⇔
( )
3 + 1 x + 4y = 7

 ( 3 + 1) x + 2 ( 3 + 1) ( 3 − 1) y = 2 ( )
3 +1


⇔
( 3 + 1) x + 4 y = 7

 ( 3 + 1) x + 4 y = 2 ( 3 + 1)
Άρα το σύστημα είναι αδύνατο.

8. i) Από την πρώτη εξίσωση έχουμε ω = 3x − 2 y − 11 (4)
Οι άλλες δύο εξισώσεις του συστήματος γίνονται
208.indb 8 16/1/2014 2:09:10 µµ

• 2 x − 5 y − 2(3x − 2 y − 11) = 3 ⇔ 2 x − 5 y − 6 x + 4 y + 22 = 3
⇔ −4 x − y = −19 ⇔ 4 x + y = 19 (5)
• 5x + y − 2(3x − 2 y − 11) = 33 ⇔ 5x + y − 6 x + 4 y + 22 = 33
⇔ − x + 5 y = 11 ⇔ x − 5 y = −11 (6)
Οι (5), (6) σχηματίζουν το 2 x 2 σύστημα
4x + y = 19

 x − 5y = −11
από τη λύση του οποίου κατά τα γνωστά βρίσκουμε x = 4 και y = 3. Με
αντικατάσταση των τιμών των x και y στην (4) βρίσκουμε ω = −5.
Άρα η λύση του συστήματος είναι η τριάδα (4, 3, −5).
ii) Από τη δεύτερη εξίσωση έχουμε x = 3y − ω + 2 (4)
• 5(3y − ω + 2) − y + 32 = 4 ⇔ 15 y − 5ω + 10 − y + 32 = 4
⇔ 14 y − 2ω = −6 ⇔ 7 y − ω = −3 (5)
• 3(3y − ω + 11) − 2 y + 2ω = 2 ⇔ 9 y − 3ω + 6 − 2 y + 2ω = 2
⇔ 7 y − ω = −4 (6)
Οι (5), (6) σχηματίζουν το 2 x 2 σύστημα
7y − ω = −3

7y − ω = −4 που είναι αδύνατο.
Άρα το αρχικό σύστημα είναι αδύνατο.
iii) Απαλείφουμε τους παρονομαστές και το σύστημα γράφεται
 2 x + y − 4ω = 6

3x + 2 y + 2ω = 10
5x + 3y − 2ω = 16.

Από την πρώτη εξίσωση έχουμε y = 4ω − 2 x + 6 (4)
• 3x + 2(4ω − 2 x + 6) + 2ω = 10 ⇔ 3x + 8ω − 4 x + 12 + 2ω = 10
⇔ − x + 10ω = −2 ⇔ x − 10ω = 2 (5)
• 5x + 3(4ω − 2 x + 6) − 2ω = 16 ⇔ 5x + 12ω − 6 x + 18 − 2ω = 16
⇔ − x + 10ω = −2 ⇔ x − 10ω = 2 (6)
Οι (5), (6) αποτελούν το σύστημα
 x − 10ω = 2

 x − 10ω = 2
που έχει άπειρες λύσεις της μορφής με x = 10k + 2, ω = k , k ∈ .
Από την (4) έχουμε y = 4k − 2(10k + 2) + 6 = −16k + 2.
Άρα το αρχικό σύστημα έχει άπειρες λύσεις της μορφής (10k + 2,
−16k + 2, k ), k ∈ .
208.indb 9 16/1/2014 2:09:11 µµ

B´ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Έστω ότι η εξίσωση της ε1 είναι y = αx + β. Επειδή η ευθεία διέρχεται
από τα σημεία (0, 2) και (4, 0) έχουμε
β = 2
2 = α ⋅ 0 + β β = 2 
 ⇔ ⇔ 1
 0 = α ⋅ 4 + β  4α + 2 = 0 α = − 2
1
Άρα ε1 : y = − x + 2.
2
Με ανάλογο τρόπο βρίσκουμε ότι η εξίσωση της ε2 είναι y = x −1.
ii) Οι εξισώσεις των δύο ευθειών ορίζουν το σύστημα
 1
y = − x + 2
 2
 y = x − 1
του οποίου η λύση, όπως φαίνεται και από το σχήμα είναι το ζεύγος (2,1).
2. Αν x είναι ο αριθμός των δίκλινων και y ο αριθμός των τρίκλινων δωματίων,
τότε από τα δεδομένα έχουμε
 x + y = 26  x = 10
 ⇔
2 x + 3y = 68  y = 16.
Άρα υπάρχουν 10 δίκλινα και 16 τρίκλινα δωμάτια.
3. Αν τον αγώνα παρακολούθησαν x παιδιά και y ενήλικες τότε από τα δεδομένα
έχουμε
 x + y = 2200  x = 1500
 ⇔
1 , 5 x + 4 y = 5050  y = 700.
Άρα τον αγώνα παρακολούθησαν 1500 παιδιά και 700 ενήλικες.
4. Αφού για T = 20 είναι R = 0, 4, έχουμε
0, 4 = α ⋅ 20 + β ⇔ 20α + β = 0, 4 (1)
Αφού για T = 80 είναι R = 0, 5, έχουμε
0, 5 = 80α + β ⇔ 80α + β = 0, 5 (2)
Έτσι έχουμε το σύστημα
 1
20α + β = 0, 4 α = 600
 ⇔
80α + β = 0, 5 β = 11 .
 30
1 11
Άρα R = ⋅T + .
600 30
5. Αν απαιτούνται x m από το πρώτο διάλυμα και y m από το δεύτερο διάλυμα,
τότε
x + y = 100. (1)
50
Η ποσότητα του υδροχλωρικού οξέως σε κάθε διάλυμα είναι x στο πρώτο
100
208.indb 10 16/1/2014 2:09:11 µµ

80 50 80 68
και y στο δεύτερο. Επομένως x+ y= ⋅100. (2)
100 100 100 100
Οι εξισώσεις (1) και (2) ορίζουν το σύστημα
 x + y = 100
  x + y = 100
 50 80 68 ⇔
100 x + 100 y = 100 ⋅100 5x + 8y = 680.
Επομένως 5x + 8(100 − x ) = 680 ⇔ 5x + 800 − 8x = 680

⇔ 5x − 8x = 680 − 800
⇔ −3x = −120 ⇔ x = 40
οπότε y = 60.
Άρα πρέπει να αναμείξει 40 m από το πρώτο με 60 m από το δεύτερο.
2 3
6. i) 2 x + 4 y = 3 ⇔ 4 y = −2 x + 3 ⇔ y = − x + .
4 4
1
Άρα λ1 = −
2
1 α
x + 2y = α ⇔ 2y = −x + α ⇔ y = − x + .
2 2
1
Άρα λ 2 = −
2
ii) Επειδή λ1 = λ 2 , οι ευθείες ή είναι παράλληλες ή ταυτίζονται.
Άρα δεν υπάρχουν τιμές του α για τις οποίες τέμνονται.
3 α 3
iii) Οι ευθείες είναι παράλληλες όταν ≠ ⇔ 4α ≠ 6 ⇔ α ≠ .
4 2 2
7. i) αx + y = α 2

 x + αy = 1.
Έχουμε
α 1
D= = α 2 − 1 = (α + 1)(α − 1).
1 α
α2 1
Dx = = α3 − 1 = (α − 1)(α 2 + α + 1).
1 α
α α2
Dy = = α − α 2 = α(1 − α).
1 1
Αν D ≠ 0 δηλαδή αν α ≠ −1 και α ≠ 1, το σύστημα έχει μοναδική λύση,
οπότε οι ευθείες τέμνονται και το σημείο τομής έχει συντεταγμένες
D (α − 1)(α 2 + α + 1) α 2 + α + 1
x= x = = και
D (α + 1)(α − 1) α +1
208.indb 11 16/1/2014 2:09:11 µµ

Dy α(1 − α) −α
y= = = .
D (α + 1)(α − 1) α + 1
 α 2 + α + 1 −α 
Άρα αν α ≠ ±1, οι ευθείες τέμνονται στο σημείο Α  , .
 α +1 α + 1 
x + y = 1
• Αν α = 1, το σύστημα γίνεται 
x + y = 1
που σημαίνει ότι οι ευθείες ταυτίζονται.
− x + y = 1  x − y = −1
• Αν α = −1, το σύστημα γίνεται  ⇔
x − y = 1 x − y = 1
και είναι αδύνατο που σημαίνει ότι οι ευθείες είναι παράλληλες.
ii) αx − y = α

 x + αy = 1.
Έχουμε
α −1
D= = α 2 + 1 ≠ 0, για κάθε α ∈ . Άρα οι ευθείες έχουν μοναδικό
1 α
κοινό σημείο για κάθε α ∈ .
8. i) λ − 1 −2
D= = −(λ − 1)(λ + 1) − 4 ⋅ (−2) = −(λ 2 − 1) + 8
4 −(λ + 1)
= − λ 2 + 1 + 8 = − λ 2 + 9 = − ( λ 2 − 9)
= −(λ + 3)(λ − 3).
1 −2
Dx = = −1 ⋅ (λ + 1) − (−2)(−2) = −λ − 1 − 4 = −(λ + 5).
−2 −(λ + 1)
λ −1 1
Dy = = −2(λ − 1) − 4 = −2λ + 2 − 4 = −2λ − 2 = −2(λ + 1).
4 −2
• Αν D ≠ 0, δηλαδή αν λ ≠ 3 και λ ≠ −3, τότε το σύστημα έχει μια λύση την

Dx −(λ + 5) λ+5
x= = =
D −(λ + 3)(λ − 3) (λ + 3)(λ − 3)
Dy −2(λ + 1) 2(λ + 1)
y= = = .
D −(λ + 3)(λ − 3) (λ + 3)(λ − 3)
• Αν λ = 3, τότε το σύστημα γίνεται
2x − 2y = 1 2x − 2y = 1
 ⇔
4x − 4y = −2 2x − 2y = −1, που είναι αδύνατο.
• Αν λ = −3, τότε το σύστημα γίνεται
−4x − 2y = 1 4x + 2y = −1
 ⇔
 4x + 2y = −2 4x + 2y = −2, που είναι αδύνατο.
208.indb 12 16/1/2014 2:09:11 µµ

ii) µ−2 5
D= = (µ − 2)(µ + 2) − 5 = µ 2 − 4 − 5 = µ 2 − 9 = (µ + 3)(µ − 3).
1 µ+2
5 5
Dx = = 5(µ + 2) − 25 = 5µ + 10 − 25 = 5µ − 15 = 5(µ − 3).
5 µ+2
µ−2 5
Dy = = 5(µ − 2) − 5 = 5µ − 10 − 5 = 5µ − 15 = 5(µ − 3).
1 5
• Αν D ≠ 0, δηλαδή µ ≠ ±3 το σύστημα έχει μοναδική λύση, την

D 5(µ − 3) 5
x= x = =
D (µ + 3)(µ − 3) µ + 3
Dy 5(µ − 3) 5
y= = = .
D (µ + 3)(µ − 3) µ + 3
• Αν µ = 3, τότε το σύστημα γίνεται
 x + 5y = 5

 x + 5 y = 5, που έχει άπειρες λύσεις τα ζεύγη (5 − 5k , k ), όπου k οποιοσδή-
ποτε πραγματικός αριθμός.
• Αν µ = −3, τότε το σύστημα γίνεται
−5x + 5y = 5  x − y = −1
 ⇔
 x − y = 5  x − y = 5, που είναι αδύνατο.
9. Αν R1, R2 και R3 οι ακτίνες των κύκλων με κέντρα Ο1, Ο2 και Ο3 αντιστοίχως,
τότε
 R1 + R 2 = 6 (1)

R 2 + R 3 = 7 (2)
R + R = 5 (3)
 1 3
Το σύστημα λύνεται με τη μέθοδο των αντίθετων συντελεστών. Λόγω όμως
της μορφής του μπορούμε να το λύσουμε και ως εξής:
Προσθέτουμε κατά μέλη τις εξισώσεις και έχουμε
2(R1 + R 2 + R 3 ) = 18 ⇔ R1 + R 2 + R 3 = 9 (4)
Αν τώρα από τα μέλη της (4) αφαιρέσουμε τα μέλη των (1), (2) και (3),
βρίσκουμε ότι
R1 + R 2 + R 3 − R1 − R 2 = 9 − 6 ⇔ R 3 = 3.
R 1 + R 2 + R 3 − R 2 − R 3 = 9 − 7 ⇔ R 1 = 2.
R1 + R 2 + R 3 − R1 − R 3 = 9 − 5 ⇔ R 2 = 4.
Επομένως οι ακτίνες των κύκλων είναι 2 cm, 4 cm και 3 cm.
10. Τα εφαπτόμενα τμήματα από σημείο προς κύκλο είναι ίσα.
Επομένως ΑΖ = ΑΕ = x, Β∆ = ΒΖ = y και Γ∆ = ΓΕ = z. Έτσι έχουμε το
σύστημα
208.indb 13 16/1/2014 2:09:11 µµ

x + y = γ (1)

y + z = α (2)
z + x = β (3)

Με πρόσθεση των εξισώσεων κατά μέλη έχουμε
α+β+ γ
2( x + y + z) = α + β + γ ⇔ x + y + z = (4)
2
α+β+ γ α+β− γ
• Από (4) και (1) έχουμε γ + z = ⇔z= .
2 2
α+β+ γ β+γ−α
• Από (4) και (2) έχουμε x + α = ⇔x= .
2 2
α+β+ γ β+γ−α
• Από (4) και (3) έχουμε y + β = ⇔y= .
2 2
Παρατήρηση: Αν θέσουμε α + β + γ = 2τ, τότε
β + γ − α 2τ − α − α
x= = = τ − α και ομοίως y = τ − β, z = τ − γ.
2 2
11. Αν x, y, z οι ποσότητες σε lt από κάθε διάλυμα αντιστοίχως, τότε έχουμε
το σύστημα
 x + y + z = 52
 50  x + y + z = 52 (11)
 10 30 32 
 x+ y+ z= ⋅ 52 ⇔ 50x + 10 y + 30z = 1664 (2)
100 100 100 100  x = 2z (3)
 x = 2z 
Από (1) και (3) έχουμε y + 3z = 52, οπότε y = 52 − 3z και η (2) γίνεται
50 ⋅ 2z + 10(52 − 3z) + 30z = 1664
⇔ 100z + 520 − 30z + 30z = 1664
⇔ 100z = 1144 ⇔ z = 11, 44,
οπότε z  11, 44 lt
Επομένως x = 22, 88 lt και y = 17, 68 lt.
12. • Στην 1η περίπτωση, επειδή η γραφική παράσταση του τριωνύμου f(x) τέμνει
τον άξονα y′y στο σημείο 3, θα ισχύει f (0) = 3, οπότε θα έχουμε γ = 3,
επομένως το τριώνυμο θα είναι της μορφής
f ( x ) = α x 2 + β x + 3.
Επειδή το τριώνυμο f(x) έχει κορυφή το σημείο Κ(2, −1) θα ισχύει
 −β
 2α = 2 β = −4α β = −4
 ⇔ ⇔
f  −β  = −1 f (2) = −1 α = 1.
  2α 
Επομένως είναι f ( x ) = x 2 − 4 x + 3.
208.indb 14 16/1/2014 2:09:12 µµ

• Στην 2η περίπτωση, επειδή η γραφική παράσταση του τριωνύμου g(x)

τέμνει τον άξονα x′x στο σημείο −1, θα ισχύει g(−1) = 0, οπότε θα έχουμε
α − β + γ = 0. (2)
Επειδή επιπλέον η γραφική παράσταση του τριωνύμου g(x) έχει κορυφή
το σημείο Κ(1, 4), θα ισχύει
 −β
 2α = 1 β = −2α β = −2α (3)
 ⇔ ⇔
g  −β  = 4 g(1) = 4 α + β + γ = 4. ( 4)
  2α 
Επομένως, λόγω της (3), οι (2) και (4) γράφονται
3α + γ = 0  γ = −3α γ = 3
 ⇔ ⇔
 −α + γ = 4 −α − 3α = 4 α = −1
Άρα είναι α = −1 , β = 2 και γ = 3, οπότε έχουμε g ( x ) = − x 2 + 2 x + 3.
2os τρόπος:
Μία ρίζα του τριωνύμου g(x) είναι ρ1 = −1. Αν ρ2 είναι η άλλη ρίζα αυτού,
−β
τότε θα ισχύει ρ1 + ρ2 = . Επειδή, όμως η τετμημένη xk της κορυφής της
α
−β
παραβολής δίνεται από τον τύπο με x k = και επειδή x k = 1, θα ισχύει
2α
−β ρ + ρ2 −1 + ρ2
=1⇔ 1 =1⇔ = 1 ⇔ ρ2 = 3.
2α 2 2
Άρα οι ρίζες του τριωνύμου είναι οι αριθμοί ρ1 = −1 και ρ2 = 3, οπότε
θα έχουμε
g ( x ) = α( x − ρ1 )( x − ρ2 ) = α( x + 1)( x − 3).
Επειδή, όμως η κορυφή Κ της παραβολής έχει συντεταγμένες (1, 4), θα
ισχύει g(1) = 4, οπότε θα έχουμε
α(1 + 1)(1 − 3) = 4 ⇔ α = −1.
Επομένως είναι
g ( x ) = −1( x + 1)( x − 3) = − x 2 + 2x + 3.
• Στην 3η περίπτωση, επειδή η γραφική παράσταση του τριωνύμου h(x) τέμνει
τον άξονα x′x στα σημεία 2 και 4 και τον άξονα y′y στο σημείο 4, θα ισχύει
h (2) = 0 4α + 2β + γ = 0 4α + 2β = −4
  
h (4) = 0 ⇔ 16α + 4β + γ = 0 ⇔ 16α + 4β = −4 ⇔
 h ( 0) = 4 γ = 4 γ = 4
  
2α + β = −2 β = −2α − 2 β = −3
  
4α + β = −1 ⇔ 4α − 2α − 2 = −1 ⇔ α = 0, 5
γ = 4 γ = 4 γ = 4
  
Επομένως είναι h ( x ) = 0, 5x 2 − 3x + 4.
208.indb 15 16/1/2014 2:09:12 µµ

3os τρόπος:
Το τριώνυμο h(x) έχει ρίζες τους αριθμούς ρ1 = 2 και ρ2 = 4. Επομένως
έχουμε
h ( x ) = α( x − 2)( x − 4).
Επειδή, όμως η γραφική παράσταση του τριωνύμου διέρχεται από το σημείο
Γ(0, 4), θα ισχύει h(0) = 4, οπότε θα έχουμε
α(0 − 2)(0 − 4) = 4 ⇔ α = 0, 5.
Επομένως, είναι
h ( x ) = 0, 5( x − 2)( x − 4) = 0, 5x 2 − 3x + 4.
§ 1.2 Μη Γραμμικά συστήματα

Α´ ΟΜΑΔΑΣ
1. Η δεύτερη εξίσωση γράφεται y = 1 − x (1) και, αν αντικαταστήσουμε στην
πρώτη, παίρνουμε
x 2 + (1 − x ) 2 + x (1 − x ) = 3 ⇔ x 2 + 1 − 2 x + x 2 + x − x 2 = 3
⇔ x 2 − x − 2 = 0. (2)
Η (2) έχει ρίζες x1 = −1 και x 2 = 2, οπότε λόγω της (1) είναι
y1 = 1 − x1 = 1 + 1 = 2 και y 2 = 1 − x 2 = 1 − 2 = −1.
Επομένως το σύστημα έχει δύο λύσεις, τα ζεύγη (−1, 2) και (2, −1).
2. i) Η δεύτερη εξίσωση, λόγω της πρώτης, y

γράφεται
12 x − 3(3x 2 ) = 4 ⇔ 9 x 2 − 12 x + 4 = 0. (1)
M
Η εξίσωση (1) έχει διπλή ρίζα, την 1
2 y=3x2
x = , οπότε από την πρώτη εξίσωση
3
4 O 1 x
του συστήματος παίρνουμε y = .
3 12x-3y=4
Επομένως το σύστημα έχει μοναδική λύση,
2 4
το ζεύγος  ,  . Για να εξηγήσουμε γραφικά τη λύση χαράσσουμε, σε
3 3
καρτεσιανό σύστημα συντεταγμένων, την παραβολή y = 3x 2 και την ευθεία
12 x − 3y = 4. Στο σχήμα παρατηρούμε ότι οι δύο γραμμές έχουν ένα μόνο
2 4
κοινό σημείο Μ, το οποίο έχει συντεταγμένες  ,  .
3 3
208.indb 16 16/1/2014 2:09:12 µµ

1.2 MH ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 17
ii) Το σύστημα γράφεται y
 x 2 + y 2 = 9 (1) y=x
 x2 +y2 =9
 y=x (2)
A
Η (1), λόγω της (2), γίνεται
x 2 + x 2 = 9 ⇔ 2x 2 = 9
και έχει ρίζες τις O 3 x
3 3 2
x1
= = και
2 2 B
3 3 2
x2 = − =− ,
2 2
οπότε θα έχουμε
3 2 3 2
y=
1 x=
1 και y 2 = x 2 = − .
2 2
Άρα το σύστημα έχει δύο λύσεις, τα ζεύγη
3 2 3 2   −3 2 −3 2 
 ,  και  , .
 2 2   2 2 
Για να εξηγήσουμε γραφικά τις λύσεις χαράσσουμε, σε καρτεσιανό σύστημα
συντεταγμένων, τον κύκλο x 2 + y 2 = 9 με κέντρο το σημείο O(0, 0) και
ακτίνα 3 καθώς επίσης και την ευθεία y = x. Στο σχήμα παρατηρούμε
3 2 3 2 
ότι οι δύο γραμμές τέμνονται σε δύο σημεία, τα A  ,  και
 2 2 
 −3 2 −3 2 
B  , .
 2 2 
iii) Από τη δεύτερη εξίσωση προκύ- y

2 2
πτει x ≠ 0, y ≠ 0 και y = . y=
x
x
Η πρώτη εξίσωση γίνεται 5 B
4
x2 + 2 = 5 Α
x
⇔ x 4 + 4 = 5x 2 O 5 x
4 2
⇔ x − 5x + 4 = 0. (1) Α'
B' x2+y2= 5
Αν θέσουμε x 2 = ω (2), η (1)
γίνεται ω2 − 5ω + 4 = 0. (3)
Αυτή έχει ρίζες ω1 = 1 και

ω2 = 4, οπότε λόγω της (2)
έχουμε x 2 = 1 ή x 2 = 4. Από
αυτές παίρνουμε τέσσερις ρίζες
208.indb 17 16/1/2014 2:09:12 µµ

x1 = −1, x 2 = 1 και x 3 = −2, x 4 = 2, οπότε για το y παίρνουμε τις τιμές

2 2 2 2
y1 = = −2, y= 2 = 2 και y3 = = −1, y 4= = 1.
x1 x2 −2 2
Άρα το σύστημα έχει τέσσερις λύσεις, τα ζεύγη (−1, −2), (1, 2), (−2, −1) και
(2,1). Για να εξηγήσουμε γραφικά τις λύσεις χαράσσουμε, σε καρτεσιανό
σύστημα συντεταγμένων τον κύκλο x 2 + y 2 = 5 με κέντρο το O(0, 0) και
2
ακτίνα 5, καθώς επίσης και την υπερβολή y = . Στο σχήμα παρατηρούμε
x
ότι οι δύο γραμμές τέμνονται σε τέσσερα σημεία, τα (−1, −2), (1, 2), (−2, −1)
και (2,1).
v − v0
3. Από την v = v0 + αt έχουμε v − v0 = αt , οπότε α = . Αντικαθιστούμε
t
στην πρώτη και έχουμε
1 1 v − v0 2 ( v − v0 ) t 2 v0 t + vt − v0 t
S = v 0 t + αt 2 = v 0 ⋅ t + ⋅ ⋅ t = v0 t + = .
2 2 t 2 2
v + v0
Άρα S = ⋅ t.
2
Β΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. Η δεύτερη εξίσωση λόγω y
της πρώτης γίνεται 2
x +y =5 2 2
2
2 y + 10 + y = 25 ή, ισο-
δύναμα, y 2 + 2 y − 15 = 0, B A
η οποία έχει ρίζες 3 και
−5. Για y = 3 έχουμε
x 2 = 16, οπότε x = 4
ή x = −4. Για y = −5 O x
έχουμε x 2 = 0, οπότε
x = 0.
Άρα το σύστημα
έχει τρεις λύσεις τις
(4, 3), (−4, 3), (0, −5). Η Γ
γεωμετρική ερμηνεία του
1 2
αποτελέσματος είναι ότι η παραβολή y = x − 5 και ο κύκλος x 2 + y 2 = 52
2
έχουν τρία κοινά σημεία.
208.indb 18 16/1/2014 2:09:13 µµ

1.2 MH ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 19
2. Από την πρώτη εξίσωση έχουμε y(2 x − y − 5) = 0 ⇔ y = 0 ή 2 x − y − 5 = 0,

οπότε το σύστημα είναι ισοδύναμο με τα συστήματα
 y = 0 2 x − y − 5 = 0
 2
(1) και  2
(2)
 y = x − 4 x + 3  y = x − 4 x + 3
Για να λύσουμε το (1) θέτουμε στη δεύτερη εξίσωση y = 0, οπότε έχουμε
x 2 − 4 x + 3 = 0. Οι ρίζες αυτής είναι x1 = 1 και x 2 = 3, έτσι το σύστημα (1)
έχει δύο λύσεις, τα ζεύγη (1, 0) και (3, 0). Η πρώτη εξίσωση του συστήματος
(2) γράφεται y = 2 x − 5, (3) και αν θέσουμε στη δεύτερη παίρνουμε
2 x − 5 = x 2 − 4 x + 3 ⇔ x 2 − 6 x + 8 = 0.
Οι ρίζες αυτές είναι x 3 = 2 και x 4 = 4, οπότε λόγω της (3) είναι
y3 = 2 ⋅ 2 − 5 = −1 και y 4 = 2 ⋅ 4 − 5 = 3. Έτσι το σύστημα (2) έχει δύο λύσεις,
τα ζεύγη (2, −1) και (4, 3). Επομένως το αρχικό σύστημα έχει τέσσερις λύσεις,
τα ζεύγη (1, 0), (3, 0), (2, −1) και (4, 3).
3. Αν x, y είναι οι διαστάσεις του ορθογωνίου, τότε είναι

xy = 120 (1)
και ( x + 3)( y − 2) = 120 (2)
Η (2) γράφεται xy + 3y − 2x − 6 = 120 και λόγω της (1) γίνεται
2x + 6
120 + 3y − 2 x − 6 = 120 ⇔ 3y − 2 x = 6 ⇔ y = , (3)
3
θέτουμε στην (1) η οποία έτσι γίνεται
 2x + 6  2 2
x  = 120 ⇔ 2 x + 6 x = 360 ⇔ x + 3x − 180 = 0.
 3 
Η τελευταία εξίσωση έχει ρίζες x1 = 12 και x 2 = −15.
Επειδή οι διαστάσεις είναι πάντοτε θετικές θα έχουμε x = 12cm, οπότε, λόγω
120 120
της (1), θα είναι=y = = 10cm.
x 12
4. Για να βρούμε τα σημεία, στα οποία η ευθεία y = 2 x + k τέμνει την παραβολή

 y = 2 x + k
y = − x 2 λύνουμε το σύστημα  2
(1)
 y = − x
Αν θέσουμε στην πρώτη εξίσωση y = − x 2 , παίρνουμε − x 2 = 2 x + k ή ακόμη
x 2 + 2 x + k = 0. (2)
Είναι φανερό ότι οι δύο γραμμές θα τέμνονται σε δύο σημεία, μόνο αν το
σύστημα (1) έχει δύο λύσεις, που σημαίνει ότι η εξίσωση (2) θα πρέπει να
έχει δύο λύσεις. Αυτό συμβαίνει, μόνο αν είναι ∆ = 4 − 4k > 0, δηλαδή αν
είναι k < 1.
208.indb 19 16/1/2014 2:09:13 µµ

5. Με αντικαταστάτη του y
y = x + µ στην πρώτη εξί-
1 2
σωση παίρνουμε την y= x
2
2( x + µ ) = x 2 y = x − 0,5
2
⇔ x − 2 x − 2µ = 0. (1)
Η διακρίνουσα της (1) είναι
∆ = 4 + 8µ = 4(1 + 2µ).
y = x + μ,μ > −0,5 O 1 x
Διακρίνουμε τις περιπτώσεις
1
• Δ > 0, δηλαδή µ > − . y = x + μ, μ < −0,5
2
Η (1) έχει δύο ρίζες, που
σημαίνει ότι το σύστημα
έχει δύο λύσεις, οπότε η
παραβολή και η ευθεία τέμνονται.
1
• Δ = 0, δηλαδή µ = − . Η (1) έχει διπλή ρίζα, που σημαίνει ότι το σύστημα
2
έχει μία λύση, οπότε η παραβολή και η ευθεία εφάπτονται.
1
• Δ < 0, δηλαδή µ < − . Η (1) δεν έχει πραγματικές ρίζες, που σημαίνει
2
ότι το σύστημα δεν έχει λύσεις, οπότε η παραβολή και η ευθεία δεν έχουν
κανένα κοινό σημείο.
Γραφικά τα εξαγόμενα, εξηγούνται με τη βοήθεια του προηγούμενου σχήματος.
208.indb 20 16/1/2014 2:09:13 µµ

2.1 MONOTONIA - AKΡΟΤΑΤΑ - ΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ 21
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ
§ 2.1 Μονοτονία - Ακρότατα - Συμμετρίες Συνάρτησης

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. • Η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞,1] και γνησίως αύξουσα στο [1, +∞).
• Η g είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, 0], γνησίως φθίνουσα στο [0, 2] και
γνησίως αύξουσα στο [2, +∞).
• Η h είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −1], γνησίως αύξουσα στο [−1, 0],
γνησίως φθίνουσα στο [0,1] και γνησίως αύξουσα στο [1, +∞).
2. • Η f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο για x = 1, το f (1) = −1 και δεν παρουσιάζει

ολικό μέγιστο.
• Η g δεν παρουσιάζει ούτε ολικό μέγιστο ούτε ολικό ελάχιστο.
• Η h παρουσιάζει ολικό ελάχιστο για x = −1 και για x = 1 το
h (−1) = h (1) = −2, ενώ δεν παρουσιάζει ολικό μέγιστο.
3. i) Αρκεί να δείξουμε τα f ( x ) ≥ f (3). Έχουμε

f ( x ) ≥ f (3) ⇔ x 2 − 6 x + 10 ≥ 32 − 6 ⋅ 3 + 10 ⇔ ( x − 3) 2 ≥ 0, που ισχύει.
ii) Αρκεί να δείξουμε ότι g(x) ≤ g(1). Έχουμε
2x 2 ⋅1
g ( x ) ≤ g (1) ⇔ 2
≤ 2
⇔ 2 x ≤ x 2 + 1 ⇔ 0 ≤ ( x − 1) 2 , που ισχύει.
x +1 1 +1
4. i) Η f1 έχει πεδίο ορισμού το  και για κάθε x ∈  ισχύει
f1 (− x ) = 3(− x ) 2 + 5(− x ) 4 = 3x 2 + 5x 4 , άρα η f1 είναι άρτια.
ii) Η f2 έχει πεδίο ορισμού το  και για κάθε x ∈  ισχύει
f 2 (− x ) = 3 − x + 1 = 3 x + 1, άρα η f2 είναι άρτια.
iii) Η f3 έχει πεδίο ορισμού το  και για κάθε x ∈  ισχύει
f3 (− x ) = − x + 1 , οπότε δεν είναι ούτε άρτια, ούτε περιττή, αφού
f3 (−1) ≠ ±f3 (1).
iv) Η f4 έχει πεδίο ορισμού το  και για κάθε x ∈  ισχύει
f 4 (− x ) = (− x )3 − 3(− x )5 = −( x 3 − 3x 5 ) = −f 4 ( x ), άρα η f 4 είναι περιττή.
v) Η f5 έχει πεδίο ορισμού το (−∞,1) ∪ (1, +∞) που δεν έχει κέντρο
συμμετρίας το 0. Άρα, η f5 δεν είναι ούτε άρτια, ούτε περιττή.
(− x )2 x2
f5 (− x ) = = , άρα ούτε άρτια, ούτε περιττή.
1− x 1− x
vi) Η f6 έχει πεδίο ορισμού το  και για κάθε x ∈  ισχύει
−2 x −2 x 2x
f 6 (− x ) = 2
= 2 =− 2 = −f 6 ( x ), άρα η f 6 είναι περιττή.
(− x ) + 1 x + 1 x +1
208.indb 21 16/1/2014 2:09:13 µµ

5. i) Η f1 έχει πεδίο ορισμού το *= {x ∈  x ≠ 0} και για κάθε x ∈ * ισχύει

1 1
f1 (− x ) = = = f1 ( x ).
−x x
Άρα η f1 είναι άρτια.
ii) Η f2 έχει πεδίο ορισμού το [2, +∞) που δεν έχει κέντρο συμμετρίας το Ο.
Άρα δεν είναι ούτε άρτια, ούτε περιττή.
iii) Η f3 έχει πεδίο ορισμού το  και για κάθε x ∈  ισχύει
f3 (− x ) = − x − 1 − − x + 1 = x + 1 − x − 1 = −f3 ( x ).
Άρα η f3 είναι περιττή.
iv) Η f4 έχει πεδίο ορισμού το * και είναι περιττή, διότι ισχύει
x2 +1
1
f 4 ( x ) = 2x = .
x +1 x
Τέλος, αν εργαστούμε όπως στην i), θα αποδείξουμε ότι:
v) Η f5 έχει πεδίο ορισμού το  και είναι άρτια, διότι f5 (− x ) = f5 ( x ), για
κάθε x ∈ .
vi) Η f6 έχει πεδίο ορισμού το [−1,1] και είναι άρτια, διότι f 6 (− x ) = f 6 ( x ),
για κάθε x ∈ [−1,1].
6. i) Η Cf έχει κέντρο συμμετρίας το O(0, 0). Άρα η f είναι περιττή.
ii) Η Cg έχει άξονα συμμετρίας τον y′y. Άρα η g είναι άρτια.
iii) Η Ch δεν έχει ούτε άξονα συμμετρίας τον y′y, ούτε κέντρο συμμετρίας το
O(0, 0). Άρα η h δεν είναι ούτε άρτια ούτε περιττή.
7. Ομοίως
i) Η f είναι άρτια.
ii) Η g είναι περιττή.
iii) Η h δεν είναι ούτε άρτια ούτε περιττή.
8. α) Παίρνουμε τις συμμετρικές των C1, C2 και C3 ως προς τον άξονα y′y.
y y y
y = f (x) y = g(x)
y = h(x)
O x
O x O x
208.indb 22 16/1/2014 2:09:13 µµ

2.2 ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΗ - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΚΑΜΠΥΛΗΣ 23
β) Παίρνουμε τις συμμετρικές των C1, C2 και C3 ως προς την αρχή των
αξόνων.
y y y
y=h(x)
y=f(x)
y=g(x)
O x O x O x
2.2 Κατακόρυφη – Οριζόντια μετατόπιση καμπύλης

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. Όπως είδαμε στην §4.3, η γραφική παράσταση της ϕ( x ) = x , αποτελείται
από τις διχοτόμους των γωνιών xOy ˆ και x 'Oy.
ˆ Η γραφική παράσταση
της f ( x ) = x + 2 προκύπτει από μια κατακόρυφη μετατόπιση της y = x ,
κατά 2 μονάδες προς τα πάνω, ενώ η γραφική παράσταση της f ( x ) = x − 2
προκύπτει από μια κατακόρυφη μετατόπιση της y = x , κατά 2 μονάδες
προς τα κάτω (σχήμα).
y
Cf
Cφ
Cg
2
O 1 x
–2
2. Η γραφική παράσταση της h ( x ) = x + 2 προκύπτει από μια οριζόντια

μετατόπιση της y = x , κατά 2 μονάδες προς τα αριστερά, ενώ η γραφική
παράσταση της q ( x ) = x − 2 προκύπτει από μια οριζόντια μετατόπιση της
y = x , κατά 2 μονάδες προς τα δεξιά (σχήμα).
y
Ch
Cφ
Cq
–2 –1 O 1 2 x
208.indb 23 16/1/2014 2:09:14 µµ

3. Αρχικά χαράσσουμε την y = x + 2 , που, όπως είδαμε στην προηγούμενη

άσκηση, προκύπτει από μια οριζόντια μετατόπιση της y = x κατά 2 μονάδες
προς τα αριστερά. Στη συνέχεια χαράσσουμε την y = x + 2 + 1,που, όπως
γνωρίζουμε, προκύπτει από μια κατακόρυφη μετατόπιση της γραφικής
παράστασης της y = x + 2 κατά 1 μονάδα προς τα πάνω. Επομένως, η
γραφική παράσταση της F( x ) = x + 2 + 1, προκύπτει από δύο διαδοχικές
μετατοπίσεις της y = x , μιας οριζόντιας κατά 2 μονάδες προς τα αριστερά
και μιας κατακόρυφης κατά 1 μονάδα προς τα πάνω (σχήμα).
y CF
Cφ
1
CG
O 1 x
Ομοίως, η γραφική παράσταση της G ( x ) = x − 2 − 1, προκύπτει από δύο

διαδοχικές μετατοπίσεις της y = x , μιας οριζόντιας κατά 2 μονάδες προς
τα δεξιά και μιας κατακόρυφης κατά 1 μονάδα προς τα κάτω (σχήμα).
4. i) Έχουμε
f ( x ) = 2( x 2 − 2 x ) + 5 = 2( x 2 − 2 ⋅ x + 12 ) − 2 + 5 = 2( x − 1) 2 + 3.
Άρα, η γραφική παράσταση της f προκύπτει από δύο διαδοχικές
μετατοπίσεις της γραφικής παράστασης της g ( x ) = 2 x 2 , μιας οριζόντιας
κατά 1 μονάδα προς τα δεξιά και μιας κατακόρυφης κατά 3 μονάδες προς
τα πάνω.
ii) Έχουμε
f ( x ) = −2( x 2 − 4 x ) − 9 = −2( x 2 − 2 ⋅ 2 x + 22 ) + 8 − 9 = −2( x − 2) 2 − 1.
Άρα, η γραφική παράσταση της f προκύπτει από δύο διαδοχικές
μετατοπίσεις της γραφικής παράστασης της g ( x ) = −2 x 2 , μιας οριζόντιας
κατά 2 μονάδες προς τα δεξιά και μιας κατακόρυφης κατά 1 μονάδα προς
τα κάτω.
5. i) y
Cf
2
Cφ
O A x
Cg
–2
208.indb 24 16/1/2014 2:09:14 µµ

2.2 ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΗ - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΚΑΜΠΥΛΗΣ 25
ii) y
Ch Cφ Cq
–3 –1 O 1 2 3 5 x
iii)
y
CF
Cφ
1
O 1 Α x
1 Cφ
O 1 Α x
CG
6. i) f ( x ) = 2( x − 2) 2 − 1 + 1 = 2( x − 2) 2 .
ii) f ( x ) = 2( x − 3) 2 − 1 − 2 = 2( x − 3) 2 − 3.
iii) f ( x ) = 2( x + 2) 2 − 1 + 1 = 2( x + 2) 2 .
iv) f ( x ) = 2( x + 3) 2 − 1 − 2 = 2( x + 3) 2 − 3.
208.indb 25 16/1/2014 2:09:14 µµ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ
§ 3.1 Τριγωνομετρικοί αριθμοί γωνίας

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
∆ x 1
1. Στο τρίγωνο ∆ Α Β έχουμε ηµ30 = , οπότε x = 6ηµ30 = 6 ⋅ = 3.
6 2
∆ x 3 
Στο τρίγωνο ∆ Α Γ έχουμε εϕω = = = 1, οπότε ω = 45 .
3 3
x
Επομένως, επειδή ηµω = , έχουμε
y
3 3 3 6 6 2
ηµ45 = , οπότε y = 
= = = = 3 2.
y ηµ 45 2 2 2
2
∆
2. Επειδή Β + Γ = 90 θα είναι Α = 90. Έτσι στο ορθογώνιο τρίγωνο Α Β Γ
( ΑΒ) 1
έχουμε ηµ30 = , οπότε ( ΑΒ) = 2ηµ30 = 2 ⋅ = 1
2 2
( ΑΓ) 3
ηµ60 = , οπότε ( ΑΓ) = 2ηµ60 = 2 ⋅ = 3.
2 2
3. i) S = α ⋅ ρ
6 = ω ⋅1, άρα ω = 6 rad.
ii) S = α ⋅ ρ
6 = ω ⋅ 2, άρα ω = 3 rad.
iii) S = α ⋅ ρ
6 = ω ⋅ 3, άρα ω = 2 rad.
α µ
4. Από τον τύπο = έχουμε
π 180
α 30 π π
i) Για µ = 30, είναι = ⇔ α = . Άρα 30 = rad.
π 180 6 6
α 120 2π 2π
ii) Για µ = 120, είναι = ⇔α= . Άρα 120 = rad.
π 180 3 3
α 1260
iii) Για µ = 1260, είναι = ⇔ α = 7 π. Άρα 1260 = 7 π rad.
π 180
α 1485 33π 33π
iv) Για µ = 1485, είναι = ⇔α= . Άρα −1485 = − rad.
π 180 4 4
208.indb 26 16/1/2014 2:09:14 µµ

3.1 ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΓΩΝΙΑΣ 27
α µ
5. Από τον τύπο = έχουμε
π 180
π
10 µ π
i) = ⇔ µ = 18, άρα rad = 18.
π 180 10
5π
µ 5π
ii) 6 = ⇔ µ = 150, άρα rad = 150.
π 180 6
91π
µ 91π
iii) 3 = ⇔ µ = 5460, άρα rad = 5460.
π 180 3
100 µ 18000 18000
iv) = ⇔µ= , άρα 100 rad = .
π 180 π π
6. i) Είναι 1830 = 5 ⋅ 360 + 30 , οπότε

1 3
ηµ1830 = ηµ30 = , συν1830 = συν30 =
2 2
3
εϕ1830 = εϕ30 = , σϕ1830 = σϕ30 = 3.
3
ii) Είναι 2940 = 8 ⋅ 360 + 60 , οπότε
3 1
ηµ 2940 = ηµ60 = , συν 2940 = συν60 =
2 2
3
εϕ2940 = εϕ60 = 3 , σϕ2940 = σϕ60 = .
3
iii) Είναι 1980 = 5 ⋅ 360 + 180 , οπότε
ηµ1980 = ηµ180 = 0, συν1980 = συν180 = −1
εϕ1980 = εϕ180 = 0
ενώ δεν ορίζεται η συνεφαπτομένη των 1980.
iv) Είναι 3600 = 10 ⋅ 360 + 0 , οπότε
ηµ3600 = ηµ0 = 0, συν3600 = συν0 = 1
εϕ3600 = εϕ0 = 0
ενώ δεν ορίζεται η συνεφαπτομένη των 3600.
208.indb 27 16/1/2014 2:09:15 µµ

B΄ ΟΜΑΔΑΣ
∆
1. Στο τρίγωνο ∆ Π Ν έχουμε
h h
εϕω = , οπότε (Π∆) = . (1)
(Π∆) εϕω
∆
Στο τρίγωνο ∆ Λ Ν έχουμε
h h
εϕ70 = , οπότε (∆Λ ) = . (2)
(∆Λ ) εϕ70
Επειδή (ΠΛ ) = (Π∆) + (∆Λ ), λόγω των (1) και (2), έχουμε
h h
+ = 1000 ⇔ h ⋅ εϕ70 + h ⋅ εϕω = 1000 ⋅ εϕω ⋅ εϕ70
εϕω εϕ70
1000 ⋅ εϕω ⋅ εϕ70
⇔ h (εϕ70 + εϕω) = 1000 ⋅ εϕω ⋅ εϕ70 ⇔ h = . (3)
εϕ70 + εϕω
i) Αν ω = 30 , τότε, λόγω της (3), είναι
1000 ⋅ εϕ30 ⋅ εϕ70
h= 478
εϕ70 + εϕ30
Αν ω = 45 , τότε έχουμε
1000 ⋅ εϕ45 ⋅ εϕ70
h= 733
εϕ70 + εϕ45
Αν ω = 60 , τότε έχουμε
1000 ⋅ εϕ60 ⋅ εϕ70

h= 1062.
εϕ70 + εϕ60
ii) Αν τώρα h = 1000, τότε, λόγω της (3), είναι
1000 ⋅ εϕω ⋅ εϕ70 εϕω ⋅ εϕ70
1000 = ⇔1=
εϕ70 + εϕω εϕ70 + εϕ45
⇔ εϕω ⋅ εϕ70 = εϕ70 + εϕω
⇔ εϕω(εϕ70 − 1) = εϕ70
εϕ70
⇔ εϕω = 1, 5723.
εϕ70 − 1
Άρα ω 58.
ˆ = 45 είναι ( ΑΓ) = (ΒΓ). Έχουμε όμως:

2. i) Επειδή ΓΑΒ
( ΑΓ) ( ΑΓ) 2
ηµ45 = = , οπότε ( ΑΓ) = 2ηµ 45 = 2 ⋅ = 2 και επειδή
( ΑΒ) 2 2
( ΑΓ) = (ΒΓ) θα είναι (ΒΓ) = 2 .
208.indb 28 16/1/2014 2:09:15 µµ

3.1 TΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΓΩΝΙΑΣ 29
ii) Στο τρίγωνο ΔΑΒ έχουμε

(Β∆) (Β∆)
ηµ22, 5 = = .
( ΑΒ) 2
Επειδή τα ορθογώνια τρίγωνα ΔΑΒ και ΔΑΕ είναι ίσα έχουμε (∆Β) = (∆Ε).
Έτσι (ΕΒ) = 2(Β∆) = 4ηµ 22, 5.
iii) Από την ισότητα των τριγώνων ΔΑΒ και ΔΑΕ προκύπτει ( ΑΕ) = ( ΑΒ) = 2.
Άρα (ΕΓ) = ( ΑΕ) − ( ΑΓ) = 2 − 2 .
iv) Από το πυθαγόρειο θεώρημα στο τρίγωνο ΓΕΒ (σχήμα) έχουμε
( 2 ) + (2 − 2 )
2 2
(ΕΒ) 2 = (ΓΒ) 2 + (ΓΕ) 2 = .
Άρα ΕΒ = 2 2 − 2 .
(ΕΒ)
(∆Β)
 2− 2
2 = (ΕΒ) =
v) Έχουμε ηµ22, 5 = = .
2 2 4 2
22, 5 22, 5
vi) Μπορούμε να υπολογίσουμε το ημίτονο των γωνιών , κ.τ.λ.,
2 4
αρκεί να διχοτομήσουμε τη γωνία ΒΑ∆
ˆ κ.τ.λ.
3. ● Από το τρίγωνο ΑΒΓ έχουμε

6 1 6
ηµ30 = ⇔ = ⇔ ( ΑΓ) = 12.
( ΑΓ) 2 ( ΑΓ)
ˆ = 30. Επομένως
● Από τα ορθογώνια τρίγωνα ΑΒΔ και ΑΒΓ έχουμε ΒΑ∆
(Β∆) (Β∆) 3
εϕ30 = ⇔ εϕ30 = ⇔ (Β∆) = 6εϕ30 = 6 ⋅ .
( ΑΒ) 6 3
Άρα Β∆ = 2 3.
(ΒΓ) 3 (ΒΓ)
● Από το τρίγωνο ΑΒΓ έχουμε ηµ60 = ⇔ = .
12 2 12
Άρα (ΒΓ) = 6 3.
● Έχουμε (Γ∆) = (ΒΓ) − (Β∆) = 6 3 − 2 3 = 4 3.

Άρα (Γ∆) = (∆Α) = 4 3.
Επομένως περίμετρος = 12 + 4 3 + 4 3 = 12 + 8 3.
1 1
Εμβαδόν = (∆Γ) ⋅ ( ΑΒ) = ⋅ 4 3 ⋅ 6 = 12 3.
2 2
4. Όπως είναι γνωστό ο λεπτοδείκτης εκτελεί μια πλήρη περιστροφή σε χρό-
νο 1 ώρας ή 3600 δευτερολέπτων. Διαγράφει δηλαδή γωνία 2π rad σε 3600
sec.
208.indb 29 16/1/2014 2:09:15 µµ

2π
Επομένως σε 1 sec διαγράφει γωνία rad.
3600
Αν το μήκος του λεπτοδείκτη είναι ίσο με ρ, τότε σύμφωνα με τον τύπο
S = αρ, το άκρο του λεπτοδείκτη σε 1 sec θα διαγράψει τόξο μήκους
2π
⋅ ρ.
3600
Για να είναι το μήκος αυτό ίσο με 1 mm αρκεί
2π 3600
⋅ ρ = 1 mm ⇔ ρ = mm  573 mm.
3600 2π
§ 3.2 Βασικές τριγωνομετρικές ταυτότητες

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
3
1. Αν στην ισότητα ηµ 2 x + συν 2 x = 1 αντικαταστήσουμε το ηµx με βρί-
5
σκουμε
2
3 2 9 16
  + συν x = 1 ⇔ + συν 2 x = 1 ⇔ συν 2 x =
5 25 25
16 4
⇔ συνx = − =−
25 5
 
ηµx −3 συνx −4
Επομένως εϕx = = και σϕx = = .
συνx 4 ηµx 3
−2
2. Αν στην ισότητα ηµ 2 x + συν 2 x = 1 αντικαταστήσουμε το συνx με
3
βρίσκουμε
2
 2 4
ηµ 2 x +  −  = 1 ⇔ ηµ 2 x + = 1
 3  9
5
⇔ ηµ 2 x =
9
5 5
⇔ ηµx = − =−
9 3
5 2 5
Επομένως εϕx = και σϕx = .
2 5
1 3
3. ● σϕx = =− = − 3.
εϕx 3
208.indb 30 16/1/2014 2:09:16 µµ

3.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ 31
3 ηµx 3 3
● Είναι εϕx = − ⇔ =− ⇔ ηµx = − συνx (1)
3 συνx 3 3
Επειδή ηµ 2 x + συν 2 x = 1, λόγω της (1), έχουμε
1 3
συν 2 x + συν 2 x = 1 ⇔ συν 2 x + 3συν 2 x = 3 ⇔ 4συν 2 x = 3 ⇔ συν 2 x =
3 4
3
⇔ συνx =
2
3 3 3 1
• Από την (1) τώρα παίρνουμε ηµx = − ⋅ =− =− .
3 2 3⋅ 2 2
1 5 5
4. • εϕx = = = .
σϕx 2 5 2
2 5 συνx 2 5 2 5
• Είναι σϕx = ⇔ = ⇔ συνx = ηµx (1)
5 ηµx 5 5
4
ηµ 2 x + ηµ 2 x = 1 ⇔ 5ηµ 2 x + 4ηµ 2 x = 5 ⇔ 9ηµ 2 x = 5
5
 π
5 5 αϕού για 0 < x <
⇔ ηµ 2 x = ⇔ ηµx = 2
9 3 ισχύει ηµx > 0. 
 
2 5 5 2
• Από την (1) τώρα παίρνουμε συνx = ⋅ = .
5 3 3
συνx
5. • Είναι σϕx = −2 ⇔ = −2 ⇔ συνx = −2ηµx.
ηµx
1
ηµ 2 x + 4ηµ 2 x = 1 ⇔ 5ηµ 2 x = 1 ⇔ ηµ 2 x =
5
 3π 
1 5 αϕού για < x < 2π 
⇔ ηµx = − =− 2
5 5  
ισχύει ηµx < 0. 
− 5 2 5
• Από την (1) τώρα παίρνουμε συνx = −2 ⋅ = .
5 5
208.indb 31 16/1/2014 2:09:16 µµ

2ηµx συνx
Επομένως η αριθμητική τιμή της παράστασης ισούται με
1 + συνx
 5 2 5
2 ⋅  −  ⋅ 4
5 5 −
  5/ = − 4 −4(5 − 2 5 ) 8 5 − 20
= = = .
2 5 5+ 2 5 5 + 2 5 (5 + 2 5 )(5 − 2 5 ) 5
1+
5 5/
6. Επειδή ηµ 2 x + συν 2 x = 1, αν υποθέσουμε ότι

i) ηµx = 0 και συνx = 0, τότε θα ισχύει 02 + 02 = 1, δηλαδή 0 = 1, που
είναι άτοπο.
ii) ηµx = 1 και συνx = 1, τότε θα ισχύει 12 + 12 = 1, δηλαδή 2 = 1, που
είναι άτοπο.
2 2
3 4 3  4
iii) ηµx = και συνx = τότε   +   = 1 που είναι αληθής.
5 5 5  5
Άρα υπάρχει τέτοια τιμή του x.
7. Αρκεί να δείξουμε ότι η απόσταση του Μ(x,y) από την αρχή Ο(0,0) είναι
ίση με 3. Πράγματι
(ΟΜ ) = x 2 + y 2 = (3συνθ) 2 + (3ηµθ) 2 = 9συν 2 θ + 9ηµ 2 θ
= 9(συν 2 θ + ηµ 2 θ) = 9 = 3.
8. Έχουμε
9 x 2 + 4 y 2 = 9(2συνθ) 2 + 4(3ηµθ) 2 = 9 ⋅ 4συν 2 θ + 4 ⋅ 9ηµ 2 θ
= 36συν 2 θ + 36ηµ 2 θ = 36(συν 2 θ + ηµ 2 θ) = 36 ⋅1 = 36.
9. Έχουμε
x 2 + y 2 + z 2 = r 2 ηµ 2 θ συν 2 ϕ + r 2 ηµ 2 θ ηµ 2 ϕ + r 2 συν 2 θ
= r 2 ηµ 2 θ(συν 2 ϕ + ηµ 2 ϕ) + r 2 συν 2 θ = r 2 ηµ 2 θ + r 2 συν 2 θ
= r 2 (ηµ 2 θ + συν 2 θ) = r 2 .
10. i) Αν 1 + συνα ≠ 0 και ηµα ≠ 0, έχουμε:
ηµα 1 − συνα
= ⇔ ηµ 2 α = (1 + συνα)(1 − συνα)
1 + συνα ηµα
⇔ ηµ 2 α = 1 − συν 2 α που ισχύει.
Αλλιώς αν 1 + συνα ≠ 0 και 1 − συνα ≠ 0, έχουμε
ηµα ηµα(1 − συνα) ηµα(1 − συνα)
= =
1 + συνα (1 + συνα)(1 − συνα) 1 − συν 2 α
ηµα(1 − συνα) 1 − συνα
= = .
ηµ 2 α ηµα
208.indb 32 16/1/2014 2:09:17 µµ

ii) συν 4 α − ηµ 4 α = (συν 2 α) 2 − (ηµ 2 α) 2 = (συν 2 α + ηµ 2 α)(συν 2 α − ηµ 2 α)

= συν 2 α − ηµ 2 α = συν 2 α − (1 − συν 2 α) = 2συν 2 α − 1.
11. Είναι
ηµθ 1 + συνθ ηµ 2 θ + (1 + συνθ) 2
i) + = =
1 + συνθ ηµθ ηµθ(1 + συνθ)
ηµ 2 θ + 1 + 2συνθ + συν 2 θ 2 + 2συνθ 2(1 + συνθ) 2

= = = .
ηµθ(1 + συνθ) ηµθ(1 + συνθ) ηµθ(1 + συνθ) ηµθ
συνx συνx συνx (1 + ηµx ) + συνx (1 − ηµx ) 2συνx

ii) + = =
1 − ηµx 1 + ηµx (1 − ηµx )(1 + ηµx ) 1 − ηµ 2 x
2συνx 2
= 2
= .
συν x συνx
1 εϕα εϕβ + 1
εϕα +
εϕα + σϕβ εϕβ εϕβ εϕα
12. i) = = = .
εϕβ + σϕα εϕβ + 1 εϕα εϕβ + 1 εϕβ
εϕα εϕα
ηµ 2 α ηµ 2 α − ηµ 2 α ⋅ συν 2 α
ii) εϕ2 α − ηµ 2 α = 2
− ηµ 2 α =
συν α συν 2 α
2
ηµ 2 α(1 − συν 2 α) ηµ 2 α ⋅ ηµ 2 α  ηµα  2
= = =  ⋅ ηµ α
συν 2 α συν 2 α  συνα 
= εϕ2 α ⋅ ηµ 2 α.
συνx ηµx συνx ηµx

13. i) + = +
1 − εϕx 1 − σϕx 1 − ηµx συνx
1−
συνx ηµx
συν 2 x ηµ 2 x συν 2 x − ηµ 2 x
= + =
συνx − ηµx ηµx − συνx συνx − ηµx
(συνx + ηµx )(σ
συνx − ηµx )
= = συνx + ηµx.
συνx − ηµx
 1  συνx + 1 1 − συν 2 x
ii) (1 − συνx ) 1 +  = (1 − συνx ) =
 συνx  συνx συνx
ηµ 2 x ηµx
= = ⋅ ηµx = εϕx ⋅ ηµx.
συνx συνx
208.indb 33 16/1/2014 2:09:17 µµ

1 1 1 ηµx συνx
iii) = = = 2 = ηµx συνx.
εϕx + σϕx ηµ x συν x ηµ x + συν x ηµ x + συν 2 x
2 2
+
συνx ηµx ηµx συνx 1
2 2
 1  1  1 − ηµ x 1 − συν x
iv)  − ηµx   − συνx  = ⋅
 ηµx   συνx  ηµx συνx
συν 2 x ηµ 2 x
= ⋅ = ηµx ⋅ συνx.
ηµx συνx
B΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Επειδή ηµx + συνx = α έχουμε διαδοχικά
(ηµx + συνx ) 2 = α 2
ηµ 2 x + συν 2 x + 2ηµx συνx = α 2
1 + 2ηµx συνx = α 2
α2 − 1
ηµx συνx = . (1)
2
Επομένως
1 1 ηµx + συνx α 2α
ii) + = = 2 = 2 . [λόγω της (1)]
ηµx συνx ηµx συνx α −1 α −1
2
ηµx συνx ηµ 2 x + συν 2 x 1
iii) εϕx + σϕx = + = =
συνx ηµx ηµx συνx ηµx συνx
1 2
= 2
= 2
.
α −1 α −1
2
iv) Σύμφωνα με την ταυτότητα α3 + β3 = (α + β)3 − 3αβ(α + β), έχουμε

ηµ3 x + συν3 x = (ηµx + συνx )3 − 3ηµx συνx (ηµx + συνx )
α2 − 1  α2 − 1
= α3 − 3 ⋅ ⋅ α αϕού ηµx + συνx = α και ηµx συνx = 
2  2 
3α3 − 3α 3α − α3 α(3 − α 2 )
= α3 − = = .
2 2 2
208.indb 34 16/1/2014 2:09:18 µµ

2. i) Βλέπε εφαρμογή 2, §7.2.

ii) Σύμφωνα με την ταυτότητα α3 + β3 = (α + β)3 − 3αβ(α + β), έχουμε
ηµ6 x + συν 6 x = (ηµ 2 x )3 + (συν 2 x )3

2 2 3 2 2 2 2
= (ηµ x+ x ) − 3ηµ x συν x (ηµ x+
συν
συν
x )
1 1
= 1 − 3ηµ 2 x συν 2 x.
iii) 2(ηµ6 x + συν 6 x ) − 3(ηµ 4 x + συν 4 x )

= 2(1 − 3ηµ 2 x συν 2 x ) − 3(1 − 2ηµ 2 x συν 2 x )
= 2 − 6ηµ 2 x συν 2 x − 3 + 6ηµ 2 x συν 2 x = −1.
3. Είναι
1 + ηµx (1 + ηµx )(1 + ηµx ) (1 + ηµx ) 2 1 + ηµx

• = = =
1 − ηµx (1 − ηµx )(1 + ηµx ) συν 2 x συνx
1 + ηµx  π π
= , αφού συνx > 0, επειδή  − < x <  .
συνx  2 2
1 − ηµx 1 − ηµx
• Ομοίως είναι = .
1 + ηµx συνx
1 + ηµx 1 − ηµx 1 + ηµx 1 − ηµx

Επομένως − = −
1 − ηµx 1 + ηµx συνx συνx
2ηµx
= = 2εϕx.
συνx
1 + συνx + 1 − συνx
4.
1 + συνx − 1 − συνx
( )
2
1 + συνx + 1 − συνx
=
( 1 + συνx − 1 − συνx )( 1 + συνx + 1 − συνx )
1 + συνx + 1 − συνx + 2 (1 + συνx )(1 − συνx )
=
(1 + συνx ) − (1 − συνx )
2 + 2 1 − συν 2 x 2 + 2 ηµ 2 x
= =
2συνx 2συνx
1 + ηµx 1 + ηµx  π 
= =  αϕού 0 ≤ x < είναι ηµx ≥ 0 
συνx συνx  2 
(1 + ηµx )(1 − ηµx ) 1 − ηµ 2 x συν 2 x συνx
= = = = .
συνx (1 − ηµx ) συνx (1 − ηµx ) συνx (1 − ηµx ) 1 − ηµx
208.indb 35 16/1/2014 2:09:18 µµ

§ 3.3 Αναγωγή στο 1ο τεταρτημόριο

Α′ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Αν διαιρέσουμε τον 1200 με τον 360 βρίσκουμε πηλίκο 3 και υπόλοιπο
120. Επομένως 1200 = 3 ⋅ 360 + 120
οπότε
3
ηµ1200 = ηµ120 = ηµ(180 − 60 ) = ηµ60 =
2
1
συν1200 = συν120 = συν(180 − 60 ) = −συν60 = −
2
3 1
−
1 3
εϕ1200 = 2 = − 3 και σϕ1200 = 2 = − =− .
1 3 3 3
−
2 2
ii) Ομοίως έχουμε 2850 = 7 ⋅ 360 + 330

οπότε
ηµ(−2850 ) = −ηµ 2850 = −ηµ330 = −ηµ(360 − 30 )
1
= −ηµ(−30 ) = ηµ30 =
2
συν(−2850 ) = συν 2850 = συν330 = συν(360 − 30 )
  
3
= συν(−30 ) = συν30 =
2
1 3
 2 3  2
εϕ(−2850 ) = = και σϕ(−2850 ) = = 3.
3 3 1
2 2
187π 187
2. i) Είναι = ⋅ 2π. Αν τώρα διαιρέσουμε το 187 με το 12 βρίσκουμε
6 12
πηλίκο 15 και υπόλοιπο 7. Επομένως έχουμε
187 π 187  7 7π
= ⋅ 2π = 15 +  2π = 15 ⋅ 2π +
6 12  12  6
οπότε
187 π  7π  7π  π π 1
ηµ = ηµ 15 ⋅ 2π +  = ηµ = ηµ  π +  = −ηµ = −
6  6  6  6 6 2
187π 7π  π π 3
συν = συν = συν  π +  = −συν = −
6 6  6 6 2
208.indb 36 16/1/2014 2:09:19 µµ

3.3 ANΑΓΩΓΗ ΣΤΟ 1ο ΤΕΤΑΡΤΗΜΟΡΙΟ 37
1 3
− −
εϕ
187 π
= 2 = 1 = 3 και σϕ 187 π = 2 = 3.
6 3 3 3 6 1
− −
2 2
21π 21
ii) Είναι = ⋅ 2π. Αν τώρα διαιρέσουμε το 21 με το 8 βρίσκουμε
4 8
πηλίκο 2 και υπόλοιπο 5. Επομένως έχουμε
21π 21  5 5π
= ⋅ 2π =  2 +  2π = 2 ⋅ 2π +
4 8  8  4
οπότε
21π 5π  π π 2
ηµ = ηµ = ηµ  π +  = −ηµ = −
4 4  4 4 2
21π 5π  π π 2
συν = συν = συν  π +  = −συν = −
4 4  4  4 2
2 2
− −
21π 2 = 1 και σϕ 21π = 2 = 1.
εϕ =
4 2 4 2
− −
2 2
3. Επειδή Α + Β + Γ = 180 είναι

Α Β+Γ
Α = 180 − (Β + Γ) και = 90 − .
2 2
Έτσι έχουμε
i) ηµΑ = ηµ(180 − (Β + Γ)) = ηµ(Β + Γ).
ii) συνΑ = συν(180 − (Β + Γ)) = −συν(Β + Γ).

συνΑ + συν(Β + Γ) = 0.
Α  Β+Γ Β+Γ
iii) ηµ = ηµ  90 −  = συν και
2  2  2
Α  Β+Γ Β+Γ
iv) συν = συν  90 −  = ηµ .
2  2  2
4. Επειδή συν(−α) = συνα, συν(180 + α) = −συνα, ηµ(−α) = −ηµα και
ηµ(90 + α) = ηµ(90 − (−α)) = συν(−α) = συνα, έχουμε
συν(−α) ⋅ συν(180 + α) συνα ⋅ (−συνα)


= = σϕα.
ηµ(−α) ⋅ ηµ(90 + α) (−ηµα) ⋅ συνα
208.indb 37 16/1/2014 2:09:19 µµ

5. Είναι
εϕ(π − x ) = −εϕx , συν(2π + x ) = συνx
 9π   π  π  π 
συν  + x  = συν  2 ⋅ 2π + + x  = συν  + x  = συν  − (− x ) 
 2   2  2  2 
= ηµ(− x ) = −ηµx.
ηµ(13π + x ) = ηµ(6 ⋅ 2π + π + x ) = ηµ(π + x ) = −ηµx , συν(− x ) = συνx και
 21π   π  π 
σϕ  − x  = σϕ  5 ⋅ 2π + − x  = σϕ  − x  = εϕx.
 2   2   2 
Επομένως
 9π 
εϕ(π − x ) ⋅ συν(2π + x ) ⋅ συν  + x 
 2  = (−εϕx ) ⋅ συνx ⋅ (− ηµx ) = −1.
 21π  (− ηµx ) ⋅ συνx ⋅ εϕx
ηµ(13π + x ) ⋅ συν(− x ) ⋅ σϕ  −x
 2 
6. Επειδή ηµ(π − x ) = ηµx , συν(π − x ) = −συνx
π 
συν(2π − x ) = συν(− x ) = συνx και ηµ  − x  = συνx, έχουμε
 2 
π 
ηµ 2 (π − x ) + συν(π − x ) συν(2π − x ) + 2ηµ 2  − x 
2 
= ηµ 2 x − συνx ⋅ συνx + 2συν 2 x = ηµ 2 x + συν 2 x = 1.
Β′ ΟΜΑΔΑΣ
1. Επειδή
2
ηµ 495 = ηµ(360 + 135 ) = ηµ135 = ηµ(180 − 45 ) = ηµ 45 =
2
1
συν120 = συν(180 − 60 ) = −συν60 = −
2
2
συν 495 = συν(360 + 135 ) = συν135 = συν(180 − 45 ) = −συν 45 = −
2
1
συν(−120 ) = συν120 = − (όπως προηγουμένως)
2
εϕ(−120 ) = −εϕ120 = −εϕ(180 − 60 ) = εϕ60 = 3 και
εϕ495 = εϕ(360 + 135 ) = εϕ135 = εϕ(180 − 45 ) = −εϕ45 = −1.
Η τιμή της παράστασης ισούται με
2  1  2   1 2 2
⋅  −  +  − ⋅ − 
2  2   2   2  − 4 + 4
= = 0.
3 + (−1) 3 −1
2. Έχουμε
ηµ(5π + ω) = ηµ(4π + π + ω) = ηµ(π + ω) = −ηµω
συν(7π − ω) = συν(6π + π − ω) = συν(π − ω) = −συνω
208.indb 38 16/1/2014 2:09:20 µµ

3.3 ANΑΓΩΓΗ ΣΤΟ 1ο ΤΕΤΑΡΤΗΜΟΡΙΟ 39
 5π   π  π 
ηµ  − ω  = ηµ  2π + − ω  = ηµ  − ω  = συνω
 2   2  2 
 7π   π   π  π 
συν  + ω  = συν  4π − + ω  = συν  − + ω  = συν  − ω  = ηµω
 2   2   2  2 
σϕ(5π + ω) = σϕ(4π + π + ω) = σϕ(π + ω) = σϕω
ηµ(7π − ω) = ηµ(6π + π − ω) = ηµ(π − ω) = ηµω
 5π   π  π 
συν  − ω  = συν  2π + − ω  = συν  − ω  = ηµω
 2   2  2 
 7π   π   π  π 
σϕ  + ω  = σϕ  4π − + ω  = σϕ  − + ω  = −σϕ  − ω  = −εϕω
 2   2   2   2 
Επομένως η παράσταση γίνεται
(−ηµω) ⋅ (−συνω) ⋅ συνω ⋅ ηµω ηµω ⋅ συν 2 ω
=− = −συν 2 ω = ηµ 2 ω − 1.
σϕω ⋅ ηµω ⋅ ηµω ⋅ (−εϕω) ηµω
3. Σύμφωνα με την ταυτότητα α 2 + β2 = (α + β) 2 − 2αβ, έχουμε

π  π 
εϕ2  − x  + εϕ2  + x 
3  6 
2
 π  π  π  π 
= εϕ  − x  + εϕ  + x   − 2εϕ  − x  εϕ  + x 
 3  6  3  6 
π  π  π  π  π 
= 52 − 2εϕ  − x  εϕ  + x  = 25 − 2εϕ  − x  σϕ  −  + x  
3  6  3  2  6 
π  π 
= 25 − 2εϕ  − x  σϕ  − x  = 25 − 2 = 23.
 3   3 
4. Είναι
εϕ(π + x ) εϕx
0< <1⇔ 0 < <1
εϕx + σϕ(π + x ) εϕx + σϕx
εϕx
⇔0< <1
1
εϕx +
εϕx
εϕx
⇔0< <1
εϕ2 x + 1
εϕx
εϕ2 x
⇔0< <1
εϕ2 x + 1
⇔ 0 < εϕ2 x < εϕ2 x + 1.
που ισχύει, γιατί αποκλείεται να είναι εϕx = 0, αφού, λόγω υποθέσεως,
ορίζεται η σϕx.
208.indb 39 16/1/2014 2:09:21 µµ

§ 3.4 Οι τριγωνομετρικές συναρτήσεις

Α´ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Με τη βοήθεια του πίνακα: y y = 2ημx
x π 3π
0 π 2π
2 2
1 3π
ημx 0 1 0 −1 0 π
2 5
0,5 ημx 0 0,5 0 −0,5 0 O y = 0,5ημx π 2π x
2ημx 0 2 0 −2 0
−2 ημx 0 −2 0 2 0
y = ημx
σχεδιάζουμε τις γραφικές παραστά- y = –2ημx
σεις των συναρτήσεων, όπως φαίνε-
ται στο διπλανό σχήμα.
ii) Με τη βοήθεια του πίνακα: y
π 3π
x 0 π 2π y = 2συνx
2 2
συνx 1 0 −1 0 1 1 y = 0,5συνx
0,5 συνx 0,5 0 −0,5 0 0,5 π

O π 3π 2π x
2συνx 2 2 −2 0 2 2 2
y = συνx
−2 συνx −2 0 2 0 −2
σχεδιάζουμε τις γραφικές παραστά-
σεις των συναρτήσεων, όπως φαίνε-
ται στο διπλανό σχήμα.
2. Η γραφική παράσταση της g(x) = 1 + y

ημx προκύπτει από μια κατακόρυφη
μετατόπιση της γραφικής παράστα-
y = 1+ ημx
σης της f(x) = ημx κατά 1 μονάδα 1
προς τα πάνω, ενώ της f(x) = −1 + π 3π
2 2 x
ημx κατά 1 μονάδα προς τα κάτω. O π 2π
y = –1+ημx
3. Η συνάρτηση f(x) = ημ3x είναι περι-
2π
οδική με περίοδο
y= ημx
.
3
Με τη βοήθεια του πίνακα: y
y = ημ3x
π π π 2π
x 0 1
6 3 2 3 π 3π
2 2 x
ημ3x 0 1 0 −1 0 O π 2π
σχεδιάζουμε τη γραφική παράσταση

της g, όπως φαίνεται στο διπλανό y = ημx
σχήμα.
22-0208-02-001-076.indd 40 16/1/2014 3:40:28 µµ

3.4 OΙ ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ 41
4. Ομοίως η συνάρτηση g(x) = συν 3x είναι περιοδική

2π y
με περίοδο . y = συν3x
3 y = συνx
Με τη βοήθεια του πίνακα: 1

x
π π π 2π π
x 0 O π 2π
6 3 2 3 2 3π
2
συν3x 1 0 −1 0 1
σχεδιάζουμε τη γραφική παράσταση της
g όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα.
x
5. Επειδή η μέγιστη τιμή της φ(x) = ημ είναι 1, και η ελάχιστη τιμή της −1
2
x
η μέγιστη τιμή της f(x) = 2ημ είναι 2 και η ελάχιστη −2.
2
x 2π
Η συνάρτηση f(x) = 2ημ είναι περιοδική με περίοδο = 4π.
2 1
2
Με τη βοήθεια του διπλανού πίνακα
x 0 π 2π 3π
της f, όπως φαίνεται στο σχήμα που x
2ημ 0 2 0 −2
ακολουθεί. 2
y x
y = 2ημ
2
x
1 y = ημ 2
x
O π 2π 3π 4π
y = ημx
x
6. Ομοίως, η μέγιστη τιμή της συνάρτησης f ( x ) = 2συν
είναι 2, και η ελά-
2
χιστη τιμή της −2. Αν εργαστούμε όπως στο παράδειγμα 2 της §... βρί-
x x
σκουμε ότι η συνάρτηση g(x) = συν , άρα και η f(x) = 2συν , είναι
2 2
2π
περιοδική με περίοδο: = 4π.
1
2
Με τη βοήθεια του διπλανού πίνακα: x 0 π 2π 3π 4π

x
x 2συν 2 0 −2 0 2
της f(x) = 2συν όπως φαίνεται στο 2
2
σχήμα που ακολουθεί.
208.indb 41 16/1/2014 2:09:22 µµ

y
y = 2συν x
2
y = συνx
π 2π 3π 4π
O π 3π 5π 7π x
2 2 2 2
y = συν x
2
7. Η γραφική παράσταση της g(x) = 1 + εφx προκύπτει από μια κατακόρυφη

μετατόπιση της γραφικής παράστασης της f(x) = εφx κατά 1 μονάδα προς
τα πάνω, ενώ της h(x) = −1 + εφx κατά μια μονάδα προς τα κάτω.
y
y = εφx
y = 1 + εφx –π –π π π
1 y = εφx 2 4 4 2
O x
–π π x
2 2
–1
y = εφ2x
y = –1 + εφx
(8) (9)
8. Κάθε τιμή της συνάρτησης f(x) = εφ2x επαναλαμβάνεται, όταν το 2x αυ-

ξηθεί κατά π, που σημαίνει ότι η τιμή αυτή επαναλαμβάνεται, όταν το x
π
αυξηθεί κατά . Επομένως η συνάρτηση f(x) = εφ2x είναι περιοδική με
2
π
περίοδο .
2
Έχοντας υπόψη το στοιχείο αυτό και με τη βοήθεια ενός πίνακα τιμών σχε-
διάζουμε τη γραφική παράσταση της f(x) = εφ2x.
π π π π π π π π
x − − − − 0
4 6 8 12 12 8 6 4
3 3
εφ2x − − 3 −1 − 0 1 3 −
3 3
208.indb 42 16/1/2014 2:09:22 µµ

3.4 OΙ ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ 43
9. Επειδή η συνάρτηση f(x) = σφx είναι y

περιοδική με περίοδο π, αρκεί να τη με-
λετήσουμε σε ένα διάστημα πλάτους π,
π.x το (0,π). Αν εργαστούμε, όπως και y = σφx
για τη f(x) = εφx, συμπεραίνουμε ότι η
f(x) = σφx, x
— είναι γνησίως φθίνουσα στο (0,π) O π π
2
— έχει κατακόρυφες ασύμπτωτες τις ευ-
θείες x = 0 και x = π.
Η γραφική της παράσταση στο (0,π)
φαίνεται στο διπλανό σχήμα.
Β´ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Είναι φανερό ότι η πρώτη είναι η y = ημx. Επομένως οι άλλες είναι της
μορφής:
y = α ημω x.
2π 1
— Η περίοδος της δεύτερης ισούται με 4π. Έτσι = 4π, οπότε ω = .
ω 2
Το πλάτος α της δεύτερης ισούται με 1. Άρα η εξίσωσή της είναι η y
x
= ημ .
2
2π 2π 2π
— Η περίοδος της τρίτης ισούται με . Έτσι = , οπότε ω = 3.
3 ω 3
Το πλάτος α της τρίτης ισούται με 1. Άρα η εξίσωσή της είναι η y =
ημ3x.
ii) Αν εργαστούμε όπως προηγουμένως βρίσκουμε ότι:

— Η εξίσωση της πρώτης είναι η y = ημx
— Η εξίσωση της δεύτερης είναι η y = 3 ημx
— Η εξίσωση της τρίτης είναι η y = 0,5 ημx και
— Η εξίσωση της τέταρτης είναι η y = −2,5 ημx.
208.indb 43 16/1/2014 2:09:23 µµ

2. i) Η υψηλότερη πλημμυρίδα ισούται με 3 m και παρατηρείται όταν:

πt
ηµ = 1, ενώ η χαμηλότερη άμπωτη ισούται με −3 m και παρατηρείται
6
πt
όταν ηµ = −1. Άρα η ζητούμενη υψομετρική διαφορά ισούται με 6 m.
6
ii) Η συνάρτηση είναι της μορφής f(x) y
= −xημωt. Άρα είναι η περιοδική με
(σε μέτρα)
2π 2π
περίοδο = = 12 ώρες.
ω π
6 1
6 (σε ώρεσ) t
Με τη βοήθεια του πίνακα: O 3 9 12
t 0 3 6 9 12
πt
3ημ 0 3 0 −3 0
6
σχεδιάζουμε τη γραφική της παρά-
σταση που δίνεται στο παραπάνω
σχήμα.
3. i) Όπως και προηγουμένως 1

y = 1 + συν3τ
το μέγιστο ύψος ισούται 3
 1 4 4
με 1 +  m = m, 3
 3  3 2
3
ενώ το ελάχιστο ύψος ισούται O π 2π
 1 2
με 1 −  m = m.
 3  3
Επομένως η ζητούμενη διαφορά
4 2 2
ισούται με  −  m = m.
3 3 3
ii) Αν εργαστούμε όπως στο παράδειγμα 2 της §... βρίσκουμε ότι περίοδος
2π
της συνάρτησης ισούται με .
3
iii) Έχοντας υπόψη τα παραπάνω και με τη βοήθεια ενός πίνακα τιμών σχε-
διάζουμε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης.
π π π 2π
t 0
6 3 2 3
1 4 2 4
1 + συν3t 1 1
3 3 3 3
4. i) Το πλάτος της κίνησης του πιστονιού ισούται με 0,1 m.
208.indb 44 16/1/2014 2:09:23 µµ

3.5 BAΣΙΚΕΣ ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ 45
ii) Η συνάρτηση είναι πε- y

ριοδική με περίοδο 2π/3
0,2
sec.
Η γραφική της παρά- 0,1
σταση δίνεται στο δι- x
πλανό σχήμα. 0 π 2π π 4π 5π 2π
Η επίλυση της εξίσω- 3 3 3 3
σης x(t)=0,15 στο διά-

στημα [0, 2π] μας δίνει τις λύσεις π/18, 5π/18, 13π/18, 17π/18, 25π/18
και 29π/18.
§3.5 Βασικές Τριγωνομετρικές Εξισώσεις

Α´ ΟΜΑΔΑΣ
 x = 2kπ

1. i) ηµx = 0 ⇔ ηµx = ηµ0 ⇔  ή ,k ∈Z
 x = 2kπ + π

 x = 2kπ

 ή Z Z
 x = (2k + 1)π

 π
 x = 2kπ + 4
2 π 
ii) x x  ή Z
2 4  π
 x = 2kπ + π −
 4
 π
 x = 2kπ + 4

 ή Z
 3π
 x = 2kπ +
 4
π π
iii) συνx = 0 ⇔ συνx = συν ⇔ x = 2kπ ± , k ∈ 
2 2
π
⇔ x = λπ + , λ ∈ 
2
208.indb 45 16/1/2014 2:09:24 µµ

2 π π
iv) συνx = ⇔ συνx = συν ⇔ x = 2kπ ± , k ∈ 
2 4 4
1 π  π
2. i) ηµx = − ⇔ ηµx = −ηµ ⇔ ηµx = ηµ  − 
2 6  6
  π  π
 x = 2kπ +  − 6   x = 2kπ − 6
  

ή ή
  7π
 x = 2kπ + π −  − π   x = 2kπ +
  6  6
 π
ii) ηµx = −1 ⇔ ηµx = ηµ  − 
 2
2 π  π
iii) συνx = − ⇔ συνx = −συν ⇔ συνx = συν  π − 
2 4  4
3π 3π
⇔ συνx = συν ⇔ x = 2 kπ ± , k ∈ 
4 4
iv) συνx = −1 ⇔ συνx = συνπ ⇔ x = 2kπ ± π, k ∈ 
⇔ x = 2ρπ + π, ρ ∈  .
3. i) εϕx = 0 ⇔ εϕx = εϕ0 ⇔ x = kπ, k ∈ 
3 π π
ii) εϕx = ⇔ εϕx = εϕ ⇔ x = kπ + , k ∈ 
3 6 6
π π
iii) σϕx = 1 ⇔ σϕx = σϕ ⇔ x = kπ + , k ∈ 
4 4
π π
iv) σϕx = 3 ⇔ σϕx = σϕ ⇔ x = kπ + , k ∈ 
6 6
208.indb 46 16/1/2014 2:09:24 µµ

3 π  π
4. i) εϕx = − ⇔ εϕx = −εϕ ⇔ εϕx = εϕ  − 
3 6  6
π
⇔ x = kπ − , k ∈ 
6
3 π  π
ii) σϕx = − ⇔ σϕx = −σϕ ⇔ σϕx = σϕ  − 
3 3  3
π
⇔ x = kπ − , k ∈  .
3
( )
5. i) (1 − ηµx ) 2ηµx − 3 = 0 ⇔ 1 − ηµx = 0 ή 2ηµx − 3 = 0
3 π π
⇔ ηµx = 1 ή ηµx = ⇔ ηµx = ηµ ή ηµx = ηµ
2 2 3
 π  π
 x = 2kπ + 2  x = 2kπ + 3
 
⇔ ή ,k ∈Z ή  ή ,k ∈Z
 π  π
 x = 2kπ + π −  x = 2kπ + π −
 2  3
π π 2π
⇔ x = 2kπ + ή x = 2kπ + ή x = 2kπ + ,k ∈
2 3 3
( )
ii) 2ηµx + 2 (1 − συνx ) = 0 ⇔ 2ηµx + 2 = 0 ή 1 − συνx = 0
2  π
⇔ ηµx = − ή συνx = 1 ⇔ ηµx = ηµ  −  ή συνx = συν0
2  4
π 5π
⇔ x = 2kπ − ή x = 2kπ + ή x = 2kπ, k ∈  .
4 4
6. i) ( )
3 + εϕx (1 − εϕx ) = 0 ⇔ εϕx = − 3 ή εϕx = 1
 π π
⇔ εϕx = εϕ  −  ή εϕx = εϕ  
 3  4
π π
⇔ x = kπ − ή x = kπ + , k ∈ 
3 4
1
ii) (2συνx + 1)(εϕ2 x − 3)σϕx = 0 ⇔ συνx = − ή εϕ2 x = 3 ή σϕx = 0
2
208.indb 47 16/1/2014 2:09:25 µµ

1
⇔ συνx = − ή εϕx = 3 ή εϕx = − 3 ή σϕx = 0
2
2π π  π π
⇔ συνx = συν ή εϕx = εϕ ή εϕx = εϕ  −  ή σϕx = σϕ
3 3  3  2
2π π π π
⇔ x = 2kπ ± ή x = kπ + ή x = kπ − ή x = kπ + , k ∈ Z.
3 3 3 2
π
όμως οι λύσεις x = kπ + , k ∈  απορρίπτονται γιατί δε ορίζεται ή εφx
2
π
για x = kπ + , k ∈  .
2
2π
7. i) Επειδή 0, 951 = ηµ72 = ηµ , έχουμε:
5
2π
ημx = 0,951 ⇔ ηµx = ηµ
5
 2π  2π
 x = 2kπ + 5  x = 2kπ + 5
 
⇔ ή ,k ∈Z ⇔  ή ,k ∈Z
 2π  3π
 x = 2kπ + π −  x = 2kπ +
 5  5
π
ii) Επειδή 0, 809 = συν36 = συν , έχουμε:
5
π
συνx = − 0,809 ⇔ συνx = −συν
5
 π 4π
⇔ συνx = συν  π −  ⇔ συνx = συν
 5 5
4π
⇔ x = 2kπ ± , k ∈ .
5
22π
iii) Επειδή 28, 636 = εϕ88 = εϕ , έχουμε:
45
22π
εϕx = 28, 636 ⇔ εϕx = εϕ
45
22π
⇔ x = kπ + , k ∈ .
45
208.indb 48 16/1/2014 2:09:25 µµ

3 π
8. i) 2ηµ3x = 3 ⇔ ηµ3x = ⇔ ηµ3x = ηµ
2 3
 π  6kπ + π
3x = 2kπ + 3 x = 9
 
⇔ ή ,k ∈Z ⇔  ή , k ∈ Z.
 π  6kπ + 2π
3x = 2kπ + π − x =
 3  9
x x x
ii) συν + 1 = 0 ⇔ συν = − 1 ⇔ συν = συνπ
5 5 5
x x
⇔ = 2kπ ± π, k ∈  ⇔ = 2kπ + π , k ∈ 
5 5
⇔ x = 10kπ + 5π , k ∈  .
2x 2x 3 2x π
iii) 3εϕ − 3 = 0 ⇔ εϕ = ⇔ εϕ = εϕ
7 7 3 7 6
2x π
⇔ = kπ + , k ∈ 
7 6
⇔ 12 x = 42kπ + 7 π, k ∈ 
42kπ + 7 π
⇔x= ,k ∈
12
 π  π  π
9. i) ηµ  x +  = −1 ⇔ ηµ  x +  = ηµ  − 
 3   3   2
π π
⇔ x + = 2 kπ − , k ∈ 
3 2
π π
⇔ x = 2kπ − − , k ∈ 
2 3
5π
⇔ x = 2kπ − , k ∈ 
6
 π  π 1  π π
ii) 2συν  3x −  = 1 ⇔ συν  3x −  = ⇔ συν  3x −  = συν
 4   4  2  4  3
208.indb 49 16/1/2014 2:09:26 µµ

 π π
3x 4 2k 3

⇔ ή ,k ∈Z
 π π
3x − = 2kπ −
 4 3
36x − 3π = 24k π + 4π

⇔ ή ,k ∈Z
36x − 3π = 24kπ − 4π

 24kπ + 7 π
x = 36

⇔ ή ,k ∈Z
 24kπ − π
x =
 36
π  π  π
iii) εϕ  − 5x  = 3 ⇔ εϕ  − 5x  = εϕ
4  4  3
π π
⇔ − 5 x = kπ + , k ∈ 
4 3
⇔ 3π − 60 x = 12kπ + 4π, k ∈ 
−12kπ − π
⇔x= ,k ∈
60
10. i) Αν θέσουμε ημω = t, η εξίσωση γράφεται:
−1 ± 3 1
2t 2 + t − 1 = 0 ⇔ t = ⇔ t = −1 ή t =
4 2
Επομένως:
• Για t = −1 έχουμε:
 π π
ηµω = −1 ⇔ ηµω = ηµ  −  ⇔ ω = 2kπ − , k ∈ 
 2 2
1
• Για t = έχουμε:  π
2 ω = 2kπ + 6
1 π 
ηµω = ⇔ ηµω = ηµ ⇔  ή ,k ∈Z
2 6  5π
ω = 2kπ −
 6
208.indb 50 16/1/2014 2:09:26 µµ

Άρα οι λύσεις της εξίσωσης δίνονται από τους τύπους:

π π π
ω = 2kπ − ή ω = 2kπ + ή ω = 2kπ − , k ∈ 
2 6 6
ii) Αν θέσουμε συνx = t, η εξίσωση γράφεται:

−3 ± 5 1
2 t 2 + 3t − 2 = 0 ⇔ t = ⇔ t = −2 ή t =
4 2
Επομένως:
• Για t = −2 έχουμε:
συνx = 2 αδύνατο, αφού −1 ≤ συνx ≤ 1
1
• Για t =έχουμε:
2
1 π π
συνx = ⇔ συνx = συν ⇔ x = 2kπ ± , k ∈ 
2 3 3
Άρα οι λύσεις της εξίσωσης δίνονται από τους τύπους:
π π
x = 2kπ + ή x = 2kπ − , k ∈ 
3 3
iii) Αν θέσουμε εφt = ω, η εξίσωση γράφεται:

2 3±4 3
3ω2 = 3 + 2 3ω ⇔ 3ω2 − 2 3ω − 3 = 0 ⇔ ω =
6
3
⇔ω= 3 ή ω=−
3
Επομένως:
• Για ω = 3, έχουμε:
π π
εϕt = 3 ⇔ εϕt = εϕ ⇔ t = kπ + , k ∈ 
3 3
3
• Για ω = − , έχουμε:
3
3 π  π
εϕt = − ⇔ εϕt = −εϕ ⇔ εϕt = εϕ  − 
3 6  6
π
⇔ t = kπ − , k ∈ .
6
208.indb 51 16/1/2014 2:09:26 µµ

11. i) Είναι:
ηµ 2 x + 5συν 2 x = 4 ⇔ 1 − συν 2 x + 5συν 2 x = 4
3
⇔ 4συν 2 x = 3 ⇔ συν 2 x =
4
3 3
⇔ συνx = ή συνx = − .
2 2
Αλλά:
3 π π
• συνx = ⇔ συνx = συν ⇔ x = 2kπ ± , k ∈ 
2 3 3
3 π  π
• συνx = − ⇔ συνx = −συν ⇔ συνx = συν  π − 
2 3  3
2π 2π
⇔ συνx = συν ⇔ x = 2λπ ± ,λ ∈
3 3
Επομένως οι λύσεις της εξίσωσης δίνονται από τους τύπους:
 π
 x = 2kπ ± 3 , k ∈ Z

 ή
 2π
 x = 2λπ ± , λ ∈ Z.
 3
ii) Η εφx και η σφ2x έχουν νόημα εφόσον:
συνx ≠ 0 και ηµ2 x ≠ 0 (1)
Με αυτούς τους περιορισμούς, έχουμε:
1
εϕx ⋅ σϕ2 x = 1 ⇔ σϕ2 x = ⇔ σϕ2 x = σϕx
εϕx
⇔ 2x = kπ + x , k ∈ 
⇔ x = kπ, k ∈ 
Από τις λύσεις αυτές καμία δεν ικανοποιεί τον περιορισμό ηµ2 x ≠ 0.
Άρα η εξίσωση είναι αδύνατη.
 π
12. i) Η συνάρτηση f ( x ) = 3ηµ  x −  παρουσιάζει μέγιστο όταν
 2
 π   π
ηµ  x −  = 1 και ελάχιστο όταν ηµ  x −  = −1.
 2  2
Αλλά
 π  π π π π
• ηµ  x −  = 1 ⇔ ηµ  x −  = ηµ ⇔ x − = 2kπ + , k ∈ 
 2  2 2 2 2
⇔ x = 2kπ + π, k ∈ 
⇔ x = π, αφού 0 ≤ x < 2π
208.indb 52 16/1/2014 2:09:27 µµ

 π  π  π π π
• ηµ  x −  = −1 ⇔ ηµ  x −  = ηµ  −  ⇔ x − = 2kπ − , k ∈ 
 2  2  2 2 2
⇔ x = 2kπ, k ∈ 
⇔ x = 0, αφού 0 ≤ x < 2π
Επομένως η f παρουσιάζει στο [0,2π) μέγιστο για x = π, το f(π) = 3 και
ελάχιστο για x = 0, το f (0) = −3.
 π
ii) Η συνάρτηση f ( x ) = 7συν  x −  παρουσιάζει μέγιστο όταν
 2
 π  π
συν  x −  = 1 και ελάχιστο όταν συν  x −  = −1.
 2  2
Αλλά
 π  π π
• συν  x −  = 1 ⇔ συν  x −  = συν0 ⇔ x − = 2kπ, k ∈ 
 2  2 2
π
⇔ x = 2kπ + , k ∈ Z
2
π
⇔ x = , αϕού 0 ≤ x ≤ 2π
2
 π  π π
• συν  x −  = −1 ⇔ συν  x −  = συνπ ⇔ x − = 2kπ + π, k ∈ 
 2   2  2
3π
⇔ x = 2kπ + , k∈Z
2
3π
⇔x= , αϕού 0 ≤ x ≤ 2π
2
π π
Επομένως η g παρουσιάζει στο [0,2π] μέγιστο για x = , το g   = 7
2 2
3π  3π 
και ελάχιστο για x = , το g   = −7.
2  2 
13. i) Επειδή S = 100 αρκεί να βρούμε το t∈ {1, 2,..., 12} για το οποίο ισχύει:
πt
100 = 75 + 50ηµ
6
Έχουμε:
πt πt πt 1
100 = 75 + 50ηµ ⇔ 25 = 50ηµ ⇔ ηµ =
6 6 6 2
208.indb 53 16/1/2014 2:09:28 µµ

 πt π
 6 = 2kπ + 6
πt π 
⇔ ηµ = ηµ ⇔  ή , k∈ Z
6 6  πt π
 = 2kπ + π −
6 6
 t = 12k + 1

⇔ ή , k ∈ Z ⇔ t = 1 ή t = 5, αϕού 1 ≤ t ≤ 12
 t = 12k + 5

Άρα οι ζητούμενοι μήνες είναι ο Ιανουάριος και ο Μάιος.
πt
ii) To S παίρνει τη μεγαλύτερη τιμή του όταν το ηµ πάρει τη μεγαλύτε-
6
πt
ρη τιμή του δηλαδή όταν ηµ = 1.
6
Επειδή:
πt πt π πt π
ηµ = 1 ⇔ ηµ = ηµ ⇔ = 2kπ + , k ∈ 
6 6 2 6 2
⇔ t = 12k + 3, k ∈ Z ⇔ t = 3, αϕού 1 ≤ t ≤ 12
Άρα τον μήνα Μάρτιο έχουμε το μεγαλύτερο αριθμό πωλήσεων.
B´ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Είναι:
 π   3π 
⇔ ηµx = συν  π −  − x   ⇔ ηµx = συν  + x 
 4   4 
 π  3π   π 
⇔ ηµx = ηµ  −  + x   ⇔ ηµx = ηµ  − − x 
2  4   4 
  π 
 x = 2kπ +  − 4 − x  , k ∈
  
⇔ ή

 x = 2kπ + π −  − π − x  , k ∈
  4 
 π
2x = 2kπ − 4 , k ∈

⇔ ή
 5π
0x = 2kπ + , k ∈ (αδύνατη)
 4
π
⇔ x = kπ − , k ∈
8
208.indb 54 16/1/2014 2:09:28 µµ

π 
ii) Η εφ2x και σϕ  + 3x  έχουν νόημα εφόσον συν2 x ≠ 0 και
3 
π 
ηµ  + 3x  ≠ 0.
 3 
Με αυτούς τους περιορισμούς έχουμε:
π  π 
εϕ2x − σϕ  + 3x  = 0 ⇔ εϕ2x = σϕ  + 3x 
3  3 
π  π  π 
⇔ εϕ2x = εϕ  − + 3x  ⇔ εϕ 2x = εϕ − 3x
2  3  6 
π π
⇔ 2x =kπ+ −3x, k∈Z⇔5x=kπ+ , k∈Z
6 6
kπ π
⇔x= + ,k ∈ που ικανοποιούν τουσ περιορισμούσ.
5 30
2. i) Η εφx έχει νόημα εφόσον συνx ≠ 0. Με αυτόν τον περιορισμό έχουμε:
εϕ x ηµx + 1 = ηµx + εϕx ⇔ ( εϕ x ηµx − εϕx ) − ( ηµx − 1) = 0
⇔ εϕx ( ηµx − 1) − ( ηµx − 1) = 0 ⇔ ( ηµx − 1)( εϕx − 1) = 0
⇔ εϕx = 1 ή ηµx = 1 (αδύνατη , γιατί συνx ≠ 0)
π π
⇔ εϕx = εϕ ⇔ x = kπ + , k ∈ .
4 4
Οι λύσεις αυτές είναι δεκτές, αφού προφανώς ικανοποιούν τον περιορι-
σμό συνx ≠ 0.
ii) Η εξίσωση ορίζεται, εφόσον συνx ≠ 0. Με αυτόν τον περιορισμό έχου-
με:
1
2
− 2εϕx = 4 ⇔ 1 + εϕ2 x − 2εϕx = 4 ⇔ εϕ2 x − 2εϕx − 3 = 0
συν x
2±4
⇔ εϕx = ⇔ εϕx = −1 ή εϕx = 3.
2
Αλλά:
π  π π
• εϕx = −1 ⇔ εϕx = −εϕ ⇔ εϕx = εϕ  −  ⇔ x = kπ − , k ∈ 
4  4  4
2π 2π
• εϕx = 3 ⇔ εϕx = εϕ72o ⇔ εϕx = εϕ ⇔ x = kπ + ,k ∈
5 5
Επομένως οι λύσεις της εξίσωσης δίνονται από τους τύπους:
k k
αφού προφανώς ικανοποιούν τον περιορισμό συνx ≠ 0.

3. Είναι:
π π
εϕx = 1 ⇔ εϕx = εϕ ⇔ x = kπ + , k ∈ 
4 4
208.indb 55 16/1/2014 2:09:29 µµ

Άρα έχουμε:
π
x ∈ ( 3π, 4π ) ⇔ 3π < x < 4π ⇔ 3π < kπ + < 4π, k ∈ 
4
⇔ 12π < 4kπ + π < 16π, k ∈ 
⇔ 11π < 4kπ < 15π, k ∈ 
11 15
⇔ < k < ,k ∈
4 4
⇔k=3
π 13π
Επομένως η λύση της εξίσωσης είναι η x = 3π + = .
4 4
4. Έχουμε:
1 + συνx = ηµx
1 + συνx = ηµx ⇔  2 2
ηµ x + συν x = 1
1 + συνx = ηµx
⇔ 2
(1 + συνx ) + συν x = 1
2

⇔ 2
2συν x + 2συνx = 0
⇔
2συνx ( συνx + 1) = 0
1 + συνx = ηµx
⇔
συνx = 0 ή συνx = −1
ηµx = 1 ηµx = 0
⇔ ή 
 συν x = 0 συνx = −1
π
⇔x= ή x=π
2
π 
5. Για συνx ≠ 0 και ηµ  + x  ≠ 0 έχουμε
3 
π  π  π  π 
εϕx = σϕ  + x  ⇔ εϕx = εϕ  −  + x   ⇔ εϕx = εϕ  − x 
3  2  3  6 
π π
⇔ x = kπ + − x , k ∈  ⇔ 2 x = kπ + , k ∈ 
6 6
6kπ + π
⇔x= , k ∈  (1)
12
Επομένως έχουμε:
6kπ + π
0 ≤ x < 2π ⇔ 0 ≤ < 2π, k ∈ 
12
208.indb 56 16/1/2014 2:09:29 µµ

⇔ 0 ≤ 6kπ + π < 24π, k ∈

⇔ −π ≤ 6kπ < 23π, k ∈
1 23
⇔− ≤ k < ,k ∈
6 6
k 0
y
Άρα οι λύσεις της εξίσωσης στο [0, 2π)

είναι οι αριθμοί
π 7 π 13π 19π
και .
12 12 12 12 π/12
Ο Α x
(βλέπε διπλανό σχήμα).
208.indb 57 16/1/2014 2:09:29 µµ

§3.6 Τριγωνομετρικοί Αριθμοί Αθροίσματος Γωνιών

Α´ ΟΜΑΔΑΣ
π π π π  π π π 1
1. i) συν συν − ηµ ηµ = συν  +  = συν =
12 4 12 4  12 4  3 2
( )
ii) συν170 συν50 + ηµ170 ηµ50 = συν 170 − 50 = συν120
1
= −συν60 = −
2
iii) ηµ110 ηµ70 − συν110 συν70 = − συν110 συν70 − ηµ110 ηµ70 

 
( )
= −συν 110 + 70 = −συν180 = 1
7π π 7π π  7π π  π
iv) συν ⋅ συν + ηµ ⋅ ηµ = συν  −  = συν = 0
12 12 12 12  12 12  2
2. i) συν3x ⋅ συν ( −2x ) − ηµ3x ⋅ ηµ ( −2x ) = συν ( 3x + ( −2x ) ) = συνx
 π  π  π  π 2
ii) συν  x +  συνx + ηµ  x +  ηµx = συν   x +  − x  = συν =
 4  4  4  4 2
 π  π
3. i) συν  x +  + συν  x −  =
 4   4
 π π  π π
=  συνxσυν − ηµxηµ  +  συνxσυν + ηµxηµ 
 4 4  4 4
π 2
= 2συνxσυν = 2συνx ⋅ = 2συνx
4 2
 π  π
ii) συν 2  x −  − συν 2  x +  =
 4  4
2 2
 π π  π π
=  συνxσυν + ηµxηµ  −  συνxσυν − ηµxηµ 
 4 4   4 4
π π
= 4συνxσυν ηµxηµ
4 4
2 2
= 4συνx ⋅ ⋅ ηµx ⋅ = 2ηµxσυνx
2 2
17 π 4π 17 π 4π  17 π 4π  π
4. i) ηµ ⋅ συν − συν ⋅ ηµ = ηµ  −  = ηµ = 1
18 9 18 9  18 9  2
22-0208-02-001-076.indd 58 16/1/2014 3:41:16 µµ

3.6 TΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΑΘΡΟΙΣΜΑΤΟΣ ΓΩΝΙΩΝ 59
(
ii) ηµ70 ⋅ συν 20 + συν70 ⋅ ηµ 20 = ηµ 70 + 20 = ηµ90 = 1 )
7π π
εϕ − εϕ
iii) 12 4 = εϕ  7π − π  = εϕ π = 3
7π π  
1 − εϕ ⋅ εϕ  12 4  3
12 4
εϕ165 + εϕ15
iv) 
1 − εϕ165 εϕ15  ( )
= εϕ 165 + 15 = εϕ180 = 0
5. i) ηµ 2x ⋅ συνx + συν 2x ⋅ ηµx = ηµ ( 2x + x ) = ημ3x

 π  π  π  π 1
ii) ηµ  x + συνx − συν  x +  ηµx = ηµ  x + − x  = ηµ =
 6   6   6  6 2
εϕx − εϕ2x
iii)
.
( x 2x ) ( x ) εφx
π  π 
εϕ  + 2 x  + εϕ  − x 
 3   6  = εϕ   π + 2 x  +  π − x  
iv) π π    
     3  6 
1 − εϕ  + 2  . εϕ  − 
3  6 
π 
= εϕ  + x  = −σφx
 2 
 π  π
6. i) ηµ  x +  + ηµ  x −  =
 3  3
ii) ( ηµα + συνα ) ⋅ ( ηµβ + συνβ ) = ηµαηµβ + ηµασυνβ + συναηµβ + συνασυνβ

= ( ηµασυνβ + συναηµβ ) + ( συνασυνβ + ηµαηµβ )
= ηµ ( α + β ) + συν ( α − β )
( )
7. • ηµ105 = ηµ 60 + 45 = ηµ60 συν 45 + συν60 ηµ 45
=
3 2 1 2
⋅ + ⋅ =
(
2 1+ 3 )
2 2 2 2 4

(
συν105 = συν 60 + 45  
) = συν60 συν45
 
− ηµ60 ηµ 45

=
1 2
⋅ −
3 2
⋅ =
(
2 1− 3 )
2 2 2 2 4
1+ 3 1− 3
οπότε εϕ105 = = −2 − 3 και σϕ105 = = −2 + 3
1− 3 1+ 3
208.indb 59 16/1/2014 2:09:31 µµ

( )
• ηµ195 = ηµ 150 + 45 = ηµ150 συν 45 + συν150 ηµ 45
=
1 2
⋅ −
3 2
⋅ =
(
2 1− 3 )
2 2 2 2 4

(
συν195 = συν 150 + 45  
) = συν150 συν45
 
− ηµ150 ηµ 45
3 2 1 2 − 2 1+ 3
⋅ − ⋅ =−=
( )
2 2 2 2 4
οπότε εϕ195 =
1− 3
= 2 − 3 και σϕ195 =
− 1 + 3
= 2+ 3
( )
− 1+ 3( ) 1− 3
ηµα ηµβ ηµασυνβ + συναηµβ ηµ ( α + β )

8. i) εϕα + εϕβ = + = =
συνα συνβ συνασυνβ συνασυνβ
συνα συνβ ηµασυνβ + συναηµβ ηµ ( α + β )
ii) σϕα + σϕβ = + = =
ηµα ηµβ ηµαηµβ ηµαηµβ
5 3
9. Επειδή ηµα = και συνβ = , από τη σχέση ηµ 2 x + συν 2 x = 1 βρί-
13 5
12 4
σκουμε ότι: συνα = και ηµβ =
13 5
Έτσι έχουμε:
5 3 12 4 63
i) ηµ ( α + β ) = ηµασυνβ + συναηµβ = ⋅ + ⋅ =
13 5 13 5 65
12 3 5 4 16
ii) συν ( α + β ) = συνασυνβ − ηµαηµβ = ⋅ − ⋅ =
13 5 13 5 65
10. i) Σύμφωνα με τους τύπους (2) και (3) αρκεί να υπολογίσουμε το συνα και
το ημβ.
Έχουμε λοιπόν:
9 16 4 π
• συν 2 α = 1 − ηµ 2 α = 1 − = , οπότε συνα = , αφού 0 < α <
25 25 5 2
25 144 12 π
• ηµ 2β = 1 − συν 2β = 1 − = , οπότε ημβ = , αφού < β < π
169 169 13 2
Επομένως:
3  5  4 12 33
ηµ ( α + β ) = ηµασυνβ + συναηµβ =  −  + ⋅ =
5  13  5 13 65
4  5  3 12 56
συν ( α + β ) = συνασυνβ − ηµαηµβ =  −  − ⋅ = −
5  13  5 13 65
33 56
οπότε εφ ( α + β ) = − και σφ ( α + β ) = −
56 33
ii) Εργαζόμαστε με τον ίδιο τρόπο
208.indb 60 16/1/2014 2:09:32 µµ

 π π π
11. i) ηµx = συν  x +  ⇔ ηµx = συνxσυν − ηµxηµ
 6 6 6
3 1
⇔ ηµx = συνx − ηµx ⇔ 2ηµx = 3συνx − ηµx
2 2
3 π
⇔ 3ηµx = 3συνx ⇔ εϕx = ⇔ εϕx = εϕ
3 6
π
⇔ x = kπ + ,k ∈ Z
6
 π
ii) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈ , με συνx ≠ 0 και συν  x +  ≠ 0.
 4
π  1 + εϕx
εϕx + εϕ  + x  = −2 ⇔ εϕx + = −2
 4  1 − εϕx
⇔ εϕx − εϕ2 x + 1 + εϕx = −2 + 2εϕx
⇔ εϕ2 x = 3 ⇔ εϕx = ± 3
π π
• εϕx = 3 ⇔ εϕx = εϕ ⇔ x = kπ + ,k ∈ Z
3 3
Όλες οι λύσεις είναι δεκτές, αφού ικανοποιούν τους περιορισμούς.
iii) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈ , με συν ( x − α ) ≠ 0.

Με τον περιορισμό αυτό και την προϋπόθεση ότι ορίζεται η εφx, δηλαδή
συνx ≠ 0 έχουμε:
εϕx − εϕα εϕx + 3
εϕ ( x − α ) = −2 ⇔ = −2 ⇔ = −2
1 + εϕxεϕα 1 − 3εϕx
⇔ εϕx + 3 = −2 + 6εϕx ⇔ 5εϕx = 5
π π
⇔ εϕx = 1 ⇔ εϕx = εϕ ⇔ x = kπ + ,k ∈ Z
4 4
Όλες οι λύσεις, είναι δεκτές αφού είναι εύκολο να αποδειχθεί ότι ικανο-
ποιούν τους περιορισμούς.
π
Δεν υπάρχουν άλλες λύσεις της εξίσωσης, αφού οι τιμές x = kπ + , k ∈ 
2
που μηδενίζουν το συνx δεν την επαληθεύουν.
208.indb 61 16/1/2014 2:09:32 µµ

B´ ΟΜΑΔΑΣ
ηµ ( α − β )
ηµασυνβ − συναηµβ ηµασυνβ συναηµβ
1. Είναι: = = − =
συνασυνβ συνασυνβ συνασυνβ συνασυνβ
= εϕα − εϕβ
ημ ( α − β )
Άρα = εφα − εφβ
συνασυνβ
ημ ( β − γ ) ημ ( γ − α )
Ομοίως: = εφβ − εφγ και = εφγ − εφα
συνβσυνγ συνγσυνα
Αν τώρα τις παραπάνω ισότητες τις προσθέσουμε κατά μέλη έχουμε:
ηµ ( α − β ) ηµ ( β − γ ) ηµ ( γ − α )
+ + = εϕα − εϕβ + εϕβ − εϕγ + εϕγ − εϕα = 0
συνασυνβ συνβσυνγ συνγσυνα
2. 1ος τρόπος Έχουμε:

συν ( α + β ) = 0 ⇔ συνασυνβ − ηµαηµβ = 0 ⇔ συνασυνβ = ημαημβ (1)
Επομένως:
ηµ ( α + 2β ) = ( ηµ ( α + β ) + β ) = ηµ ( α + β ) συνβ + συν ( α + β ) ηµβ
= ηµ ( α + β ) συνβ, ( αϕού συν ( α + β ) = 0 )

= ( ηµασυνβ + συναηµβ ) συνβ = ηµασυνβσυνβ + συνασυνβηµβ
(1)
(
= ( ηµασυνβσυνβ + ηµαηµβηµβ ) = ηµα συν 2β + ηµ 2β = ηµα )
2ος τρόπος Έχουμε:
π π
συν ( α + β ) = 0 ⇔ α + β = kπ + , k ∈ Z ⇔ β = kπ + − α,k ∈ Z
2 2
Επομένως:
ηµ(α + 2β) = ηµ(α + 2kπ + π − 2α) + ηµ(π − α) = ηµα
3. ηµ ( x − α ) = −2ηµ ( x + α ) ⇔ ηµxσυνα − συνxηµα = −2ηµxσυνα − 2συνxηµα

⇔ 3ηµxσυνα = −συνxηµα
⇔ 3ηµx = −συνx εϕα
⇔ 3ηµx = 3συνx, αϕού εϕα = −3
⇔ εϕx = 1
208.indb 62 16/1/2014 2:09:33 µµ

π π
4. Επειδή α + β = θα είναι β = − α, οπότε:
4 4
π
εϕ − εϕα
 π  4 1 − εϕα
εϕβ = εϕ  − α  = =
4  1 + εϕ π εϕα 1 + εϕα
4
Επομένως:
 1 − εϕα  2
(1 + εϕα ) ⋅ (1 + εϕβ ) = (1 + εϕα ) ⋅ 1 +  = (1 + εϕα ) ⋅ =2
 1 + εϕα  1 + εϕα
5. i) Αν με φ συμβολίσουμε τη γωνία ΑΒ∆
ˆ , έχουμε:
( Α∆ ) 1 ( ΑΓ ) 1 εφΒ
εϕϕ = = ⋅ = ⋅ εϕΒ, δηλαδή εφφ = (1)
( ΑΒ ) 3 ( ΑΒ ) 3 3
Επομένως:
εϕΒ
εϕΒ −
εϕΒ − εϕϕ (1) 3 = 2εϕΒ
εϕω = εϕ ( Β − ϕ ) = =
1 + εϕΒεϕϕ 1 + εϕΒ εϕΒ 3 + εϕ2 Β
3
ii) Αν Β = 60 τότε από την παραπάνω ισότητα βρίσκουμε ότι:
2 ⋅ εϕ60 2⋅ 3 3
εϕω = = = , οπότε ω = 30
3 + εϕ2 60 3+3 3
Άρα η ΒΔ είναι διχοτόμος της γωνίας Β.
6. Έχουμε διαδοχικά:
ηµΑ + ηµ ( Β − Γ ) ηµ ( Β + Γ ) + ηµ ( Β − Γ ) ηµΒ
= εϕΒ ⇔ =
συν ( Β − Γ ) συν ( Β − Γ ) συνΒ
2ηµΒσυνΓ ηµΒ
⇔ =
συνΒσυνΓ + ηµΒηµΓ συνΒ
⇔ 2συνΒσυνΓ = συνΒσυνΓ + ηµΒηµΓ
⇔ συνΒσυνΓ − ηµΒηµΓ = 0
⇔ συν(Β + Γ) = 0
π π
⇔ Β+Γ = ⇔Α=
2 2
7. i) Επειδή Α + Β + Γ = π έχουμε διαδοχικά:
Α+Β = π−Γ
σϕ ( Α + Β ) = σϕ ( π − Γ )
σϕΑσϕΒ − 1
= −σϕΓ
σϕΒ + σϕΑ
σϕΑσϕΒ − 1 = −σϕΒσϕΓ − σϕΑσϕΓ
σϕΑσϕΒ + σϕΒσϕΓ + σϕΓσϕΑ = 1
208.indb 63 16/1/2014 2:09:34 µµ

ii) Επειδή Α + (Β + Γ) = π είναι συνΑ = −συν ( Β + Γ ) , οπότε:
συνΑ −συν ( Β + Γ ) ηµΒηµΓ − συνΒσυνΓ

= = = 1 − σφΒσφΓ
ηµΒηµΓ ηµΒηµΓ ηµΒηµΓ
συνΒ συνΓ
Ομοίως = 1 − σφΓσφΑ και = 1 − σφΑσφΒ
ηµΓηµΑ ηµΑηµΒ
οπότε με πρόσθεση κατά μέλη, λόγω της (i), βρίσκουμε το ζητούμενο.
π 
8. Η εξίσωση είναι ορισμένη για κάθε x ∈ [ 0, π] με συν  − x  ≠ 0 και
 4 
π 
συν  + x  ≠ 0 .
4 
Με τους περιορισμούς αυτούς και με την προϋπόθεση ότι ορίζεται η εφx η
εξίσωση γράφεται διαδοχικά:
π π
εϕ + εϕx εϕ − εϕx
4 − 4 =2 3⇔
π π
1 − εϕ ⋅ εϕx 1 + εϕ ⋅ εϕx
4 4
1 + εϕx 1 − εϕx
⇔ − =2 3
1 − εϕx 1 + εϕx
2 2
(
⇔ (1 + εϕx ) − (1 − εϕx ) = 2 3 1 − εϕ2 x )
⇔ εϕ x + 2εϕx + 1 − εϕ x + 2εϕx − 1 = 2 3 − 2 3εϕ2 x
2 2
⇔ 2 3εϕ2 x + 4εϕx − 2 3 = 0
⇔ 3εϕ2 x + 2εϕx − 3 = 0
3
⇔ εϕx = ή εϕx = − 3 [αϕού ∆ = 16]
3
π 2π
⇔x= ή x= [αϕού 0 ≤ x ≤ π]
6 3
που είναι δεκτές, αφού ικανοποιούν τους περιορισμούς.
π
Σχόλιο: Αν δεν ορίζεται η εϕx, δηλαδή αν x = , τότε η εξίσωση είναι
2
αδύνατη.
π
9. Αρκεί να δείξουμε ότι x + y = − z. Επειδή εϕx < 1 και εϕy < 1 και
4
π
εϕz < 1 θα είναι 0 < x , y, z < , οπότε
4
208.indb 64 16/1/2014 2:09:34 µµ

3.7 TΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΤΗΣ ΓΩΝΙΑΣ 2α 65
π π π
0<x+y< και 0 < − z <
2 4 4
π
Επομένως η x + y = − z γράφεται διαδοχικά:
4
π π  εϕx + εϕy 1 − εϕz
x + y = − z ⇔ εϕ( x + y) = εϕ  − z  ⇔ =
4 4  1 − εϕxεϕy 1 + εϕz
1 1 1
+ 1−
⇔ 2 5 = 8 ⇔ 7 = 7 , που ισχύει.
1 1 1 9 9
1− ⋅ 1+
2 5 8
§3.7 Τριγωνομετρικοί Aριθμοί της Γωνίας 2α

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
3π 3π  3π  3π
1. i) 2ηµ συν = ηµ  2 ⋅  = ηµ = −1
4 4  4  2
π  π π 3
ii) 1 − 2ηµ 2 = συν  2 ⋅  = συν =
12  12  6 2
( )
iii) 2συν 2 135 − 1 = συν 2 ⋅135 = συν 270 = 0
2εϕ75 3
iv)
1 − εϕ2 75
( )
= εϕ 2 ⋅ 75 = εϕ150 = −εϕ30 = −
3
2. i) 2ηµ 2α ⋅ συν 2α = ηµ ( 2 ⋅ 2α ) = ημ4α
π   π  π 
ii) 2συν 2  − α  − 1 = συν  2  − α   = συν  − 2α  = ημ2α
4   4  2 
2εϕ3α
iii) = εϕ ( 2 ⋅ 3α ) = εφ6α
1 − εϕ2 3α
( )
3. i) ηµ 2 α + συν 2α = ηµ 2 α + 1 − 2ηµ 2 α = 1 − ηµ 2 α = συν 2 α
ηµ 2α 2ηµασυνα ηµα
ii) 2
= 2
=2 = 2εϕα
1 − ηµ α συν α συνα
συνα ηµα συν 2 α − ηµ 2 α συν 2α

iii) σϕα − εϕα = − = = = 2σϕ2α
α
ηµα συνα ηµασυνα 1
ηµ 2α
2
ηµα συνα ηµ 2 α + συν 2 α 1 2
iv) εϕα + σϕα = + = = =
1
συνα ηµα ηµασυνα ηµ 2α ηµ 2α
2
208.indb 65 16/1/2014 2:09:35 µµ

4. i) Σύμφωνα με τους τύπους (1) και (2) αρκεί να υπολογίσουμε το ηµα .

16 9 3 3π
ηµ 2 α = 1 − συν 2 α = 1 − = . Άρα ημα = − , αφού π < α <
25 25 5 2
Επομένως:
 3   4  24
ηµ 2α = 2ηµασυνα = 2 ⋅  −  ⋅  −  =
 5   5  25
16 7
συν 2α = 2συν 2 α − 1 = 2 ⋅ − 1 = , οπότε
25 25
24 7
εϕ2α = και σϕ2α =
7 24
ii) Εργαζόμαστε με τον ίδιο τρόπο.
εϕα + εϕ2β
5. Επειδή εϕ(α + 2β) = , αρκεί να υπολογίσουμε την εφ2β
1 − εϕαεϕ2β
1 2
2⋅
2εϕβ 3
εϕ2β = = 3 = 3=
1 − εϕ β 1 − 1 8 4
2
9 9
οπότε:
1 3
+
1 1 16
εϕ(α + 2β) = 4 4 = = =
1 3 3 13 13
1− ⋅ 1−
4 4 16 16
1
( )
6. i) ηµ3ασυνα + συν3αηµα = ηµασυνα ηµ 2 α + συν 2 α = ηµασυνα = ηµ 2α
2
ηµα
ii) ηµ 2αεϕα + 2συν 2 α = 2ηµασυνα
συνα
(
+ 2συν 2 α = 2 ηµ 2 α + συν 2 α = 2 )
ηµ 2α 2ηµασυνα 2ηµασυνα ηµα
iii) = = = = εϕα
1 + συν 2α 1 + 2συν 2 α − 1 2συν 2 α συνα
iv)
(
2
)
1 − συν 2α + ηµ 2α 1 − 1 − 2ηµ α + 2ηµασυνα
=
( )
1 + συν 2α + ηµ 2α 1 + 2συν 2 α − 1 + 2ηµασυνα
2ηµ 2 α + 2ηµασυνα 2ηµα ( ηµα + συνα )

= = = εϕα
2
2συν α + 2ηµασυνα 2συνα ( συνα + ηµα )
7. i) συν 2 x − ηµx − 1 = 0 ⇔ 1 − 2ηµ 2 x − ηµx − 1 = 0

⇔ 2ηµ 2 x + ηµx = 0 ⇔ ηµx ( 2ηµx + 1) = 0
1
⇔ ηµx = 0 ή ηµx = −
2
208.indb 66 16/1/2014 2:09:36 µµ

• ηµx = 0 ⇔ ηµx = ηµ0 ⇔ x = 2kπ ή x = 2kπ + π , k ∈ Z
1 π  π
• ηµx = − ⇔ ηµx = −ηµ ⇔ ηµx = ηµ  − 
2 6  6
π 7π
⇔ x = 2kπ − ή x = 2kπ + ,k ∈Z
6 6
ii) ηµ 2 x − 2συνx + ηµx − 1 = 0 ⇔ 2ηµxσυνx − 2συνx + ηµx − 1 = 0
⇔ 2συνx (ηµx − 1) + (ηµx − 1) = 0
⇔ (ηµx − 1)(2συνx + 1) = 0
1
⇔ ηµx = 1 ή συνx = −
2
1 π 2π
• συνx = − ⇔ συνx = −συν ⇔ συνx = συν
2 3 3
2π
⇔ x = 2kπ ± , k∈
3
8. Στο παράδειγμα 1 της σελίδας 19 βρήκαμε ότι:
π 2− 2 π 2+ 2 π π
ηµ = , συν = , εϕ = 2 − 1 και σϕ = 2 + 1
8 2 8 2 8 8
Σύμφωνα με τους τύπους (4) και (5) έχουμε:
π 2+ 2
1 − συν 1−
π 8 = 2 2− 2+ 2
ηµ 2 = = , οπότε
16 2 2 4
−
π 2+ 2
1 + συν 1+
π 8 = 2 2+ 2+ 2
συν 2 = = , οπότε
16 2 2 4
208.indb 67 16/1/2014 2:09:37 µµ

π 2− 2+ 2
οπότε εφ = και
16
2+ 2+ 2
9. Σύμφωνα με τους τύπους (4) και (5) έχουμε:
5
1−
2 α 1 − συνα 13 8 4
i) ηµ = = = = , οπότε
2 2 2 26 13
α 4 α π
ημ = , αφού 0 < <
2 13 2 4
5
1+
α 1 + συνα
συν 2 = = 13 = 18 = 9 , οπότε
2 2 2 26 13
α 9 α π
συν = , αφού 0 < <
2 13 2 4
α 4 2 α 3
Επομένως εφ = = και σφ =
2 9 3 2 2
3
1−
α 1 − συνα 5 = 2 = 1 , οπότε
ii) ηµ 2 = =
2 2 2 10 5
α 1 3π α
ημ = , αφού < <π
2 5 4 2
3
1+
α 1 + συνα 5 = 8 = 4 , οπότε
συν 2 = =
2 2 2 10 5
α 4 3π α
συν = − , αφού < <π
2 5 4 2
α 1 1 α
Επομένως εφ =− = − και σφ = −2
2 4 2 2
x
10. i) συν 2x + 2συν 2 = 0 ⇔ 2συν 2 x − 1 + 1 + συνx = 0
2
⇔ 2συν 2 x + συνx = 0 ⇔ συνx ( 2συνx + 1) = 0
1
⇔ συνx = 0 ή συνx = −
2
π
• συνx = 0 ⇔ x = 2kπ ± ,k ∈ Z
2
208.indb 68 16/1/2014 2:09:37 µµ

1 π 2π
• συνx = − ⇔ συνx = −συν ⇔ συνx = συν
2 3 3
2π
⇔ x = 2kπ ± ,k ∈ Z
3
x
ii) συνx − 2ηµ 2 = 0 ⇔ συνx − (1 − συνx ) = 0 ⇔ 2συνx = 1
2
1 π π
⇔ συνx = ⇔ συνx = συν ⇔ x = 2kπ ± ,k ∈ Z
2 3 3
x
iii) 2 − συν 2 x = 4ηµ 2 ⇔ 2 − συν 2 x = 2 (1 − συνx )
2
⇔ 2 − συν 2 x = 2 − 2συνx
⇔ συν 2 x − 2συνx = 0 ⇔ συνx ( συνx − 2 ) = 0
⇔ συνx = 0 ή συνx = 2 ( αδύνατη )
π
x 0 x = 2k Z
2
x
iv) συν 2 x − 1 = 2συν 2 ⇔ συν 2 x − 1 = 1 + συνx ⇔ συν 2 x − συνx − 2 = 0
2
1± 3
⇔ συνx = ⇔ συνx = −1 ή συνx = 2
2
⇔ συνx = συνπ ⇔ x = 2kπ + π,k ∈ Z
Β΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. Είναι ηµ 2α = 2ηµασυνα. Άρα έχουμε:
( συνα − ηµα )2 = συν 2 α + ηµ2 α − 2ηµασυνα = 1 − 2ηµασυνα = 1 − ηµ2α,
δηλαδή: (συνα − ηµα) 2 = 1 − ηµ 2α
π
επειδή 0 ≤ α ≤ έχουμε:
4
2 2
0 ≤ ηµα ≤ και < συνα ≤ 1
2 2
Επομένως συνα − ηµα > 0, οπότε από τη σχέση (1) προκύπτει ότι
συνα − ηµα = 1 − ηµ 2α .
ηµ 2 α + 1 − συν 2 α 2ηµ 2 α 2ηµα

2. = =
ηµα (1 + συνα ) ηµα (1 + συνα ) (1 + συνα )
α α α
4ηµ συν ηµ
= 2 2 = 2⋅ 2 = 2εϕ α
α α 2
2συν 2 συν
2 2
208.indb 69 16/1/2014 2:09:38 µµ

3. 1ος τρόπος
π 3π π 3π π
Επειδή + = είναι συν = ηµ . Άρα:
8 8 2 8 8
π 3π π π π  π π π
ηµ 2 − συν 4 = ηµ 2 − ηµ 4 = ηµ 2 ⋅ 1 − ηµ 2  = ηµ 2 ⋅ συν 2
8 8 8 8 8  8 8 8
2 2 2
 π π 1 π  2 2 1
=  ηµ ⋅ συν  =  ηµ  =   = =
 8 8 2 4  4  16 8
2ος τρόπος
Με τους τύπους (4) και (5).
2εϕα 1 + εϕ2 α
1 + εϕα ⋅
1 + εϕα ⋅ εϕ2α 1 − εϕ α 1 − εϕ2 α
2
4. i) = = 2
εϕα + σϕα 1 ϕ α +1
εϕ
εϕα +
εϕα εϕα
εϕα 1 2εϕα 1
= 2
= ⋅ 2
= εϕ2α
1 − εϕ α 2 1 − εϕ α 2
ii)
2
(
3 − 4συν 2α + συν 4α 3 − 4 1 − 2ηµ α + 1 − 2ηµ 2α
=
2
) ( )
3 + 4συν 2α + συν 4α 3 + 4 2συν (
ν 2 α − 1 + 1 − 2ηµ 2 2α ) ( )
2
8ηµ 2 α − 2ηµ 2 2α 8ηµ 2 α − 2 ( 2ηµασυνα )
= =
8συν 2 α − 2ηµ 2 2α 8συν 2 α − 2 ( 2ηµασυ
υνα )
2
=
( ) = ηµ α ⋅ ηµ α = εϕ α
8ηµ 2 α 1 − συν 2 α 2 2
4
8συν α (1 − ηµ α ) συν α ⋅ συν α

2 2 2 2
ηµα
1−
εϕ45 − εϕα
1 − εϕα συνα − ηµα
( 
5. εϕ 45 − α = ) 
1 + εϕ45 ⋅ εϕα
=
1 + εϕα
= συνα
ηµα
=
συνα + ηµα
1+
συνα
( συνα − ηµα ) ( συνα + ηµα ) συν 2 α − ηµ 2 α
= =
( συνα + ηµα )2 συν 2 α + ηµ 2 α + 2ηµασυνα
συν2α
=
1 + ημ2α
συν 2α ⋅ (1 − ηµ 2α ) συν 2α ⋅ (1 − ηµ 2α )
= =
(1 + ηµ2α ) (1 − ηµ2α ) 1 − ηµ 2 2α
συν 2α ⋅ (1 − ηµ 2α ) 1 − ηµ 2α
= =
συν 2 2α συν 2α
1 ηµ 2α 1
= − = − εφ2α.
συν 2α συν 2α συν2α
208.indb 70 16/1/2014 2:09:39 µµ

συν 2α
Από τον τύπο εϕ 45 − α = ( ) 1 + ηµα
για α = 30 παίρνουμε:
1
 συν60 2 1 2− 3
εϕ15 = = = = = 2− 3
1 + ηµ60 
1+
3 2+ 3 (2 + 3)(2 − 3)
2
6. i) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈  με συν2 x ≠ 0.
Με τον περιορισμό αυτό έχουμε:
ηµ 2 x 2ηµxσυνx
εϕ2 x = 2συνx ⇔ = 2συνx ⇔ = 2συνx
συν 2 x 1 − 2ηµ 2 x
⇔ ηµxσυνx = συνx − 2ηµ 2 xσυνx
(
⇔ συνx 2ηµ 2 x + ηµx − 1 = 0 )
2
⇔ συνx = 0 ή 2ηµ x + ηµx − 1 = 0
−1
−1 ± 3
⇔ συνx = 0 ή ηµx = = 1
4
2
π
• συνx = 0 ⇔ x = 2kπ ± ,k ∈ Z
2
 π
• x 1 x   −
 2
1 π π 5π
• ηµx = ⇔ ηµx = ηµ ⇔ x = 2kπ + ή x = 2kπ + ,k ∈ Z
2 6 6 6
Όλες οι ρίζες που βρήκαμε είναι δεκτές, αφού ικανοποιούν τους περιο-
ρισμούς.
ii) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈ , με συνx ≠ 0 και συν2 x ≠ 0.

2εϕx
εϕx ⋅ εϕ2 x = −3 ⇔ εϕx ⋅ = −3 ⇔ 2εϕ2 x = −3 + 3εϕ2 x
1 − εϕ2 x
⇔ εϕ2 x = 3 ⇔ εϕx = 3 ή εϕx = − 3
π π
• εϕx = 3 ⇔ εϕx = εϕ ⇔ x = kπ + ,k ∈ Z
3 3
Όλες οι ρίζες που βρήκαμε είναι δεκτές, αφού ικανοποιούν τους περιο-
ρισμούς.
208.indb 71 16/1/2014 2:09:40 µµ

( )
2 2
7. συν 4α = 2συν 2 2α − 1 = 2 ( συν 2α ) − 1 = 2 2συν 2 α − 1 − 1
( )
= 2 4συν 4 α − 4συν 2 α + 1 − 1 = 8συν 4 α − 8συν 2 α + 1
2 2
 π  2 
2
 1 + συν  1+ 
4 π  2 π 4 = 2
8. i) Είναι: συν =  συν  =   
8  8  2   2 
   
 
2
 2+ 2  6+4 2 3+2 2
=   = =
 4  16 8
2 2
 3π   2 
3π  3π 
2
 1+ συν  1− 
και συν 4 =  συν 2 4 2
 =  = 
8  8   2   2 
   
 
2
 2− 2  6−4 2 3−2 2
=   = =
 4  16 8
οπότε με πρόσθεση κατά μέλη βρίσκουμε ότι:
π 3π 6 3
συν 4 + συν 4 = =
8 8 8 4
ii) εργαζόμαστε με τον ίδιο τρόπο όπως προηγουμένως.
2 2
iii) 8ηµ 2 α ⋅ συν 2 α = 2 ⋅ ( 2ηµασυνα ) = 2 ( ηµ 2α ) = 2ηµ 2 2α = 1 − συν 4α
9. Σύμφωνα με τον τύπο (6) έχουμε:

α β+γ−α
1−
2 x 1 − συνx β+γ β+γ β+ γ −α
εφ = = = =
2 1 + συνx 1 + α α + β + γ α+β+ γ
β+γ β+γ
Ομοίως έχουμε:
y α + γ −β z α+β−γ
εφ 2 = και εφ 2 =
2 α+β+ γ 2 α+β+ γ
Επομένως
x y z β+ γ −α α + γ −β α +β− γ α +β+ γ
εϕ2 + εϕ2 + εϕ2 = + + = =1
2 2 2 α +β+ γ α +β+ γ α +β+ γ α +β+ γ
208.indb 72 16/1/2014 2:09:41 µµ

3.8 ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ 73
§ 3.8 Μετασχηματισμοί Τριγωνομετρικών Παραστάσεων

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
  1
1. i) συν75 συν15 = ⋅ 2συν75 ⋅ συν15
2
1
=
2
( ) (
συν 75 − 15 + συν 75 + 15 
 )
1 11  1
=
2
( 22
)
συν60 + συν90 =  + 0  =
 4
1 1
ii) ηµ105 συν15 = ⋅ 2ηµ105 ⋅ συν15 = ηµ120 + ηµ90 
2 2
1 3  3+2
=  + 1 =
2 2  4
13π π 1 13π π 1  7π 
iii) ηµ ⋅ συν = ⋅ 2ηµ ⋅ συν = ηµ + ηµπ 
12 12 2 12 12 2  6 
1  1  1
= ⋅ − + 0 = −
2  2  4
11π 7π 1 11π 7π 1  π 3π 
iv) ηµ ⋅ ηµ = ⋅ 2ηµ ⋅ ηµ = συν − συν 
12 12 2 12 12 2  3 2
1 1  1
= ⋅ − 0 =
2 2  4
2. i) 2ηµx ⋅ συν 2x = ηµ ( x + 2x ) + ηµ ( x − 2x ) = ημ3x − ημx
ii) 2ηµ 4x ⋅ ηµ 2x = συν ( 4x − 2x ) − συν ( 4x + 2x ) = συν2x − συν6x
iii) 2συν3x ⋅ συν5x = συν ( 3x − 5x ) + συν ( 3x + 5x ) = συν2x + συν8x

1 1
iv) συν6 x ⋅ ηµ 2 x = ⋅ 2ηµ 2 x ⋅ συν6 x = ηµ ( 2 x + 6 x ) + ηµ ( 2 x − 6 x ) 
2 2
1
= ( ημ8x − ημ4x )
2
π  π  1 π  π 
v) ηµ  − x  ⋅ ηµ  + x  = ⋅ 2ηµ  − x  ⋅ ηµ  + x 
4  4  2 4  4 
1 π π  π π 
= συν  − x − − x  − συν  − x + + x  
2  4 4  4 4 
1 π 1
= συν ( −2x ) − συν  = συν2x
2  2 2
208.indb 73 16/1/2014 2:09:42 µµ

3. i) ηµ3x ⋅ συνx = ηµ6 x ⋅ συν 2 x ⇔ 2ηµ3x ⋅ συνx = 2ηµ6 x ⋅ συν 2 x

⇔ ηµ 4x + ηµ 2x = ηµ8x + ηµ 4x ⇔ ηµ8x = ηµ 2x
⇔ 8x = 2kπ + 2x ή 8x = 2kπ + π − 2x, k ∈ Z
ii) συν3x ⋅ συν 2x = ηµ 2x ⋅ ηµx ⇔ 2συν3x ⋅ συν 2 x = 2ηµ 2 x ⋅ ηµx

⇔ συν5x + συνx = συνx − συν3x ⇔ συν5x = συν ( π − 3x )
⇔ 5x = 2kπ + π − 3x ή 5x = 2kπ − π + 3x, k ∈ Z
2kπ + π 2kπ − π
⇔x= ή x= ,k ∈ Z
8 2
75 + 15 75 − 15 6
4. i) ηµ75 + ηµ15 = 2ηµ ⋅ συν = 2ηµ 45 ⋅ συν30 =
2 2 2
11π 5π 11π 5π
− +
11π 5π
ii) ηµ − ηµ = 2ηµ 12 12 ⋅ συν 12 12
12 12 2 2
π 2π 2  1 2
= 2ηµ ⋅ συν = 2⋅ ⋅ −  = −
4 3 2  2 2
40 + 80 40 − 80
iii) συν 40 + συν80 + συν160 = 2συν ⋅ συν + συν160
2 2
= 2συν60 ⋅ συν 20 + συν160
= συν 20 + συν160
20 + 160 20 −160
= 2συν ⋅ συν
2 2
= 2συν90 ⋅ συν70 = 0
4x + 2x 4x − 2x
5. i) ηµ 4x + ηµ 2x = 2ηµ ⋅ συν = 2ημ3xσυνx
2 2
5x − 3x 5x + 3x
ii) συν5x − συν3x = −2ηµ ⋅ ηµ = −2ημ4x ⋅ ημx
2 2
3x + x 3x − x
iii) συν3x + συνx = 2συν ⋅ συν = 2συν2x ⋅ συνx
2 2
π π x π x π x
iv) 1 + ηµx = ηµ + ηµx = 2ηµ  +  ⋅ συν  −  = 2ημ 2  + 
2 4 2 4 2  4 2
x x 2 x
v) 1 + συνx = συν0 + συνx = 2συν ⋅ συν = 2συν
2 2 2
6. Επειδή Β + Γ = 90 έχουμε:
i) ηµ 2Β + ηµ 2Γ = 2ηµ ( Β + Γ ) ⋅ συν ( Β − Γ ) = 2ηµ90 ⋅ συν ( Β − Γ )
= 2συν ( Β − Γ )
208.indb 74 16/1/2014 2:09:43 µµ

Β−Γ Β+Γ Β−Γ Β−Γ

ii) ηµΒ − ηµΓ = 2ηµ ⋅ συν = 2 ⋅ ηµ ⋅ συν 45 = 2ηµ
2 2 2 2
συν3α − συν5α 2ηµ 4α ⋅ ηµα ηµα
7. i) = = = εϕα
ηµ3α + ηµ5α 2ηµ 4α ⋅ συνα συνα
ηµα + ηµ3α + ηµ5α ( ηµα + ηµ5α ) + ηµ3α
ii) =
συνα + συν3α + συν5α ( συνα + συν5α ) + συν3α
2ηµ3ασυν 2α + ηµ3α
=
2συν3ασυν 2α + συν3α
ηµ3α ( 2συν 2α + 1) ηµ3α
= = = εϕα
συν3α ( 2συν 2α + 1) συν3α
ηµαηµ 2α + ηµ3αηµ6α 2ηµαηµ 2α + 2ηµ3αηµ6α

iii) =
ηµασυν 2α + ηµ3ασυν6α 2ηµασυν 2α + 2ηµ3ασυν6α
συνα − συν3α + συν3α − συν9α

=
ηµ3α − ηµα + ηµ9α − ηµ3α
συνα − συν9α 2ηµ5αηµ 4α
= = = εϕ5α
ηµ9α − ηµα 2ηµ 4ασυν5α
8. i) ηµ3x − ηµx = συν 2 x ⇔ 2ηµxσυν 2 x = συν 2x

⇔ συν 2x ( 2ηµx − 1) = 0
1
⇔ συν 2x = 0 ή ηµx =
2
π π
• συν 2 x = 0 ⇔ συν 2 x = συν ⇔ 2 x = 2kπ ± , k ∈ 
2 2
π
⇔ x = kπ ± ,k ∈ Z
4
1 π π 5π
• ηµx = ⇔ ηµx = ηµ ⇔ x = 2kπ + ή x = 2kπ + ,k ∈ Z
2 6 6 6
ii) συν5x − συνx = ηµ3x ⇔ −2ηµ3xηµ 2 x = ηµ3x

⇔ ηµ3x (1 + 2ηµ 2x ) = 0
1
⇔ ηµ3x = 0 ή ηµ 2x = −
2
kπ
• ηµ3x = 0 ⇔ 3x = kπ, k ∈ Z ⇔ x = ,k ∈ Z
3
208.indb 75 16/1/2014 2:09:44 µµ

1 π  π
• ηµ 2 x = − ⇔ ηµ 2 x = −ηµ ⇔ ηµ 2 x = ηµ  − 
2 6  6
π π
⇔ 2x = 2kπ − ή 2x = 2kπ + π + , κ ∈
6 6
π 7π
⇔ x = kπ − ή x = kπ + ,k ∈ Z
12 12
iii) ηµ3x + ηµ6 x + ηµ9 x = 0 ⇔ ( ηµ3x + ηµ9 x ) + ηµ6 x = 0
⇔ 2ηµ6xσυν3x + ηµ6x = 0
⇔ ηµ6x ( 2συν3x + 1) = 0
1
⇔ ηµ6x = 0 ή συν3x = −
2
kπ
• ηµ6x = 0 ⇔ 6x = kπ ⇔ x = ,k ∈ Z
6
1 π  π
• συν3x = − ⇔ συν3x = −συν ⇔ συν3x = συν  π − 
2 3  3
2π 2π
⇔ συν3x = συν ⇔ 3x = 2kπ ± ,k ∈
3 3
6kπ ± 2π
⇔x= ,k ∈ Z
9
Β΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) 2ηµ50 −
1
=
2 ⋅ 2ηµ50 ⋅ συν 20 − 1
=
(
2 ηµ70 + ηµ30 − 1 )
2συν 20 2συν 20 2συν20
1
2ηµ70 + 2 ⋅ − 1
2ηµ70 + 2ηµ30 − 1 2
= =
2συν 20 2συν 20
2ηµ70
= = 1, γιατί ηµ70 = συν 20.
2συν 20
ii) 2ηµ52 ηµ68 − 2ηµ 47 συν77 − 2συν65 συν81 =
( ) ( ) (
= συν16 − συν120 − ηµ124 − ηµ30 − συν146 + συν16 )
= ( συν16
+ συν60 ) − ( ηµ56

− ηµ30 ) − ( −συν34

+ συν16 )
1 1
= συν16 + − ηµ56 + + συν34 − συν16 = 1, γιατί ηµ56 = συν34.
2 2
208.indb 76 16/1/2014 2:09:45 µµ

2. Είναι 4ηµΒσυνΓ = 1 ⇔ 2 ( ηµ ( Β + Γ ) + ηµ ( Β − Γ ) ) = 1
⇔ 2 ηµ90 + ηµ ( Β − Γ )  = 1
⇔ 2 + 2ηµ ( Β − Γ ) = 1
1 1
⇔ ηµ ( Β − Γ ) = − ⇔ ηµ ( Γ − Β ) =
2 2
⇔ Γ − Β = 30 , επειδή 0 < Β, Γ < 90
Β + Γ = 90 και Γ − Β = 30
οπότε με αφαίρεση κατά μέλη βρίσκουμε ότι Β = 30.
3. i) Έχουμε διαδοχικά:
 α+β 2  α+β
ηµαηµβ ≤ ηµ 2   ⇔ 2ηµαηµβ ≤ 2ηµ  
 2   2 
⇔ συν ( α − β ) − συν ( α + β ) ≤ 1 − συν ( α + β )
⇔ συν ( α − β ) ≤ 1, που ισχύει.
ii) Εργαζόμαστε αναλόγως.

α+β α −β
2ηµ ⋅ συν
ηµα + ηµβ α+β 2 2 ≤ ηµ α + β
4. i) ≤ ηµ ⇔
2 2 2 2
α+β α −β α+β
⇔ ηµ ⋅ συν ≤ ηµ
2 2 2
α +β  α −β
⇔ ηµ 1 − συν ≥ 0,
2  2 
α −β α+β α+β
που ισχύει γιατί συν ≤ 1 και ηµ ≥ 0, αφού 0 ≤ ≤ π.
2 2 2
Α+Β−Γ Α−Β+Γ
5. i) ηµΑ + ηµ ( Β − Γ ) = 2ηµ συν
2 2
π − 2Γ π − 2Β
= 2ηµ συν [ αφού Α + Β + Γ = π ]
2 2
π  π 
= 2ηµ  − Γ  συν  − Β 
 2   2 
= 2συνΓ ⋅ ηµΒ
208.indb 77 16/1/2014 2:09:45 µµ

Α+Β Α−Β Γ
iii) συνΑ + συνΒ + συνΓ = 2συν συν + 1 − 2ηµ 2 =
2 2 2
Γ Α−Β Γ Α+Β
= 2ηµ συν + 1 − 2ηµ συν
2 2 2 2
Γ Α−Β Α+Β
= 2ηµ  συν − συν  +1
2 2 2 
Γ Α Β Α Β Γ
= 2ηµ ⋅ 2ηµ ⋅ ηµ + 1 = 4ηµ ηµ ηµ + 1.
2 2 2 2 2 2
Β Γ  Β Γ
6. 2 2συν συν − 1 = 2  2συν συν  − 1
2 2  2 2
 Β−Γ Β+Γ
= 2  συν + συν  −1
 2 2 
 Β−Γ 
= 2  συν + συν 45  − 1
 2 
 Β−Γ 2 Β−Γ
= 2  συν +  − 1 = 2συν
 2 2  2
Α Α Β+Γ Β−Γ
ηµΑ = συνΒ + συνΓ ⇔ 2ηµ συν = 2συν συν
2 2 2 2
Α Α Β+Γ Β−Γ
⇔ ηµ συν = συν συν (1)
2 2 2 2
Α Β+Γ Β+Γ Α
Επειδή + = 90 , θα ισχύει συν = ηµ . Επομένως
2 2 2 2
Α Α Α Β−Γ
(1) ⇔ ηµ συν = ηµ συν
2 2 2 2
Α Β−Γ
⇔ συν = συν
2 2
Α Β−Γ Α Γ−Β  Α Β−Γ 
⇔ = ή =  επειδή −90 < ⋅ < 90 
2 2 2 2  2 2 
⇔ Α + Γ = Β ή Α + Β =Γ
⇔ Β = 90 ή Γ = 90
208.indb 78 16/1/2014 2:09:46 µµ

3.9 Η ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ f(x)=αημx+βσυνx 79
§ 3.9 Η συνάρτηση f(x)=αημx+βσυνx

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
 π
1. i) Η συνάρτηση f ( x ) = 2ηµ  x +  είναι της μορφής f ( x ) = ρηµ ( x + ϕ )
 3
y
Επομένως:
— Είναι περιοδική με περίοδο 2π 2
— Έχει μέγιστη τιμή ίση με 2 π/3 y = 2ημx
και ελάχιστη τιμή ίση με − 2 –π/3 2π

Η γραφική της παράσταση δίνεται 0 π π/3 x
στο διπλανό σχήμα:
–2
 π
y = 2ημ  x + 
 3
 π
ii) Η συνάρτηση f ( x ) = ηµ  x −  είναι της μορφής f ( x ) = ρηµ ( x + ϕ )
 2
Επομένως:
— Είναι περιοδική με περίοδο 2π  π
y= –
— Έχει μέγιστη τιμή ίση με 1 y  2
και ελάχιστη τιμή ίση με −1 1
π/2
Η γραφική της παράσταση 2π
0 π 3π x
δίνεται στο διπλανό σχήμα: y = ημx π/2
–1
2. i) Επειδή α = 3 και β = −1, έχουμε:

• ρ = α 2 + β2 = 3 + 1 = 2, δηλαδή ρ = 2
 α 3 π
συνϕ = = = συν
 ρ 2 6 π 11π
•  οπότε ένα φ = 2π − =
ηµϕ = β = −1 = −ηµ π 6 6
 ρ 2 6
Επομένως, σύμφωνα με τον τύπο (1). έχουμε:
 11π 
f ( x ) = 2ημ  x + 
 6 
ii) Επειδή α = −1 και β = 1, έχουμε:
• ρ = α 2 + β2 = 1 + 1 = 2, δηλαδή ρ = 2
 α 1 2 π
συνϕ = = − =− = −συν
 ρ 2 2 4 π 3π
•  οπότε ένα φ = π − =
 β 1 2 π 4 4
ηµϕ = ρ = 2 = 2 = ηµ 4

Επομένως, σύμφωνα με τον τύπο (1), έχουμε:
 3π 
f ( x ) = 2ημ  x + 
 4 
208.indb 79 16/1/2014 2:09:47 µµ

iii) Επειδή α = −1 και β = − 3, έχουμε:
• ρ = α 2 + β2 = 1 + 3 = 2, δηλαδή ρ = 2
 α −1 π
συνϕ = ρ = 2 = −συν 3
 π 4π
•  οπότε ένα φ = π + =
ηµϕ = β = − 3 = −ηµ π 3 3
 ρ 2 3
 4π 
Επομένως, f ( x ) = 2ημ  x + 
 3 
iv) Επειδή α = 1 και β = −1, έχουμε:
• ρ = α 2 + β2 = 1 + 1 = 2, δηλαδή ρ = 2
 α 1 2 π
συνϕ = = = = συν
 ρ 2 2 4 π
•  οπότε ένα φ = −
ηµϕ = β = − 1 2 π 4
 =− = −ηµ
 ρ 2 2 4
Επομένως:
 π
f ( x ) = 2ημ  x − 
 4
208.indb 80 16/1/2014 2:09:47 µµ

 11π 
3. i) Επειδή f ( x ) = 2ηµ  x +  (Άσκηση 2i) η συνάρτηση f είναι περιοδική
 6 
με περίοδο 2π, έχει μέγιστη τιμή ίση με 2 και ελάχιστη τιμή ίση με −2. Η
γραφική της παράσταση είναι η επόμενη:
y
y=2 ( )
11 π/6
0 π 2π x
y = 2ημx
–2
Ανάλογα προκύπτουν και οι γραφικές παραστάσεις των υπόλοιπων συ-
ναρτήσεων:
ii) Περίοδος: 2π y
Μέγ. τιμή : 2
 3π 
Ελ. τιμή: − 2 y 2 x
4 
2 
3 π/4
π 2π 3π
0 x
− 2
y 2 x
iii) Περίοδος: 2π
Ελ. τιμή: −2
y
2
4π
y= 2ημx 3
π 2π
0 x
–2  
4π
y= 2 x
3
208.indb 81 16/1/2014 2:09:48 µµ

iv) Περίοδος: 2π
Ελ. τιμή: − 2 y
π 
y= 2 ημ  x − 4
 
2
π/4 π/4
π 2π 3π
x
0
y = 2ημx
– 2
4. i) Όπως είδαμε στην άσκηση 2 i) είναι:

 11π 
3ηµx − συνx = 2ηµ  x + 
 6 
 11π   11π 
3ηµx − συνx = 2 ⇔ 2ηµ  x +  = 2 ⇔ ηµ  x +  =1
 6   6 
 11π  π
⇔ ηµ  x +  = ηµ
 6  2
11π π
⇔ x+ = 2 kπ + , k ∈ 
6 2
4π
⇔ x = 2kπ − ,k ∈ Z
3
ii) Όπως είδαμε στην άσκηση 2 ii) είναι:
 3π 
συνx − ηµx = 2ηµ  x + 
 4 
 3π   3π  2
συνx − ηµx = 1 ⇔ 2ηµ  x +  = 1 ⇔ ηµ  x +  =
 4   4  2
 3π π
 x + 4 = 2kπ + 4
 3π  π 
⇔ ηµ  x +  = ηµ ⇔  ή k∈Z
 4  4  3π π
x + = 2kπ + π − ,
 4 4
208.indb 82 16/1/2014 2:09:48 µµ

π
⇔ x = 2kπ − ή x = 2kπ,k ∈ Z
2
iii) Εύκολα βρίσκουμε ότι:
 π
2ηµx + 6συνx = 2 2ηµ  x + 
 3
Επομένως:
2ηµx + 6συνx + 2 = 0 ⇔ 2ηµx + 6συνx = −2
 π
⇔ 2 2ηµ  x +  = −2
 3
 π 2
⇔ ηµ  x +  = −
 3  2
 π   π
⇔ ηµ  x +  = ηµ  − 
 3  4
π π π 5π
⇔ x+ = 2kπ − ή x + = 2kπ + , k ∈ 
3 4 3 4
7π 11π
⇔ x = 2kπ − ή x = 2kπ + ,k ∈ Z
12 12
B΄ ΟΜΑΔΑΣ
( ΜΑ ) ( ΜΒ )
1. Επειδή συνω = και ηµω = έχουμε:
4 4
( ΜΑ ) = 4συνω και ( ΜΒ ) = 4ηµω

οπότε:
6
( ΜΑ ) + ( ΜΒ ) = 2 6 ⇔ 4ηµω + 4συνω = 2 6 ⇔ ημω + συνω =
2
Επειδή όπως είδαμε στο πρώτο παράδειγμα, είναι:
 π
ηµω + συνω = 2ηµ  ω +  ,
 4
έχουμε:
6  π 6  π 3
ηµω + συνω = ⇔ 2ηµ  ω +  = ⇔ ηµ  ω +  =
2  4 2  4 2
 π π
⇔ ηµ  ω +  = ηµ
 4  3
208.indb 83 16/1/2014 2:09:49 µµ

π π π 2π
⇔ ω+ = ή ω+ =
4 3 4 3
π 5π
⇔ω= ή ω=
12 12
2. Είναι ( ΟΑ ) = ( ΑΒ ) συνθ = 2συνθ και ( ΟΒ ) = ( ΑΒ ) ηµθ = 2ηµθ

Επομένως:
i) ( ΟΑ ) + ( ΟΒ ) = 2ηµθ + 2συνθ
ii) Φέρνουμε την παράσταση 2ηµθ + 2συνθ στη μορφή ρηµ ( θ + ϕ ) .
Έχουμε α = 2, β = 2 οπότε:
• ρ = α 2 + β2 = 4 + 4 = 2 2, δηλαδή ρ = 2 2 και
 α 2 2 π
συνϕ = = = = συν
 ρ 2 2 2 4 π
•  , δηλαδή ένα ϕ =
ηµϕ = β = 2 = 2 = ηµ π 4
 ρ 2 2 2 4

Επομένως:
π
( ΟΑ ) + ( ΟΒ ) = 2ηµθ + 2συνθ = 2 2ηµ  θ + 
 4
απ’ όπου προκύπτει ότι το άθροισμα ( ΟΑ ) + ( ΟΒ ) γίνεται μέγιστο όταν

π
 π
το ηµ  θ +  γίνει ίσο με 1 δηλαδή όταν θ =
4 4
(αφού 0 < θ < π2 )

Η μέγιστη τιμή του ( ΟΑ ) + ( ΟΒ ) ισούται με 2 2.
3. i) Είναι f ( x ) = g ( x ) + 3, όπου g ( x ) = 5ηµx + 12συνx.
Επειδή για τη συνάρτηση g ισχύει ρ = 52 + 122 = 13, η μέγιστη τιμή της

g είναι ίση με 13, ενώ η ελάχιστη με −13. Επομένως η μέγιστη τιμή της
f είναι ίση με 13 + 3 = 16, ενώ η ελάχιστη με − 13+ 3 = − 10.
ii) Είναι: f ( x ) = 4ηµxσυνx + 4συν 2 x = 2ηµ 2 x + 2(1 + συν 2 x )

= 2ηµ 2 x + 2συν 2 x + 2
= g ( x ) + 2, όπου g ( x ) = 2ηµ 2 x + 2συν 2 x
Επειδή για τη συνάρτηση g ισχύει ρ = 22 + 22 = 2 2 , η μέγιστη τιμή

της g είναι ίση με 2 2 , ενώ η ελάχιστη με −2 2 . Επομένως η μέγιστη
τιμή της f είναι ίση με 2 2 + 2, ενώ η ελάχιστη με −2 2 + 2.
208.indb 84 16/1/2014 2:09:50 µµ

4. Έχουμε:
2ηµx ( )
3συνx − ηµx = 2 − 1 ⇔ 3 ( 2ηµxσυνx ) − 2ηµ 2 x = 2 − 1
⇔ 3ηµ 2 x − (1 − συν 2 x ) = 2 − 1 ⇔ 3ηµ 2 x + συν 2 x = 2
 π 3 1
⇔ 2ηµ  2 x +  = 2 γιατί ρ = 2 και συνφ= , ηµϕ =
 6 2 2
 π 2  π π
⇔ ηµ  2 x +  = ⇔ ηµ  2 x +  = ηµ
 6 2  6 4
π π π π
⇔ 2x + = 2kπ + ή 2 x + = 2kπ + π − , k ∈ 
6 4 6 4
π 7π
⇔ x = kπ + ή x = kπ + , k ∈ 
24 24
( ΑΒ ) ( ΑΓ )
5. i) Επειδή ηµθ = και συνθ = , έχουμε:
h h
( ΑΒ ) + ( ΒΓ ) + ( ΓΑ ) = 40 ⇔ hσυνθ + hηµθ + h = 40
⇔ h ( ηµθ + συνθ + 1) = 40
40
⇔h=
ηµθ + συνθ + 1
ii) Επειδή η παράσταση ημθ +συνθ παίρνει τη μορφή
 π
ηµθ + συνθ = 2ηµ  θ + 
 4
40
έχουμε: h =
 π
2ηµ  θ +  + 1
 4
 π
Επομένως το h παίρνει τη μικρότερη τιμή του όταν το ηµ  θ +  παίρνει
 4
 π
μεγαλύτερη τιμή του, δηλαδή όταν ηµ  θ +  = 1. Αυτό συμβαίνει όταν
 4
π π π
θ + = , δηλαδή όταν θ = . Η μικρότερη τιμή του h είναι ίση με
4 2 4
40
2 +1
= 40 ( 2 −1 .)
 = 2θ, στο ορθογώνιο τρίγωνο ΚΟΜ έχουμε:
6. i) Επειδή ΜΟΚ
( ΜΚ ) ( ΟΚ )
ηµ 2θ = = ( ΜΚ ) και συν 2θ = = ( ΟΚ )
( ΟΜ ) ( ΟΜ )
208.indb 85 16/1/2014 2:09:51 µµ

Ρ = ( ΟΜ ) + ( ΜΚ ) + ( ΟΚ ) = 1 + ηµ 2θ + συν 2θ
ii) Επειδή η παράσταση ηµ 2θ + συν 2θ παίρνει τη μορφή
 π
ηµ 2θ + συν 2θ = 2ηµ  2θ + 
 4
έχουμε:
 π
Ρ = 1 + 2ηµ  2θ + 
 4
 π
Επομένως το Ρ παίρνει τη μεγαλύτερη τιμή του όταν το ηµ  2θ +  πά-
 4
 π
ρει τη μεγαλύτερη τιμή του, δηλαδή όταν ηµ  2θ +  = 1. Αυτό συμβαί-
 4
π π π
νει όταν 2θ + = , δηλαδή όταν θ = . Η μεγαλύτερη τιμή του Ρ
4 2 8
είναι ίση με 1 + 2.
§ 3.10 Επίλυση τριγώνου

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. Επειδή Α + Β + Π = 180 έχουμε:
Β = 180 − Α − Π = 180 − 63 − 56 = 61
Έτσι, από το νόμο των ημιτόνων, έχουμε:
300 ( ΑΒ ) 300 ⋅ ηµ56

= ⇔ ( ΑΒ ) = 284
ηµ61 ηµ56 ηµ61
Β
Άρα ΑΒ 284 m.

 μπράτσο
2. Στο τρίγωνο ΒΓΔ έχουμε:  στήριξησ

ˆ = 50 − 35 = 15 και Β∆Γ
ˆ = 90 + 35 = 125 125 ο Δ
ΒΓ∆
5m
Έτσι, από το νόμο των ημιτόνων, έχουμε:

15 ο
5 ( Β∆ )
5 ⋅ ηµ15
= ⇔ ( Β∆ ) = 1, 58
ηµ125
ηµ15
ηµ125 50 ο
35 ο
Άρα ΒΔ 1, 58 m. Γ Α
208.indb 86 16/1/2014 2:09:52 µµ

3.10 EΠΙΛΥΣΗ ΤΡΙΓΩΝΟΥ 87
3. H γωνία y είναι εξωτερική του τριγώνου ΒΓΔ. Άρα ισχύει:

ˆ , οπότε ΒΓ∆
y = x + ΒΓ∆ ˆ = y−x
Έτσι:
i) Από το νόμο των ημιτόνων στο τρίγωνο ΒΓΔ, έχουμε:
( Γ∆ ) ( Β∆ ) ( Γ∆ ) d dηµx
= ⇔ = ⇔ ( Γ∆ ) = (1)
ηµx ηµΒΓ∆
ˆ ηµx ηµ ( y − x ) ηµ ( y − x )

ii) Στο ορθογώνιο τρίγωνο Α Γ ∆, έχουμε:
(λόγω (1))
4. Αν υπήρχε τέτοιο τρίγωνο, σύμφωνα με το νόμο των ημιτόνων

Κ
θα ίσχυε:
30 ⋅ ηµ31
οπότε ηµA = 1.5 > 1.
10
31ο α =30
Β Γ
Αυτό όμως είναι άτοπο, αφού ηµΑ ≥ 1.
5. Από το νόμο των συνημιτόνων έχουμε:

4, 252 = 22 + 32 − 2 ⋅ 2 ⋅ 3συνθ ⇔ 18, 06 = 4 + 9 − 12συνθ
5, 06
⇔ 12συνθ = −5, 06 ⇔ συνθ = −
12
⇔ συνθ = −0, 42 ⇔ θ = 115o
6. Από το νόμο των συνημιτόνων έχουμε:

( ΑΒ) 2 = 422 + 552 − 2 ⋅ 42 ⋅ 55συν62 = 1764 + 3025 − 4620 ⋅ 0, 4695
= 1764 + 3025 − 2169 = 2620
Άρα το μήκος του έλους ισούται με 51,2 m.
7. Από το Πυθαγόρειο θεώρημα έχουμε:

Β 60 Ζ
2 2 2 2 2 40
( ΑΒ) = ( ΑΕ) + (ΕΒ) = 20 + 40 = 2000 Ε
20
( ΑΓ) 2 = ( Α∆) 2 + (Γ∆) 2 = 602 + 402 = 5200
20
θ Γ
(ΒΓ) 2 = (ΒΖ) 2 + (ΓΖ) 2 = 602 + 202 = 4000
40
Α 60 Δ
208.indb 87 16/1/2014 2:09:53 µµ

Έτσι από το νόμο των ημιτόνων στο τρίγωνο ΑΒΓ, έχουμε:

(ΒΓ) 2 = ( ΑΒ) 2 + ( ΑΓ) 2 − 2( ΑΒ) ⋅ ( ΑΓ)συνθ ⇔
⇔ 4000 = 2000 + 5200 − 2 ⋅10 20 ⋅10 52συνθ

⇔ 2 20 ⋅ 52συνθ = 32
16 16
⇔ συνθ = ⇔ συνθ =
20 ⋅ 52 2 5 ⋅ 2 13
4
⇔ συνθ = ⇔ συνθ  0, 4961 ⇔ θ 60, 25o
65
8. Από το νόμο των συνημιτόνων (βλ. σχόλιο) προκύπτει ότι:
συνΑ συνΒ συνΓ β2 + γ 2 − α 2 γ 2 + α 2 − β2 α 2 + β2 − γ 2

+ + = + +
α β γ 2αβγ 2αβγ 2αβγ
α 2 + β2 + γ 2
=
2αβγ
9. Από το νόμο των συνημιτόνων (βλ. σχόλιο) προκύπτει ότι:
α 2 + β2 − γ 2 γ 2 + α 2 − β2 2α 2
βσυνΓ + γσυνΒ = β ⋅ + γ⋅ = =α
2αβ 2 γα 2α
10. Από το νόμο των συνημιτόνων (βλ. σχόλιο) έχουμε διαδοχικά:
α 2 + β2 − γ 2 γ 2 + α 2 − β2
βσυνΓ = γσυνΒ ⇔ β ⋅ = γ⋅
2αβ 2 γα
⇔ α 2 + β2 − γ 2 = γ 2 + α 2 − β2
⇔ 2β2 = 2 γ 2 ⇔ β = γ,
που σημαίνει ότι το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ισοσκελές.
11. Από το νόμο των συνημιτόνων (βλ. σχόλιο) έχουμε:

α 2 + β2 − γ 2
α = 2βσυνΓ ⇔ α = 2β ⋅ ⇔ α 2 = α 2 + β2 − γ 2 ⇔ β2 = γ 2 ⇔ β = γ ,
2αβ
που σημαίνει ότι το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ισοσκελές.
Β΄ ΟΜΑΔΑΣ
α β γ
1. Επειδή = = = 2R είναι:
ηµΑ ηµΒ ηµΓ
β 2RηµΒ
i) συνΑ = ⇔ συνΑ = ⇔ 2ηµΑσυνΑ = ηµΒ
2α 2 ⋅ 2RηµΑ
⇔ ηµ 2Α = ηµΒ, που ισχύει αφού Β = 2Α.
208.indb 88 16/1/2014 2:09:53 µµ

ii) β2 − α 2 = αγ ⇔ (2RηµΒ) 2 − (2RηµΑ) 2 = 2RηµΑ ⋅ 2RηµΓ

⇔ 4R 2 ηµ 2 Β − 4R 2 ηµ 2 Α = 4R 2 ηµΑηµΓ
⇔ ηµ 2 Β − ηµ 2 Α = ηµΑηµΓ
(βλ. εφαρμογή 2 σελ. 13)
⇔ ηµ(Β + Α) ⋅ ηµ(Β − Α) = ηµΑηµΓ
⇔ ηµ(Β − Α) = ηµΑ [αφού ηµ(Β + Α) = ηµΓ ]
Η τελευταία όμως ισότητα ισχύει, αφού Β = 2Α.
2ος τρόπος Από το νόμο των συνημιτόνων, αν ληφθεί υπόψη το προη-
β
γούμενο συμπέρασμα ότι συνΑ = .
2α
2. Στο τρίγωνο ΒΓΔ είναι:
ˆ = 45 − x
ˆ = 135 και ΓΒ∆
Β∆Γ
(Γ∆ ) α
Έτσι από το νόμο των ημιτόνων έχουμε 
= , οπότε:
ηµ(45 − x ) ηµ135
ηµ(45 − x ) ηµ 45 συνx − συν 45 ηµx

(Γ∆) = α ⋅ = α⋅
ηµ135 ηµ 45
2 2
συνx − ηµx
= α⋅ 2 2 = α(συνx − ηµx ).
2
2
3. i) Από το νόμο των ημιτόνων έχουμε διαδοχικά:
β = αηµΒ ⇔ 2RηµΒ = 2RηµΑ ⋅ ηµΒ ⇔ ηµΑ = 1 ⇔ Α = 90

ii) Από τον ίδιο νόμο έχουμε διαδοχικά:
α β γ
αηµΑ = βηµΒ + γηµΓ ⇔ α ⋅ = β⋅ + γ⋅ ⇔ α 2 = β2 + γ 2 ⇔ Α = 90
2R 2R 2R
4. Από το νόμο των ημιτόνων έχουμε διαδοχικά:
ασυνΑ = βσυνΒ
2RηµΑσυνΑ = 2RηµΒσυνΒ
ηµ 2 Α = ηµ 2Β
2Α = 2Β ή 2 Α = 180 − 2Β
Α = Β ή Α + Β = 90
Α = Β ή Γ = 90
που σημαίνει ότι το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ισοσκελές ή ορθογώνιο.
208.indb 89 16/1/2014 2:09:54 µµ

5. Από το νόμο των ημιτόνων προκύπτει ότι:

Α−Β Α+Β
2ηµ συν
α − β 2RηµΑ − 2RηµΒ ηµΑ − ηµΒ 2 2
= = =
α + β 2RηµΑ + 2RηµΒ ηµΑ + ηµΒ 2ηµ Α + Β συν Α − Β
2 2
Α−Β Γ
ηµ ⋅ ηµ Α+Β Γ
= 2 2  
Γ Α−Β  2 2 
συν ⋅ συν
2 2
Α−Β Γ
ηµ ηµ
= 2 ⋅ 2 = εϕ Α − Β ⋅ εϕ Γ
Α−Β Γ 2 2
συν συν
2 2
6. Από το νόμο των συνημιτόνων για το τρίγωνο ΟΒΓ έχουμε:

(ΒΓ) 2 = (ΟΒ) 2 + (ΟΓ) 2 − 2(ΟΒ) ⋅ (ΟΓ)συνΒΟΓ
ˆ (1)
ˆ = 180 − θ και (ΟΓ) = (ΟΑ)συνθ = συνθ, η σχέση (1) γρά-

Επειδή ΒΟΓ
φεται:
(ΒΓ) 2 = 12 + συν 2 θ − 2 ⋅1 ⋅ συνθ ⋅ συν(180 − ω) = 1 + συν 2 θ + 2συν 2 θ
1 + συν 2θ 5 + 3συν 2θ
= 1 + 3συν 2 θ = 1 + 3 ⋅ = .
2 2
7. i) Από το νόμο των συνημιτόνων για τα τρίγωνα ΟΑΒ και ΟΒΓ έχουμε:
x 2 = α 2 + β2 − 2αβσυνω και y 2 = α 2 + β2 − 2αβσυν(180 − ω)
= α 2 + β2 + 2αβσυνω
οπότε x 2 + y 2 = 2α 2 + 2β2 .
1
ii) ( ΑΒΓ∆) = 4(ΟΑΒ) = 4 ⋅ αβηµω = 2αβηµω
2
1
8. i) Αν στον τύπο Ε = βγηµΑ θέσουμε β = 2RημB, και γ = 2RημΓ βρί-
2
σκουμε ότι:
1
Ε= ⋅ 2RηµΒ ⋅ 2RηµΓ ⋅ ηµΑ = 2R 2 ηµΑηµΒηµΓ.
2
α β αηµΒ
ii) Επειδή = , έχουμε β = . Επομένως:
ηµΑ ηµΒ ηµΑ
208.indb 90 16/1/2014 2:09:55 µµ

1 1 αηµΒ α 2 ηµΒηµΓ
Ε= αβηµΓ = ⋅ α ⋅ ηµΓ =
2 2 ηµΑ 2ηµΑ
1 1 1
( ΑΒΓ) = ( ΑΒ∆) + ( Α∆Γ) ⇔ βγηµ( x + y) = γδηµx + βδηµy
2 2 2
ηµ( x + y) ηµx ηµy
⇔ = +
δ β γ
Αν Α = 90 και ΑΔ διχοτόμος της Α̂ τότε η παραπάνω σχέση γράφεται:
ηµ90 ηµ 45 ηµ 45 1 2 2 1 2 (β + γ ) 2βγ

= + ⇔ = + ⇔ = ⇔δ=
δ β γ δ 2β 2γ δ 2βγ 2 (β + γ )
2 ⋅ βγ
⇔δ=
β+γ

1 1 1
(ΟΑΒ) = (ΟΑΓ) + (ΒΟΓ) ⇔ R1R 2 ηµ120 = R1Rηµ60 + R 2 Rηµ60
2 2 2
1 1 1
⇔ R1R 2 = R1R + R 2 R ⇔ = +
R R 2 R1
11. Όπως είναι γνωστό έχουμε: y
Α(1, 3)
( 3) = 4
2 2 2
(OA) = 1 +
= ( 3) +1 = 4
2
(OB) 2 2 1
Β( 3, 1)
= ( 3 − 1) + (1 − 3 ) ( )
2 2 2 2
(AB) =2 3 −1 .
0 1 x
Έτσι από το νόμο των συνημιτόνων έχουμε:

(AB) 2 = (OA) 2 + (OB) 2 − 2(OA)(OB)συνAOB
ˆ ⇔
( )
2
⇔2 3 −1 = 4 + 4 − 2 ⋅ 2 ⋅ 2συνΑΟΒ
ˆ
⇔ 8 − 4 3 = 8 − 8συνΑΟΒ ˆ = 3 ⇔ ΑΟΒ
ˆ ⇔ συνΑΟΒ ˆ = 30o.
2
208.indb 91 16/1/2014 2:09:56 µµ

Γενικές ασκήσεις
Α
1. i) Επειδή:
Α∆ Α∆
εϕΒ = και εϕΓ =
Β∆ Γ∆
Έχουμε:
Α∆ Α∆
Β∆ = και Γ∆ =
εϕΒ εϕΓ
Β Γ
∆
Άρα:
Α∆ Α∆ Α∆εϕΓ + Α∆εϕΒ εϕΒ + εϕΓ
ΒΓ = Β∆ + ∆Γ = + = = Α∆ ⋅
εϕΒ εϕΓ εϕΒ ⋅ εϕΓ εϕΒ ⋅ εϕΓ
εϕΒ + εϕΓ
οπότε: ΒΓ = Α∆ ⋅ (1)
εϕΒ ⋅ εϕΓ
Αλλά ΒΓ = 2∙ΑΔ. Επομένως η σχέση (1) γράφεται:
εϕΒ + εϕΓ εϕΒ + εϕΓ

2 ⋅ Α∆ = Α∆ ⋅ ⇔2= ⇔ εϕΒ + εϕΓ = 2εϕΒεϕΓ
εϕΒ ⋅ εϕΓ εϕΒ ⋅ εϕΓ
1 1
ii) Επειδή εϕΒ = και εϕΓ = η (i) γράφεται:
σϕΒ σϕΓ
1 1 1 1
+ =2 ⋅ ⇔ σϕΓ + σϕΒ = 2.
σϕΒ σϕΓ σϕΒ σϕΓ
εϕ2 Β εϕ2 Γ
2. Επειδή: ηµ 2 Β = και ηµ 2 Γ =
1 + εϕ2 Β 1 + εϕ2 Γ
Έχουμε διαδοχικά:
εϕ2 Β
εϕΒ ηµ 2 Β εϕΒ 1 + εϕ2 Β
= ⇔ =
εϕΓ ηµ 2 Γ εϕΓ εϕ2 Γ
1 + εϕ2 Γ
εϕΒ εϕ2 Β(1 + εϕ2 Γ) εϕΒ(1 + εϕ2 Γ)
⇔ = 2 ⇔ 1 =
εϕΓ εϕ Γ(1 + εϕ2 Β) εϕΓ(1 + εϕ2 Β)
⇔ εϕΒ(1 + εϕ2 Γ) = εϕΓ(1 + εϕ2 Β) ⇔ εϕΒ + εϕΒεϕ2 Γ = εϕΓ + εϕ2 ΒεϕΓ
⇔ (εϕΒ − εϕΓ) + (εϕΒεϕ2 Γ − εϕ2 ΒεϕΓ) = 0
⇔ (εϕΒ − εϕΓ) − εϕΒεϕΓ(εϕΒ − εϕΓ) = 0
⇔ (εϕΒ − εϕΓ)(1 − εϕΒεϕΓ) = 0
⇔ εϕΒ = εϕΓ ή εϕΒεϕΓ = 1
208.indb 92 16/1/2014 2:09:57 µµ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 93
⇔ Β = Γ [γιατί 0 < Β, Γ < 180 ] ή εϕΒ = σϕΓ = εϕ(90 − Γ)

⇔ Β = Γ ή Β = 90 − Γ [γιατί 0 < Β, Γ < 180 ]
⇔ Β = Γ ή Α = 90.
∆
Δηλαδή το τρίγωνο Α Β Γ είναι ορθογώνιο ή ισοσκελές.
3. Αρκεί να δείξουμε ότι η απόσταση του Μ(x,y) από το k(1,3) ισούται με 2,
δηλαδή ότι:
( x − 1) 2 + ( y − 3) 2 = 2 ή ( x − 1) 2 + ( y − 3) 2 = 4
Πράγματι, επειδή x = 1 + 2συνt , y = 3 + 2ηµt , έχουμε:
( x − 1) 2 + ( y − 3) 2 = (2συνt ) 2 + (2ηµt ) 2 = 4συν 2 t + 4ηµ 2 t
= 4(συν 2 t + ηµ 2 t ) = 4 ⋅1 = 4.
4. i) Η εξίσωση ορίζεται, εφόσον συνx ≠ 0 και ηµx ≠ −1. Με αυτούς τους

περιορισμούς έχουμε:
1 + ηµx συνx
+ = 4 ⇔ (1 + ηµx ) 2 + συν 2 x = 4συνx (1 + ηµx )
συνx 1 + ηµx
⇔ 1 + 2ηµx + ηµ 2 x + συν 2 x = 4συνx + 4ηµxσυνx

1
⇔ 2 + 2ηµx − 4συνx − 4ηµxσυνx = 0
⇔ 1 + ηµx − 2συνx − 2ηµxσυνx = 0
⇔ (1 + ηµx ) − 2συνx (1 + ηµx ) = 0 ⇔ (1 + ηµx )(1 − 2συνx ) = 0

⇔ 1 − 2συνx = 0 [γιατί, λόγω περιορισμού, ισχύει ηµx ≠ −1 ]
1 π π
⇔ συνx = ⇔ συνx = συν ⇔ x = 2kπ ± , k ∈ .
2 3 3
Οι λύσεις αυτές είναι δεκτές αφού ικανοποιούν τους περιορισμούς.
ii) Η εξίσωση ορίζεται εφόσον ηµx ≠ 0 και ηµx ≠ 1. Με αυτούς τους περι-
ορισμούς έχουμε:
συνx ⋅ σϕx
= 3 ⇔ συνx ⋅ σϕx = 3 − 3ηµx
1 − ηµx
συνx
⇔ συνx ⋅ = 3 − 3ηµx ⇔ συν 2 x = 3ηµx − 3ηµ 2 x
ηµx
⇔ 1 − ηµ 2 x = 3ηµx − 3ηµ 2 x ⇔ 2ηµ 2 x − 3ηµx + 1 = 0
3 ±1 1
⇔ ηµx = ⇔ ηµx = [αφού, λόγω περιορισμού, είναι ηµx ≠ 1 ]
4 2
208.indb 93 16/1/2014 2:09:58 µµ

 π
 x = 2kπ + 6
π 
x  ή ,k Z.
6  π
 x = 2kπ + π −
 6
Οι λύσεις αυτές είναι δεκτές, αφού ικανοποιούν τους περιορισμούς.
π
5. i) Επειδή 0 < x < ισχύει εφx > 0. Επομένως έχουμε:
2
1
εϕx + σϕx ≥ 2 ⇔ εϕx + ≥ 2 ⇔ εϕ2 x + 1 ≥ 2εϕx
εϕx
⇔ εϕ2 x − 2εϕx + 1 ≥ 0 ⇔ (εϕx − 1) 2 ≥ 0, που ισχύει.
π
ii) Επειδή 0 ≤ α < β < ισχύει:
2
συνα > 0, συνβ > 0 και εφα < εφβ (1)
ηµα + ηµβ ηµα ηµα + ηµβ
• εϕα < ⇔ <
συνα + συνβ συνα συνα + συνβ
⇔ ηµα(συνα + συνβ) < συνα(ηµα + ηµβ)
⇔ ηµασυνα + ηµα συνβ < ηµα συνα + συνα ηµβ ⇔ ηµα συνβ < συνα ηµβ
ηµα συνβ συνα ηµβ

⇔ < ⇔ εϕα < εϕβ, που ισχύει
συνα συνβ συνα συνβ
ηµα + ηµβ ηµα + ηµβ ηµβ
• < εϕβ ⇔ < ⇔ ... ⇔ εϕα < εϕβ, που ισχύει.
συνα + συνβ συνα + συνβ συνβ
6. Έχουμε:
π  π  1
2συν  − 2 x  = 1 ⇔ συν  − 2 x  =
 3   3  2
π π
 3 − 2x = 2kπ + 3
π  π 
2x  ή ,k Z
3  3 π π
 − 2x = 2kπ −
 3 3
 
 x = −kπ  x = − kπ
 
⇔ ή ,k ∈Z ⇔  ή , k ∈ Z.
 2π  π
 3  3
208.indb 94 16/1/2014 2:09:59 µµ

Διακρίνουμε τώρα τις εξής περιπτώσεις:

• Αν x = kπ, k ∈  , τότε έχουμε:
x ∈ (4π, 5π) ⇔ 4π < x < 5π ⇔ 4π < −kπ < 5π
⇔ 4 < −k < 5 ⇔ −5 < k < −4, αδύνατο αφού k ∈ 
Άρα δεν υπάρχουν λύσεις της μορφής x = −kπ, k ∈  στο διάστημα (4π,5π).
π
• Αν x = kπ + , τότε έχουμε:
3
π
x ∈ (4π, 5π) ⇔ 4π < −kπ + < 5π ⇔ 12π < −3kπ + π < 15π
3
⇔ 11π < −3kπ < 14π ⇔ 11 < −3k < 14
14 11
⇔− < k < − ⇔ k = −4
3 3
2π
Άρα η εξίσωση έχει ακριβώς μια λύση της μορφής x = −kπ + στο διά-
3
π 13π
στημα (4π,5π), την x = −(−4)π + = .
3 3
Αυτή είναι και η μοναδική λύση της εξίσωσης στο διάστημα (4π,5π).
7. Στο κατακόρυφο επίπεδο του τροχού ορίζουμε ένα καρτεσιανό σύστημα

συντεταγμένων, όπως φαίνεται στο σχήμα, του οποίου οι άξονες έχουν μο-
νάδες με μήκος 1 m.
i) Αν Μ είναι η θέση του βαγονιού A, t sec μετά την έναρξη της περιστρο-
φής του τροχού και yM η τεταγμένη του, τότε προφανώς το ζητούμενο
ύψος ισούται με:
h = 10 + yM (1)
Επειδή ο περιστρεφόμενος τροχός y
εκτελεί μια πλήρη περιστροφή σε 8
sec, η ακτίνα OA σε 8 sec διαγράφει
γωνία 2π rad. Επομένως σε 1 sec δια-
M M1 B
2π π πt
γράφει γωνία rad= rad, οπότε σε
8 4 4
O
t sec θα διαγράψει γωνία
πt
rad.   A x
4

 
4m

 

10 m
Επειδή ρ = (ΟΜ) = 4m, σύμφωνα με 

τον τύπο yM = ρ ημω, θα ισχύει:

 

πt
y M = 4ημ 
4 K 

οπότε, λόγω της (1), έχουμε:
πt
h = 10 + 4ημ (2)
4
208.indb 95 16/1/2014 2:09:59 µµ

Επομένως σε χρόνο:
— 1 sec από την έναρξη περιστροφής το ύψος του βαγονιού Α θα είναι:
πh 

(
h = 10 + 4ηµ  m = 10 + 2 2 m
 4 
)
 2π 
h = 10 + 4ηµ  m = (10 + 4)m = 14m
 4 
 5π    π 
h = 10 + 4ηµ  m = 10 + 4ηµ  π +   m
 4    4 
 2
= 10 − 4 ⋅
2
(
 m = 10 − 2 2 m )
 
ii) Για να φτάσει το βαγόνι Α στη θέση Β χρειάζεται 1 sec. Επομένως το
ύψος του βαγονιού Β τη χρονική στιγμή t ισούται με το ύψος του Α τη
χρονική στιγμή t + 1, δηλαδή με:
π( t + 1)  πt π 
10 + 4ηµ = 10 + 4ηµ  +  .
4  4 4
συνx ηµx συν 2 x − ηµ 2 x συν 2 x

8. i) σϕx − εϕx = − = = = 2σϕ2xx
ηµx συνx ηµx συνx 1
ηµ 2 x
2
ii) Αρκεί να δείξουμε ότι:
σϕx − εϕx − 2εϕ2 x − 4εϕ4 x − 8σϕ8x = 0
Πράγματι, λόγω της (i), έχουμε:
σϕx − εϕx − 2εϕ2 x − 4εϕ4 x − 8σϕ8x = 2σϕ2x − 2εϕ2x − 4εϕ4 x − 8σϕ8x

(i )
= 4σϕ4 x − 4εϕ4 x − 8σϕ8x

(ii )
= 8σϕ8x − 8σϕ8x = 0
9. i) Η εξίσωση είναι ισοδύναμη με την

2
3x − 4 x 3 = (1)
2
Επειδή 3ημα − 4ημ3α = ημ3α για να είναι το ημα λύση της εξίσωσης (1)
2
αρκεί ηµ3α = . Έχουμε όμως:
2
208.indb 96 16/1/2014 2:10:00 µµ

2 π π 3π
ηµ3α = ⇔ ηµ3α = ηµ ⇔ 3α = 2kπ + ή 3α = 2kπ + , k ∈ 
2 4 4 4
2 kπ π 2 kπ π
⇔α= + ή α= + ,k ∈
3 12 3 4
Επειδή ο k παίρνει τη μορφή k = 3ρ + υ, όπου ρ, υ ∈  με 0 ≤ υ < 3 οι
2
ρίζες της ηµ3α = δίνονται από τους τύπους
2
 2υπ π (8υ + 1)π

α = 2ρπ + 3 + 12 = 2ρπ + 12

 ή με ρ, υ ∈  και 0 ≤ υ < 3.
 2υπ π (8υ + 3)π
α = 2ρπ + + = 2ρπ +
 3 4 12
Επομένως οι αριθμοί:
και
3π π 2
ηµ = ηµ =
12 4 2
 (8υ + 3)π  (8υ + 3)π 11π π 6− 2
ηµ  2ρπ +  = ηµ = ηµ = ηµ =
 12  12 12 12 4
19π 5π 6+ 2
ηµ = −ηµ =−
12 12 4
είναι ρίζες της εξίσωσης (1). Επειδή η εξίσωση αυτή είναι τρίτου βαθμού
θα είναι και οι μοναδικές.
ii) Εργαζόμαστε με τον ίδιο τρόπο.
22-0208-02-077-176.indd 97 5/3/2014 3:05:53 µµ

10. Έστω M(x,y) ένα σημείο του επιπέδου με x = συνθ και y = συν2θ + 1, όπου
θ ∈[0, π]. Τότε:
y
y = συν 2θ + 1 = 2συν 2 θ − 1 + 1 = 2συν 2 θ = 2 x 2
Επειδή επιπλέον −1 ≤ συνθ ≤ 1 θα είναι
−1 ≤ x ≤ 1. Άρα το Μ(x,y) ανήκει στο τόξο
της παραβολής y = 2 x 2 , με −1 ≤ x ≤ 1.
Αντιστρόφως έστω Μ(x,y) ένα σημείο του τό-
ξου της παραβολής y = 2 x 2 , με −1 ≤ x ≤ 1.
Τότε υπάρχει θ ∈[0, π] τέτοιο, ώστε συνθ = x,
οπότε y = 2(συνθ)2 = 1 + συν2θ.
Άρα το M(x,y) ανήκει στο σύνολο των σημεί-
ων του επιπέδου με –1 O 1 Χ
x = συνθ και y = συν2θ + 1, όπου θ ∈[0, π].
π x π x
11. Επειδή −π < x < π θα είναι και − < < . Άρα ορίζεται η εϕ και
2 2 2 2
σύμφωνα με τους δοσμένους τύπους έχουμε:
x
2εϕ
1+ 2 2
x  x
1 + εϕ 
1 + εϕ2
(1 + t ) 2 x
2 = 2
f (x) = = , όπου t = εϕ
2 x 2 x
2
9 + εϕ 9 + t 2
1 − εϕ
5+ 4 2 2
x
1 + εϕ2
2
10 (1 + t ) 2
Επομένως αρκεί να δείξουμε ότι 0 ≤ . Πράγματι η πρώτη ανι-
2
≤
9+t 9
σότητα προφανώς ισχύει ενώ η δεύτερη γράφεται διαδοχικά:
(1 + t ) 2 10
2
≤ ⇔ 9(1 + t ) 2 ≤ 90 + 10 t 2
9+t 9
⇔ 0 ≤ t 2 − 18t + 81
⇔ ( t − 9) 2 ≥ 0, που ισχύει.
ηµ 2 x π π
12. ηµx + συνx − = συν συνx + ηµ ηµx ⇔
2 +1 4 4
2 2
⇔ ηµx + συνx − ( )
2 − 1 ηµ 2 x =
2
συνx +
2
ηµx
⇔ 2ηµx + 2συνx − 2 ( )
2 − 1 ηµ 2 x = 2συνx + 2ηµx
208.indb 98 16/1/2014 2:10:02 µµ

( )
⇔ 2 − 2 [ηµx + συνx ] = 2 ( )
2 − 1 ηµ 2 x
π
(
⇔ 2− 2 ) 
(
2ηµ  x +  = 2 2 − 1 ηµ 2 x
 4
)
π
( )
(
⇔ 2 2 − 1 ηµ  x +  = 2 2 − 1 ηµ 2 x
 4
)
 π 
⇔ ηµ 2 x = ηµ  x + 
 4
π π
⇔ 2 x = 2kπ + x +ή 2 x = 2 kπ + π − x − , k ∈ 
4 4
π 2kπ π
⇔ x = 2kπ + ή x = + ,k ∈ Z
4 3 4
13. i) Επειδή (ΒΓ) = (ΟΕ) = 20συνθ και (ΟΑ) = 20ημθ, το ζητούμενο εμβαδό S
είναι ίσο με S = (ΒΓ) 2 + (ΟΑ)(ΟΕ) = 400συν 2 θ + 400ηµθσυνθ
ii) Λόγω της (i) έχουμε:
S = 200(1 + συν 2θ) + 200ηµ 2θ = 200(ηµ 2θ + συν 2θ) + 200
 π
= 200 ⋅ 2ηµ  2θ +  + 200
 4
Επομένως:
 π
S = 200 2ημ  2θ +  + 200
 4
iii) Επομένως το S παίρνει τη μεγαλύτερη τιμή του όταν:
 π π π π π
ηµ  2θ +  = 1 ⇔ 2θ + = ⇔ 2θ = ⇔ θ =
 4 4 2 4 8
Η μεγαλύτερη τιμή του S είναι ίση με
= 200 ( )
2 +1 .
14. Από το νόμο τον ημιτόνων για τα τρίγωνα ΑΒΜ και ΑΜΓ έχουμε:
(ΒΜ ) ( ΑΜ ) (ΓΜ ) ( ΑΜ )
= και =
ηµx ηµ(ω − x ) ηµy ηµ(π − (ω + y))
οπότε με διαίρεση κατά μέλη, έχουμε:
ηµy ηµ(ω + y)
= ⇔ ηµy(ηµωσυνx − συνωηµx ) = ηµx (ηµωσυνy + συνω ηµy)
ηµx ηµ(ω − x )
⇔ συνx ηµy ηµω − ηµx συνy ηµω = 2ηµx ηµy συνω
συνx ηµy ηµω ηµx συνy ηµω 2ηµx ηµy συνω

⇔ − =
ηµx ηµy ηµω ηµx ηµy ηµω ηµx ηµy ηµω
⇔ σϕx − σϕy = 2σϕω
208.indb 99 16/1/2014 2:10:03 µµ

15. Αν θέσουμε Γ = x τότε Β = 180 − 45 − 30 − x = 105 − x, οπότε από το

νόμο των ημιτόνων στα τρίγωνα ΑΓΔ και ΑΒΔ έχουμε:
(∆Γ) ( Α∆) ( Α∆) ⋅ ηµ 45 ( Α∆) ⋅ 2

• = , οπότε: (∆Γ) = =
ηµ 45 ηµx ηµx 2ηµx
(∆B) ( Α∆) ( Α∆) ⋅ ηµ30 ( Α∆)
• = , οπότε: (∆B) = =
ηµ30 ηµ(105 − x ) ηµ(105 − x ) 2ηµ(105 − x )
(∆Γ)
Αν διαιρέσουμε κατά μέλη τις (1) και (2) και επειδή = 3 βρίσκου-
(∆Β)
με ότι:
(∆Γ) 2ηµ(105 − x ) 2ηµ(105 − x )

= ⇔ 3=
(∆Β) ηµx ηµx
⇔ 3ηµx = 2 (ηµ105 συνx − συν105 ηµx )
⇔ 3ηµx = 2 (συν15 συνx + ηµ15 ηµx )
 2 3 +1
⇔ 3ηµx = 2  συνx +
(
2 3 −1 ) 
ηµx 
( )
 4 4 
 
⇔ 2 3ηµx = ( )
3 + 1 συνx + ( )
3 − 1 ηµx
⇔ ( )
3 + 1 ηµx = ( )
3 + 1 συνx
⇔ ηµx = συνx
⇔ εϕx = 1 ⇔ x = 45 [αφού 0 < x < 180 ]
Επομένως Γ = 45o και Β = 60o.
208.indb 100 16/1/2014 2:10:04 µµ

4.1 ΠΟΛΥΩΝΥΜΑ 101
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
ΠΟΛΥΩΝΥΜΑ - ΠΟΛΥΩΝΥΜΙΚΕΣ ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ
§ 4.1 Πολυώνυμα
Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. Οι παραστάσεις − x 3 + 1 και − x 3 + 3α 2 x − 3αx 2 + α3 είναι πολυώνυμα του
1
x, ενώ οι παραστάσεις x + και x 4 − 2 x1/ 3 + 4 x − 1 δεν είναι πολυώνυμα
του x. x
2. i) P( x ) + Q( x ) = x 2 − 5x + 2 + x 3 + 3x + 1
= x 3 + x 2 − 2x + 3
ii) 2P( x ) − 3Q( x ) = 2( x 2 − 5x + 2) − 3( x 3 + 3x + 1)
= 2 x 2 − 10 x + 4 − 3x 3 − 9 x − 3
= −3x 3 + 2 x 2 − 19 x + 1
iii) P( x ) ⋅ Q( x ) = ( x 2 − 5x + 2)( x 3 + 3x + 1)
= x 5 − 5x 4 + 2x 3 + 3x 3 − 15x 2 + 6 x + x 2 − 5x + 2
= x 5 − 5x 4 + 5x 3 − 14 x 2 + x + 2
iv) [P( x )]2 = ( x 2 − 5x + 2) 2
= x 4 + 25x 2 + 4 − 10 x 3 + 4 x 2 − 20 x
= x 4 − 10 x 3 + 29 x 2 − 20 x + 4.
3. Για να είναι το Ρ(x) το μηδενικό πολυώνυμο αρκεί
1
4µ3 − µ = 0 και µ 2 − = 0 και −2µ + 1 = 0
4
1
Η κοινή ρίζα των εξισώσεων αυτών είναι µ = . Επομένως το Ρ(x) είναι το
2
1
μηδενικό πολυώνυμο αν µ = .
2
4. Από τον ορισμό της ισότητας δύο πολυωνύμων αρκεί
α 2 − 3α = −2 και 1 = α 2 και α3 − 1 = 0 και α = 1 ή
α 2 − 3α + 2 = 0 και α 2 − 1 = 0 και α3 − 1 = 0 και α = 1.
Η κοινή ρίζα αυτών είναι α = 1, που είναι η ζητούμενη τιμή του α.
5. i) Έχουμε
• P(−1) = 2(−1)3 − 3(−1) 2 + 2(−1) + 7 = −2 − 3 − 2 + 7 = 0, οπότε το −1
είναι ρίζα του Ρ(x).
• P(1) = 2 ⋅13 − 3 ⋅12 + 2 ⋅1 + 7 = 8, οπότε το 1 δεν είναι ρίζα του Ρ(x).
ii) Ομοίως έχουμε
• Q(−1) = −(−1) 4 + 1 = −1 + 1 = 0, οπότε το −1 είναι ρίζα του Q(x).
• Q(1) = −14 + 1 = −1 + 1 = 0, οπότε το 1 είναι ρίζα του Q(x).
• Q(3) = −34 + 1 = −80 ≠ 0, οπότε το 3 δεν είναι ρίζα του Q(x).
208.indb 101 16/1/2014 2:10:05 µµ

6. Για να είναι το 2 ρίζα του Ρ(x) αρκεί

P ( 2) = 0 ⇔ 2 3 − k ⋅ 2 2 + 5 ⋅ 2 + k = 0
⇔ −3k + 18 = 0
⇔ 3k = 18
⇔k=6
7. Έχουμε
P(−1) = 1 ⇔ 5(−1) 2 + 3α(−1) + α 2 − 2 = 1
⇔ α 2 − 3α + 2 = 0
⇔ α = 1 ή α = 2.
Β΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. Έχουμε f ( x ) = αx ( x + 1) + βx + γ = αx 2 + (α + β) x + γ
Για να παίρνει το 3x 2 − 7 x + 5 τη μορφή αx 2 + (α + β) x + γ αρκεί τα δύο
αυτά πολυώνυμα να είναι ίσα. Αυτό σημαίνει ότι
α = 3, α + β = −7 και γ = 5, οπότε
α = 3, β = −10 και γ = 5
2. Το −2 είναι ρίζα του Ρ(x) αν και μόνο αν
P(−2) = 0 ⇔ 3(−2)3 + α(−2) 2 + β(−2) − 6 = 0
⇔ −24 + 4α − 2β − 6 = 0
⇔ 4α − 2β = 30
⇔ 2α − β = 15 (1)
Το 3 είναι ρίζα του Ρ(x) μόνο αν
P(3) = 0 ⇔ 3 ⋅ 33 + α ⋅ 32 + β ⋅ 3 − 6 = 0
⇔ 81 + 9α + 3β − 6 = 0
⇔ 27 + 3α + β − 2 = 0
⇔ 3α + β = −25 (2)
Από τις (1) και (2) βρίσκουμε α = −2, β = −19
3. Το 1 είναι ρίζα του Ρ(x) αν και μόνο αν
P(1) = 0 ⇔ 2 + λ + µ + 6 = 0
⇔ λ + µ = −8 (1)
Ακόμη
P(−2) = −12 ⇔ 2(−2)3 + λ(−2) 2 + µ(−2) + 6 = −12
⇔ −16 + 4λ − 2µ + 6 = −12
⇔ 4λ − 2µ = −2
⇔ 2λ − µ = −1 (2)
Από (1) και (2) παίρνουμε λ = −3 και µ = −5.
4. Το πολυώνυμο Ρ(x) γράφεται
P( x ) = λ(9λ 2 − 4) x 3 + (9λ 2 − 4) x − (3λ − 2)
= λ(3λ − 2)(3λ + 2) x 3 + (3λ − 2)(3λ + 2) x − (3λ − 2)
Διακρίνουμε τις περιπτώσεις:
2 2
i) Αν λ ≠ 0 και λ ≠ και λ ≠ − , τότε ο βαθμός του πολυωνύμου Ρ(x)
είναι 3. 3 3
ii) Αν λ = 0, τότε P( x ) = −4 x + 2 και ο βαθμός του πολυωνύμου είναι 1.
208.indb 102 16/1/2014 2:10:06 µµ

4.2 ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΠΟΛΥΩΝΥΜΩΝ 103
2
iii) Αν λ = , τότε Ρ(x) = 0, είναι δηλαδή το μηδενικό πολυώνυμο και δεν
3
έχει βαθμό.
2
iv) Αν λ = − , τότε Ρ(x) = 4, είναι δηλαδή ένα σταθερό πολυώνυμο και
3
επομένως έχει βαθμό μηδέν.
5. Είναι φανερό ότι ο βαθμός του Ρ(x) είναι 2.

Έστω P( x ) = αx 2 + βx + γ. Τότε έχουμε:
(2 x + 1)(αx 2 + βx + γ ) = 2 x 3 − 9 x 2 − 3x + 1
⇔ 2αx 3 + 2βx 2 + 2 γx + αx 2 + βx + γ = 2 x 3 − 9 x 2 − 3x + 1
⇔ 2αx 3 + (2β + α) x 2 + (2 γ + β) x + γ = 2 x 3 − 9 x 2 − 3x + 1
⇔ 2α = 2, 2β + α = −9, 2 γ + β = −3 και γ = 1
⇔ α = 1, β = −5, γ = 1
Είναι επομένως P( x ) = x 2 − 5x + 1.
§ 4.2 Διαίρεση πολυωνύμων

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) 3x 3 + 6 x 2 − 17 x + 20 x +3
2
3
−3x − 9 x 2 3x − 3x − 8
2
− 3x − 17 x + 20
+ 3x 2 + 9x
− 8x + 20
8x + 24
44
Επομένως 3x 3 + 6 x 2 − 17 x + 20 = ( x + 3)(3x 2 − 3x − 8) + 44.
ii) x4 −81 x −3
4
− x + 3x 3 x + 3x 2 + 9 x + 27
3
3x 3 −81
3 2
− 3x + 9x
9x 2 −81
2
−9x + 27 x
27 x − 81
− 27 x + 81
0
208.indb 103 16/1/2014 2:10:07 µµ

Επομένως x 4 − 81 = ( x − 3)( x 3 + 3x 2 + 9 x + 27).
iii) 24 x 5 + 20 x 3 − 16 x 2 − 15 6 x 2 + 5
−24 x 5 −20 x 3 8
4x 3 −
3
− 16 x 2 −15
8
16 x 2 + 5⋅
3
5
−
3
 8 5
Επομένως 24 x 5 + 20 x 3 − 16 x 2 − 15 = (6 x 2 + 5)  4 x 3 −  − .
 3 3
iv) 2 x 4 + 4 x 3 − 5x 2 + 3x − 2 x 2 + 2 x − 3
−2 x 4 − 4 x 3 + 6 x 2 2x 2 + 1
x 2 + 3x − 2
− x 2 − 2x + 3
x +1
Επομένως 2 x 4 + 4 x 3 − 5x 2 + 3x − 2 = ( x 2 + 2 x − 3)(2 x 2 + 1) + x + 1.
v) Είναι ( x − 1)3 = x 3 − 3x 2 + 3x − 1 οπότε

x4 x 3 − 3x 2 + 3x − 1
− x 4 + 3x 3 − 3x 2 + x x +3
3x 3 − 3x 2 + x
−3x 3 + 9 x 2 − 9 x + 3
6 x 2 − 8x + 3
Επομένως x 4 = ( x 3 − 3x 2 + 3x − 1)( x + 3) + 6 x 2 − 8x + 3
= ( x − 1)3 ( x + 3) + 6 x 2 − 8x + 3.
vi) x 5 + 7 x3 − 1
−x5 + x 2 x2
x 2 +7
Επομένως x 5 + 7 = ( x 3 − 1) x 2 + x 2 + 7.
2. Έστω P( x ) = 18x 80 − 6 x 50 + 4 x 20 − 2. Τότε το υπόλοιπο της διαίρεσης είναι

υ = P(−1) = 18 − 6 + 4 − 2 = 14.
3. Το x −1 είναι παράγοντας του g(x) αν και μόνο αν το 1 είναι ρίζα του g(x),
δηλαδή μόνο αν
g (1) = 0 ⇔ k 2 + 3k − 4 = 0
⇔ k = 1 ή k = −4
208.indb 104 16/1/2014 2:10:08 µµ

4.2 ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΠΟΛΥΩΥΜΩΝ 105
4. i) Με το σχήμα Horner έχουμε
−1 0 75 − 250 ρ = − 10
10 − 100 250
−1 10 − 25 0
Επομένως το πηλίκο και το υπόλοιπο της διαίρεσης είναι

π( x ) = − x 2 + 10 x − 25 και υ = 0 αντιστοίχως.
ii) Ομοίως έχουμε
1 0 0 512 ρ=−8
−8 64 − 512
1 −8 64 0

π( x ) = x 2 − 8x + 64 και υ = 0 αντιστοίχως.
iii) Ομοίως έχουμε
1 0 0 0 0 1 ρ=1
1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 2

π( x ) = x 4 + x 3 + x 2 + x + 1 και υ = 2 αντιστοίχως.
iv) Ομοίως έχουμε
−3 0 0 0 0 ρ=2
−6 − 12 − 24 − 48
−3 −6 − 12 − 24 − 48

π( x ) = −3x 3 − 6 x 2 − 12 x − 24 και υ = −48 αντιστοίχως.
208.indb 105 16/1/2014 2:10:08 µµ

v) Ομοίως έχουμε
4 16 − 23 − 15 ρ = − 1/2
−2 −7 15
4 14 − 30 0

π( x ) = 4 x 2 + 14 x − 30 και υ = 0 αντιστοίχως.
5. Το σχήμα του Horner για το Ρ(x) και για ρ = −11 δίνει
−2 −2 −1 2409 ρ = − 11
22 − 220 2431
−2 20 − 221 4840
Επομένως P(−11) = 4840.
6. i) Για ρ = −3 έχουμε
1 0 − 25 0 144 ρ=−3
−3 9 48
1 −3 − 16 48 0
Δηλαδή P(−3) = 0. Επομένως το x + 3 είναι παράγοντας του Ρ(x).
1
ii) Για ρ = έχουμε
4
16 −8 9 14 −4 ρ = 1/4
4 −1 2 4
16 −4 8 16 0
1 1
Δηλαδή P   = 0, επομένως το x − είναι παράγοντας του Ρ(x).
4 4
iii) Για ρ = 1 + 3 έχουμε
208.indb 106 16/1/2014 2:10:09 µµ

1 −3 0 2 ρ = 1+ 3
1+ 3 1− 3 −2
1 −2 + 3 1− 3 0
( )
Δηλαδή P 1 + 3 = 0, επομένως το x − 1 − 3 είναι παράγοντας του
Ρ(x).
7. Θεωρούμε τα x ν − yν και x + y ως πολυώνυμα του x. Αν P( x ) = x ν − yν ,

τότε για ρ = −y παίρνουμε: P(ρ) = P(− y) = (− y)ν − yν = yν − yν = 0, αφού
ν άρτιος. Επομένως το x − ρ = x + y είναι παράγοντας του P( x ) = x ν − yν .
8. i) Έχουμε P(ρ) = 4ρ4 + 7ρ2 + 12 > 0, για κάθε ρ ∈ . Επομένως P(ρ) ≠ 0

για κάθε ρ ∈ , που σημαίνει ότι το Ρ(x) δεν έχει πραγματική ρίζα ή
αλλιώς το Ρ(x) δεν έχει παράγοντα της μορφής x − ρ.
ii) Για κάθε ρ ∈  έχουμε Q(ρ) = −5ρ6 − 3ρ2 − 4 < 0. Επομένως Q(ρ) ≠ 0
για κάθε ρ ∈ , που σημαίνει ότι το Q(x) δεν έχει παράγοντα της μορ-
φής x − ρ.
9. Έστω P( x ) = x ν + 1, τότε P(−1) = (−1)ν + 1 = −1 + 1 = 0 αφού ο ν είναι

περιττός φυσικός. Αυτό σημαίνει ότι όταν το ν είναι περιττός, τότε το x + 1
είναι παράγοντας του x ν +1.
Το σχήμα Horner με διαιρετέο το x ν +1 και διαιρέτη το x + 1 δίνει:
1 0 0 0 … 0 1 ρ=−1
−1 1 −1 … 1 −1
1 −1 1 −1 … 1 0
Επομένως το πηλίκο της διαίρεσης ( x ν + 1) : ( x + 1) είναι το

π( x ) = x ν −1 − x ν − 2 + x ν −3 − ... + 1 ενώ το υπόλοιπο είναι υ = 0.
Τέλος η ταυτότητα της διαίρεσης γράφεται
x ν + 1 = ( x + 1)( x ν −1 − x ν − 2 + x ν −3 − ... + 1)
10. i) Θεωρούμε διαιρετέο και διαιρέτη ως πολυώνυμα του x και κάνουμε τη

διαίρεση:
3x 2 − 2αx − 8α 2 x − 2α
3x + 4α
−3x 2 + 6αx
4αx − 8α 2
−4αx + 8α 2
0
ii) Θεωρούμε διαιρετέο και διαιρέτη ως πολυώνυμα του x, και κάνουμε τη
208.indb 107 16/1/2014 2:10:10 µµ

διαίρεση:
x 3 + αx 2 − α 2 x − α 3 x + α
x 2 − α2
− x 3 − αx 2
− α 2 x − α3
α 2 x + α3
0
Β΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. Αν το ν είναι παράγοντας του μ, δηλαδή μ = ρν, ρ ∈ , τότε έχουμε
x µ − αµ = x ρν − αρν = ( x ν )ρ − (α ν )ρ
= ( x ν − α ν )[( x ν )ρ −1 + ( x ν )ρ − 2 α ν + ... + (α ν )ρ −1 ]
= ( x ν − α ν )( x ν (ρ −1) + x ν (ρ − 2) α ν + ... + α ν (ρ −1) ).
Επομένως το x µ − αµ διαιρείται με το x ν − α ν .
2. i) Έστω π(x) το πηλίκο και υ(x) το υπόλοιπο της διαίρεσης

P( x ) : (αx + β).
Τότε έχουμε
P( x ) = (αx + β)π( x ) + υ( x ).
Επειδή ο διαιρέτης αx + β είναι 1ου βαθμού το υπόλοιπο θα είναι ένα
σταθερό πολυώνυμο. Έστω υ(x) = υ. Τότε έχουμε:
P( x ) = (αx + β)π( x ) + υ.
β
Για x = − παίρνουμε
α
 β  β   β  β
P  −  =  −α + β  π  −  + υ ⇔ υ = P  − 
 α  α   α  α
ii) Το πολυώνυμο P( x ) = αx 3 + β διαιρείται με το αx + β αν και μόνο αν
3
 β  β
υ = P−  = 0 ⇔ α−  +β = 0
 α  α
β3
⇔− +β = 0
α2
⇔ −β3 + α 2β = 0
⇔ β(α 2 − β2 ) = 0
⇔ β = 0 ή α 2 = β2
⇔ β = 0 ή α = β ή α = −β
3. Για το Ρ(x) και για ρ = 1 έχουμε:
208.indb 108 16/1/2014 2:10:11 µµ

2 −6 5 −3 2 ρ=1
2 −4 1 −2
2 −4 1 −2 0
οπότε P( x ) = ( x − 1)(2 x 3 − 4 x 2 + x − 2).
Για το π( x ) = 2 x 3 − 4 x 2 + x − 2 και για ρ = 2 έχουμε
2 −4 1 −2 ρ=2
4 0 2
2 0 1 0
οπότε π( x ) = ( x − 2)(2 x 2 + 1). Έτσι έχουμε P( x ) = ( x − 1)( x − 2)(2 x 2 + 1).

Αυτό σημαίνει ότι το Ρ(x) διαιρείται με το ( x − 1)( x − 2) και το πηλίκο της
διαίρεσης είναι το 2 x 2 + 1.
 1
4. Έχουμε 2 x 3 + 3x 2 + x = x (2 x 2 + 3x + 1) = 2 x ( x + 1)  x +  .
 2
Για το πολυώνυμο Ρ(x) είναι:
• P(0) = (0 + 1) 2ν − 02ν − 2 ⋅ 0 − 1 = 1 − 1 = 0, οπότε το x − 0 = x είναι παρά-

γοντας του Ρ(x).
• P(−1) = (−1 + 1) 2ν − (−1) 2ν − 2(−1) − 1 = −1 + 2 − 1 = 0, οπότε το x + 1 εί-

ναι παράγοντας του Ρ(x).
2ν 2ν
 1  1   1  1
• P  −  =  − + 1 −−  − 2  −  −1
 2  2   2  2
2ν 2ν
1 1 1
=  −  + 1 − 1 = 0, οπότε και το x + είναι παράγοντας του Ρ(x).
2 2 2
5. Για να είναι το ( x −1) 2 παράγοντας του Ρ(x) αρκεί το ( x −1) να είναι πα-
ράγοντας και του Ρ(x) και του πηλίκου π(x) της διαίρεσης P( x ) : ( x −1),
δηλαδή αρκεί Ρ(1) = 0 και π(1) = 0. Έχουμε λοιπόν
P(1) = 0 ⇔ α + β + 1 = 0 ⇔ β = −1 − α. (1)
Το Ρ(x) τότε γράφεται
P( x ) = αx ν +1 − (1 + α) x ν + 1
= αx ν +1 − αx ν − x ν + 1
= αx ν ( x − 1) − ( x ν − 1)
208.indb 109 16/1/2014 2:10:12 µµ

= αx ν ( x − 1) − ( x − 1)( x ν −1 + x ν − 2 + ... + x + 1)
= ( x − 1)(αx ν − x ν −1 − x ν − 2 − ... − x − 1)
Έτσι είναι π( x ) = αx ν − x ν −1 − ... − x − 1 και επομένως
π(1) = 0 ⇔ α − 1 − 1 − ... − 1 − 1 = 0 ⇔ α − ν = 0 ⇔ α = ν.
Τότε, λόγω της (1), είναι β = −1 − ν.
§ 4.3 Πολυωνυμικές εξισώσεις και ανισώσεις

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. Καθεμιά από τις εξισώσεις διαδοχικά γράφεται:
i) 5x 4 − 6 x 2 = 0 ⇔ x 2 (5x 2 − 6) = 0
⇔ x = 0 ή x = 6 / 5 ή x = − 6 / 5.
ii) x 3 + 2 x 2 − 9 x − 18 = 0 ⇔ x 2 ( x + 2) − 9( x + 2) = 0
⇔ ( x + 2)( x 2 − 9) = 0
⇔ ( x + 2)( x − 3)( x + 3) = 0
⇔ x = −2 ή x = 3 ή x = −3.
iii) 3x 5 + 5x 4 = 3x 3 + 5x 2 ⇔ 3x 5 + 5x 4 − 3x 3 − 5x 2 = 0
⇔ 3x 3 ( x 2 − 1) + 5x 2 ( x 2 − 1) = 0
⇔ x 2 ( x 2 − 1)(3x + 5) = 0
5
⇔ x = 0 (διπλή) ή x = 1 ή x = −1 ή x = − .
3
6 6 6
iv) x − 64 = 0 ⇔ x − 2 = 0
⇔ ( x 3 − 23 )( x 3 + 23 ) = 0
⇔ ( x − 2)( x 2 + 2 x + 4)( x + 2)( x 2 − 2 x + 4) = 0
⇔ x = 2 ή x = −2
αφού τα τριώνυμα x 2 + 2 x + 4 και x 2 − 2 x + 4 δεν έχουν ρίζες.
v) x 3 + x 2 − 2 = 0 ⇔ x 3 + x 2 − 1 − 1 = 0
⇔ ( x − 1)( x 2 + x + 1) + ( x − 1)( x + 1) = 0
⇔ ( x − 1)( x 2 + 2 x + 2) = 0
⇔ x = 1,
αφού το τριώνυμο x 2 + 2 x + 2 δεν έχει ρίζες.
vi) x 3 − 7 x + 6 = 0 ⇔ x 3 − x − 6 x + 6 = 0
⇔ x ( x 2 − 1) − 6( x − 1) = 0
⇔ x ( x − 1)( x + 1) − 6( x − 1) = 0
⇔ ( x − 1)( x 2 + x − 6) = 0
⇔ ( x − 1)( x − 2)( x + 3) = 0
⇔ x = 1 ή x = 2 ή x = −3.
208.indb 110 16/1/2014 2:10:13 µµ

4.3 ΠΟΛΥΩΝΥΜΙΚΕΣ ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΙΣΩΣΕΙΣ 111
vii) ( x + 1)3 + 1 = 0 ⇔ ( x + 1)3 = −1 ⇔ x + 1 = −1 ⇔ x = −2.
viii) 7(3x + 2) 2 (1 − x ) 2 − (3x + 2)(1 − x )3 = 0
⇔ (3x + 2)(1 − x ) 2 [7(3x + 2) − (1 − x )] = 0

⇔ (3x + 2)( x − 1) 2 (22x + 13) = 0
2 13
⇔x=− ή x =1 ή x = − .
3 22
ix) x 3 + 8 = 7( x 2 + 5x + 6) + 9 x 2 − 36
⇔ ( x + 2)( x 2 − 2 x + 4) = 7( x + 2)( x + 3) + 9( x − 2)( x + 2)
⇔ ( x + 2)[ x 2 − 2 x + 4 − 7 x − 21 − 9 x + 18] = 0
⇔ ( x + 2)( x 2 − 18x + 1) = 0
⇔ x = −2 ή x = 9 + 4 5 ή x = 9 − 4 5.
x) x 4 − 3x 3 + 6 x − 4 = 0 ⇔ x 4 − 22 − 3x ( x 2 − 2) = 0
⇔ ( x 2 − 2)( x 2 + 2) − 3x ( x 2 − 2) = 0
⇔ ( x 2 − 2)( x 2 − 3x + 2) = 0
( )( )
⇔ x − 2 x + 2 ( x − 1)( x − 2) = 0
⇔ x = 2 ή x = − 2 ή x = 1 ή x = 2.
2. i) Οι πιθανές ακέραιες ρίζες της εξίσωσης είναι οι διαιρέτες ±1, ±2 του

σταθερού όρου 2. Με το σχήμα Horner για ρ = 1 και ρ = −1 βρίσκουμε
P(1) = 1 ≠ 0 και P(−1) = −3 ≠ 0, οπότε οι 1 και −1 δεν είναι ρίζες της
εξίσωσης, ενώ για ρ = 2 έχουμε:
1 −3 1 2 ρ=2
2 −2 −2
1 −1 −1 0
Είναι δηλαδή Ρ(2) = 0, οπότε το 2 είναι ρίζα της εξίσωσης.

Τέλος για ρ = −2 βρίσκουμε P(−2) = 20 ≠ 0, οπότε το −2 δεν είναι ρίζα
της εξίσωσης.
Επομένως η μόνη ακέραια ρίζα της εξίσωσης είναι το 2.
ii) Οι πιθανές ακέραιες ρίζες της εξίσωσης είναι ±1, ±2, ±4.
Με το σχήμα Horner για ρ = 1 έχουμε
208.indb 111 16/1/2014 2:10:14 µµ

3 8 − 15 4 ρ=1
3 11 −4
3 11 −4 0
Δηλαδή το 1 είναι ρίζα της εξίσωσης. Επομένως η εξίσωση γράφεται:
( x − 1)(3x 2 + 11x − 4) = 0 ⇔ x − 1 = 0 ή 3x 2 + 11x − 4 = 0

1
⇔ x = 1 ή x = −4 ή x = .
3
Επομένως οι ακέραιες ρίζες είναι οι 1 και −4.
iii) Οι πιθανές ακέραιες ρίζες είναι: ±1, ±2, ±3, ±4, ±6, ±12. Με το σχήμα
του Horner βρίσκουμε ότι οι ± 1, 2 δεν είναι ρίζες, ενώ για ρ = −2 το
σχήμα του Horner δίνει:
1 0 − 10 − 12 ρ=−2
−2 4 12
1 −2 −6 0
Δηλαδή το − 2 είναι ρίζα της εξίσωσης. Επομένως η εξίσωση γράφεται:
( x + 2)( x 2 − 2x − 6) = 0 ⇔ x + 2 = 0 ή x 2 − 2 x − 6 = 0
⇔ x = −2 ή x = 1 − 7 ή x = 1 + 7.
Επομένως η μόνη ακέραια ρίζα είναι το −2.
iv) Οι πιθανές ακέραιες ρίζες είναι ±1, ±2, ±3, ±6. Επειδή όμως οι συντελεστές
της εξίσωσης είναι όλοι θετικοί, οι θετικές ρίζες αποκλείονται. Για το
λόγο αυτό δοκιμάζουμε μόνο για αρνητικές ρίζες. Το σχήμα Horner για
ρ = −1 δίνει:
1 2 7 6 ρ=−1
−1 −1 −6
1 1 6 0
Δηλαδή το − 1 είναι ρίζα της εξίσωσης. Επομένως η εξίσωση γράφεται:
( x + 1)( x 2 + x + 6) = 0 ⇔ x + 1 = 0, [αφού το x 2 + x + 6 έχει ∆ = −23 < 0]

⇔ x = −1.
Επομένως η μόνη ακέραια ρίζα της εξίσωσης είναι το −1.
208.indb 112 16/1/2014 2:10:15 µµ

ι πιθανές ακέραιες ρίζες είναι ± 1 , ± 2. Αν θέσουμε P( x ) = x 4 + 3x − 2, θα

3. i) Ο
είναι P(1) = 2 ≠ 0, P(−1) = −4 ≠ 0, P(2) = 20 ≠ 0 και P(−2) = 8 ≠ 0.
Επομένως η εξίσωση δεν έχει ακέραιες ρίζες.
ii) Οι πιθανές ακέραιες ρίζες είναι: ±1, ±5. Αν θέσουμε
P( x ) = 2 x 4 − 3x 3 + 6 x 2 − 24 x + 5 και υπολογίσουμε τα Ρ(1), P(−1),
Ρ(5), P(−5), βρίσκουμε ότι κανένα από αυτά δεν είναι μηδέν. Αυτό
σημαίνει ότι η εξίσωση δεν έχει ακέραιες ρίζες.
4. i) Έχουμε:
2
• 2 − 3x ≥ 0 ⇔ 2 ≥ 3x ⇔ 3x ≤ 2 ⇔ x ≤ .
3
• x 2 − x − 2 ≥ 0 ⇔ ( x + 1)( x − 2) ≥ 0 ⇔ x ≤ −1 ή x ≥ 2.
• x 2 − x + 1 ≥ 0 ⇔ x ∈  (αφού ∆ = 1 − 4 = −3 < 0 ).
2
x −∞ −1 2 +∞
3
2 − 3x + + 0 − −
2 + 0 − − 0 +
x −x−2
x2 − x +1 + + + +
P(x) + 0 − 0 + 0 −
ii) Έχουμε:
• − x 2 + 4 ≥ 0 ⇔ x 2 − 4 ≤ 0 ⇔ ( x + 2)( x − 2) ≤ 0 ⇔ −2 ≤ x ≤ 2.
• x 2 − 3x + 2 ≥ 0 ⇔ ( x − 1)( x − 2) ≥ 0 ⇔ x ≤ 1 ή x ≥ 2.
• x 2 + x + 1 ≥ 0 ⇔ x ∈  (αφού ∆ = −3 < 0 ).
x −∞ −2 1 2 +∞
−x 2 + 4 − 0 + + 0 −
x 2 − 3x + 2 + + 0 − 0 +
x2 + x +1 + + + +
Q(x) − 0 + 0 − 0 −
5. ii) Έστω P( x ) = ( x − 1)( x 2 + 2)( x 2 − 9). Έχουμε:
• x − 1 ≥ 0 ⇔ x ≥ 1.
2
• x + 2 > 0 ⇔ x ∈ .
2
• x − 9 ≥ 0 ⇔ ( x + 3)( x − 3) ≥ 0 ⇔ x ≤ −3 ή x ≥ 3.
22-0208-02-077-176.indd 113 5/3/2014 3:06:51 µµ

x −∞ −3 1 3 +∞
x−1 − − 0 + +
x2 + 2 + + + +
x2 − 9 + 0 − − 0 +
P(x) − 0 + 0 − 0 +
Άρα ( x − 1)( x 2 + 2)( x 2 − 9) > 0 ⇔ x ∈ (−3,1) ∪ (3, +∞).
6. i) Έχουμε
x 3 + 2 x 2 + 3x + 6 > 0 ⇔ x 2 ( x + 2) + 3( x + 2) > 0
⇔ ( x + 2)( x 2 + 3) > 0
⇔ x + 2 > 0, αφού x 2 + 3 > 0 για κάθε x ∈ 
⇔ x > −2.
ii) Οι πιθανές ακέραιες ρίζες του πολυωνύμου

P( x ) = x 4 − 6 x 3 + 22 x 2 − 30 x + 13 είναι ±1, ±13. Με το σχήμα Horner
για ρ = 1 έχουμε
1 −6 22 − 30 13 ρ=1
1 −5 17 − 13
1 −5 17 − 13 0
οπότε P( x ) = ( x − 1)( x 3 − 5x 2 + 17 x − 13).
Ομοίως για το πολυώνυμο π( x ) = x 3 − 5x 2 + 17 x − 13 και για ρ = 1

έχουμε:
1 −5 17 − 13 ρ=1
1 −4 13
1 −4 13 0
οπότε π( x ) = ( x − 1)( x 2 − 4 x + 13) και η ανίσωση γράφεται:
( x − 1) 2 ( x 2 − 4 x + 13) ≤ 0 ⇔ ( x − 1) 2 ≤ 0, [αφού x 2 − 4 x + 13 > 0 ]

⇔ x = 1.
Άρα η ανίσωση έχει μοναδική λύση την x = 1.
208.indb 114 16/1/2014 2:10:17 µµ

iii) Έχουμε
x 3 − 3x + 2 < 0 ⇔ x 3 − x − 2 x + 2 < 0
⇔ x ( x 2 − 1) − 2( x − 1) < 0
⇔ ( x − 1)[ x ( x + 1) − 2] < 0
⇔ ( x − 1)( x 2 + x − 2) < 0
⇔ ( x − 1) 2 ( x + 2) < 0
⇔ x + 2 < 0, [αφού ( x − 1) 2 > 0 για κάθε x ∈ , με x ≠ 1]
⇔ x < −2.
iv) Αν εργαστούμε με το σχήμα του Horner για ρ = −1 βρίσκουμε:
1 −1 1 −3 −6 ρ=−1
−1 2 −3 6
1 −2 3 −6 0
οπότε η ανίσωση γράφεται
( x + 1)( x 3 − 2 x 2 + 3x − 6) ≥ 0
⇔ ( x + 1)[ x 2 ( x − 2) + 3( x − 2)] ≥ 0
⇔ ( x + 1)( x − 2)( x 2 + 3) ≥ 0
⇔ ( x + 1)( x − 2) ≥ 0, [αφού x 2 + 3 > 0 για κάθε x ∈  ].
⇔ x ≤ −1 ή x ≥ 2.
7. i) Τα σημεία τομής έχουν ως τετμημένες τις ρίζες της εξίσωσης
3x 3 − 3x 2 − 5x − 2 = 0.
Οι πιθανές ακέραιες ρίζες της εξίσωσης είναι ±1, ±2. Με το σχήμα Horner
βρίσκουμε ότι: f (1) ≠ 0, f (−1) ≠ 0, ενώ για ρ = 2 έχουμε
3 −3 −5 −2 ρ=2
6 6 2
3 3 1 0
οπότε f ( x ) = ( x − 2)(3x 2 + 3x + 1). Το τριώνυμο όμως 3x 2 + 3x + 1 δεν

έχει ρίζες οπότε η γραφική παράσταση της f τέμνει τον x′x στο σημείο
(2,0).
ii) Όπως και στην περίπτωση i) αρκεί να λύσουμε την εξίσωση
4 x 3 − 3x − 1 = 0. Αυτή διαδοχικά γράφεται:
3x 3 − 3x + x 3 − 1 = 0 ⇔ 3x ( x 2 − 1) + ( x − 1)( x 2 + x + 1) = 0
⇔ ( x − 1)[3x 2 + 3x + x 2 + x + 1] = 0
⇔ ( x − 1)(4 x 2 + 4 x + 1) = 0
⇔ ( x − 1)(2 x + 1) 2 = 0
1
⇔ x = 1 ή x = − (διπλή)
2
208.indb 115 16/1/2014 2:10:18 µµ

Επομένως η γραφική παράσταση της g τέμνει τον x′x στα σημεία (1,0) και
 1 
εφάπτεται αυτού στο σημείο  − , 0  .
 2 
8. Αρκεί να βρούμε τα x ∈  για τα οποία ισχύει
x 4 − 5x 3 + 3x 2 + x < 0 ⇔ x ( x 3 − 5x 2 + 3x + 1) < 0
⇔ x ( x 3 − x 2 − 3x 2 + 3x − x 2 + 1) < 0
⇔ x[ x 2 ( x − 1) − 3x ( x − 1) − ( x − 1)( x + 1)] < 0
⇔ x ( x − 1)( x 2 − 4 x − 1) < 0
( )(
⇔ x ( x − 1) x − 2 − 5 x − 2 + 5 < 0 )
Από την τελευταία βρίσκουμε το σχήμα:
+ – + – +
−∞ 2− 5 0 1 2+ 5 +∞
Επομένως οι λύσεις είναι όλα τα x, με 2 − 5 < x < 0 ή 1 < x < 2 + 5.
9. i) Αν θέσουμε x4 = y η εξίσωση γίνεται y 2 − 15 y − 16 = 0 και έχει ρίζες

y1 = 16 και y 2 = −1.
Επομένως:
• Για y = 16 έχουμε x 4 = 16 ⇔ x = ±2
• Για y = −1 έχουμε x 4 = −1, που είναι αδύνατη.
ii) Αν θέσουμε ( x − 1)3 = y η εξίσωση γίνεται y 2 − 9 y + 8 = 0 και έχει ρίζες

y1 = 1 και y 2 = 8.
Επομένως:
• Για y = 1 έχουμε ( x − 1)3 = 1 ⇔ x − 1 = 1 ⇔ x = 2
• Για y = 8 έχουμε ( x − 1)3 = 8 ⇔ x − 1 = 2 ⇔ x = 3
x
iii) Αν για x ≠ −1 θέσουμε = y η εξίσωση γίνεται 6 y 2 + 5 y − 6 = 0 και
x +1
3 2
έχει ρίζες y1 = − και y 2 = . Επομένως η αρχική εξίσωση γράφεται:
2 3
x 3 x 2
=− ή =
x +1 2 x +1 3
⇔ 2 x = −3x − 3 ή 3x = 2 x + 2
−3
⇔x= ή x=2
5
f (0) = −3 < 0
10. Έστω f ( x ) = x 3 + 5x − 3. Τότε 
f (1) = 3 > 0
Άρα η εξίσωση έχει μια τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα (0,1).
208.indb 116 16/1/2014 2:10:19 µµ

Υπολογίζουμε τις τιμές f(0,1), f(0,2),...,f(0,9) και βρίσκουμε:

f (0, 5) = −0, 375 < 0

f (0, 6) = 0, 216 > 0
Άρα η εξίσωση έχει μία ρίζα στο διάστημα (0,5, 0,6).
Ομοίως τις τιμές f(0,51), f(0,52), ... f(0,59) και βρίσκουμε:

f (0, 56)  −0, 03 < 0

f (0, 57)  0, 03 > 0
Άρα η εξίσωση έχει μια ρίζα στο διάστημα (0,56, 0,57). Είναι δηλαδή 0,56
< ρ < 0,57 και άρα ρ  0, 6.
B΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Αν πολλαπλασιάσουμε με 10 βρίσκουμε την ισοδύναμη εξίσωση
x 3 + 5x 2 + 2 x − 8 = 0 η οποία έχει ακέραιους συντελεστές. Οι πιθανές
ακέραιες ρίζες είναι ±1, ±2, ±4, ±8. Με το σχήμα Horner έχουμε:
1 5 2 −8 ρ=1
1 6 8
1 6 8 0
οπότε η εξίσωση γράφεται:

( x − 1)( x 2 + 6 x + 8) = 0
και έχει ρίζες x1 = 1, x 2 = −2, x 3 = −4 .
ii) Αν πολλαπλασιάσουμε με το 6 βρίσκουμε την ισοδύναμη εξίσωση
6 x 3 − 5x 2 − 44 x + 15 = 0. Οι πιθανές ακέραιες ρίζες της εξίσωσης είναι
±1, ±3, ±5, ±15.
Με τη βοήθεια του σχήματος Horner βρίσκουμε ότι το 3 είναι ρίζα της
εξίσωσης. Συγκεκριμένα έχουμε:
6 −5 −44 15 ρ=3
18 39 −15
6 13 −5 0
208.indb 117 16/1/2014 2:10:20 µµ

οπότε η εξίσωση γράφεται

( x − 3)(6 x 2 + 13x − 5) = 0
1
και έχει ρίζες x1 = 3, x 2 = −2, 5, x 3 = .
3
2. Το Ρ(x) έχει παράγοντα το x + 1, αν και μόνο αν

P(−1) = 0 ⇔ (−1) 4 + α(−1)3 + β(−1) 2 − 16(−1) − 12 = 0
⇔ 1 − α + β + 16 − 12 = 0
⇔ α −β = 5 (1)
Το Ρ(x) έχει παράγοντα το x − 2, αν και μόνο αν
P(2) = 0 ⇔ 24 + α ⋅ 23 + β ⋅ 22 − 16 ⋅ 2 − 12 = 0
⇔ 16 + 8α + 4β − 32 − 12 = 0
⇔ 8α + 4β − 28 = 0
⇔ 2α + β = 7 (2)
Από τις (1) και (2) παίρνουμε α = 4 και β = −1, οπότε
P( x ) = x 4 + 4 x 3 − x 2 − 16 x − 12
Με το σχήμα Horner για ρ = −1 παίρνουμε
1 4 −1 −16 −12 ρ = −1
−1 −3 4 12
1 3 −4 −12 0
οπότε P( x ) = ( x + 1)( x 3 + 3x 2 − 4 x − 12).

Ομοίως με το σχήμα Horner για το πολυώνυμο x 3 + 3x 2 − 4 x − 12 και για
ρ = 2 παίρνουμε:
1 3 −4 −12 ρ=2
2 10 12
1 5 6 0
οπότε x 3 + 3x 2 − 4 x − 12 = ( x − 2)( x 2 + 5x + 6), και άρα

P( x ) = ( x + 1)( x − 2)( x 2 + 5x + 6) και η εξίσωση Ρ(x) = 0 θα έχει ρίζες
x1 = −1, x 2 = 2, x 3 = −2 και x 4 = −3.
208.indb 118 16/1/2014 2:10:21 µµ

3. Οι δυνατές ακέραιες ρίζες είναι ±1, ±3.

Για x = 1 έχουμε 1 − 1 + k + 3 = 0 ⇔ k = −3.
Για x = −1 έχουμε −1 − 1 − k + 3 = 0 ⇔ k = 1.
Για x = 3 έχουμε 27 − 9 + 3k + 3 = 0 ⇔ k = −7.
Για x = −3 έχουμε −27 − 9 − 3k + 3 = 0 ⇔ k = −11.
Επομένως οι τιμές του k είναι −3, 1, −7, −11.
4. Οι πιθανές ακέραιες ρίζες είναι ±1, ±2.
1
Για x = 1 έχουμε 1 + 2λ − 2 = 0 ⇔ λ = ∉  , οπότε το 1 δεν είναι ρίζα της
εξίσωσης. 2
 1
ν
λ = − 2 , αν ν άρτιος
Για x = −1 έχουμε (−1) − 2λ − 2 = 0 ⇔ 
λ = − 3 , αν ν περιττός
 2
δηλαδή λ ∉  οπότε το −1 δεν είναι ρίζα.
Ανάλογα αποδεικνύουμε ότι οι −2 και 2 δεν είναι ρίζες. Επομένως η εξίσω-
ση δεν έχει ακέραιες ρίζες.
5. Το x − 1 είναι παράγοντας του Ρ(x) αν και μόνο αν

P(1) = 0 ⇔ 1 − 5 − 10 + k = 0 ⇔ k − 14 = 0 ⇔ k = 14.
Για την τιμή αυτή του k είναι: P( x ) = x 6 − 5x 4 − 10 x 2 + 14.
Αν θέσουμε x 2 = y βρίσκουμε το πολυώνυμο Q( y) = y3 − 5 y 2 − 10 y + 14
για το οποίο από το σχήμα Horner, για ρ = 1 παίρνουμε:
1 −5 −10 14 ρ=1
1 −4 −14
1 −4 −14 0
οπότε Q( y) = ( y − 1)( y 2 − 4 y − 14) και άρα

P( x ) = ( x 2 − 1)( x 4 − 4 x 2 − 14) = ( x − 1)( x + 1)( x 4 − 4 x 2 − 14).
Επομένως:
P( x ) = 0 ⇔ ( x − 1)( x + 1)( x 4 − 4 x 2 − 14) = 0
⇔ x = 1 ή x = −1 ή x 4 − 4 x 2 − 14 = 0
Αν θέσουμε x 2 = ω η τελευταία εξίσωση γίνεται ω2 − 4ω − 14 = 0 και έχει

ρίζες ω1 = 2 + 3 2 και ω2 = 2 − 3 2 .
Από αυτές δεκτή είναι μόνο η θετική 2 + 3 2 , οπότε
x2 = 2 + 3 2 ⇔ x = 2 + 3 2 ή x = − 2 + 3 2 .
Επομένως οι ρίζες της αρχικής εξίσωσης είναι:
1, −1, − 2 + 3 2 , 2+3 2 .
208.indb 119 16/1/2014 2:10:22 µµ

6. Ο όγκος του κουτιού θα είναι V = (9 − 2 x )(5 − 2 x ) x , οπότε έχουμε την

εξίσωση (9 − 2 x )(5 − 2 x ) x = 21 που γράφεται ισοδύναμα ως εξής:
4 x 3 − 28x 2 + 45x − 21 = 0
Οι πιθανές ακέραιες ρίζες είναι ± 1, ±3, ±7, ±21. Το σχήμα Horner για ρ =
1 δίνει
4 −28 45 −21 ρ=1
4 −24 21
4 −24 21 0
οπότε η εξίσωση γράφεται:
( x − 1)(4 x 2 − 24 x + 21) = 0
και έχει μοναδική ακέραια ρίζα το 1. Επομένως x = 1 dm και οι διαστάσεις
του κουτιού είναι 3, 7, 1.
7. Έχουμε
3t 4 + 2 t 3 − 300 t − 200 = 0 ⇔ t 3 (3t + 2) − 100(3t + 2) = 0
⇔ (3t + 2)( t 3 − 100) = 0
2
⇔t=− ή t 3 = 100
3
2
⇔ t = − ή t = 3 100 .
3
2
Η ρίζα − δεν είναι δεκτή αφού πρέπει t ≥ 0. Επομένως t = 3 100 .
3
Παρατηρούμε ότι 64 = 43 <100 < 53 = 125
97, 3  (4, 6)3 < 100 < (4, 7)3  103, 8
99, 8  (4, 64)3 < 100 < (4, 65)3  100, 5
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι t = 3 100  4, 6 οπότε η μέγιστη
συγκέντρωση είναι:
3 ⋅ (4, 6) 2 + 4, 6 68, 08
C= =  0, 45
100 + 50 150
8. Ο όγκος του διπλανού σχήματος είναι ίσος με x 2 ( x + 1) cm3 . Επειδή ο
όγκος αυτός είναι ίσος με 36 cm3 έχουμε:
x 2 ( x + 1) = 36 ⇔ x 3 + x 2 − 36 = 0
⇔ x 3 − 27 + x 2 − 9 = 0
⇔ ( x − 3)( x 2 + 3x + 9) + ( x − 3)( x + 3) = 0
⇔ ( x − 3)( x 2 + 4 x + 12) = 0
⇔ x − 3 = 0, αφού το x 2 + 4 x + 12 δεν έχει ρίζες.
⇔ x = 3 m.
208.indb 120 16/1/2014 2:10:23 µµ

9. Το παγόβουνο λιώνει τελείως όταν γίνει V = 0. Για να βρούμε επομένως

μετά πόσο χρόνο θα λιώσει, αρκεί να λύσουμε την εξίσωση
500π
(2000 − 100ν + 20ν 2 − ν3 ) = 0 ⇔ ν3 − 20ν 2 + 100ν − 2000 = 0
3
⇔ ν 2 (ν − 20) + 100(ν − 20) = 0
⇔ (ν − 20)(ν 2 + 100) = 0
⇔ ν = 20 ημέρες.
10. Η μπάρα θα επανέλθει στην αρχική της θέση όταν το d γίνει μηδέν. Αρκεί
λοιπόν να λύσουμε την εξίσωση
15t ( t 3 − 6 t − 9) = 0 ⇔ t = 0 ή t 3 − 6 t − 9 = 0
Η ρίζα t = 0 αντιστοιχεί στη στιγμή της πρόσκρουσης, οπότε ο χρόνος που
ζητάμε θα είναι ρίζα της εξίσωσης
t 3 − 6 t − 9 = 0 ⇔ t 3 − 9 t + 3t − 9 = 0
⇔ t ( t 2 − 9) + 3( t − 3) = 0
⇔ ( t − 3)( t 2 + 3t + 3) = 0
⇔ t = 3 sec, αφού η t 2 + 3t + 3 = 0 δεν έχει ρίζες.
11. Πρέπει
y + 4 x ≤ 108 και x 2 y = 11664,
11664 11664
οπότε y = 2
και + 4 x ≤ 108.
x x2
Η ανίσωση γράφεται:
4 x 3 − 108x 2 + 11664 ≤ 0 ⇔ x 3 − 27 x 2 + 2916 ≤ 0
⇔ x 3 − 18x 2 − 9x 2 + 18 ⋅162 ≤ 0
⇔ x 2 ( x − 18) − 9( x 2 − 324) ≤ 0
⇔ x 2 ( x − 18) − 9( x − 18)( x + 18) ≤ 0
⇔ ( x − 18)( x 2 − 9 x − 162) ≤ 0
⇔ ( x − 18) 2 ( x + 9) ≤ 0
⇔ x = 18 ή x + 9 ≤ 0
⇔ x = 18 ή x ≤ −9
Η x ≤ −9 δεν ισχύει αφού x θετικό, άρα x =18 cm, οπότε
11664
= y = 36 cm.
182
12. i) Έστω y = λx + β η εξίσωση της ευθείας. Επειδή τα Α(1,2) και
1 1
Β  , −  ανήκουν στην ευθεία αυτή, έχουμε:
2 2
1 1
2 = λ + β και − = λ + β ⇔ β + λ = 2 και 2β + λ = −1
2 2
⇔ λ = 5 και β = −3.
Επομένως η εξίσωση της ευθείας είναι y = 5x − 3.
208.indb 121 16/1/2014 2:10:24 µµ

ii) Τα σημεία τομής των δύο γραμμών, αποτελούν τη λύση του συστήματος
 y = x 3 + x 2  x 3 + x 2 = 5x − 3
 ⇔
 y = 5x − 3  y = 5x − 3
Επομένως τα x των σημείων τομής επαληθεύουν την εξίσωση
x 3 + x 2 = 5 x − 3 ⇔ x 3 + x 2 − 5 x + 3 = 0.
iii) Με το σχήμα Horner έχουμε:

x 3 + x 2 − 5x + 3 = 0 ⇔ ( x − 1)( x 2 + 2 x − 3) = 0
⇔ x = 1 [διπλή ρίζα] ή x = −3.
Για x = −3 παίρνουμε y = 5(−3) − 3 = −18. Επομένως οι συντεταγμένες
του Γ είναι (−3, −18).
13. α) Η εξίσωση του προβλήματος είναι

x ( x + 1)( x + 2) = 200 ⇔ x 3 + 3x 2 + 2x − 200 = 0 (1ml = 1cm3)
Έστω f ( x ) = x 3 + 3x 2 + 2 x − 200.
f (4) = −80 < 0

Τότε:  . Άρα 4 < x < 5.
f (5) = 10 > 0
f (4, 9)  −0, 52 < 0
Επίσης  . Άρα 4,9 < x < 5
f (5)  10 > 0
f (4, 90)  −0, 52 < 0

και  . Άρα 4,90 < x < 4,91.
f (4, 91)  0, 52 > 0
Επομένως x  4, 9 cm = 49 mm.
β) Η εξίσωση του προβλήματος είναι

100
πr 2 (r + 10) = 1000 ⇔ r 3 + 10r 2 =  318 (1 lit = 1000 cm3)
π
⇔ r 3 + 10r 2 − 318 = 0
Έστω f (r ) = r 3 + 10r 2 − 318.
f (4) = −94 < 0

Τότε  . Άρα 4 < r < 5.
f (5) = 57 > 0
f (4, 6)  −9, 07 < 0

Επίσης  . Άρα 4,6 < r < 4,7.
f (4, 7)  6, 72 > 0
208.indb 122 16/1/2014 2:10:26 µµ

4.4 ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΙΣΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΝΑΓΟΝΤΑΙ ΣΕ ΠΟΛΥΩΝΥΜΙΚΕΣ 123
f (4, 65)  −1, 24 < 0

και  . Άρα 4,65 < r < 4,66.
f (4, 66)  0, 34 > 0
Επομένως r  4, 7 cm = 47 mm.
γ) Η εξίσωση του προβλήματος είναι
1
(h + 5) 2 h = 250 ⇔ (h 2 + 10h + 25)h = 750 (1ml = 1cm3)
3
⇔ h 3 + 10h 2 + 25h − 750 = 0
Έστω f (h ) = h 3 + 10h 2 + 25h − 750

f (6) = −24 < 0
Τότε  . Άρα 6 < h < 7.
f (7) = 258 > 0
f (6, 0) = −24 < 0
Επίσης  . Άρα 6,0 < h < 6,1.
f (6,1) = 1, 58 > 0
f (6, 09) = −101 < 0
Τέλος  . Άρα 6,09 < h < 6,10.
f (6,10) = 1, 58 > 0
Επομένως h  6,1cm = 61mm.
§ 4.4 Εξισώσεις και ανισώσεις που ανάγονται σε πολυωνυμικές

Α΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈  με x ≠ 0 και x ≠ 1. Για αυτές τις
τιμές του x η εξίσωση γράφεται
x (3x 2 − 1) − 2 = ( x − 1)( x 2 − 3x + 2) ⇔ 3x 3 − x − 2 = x 3 − 3x 2 + 2x − x 2 + 3x − 2
⇔ 2x 3 + 4x 2 − 6x = 0
⇔ 2 x ( x 2 + 2 x − 3) = 0
⇔ x 2 + 2 x − 3 = 0, [αφού x ≠ 0 ]
⇔ x = −3 ή x = 1
⇔ x = −3, [αφού x ≠ 1.]
ii) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈  με x ≠ 1 και x ≠ −1. Για αυτές τις
τιμές του x η εξίσωση γράφεται:
x 2 ( x + 1) − 2( x − 1) = 4 ⇔ x 3 + x 2 − 2 x − 2 = 0
⇔ x 2 ( x + 1) − 2( x + 1) = 0
⇔ ( x + 1)( x 2 − 2) = 0
⇔ x = −1 ή x = − 2 ή x = 2.
Από αυτές δεκτές είναι μόνο οι − 2 , 2 αφού x ≠ −1.
208.indb 123 16/1/2014 2:10:27 µµ

2. Η εξίσωση γράφεται
2ηµ3 x + 1 − ηµ 2 x + 2ηµx − 2 = 0 ⇔ 2ηµ3 x − ηµ 2 x + 2ηµx − 1 = 0
⇔ ηµ 2 x (2ηµx − 1) + 2ηµx − 1 = 0
⇔ (2ηµx − 1)(ηµ 2 x + 1) = 0
⇔ 2ηµx − 1 = 0
1
⇔ ηµx =
2
π
⇔ ηµx = ηµ
6
π 5π
Άρα x = 2kπ + ή x = 2 kπ + , k ∈  .
6 6
3. i) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈ [0, +∞). Για αυτά τα x έχουμε:
x 3 = −4 x ⇔ x = 0 (αφού −4 x ≤ 0 )
2 
ii) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈  , +∞  . Για αυτά τα x διαδοχικά έχουμε
3 
3x − 2 = 4
3x − 2 = 16 (υψώνουμε στο τετράγωνο)
Αυτή έχει ρίζα το x = 6. Με επαλήθευση διαπιστώνουμε ότι το 6 είναι και ρίζα

της αρχικής.
iii) Η εξίσωση είναι αδύνατη αφού 5x − 1 είναι θετικό, ενώ το −4 είναι
αρνητικό.
iv) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈  με x + 3 ≥ 0, δηλαδή για κάθε
x ≥ −3. Με αυτό τον περιορισμό έχουμε διαδοχικά:
x + 3 = x +1
x + 3 = x 2 + 2x + 1 [Υψώσαμε στο τετράγωνο]
2
x +x−2 = 0
x = −2 ή x = 1
Από τις ρίζες αυτές, όπως διαπιστώνουμε με δοκιμές, ρίζα της αρχικής
εξίσωσης είναι μόνο ή x = 1.
v) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈  με x + 3 ≥ 0 και 10 − x ≥ 0, δηλαδή

για κάθε x ∈ [−3,10]. Με αυτό τον περιορισμό έχουμε διαδοχικά
x + 3 = 10 − x + 1
x + 3 = 10 − x + 1 + 2 10 − x
208.indb 124 16/1/2014 2:10:28 µµ

2 x − 8 = 2 10 − x
x − 4 = 10 − x
x 2 − 7x + 6 = 0 [Υψώσαμε στο τετράγωνο]
x=1ήx=6
Από τις ρίζες αυτές, όπως διαπιστώνουμε με δοκιμές, ρίζα της αρχικής
εξίσωσης είναι μόνο η x = 6.
vi) Η εξίσωση ορίζεται για x ∈  με x ≥ 0 και x − 20 ≥ 0 δηλαδή, για

x ≥ 20.
Με αυτόν τον περιορισμό διαδοχικά έχουμε
( ) = (10 − x )
2 2
x − 20
x − 20 = 100 − 20 x + x
20 x = 120
x =6
x = 36.
Η τιμή 36 ικανοποιεί τον περιορισμό x ≥ 20 και αν θέσουμε στην αρχική
x = 36, αυτή επαληθεύεται. Επομένως το 36 είναι ρίζα και της αρχικής
εξίσωσης.
vii) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈ (0, +∞). Με αυτόν τον περιορισμό δια-
δοχικά έχουμε
2x = x − 8 + 6 x (1)
x +8 = 6 x
( x + 8) 2 = 36 x
x 2 + 16 x + 64 = 36 x
x 2 − 20 x + 64 = 0
x = 4 ή x = 16.
Οι τιμές 4 και 16 ικανοποιούν τον περιορισμό x > 0 και επαληθεύουν την
αρχική εξίσωση. Άρα είναι ρίζες της.
viii) Η εξίσωση ορίζεται για x ∈  με x ≥ 0 και x ≥ −1 δηλαδή, για x ≥ 0.
Με αυτόν το περιορισμό διαδοχικά έχουμε:
1+ 2 x = x +1 (υψώνουμε στο τετράγωνο)
2 x =x
4x = x 2
x ( x − 4) = 0
x = 0 ή x = 4.
Οι τιμές 0 και 4 ικανοποιούν τον περιορισμό x ≥ 0 και αν θέσουμε στην
αρχική, την επαληθεύουν. Είναι επομένως ρίζες της.
208.indb 125 16/1/2014 2:10:29 µµ

x−2
4. i) > 0 ⇔ ( x + 1)( x − 2) > 0 ⇔ x < −1 ή x > 2.
x +1
2x + 1
ii) ≤ 0 ⇔ (2 x + 1)( x − 3) ≤ 0, με x ≠ 3
x −3
1
⇔ − ≤ x < 3.
2
x2 − x − 2
iii) ≤ 0 ⇔ ( x 2 − x − 2)( x 2 + x − 2) ≤ 0, με x 2 + x − 2 ≠ 0.
x2 + x − 2
Έστω P( x ) = ( x 2 − x − 2)( x 2 + x − 2). Έχουμε:
• x 2 − x − 2 ≥ 0 ⇔ ( x + 1)( x − 2) ≥ 0 ⇔ x ≤ −1 ή x ≥ 2.
• x 2 + x − 2 ≥ 0 ⇔ ( x + 2)( x − 1) ≥ 0 ⇔ x ≤ −2 ή x ≥ 1.
x −∞ −2 −1 1 2 +∞
2
x −x−2 + + 0 − − 0 +
x2 + x − 2 + 0 − − 0 + +
P(x) + 0 − 0 + 0 − 0 +
x2 − x − 2
Άρα ≤ 0 ⇔ x ∈ (−2, −1] ∪ (1, 2].
x2 + x − 2
2x + 3 2x + 3 2x + 3 − 4x + 4 −2 x + 7
5. i) >4⇔ −4 > 0 ⇔ >0⇔ >0
x −1 x −1 x −1 x −1
2x − 7 7
⇔ < 0 ⇔ (2 x − 7)( x − 1) < 0 ⇔ 1 < x < .
x −1 2
x−2 x−2 x − 2 − 12x − 20 −11x − 22
ii) ≤4⇔ −4≤ 0 ⇔ ≤0⇔ ≤0
3x + 5 3x + 5 3x + 5 3x + 5
11x + 22 5
⇔ ≥ 0 ⇔ 11( x + 2)(3x + 5) ≥ 0, με x ≠ −
3x + 5 3
5
⇔ x ≤ −2 ή x > − .
3
5
Άρα x ∈ (−∞, −2] ∪ (− , +∞).
3
x 2 − 3x − 10 x 2 − 3x − 10 + 2 x − 2 x 2 − x − 12
iii) +2≤0⇔ ≤0⇔ ≤0
x −1 x −1 x −1
⇔ ( x 2 − x − 12)( x − 1) ≤ 0, με x ≠ 1.
Έστω P( x ) = ( x 2 − x − 12)( x − 1). Έχουμε:
208.indb 126 16/1/2014 2:10:30 µµ

• x 2 − x − 12 ≥ 0 ⇔ ( x + 3)( x − 4) ≥ 0 ⇔ x ≤ −3 ή x ≥ 4.
• x − 1 ≥ 0 ⇔ x ≥ 1.
x −∞ −3 1 4 +∞
2
x − x − 12 + 0 − − 0 +
x −1 − − 0 + +
P(x) − 0 + 0 − 0 +
Άρα x ∈ (−∞, −3] ∪ (1, 4].
x 2 x 2 x ( x − 1) − 2(3x − 5)
iv) ≤ ⇔ − ≤0⇔ ≤0
3x − 5 x − 1 3x − 5 x − 1 (3x − 5)( x − 1)
x 2 − x − 6 x + 10 x 2 − 7 x + 10
⇔ ≤0⇔ ≤0
(3x − 5)( x − 1) (3x − 5)( x − 1)
⇔ (3x − 5)( x − 1)( x 2 − 7 x + 10) ≤ 0, με
Έστω P( x ) = (3x − 5)( x − 1)( x 2 − 7 x + 10). Έχουμε:

5
• 3x − 5 ≥ 0 ⇔ x ≥ .
3
• x − 1 ≥ 0 ⇔ x ≥ 1.
• x 2 − 7 x + 10 ≥ 0 ⇔ ( x − 2)( x − 5) ≥ 0 ⇔ x ≤ 2 ή x ≥ 5.
5
x −∞ 1 3 2 5 +∞
3x − 5 − − 0 + + +
x −1 − 0 + + + +
x 2 − 7 x + 10 + + + 0 − 0 +
P(x) + 0 − 0 + 0 − 0 +
x 2
Άρα ≤ ⇔ (3x − 5)( x − 1)( x 2 − 7 x + 10) ≤ 0,
3x − 5 x − 1
5 5
x ≠ 1, x ≠ ⇔ x ∈ (1, ) ∪ [2, 5].
3 3
x 3 x 3 x 2 + 2x − 6x + 3
v) ≥ ⇔ − ≥0⇔ ≥0
2x − 1 x + 2 2x − 1 x + 2 (2 x − 1)( x + 2)
x 2 − 4x + 3
⇔ ≥0
(2 x − 1)( x + 2)
1
⇔ ( x 2 − 4 x + 3)(2 x − 1)( x + 2) ≥ 0, με x ≠ −2, x ≠ .
2
Έστω P( x ) = ( x 2 − 4 x + 3)(2 x − 1)( x + 2).
208.indb 127 16/1/2014 2:10:32 µµ

1
x −∞ −2 1 3 +∞
2
x 2 − 4x + 3 + + + 0 − 0 +
2x − 1 − − 0 + + +
x+2 − 0 + + + +
P(x) + 0 − 0 + 0 − 0 +
1
Άρα x ∈ (−∞, −2) ∪ ( ,1] ∪ [3, +∞).
2
1
6. Η ανίσωση ορίζεται για κάθε x ∈  με x ≠ 0 και x ≠ . Για αυτές τις
τιμές του x γράφεται: 2
2 1 x 2 (2 x − 1) x + 2 x − 1
x2 + − ≥0⇔ ≥0
2 x − 1 x (2 x − 1) x (2 x − 1)
( x 3 + 1)
⇔ ≥0
x
⇔ x ( x 3 + 1) ≥ 0
⇔ x ( x + 1)( x 2 − x + 1) ≥ 0
⇔ x ( x + 1) ≥ 0
1
⇔ x ≤ −1, ή (x > 0, με x ≠ ).
2
Β΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Η ανίσωση ορίζεται για x ∈  με 2 x + 3 ≥ 0 και 1 − 3x ≥ 0 δηλαδή για
3 1
− ≤ x ≤ . Με αυτόν τον περιορισμό διαδοχικά έχουμε:
2 3
( ) <( )
2 2
2 x + 3 < 1 − 3x ⇔ 2x + 3 1 − 3x
⇔ 2 x + 3 < 1 − 3x
⇔ 5x < −2
−2
⇔x<
5
και λόγω του περιορισμού βρίσκουμε ως λύσεις της ανίσωσης τα x ∈ 
3 2
με − ≤ x < − .
2 5
ii) Η ανίσωση ορίζεται για κάθε x ∈  με x ≥ 3. Διακρίνουμε τις περιπτώ-
σεις:
• Αν x − 5 < 0 ⇔ x < 5, τότε η ανίσωση ισχύει για κάθε x ∈  με
3 ≤ x < 5.
(γιατί το 1ο μέλος της είναι θετικό).
• Αν x − 5 ≥ 0 ⇔ x ≥ 5, τότε διαδοχικά έχουμε
208.indb 128 16/1/2014 2:10:33 µµ

x − 3 > x − 5 ⇔ x − 3 ≥ ( x − 5) 2
⇔ x − 3 > x 2 − 10 x + 25
⇔ x 2 − 11x + 28 < 0
⇔4<x<7
⇔ 5 ≤ x < 7, επειδή x ≥ 5.
2. i) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈ [0, +∞). Αν θέσουμε x = y η εξίσωση
γίνεται y 2 + 3y − 10 = 0 και έχει ρίζες y1 = 2 και y 2 = −5.
Επειδή y = x ≥ 0, δεκτή είναι μόνο η y1 = 2, οπότε x = 2 δηλαδή
x = 4.
Η τιμή 4 ικανοποιεί τον περιορισμό x ≥ 0 και επαληθεύει την αρχική
εξίσωση, άρα είναι ρίζα της.
ii) Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x ∈ [0, +∞). Αν θέσουμε 3 x = y η εξί-
σωση γίνεται y 2 + y − 6 = 0 και έχει ρίζες y1 = 2 και y 2 = −3. Επειδή
y = 3 x ≥ 0, δεκτή είναι μόνο η y = 2, οπότε 3 x = 2 δηλαδή x = 8. Η
τιμή x = 8 ικανοποιεί τον περιορισμό x ≥ 0 και επαληθεύει την αρχική
εξίσωση, άρα είναι ρίζα της.
3. i) Αν θέσουμε x 2 + x − 2 = y (1) η εξίσωση γράφεται:
y − 2 = y (2)
Η εξίσωση αυτή ορίζεται εφόσον y ≥ 0. Με τον περιορισμό αυτό από
την εξίσωση (2) προκύπτει η εξίσωση ( y − 2) 2 = y η οποία γράφεται
διαδοχικά:
y2 − 4 y + 4 = y ⇔ y2 − 5y + 4 = 0 ⇔ y = 1 ή y = 4
Από τις τιμές αυτές μόνο η y = 4 είναι ρίζα της (2). Έτσι, λόγω της (1),
έχουμε:
x 2 + x − 2 = 4 ⇔ x 2 + x − 6 = 0 ⇔ x = −3 ή x = +2
ii) Η εξίσωση αυτή ορίζεται εφόσον x − 1 ≥ 0 και x − 4 ≥ 0 και x + 4 ≥ 0,
δηλαδή x ≥ 4. Με τον περιορισμό αυτό από την εξίσωση αυτή
προκύπτουν διαδοχικά οι εξισώσεις:
( ) =( )
2 2
x −1 + x − 4 x+4
x − 1 + x − 4 + 2 ( x − 1)( x − 4) = x + 4
2 ( x − 1)( x − 4) = 9 − x
(2 )
2
( x − 1)( x − 4) = (9 − x ) 2
4( x 2 − 5x + 4) = 81 − 18x + x 2
3x 2 − 2 x − 65 = 0
5
2 ± 28
x= = 13
6 −
3
208.indb 129 16/1/2014 2:10:35 µµ

Από τις τιμές αυτές του x μόνο η x = 5 είναι ρίζα της αρχικής εξίσωσης.
4. i) Πρέπει x − 1 ≥ 0 δηλαδή x ≥ 1. Διακρίνουμε τις περιπτώσεις:

• Αν α < 0, η εξίσωση είναι αδύνατη.
• Αν α ≥ 0, τότε x − 1 = α ⇔ x − 1 = α 2 ⇔ x = α 2 + 1
ii) Η εξίσωση ορίζεται σε όλο το . Διακρίνουμε τις περιπτώσεις:
λ
• Αν 2 x − λ < 0 δηλαδή x < , η εξίσωση είναι αδύνατη.
2
λ
• Αν 2 x − λ ≥ 0 δηλαδή x ≥ , τότε:
2
4 x 2 + 1 = 2 x − λ ⇔ 4 x 2 + 1 = 4 x 2 − 4λx + λ 2 ⇔ 4λx = λ 2 − 1.
Η τελευταία εξίσωση,
• αν λ = 0 είναι αδύνατη, ενώ
λ2 − 1
• αν λ ≠ 0 έχει μία λύση x = . Η λύση αυτή είναι δεκτή μόνο αν
4λ
λ
επαληθεύει τον περιορισμό x ≥ , δηλαδή μόνο αν
2
2 2
λ −1 λ −(λ + 1)
≥ ⇔ ≥ 0 ⇔ 4λ (λ 2 + 1) ≤ 0 ⇔ λ < 0.
4λ 2 4λ
5. Η εξίσωση γράφεται:
2ηµ 4 x − 3ηµ3 x − 3(1 − ηµ 2 x ) − 3ηµx + 4 = 0
ή 2ηµ 4 x − 3ηµ3 x + 3ηµ 2 x − 3ηµx + 1 = 0
Αν θέσουμε ηµx = y βρίσκουμε την πολυωνυμική εξίσωση
2 y 4 − 3y3 + 3y 2 − 3y + 1 = 0 (1)
Οι πιθανές ακέραιες ρίζες της είναι ±1. Με το σχήμα Horner για ρ = 1
βρίσκουμε
2 −3 3 −3 1 ρ=1
2 −1 2 −1
2 −1 2 −1 0
οπότε η (1) διαδοχικά γίνεται:

( y − 1)(2 y3 − y 2 + 2 y − 1) = 0 ⇔ ( y − 1)[ y 2 (2 y − 1) + 2 y − 1] = 0
⇔ ( y − 1)(2 y − 1)( y 2 + 1) = 0
1 1
και έχει ρίζες y1 = 1 και y 2 = . Επομένως έχουμε ημx = 1 ή ημx =
2 2
π π 5π
δηλαδή x = 2kπ + ή x = 2kπ + ή x = 2kπ + , k ∈  .
2 6 6
208.indb 130 16/1/2014 2:10:36 µµ

Γενικές Ασκήσεις
1. Θεωρούμε τη διαφορά
P( x ) − ( x 2 + x + 1) = x 3ν + x 3µ +1 + x 3ρ + 2 − x 2 − x − 1
= x 3ν − 1 + x 3µ +1 − x + x 3ρ + 2 − x 2
= ( x 3 )ν − 1 + x[( x 3 )µ − 1] + x 2 [( x 3 )ρ − 1]
= ( x 3 − 1)π1 ( x ) + x ( x 3 − 1)π2 ( x ) + x 2 ( x 3 − 1)π3 ( x )
= ( x 3 − 1) ⋅ π( x ), όπου π(x) ένα πολυώνυμο του x.
Επομένως P( x ) = ( x 2 + x + 1) + ( x 3 − 1) ⋅ π( x )
= x 2 + x + 1 + ( x − 1)( x 2 + x + 1)π( x )
= ( x 2 + x + 1)[1 + ( x − 1)π( x )]
= ( x 2 + x + 1) ⋅ π1 ( x )
που σημαίνει ότι το Ρ(x) διαιρείται με το x 2 + x + 1.
2. i) Το πολυώνυμο f(x) γράφεται

f ( x ) = νx ν +1 − νx ν − x ν + 1
= νx ν ( x − 1) − ( x ν − 1)
= νx ν ( x − 1) − ( x − 1)( x ν −1 + x ν − 2 + .... + x + 1)
= ( x − 1)[νx ν − x ν −1 − x ν − 2 − .... − x − 1]
Αν θέσουμε P( x ) = νx ν − x ν −1 − x ν − 2 − .... − x − 1, τότε είναι
f ( x ) = ( x −1)P( x ) και P(1) = ν − 1 − 1 − ... − 1 − 1 = ν − ν = 0, οπότε
P( x ) = ( x −1)π( x ), όπου π(x) πολυώνυμο του x.
Επομένως f ( x ) = ( x − 1) ⋅ ( x − 1) ⋅ π( x ) = ( x − 1) 2 π( x ), που σημαίνει ότι το
f(x) διαιρείται με το ( x −1) 2 .
Το πηλίκο π(x) υπολογίζεται με το σχήμα Horner, για το πολυώνυμο Ρ(x)
και για ρ = 1, ως εξής:
ν −1 −1 … −1 −1 ρ=1
ν ν−1 … ν−ν+2 1
ν ν−1 ν−2 … 1 0
Έχουμε δηλαδή π( x ) = νx ν −1 + (ν − 1) x ν − 2 + .... + 1.

ii) To g(x) γράφεται
g ( x ) = (ν − 2) x ν − νx ν −1 + νx − ν + 2
= νx ν − 2 x ν − νx ν −1 + νx − ν + 2
= νx ν −1 ( x − 1) − 2( x ν − 1) + ν( x − 1)
= νx ν −1 ( x − 1) − 2( x − 1)( x ν −1 + x ν − 2 + ... + x + 1) + ν( x − 1)
= ( x − 1)[νx ν −1 − 2 x ν −1 − 2 x ν − 2 − .... − 2 x − 2 + ν]
208.indb 131 16/1/2014 2:10:38 µµ

Αν θέσουμε P( x ) = νx ν −1 − 2 x ν −1 − 2 x ν − 2 − .... − 2 x − 2 + ν, τότε

g ( x ) = ( x −1)P( x ) (1) και P(1) = ν − 2 − 2 − ... − 2 + ν = 2ν − 2ν = 0,
οπότε
P( x ) = ( x −1)Q( x ), όπου Q( x ) πολυώνυμο του x.
Επομένως
g ( x ) = ( x −1) 2 Q( x ) (2).
Υπολογίζουμε το Q(x) με το σχήμα Horner ως εξής:
ν−2 −2 −2 … −2 ν−2 ρ=1
ν−2 ν−4 … ν−2(ν−2) −ν+2
ν−2 ν−4 ν−6 … ν−2(ν−1) 0

Έχουμε δηλαδή:
Q( x ) = (ν − 2) x ν − 2 + (ν − 4) x ν −3 + (ν − 6) x ν − 4 + ... + [ν − 2(ν − 1)]
Ακόμη έχουμε
Q(1) = (ν − 2) + (ν − 4) + (ν − 6) + ... + [ν − 2(ν − 1)]
= ν − 2 + ν − 2 ⋅ 2 + ν − 2 ⋅ 3 + ... + ν − 2(ν − 1)
= (ν + ν + .... + ν) − 2[1 + 2 + 3 + ... + (ν − 1)]
[1 + (ν − 1)](ν − 1)
= ν(ν − 1) − 2 = ν(ν − 1) − ν(ν − 1) = 0
2
Αυτό σημαίνει ότι x −1 είναι παράγοντας του Q(x), δηλαδή
Q( x ) = ( x −1)Π ( x ) (3)
Από τις σχέσεις (2) και (3) παίρνουμε
g ( x ) = ( x −1)3 π( x )
Επομένως το g(x) διαιρείται με το ( x −1)3 .
3. i) Η εξίσωση είναι αντίστροφη και το 0 δεν είναι ρίζα της, οπότε έχουμε
2 1
x 4 + 2 x 3 + 2 x + 1 = 0 ⇔ x 2 + 2 x + + 2 = 0 (διαιρούμε με x 2 )
x x
1  1
⇔ x2 + 2 + 2  x +  = 0
x  x 
1 1
Αν θέσουμε x + = y τότε x 2 + 2 = y 2 − 2 και η εξίσωση γίνεται
x x
y2 − 2 + 2y = 0 ⇔ y2 + 2y − 2 = 0
⇔ y = −1 − 3 ή y = −1 + 3
1 1
Έτσι είναι x + = −1 − 3 ή x + = −1 + 3
x x
ή ισοδύναμα
( ) (
x2 + 1+ 3 x +1 = 0 ή x2 + 1− 3 x +1 = 0 )
208.indb 132 16/1/2014 2:10:39 µµ

( ) ( )
2 2
Είναι ∆1 = 1 + 3 − 4 = 2 3 και ∆ 2 = 1 − 3 − 4 = −2 3 < 0 οπότε
η δεύτερη εξίσωση δεν έχει ρίζες, ενώ η πρώτη έχει τις
−1 − 3 − 4 12 −1 − 3 + 4 12
x1 = και x 2 =
2 2
που είναι και οι ρίζες της αρχικής.
ii) Η εξίσωση δεν έχει ρίζα το 0, έτσι αν διαιρέσουμε με x 2 έχουμε

1 1 1 1
x2 + x − 4 + + 2 = 0 ⇔ x2 + 2 + x + − 4 = 0
x x x x
1 1
Αν θέσουμε x + = y τότε x 2 + 2 = y 2 − 2 και η εξίσωση γίνεται
x x
y2 − 2 + y − 4 = 0 ή y2 + y − 6 = 0
και έχει ρίζες y1 = −3 και y 2 = 2.

1 1
Έτσι έχουμε x + = −3 ή x + = 2
x x
ή ισοδύναμα
x 2 + 3x + 1 = 0 ή x 2 − 2 x + 1 = 0
−3 + 5 −3 − 5
Αυτές έχουν ρίζες x1 = , x2 = η πρώτη και x 3 = 1 η
2 2
δεύτερη. Επομένως οι ρίζες της αρχικής εξίσωσης είναι οι:
−3 + 5 −3 − 5
, ,1
2 2
4. i) Επειδή το x = 0 δεν είναι ρίζα, διαιρούμε με x 2 και έχουμε:
2 4 4 2
x 2 + x − 16 − + = 0 ⇔ x 2 + 2 + x − − 16 = 0
x x2 x x
2
2  2
Αν θέσουμε x − = y τότε  x −  = y 2 , οπότε
x  x
4 2 4
x 2 + 2 − 2 x = y 2 , δηλαδή x 2 + 2 = y 2 + 4
x x x
και η εξίσωση γίνεται
y 2 + 4 + y − 16 = 0 ή y 2 + y − 12 = 0
που έχει ρίζες y1 = −4 και y 2 = 3.
Επομένως
2 2
x− = −4 ή x − = 3
x x
208.indb 133 16/1/2014 2:10:41 µµ

⇔ x 2 + 4 x − 2 = 0 ή x 2 − 3x − 2 = 0
3 − 17 3 + 17
⇔ x = −2 − 6 ή x = −2 + 6 ή x = ή x=
2 2
ii) Αν εργασθούμε όπως στην i) η εξίσωση γράφεται
1 1
x2 +
+ 8  x −  + 13 = 0
2
x  x
1 1
Αν θέσουμε x − = y τότε x + 2 = y 2 + 2 και η εξίσωση γίνεται
2
x x
2
y + 8 y + 15 = 0
που έχει ρίζες y1 = −3 και y 2 = −5.
Επομένως διαδοχικά έχουμε
1 1
x − = −3 ή x − = −5
x x
x 2 + 3x − 1 = 0 ή x 2 + 5 x − 1 = 0
Οι τελευταίες έχουν ρίζες
−3 − 13 −3 + 13 −5 − 29 −5 + 29
x1 = , x2 = και x 3 = , x4 =
2 2 2 2
αντιστοίχως. Αυτές όλες είναι οι ρίζες της αρχικής.
5. Αν θέσουμε x 2 + 2 x − 1 = y η εξίσωση γίνεται

y 2 − 3( y + 4) + 14 = 0 ή y 2 − 3y + 2 = 0
και έχει ρίζες y1 = 1 και y 2 = 2, οπότε έχουμε
x 2 + 2x − 1 = 1 ή x 2 + 2x − 1 = 2
⇔ x 2 + 2x − 2 = 0 ή x 2 + 2x − 3 = 0
Οι εξισώσεις αυτές έχουν ρίζες τους αριθμούς −1 − 3 , − 1 + 3 η πρώτη
και 1, −3 η δεύτερη.
Επομένως οι ρίζες της αρχικής είναι
x1 = −1 − 3 , x 2 = −1 + 3 , x 3 = 1, x 4 = −3
6. Από την ταυτότητα της διαίρεσης προκύπτει ότι:

x 5 + 3x 2 + αx + β = ( x 2 − 2)π( x ) + 5x + 8
Για x = 2 έχουμε
( 2) ( 2)
5 2
+3 +α 2 +β = 0+5 2 +8
⇔ 4 2 +6+α 2 +β = 5 2 +8
⇔ α 2 +β = 2 + 2 (1)
Για x = − 2 έχουμε
α 2 −β = 2 − 2 (2)
Λύνοντας το σύστημα των (1) και (2) βρίσκουμε ότι α = 1 και β = 2.
208.indb 134 16/1/2014 2:10:42 µµ

7. Με το σχήμα Horner παίρνουμε
1 −12 12 −12 … 12 −1 ρ = 11
11 −11 11 … −11 11
1 −1 1 −1 … 1 10
επομένως Ρ(11) = 10.

Αν δοκιμάσουμε να υπολογίσουμε το Ρ(13) με τον ίδιο τρόπο θα
διαπιστώσουμε ότι οι πράξεις είναι αρκετά επίπονες. Ένας πιο σύντομος
τρόπος είναι ο εξής:
Το P( x ) = x17 − 1 − 12 x ( x15 − x14 + x13 − ... + x − 1)
x16 − 1
= x17 − 1 − 12 x
x +1
x17 − x
= x17 − 1 − 12
x +1
1317 − 13
Οπότε P(13) = 1317 − 1 − 2 ⋅
13 + 1
1317 − 13 6(1317 + 1)
= 1317 − 1 − =
7 7
Με έναν υπολογιστή τσέπης βρίσκουμε το 1317 και έτσι έχουμε το Ρ(13).
8. Ο παγετώνας τελειώνει όταν η θερμοκρασία Τ = Τ(x) ανερχόμενη συνεχώς

μηδενίζεται, ενώ αυτός ξαναρχίζει όταν η θερμοκρασία κατερχόμενη
μηδενίζεται. Για να λύσουμε λοιπόν το πρόβλημα, αρκεί να βρούμε τα
σημεία μηδενισμού της συνάρτησης Τ(x) καθώς επίσης και τα διαστήματα
μονοτονίας της.
208.indb 135 16/1/2014 2:10:43 µµ

Αν θέσουμε Τ = 0 προκύπτει η εξίσωση y

3 2
10 x − 100 x + 270 x − 180 = 0 4
⇔ x − 10 x 2 + 27 x − 18 = 0
3
3
⇔ x 3 − 9 x 2 − x 2 + 9 x + 18x − 18 = 0 2
2
⇔ x ( x − 1) − 9 x ( x − 1) + 18( x − 1) = 0 1
2 4 6
⇔ ( x − 1)( x − 9 x + 18) = 0
O 1 2 3 5 x
⇔ ( x − 1)( x − 3)( x − 6) = 0
Με τη βοήθεια των ριζών και ενός

πίνακα τιμών βρίσκουμε μια πρόχειρη
γραφική παράσταση της συνάρτησης
T1 ( x ) = x 3 − 10 x 2 + 27 x − 18.
Με τη βοήθεια της γραφικής
παράστασης βρίσκουμε ότι:
α) το τέλος των παγετώνων θα έρθει
μετά από 1 εκατομμύριο χρόνια.
β) Ο επόμενος παγετώνας θα αρχίσει
σε 3 εκατομμύρια χρόνια και θα –8
διαρκέσει 6 − 3 = 3 εκατομμύρια
χρόνια.
208.indb 136 16/1/2014 2:10:43 µµ

5.1 ΕΚΘΕΤΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ 137
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
ΕΚΘΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΛΟΓΑΡΙΘΜΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
§ 5.1 Εκθετική συνάρτηση
Α΄ ΟΜΑΔΑΣ y
1. i) • Για τη συνάρτηση f ( x ) = 3x , ερ-
γαζόμαστε όπως στην §5.1 για την y=3
x
f ( x ) = 2 x και παίρνουμε το σχήμα.

x
1
y= 
3
1
• Είναι f1 ( x ) = x
= 3− x = f (− x )
3 1 (0,1)
Επομένως η γραφική παράσταση της
f1 ( x ) = 3− x θα είναι συμμετρική της O 1 x
γραφικής παράστασης της f ( x ) = 3x Σχ. α
ως προς τον y′y. (Σχ. α).
ii) • Η γραφική παράσταση της y

f 2 ( x ) = 3x + 2 προκύπτει από μια
y = 3x + 2
κατακόρυφη μετατόπιση της γραφι-

κής παράστασης της f ( x ) = 3x κατά y= 3
x
2 μονάδες προς τα πάνω (Σχ. β).
• Η γραφική παράσταση της

f3 ( x ) = 3x − 3 προκύπτει από μια y = 3x– 3
κατακόρυφη μετατόπιση της γραφι-
κής παράστασης της f ( x ) = 3x κατά
2
3 μονάδες προς τα κάτω (Σχ. β).

O x
3
iii) • Η γραφική παράσταση της Σχ. β
f 4 ( x ) = 3x − 2 προκύπτει από μια

οριζόντια μετατόπιση της γραφικής y y = 3x
παράστασης της f ( x ) = 3x κατα 2

μονάδες προς τα δεξιά (Σχ. γ). y = 3x+2 y = 3x
3x–22
2
f5 ( x ) = 3x + 2 προκύπτει από μια ορι-
2
1
ζόντια μετατόπιση της γραφικής πα- O 1 x

ράστασης της f ( x ) = 3x κατα 2 μο- Σχ. γ
νάδες προς τα αριστερά (Σχ. γ).
22-0208-02-077-176.indd 137 16/1/2014 3:44:54 µµ

iv) Η γραφική παράσταση της

f 6 ( x ) = 3x − 2 + 1 προκύπτει από ένα y
συνδυασμό μετατοπίσεων της γρα- y=3
x
φικής παράστασης της f ( x ) = 3x ,

πρώτα μιας οριζόντιας κατά 2 μο- x-2
y = 3 +1
νάδες προς τα δεξιά και έπειτα μιας
κατακόρυφης κατά 1 μονάδα προς τα
πάνω (Σχ. δ).
v) • Είναι ήδη γνωστή η γραφική παρά-
σταση της g ( x ) = e x .
1
• Η γραφική παράσταση της 2
g1 ( x ) = e x + 2 προκύπτει από μια ορι- O x
ζόντια μετατόπιση της γραφικής πα-
Σχ. δ
ράστασης της g ( x ) = e x κατά δύο
μονάδες προς τα αριστερά.
y
g 2 ( x ) = e − x είναι συμμετρική της y = e-x y = ex
γραφικής παράστασης της g ( x ) = e x 2
ως προς τον άξονα y′y.
g 3 ( x ) = e − x + 2 προκύπτει από μια
y = e-x+2
κατακόρυφη μετατόπιση της γρα-
φικής παράστασης της g 2 ( x ) = e − x y = e x+2
κατά δύο μονάδες προς τα πάνω. 1 2
2. • Για κάθε εξίσωση διαδοχικά έχουμε: O 1 x

x x 6
i) 2 = 64 ⇔ 2 = 2 ⇔ x = 6 Σχ. ε
x x 3
1 1 1 1
ii)   = ⇔   =   ⇔ x = 3
2 8 2 2
208.indb 138 16/1/2014 2:10:45 µµ

x x x −2
1 1 1 1 1
iii)   = 4 ⇔   = −2 ⇔   =   ⇔ x = −2
2 2 2 2 2
x 4
1 1 1
iv) 3− x = ⇔  =  ⇔x=4
81 3 3
x x 3 x −3
3 64 3 4 3 3
v)   = ⇔  =  ⇔  =  ⇔ x = −3
4 27 4 3 4 4
vi) 27 4 x = 9 x +1 ⇔ (33 ) 4 x = (32 ) x +1 ⇔ 312 x = 32 x + 2

1
⇔ 12 x = 2 x + 2 ⇔ x =
5
vii) 32x = 161− x ⇔ (25 ) x = (24 )1− x ⇔ 25 x = 24 − 4 x
4
⇔ 5x = 4 − 4 x ⇔ x =
9
2
viii) 3x −x −2
= 1 ⇔ x 2 − x − 2 = 0 ⇔ x = 2 ή x = −1
3. i) • Η εξίσωση γράφεται 2 ⋅ 22 x − 4 ⋅ 2 x = 0
Αν θέσουμε 2x = y αυτή γίνεται 2y2 − 4y = 0 και έχει ρίζες τους αριθμούς
0 και 2. Επομένως η αρχική εξίσωση έχει ως λύσεις τις λύσεις των εξι-
σώσεων:
2x = 0 και 2x = 2
Η 2x = 0 είναι αδύνατη, ενώ η 2x = 2 γράφεται 2x = 21 και έχει ρίζα το
x = 1 που είναι και η μοναδική ρίζα της αρχικής.
ii) Η εξίσωση γράφεται 2 ⋅ 22 x − 5 ⋅ 2 x + 2 = 0.

Αν θέσουμε 2x = y αυτή γίνεται 2y2 − 5y + 2 = 0 και έχει ρίζες τους αριθ-
1
μούς και 2. Επομένως η αρχική εξίσωση έχει ως λύσεις τις λύσεις των
2
1
εξισώσεων 2 x = και 2x = 2, δηλαδή των 2x = 2−1 και 2x = 21 που έχουν
2
ρίζες το −1, 1 αντιστοίχως.
iii) Ομοίως αν θέσουμε 3x = y η εξίσωση γίνεται 3y2 − 26y − 9 = 0 και έχει

1
ρίζες y = − και y = 9, οπότε η αρχική έχει ως λύσεις τις λύσεις των
3
εξισώσεων:
1
3x = − και 3x = 9.
3
208.indb 139 16/1/2014 2:10:47 µµ

1
Η 3x = − είναι αδύνατη, ενώ η 3x = 9 ⇔ 3x = 32 έχει ρίζα την x = 2
3
που είναι και η μοναδική ρίζα της αρχικής.
2 2
4. i) Έχουμε 5x −5 x + 6
< 1 ⇔ 5x −5 x + 6
< 50
⇔ x 2 − 5x + 6 < 0 (γιατί 5 > 1)
⇔2<x<3
x +1 2x −4
ii) Έχουμε 7 <7 ⇔ x + 1 < 2 x − 4 (γιατί 7 > 1)
⇔x>5
x +1 2x −4
1 1 1
iii) Έχουμε   <  ⇔ x + 1 > 2 x − 4 (γιατί < 1)
2 2 2
⇔x<5
5. i) Έχουμε:
• 82 x +1 = 32 ⋅ 44 y −1 ⇔ (23 ) 2 x +1 = 25 ⋅ (22 ) 4 y −1 ⇔ 26 x + 3 = 28 y + 3
⇔ 6 x + 3 = 8 y + 3 ⇔ 3x = 4y
• 5 ⋅ 5x − y = 52 y +1 ⇔ 5x − y +1 = 52 y +1 ⇔ x − y + 1 = 2 y + 1
⇔ x = 3y
Έτσι το αρχικό σύστημα είναι ισοδύναμο με το
 x = 3y  x = 3y x = 0
 ⇔ ⇔
3x = 4 y 9 y = 4 y y = 0
ii) Αν θέσουμε 3x = φ και 2y = ω, τότε το σύστημα γράφεται:
ϕ + ω = 11 2ϕ = 18 φ = 9
 ⇔ ⇔
ϕ − ω = 7 2ω = 4 ω = 2
Άρα το αρχικό σύστημα είναι ισοδύναμο με το
x x 2
3 = 9 3 = 3 x = 2
 y ⇔ ⇔
2 = 2
y
2 = 2
1
y = 1
6. i) Έχουμε:
e x : e y = 1 e x − y = e0 x − y = 0 x = 1
 x y ⇔  ⇔ ⇔
e ⋅ e = e
2
e
x+y
= e2 x + y = 2 y = 0
ii) Θέτουμε 2x = z και 2y = w, οπότε το σύστημα γράφεται:
z ⋅ w = 8 z(6 − z) = 8 z 2 − 6z + 8 = 0 z = 2 ή z = 4
 ⇔ ⇔ ⇔
z + w = 6 w = 6 − z  w = 6 − z w = 6 − z
z = 2 z = 4
⇔ ή 
w = 4 w = 2
208.indb 140 16/1/2014 2:10:49 µµ

Επομένως:
x
z = 2 2 = 2 x = 1
• Αν  , τότε  y , οπότε 
w = 4 2 = 4 y = 2
z = 4 2 x = 4 x = 2
• Αν  , τότε  y , οπότε 
w = 2 2 = 2 y = 1
7. Οι ρίζες της εξίσωσης w 2 − 101w + 100 = 0 είναι οι 1 και 100. Επομένως

w 2 − 101w + 100 < 0 ⇔ 1 < w < 100 (1)
Για την επίλυση της ανίσωσης 10 − 101 ⋅10 + 101 < 0, θέτουμε 10 x = w ,
2x x
οπότε έχουμε να επιλύσουμε την ανίσωση w 2 − 101w + 100 < 0.

Λόγω της (1) η ανίσωση αυτή αληθεύει όταν 1 < w < 100, οπότε έχουμε
1 < 10 x < 100 ⇔ 100 < 10 x < 102 ⇔ 0 < x < 2
Β΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. • Η f ορίζεται σε όλο το  αν και μόνο αν είναι:
2−α
> 0 ⇔ (2 − α)(2α − 1) > 0
2α − 1
⇔ (α − 2)(2α − 1) < 0
1
⇔ <α<2
2
i) Η f είναι γνησίως αύξουσα αν και μόνο αν είναι:
2−α 2−α
>1⇔ −1 > 0
2α − 1 2α − 1
2 − α − 2α + 1
⇔ >0
2α − 1
3 − 3α
⇔ >0
2α − 1
⇔ 3(1 − α)(2α − 1) > 0
⇔ (α − 1)(2α − 1) < 0
1
⇔ <α <1
2
ii) Η f είναι γνησίως φθίνουσα αν και μόνο αν είναι:
2−α
0< <1
2α − 1
208.indb 141 16/1/2014 2:10:50 µµ

Βρήκαμε όμως ότι:

2−α 1
0< ⇔ <α<2 (1)
2α − 1 2
Αν εργαστούμε όπως στη (i) βρίσκουμε ακόμη ότι:
2−α 1
<1⇔ α < ή α > 1 (2)
2α − 1 2
Οι (1) και (2) συναληθεύουν για 1 < α < 2. Γι’ αυτές τις τιμές του α η f
είναι γνησίως φθίνουσα.
2. i) Η εξίσωση γράφεται:
4x 4x 1 5 2x
− 5 2 + 1 = 0 ⇔ 4x − 2 +1 = 0
4 4 4 4
⇔ 4x − 5 ⋅ 2x + 4 = 0
⇔ 22x − 5 ⋅ 2 x + 4 = 0
Αν θέσουμε 2 x = y αυτή γίνεται y2 − 5y + 4 = 0 και έχει ρίζες y = 1 και
y = 4, οπότε η αρχική είναι ισοδύναμη με τις 2 x = 1 ή 2 x = 4. Επομένως
οι ρίζες της αρχικής εξίσωσης είναι x = 0 ή x = 2.
ii) Η εξίσωση γράφεται:
1 45 7 4 5 7
3x + 3x = x
+ x ⇔ 3x = x + x
3 9⋅3 3 3 3 3
4 x 12
⇔ 3 = x
3 3
4 2x
⇔ 3 = 12
3
12 ⋅ 3
⇔ 32x =
4
⇔ 32 x = 32
⇔ x=1
iii) Η εξίσωση γράφεται:

21 ⋅ 3x + 5x + 3 = 3x + 4 + 5x + 2 ⇔ 21 ⋅ 3x − 34 ⋅ 3x = 52 ⋅ 5x − 53 ⋅ 5x
⇔ −60 ⋅ 3x = −100 ⋅ 5x
x
3 100 5
⇔  = =
5 60 3
x −1
3 3
⇔  = 
5 5
⇔ x = −1
208.indb 142 16/1/2014 2:10:51 µµ

iv) Η εξίσωση γράφεται:

11 x 27 x
9x + 9x = 4 + 4 ⋅ 4x ⇔ 2 ⋅ 9x = 4
4 4
x
9 27
⇔  =
4 8
2x 3
3 3
⇔  = 
2 2
⇔ 2x = 3
3
⇔x=
2
v) Η εξίσωση γράφεται:
1
3 22 x 3x 4x
4x − 1
= 3x ⋅ 3 2 − ⇔ 4x − = 3 ⋅ 3x −
2 3 2
32
4x 3x
⇔ 4x + = 3 ⋅ 3x +
2 3
x
4 4⋅2
⇔  =
3
  3 3
2x 3
 2   2 
⇔  = 
 3  3
⇔ 2x = 3
3
⇔x=
2
3. i) Αν θέσουμε 3y = ω και 2 x = ϕ το σύστημα γράφεται:
ω − ϕ = 1 ω = 1 + ϕ
 
 16 ή ισοδύναμα  16
ω − ϕ = 11 1 + ϕ + ϕ = 11
 
Η δεύτερη εξίσωση γράφεται ϕ2 − 10ϕ + 16 = 0 και έχει ρίζες ϕ = 2 και
ϕ = 8, οπότε από την πρώτη εξίσωση παίρνουμε για ϕ = 2, ω = 1 + 2 = 3
ενώ για ϕ = 8, ω = 1 + 8 = 9.
Επομένως το αρχικό σύστημα έχει ως λύσεις τις λύσεις των συστημάτων:
3y = 3 3y = 9
(Σ1)  και (Σ2) 
x x
2 = 2 2 = 8
που είναι τα ζεύγη (x = 1, y = 1) και (x = 3, y = 2) αντιστοίχως.
ii) Το σύστημα γράφεται:
2 x ⋅ 5y = 250
 x y
5 ⋅ 2 = 40
Αν πολλαπλασιάσουμε τα μέλη της 1ης εξίσωσης με τα αντίστοιχα μέλη
της 2ης παίρνουμε το ισοδύναμο σύστημα:
208.indb 143 16/1/2014 2:10:52 µµ

2 x + y ⋅ 5x + y = 10000
 x y
5 ⋅ 2 = 40
Η 1 εξίσωση γράφεται:
η
10 x + y = 104 ⇔ x + y = 4 ⇔ y = 4 − x
οπότε η 2η γίνεται:
x
5 5
5x ⋅ 24 − x = 40 ⇔   =
2
  2
⇔ x =1
Έχουμε τότε y = 4 − 1 = 3 και η λύση του συστήματος είναι (x = 1, y = 3).
4. i) Η συνάρτηση έχει πεδίο ορι-
σμού το , είναι άρτια (αφού
f (− x ) = 3 = 3 = f ( x )) και
−x x
γράφεται:
3x , αν x ≥ 0 y
f (x) = 
−x
3 , αν x < 0
Λόγω της συμμετρίας ως προς τον y = 3 –x y = 3x
y′y περιοριζόμαστε στο [0, +∞),
όπου η 3x είναι γνησίως αύξουσα
(γιατί 3 > 1) και κατασκευάζουμε
τον πίνακα:
x 0 0,5 1 1,5 2 (0.1)

3x 1 1,73 3 5,2 9 O 1 x
Με τη βοήθεια αυτού και της
συμμετρίας χαράσσουμε πρόχει- Σχ. ii
ρα τη γραφική παράσταση της
x
f (x) = 3 .
y
ii) Η συνάρτηση γράφεται: y = 3 –x y = 3x
3− x , αν x ≥ 0
f (x) = 
x
3 , αν x < 0
Απ’ αυτό συμπεραίνουμε ότι η
γραφική παράσταση της f απο-
τελείται από τα διακεκομμένα y = 3– x
τμήματα του σχήματος (ii). Έτσι 1
για τη γραφική παράσταση της O 1 x
−x
f (x) = 3 έχουμε το διπλανό
σχήμα (iii).
Σχ. iii
208.indb 144 16/1/2014 2:10:54 µµ

5. Έχουμε:
1 x 1
( ) ( )
2 2
f 2 (x) − g2 (x) = α + α−x − αx − α−x
4 4
1 2x
(
= α + 2α α + α −2 x − α 2 x + 2α x α − x − α −2 x
4
x −x
)
1
= ( 2 + 2) = 1
4
6.i)Στοτέλοςτης1ηςεβδομάδαςηποσότητατηςβενζίνηςπουθαέχειεξατμι-
20
σθείθαείναι 5 ⋅ = 5 ⋅ 0, 2, οπότεηβενζίνηπουθαέχειαπομείνειστο
100
δοχείοθαείναι:
Q1 = 5 − 5 ⋅ 0, 2 = 5(1 − 0, 2) = 5 ⋅ 0, 8
Ομοίωςηποσότητατηςβενζίνηςστοτέλος:
—της2ηςεβδομάδαςθαείναι Q 2 = Q1 ⋅ 0, 8 = 5 ⋅ (0, 8) 2
—της3ηςεβδομάδαςθαείναι Q3 = Q 2 ⋅ 0, 8 = 5 ⋅ (0, 8)3
………………………………………
—τηςtεβομάδαςθαείναι Q t = 5 ⋅ (0, 8) t
Επομένωςησυνάρτησηπουζητάμεείναι Q(t) = 5 ⋅ (0, 8)t
ii)Επειδή0,8<1ησυνάρτησηείναιφθίνου- Q
σα. Κατασκευάζουμε έναν πίνακα τιμών
(t ≥ 0).
5
t 0 1 2 3 4 5 6 7
Q(t) 5 4 3,2 2,56 2 1,6 1,3 1
μετηβοήθειααυτούχαράξουμεμιαπρόχει-
ρηγραφικήπαράσταση.
1
40
iii)Είναι Q(40) = 5 ⋅ (0, 8)  0, 0000132λίτρα. O 1
Επομένωςμετάαπό40εβδομάδεςθαέχουν t
απομείνει0,0000132 λίτραβενζίνης.
7.i)Επειδή η ποσότητα Q του ραδιενεργού υλικού ακολουθεί το νόμο της

εκθετικήςαπόσβεσηςθαέχουμεδιαδοχικά:
Q( t ) = Q0 ect
Q( t ) = 5 ⋅ ect (γιατίQ0=5γραμ.)(1)
Επειδή ο χρόνος υποδιπλασιασμού είναι t = 1600 έτη, από την (1) θα
έχουμεδιαδοχικά:
22-0208-02-077-176.indd 145 16/1/2014 3:45:23 µµ

Q(1600) = 5 ⋅ ec⋅1600
5
= 5 ⋅ ec⋅1600
2
1
e1600c =
2
1
(ec )1600 =
2
1
1  1 1600c
e = 1600 =  
2 2
Επομένως ο τύπος (1) γράφεται:
t
t
c t 1 1600
Q( t ) = 5 ⋅ (e ) = 5 ⋅   = 5(0, 5)1600
2
600 3
ii) Q(600) = 5 ⋅ (0, 5)1600 = 5 ⋅ (0, 5) 8  3, 86 γραμ.
20000
iii) Q(20000) = 5 ⋅ (0, 5) 1600 = 5 ⋅ (0, 5)12,5  0, 001 γραμ.
Οι υπολογισμοί να γίνουν με υπολογιστή τσέπης.
8. i) Η τιμή του αυτοκινήτου σε χιλιάδες στο τέλος
- του 1ου χρόνου θα είναι T1 = 40 − 40 ⋅ 0,15 = 40 ⋅ 0, 85
- του 2ου χρόνου θα είναι T2 = T1 ⋅ 0, 85 = 40 ⋅ (0, 85) 2
- του 3ου χρόνου θα είναι T3 = T2 ⋅ 0, 85 = 40 ⋅ (0, 85)3
…………………………………………….
- του t χρόνου θα είναι Tt = 40 ⋅ (0, 85) t , t ≤ 6
Επομένως η συνάρτηση που ζητάμε είναι Tt = 40 ⋅ (0, 85) t , t ≤ 6
ii) Η τιμή του αυτοκινήτου στο τέλος του 6ου χρόνου θα είναι
T (6) = 40 ⋅ (0, 85)6 ≈ 15, 085 χιλιάδες ευρώ, δηλαδή 15.085 ευρώ.
1 1 1
9. i) Έχουμε e −0,5 x = 0 ,5 x
= x 0 ,5
=
e (e ) ex
Έτσι για
— x = 0 είναι e −0,5⋅0 = e0 = 1
1
— x = 1 είναι e −0,5⋅1 =  0, 606
e
1
— x = 2 είναι e −0,5⋅2 = e −1 =  0, 368
e
1 1
— x = 3 είναι e −0,5⋅3 = =  0, 223
e 3 e e
1
— x = 4 είναι e −0,5⋅4 = e −2 = 2  0,135
e
208.indb 146 16/1/2014 2:10:57 µµ

1 1
— x = 5 είναι e −0,5⋅5 = = 2
 0, 082
e5 e e
I( x )
ii) Έχουμε I( x ) = I0 ⋅ e −0,5 x , οπότε = e −0,5 x
I0
I( x )
(α) Είναι = 1 ⇔ e −0,5 x = 1 ⇔ −0, 5x = 0 ⇔ x = 0
I0
I( x )
(β) Είναι = 0,1 ⇔ e −0,5 x = 0,1
I0
Από την (i) βλέπουμε ότι η τιμή του e −0,5 x που είναι πλησιέστερη στο
είναι η 0,082 και αντιστοιχεί στο x = 5. Επομένως η τιμή του x που
ζητάμε είναι το 5 (αφού η e −0,5 x είναι φθίνουσα).
iii) Με τη βοήθεια του πίνακα τιμών

y
x 0 1 2 3 4 5
1 y = e –0,5x
I( x )
= e −0,5 x 1 0,605 0,368 0,223 0,135 0,082
I0
Χαράσσουμε τη γραφική παράσταση της

y = e −0,5 x . Απ’ αυτή βλέπουμε ότι η τετμημέ-
νη x του σημείου Μ είναι πλησιέστερα στον 0,1
M
ακέραιο 5 πράγμα που επιβεβαιώνει την τιμή O 1 4 x 5 x

x = 5 που βρήκαμε προηγουμένως.
1
10. i) Έχουμε e −2 t = οπότε για
e2 t
—t = 0 είναι e −2⋅0 = 1
1
—t = 1 είναι e −2⋅1 =  0,135
e2
1
—t = 2 είναι e −2⋅2 =  0, 018
e4
1
—t = 3 είναι e −2⋅3 =  0, 002
e6
T( t )
ii) Έχουμε T( t ) = T0 (1 + e −2 t ) ⇔ = 1 + e −2 t . Επομένως:
T0
T( t )
α) = 1,1 ⇔ 1 + e −2 t = 1,1 ⇔ e −2 t = 0,1
T0
208.indb 147 16/1/2014 2:10:58 µµ

Από (i) βλέπουμε ότι η τιμή του e −2 t που είναι πλησιέστερη στο 0,1
είναι η 0,135, που αντιστοιχεί στο t = 1.
Επομένως η τιμή του t που ζητάμε είναι το 1 (αφού η f(t) = e −2 t είναι
γνησίως φθίνουσα).
T( t )
β) = 2 ⇔ 1 + e −2 t = 2
T0
⇔ e −2 t = 1
⇔ −2 t = 0
⇔t=0
11. Η ελάττωση του q ακολουθεί το νόμο

της εκθετικής μεταβολής με σταθερά
1 q
− < 0. Έτσι η συνάρτηση q(t) εί-
RC qo
ναι φθίνουσα και η καμπύλη της έχει
ασύμπτωτη του άξονα των τετμημέ-
νων t′t.
Αν στον άξονα τετμημένων t′t πάρου-
με το RC ως μονάδα, έχουμε τον πί-
νακα τιμών:
qo
t 0 RC 2RC 3RC 2 q(t) = q oe-t/RC
q q0 0,37 q0 0,14 q0 0,05 q0
Με την βοήθεια των παραπάνω χα-
ράσσουμε τη γραφική παράσταση
του διπλανού σχήματος.
qo
ii) Όπως φαίνεται στη γραφική παρά- 10
σταση το φορτίο γίνεται:
O RC 2RC 3RC
1
α) μικρότερο από q 0 για όλες τις
2
τιμές του t = kRC με k = 1, 2, 3, ...
1
β) μικρότερο από q 0 για όλες τις τιμές του t = kRC με k= 3, 4, ...
10
208.indb 148 16/1/2014 2:10:59 µµ

5.2 ΛΟΓΑΡΙΘΜΟΙ 149
§5.2 Λογάριθμοι
A΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Αν θέσουμε log10 0, 001 = x , τότε έχουμε:
log10 0, 001 = x ⇔ 10 x = 0, 001 ⇔ 10x = 10−3 ⇔ x = −3.
Άρα log10 0, 001 = −3.
ii) Αν θέσουμε log 1 10 = x , τότε έχουμε:

10
x 1
1 1 1
log 1 10 = x ⇔   = 10 ⇔ 10− x = 10 2 ⇔ − x = ⇔ x = −
10  10  2 2
1
Άρα log 1 10 = − .
10
2
iii) Αν θέσουμε log 1 32 = x , τότε έχουμε:

2
x
1
log 1 32 = x ⇔   = 32 ⇔ 2− x = 25 ⇔ − x = 5 ⇔ x = −5
2 2
Άρα log 1 32 = −5.
2
27
iv) Αν θέσουμε log 9 = x , τότε έχουμε:
3
1
27 27 1 1
log 9 = x ⇔ 9x = ⇔ 9 x = 3 ⇔ 32 x = 3 2 ⇔ 2 x = ⇔ x =
3 3 2 4
27 1
Άρα log 9 = .
3 4
v) Αν θέσουμε log 2
16 = x , τότε έχουμε:
x
x
( )
x
log 2
16 = x ⇔ 2 = 16 ⇔ 2 2 = 24 ⇔ =4⇔ x =8
2
Άρα log 2
16 = 8.
8
vi) Αν θέσουμε log 3 = x , τότε έχουμε:
2
27
3 3
x x x −
8 3 8  3   2 2 3 3 2 3
log 3 =x⇔  = ⇔  =  ⇔  =  ⇔x=−
2
27 2 27 2 3 2 2 2
8
Άρα log 3 = −3.
2
27
208.indb 149 16/1/2014 2:11:00 µµ

2. i) log10 x = 3 ⇔ 103 = x ⇔ x = 1000

1
1 − 1 1
ii) log 4 x = − ⇔4 2 =x⇔x= ⇔x=
2 4 2
2 1 2 1
2
iii) log 2
x=
3
⇔ ( 2) 3 = x ⇔ x = (2 2 ) 3 ⇔ x = 2 3 ⇔ x = 3 2
3. Πρέπει 0 < α ≠ 1. Με τον περιορισμό αυτό έχουμε:

i) log α 16 = 4 ⇔ α 4 = 16 ⇔ α = 4 16 = 2 , αφού α > 0.
3 3 2 2 2 2
3
ii) log α 8 = ⇔ α 2 = 8 ⇔ (α 2 ) 3 = 8 3 ⇔ α = 8 3 ⇔ α = (23 ) 3 = 4.
2
iii) log α 0,1 = −3 ⇔ α −3 = 0,1 ⇔ α3 = 10 ⇔ α = 3 10.
4. i) log 2 3 + 2 log 2 4 − log 2 12 = log 2 3 + log 2 42 − log 2 12
= log 2 3 + log 2 16 − log 2 12

3 ⋅16
= log 2 = log 2 4 = log 2 22 = 2.
12
ii) 3 log10 2 + log10 5 − log10 4 = log10 8 + log10 5 − log10 4
8⋅5
= log10 + log10 10 = 1.
4
1 1 1
iii) log10 25 + log10 8 − log10 32 = log10 25 + log10 3 8 − log10 5 32
2 3 5
= log10 5 + log10 2 − log10 2
= log10 10 − log10 2 = 1 − log10 2.
iv) Είναι log 2 6 − 2 log 2 3 = log 2 6 − log 2 3 = log 2 2 = 1
Άρα η ζητούμενη παράσταση ισούται με 21 = 2.
( ) ( ) ( ) + log ( 6 − 4 2 )
2
v) 2 log 2 2 + 2 + log 2 6 − 4 2 = log 2 2 + 2 2
= log 2 ( 6 + 4 2 ) + log ( 6 − 4 2 )
2
= log 2 (6 + 4 2 ) (6 − 4 2 )
= log 2 (36 − 32) = log 2 4 = log 2 22 = 2.
208.indb 150 16/1/2014 2:11:02 µµ

5. Ζητάμε τον t για τον οποίο ισχύει Q(t) = 10Q0. Έχουμε:
Q( t ) = 10Q0 ⇔ Q0 ⋅ e0,34 t = 10Q0
⇔ e0,34 t = 10
⇔ 0, 34 t = ln 10
⇔ 0, 34 t  2, 3026
2, 3026
⇔t≅  6, 77
0, 34
⇔ t  6h 46min
6. i) Είναι h = 3050 και p = 68900. Επομένως, σύμφωνα με τον τύπο (*) έχου-
με διαδοχικά:
689
68900 = 101300 ⋅ e k ⋅3050 ⇔ e k ⋅3050 =
1013
689
⇔ 3050k = ln
1013
⇔ 3050k = ln 689 − ln 1013
ln 689 − ln 1013
⇔k=  −0, 000126
3050
ii) Αν τώρα στον τύπο (*) θέσουμε όπου k = − 0,000126 και h = 1000 βρί-
σκουμε ότι:
p = 101300 ⋅ e −0,126  101300 ⋅ 0, 881615  89308
Άρα η ατμοσφαιρική πίεση σε ύψος 1000 m είναι 89308 Pascals.
7. i) Επειδή L = 5 100 ⋅ L0 , λόγω του τύπου (*), έχουμε:

2
2
m = 6 − 2, 5 ⋅ log 5 100 = 6 − 2, 5 ⋅ log 10 5 = 6 − 2, 5 ⋅ = 6 − 1 = 5.
5
Άρα m = 5
ii) Από τον τύπο (*) για m = 1 έχουμε διαδοχικά:
L L
1 = 6 − 2, 5 ⋅ log ⇔ 2, 5 ⋅ log =5
L0 L0
L
⇔ log =2
L0
L
⇔ = 102
L0
⇔ L = 100L0
Άρα ένας αστέρας 1ου μεγέθους είναι 100 φορές λαμπρότερος από έναν
αστέρα 6ου μεγέθους.
208.indb 151 16/1/2014 2:11:04 µµ

8. i) Επειδή S(1) = 15 (χιλιάδες μονάδες) έχουμε:

15 = 100(1 − e k ) ⇔ 0,15 = 1 − e k
⇔ e k = 0, 85
⇔ k = ln 0, 85 ≅ −0,16
Επομένως S(t) = 100(1 − e −0,16t ) (1)
ii) Οι πωλήσεις (σε χιλιάδες μονάδες) μετά από 5 χρόνια, σύμφωνα με τον
τύπο (1), θα είναι:
S(5) = 100 ⋅ (1 − e −0,16⋅5 ) = 100(1 − e −0,8 )
= 100 ⋅ (1 − 0, 4493) = 100 ⋅ 0, 5507 = 55, 07
Άρα οι πωλήσεις κατά τα 5 πρώτα χρόνια ανέρχονται σε 55070 μονάδες.
B΄ ΟΜΑΔΑΣ
1 1 4
1− log 2 3 1− log 2 3 l og 2 4
1. i) 4 2 = (22 ) 2 = 22−log 2 3 = 2log 2 4−l og 2 3 = 2 3 = .
3
1 1 1 18
log3 18−1 log3 18−1 log3 18−1 l og3
ii) 9 2 = (32 ) 2 2 = 3log3 18− 2 = 3log3 18−l og3 9 = 3 9 = 3l og3 2 = 2.
2. Επειδή οι: θ1, θ2, θ3,... είναι διαδοχικοί όροι γεωμετρικής περιόδου, θα υπάρ-
χει λ > 0 τέτοιος ώστε να ισχύει:
θν +1 = λθν , για κάθε ν ∈  *
οπότε log θν +1 = log λθν , για κάθε ν ∈  *
ή log θν +1 = log θν + log λ, για κάθε ν ∈  *
που σημαίνει ότι οι: log θ1 , log θ2 , log θ3 , ..... είναι διαδοχικοί όροι αριθμη-
τικής προόδου με διαφορά ω = log λ.
3. Επειδή α1 = log2, και α2 = log8, η διαφορά της προόδου θα είναι ίση με

ω = log 8 − log 2 = log 4 = 2 log 2
[2α1 + (ν − 1)ω]ν
Επομένως, λόγω του τύπου Σν = , έχουμε:
2
[2 log 2 + (ν − 1)2 log 2]ν (2ν log 2) ⋅ ν
Σν = = = ν 2 log 2.
2 2
208.indb 152 16/1/2014 2:11:05 µµ

10 10 10 ν
4. log(log .......10 10 ) = log(log 10 10)

ν ριζικά
 1  −ν
= log  ν  = log 10 = −ν
 10 
 1  1  1 1 2 3 ν −1
5. log 1 −  + log 1 −  + ... + log 1 −  = log + log + log + ... + log
 2   3   ν  2 3 4 ν
1 2 3 ν −1 
= log  ⋅ ⋅ ⋅ ... ⋅ 
 2 3 4 ν 
1
= log = − log ν.
ν
6. Αν χρησιμοποιήσουμε τον τύπο αλλαγής βάσης, βρίσκουμε:

log α x 2 2 log α x
log α 2 x 2 = 2
= = log α x [αφού x > 0]
log α α 2

log β log α
i) log α β ⋅ logβ α = ⋅ =1
log α log β
(i )
ii) log α β2 ⋅ logβ α3 = 2 log α β ⋅ 3 logβ α = 6(log α β ⋅ logβ α) = 6
log β log γ log α

iii) log α β ⋅ logβ γ ⋅ log γ α = ⋅ ⋅ =1
log α log β log γ

log θ log θ log θ log θ
i) log α θ + log 1 θ = + = +
α
log α log 1 log α − log α
α
log θ log θ
= − =0
log α log α
log(αβ) log(αβ)
ii) log α (αβ) + logβ (αβ) = +
log α log β
log(αβ) ⋅ log β + log(αβ) ⋅ log α

=
log α ⋅ log β
log(αβ) ⋅ [log β + log α]

=
log α ⋅ log β
208.indb 153 16/1/2014 2:11:07 µµ

log(αβ) ⋅ log(αβ)
=
log α ⋅ log β
log(αβ) log(αβ)
= ⋅ = log α (αβ) ⋅ logβ (αβ)
log α log β
§ 5.3 Λογαριθμική συνάρτηση

A΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. • Κατασκευάζουμε έναν πίνακα τιμών της
συνάρτησης f(x) = log2x
y = Iog 2 x
1 1 1
x 1 2 4 8 y
8 4 2
y −3 −2 −1 0 1 2 3
1
Τοποθετώντας τα σημεία (x,y) του πα-
ραπάνω πίνακα και ενώνοντας με συνε-
χή καμπύλη έχουμε το διπλανό σχήμα. O 1 x
• Εργαζόμασθε με τον ίδιο τρόπο. Επει-

δή για κάθε x > 0 ισχύει:
= Iog 1/2 x y
log 2 x
g ( x ) = log 1 x = = − log 2 x = −f ( x )
1
2 log 2
2
η γραφική παράσταση της g είναι συμμετρική της γραφικής παράστασης
της f ως προς τον άξονα x′x.
2. Για να παραστήσουμε γραφικά την f(x) = logx κατασκευάζουμε έναν πίνα-

κα τιμών
1 1 1
x 1 2 4 8
4 3 2
y −0,60 −0,48 −0,30 0 0,30 0,48 0,60
22-0208-02-077-176.indd 154 5/3/2014 3:08:16 µµ

5.3 ΛΟΓΑΡΙΘΜΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ 155
Επειδή g ( x ) = f ( x ) −1, η γραφική πα- y

ράσταση της g προκύπτει από μια κα-
τακόρυφη μετατόπιση της γραφικής y = Iogx
παράστασης της f κατά 1 μονάδα προς 1
τα κάτω.
Τέλος, επειδή h ( x ) = f ( x −1), η γρα- 1
φική παράσταση της h προκύπτει από O 1 2 x
μια οριζόντια μετατόπιση της γραφικής 1
παράστασης της f κατά 1 μονάδα προς y = Iog x– 1
τα δεξιά.
y = Iog (x – 1)
3. Επειδή 0 < α ≠ 1 έχουμε:
i) f (2) = 4 ⇔ α 2 = 4 ⇔ α = 2. Άρα f(x) = 2x
g(2) = 4 ⇔ log α 2 = 4 ⇔ α 4 = 2 ⇔ α = 4 2 . Άρα g(x) = log 4 2 x

x
1 1 1
ii) f (−2) = 4 ⇔ α −2 = 4 ⇔ α 2 = ⇔ α = . Άρα f(x) =  
4 2 2
ενώ δεν υπάρχει η g, αφού ο λογάριθμος αρνητικού αριθμού δεν ορίζεται.
iii) f (2) = −4 ⇔ α 2 = −4 (αδύνατο)

1
g(2) = −4 ⇔ log α 2 = −4 ⇔ α −4 = 2 ⇔ α = 4
2
−2 2 1
iv) f (−2) = −4 ⇔ α = −4 ⇔ α = − (αδύνατο)
4
Επίσης δεν υπάρχει η g, αφού ο λογάριθμος αρνητικού αριθμού δεν ορί-
ζεται.
100
4. Για x = 50 είναι log x = log 50 = log = log 100 − log 2 = 2 − log 2 ≅ 1, 7
2
Άρα y = 1 + 10 ⋅1, 7 = 18
Για x = 100 είναι logx = log100 = 2. Άρα y = 1 + 10 ⋅ 2 = 21
Για x = 200 είναι log x = log(100 ⋅ 2) = log 100 + log 2 = 2 + log 2 = 2, 3
Άρα y = 1 + 10 ⋅ 2, 3 = 24
Για x = 400 είναι log x = log(100 ⋅ 4) = log 100 + log 4 = 2 + 2 log 2 = 2, 6
Άρα y = 1 + 10 ⋅ 2, 6 = 27
Για x = 800 είναι log x = log(100 ⋅ 8) = log 100 + log 8 = 2 + 3 log 2 = 2, 9
208.indb 155 16/1/2014 2:11:10 µµ

Άρα y = 1 + 10 ⋅ 2, 9 = 30
Για x = 1600 είναι log x = log(100 ⋅16) = log 100 + log 16
= 2 + 4 log 2 = 3, 2
Άρα y = 1 + 10 ⋅ 3, 2 = 33
Επομένως έχουμε τον παρακάτω πίνακα:
x 50 100 200 400 800 1600
y 18 21 24 27 30 33
Παρατηρούμε ότι:
• Οι τιμές του x είναι διαδοχικοί όροι γεωμετρικής προόδου με λόγο λ = 2,
ενώ
• Οι τιμές του y είναι διαδοχικοί όροι αριθμητικής προόδου με διαφορά
ω = 3.
5. i) Η εξίσωση ορίζεται αν x + 1 > 0 και x − 1 > 0, δηλαδή αν x > 1. Με τον

περιορισμό αυτό έχουμε:
log( x + 1) + log( x − 1) = log 2 ⇔ log(( x + 1)( x − 1)) = log 2
⇔ log( x 2 − 1) = log 2
⇔ x2 −1 = 2
⇔ x2 = 3 ⇔ x = 3 ή x = − 3
Δεκτή είναι μόνο η ρίζα x = 3
ii) Η εξίσωση ορίζεται αν x − 1 > 0 και x > 0, δηλαδή αν x > 1. Με τον πε-
ριορισμό αυτό έχουμε:
10
log( x − 1) + log x = 1 − log 5 ⇔ log(( x − 1) x ) = log
5
⇔ log( x 2 − x ) = log 2
⇔ x2 − x = 2
⇔ x 2 − x − 2 = 0 ⇔ x = 2 ή x = −1
Δεκτή είναι μόνο η ρίζα x = 2

iii) Η εξίσωση ορίζεται αν x > 0. Με τον περιορισμό αυτό έχουμε:
log x 2 = (log x ) 2 ⇔ 2 log x = (log x ) 2
⇔ log x (log x − 2) = 0
⇔ log x = 0 ή logx = 2
⇔ x = 1 ή x = 100 (που είναι δεκτές).
208.indb 156 16/1/2014 2:11:11 µµ

iv) Η εξίσωση ορίζεται αν x > 0. Με τον περιορισμό αυτό έχουμε:

 x2 +1 
log( x 2 + 1) − log x = log 2 ⇔ log   = log 2
 x 
x2 +1
⇔ =2
x
⇔ x 2 + 1 = 2x
⇔ x 2 − 2x + 1 = 0
⇔ x = 1 (δεκτή)
6. i) 5x = 21− x ⇔ log 5x = log 21− x
⇔ x log 5 = (1 − x ) log 2
⇔ x log 5 = log 2 − x log 2
⇔ x(log 5 + log 2) = log 2
⇔ x log 10 = log 2
⇔ x = log2  0, 30102
ii) 3x −1 = 2 x +1 ⇔ log 3x −1 = log 2 x +1

⇔ ( x − 1) log 3 = ( x + 1) log 2
⇔ x log 3 − x log 2 = log 3 + log 2
⇔ (log 3 − log 2) x = log 3 + log 2
⇔ (log 1, 5) x = log 6
log 6
⇔x=  4, 41902
log 1, 5
7. i) Είναι 2 < 5. Επομένως log32 < log35, αφού η συνάρτηση f(x) = log3x είναι
γνησίως αύξουσα.
ii) Είναι 5 < 7. Επομένως log0,35 > log0,37, αφού η συνάρτηση f(x) = log0,5x
είναι γνησίως φθίνουσα.
iii) Είναι x 2 + 1 ≥ 2 x , αφού
x 2 + 1 ≥ 2 x ⇔ x 2 − 2 x + 1 ≥ 0 ⇔ ( x − 1) 2 ≥ 0, που ισχύει.
Επομένως log( x 2 + 1) ≥ log 2 x , αφού η συνάρτηση f(x) = logx είναι γνη-
σίως αύξουσα.
8. Είναι [Η + ] > 10−7 ⇔ log[Η + ] > log 10−7

⇔ log[Η + ] > −7
⇔ − log[Η + ] < 7
⇔ pH < 7
Άρα ένα διάλυμα είναι όξινο αν έχει pΗ < 7, ενώ είναι βασικό αν έχει pΗ > 7.
208.indb 157 16/1/2014 2:11:12 µµ

B΄ ΟΜΑΔΑΣ
1. i) Η συνάρτηση f ( x ) = ln x ορίζεται και κάθε x ≠ 0. Επειδή
f (− x ) = ln − x = ln x = f ( x ), για κάθε x ≠ 0
η συνάρτηση f είναι άρτια. Άρα η y
γραφική της παράσταση έχει άξονα
συμμετρίας τον άξονα y′y. Επομένως
αποτελείται από τη γραφική παρά- 1
σταση της g ( x ) = ln x , x > 0 και τη
– e –1 O 1 e x
συμμετρική της ως προς τον άξονα
y′y. Επειδή x > 0 είναι g(x) = lnx και
επομένως η γραφική παράσταση της f
δίνεται στο διπλανό σχήμα:
1
ii) Η συνάρτηση f ( x ) = ln x 2 ορίζεται
2
για κάθε x ≠ 0. y
1
Επειδή=
f (x) =ln x 2 ln x 2 = ln x ,
2
για κάθε x ≠ 0, η γραφική της παρά-
σταση είναι η προηγούμενη.
O 1 x
iii) Η συνάρτηση f ( x ) = ln x ορίζεται
για κάθε x > 0. Επειδή
− ln x , x < 1
f (x) = 
 ln x , x ≥ 1
η γραφική της παράσταση δίνεται στο διπλανό σχήμα:
iv) Η συνάρτηση f ( x ) = log(10x − 20) ορίζεται για κάθε x ∈ (2, +∞).
Επειδή
f ( x ) = log (10( x − 2) ) = log 10 + log( x − 2) = 1 + log( x − 2), αν θέσουμε

g(x) = logx, έχουμε:
208.indb 158 16/1/2014 2:11:13 µµ

f ( x ) = 1 + g ( x − 2) y
y = 1+Iog(x–2)
Επομένως η γραφική παράσταση της
f προκύπτει αν τη γραφική παράστα- y = Iogx
1
ση της g(x) = logx τη μετατοπίσουμε
πρώτα κατά 2 μονάδες προς τα δεξιά O 12 3 x
και έπειτα κατά 1 μονάδα προς τα
πάνω. y = Iog(x–2)
2
( )
2. i) Η συνάρτηση f ( x ) = ln x + x 2 + 1 ορίζεται για κάθε x ∈ , γιατί
x + x 2 + 1 > x + x 2 = x + x ≥ 0, αφού x ≥ − x
Για κάθε x ∈  ισχύει:
(
f (− x ) = ln − x + (− x ) 2 + 1 = ln ) ( x2 +1 − x )
= ln
( x2 +1 − x )( x2 +1 + x ) = ln 1
2 2
x +1 + x x +1 + x
= − ln ( )
x 2 + 1 + x = −f ( x )
Άρα η f είναι περιττή συνάρτηση.

1− x
ii) Η συνάρτηση f ( x ) = ln ορίζεται για κάθε x ∈ (−1,1), γιατί
1+ x
1− x
> 0 ⇔ (1 − x )(1 + x ) > 0 ⇔ ( x − 1)( x + 1) < 0 ⇔ −1 < x < 1
1+ x
Για κάθε x ∈ (−1,1) ισχύει:
1 − (− x ) 1+ x 1− x
f (− x ) = ln = ln = − ln = −f ( x )
1 + (− x ) 1− x 1+ x
Άρα η f είναι περιττή συνάρτηση.
3. Οι αριθμοί log178, log 81(2 x + 2 ⋅ 3x ) και xlog3 με τη σειρά που δόθηκαν

είναι διαδοχικοί όροι αριθμητικής προόδου αν και μόνο αν
(
2 log 81(2 x + 2 ⋅ 3x ) = log 178 + x log 3 ⇔ log 81(2 x + 2 ⋅ 3x ) = log(178 ⋅ 3x ) )
⇔ 81(2 x + 2 ⋅ 3x ) = 178 ⋅ 3x
⇔ 81 ⋅ 2 x = 16 ⋅ 3x
x
2 16
⇔  =
3 81
208.indb 159 16/1/2014 2:11:15 µµ

x 4
2 2
⇔  = 
3 3
⇔x=4
log β log γ log α

4. log α β = logβ γ ⋅ log γ α ⇔ = ⋅
log α log β log γ
log β log α
⇔ =
log α log β
⇔ (log α) 2 = (log β) 2
⇔ log α = log β ή log α = − log β
1
⇔ log α = log β ή log α = log
β
1
⇔α=β ή α=
β
5. i) Η εξίσωση log x = log x ορίζεται εφόσον x > 0 και log x ≥ 0, δηλαδή

εφόσον x ≥ 1. Με τον περιορισμό αυτό έχουμε:
( ) ( )
2 2
log x = log x ⇔ log x = log x αϕού log x , log x ≥ 0 
 
2
1 
⇔  log x  = log x
 2 
1
⇔ log 2 x = log x
4
⇔ log 2 x − 4 log x = 0
⇔ log x (log x − 4) = 0
⇔ log x = 0 ή log x = 4
⇔ x = 1 ή x = 10.000
ii) Θέτουμε w = ln2x, οπότε η εξίσωση γράφεται

w 2 − 5w + 4 = 0 ⇔ w = 1 ή w = 4.
Επομένως:
• Αν w = 1, τότε ln 2 x = 1 ⇔ ln x = ±1 ⇔ x = e ±1.
• Αν w = 4, τότε ln 2 x = 4 ⇔ ln x = ±2 ⇔ x = e ±2 .
1 1
Άρα, η εξίσωση έχει ως λύσεις τους αριθμούς e, , e 2 και 2 .
e e
208.indb 160 16/1/2014 2:11:17 µµ

6. Έχουμε:
x log 5 = 5log x ⇔ log x log 5 = log 5log x ⇔ log 5 ⋅ log x = log x ⋅ log 5 που ισχύει.
Επομένως αν θέσουμε 5logx = xlog5 = t (1) η εξίσωση 52 log x = 5 + 4 ⋅ x log 5

γράφεται:
t 2 = 5 + 4t ⇔ t 2 − 4t − 5 = 0 ⇔ t = 5 ή t = −1
• Για t = 5 η (1) γράφεται:
5log x = 5 ⇔ log x = 1 ⇔ x = 10
• Για t = −1 η (1) γράφεται:
5log x = −1 που είναι αδύνατη.
7. i) Το σύστημα ορίζεται εφόσον x > 0 και y > 0. Γι’ αυτά τα x, y έχουμε:

log( xy) = 4 log 2 log x + log y = 4 log 2
 2
⇔  2
log x ⋅ log y = 3(log 2) log x ⋅ log y = 3(log 2)
log x = log 2 log x = 3log 2

⇔ ή 
log y = 3log 2 log y = log 2
x = 2  x = 8 
⇔  ή  
y = 8  y = 2 
ii) To σύστημα ορίζεται εφόσον x, y > 0. Γι’ αυτά τα x, y έχουμε:
 xy = 8  xy = 8  xy = 8  x 3 = 8 x = 2
 ⇔ 2
⇔  2
⇔  ⇔
log y = 2 log x log y = log x  y = x  y = x
2
y = 4
iii) To σύστημα ορίζεται εφόσον x, y > 0. Γι’ αυτά τα x, y έχουμε:

 y = 2x  y = 2 x  y = 2 x
 ⇔ 2
⇔ 2
2 log y = log x + log 2 log y = log 2 x  y = 2 x
 y = 2x  y = 2x
⇔ 2 ⇔
 y = y  y = 1, αϕού y > 0
 1
x =
⇔ 2
y = 1
208.indb 161 16/1/2014 2:11:18 µµ

8. i) Η ανίσωση ορίζεται εφόσον x > 0. Με τον περιορισμό αυτό έχουμε:

log x 2 > (log x ) 2 ⇔ 2 log x > (log x ) 2
⇔ log x (2 − log x ) > 0
⇔ log x (log x − 2) < 0
⇔ 0 < log x < 2
⇔ log 1 < log x < log 100
 αϕού η f (x) = log x 
⇔ 1 < x < 100  
είναι γνησίως αύξουσα 
ii) Η ανίσωση ορίζεται εφόσον x 2 − 4 > 0 και 3x > 0, δηλαδή εφόσον x > 2.
Με τον περιορισμό αυτό έχουμε:
log( x 2 − 4) < log 3x ⇔ x 2 − 4 < 3x
⇔ x 2 − 3x − 4 < 0
⇔ −1 < x < 4
Επομένως η ανίσωση αληθεύει αν 2 < x < 4, επειδή x > 2.
iii) Η ανίσωση ορίζεται εφόσον x > 0. Με τον περιορισμό αυτό έχουμε:
x log x > 10 ⇔ log( x log x ) > log 10
⇔ log x ⋅ log x > 1
⇔ (log x ) 2 − 1 > 0
⇔ (log x + 1)(log x − 1) > 0
⇔ log x < −1 ή log x > 1
⇔ 0 < x < 0,1 ή x > 10
log 3 log 9
9. log 2 3 > log 6 9 ⇔ >
log 2 log 6
⇔ log 3 ⋅ log 6 > log 2 ⋅ log 9
⇔ log 3 ⋅ log(2 ⋅ 3) > log 2 ⋅ log 32
⇔ log 3 ⋅ (log 2 + log 3) > log 2 ⋅ 2 ⋅ log 3
⇔ log 2 + log 3 > 2 log 2
⇔ log 3 > log 2, που ισχύει.
10. α α ββ > αββα ⇔ log(α α ββ ) > log(αββα )

⇔ α log α + β log β > β log α + α log β
⇔ α(log α − log β) − β(log α − log β) > 0
⇔ (α − β)(log α − log β) > 0 (1)
208.indb 162 16/1/2014 2:11:20 µµ

Επειδή η συνάρτηση f(x) = logx είναι γνησίως αύξουσα,

• αν α > β θα είναι και logα > logβ, οπότε η (1) ισχύει, ενώ
• αν α < β θα είναι και logα < logβ, οπότε η (1) ισχύει.
Γενικές Ασκήσεις
1. i) Η εξίσωση αυτή αληθεύει για εκείνα τα x για τα οποία ισχύει:
3x − 5 = 0  x 2 − 3x + 1 = −1
2  
x − 3x + 1 = 1 (1) ή  και (2) ή  και (3)
 2 3x − 5 άρτιος
Έχουμε λοιπόν:  x − 3x + 1 ≠ 0 
(1) ⇔ x 2 − 3x = 0 ⇔ x ( x − 3) = 0 ⇔ x = 0 ή x = 3
 5
x = 3 2
 5 5 5 11
(2) ⇔  και ⇔ x = , αφού   − 3 ⋅ + 1 = − ≠ 0
 2 3 3
  3 9
 x − 3x + 1 ≠ 0

 x 2 − 3x + 2 = 0 ⇔ x = 1 ή x = 2

(3) ⇔  και
 3x − 5 άρτιος ακέραιος

⇔ x=1
αφού για x = 1 είναι 3x − 5 = −2 άρτιος
ενώ για x = 2 είναι 3x − 5 = 1 περιττός
5
Άρα οι λύσεις της εξίσωσης είναι οι αριθμοί: 0, 3, , 1
3
ii) Είναι
xx
2
+ 3 x +1
= x ⇔ xx
2
+ 3 x +1
− x = 0 ⇔ x xx ( 2
+ 3x
)
−1 = 0
2
⇔ x = 0 ή xx +3x
= 1 (4)
Η (4) αληθεύει για εκείνα τα x για τα οποία ισχύει:
 x 2 + 3x = 0  x = −1
 
x = 1 ή  και (5) ή  και (6)
x ≠ 0  2
  x + 3x άρτιος
 x = 0 ή x = −3

(5) ⇔  και ⇔ x = −3
x ≠ 0

208.indb 163 16/1/2014 2:11:22 µµ

(6) ⇔ x = −1, αφού για x = −1 είναι (−1) 2 + 3(−1) = −2 άρτιος

Άρα οι λύσεις της εξίσωσης είναι οι αριθμοί: 0, 1, −3 , −1
2. • Αν γ = 1 προφανώς ισχύει η ισότητα
• Αν γ ≠ 1, αρκεί να δείξουμε ότι
1 1 1 1
+ = 2⋅ ⋅ ⇔
log γ (α + β) log γ (α − β) log γ (α + β) log γ (α − β)
⇔ log γ (α − β) + log γ (α + β) = 2
⇔ log γ (α 2 − β2 ) = 2 [αϕού α 2 − β2 = γ 2 ]
⇔ log γ γ 2 = 2, που ισχύει.
3. • Αν θ = 1 προφανώς ισχύει το συμπέρασμα

• Αν θ ≠ 1, έχουμε διαδοχικά:
(αγ )logα β = γ 2 ⇔ log θ (αγ )logα β = log θ γ 2
⇔ log α β ⋅ log θ (αγ ) = 2 log θ γ
log θβ
⇔ ⋅ (log θ α + log θ γ ) = 2 log θ γ
log θ α
⇔ log θ α ⋅ log θβ + log θβ ⋅ log θ γ = 2 log θ γ ⋅ log θ α
1 1 1 1 2
⇔ ⋅ + ⋅ =
log α θ logβ θ logβ θ log γ θ log γ θ ⋅ log α θ
⇔ log γ θ + log α θ = 2 logβ θ,

που σημαίνει ότι οι αριθμοί log α θ, logβ θ, log γ θ είναι διαδοχικοί όροι
αριθμητικής προόδου.
1 1 log θ β − log θ α
−
log α θ − logβ θ log θ α log θ β log θ α ⋅ log θ β
4. Α′ μέλος: = =
logβ θ − log γ θ 1 1 log θ γ − log θ β
−
log θ β log θ γ log θ β ⋅ log θ γ
log θ γ (log θ β − log θ α)

=
log θ α(log θ γ − log θ β)
 γ β 
β  Επειδή β = α αϕού 
log θ γ ⋅ log θ  
= α = log θ γ οι αριθµοί α, β, γ είναι 
γ log θ α  
log θ α ⋅ log θ
β διαδ. όροι γεωµ. προόδου 
 
208.indb 164 16/1/2014 2:11:24 µµ

1
log γ θ log α θ
= =
1 log γ θ
log α θ
10
5. Είναι log 5 = log = log 10 − log 2 = 1 − log 2
2
Η εξίσωση x log( 2 x ) = 5 ορίζεται εφόσον x > 0. Με τον περιορισμό αυτό
έχουμε διαδοχικά:
x log( 2 x ) = 5 ⇔ log( x log( 2 x ) ) = log 5
⇔ log(2 x ) ⋅ log x = log 5
⇔ (log 2 + log x ) ⋅ log x = 1 − log 2
⇔ (log x ) 2 + log 2 ⋅ log x − (1 − log 2) = 0
⇔ log x = −1 ή log x = 1 − log 2 = log 5

1
⇔x= ή x=5
10
6. log ηµx 2 + log συνx 2 + log ηµx 2 ⋅ log συνx 2 = 0 ⇔

1 1 1 1
⇔ + + ⋅ =0
log 2 (ηµx ) log 2 (συνx ) log 2 (ηµx ) log 2 (συνx )
⇔ log 2 (συνx ) + log 2 (ηµx ) + 1 = 0
⇔ log 2 (συνx ) + log 2 (ηµx ) + log 2 2 = 0
⇔ log 2 (2ηµxσυνx ) = 0
⇔ log 2 (ηµ 2 x ) = 0 ⇔ ηµ 2 x = 1
π
⇔ 2x = [αφού 0 < 2x < π]
2
π
⇔x=
4
1
7. (εϕx )ηµx = (σϕx )συνx ⇔ (εϕx )ηµx =
(εϕx )συνx
⇔ εϕx = 1 [αφού ημx + συνx > 0]
π  π
⇔x= αϕού 0 < x <
4  2
208.indb 165 16/1/2014 2:11:26 µµ

8. i) Έχουμε διαδοχικά:
27 x + 12 x − 2 ⋅ 8x > 0 ⇔ 33x + 22 x ⋅ 3x − 2 ⋅ 23x > 0
3x x
3 3
⇔  +  −2 > 0 (1)
2 2
x
3
Αν τώρα θέσουμε   = t η ανίσωση (1) γράφεται διαδοχικά
2
t 3 + t − 2 > 0 ⇔ ( t − 1)( t 2 + t + 2) > 0 [Με σχήμα Horner]
⇔ t −1 > 0 [αφού t2 + t + 2 > 0]
⇔ t >1
x
3
Άρα, λόγω του μετασχηματισμού   = t, έχουμε:
2
x x 0
3 3 3
  >1⇔   >   ⇔ x > 0
2 2 2
Επομένως η ανίσωση αληθεύει για κάθε x > 0.
Επαναληπτικές ασκήσεις
1. ηµ 2 x − 2 3ηµxσυνx − συν 2 x = − 3 ⇔
1 − συν 2 x 1 + συν 2 x
⇔ − 3ηµ 2 x − =− 3
2 2
⇔ 1 − συν 2 x − 2 3ηµ 2 x − 1 − συν 2 x = −2 3
⇔ −2 3ηµ 2 x − 2συν 2 x = −2 3 ⇔ 3ηµ 2 x + συν 2 x = 3
 π  π 3 π
⇔ 2ηµ  2 x +  = 3 ⇔ ηµ  2 x +  = = ηµ
 6  6 2 3
π π π π
⇔ 2x + = 2kπ + ή 2x + = 2kπ + π − , k ∈ Z
6 3 6 3
π π
x=k ή ,
12 4
2. i) Όπως είναι γνωστό η παράσταση αημx+βσυνx παίρνει τη μορφή

αημx +βσυνx =ρημ(x + φ), με ρ = α 2 + β2
Έτσι η δοσμένη εξίσωση γράφεται διαδοχικά:
γ
αηµx + βσυνx = γ ⇔ ρηµ( x + ϕ) = γ ⇔ ηµ( x + ϕ) = .
ρ
Αλλά η εξίσωση αυτή, άρα και η αρχική, έχει λύση αν και μόνο αν:
γ
≤ 1 ⇔ γ ≤ ρ ⇔ γ 2 ≤ ρ2 ⇔ γ 2 ≤ α 2 + β2
ρ
208.indb 166 16/1/2014 2:11:27 µµ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 167
ii) Σύμφωνα με το ερώτημα (i) η εξίσωση αυτή έχει λύση μόνο αν

t t
(1 + συνt ) 2 + ηµ 2 t ≥ 22 ⇔ 2(1 + συνt ) ≥ 4 ⇔ 4συν 2 ≥ 4 ⇔ συν 2 ≥ 1
2 2
t t
⇔ συν ≥ 1 ⇔ συν = 1
2 2
t  π t π
⇔ συν = 1 ⇔ t = 0  αϕού − < < 
2  2 2 2
Για την τιμή αυτή του t η εξίσωση γράφεται διαδοχικά:
(1 + συν0)ηµx + ηµ0 ⋅ συνx = 2 ⇔ 2ηµx = 2 ⇔ ηµx = 1
π
⇔ x = 2kπ + ,k ∈ Z
2
2εϕα
+ εϕα
εϕ2α + εϕα 1 − εϕ2 α 3εϕα − εϕ3α
3. • εϕ3α = εϕ(2α + α) = = =
1 − εϕ2α ⋅ εϕα 1 − 2εϕα ⋅ εϕα 1 − 3εϕ2 α
2
1 − εϕ α
π
• Αν τώρα αντικαταστήσουμε το α με έχουμε:
12
π π π π
3εϕ − εϕ3 3εϕ − εϕ3
π 12 12 ⇔ 1 = 12 12
εϕ =
4 2 π 2 π
1 − 3εϕ 1 − 3εϕ
12 12
π π π
⇔ εϕ3 − 3εϕ2 − 3εϕ + 1 = 0
12 12 12
π
που σημαίνει ότι η εϕ είναι ρίζα της εξίσωσης
12
x 3 − 3x 2 − 3x + 1 = 0
• Η εξίσωση αυτή λύνεται ως εξής:

x 3 − 3x 2 − 3x + 1 = 0 ⇔ ( x 3 + 1) − 3x ( x + 1) = 0
⇔ ( x + 1)( x 2 − x + 1) − 3x ( x + 1) = 0
⇔ ( x + 1)( x 2 − 4 x + 1) = 0
⇔ x = −1 ή x = 2 − 3 ή x = 2 + 3
π π
Επειδή εϕ < 1 θα είναι εφ = 2 − 3 .
12 12
4. Ο αριθμός «αβγδ» γράφεται
«αβγδ» = α103 + β102 + γ10 + δ
Έστω το πολυώνυμο f ( x ) = αx 3 + βx 2 + γx + δ. Τότε θα είναι
f(10) = «αβγδ» και f(1) = α + β + γ + δ
208.indb 167 16/1/2014 2:11:29 µµ

168 ΛΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ
Είναι γνωστό ότι f ( x ) = ( x − 1)π( x ) + f (1), οπότε, για x = 10, έχουμε

f (10) = (10 − 1)π(10) + f (1)
ή «αβγδ» = 9 ⋅ π(10) + (α + β + γ + δ)
Από την τελευταία σχέση προκύπτει αμέσως ότι, αν α + β +γ + δ είναι πολ-
λαπλάσιο του 9, τότε και ο αριθμός «αβγδ» είναι πολλαπλάσιο του 9 και
αντιστρόφως, πράγμα που αποδεικνύει τον κανόνα.
5. i) Οι διαιρέτες του 1 είναι ±1, ενώ του 2 είναι ±1, ±2 , οπότε οι πιθανές
1
ρητές ρίζες της εξίσωσης είναι ±1, ± .
2
Αν θέσουμε P( x ) = 2 x 3 + x 2 + x − 1, με το σχήμα Horner για ρ = 1,
1
ρ = −1 βρίσκουμε P(1) = 3 ≠ 0, P(−1) = −3 ≠ 0, ενώ για ρ = έχουμε:
2
1
2 1 1 −1 ρ=
2
1 1 1
2 2 2 0
Επομένως η εξίσωση γίνεται
 1 2 2
 x −  (2x + 2x + 2) = 0 ή (2x − 1)(x + x + 1) = 0
 2 
1
και έχει ρίζα το x = μόνο.
2
• Οι διαιρέτες του 1 είναι ±1, ενώ του 6 είναι ±1, ±2, ±3, ±6, οπότε οι
1 1 1
πιθανές ρητές ρίζες της εξίσωσης είναι ±1, ± , ± , ± .
2 3 6
Επειδή όλοι οι συντελεστές της εξίσωσης είναι θετικοί δοκιμάζουμε
1 1 1
μόνο τα αρνητικά −1, − , − , − .
2 3 6
Αν θέσουμε Ρ(x) = 6x4 + 29x3 + 27x2 + 9x + 1, με το σχήμα Horner για
1
ρ = −1 βρίσκουμε P(−1) = −4 ≠ 0, ενώ για ρ = − έχουμε:
2
1
6 29 27 9 1 ρ=−
2
−3 − 13 −7 −1
6 26 14 2 0
 1
οπότε P( x ) =  x +  (6 x 3 + 26 x 2 + 14 x + 2)
 2
= (2 x + 1)(3x 3 + 13x 2 + 7 x + 1)
208.indb 168 16/1/2014 2:11:30 µµ

1
Αν εργασθούμε ανάλογα με το Π( x ) = 3x 3 + 13x 2 + 7 x + 1 για ρ = −
έχουμε: 3
1
3 13 7 1 ρ=−
3
−1 −4 −1
3 12 3 0
 1
οπότε Π( x ) =  x +  (3x 2 + 12 x + 3)
 3
= ( 3x + 1) ( x 2 + 4 x + 1)
Επομένως η εξίσωση γίνεται
(2 x + 1) ( 3x + 1) ( x 2 + 4 x + 1) = 0
1 1
και έχει ρίζες x1 = − , x 2 = − , x 3 = −2 − 3 και x 4 = −2 + 3.
2 3
ii) Ο αριθμός 2 είναι ρίζα της εξίσωσης x 2 − 2 = 0. Αρκεί επομένως να
αποδείξουμε ότι αυτή δεν έχει ρητές ρίζες. Οι πιθανές ρητές ρίζες αυτής
είναι ±1, ±2. Όμως καμία από αυτές δεν επαληθεύει την εξίσωση, οπότε
η εξίσωση δεν έχει ρητές ρίζες. Αυτό σημαίνει ότι ο 2 που είναι ρίζα
της, δεν είναι ρητός.
Η απόδειξη για το 12 είναι ανάλογη.
6. 1ος τρόπος
Επειδή 32 + 42 = 52 μια λύση της εξίσωσης είναι ο αριθμός x = 2 θα δείξου-
με τώρα ότι η λύση αυτή είναι μοναδική. Πράγματι αν ρ ≠ 2 ήταν μια άλλη
λύση της εξίσωσης, τότε θα ισχύει:
ρ ρ
3  4
3ρ + 4ρ = 5ρ ⇔   +   = 1 (1)
5  5
x x
3 4
Επειδή οι συναρτήσεις f ( x ) =   και g ( x ) =   είναι γνησίως φθί-
νουσες, 5 5
ρ 2 ρ 2
3 3 4 4
• αν ρ < 2, τότε   >   και   >   , οπότε:
5
  5
  5
  5
ρ ρ 2 2
3  4 3  4
  +   >   +   = 1 (άτοπο, λόγω της 1)
5  5 5  5
ρ 2 ρ 2
3 3 4 4
• αν ρ > 2, τότε   <   και   <   , οπότε:
5 5 5 5
ρ ρ 2 2
3  4 3  4
  +   <   +   = 1 (άτοπο, λόγω της 1)
5
   5 5 5
208.indb 169 16/1/2014 2:11:32 µµ

2ος τρόπος. Μια προφανής λύση της εξίσωσης είναι η x = 2, που είναι και
μοναδική. Πράγματι, η εξίσωση γράφεται:
x x
3 5
  + 1 =   (1)
4
  4
x
3
Γνωρίζουμε ότι η συνάρτηση f ( x ) =   + 1 είναι γνησίως φθίνουσα,
x 4
5
ενώ η g ( x ) =   είναι γνησίως αύξουσα. Επομένως:
4
x 2 x 2
3 3 25 5 5 25
• Αν x < 2, τότε   + 1 >   + 1 = , ενώ   <   =
4 4 16 4 4 16
x x
3 5
Άρα   + 1 >   και επομένως δεν υπάρχει ρίζα της (1) μικρότερη
4 4
του 2.
x 2 x 2
3 3 25 5 5 25
• Αν x > 2, τότε   + 1 <   + 1 = , ενώ   >   =
4 4 16 4 4 16
x x
3 5
Άρα   + 1 <   και επομένως δεν υπάρχει ρίζα της (1) μεγαλύτερη
4 4
του 2.
Επομένως η μοναδική λύση της εξίσωσης είναι η x = 2.
7. Μια προφανής λύση της εξίσωσης είναι η x = 1. Επειδή η συνάρτηση

x
2 4
f ( x ) =   + είναι γνησίως φθίνουσα, ενώ η συνάρτηση g(x) = 2x είναι
3 3
γνησίως αύξουσα, αν εργασθούμε όπως στην προηγούμενη άσκηση απο-
δεικνύουμε ότι η εξίσωση δεν έχει άλλη λύση.
8. Η εξίσωση ορίζεται εφόσον

x + 3 > 0 και αx > 0.
Με τους περιορισμούς αυτούς έχουμε:
2 log( x + 3) = log(αx ) ⇔ log( x + 3) 2 = log(αx )
⇔ ( x + 3) 2 = αx
⇔ x 2 − (α − 6) x + 9 = 0 (1)
Η διακρίνουσα της (1) ισούται με
∆ = (α − 6) 2 − 36 = α 2 − 12α = α(α − 12)
και το πρόσημο της περιγράφεται από τον επόμενο πίνακα:
α −∞ 0 12 +∞
Δ + 0 − 0 +
208.indb 170 16/1/2014 2:11:34 µµ

Επομένως:
• Αν α < 0, τότε η εξίσωση (1) έχει δυο ρίζες αρνητικές, αφού
x1 ⋅ x 2 = 9 > 0 και x1 + x 2 = α − 6 < 0
Επειδή για το τριώνυμο f ( x ) = x 2 − (α − 6) x + 9 ισχύει

f (−3) = (−3) 2 − (α − 6)(−3) + 9 = 3(α − 6) < 0
το −3 θα βρίσκεται μεταξύ των ριζών x1 , x 2 της (1). Επομένως θα ισχύει:
x1 < −3 < x 2 < 0
Επειδή όμως α < 0, λόγω της (*), η αρχική εξίσωση ορίζεται εφόσον
−3 < x < 0. Επομένως από τις παραπάνω ρίζες x1 , x 2 δεκτή είναι μόνο μία
η x2.
Άρα για α < 0 η αρχική εξίσωση έχει ακριβώς μια ρίζα.
• Αν α = 0 δεν ορίζεται ο log(αx)
• Αν 0 < α < 12 η εξίσωση (1), άρα και η αρχική, είναι αδύνατη.
• Αν α = 12 η εξίσωση (1) έχει ακριβώς μια ρίζα, την x = 3, που είναι και ρίζα
της αρχικής αφού, λόγω της (*), πρέπει x > 0.
• Τέλος αν α > 12 η εξίσωση (1) έχει δύο ρίζες θετικές, αφού
x1 ⋅ x 2 = 9 > 0 και x1 + x 2 = α − 6 > 0
Επειδή όμως α > 12, λόγω της (4), η αρχική εξίσωση ορίζεται εφόσον x >
0. Επομένως και οι δύο ρίζες x1 , x 2 της (1) είναι δεκτές. Άρα για α > 12 η
αρχική εξίσωση έχει δύο ρίζες.
Αν τώρα λάβουμε υπόψη όλα τα προηγούμενα συμπεραίνουμε ότι η αρχική
εξίσωση έχει ακριβώς μια λύση μόνο αν α < 0 ή α = 12.
π
9. Μια προφανής λύση της εξίσωσης είναι η x = . Για να αποδείξουμε ότι
4
αυτή είναι και η μοναδική εργαζόμαστε ως εξής:
Η εξίσωση γράφεται:
log π x = 2 − σϕx
4
Γνωρίζουμε ότι η συνάρτηση f ( x ) = log π x είναι γνησίως φθίνουσα, ενώ
4
η g(x) = 2 − σφx είναι γνησίως αύξουσα στο (0, π). Επομένως:
π π π
• Αν x < , τότε log π x > log π = 1, ενώ 2 − σϕx < 2 − σϕ = 1
4 4 4
4 4
Άρα log π x > 2 − σϕx και επομένως η εξίσωση (1) δεν έχει λύση στο διά-
4
π
στημα (0, ).
4
208.indb 171 16/1/2014 2:11:35 µµ

π π π
• Αν x > , τότε log π x < log π = 1, ενώ 2 − σϕx > 2 − σϕ = 1
4 4 4
4 4
Άρα log π x < 2 − σϕx και επομένως η εξίσωση (1) δεν έχει λύση στο διά-
4
π
στημα ( , π).
4 π
Επομένως η μοναδική λύση της εξίσωσης είναι η x = .
4
10. Η ανίσωση ορίζεται εφόσον:
x x
 16  4
16 x − 2 ⋅12 x > 0 ⇔ 16 x > 2 ⋅12 x ⇔   > 2 ⇔   > 2 (1)
 12  3
Με αυτόν τον περιορισμό έχουμε:
log 3 (16 x − 2 ⋅12 x ) ≤ 2 x + 1 ⇔ log3 (16 x − 2 ⋅12 x ) ≤ log3 32 x +1
⇔ 16 x − 2 ⋅12 x ≤ 32 x +1
⇔ 42 x − 2 ⋅ 3x ⋅ 4 x ≤ 3 ⋅ 32 x [διαιρούμε με 32x]
2x x
4 4
⇔  − 2   − 3 ≤ 0 (2)
3 3
x
4
Αν θέσουμε   = t, τότε η (2) γράφεται:
3
αϕού οι ρίζες της : 
 2 
t 2 − 2 t − 3 ≤ 0 ⇔ −1 ≤ t ≤ 3  t − 2t − 3 = 0 είναι 
 t = 3 και t = −1 
1 2 
x
4
Επομένως, λόγω του μετασχηματισμού:   = t, και λόγω της (1), έχου-
με: 3
x
4 4
2 ≤   ≤ 3 ⇔ log 2 < x log ≤ log 3 ⇔ log 2 < x (log 4 − log 3) ≤ log 3
3
  3
log 2 log 3
⇔ <x≤ ⇔ 2, 4094 < x ≤ 3, 8188
log 4 − log 3 log 4 − log 3
11. Οι γραφικές παραστάσεις των συναρ- y
τήσεων f και g δίνονται στο διπλανό
σχήμα. y = Inx
Η ανίσωση ln x ≤ 1 − x , που ορίζεται
εφόσον x > 0, αληθεύει για εκείνα τα x 1
για τα οποία ισχύει f (x) ≤ g(x).
Όπως φαίνεται στο σχήμα, αυτό συμ- O 1 x
βαίνει αν 0 < x ≤ 1 και αποδεικνύεται
ως εξής: y=1 – x
208.indb 172 16/1/2014 2:11:37 µµ

Η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα, ενώ η συνάρτηση g είναι γνησίως

φθίνουσα. Επομένως:
• Αν 0 < x ≤ 1, τότε f (x) ≤ f (1)
ή ln x ≤ 0, ενώ g ( x ) ≥ g (1) ή 1 − x ≥ 0, οπότε ln x ≤ 1 − x.
Άρα κάθε x ∈ (0,1] είναι λύση της ανίσωσης ln x ≤ 1 − x.
• Αν x > 1, τότε f ( x ) > f (1) ή lnx > 0, ενώ g(x) < g(1) ή 1 − x < 0, οπότε
ln x > 1 − x.
Άρα κανένα x ∈ (1, +∞) δεν επαληθεύει την ln x ≤ 1 − x.
Επομένως η ανίσωση αληθεύει για κάθε x ∈ (0,1].
2ος τρόπος
• Αν 0 < x ≤ 1, τότε ln x ≤ 0 και y
1 − x ≥ 0, οπότε ln x ≤ 1 − x , y = Inx
• Αν x > 1, τότε lnx > 0 και 1 − x < 0,
οπότε ln x > 1 − x. 1
Επομένως η ανίσωση αληθεύει για
κάθε x ∈ (0,1]. –1 O 1 x
y = – x +1
2
ii) Αν εργασθούμε όπως στο (i) ερώτη-

μα βρίσκουμε ότι η ανίσωση αλη-
θεύει για κάθε x ∈ [1, +∞).
α β γ
12. Αν θέσουμε = = = λ, έχουμε
α = λημΑ, β = λημΒ και γ = λημΓ
Επομένως:
β2 + γ 2 − 2βγσυνΑ = λ 2 ηµ 2 Β + λ 2 ηµ 2 Γ − 2ληµΒ ⋅ ληµΓ ⋅ συνΑ
= λ 2 (ηµ 2 Β + ηµ 2 Γ − 2ηµΒηµΓσυνΑ)
= λ 2 [ηµ 2 Β + ηµ 2 Γ + 2ηµΒηµΓσυν(Β + Γ)] (αφού Α + Β + Γ = π)
= λ 2 [ηµ 2 Β + ηµ 2 Γ + 2ηµΒηµΓ(συνΒσυνΓ − ηµΒηµΓ)]
= λ 2 [ηµ 2 Β + ηµ 2 Γ + 2ηµΒσυνΒηµΓσυνΓ − 2ηµ 2 Βηµ 2 Γ]
= λ 2 [ηµ 2 Β − ηµ 2 Bηµ 2 Γ + ηµ 2 Γ − ηµ 2 Βηµ 2 Γ + 2ηµΒσυνΒηµΓσυνΓ]
= λ 2 [ηµ 2 Β(1 − ηµ 2 Γ) + ηµ 2 Γ(1 − ηµ 2 Β) + 2ηµΒσυνΒηµΓσυνΓ]
= λ 2 (ηµ 2 Βσυν 2 Γ + συν 2 Βηµ 2 Γ + 2ηµΒσυνΓσυνΒηµΓ)
= λ 2 (ηµΒσυνΓ + συνΒηµΓ) 2
= λ 2 ηµ 2 (Β + Γ)
= λ 2 ηµ 2 Α
= α2
208.indb 173 16/1/2014 2:11:39 µµ

β2 + γ 2 − α 2
13. Ισχύει συνΑ =
2βγ
ηµΑ 1 − συν 2 Α
οπότε =
α α
(2βγ ) 2 − (β2 + γ 2 − α 2 ) 2
=
2βγα
2α 2β2 + 2α 2 γ 2 + 2β2 γ 2 − α 4 − β4 − γ 4
= =ρ
2αβγ
Το δεύτερο μέλος είναι συμμετρικό ως προς α, β, γ άρα και τα πηλίκα
ηµΒ ηµΓ
, είναι ίσα προς αυτό.
β γ
Για να αποδείξουμε ότι Α + Β + Γ = π αρκεί να δείξουμε ότι:
ημ(Α + Β) = ημΓ και συν( Α + Β) = −συνΓ.
Είναι:
• ημ(Α + Β) = ημΑσυνΒ + συνΑημΒ
α 2 + γ 2 − β2 β2 + γ 2 − α 2 ηµΑ ηµΒ
= ρα + ρβ (Επειδή = =ρ)
2αγ 2βγ α β
2γ 2 ηµΓ
=ρ = ργ = ηµΓ (Επειδή =ρ)
2γ γ
• συν( Α + Β) = συνΑσυνΒ − ηµΑηµΒ
(β2 + γ 2 − α 2 )(α 2 + γ 2 − β2 )
= − ρ2 αβ
4γ 2 αβ
(β2 + γ 2 − α 2 )(α 2 + γ 2 − β2 ) 2α 2β2 + 2α 2 γ 2 + 2β2 γ 2 − α 4 − β4 − γ 4
= −
4γ 2 αβ 4γ 2 αβ
−2α 2 γ 2 − 2β2 γ 2 + 2γ 4
=
4γ 2 αβ
α 2 + β2 − γ 2
=− = −συνΓ
2αβ
14. Αρκεί να δείξουμε ότι: α < β + γ και β < α + γ και γ < α + β
α β γ
Αν θέσουμε = = = λ έχουμε:
α = λημΑ, β = λημΒ, γ = λημΓ
Επομένως
α < β + γ ⇔ ληµΑ < ληµΒ + ληµΓ
⇔ ηµΑ < ηµΒ + ηµΓ
208.indb 174 16/1/2014 2:11:41 µµ

⇔ ηµ(Β + Γ) < ηµΒ + ηµΓ

⇔ ηµΒσυνΓ + συνΒηµΓ < ηµΒ + ηµΓ
⇔ 0 < ηµΒ(1 − συνΓ) + ηµΓ(1 − συνΒ) που ισχύει.
Όμοια αποδεικνύουμε και τις β < α + γ, γ < α + β.
Άρα υπάρχει τρίγωνο ΚΛΜ με (ΛΜ) = α, (ΚΜ) = β, (ΚΛ) = γ.
Από την προηγούμενη άσκηση προκύπτει ότι:
β2 + γ 2 − α 2
συνΑ = συνΚ =
2βγ
γ 2 + α 2 − β2
συνΒ = συνΛ =
2 γα
α 2 + β2 − γ 2
συνΓ = συνΜ =
2αβ
Άρα Α = Κ, Β = Λ, Γ = Μ.
Σχόλιο. Η άσκηση 14, μας δείχνει ότι το θεώρημα των συνημιτόνων, προκύ-
πτει από το θεώρημα των ημιτόνων και την σχέση Α + Β + Γ = 180 αλγεβρικά
χωρίς άλλη αναφορά στην γεωμετρία του τριγώνου. Η άσκηση 20, μας λέει
παραπέρα ότι το θεώρημα των ημιτόνων και η σχέση Α + Β + Γ = 180 περιέ-
χουν όλες τις πληροφορίες που αφορούν τις πλευρές και γωνίες ενός τριγώνου,
οι οποίες ισχύουν γενικά για όλα τα τρίγωνα.
15. Είναι συνδυασμός των ασκήσεων 13 και 14.
Σχόλιο. Η προηγούμενη άσκηση δείχνει ότι οι τρεις σχέσεις του θεωρήματος

των συνημιτόνων περικλείουν όλες τις πληροφορίες που αφορούν γωνίες και
πλευρές ενός τυχαίου τριγώνου.
208.indb 175 16/1/2014 2:11:41 µµ

22-0208-02-077-176.indd 176 21/2/2014 4:47:17 µµ

ΑΛΓΕΒΡΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ - ΛΥΣΕΙΣ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΑΛΓΕΒΡΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ - ΛΥΣΕΙΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

22-0208-02-001-076.indd 1 31/1/2014 1:19:56 µµ

22-0208-02-001-076.indd 2 31/1/2014 1:20:21 µµ

Το τεύχος που κρατάς έχει μια ιδιομορφία: σου δίνεται με τη σύσταση ν α μ η τ ο

208.indb 3 16/1/2014 2:09:10 µµ

§ 1.1 Γραμμικά συστήματα

Από τη (2) έχουμε y = 45 − x και με αντικατάσταση στην (1) προκύπτει

Άρα η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (21, 24).

208.indb 5 16/1/2014 2:09:10 µµ

3. i) Η πρώτη εξίσωση του συστήματος γράφεται

208.indb 6 16/1/2014 2:09:10 µµ

208.indb 7 16/1/2014 2:09:10 µµ

Το σύστημα γράφεται διαδοχικά ισοδύναμα:

Άρα το σύστημα είναι αδύνατο.

208.indb 8 16/1/2014 2:09:10 µµ

208.indb 9 16/1/2014 2:09:11 µµ

208.indb 10 16/1/2014 2:09:11 µµ

Επομένως 5x + 8(100 − x ) = 680 ⇔ 5x + 800 − 8x = 680

208.indb 11 16/1/2014 2:09:11 µµ

• Αν D ≠ 0, δηλαδή αν λ ≠ 3 και λ ≠ −3, τότε το σύστημα έχει μια λύση την

208.indb 12 16/1/2014 2:09:11 µµ

• Αν D ≠ 0, δηλαδή µ ≠ ±3 το σύστημα έχει μοναδική λύση, την

208.indb 13 16/1/2014 2:09:11 µµ

208.indb 14 16/1/2014 2:09:12 µµ

• Στην 2η περίπτωση, επειδή η γραφική παράσταση του τριωνύμου g(x)

208.indb 15 16/1/2014 2:09:12 µµ

§ 1.2 Μη Γραμμικά συστήματα

2. i) Η δεύτερη εξίσωση, λόγω της πρώτης, y

208.indb 16 16/1/2014 2:09:12 µµ

ii) Το σύστημα γράφεται y

iii) Από τη δεύτερη εξίσωση προκύ- y

Αυτή έχει ρίζες ω1 = 1 και

208.indb 17 16/1/2014 2:09:12 µµ

x1 = −1, x 2 = 1 και x 3 = −2, x 4 = 2, οπότε για το y παίρνουμε τις τιμές

208.indb 18 16/1/2014 2:09:13 µµ

2. Από την πρώτη εξίσωση έχουμε y(2 x − y − 5) = 0 ⇔ y = 0 ή 2 x − y − 5 = 0,

3. Αν x, y είναι οι διαστάσεις του ορθογωνίου, τότε είναι

4. Για να βρούμε τα σημεία, στα οποία η ευθεία y = 2 x + k τέμνει την παραβολή

208.indb 19 16/1/2014 2:09:13 µµ

208.indb 20 16/1/2014 2:09:13 µµ

§ 2.1 Μονοτονία - Ακρότατα - Συμμετρίες Συνάρτησης

2. • Η f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο για x = 1, το f (1) = −1 και δεν παρουσιάζει

3. i) Αρκεί να δείξουμε τα f ( x ) ≥ f (3). Έχουμε

208.indb 21 16/1/2014 2:09:13 µµ

5. i) Η f1 έχει πεδίο ορισμού το *= {x ∈  x ≠ 0} και για κάθε x ∈ * ισχύει

208.indb 22 16/1/2014 2:09:13 µµ

2.2 Κατακόρυφη – Οριζόντια μετατόπιση καμπύλης

2. Η γραφική παράσταση της h ( x ) = x + 2 προκύπτει από μια οριζόντια

208.indb 23 16/1/2014 2:09:14 µµ

3. Αρχικά χαράσσουμε την y = x + 2 , που, όπως είδαμε στην προηγούμενη

Ομοίως, η γραφική παράσταση της G ( x ) = x − 2 − 1, προκύπτει από δύο

208.indb 24 16/1/2014 2:09:14 µµ

208.indb 25 16/1/2014 2:09:14 µµ

§ 3.1 Τριγωνομετρικοί αριθμοί γωνίας

208.indb 26 16/1/2014 2:09:14 µµ

6. i) Είναι 1830 = 5 ⋅ 360 + 30 , οπότε

208.indb 27 16/1/2014 2:09:15 µµ

1000 ⋅ εϕ60 ⋅ εϕ70

ˆ = 45 είναι ( ΑΓ) = (ΒΓ). Έχουμε όμως:

208.indb 28 16/1/2014 2:09:15 µµ

ii) Στο τρίγωνο ΔΑΒ έχουμε

5. i) Η f1 έχει πεδίο ορισμού το = {x ∈  x ≠ 0} και για κάθε x ∈  ισχύει

1000 ⋅ εϕ60 ⋅ εϕ70

ˆ = 45 είναι ( ΑΓ) = (ΒΓ). Έχουμε όμως: