cae

ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
 aktual ności
rekordy
NAJSZYBSZY
ROLLER COASTER ŒWIATA
depesze
!
informacje
W parku rozrywki
„Szeœæ Flag” (www.six-
flags.com) w amerykañ-
skim stanie New Jersey
otwarto najszybszy roller
coaster (kolejkê górsk¹)
na œwiecie.
Atrakcj¹, dos³ownie
zapieraj¹c¹ dech, jest
przyspieszenie do 200 km
prasowe
na godzinê w ci¹gu zaled-
wie 3,5 sekundy, wjazd na
wysokoœæ 138 metrów
i prawie swobodny spa-
dek. W kulminacyjnym
punkcie kolejka zatrzymu-
je siê na chwilê, ¿eby
mo¿na by³o spojrzeæ na
panoramê Nowego Jorku,
!
widoczn¹ przy dobrej po-
gor¹ce
godzie i pod warunkiem,
¿e ktoœ odwa¿y siê otwo-
rzyæ oczy. Szaleñcza jazda
dobiega koñca w niespe³-
na minutê. ¯eby zdobyæ
jeden z 18 biletów na
„dziewiczy rejs” rekordo-
wej kolejki, amatorzy ta-
tematy
kich atrakcji p³acili na
aukcji internetowej nawet
1700 dolarów. Wed³ug
Ksiêgi Rekordów Guinnes-
sa, najszybsza na œwiecie
by³a dot¹d kolejka górska
w Cedar Point w stanie
Ohio, ale tam ró¿nica wy-
sokoœci wynosi „zaled-
wie” 128 metrów, a prêd-
M ŁODY TECHNIK
koϾ - tylko 193 kilometry
na godzinê. (Six Flags) !
8 c¹. (CNET) !
7/2005
akcesoria
BEZPIECZNY
PENDRIVE
F irma Sandisk zapre-
zentowa³a pendrive Cru-
zer Profile, który w odró¿-
nieniu od wiêkszoœci urz¹-
dzeñ tego typu, posiada
zaawansowany biomet-
ryczny system kontroli
dostêpu. Pendrive jest po-
³¹czony z czytnikiem linii
papilarnych. Urz¹dzenie
nie wymaga instalowania
¿adnego oprogramowania
na komputerze, równie¿
obrazy „prawid³owych”
odcisków palców nie s¹
przesy³ane do innych
urz¹dzeñ - autentykacja
odbywa siê na poziomie
pendrive’a. Ma to gwaran-
towaæ pe³ne bezpieczeñ-
stwo danych. Dodatkowo
Sandisk do³¹cza do pen-
drive’a aplikacjê szyfruj¹-
telefonia komórkowa
TELEFON WSPOMAGAJ¥CY
KONCENTRACJÊ
C hoæ wiadomoœæ brzmi
nieco jak z filmu SF, pow-
sta³ pierwszy telefon ko-
mórkowy wspomagaj¹cy
koncentracjê i zdolnoœci
zapamiêtywania. Mowa
tu o nowej komórce Sam-
sunga, SCH-S350, która
emituje promieniowanie
alfa, a tym samym pobu-
dza procesy myœlowe. Te-
lefon SCH-S350 posiada
wbudowany modu³ fotog-
raficzny o rozdzielczoœci
0,3 megapikseli, odtwa-
rzacz MP3 oraz modu³
GPS. Fale alfa emitowane
s¹ z telefonu w trakcie od-
twarzania przez niego
muzyki. (I4U) !
akcesoria
FOTOROBOT
S ony Ericsson zaprezen- mog¹ byæ przes³ane do te-
towa³o ruchom¹ kamerê, lefonu lub zapisane
kontrolowan¹ z telefonu w wewnêtrznej pamiêci
komórkowego przez mo- urz¹dzenia. Za pomoc¹
du³ Bluetooth. ROB-1 to portu USB mo¿na je prze-
bia³a kula o œrednicy 11 nieœæ do komputera. Fo-
cm. Poœrodku niej znajdu- torobot mo¿e byæ stero-
je siê pierœcieñ z kamer¹, wany za pomoc¹ telefonu
zaœ boki s¹ ruchome z odleg³oœci do 50 metrów.
i umo¿liwiaj¹ urz¹dzeniu (Sony Ericsson) !
przemieszczanie
siê. Kula potrafi
toczyæ siê w przód
lub ty³ oraz pod-
nosiæ obiektyw
o 70 stopni i obni-
¿aæ o 20 stopni.
ROB-1 ma s³u¿yæ
do wykonywania
zdjêæ i transmisji
obrazu wideo -
tak¿e w ciemnoœ-
ciach, bo ma
w³asne Ÿród³o
œwiat³a. Zarejes-
trowane materia³y

akcesoria
OKULARY
DLA
NOCNYCH
MARKÓW
L eadtek ma propozycjê
dla osób, które uwielbiaj¹
nocne ogl¹danie filmów,
a przy tym nie mog¹ zna-
leŸæ dla tej pasji akceptac-
ji ze strony rodziny. To
okulary Xeye, wyposa¿one
w dwa wyœwietlacze
o rozdzielczoœci QVGA
ka¿dy. Okulary Xeye wa¿¹
zaledwie 115 g, po za³o¿e-
niu oferuj¹ obraz odpo-
wiadaj¹cy ekranowi
o przek¹tnej 50 cali. Os-
troœæ obrazu mo¿na regu-
lowaæ niezale¿nie dla ka¿-
dego oka, podobnie jak in-
ne parametry obrazu.
Z okularami zintegrowano
s³uchawki, co zapewnia
w pe³ni multimedialne
doœwiadczenia. Dla osób,
które chcia³yby zabraæ
Xeye w podró¿, Leadtek
przygotowa³ opcjonalny
modu³ zasilania bateryjne-
go, umo¿liwiaj¹cy korzys-
tanie z urz¹dzenia przez
6 godzin bez dostêpu do
pr¹du. (Digit-Life) !
SMS-em MMS-em
po świecie
i Tu n e s komputery
w s t ro n ê
multimediów DYSKI FLASH
Internetowy sklep iTu-
nes sprzeda³ ju¿ 400 mln pli-
OD SAMSUNGA
ków z muzyk¹. Apple nie
spoczywa jednak na laurach
i rozszerza funkcjonalnoϾ
serwisu o obs³ugê plików wi-
deo - najnowsza wersja iTu-
nes pozwala na ogl¹danie fil-
mów, a QuickTime mo¿e od-
twarzaæ pliki z iTunes. Obec-
nie sklep muzyczny Apple
oferuje darmowe teledyski
i zwiastuny filmowe. Jednak
niektóre filmiki to „bonus” S amsung zbudowa³ tebookach i tabletach. Ze
udostêpniany tylko przy za- swój pierwszy dysk opar- wzglêdu na ni¿szy pobór
kupie piosenki. ty na pamiêciach flash. mocy, dyski wykorzystuj¹-
Urz¹dzenia nazywane ce uk³ady flash mog¹
Ku b a d o ³ ¹ c z a SSD (Solid State Disk) wyd³u¿yæ ¿ywotnoœæ no-
d o re w o l u c j i wspó³pracuj¹ ze standar- tebookowych baterii o po-
dowymi interfejsami kom- nad 10%. Obni¿eniu uleg-
O p e n S o u rc e puterowymi, nie zapisuj¹ ³aby te¿ waga komputera,
Kubañska administra- jednak danych na wiruj¹- poniewa¿ produkty SSD
cja stopniowo porzuci system cych talerzach, lecz w uk- s¹ przesz³o po³owê l¿ejsze
Windows i przejdzie na bez- ³adach flash. Samsung od standardowych „twar-
p³atnego Linuksa. Jeszcze do zbudowa³ taki dysk z chi- dzieli”. S¹ te¿ zdecydowa-
niedawna kubañscy urzêdni- pów NAND i zapowiada, nie szybsze - odczyt doko-
cy korzystali wy³¹cznie z op- ¿e jest w stanie produko- nuje siê z prêdkoœci¹
rogramowania Microsoftu, waæ podobne noœniki 57Mb/s, zapis - 32Mb/s.
jednak przygotowywane s¹ o pojemnoœci nawet Same zalety? Niekoniecz-
podstawy prawne dla porzu- 16GB. Pozwoli³oby im to nie. Koreañski koncern
cenia „okienek” i ca³kowite- zast¹piæ tradycyjne dyski przemilcza³ bowiem kwes-
go przejœcia Kuby na system twarde stosowane w no- tiê ceny. (The Inquirer) !
Linux. Kubañscy urzêdnicy
korzystaj¹ ju¿ z 1,5 tys. kom- internet
puterów wyposa¿onych w Li-
nuksa. „DOPALACZ” GOOGLE
„ Pa ro m ” G oogle udostêpni³o ko- kompresuje przesy³ane
zast¹pi lejny przydatny programik dane, a jeœli strona by³a
- Web Accelerator. Ma on ju¿ odwiedzana, wczytuje
„ Pro g re s s ” przyspieszyæ przegl¹danie tylko wprowadzone
Rosyjski wahad³owiec stron WWW. Aplikacja w miêdzyczasie zmiany.
„Parom” zast¹pi bezza³ogowe wspó³pracuje z przegl¹- Google trzyma te¿ na
statki towarowe „Progress”, darkami Explorer i Firefox swoich serwerach kopie
od 27 lat zaopatruj¹ce stacje (inne trzeba skonfiguro- najczêœciej wywo³ywa-
kosmiczne - poinformowa³ je- waæ rêcznie). „Dopalacz” nych stron, próbuje te¿
go konstruktor - Niko³aj Briu- przewidywaæ ko-
chanow. „Parom” bêdzie móg³ lejne kroki inter-
przewoziæ 30 ton ³adunku, nautów na pod-
w porównaniu z 2,5 tonami, stawie listy rekor-
M ŁODY TECHNIK
które przewo¿¹ „Progressy”. dów ze swojej wy-
szukiwarki. Wi-
Niewielu doczn¹ poprawê
u¿ytkowników funkcjonowania
przegl¹darek zau-
us³ug 3G wa¿¹ jednak tylko
Us³ugi trzeciej gene- u¿ytkownicy ³¹cz
racji wci¹¿ stanowi¹ margi- szerokopasmo-
nes rynku telefonii komórko- wych. (I4U) ! 9
7/2005
c.d. na stronie 11
 aktual ności
technologie
MARS RECONNAISSANCE
ORBITER
depesze
JU¯ NA FLORYDZIE
!
informacje
prasowe
S onda Mars Reconnais-
sance Orbiter (MRO) przy-
by³a ju¿ na Florydê w celu
ostatecznych przygoto-
wañ do startu. MRO jest
kolejn¹ sond¹, która pole-
ci w kierunku Czerwonej
Planety. Jej start jest zap-
!
lanowany na 10 sierpnia
gor¹ce
2005 roku. G³ówna czêœæ
misji MRO potrwa do roku
2010. Do tego czasu sonda
zbada sk³ad chemiczny
oraz strukturê zarówno at-
mosfery, jak i warstw po-
wierzchniowych planety
w stopniu znacznie dok-
tematy
³adniejszym, ni¿ zrobi³ to
jakikolwiek inny orbiter.
Dane z MRO pozwol¹ na
lepsze zaplanowanie ko-
lejnych misji i l¹dowañ na
Marsie. W lipcu zbiorniki
statku zostan¹ nape³nione
paliwem potrzebnym do
wykonania manewru wej-
œcia na orbitê marsjañsk¹.
M ŁODY TECHNIK
Dnia 26 lipca MRO zosta-
nie umieszczony w jed-
nym z cz³onów rakiety At-
las V. Rakieta ta znajduje
siê od 31 marca na Cape
Canaveral i tak¿e jest
przygotowywana do star-
tu. Na prze³omie lipca
10 i sierpnia Atlas V wraz
7/2005
z MRO powinny zostaæ
umieszczone na stanowis-
ku startowym. (NASA) !
akcesoria
S£ONECZNA
TORBA
O tej porze roku na zie-
miê dociera mnóstwo
œwiat³a, a na rynek trafia
kolejna torba z ogniwem
s³onecznym - Eclipse Solar
Flare. Na klapie torby Ec-
lipse Solar Flare umiesz-
czono ogniwa fotoelek-
tryczne. Pozwalaj¹ one na-
³adowaæ bateriê przenoœ-
nych urz¹dzeñ, takich jak
telefon czy handheld. Pod-
³¹czenie urz¹dzeñ u³atwia
fakt, ¿e w torbie znalaz³o
siê standardowe gniazdo
zapalniczki 12V. Podobnie
jednak jak inne torby i ple-
caki z bateriami s³onecz-
nymi, Eclipse Solar Flare
nie radzi sobie z laptopa-
mi. Cena torby wynosi 129
USD. (engadget) !
fotografia
„WYŒCIGOWY”
APARAT H P
HP rozpocz¹³ sprzeda¿
aparatu Photosmart R607
w limitowanej edycji
„BMW Williams F1”. Apa-
rat ma przy-
pominaæ, ¿e
w tym roku
HP obchodzi
ju¿ pi¹t¹
rocznicê roz-
poczêcia
wspó³pracy
z zespo³em
BMW Wil-
liams. Podob-
nie jak w wy-
padku pro-
duktów Olympusa (spon-
soruj¹cego team Ferrari),
„cyfrak” HP jest jedynie
nieco „podkolorowanym”
modelem standardowym.
Niezbyt imponuj¹ce mo¿li-
woœci sprzêtu maj¹ jed-
motoryzacja
SAMOCHÓD POWIADOMI
O WYPADKU
K omisja Europejska zde-
cydowa³a, ¿e od 2009 r.
wszystkie nowe samocho-
dy sprzedawane w kra-
jach Unii Europejskiej (te¿
w Polsce) bêd¹ obowi¹z-
kowo wyposa¿one w sys-
tem automatycznego po-
wiadomienia o wypadku.
System, za pomoc¹ GSM,
po³¹czy siê z telefonem
alarmowym 112 (numer
obowi¹zuj¹cy w ca³ej UE -
u nas jeszcze niewprowa-
dzony) i automatycznie
poinformuje o uruchomie-
cyfrowa
nak wynagrodziæ obudo-
wa w barwach samocho-
du wyœcigowego BMW
Williams, nawi¹zuj¹ca do
tematyki Formu³y 1, grafi-
ka menu oraz wydawane
przez aparat dŸwiêki, któ-
re naœladuj¹ ryk silnika
bolidu. Cena „wyœcigowe-
go” aparatu HP to 300 eu-
ro. (Digitalkamera) !
niu poduszki powietrznej
oraz miejscu zaistnia³ego
wypadku. W sk³ad tego
systemu wejdzie te¿ urz¹-
dzenie, które po naciœniê-
ciu przycisku umo¿liwi
kierowcy wezwanie po-
mocy.
W przysz³ym roku
rozpoczynaj¹ siê testy
wspomnianego systemu
nosz¹cego nazwê „eCall”,
a kraje cz³onkowskie Unii
bêd¹ zobowi¹zane do
wprowadzenia central
przyjmowania zg³oszeñ
alarmowych. Spec-
jaliœci obliczyli, ¿e
wprowadzenie no-
wego systemu
w ca³ej UE pozwoli
rocznie ocaliæ ¿ycie
oko³o 2 tys. ofiar
wypadków drogo-
wych. (zpd) fot.
Z. Podbielski !
 SMS-em MMS-em
po świecie
telefonia wej. W roku 2004 na ca³ym
œwiecie z telefonii komórko-
komórkowa wej 3G korzysta³o zaledwie
30 mln osób. Jak nietrudno
ZADZWOÑ siê domyœliæ, najwiêkszy
fragment rynku komórek us-
DO ³ugi 3G zdoby³y w Japonii
W S Z Y S T K I C H ! i Korei. W Europie sytuacja
wygl¹da ju¿ znacznie gorzej -
N owojorska firma Send z nowej generacji us³ug ko-
Word Now udostêpnia rzysta zaledwie 4% posiada-
swoim klientom oprogra- czy telefonów komórkowych.
mowanie, które prze- Wed³ug analityków w tym ro-
kszta³ca wys³an¹ z kom- ku liczba u¿ytkowników sieci
putera wiadomoœæ w po³¹- 3G ma ulec podwojeniu.
czenie telefoniczne. W ten
sposób mo¿na komuniko- Wi ê c e j
waæ siê nawet z kilkoma telefonów
tysi¹cami osób równo-
czeœnie. Send Word Now ni¿
nie bêdzie s³u¿yæ pielê- Europejczyków?
gnacji ¿ycia towarzyskie- Pod koniec ubieg³ego
go - ma byæ alternatywn¹ roku z komórek korzysta³o
form¹ komunikacji w sytu- statystycznie a¿ 90% miesz-
acjach awaryjnych. Do- kañców Europy Zachodniej,
œwiadczenia blisko 100 a w roku 2007 ich liczba ma
klientów Send Word Now przekroczyæ 100%. Obecnie
pokazuj¹ jednak, ¿e - choæ w niektórych pañstwach Eu-
system potrafi obs³u¿yæ do ropy Zachodniej przekroczo-
8 tys. kontaktów - œwiet- no „magiczny” poziom 100%,
nie sprawdza siê tak¿e ja- co oznacza, ¿e jest w nich
ko komunikator dzia³aj¹cy wiêcej telefonów ni¿ miesz-
na mniejsz¹ skalê. Wed³ug kañców. Wiele osób ma po
prostu dwa telefony, a wraz
z popularyzacj¹ us³ug
3G trend ten mo¿e siê nasi-
liæ.
Roboty
pomagaj¹ce
s t a rs z y m
osobom
Toyota chce w ci¹gu
najbli¿szych piêciu lat rozpo-
cz¹æ sprzeda¿ robotów do
domu. Urz¹dzenia mia³yby
opiekowaæ siê osobami star-
szymi i us³ugiwaæ goœciom.
Starzej¹ce siê spo³eczeñ-
przedstawicieli firmy, stwo, oraz fakt, i¿ spada licz-
technologia ma szansê ba urodzeñ, spowoduje zapo-
staæ siê „brakuj¹cym ogni- trzebowanie na roboty-opie-
wem” w konwergencji kunów. Przedsiêbiorstwo po-
mediów, ³¹cz¹c komuni- informowa³o, ¿e wkrótce po-
kacjê przez komputer z te- wo³a specjalny komitet, który
lefonami. Obecnie po³¹- bêdzie pracowa³ nad wynale-
czenia na linii komputer- zieniem odpowiednich tech-
telefon odbywaj¹ siê za nologii. W jego sk³ad maj¹
poœrednictwem SMS-ów, wejœæ ró¿ne firmy, wœród któ-
które czêsto zostaj¹ odczy- rych znajdzie siê np. produ-
tane, gdy jest ju¿ za póŸ- cent czêœci samochodowych
no. (ZDNet) ! Denso Corp.
kosmos
DEEP IMPACT
ROBI ZDJÊCIA
A merykañska sonda
kosmiczna Deep Impact
1 po raz pierwszy sfo-
tografowa³a swój cel 2 ,
w który ma uderzyæ 4 lip-
ca br. - kometê Tempel 1.
Zdjêcia wykonane z od-
leg³oœci ok. 63,9 mln km
opublikowa³a NASA. Wys-
trzelona 12 stycznia br.
sonda ma uderzyæ w ko-
metê, powoduj¹c wyrwê
w jej powierzchni. Instru-
menty zainstalowane na
pok³adzie sondy dokonaj¹
analizy wyrzuconych
w przestrzeñ cz¹steczek.
Naukowcy spodziewaj¹
1
muzyka
AKUSTYCZNY
O dpowiednio spreparo-
wany poliwêglan mo¿e
zast¹piæ drewno w pro-
dukcji instrumentów ta-
kich jak gitara akustyczna.
Naukowcy z brytyjskiego
Loughborough University
zbudowali plastikow¹ gi-
tarê, by przetestowaæ
2
siê w ten sposób uzyskaæ
informacje o pocz¹tkach
Uk³adu S³onecznego. Mo-
ment zderzenia bêdzie
równie¿ obserwowany
przez teleskopy na Ziemi
i na orbicie oko³oziem-
skiej. (NASA) !
PLASTIK
mo¿liwoœci opracowanego
przez siebie tworzywa.
Wprowadzaj¹c do spienio-
nego poliwêglanu odpo-
wiedni¹ iloœæ wodoru,
mo¿na odtworzyæ fakturê
i w³aœciwoœci akustyczne
ró¿nych gatunków drew-
na. Do wyrobu gitar wyko-
M ŁODY TECHNIK
rzystuje siê na przyk³ad
zagro¿one wyginiêciem
brazylijskie drzewo ró¿ane.
Na plastikowej gitarze
z sukcesem zagra³ pod-
czas koncertu dla pracow-
ników Loughborough Uni-
versity gitarzysta Gordon
Giltrap. (New Scientist) ! 11
7/2005
 hit numeru

Prawie 400 lat temu astronom Johannes

Kepler, obserwując warkocze komet roz-
wiewane przez wiatr słoneczny, zasugero-
wał, że pojazdy mogłyby podobnie nawi-
gować w przestrzeni kosmicznej, używa-
jąc odpowiednio przygotowanych żagli.
Taki może być widok z orbity słonecznego żaglowca.
Rakieta Wołna umieści żaglowiec na ostatecznej wy-
sokości (około 800 km). Orbita będzie nachylona
o 78 stopni względem równika, a co za tym idzie -
statek będzie widoczny prawie z całego świata (przy-
najmniej taką nadzieję mają konstruktorzy).
1 Rys. Michael Carroll, The Planetary Society

Słoneczny żagiel
Monika Witan

O
becnie wiadomo, ¿e œwiat³o s³oneczne nap-
rawdê wytwarza si³ê, która porusza warko-
czami komet. ¯aglowy statek kosmiczny
wprawiany w ruch przez promienie s³oneczne -
to ju¿ nie fantazja - to opis sondy Cosmos 1, któ-
ra w dniu letniego przesilenia - 21 czerwca, zosta-
nie wyniesiona na orbitê. W momencie oddawania
do druku tego numeru MT nie wiemy jeszcze, czy
start siê uda³, czy te¿ zosta³ przesuniêty w czasie,
ale trzymamy kciuki!
W roku 2000 Planetary Society i Cosmos
Studios nawi¹za³y wspó³pracê w ramach projektu
Cosmos 1, którego za³o¿eniem jest wyniesienie na
orbitê ¿agla napêdzanego ciœnieniem promienio-
wania s³onecznego. ¯agiel sk³adaj¹cy siê z oœmiu
15-metrowych paneli ma zostaæ wyniesiony za
pomoc¹ zmodyfikowanej wojskowej rakiety ba-
listycznej Wo³na, która wystartuje z pok³adu ³odzi
podwodnej. Pierwotne plany zak³ada³y start ju¿
w roku 2001, ale projekt napotka³ szereg proble-
mów natury technicznej zwi¹zanych z sam¹ rakie-
t¹ i prawid³owym roz³o¿eniem ¿agla.
Planetary Society poinformowa³o w³aœnie,
¿e zarówno sama rakieta, jak i systemy elektro-
niczne i radiowe statku przesz³y w ostatnich la-
M ŁODY TECHNIK

tach seriê pozytywnych testów, co powoduje, ¿e

prawdopodobnie ju¿ w czerwcu Cosmos 1 roz-
pocznie swoj¹ podró¿.
Atomowa ³ódŸ podwodna z rakiet¹ na po-
k³adzie ma wyp³yn¹æ z bazy wojskowej pod Mur-
mañskiem. Po trzech dniach osi¹gnie punkt star-
2 towy po³o¿ony na Morzu Barentsa. Ponad 100-ki-
logramowa i trzystopniowa Wo³na wyniesie sateli-
12 Start z łodzi podwodnej: tê na trajektoriê suborbitaln¹. W jej najdalszym
Atomowa łódź podwodna z rakietą na pokładzie po trzech
7/2005

dniach od wypłynięcia osiągnie punkt startowy położony na Mo-

rzu Barentsa. Rakieta Wołna wyniesie satelitę na trajektorię su-
borbitalną. rys. Michael Carroll, The Planetary Society.
W 80 dni...
na Marsa
punkcie w³¹czy siê silnik korekcyj-
ny, który ustabilizuje orbitê na osta-
tecznej wysokoœci oko³o 800 kilo-
metrów. Stacje naziemne w Stanach
Zjednoczonych, Rosji i Czechach
bêd¹ na bie¿¹co œledziæ postêpy
misji, robi¹c zdjêcia sondy z otwar-
tym ¿aglem i przeprowadzaj¹c sze-
reg testów sprzêtu oraz reakcji ¿ag-
li na ciœnienie promieniowania.
Projektanci misji oczekuj¹, ¿e
po kilku miesi¹cach materia³, z które-
go zbudowano ¿agiel, bêdzie siê po-
woli degradowaæ, a systemy elektro-
niczne mog¹ zacz¹æ zawodziæ. Dlate-
go misja ma tylko i wy³¹cznie charak- 3
ter testowy i jest krótkoterminowa.
Loty międzygwiezdne mogą stać się możliwe, kiedy lasery zasilane energią sło-
Sonda Cosmos 1 na orbicie. neczną będą skupiać wiązki na gigantycznych lekkich żaglach. Rys. Michael
Rys. Babakin Space Center, Carroll, The Planetary Society.
The Planetary Society.

M ŁODY TECHNIK

13
7/2005

5
Stacja kosmiczna na niskiej orbicie
okołoziemskiej, wyposażona w sys-
tem Magbeam. System Magbeam
znajduje się pod dolnym modułem
stacji, a niebieska linia reprezentuje
magnetyczną wiązkę. Rys. U. of
Washington/Robert Winglee.
Cosmos 1 jest z³o¿ony z oœ-
miu trójk¹tnych „³opat” u³o¿onych
w czterech p³aszczyznach - po dwie
w ka¿dej (chyba najlepiej widaæ to
na rys. 3 ). Ca³kowita powierzchnia
¿agli to 600 m2. „£opaty” maj¹ d³u-
goœæ 15 metrów. Gruboœæ ¿agla to
zaledwie 5 mikronów (1 mikron =
0,001 mm). Masa ca³ej sondy to oko-
³o 100 kilogramów. To bardzo nie-
wiele jak na statek kosmiczny.
M ŁODY TECHNIK
14
7/2005
hit
Dwie kamery - jedna zbudo-
wana w Rosji w Instytucie Badañ
Kosmicznych, a druga w Stanach
Zjednoczonych w Malin Space
Science Systems, s¹ zamontowane
na statku. Kamery bêd¹ „patrzeæ”
wzd³u¿ ³opat. Stacje naziemne zlo-
kalizowane w pobli¿u Moskwy bê-
d¹ dokonywaæ pomiarów telemet-
rycznych. Sonda bêdzie widoczna
na niebie bez koniecznoœci u¿ycia
teleskopu.
Najciekawsze jest to, ¿e
sonda bêdzie wprawiana w ruch
przez promienie s³oneczne - bê-
dzie poruszaæ siê podobnie do ¿ag-
lowca. Cosmos 1 bêdzie siê poru-
szaæ dziêki cz¹steczkom œwiat³a
s³onecznego, które - uderzaj¹c
wytwarzanym przez statek kosmiczny (po prawej stro-
nie). Rys.: U. of Washington/Robert Winglee.
numeru
Ostateczna orbita sondy
CZYTAM, WIĘC WIEM
Cosmos 1 przebiega
MINI QUIZ MT
nad Ziemią na wysokości:
a) 100 km
b) 800 km
c) jest zmienna
w wielk¹, lustrzan¹ powierzchniê
¿agla - bêd¹ wprowadza³y sondê
w ruch. Chc¹c zmieniæ kierunek lo-
tu sondy, kontrola lotu dokona
zmian w po³o¿eniu ¿agla tak, jak
siê to robi w ¿aglówce. Taki napêd
jest nadziej¹ dla marz¹cych o pod-
ró¿ach miêdzygwiezdnych. Kos-
miczne statki ¿aglowe, w odró¿nie-
niu od tych o napêdzie tradycyj-
nym, nie wymagaj¹ bowiem pali-
wa. Najwa¿niejsz¹ cech¹ kosmicz-
nych ¿aglowców jest jednak przys-
pieszenie. W przypadku Cosmos 1
wynosiæ ono bêdzie oko³o pó³ mili-
metra na sekundê do kwadratu.
Mo¿e siê wydawaæ, ¿e to bardzo
niewiele, zw³aszcza gdy porówna
siê je np. z wynosz¹cym 59 m/s2
przyspieszeniem rakie-
ty Delta II, s³u¿¹cej
czêsto do wynoszenia
ró¿nych obiektów
w przestrzeñ kosmicz-
n¹. Jednak paliwo ra-
kiety spala siê bardzo
szybko, a cech¹ napê-
du ¿aglowego jest sta-
³e przyspieszenie. Dla-
tego statki wyposa¿one
w ten rodzaj napêdu
rozpêdzaj¹ siê wolno,
ale w efekcie s¹ w sta-
Koncepcja artystyczna
stacji Magbeam na Jowi-
szu. Wiązka plazmy rep-
rezentowana przez nie-
bieską linię łączy się
6
z polem magnetycznym

7 Zbliżenie zwiniętego żagla za-
instalowanego na pojeździe
kosmicznym. Fot. The Planetary So-
ciety, NPO Lavochkin (c)
nie osi¹gn¹æ w³aœciwie dowoln¹
(z pewnymi ograniczeniami) prêd-
koœæ. Po jednym dniu ¿eglugi
wzrasta ona o 45 m/s, czyli 162
km/godz., a po 100 dniach statek
mo¿e osi¹gn¹æ prêdkoœæ ok. 58000
km/godz. W zaledwie trzy lata
s³oneczny ¿aglowiec mo¿e mieæ
prêdkoœæ ponad 160000 km/godz.
Przy tej prêdkoœci móg³by dotrzeæ
do Plutona w nieco mniej ni¿ 5 lat.
Projekt Cosmos 1 jest pier-
wsz¹ w historii misj¹ kosmiczn¹
zorganizowan¹ bez udzia³u jakich-
kolwiek instytucji pañstwowych
i pierwsz¹ w historii lotów kos-
micznych inicjatyw¹ prywatn¹
prowadz¹c¹ do powa¿nego prze³o-
mu naukowego i technologicznego.
KONKURENCJA NIE ŒPI...
NASA oczywiœcie równie¿
pracuje nad nowatorskimi rodzaja-
mi napêdów stosowanych w podró-
¿ach miêdzyplanetarnych. Do
wstêpnego finansowania przyjêto
dwanaœcie projektów naukowych.
Jednym z nich jest projekt „magne-
tycznego ¿aglowca” 5 , który do-
tar³by na Czerwon¹ Planetê w nie-
ca³e 80 dni. Jednym z wa¿niejszych
powodów, dla których za³ogowa
wyprawa na Marsa jeszcze nie
dosz³a do skutku, jest d³ugi czas
podró¿y. Obecnie na Czerwon¹ Pla-
netê i z powrotem leci siê oko³o
dwa i pó³ roku (ponad rok trzeba
czekaæ na korzystny uk³ad planet).
Jest to bardzo d³ugi okres, wyraŸ-
nie d³u¿szy od rekordu przebywa-
nia na orbicie oko³oziemskiej usta-
nowionego przez kosmonautów ro-
syjskich. Naukowcy robi¹ wiêc
wszystko, aby znaleŸæ sposób na
znaczne skrócenie takiej podró¿y.
NASA Institute for Advanced
Concepts wybra³ dwanaœcie projek-
tów, których zadaniem jest opraco-
wanie nowych technologii pozwala-
8
Jedna z ośmiu części żagla rozłożo-
na na podłodze. Fot. The Planetary
Society, NPO Lavochkin (c)
j¹cych na przyspieszenie tego pro-
cesu. Projekty te otrzyma³y po 75
tysiêcy dolarów na wstêpn¹ rozbu-
dowê. Po szeœciu miesi¹cach naj-
lepsze z nich dosta³y kolejne 400 ty-
siêcy dolarów na okres kolejnych
dwóch lat.
Jednym z najbardziej obiecu-
j¹cych projektów wydaje siê byæ
projekt silnika opartego na pomyœle
wi¹zki namagnetyzowanej plazmy
(Magnetized Beam Plasma Propul-
sion), tzw. Magbeam, zapropono-
wany przez grupê Roberta Winglee
z University of Washington. Napê-
dzanie statku polega tu na wys³a-
niu w przestrzeñ stacji kosmicz-
nej, której zadaniem bêdzie gene-
rowanie w¹skiej wi¹zki jonów i
„strzelanie” ni¹ w magnetyczny
¿agiel kosmicznej sondy.
LEKSYKON
Telemetria – technika dokonywania
pomiarów na odległość. Polega ona
zazwyczaj na umieszczaniu w terenie
urządzeń, które dokonują pomiaru
wybranej wielkości oraz automatyczne-
go przesyłu danych drogą radiową lub
telefoniczną do centrali. Do przesyłania
wyników pomiarów używa się układów
radiowych, modemów, Internetu oraz
sieci telefonii komórkowej.
Projekt ten przewiduje, ¿e
œredniej wielkoœci stacja bêdzie
w stanie wyprodukowaæ wi¹zkê,
która rozpêdzi statek do prêdkoœci
11,7 kilometra na sekundê. To po-
zwoli³oby dotrzeæ do Marsa w 76
dni!
Problem jest jednak z powro-
tem. ¯eby statek z ¿aglem magne-
tycznym wróci³, musi mieæ na Mar-
M ŁODY TECHNIK
sie kolejn¹ stacjê, która bêdzie
w stanie rozpêdziæ go w kierunku
Ziemi.
Jeœli NASA przychyli siê do
projektu grupy Roberta Winglee,
kolejne misje NASA zaczn¹ roz-
mieszczaæ w ró¿nych miejscach Uk-
³adu S³onecznego stacje produkuj¹-
ce magnetyczne wi¹zki. ! 15
7/2005
 Czy szyby
tendencje rewelacje
mogą myć się same?

Już możemy zbudować dom z materiałów, które będą wysy-

czyszczonym spalinami powinna
ona spe³niaæ swoj¹ funkcjê bez
sały z powietrza toksyczne związki chemiczne, będą chwytać utraty koloru przez piêæ lat. Po
drobnoustroje chorobotwórcze, likwidować cuchnącą woń
tym czasie jeden z jej sk³adników,
wêglan wapnia (CaCo3), spowodu-
i same zniszczą osadzający się na nich brud. Jezdnia pomalo- je powolne tracenie koloru, co jed-
wana specjalną farbą wyłapie i usunie zanieczyszczenia emi-
nak nie przeszkodzi w dalszym
„po³ykaniu” zanieczyszczeñ.
towane przez pojazdy. W³aœnie naukowcy z Millen-
nium Chemicals znaleŸli sposób aby

W
produkcji takich materia³ów
TEKST

wykorzystywany jest dwutle-

nek tytanu. TiO2, najczêœciej
spotykany jako bia³y proszek. Zja-
ŚREDNIO

damy go, kiedy ¿ujemy bia³¹ gumê.

Dodawany jest do past do zêbów.
S³u¿y jako bia³y pigment w dra¿et-
kach i kapsu³kach ¿elatynowych.
TRUDNY ! ! !

Jest sk³adnikiem zasypek na rany,

pudrów i maœci. Dwutlenek tytanu
chroni te¿ przed nadmiarem s³oñca.
Na jego bazie produkowane s¹ kre-
my poch³aniaj¹ce szkodliwe pro-
mienie UV.
Producenci dodaj¹ go do farb
lub pow³ok, gdzie pe³ni rolê fotoka-
talizatora. Kryszta³y dwutlenku ty-
tanu poch³aniaj¹ promieniowanie
nadfioletowe wysy³ane przez S³oñ-
ce. Dziêki temu zwi¹zek uzyskuje

Brudzie – SPŁYWAJ! WK
energiê, przy pomocy której mog¹
rozpocz¹æ siê procesy chemiczne
pomiêdzy cz¹steczkami pochodz¹-
cymi ze spalin i zanieczyszczeñ,
przyczepionymi do kryszta³ów TiO2.
Brud pochodzenia organicznego za-
wiera zwi¹zki azotu. Ich przemia-
nê inicjuje dwutlenek tytanu.
Dwutlenek tytanu sam
w tych reakcjach nie bierze udzia³u
wyzwalaj¹c tylko proces utleniania.
Niestety, do kryszta³ów TiO2 przy-
czepia³y siê nie tylko niepot-
rzebne i szkodliwe zwi¹zki.
Dwutlenek inicjowa³ tak¿e re-
M ŁODY TECHNIK
Technologia produkcji takich
materia³ów by³a jeszcze niedawno
pilnie strze¿on¹ tajemnic¹. Brytyj-
skie przedsiêbiorstwo Millennium
Chemicals w czêœci wspomagane
funduszami Unii Europejskiej stwo-
rzy³o i opatentowa³o farbê poch³a-
niaj¹c¹ zanieczyszczenia. Obecnie
jest dostêpna tylko w wersji bia³ej,
ale naukowcy pracuj¹ nad dobra-
niem takich barwników, aby mo¿na
by³o u¿ywaæ pe³nej gamy kolorys-
tycznej. W mieœcie silnie zanie-
TiO2 nie psu³o niczego niepotrzeb-
nie. Cz¹steczki dwutlenku tytanu
o œrednicy 30 nanometrów zanurzo-
no w polisiloksanie. To polimer, któ-
rego szkielet stanowi¹ ³añcuchy
krzemu i tlenu. Jest bardzo odporny
chemicznie, nie ³atwo go utleniæ.
Dziêki porowatej strukturze, tok-
syczne gazy spalinowe wnikaj¹ do
wnêtrza. W kontakcie z TiO2 zostaj¹
przerobione na kwas azotowy
(HNO3). Aby zneutralizowaæ dzia³a-
nie kwasu wspomniany ju¿ wczeœ-
niej wêglan wapnia wcho-
dzi z nim w reakcje.
W efekcie w miejsce zanie-

akcjê utleniania zwi¹zków czyszczeñ powstaj¹ cz¹s-

chemicznych, z którymi teczki wody, dwutlenku
chciano go po³¹czyæ w dob- wêgla i azotanu wapnia.
rym celu np. spoiwa, wype³- „Próby wykonane
niacze, farby itp. W koñcu na- na ma³ych powierzchniach
ukowcy wymyœlili z czym po- wykaza³y, ¿e warstwa far-
³¹czyæ fotokatalizator (TiO2) by o standardowej gru-
aby dzia³a³ tylko wtedy gdy boœci 0,3 mm redukuje
16 jest to potrzebne. o po³owê iloœæ toksycz-
7/2005

nych zwi¹zków azotu unosz¹cych
siê nad jezdni¹.”- t³umaczy Robert
McIntyre z Millennium Chemicals.
Historia nie koñczy siê na
wynalezieniu farby. W Japonii ju¿
sprzedaje siê beton i p³yty chodni-
kowe, które oczyszczaj¹ powiet-
rze ze smogu i spalin. Firma Toto
opracowa³a p³ytki ceramiczne likwi-
duj¹ce bakterie. Na razie przezna-
czona jest ona dla szpitali, ale nied-
³ugo trafi tak¿e do domowych ³azie-
nek. Badacze z koncernu Nipon
Soda wynaleŸli szk³o, które samo
siê oczyszcza. Opatentowa³ takie
szk³o miêdzy innymi japoñski kon-
cern Matsushita.
Zasada dzia³ania jest tu po-
dobna jak w przypadku farb. B³onê
z dwutlenku tytanu o gruboœci 15
nanometrów na³o¿ono na szk³o pod-
czas procesu technologicznego od-
bywaj¹cego siê „na mokro” w wy-
sokiej temperaturze. B³ona, która
szczelnie przylega do szk³a jest
w³aœciwie niewidoczna. Drobiny
1
dwutlenku tytanu s¹ tak malutkie,
¿e nie zmniejszaj¹ przepuszczal-
noœci œwiat³a. Pobieraj¹ jedynie
energiê nadfioletu, by za jej poœred-
nictwem rozbiæ spójnoœæ substancji
organicznych próbuj¹cych przyl-
gn¹æ do szyby. Nastêpnie s¹ one
wymywane przez wody deszczowe
lub wydmuchiwane przez wiatr. Po-
dobny produkt, pod nazw¹ SunCle-
an, oferuje te¿ amerykañska firma
PPG Industries, czy Pilkington
z Wielkiej Brytanii. !
M ŁODY TECHNIK
17
7/2005
 super S marka

Otwieramy nowy dział

SPO£ECZNOŒÆ EBAY

o nazwie supermarka. Od pocz¹tku dzia³alnoœci

Znajdą się w nim opisy
eBay, u¿ytkownicy serwisów poma-
gali sobie nawzajem. Ten duch ko-
najlepszych marek świata, le¿eñstwa, oparty na wierze, ¿e lu-
bo marka to też towar.
przez ogarniête wspóln¹ pasj¹ oso- dzie s¹ w istocie dobrzy, nadal siê
by indywidualne, a tak¿e ma³e rozwija. U¿ytkownicy eBay utrzy-
i œrednie firmy. Obecnie eBay dzia³a muj¹ kontakty m.in. przez fora dys-
POCZ¥TKI EBAY na 33 rynkach w Europie, obu Ame- kusyjne i pokoje spotkañ. Wielu
TEKST

rykach, Azji, i Australii. z nich utrzymuje tak¿e kontakty po-

eBay, maj¹cy 147 milionów Ka¿dego dnia na aukcjach za portalem. Zdarzy³o siê kiedyœ, ¿e
klientów w wielu krajach, jest naj- eBay wystawiane s¹ na sprzeda¿ pewien u¿ytkownik z Wielkiej Bry-
ŁATWY ! ! !

wiêksz¹ na œwiecie aukcyjn¹ gie³d¹
internetow¹. Za³o¿ona w 1995 r.
w Stanach Zjednoczonych firma
eBay utworzy³a gie³dê umo¿liwiaj¹-
c¹ sprzeda¿ produktów i us³ug
miliony artyku³ów w tysi¹cach ró¿-
nych kategorii - takich jak antyki, za-
bawki, ksi¹¿ki, komputery, artyku³y
sportowe, fotograficzne, elektronika
– a tak¿e wiele, wiele innych.
tanii, który zatrzasn¹³ siê w nocy w
altance w swoim ogrodzie, wys³a³
wezwanie po pomoc na fora dysku-
syjne eBay. Zobaczy³ to inny u¿yt-
kownik z USA i skontaktowa³ siê

Kup i sprzedaj, czyli eBay z brytyjsk¹ policj¹ - która wkrótce

Opakowania na słodycze firmy Pez są
wciąż produkowane i przybierają formy co-
raz nowszych postaci. (fot. Pez)
M ŁODY TECHNIK
Monika Witan
Pomys³ za³o¿enia eBay zro-
dzi³ siê w trakcie rozmowy Pierre'a
Omidyara z narzeczon¹ (a obecnie
¿on¹) – zapalonym kolekcjonerem
opakowañ na s³odycze firmy Pez.
Wybrance za³o¿yciela firmy marzy³o
siê wykorzystanie Internetu do
zbierania opakowañ Pez, a tak¿e do
nawi¹zania i podtrzymania kontak-
tów z innymi kolekcjonerami.
Bêd¹c entuzjast¹ Internetu,
Pierre Omidyara widzia³ potrzebê
powo³ania do ¿ycia centralnej gie³-
dy internetowej, na której mo¿na by
kupowaæ i sprzedawaæ wszelkiego
rodzaju artyku³y, a tak¿e spotykaæ
innych u¿ytkowników o podobnych
zaintereso-
waniach.
Tak powsta-
³a firma
eBay i gie³da
internetowa
o tej samej
nazwie.
przyby³a na miejsce i uratowa³a pe-
chowca z altany. Spo³ecznoœæ u¿yt-
kowników eBay stworzy³a nadzwy-
czajne miejsce kupowania, sprzeda-
wania i nawi¹zywania d³ugotrwa-
³ych wiêzi.
PO POLSKU I BEZ OP£AT
eBay w Polsce znajdziesz
pod adresem www.ebay.pl. Na tym
portalu kupuj¹cy i sprzedaj¹cy z
Polski mog¹ spotykaæ siê i handlo-
waæ po polsku, za z³otówki. Zarów-
no osoby prywatne, jak i ma³e firmy
z Polski mog¹ oferowaæ i sprzeda-
waæ towary i us³ugi bezp³atnie.
eBay Polska umo¿liwia im nie tylko
sprzeda¿ do innych miejscowoœci w
Polsce, ale tak¿e zapewnia dostêp
do globalnej gie³dy eBay. Ka¿dego
dnia mo¿na tu kupiæ coœ interesuj¹-
cego – od dorobku ca³ego ¿ycia po
prywatny odrzutowiec za 4,9 mln
dolarów. Niestety, w opinii polskich
internautów eBay nie popisa³ siê,
bo opcje polskiego eBay s¹ znacz-

Kogo lubią internauci?

Firma Envisional przygotowała ranking najsilniejszych
marek Internetu. Zwyciężyła rozpoczynająca właśnie
działalność w Polsce (23 kwietnia br.) firma aukcyjna
eBay. Z badań wynika, że najważniejsze marki Internetu
to Microsoft, Google, Yahoo, Sony i HP.
18
7/2005
nie okrojone. Poza tym jak na razie
eBay nie zamierza udostêpniæ sys-
temu PayPal (patrz – leksykon). Na
szczêœcie s³uchaj¹c opinii u¿ytkow-
ników, wprowadzono now¹ struk-
turê kategorii, bo poprzedni podzia³
by³ zbyt ogólny. Kolejn¹ wad¹ jest
to, ¿e transakcje nie s¹ ubezpieczo-
ne. Dla porównania, na Allegro
transakcje do 300 z³ s¹ ubezpieczo-
ne. Program Ochrony Kupuj¹cych
zapewnia zwrot wylicytowanej
kwoty (do 300 z³) w przypadku,
gdy zap³aci³ za towar, ale go nigdy
nie otrzyma³, ewentualnie otrzyma³
towar, który znacznie ró¿ni siê od
tego, który by³ opisany na stronie
z przedmiotem.
E–ZAKUPY
CORAZ POPULARNIEJSZE
Choæ wci¹¿ na wczesnym
etapie rozwoju, popularnoϾ elek-
tronicznych zakupów roœnie w ol-
brzymim tempie. Z badañ Interbus
og³oszonych w lutym br. przez TNS
OBOP, czo³owej agencji badañ pol-
skiego rynku, liczba kupuj¹cych
przez Internet roœnie o ok. 50% rocz-
nie i w grudniu 2004 roku osi¹gnê³a
2,2 mln osób. Wed³ug tych samych
badañ, z handlu elektronicznego
korzysta co trzeci internauta i co
pi¹ta internautka. Ponadto co drugi
u¿ytkownik Internetu korzysta
z sieci codziennie. !
LEKSYKON
PayPal – PayPal to system internetowych przekazów pieniężnych. Właśnie Pay-
Pal jest aktualnie najpopularniejszą formą płatności wykorzystywaną w interneto-
wych domach aukcyjnych. Zasada działania PayPal jest prosta - obydwie osoby,
pomiędzy którymi ma być dokonana transakcja, muszą zarejestrować się na ser-
werze WWW PayPal i założyć sobie tam konta. Przy rejestracji w systemie użyt-
kownik musi podać swoje nazwisko, adres e-mail oraz adres zamieszkania. Dane
te są weryfikowane: na podany przy rejestracji adres e-mail wysyłany jest list za-
wierający specjalny kod, którego podanie jest niezbędne do uaktywnienia konta;
z kolei na adres domowy wysyłany jest zwykłą pocztą inny kod, odblokowujący
możliwości korzystania z konta w pełnym zakresie. Założone konto użytkownik
może zasilić pieniędzmi poprzez bezpośredni przelew ze swojego konta banko-
wego, wysłanie pocztą na adres PayPal czeku lub natychmiast, za pomocą swo-
jej karty płatniczej. Potem wystarczy tylko podać wysokość sumy, którą chcemy
wysłać drugiej osobie, i... jej adres e-mail! Ciekawostką systemu PayPal jest fakt,
że do przesłania komuś pieniędzy wystarcza znajomość jego adresu e-mail. Je-
żeli podany adres e-mail należy do osoby, która już ma konto w systemie PayPal,
pieniądze są natychmiast i nieodwołalnie przelewane pomiędzy kontami nadawcy
i odbiorcy, a ten ostatni otrzymuje e-mailem zawiadomienie o tym fakcie.
Fakty i liczby (Oparte na danych za pierwszy kwartał 2005 r.)
! eBay został założony we wrześniu 1995 r.
! eBay ma 147 milionów zarejestrowanych użytkowników na całym świecie.
! W pierwszym kwartale 2005 roku prawie 68% nowych użytkowników po-
chodziło spoza USA.
! W każdym momencie na sprzedaż jest wystawionych ok. 44 milionów arty-
kułów, a codziennie dodawanych jest kolejnych 4,8 miliona. Użytkownicy
M ŁODY TECHNIK
mogą tu sprzedawać towary w ponad 50,000 kategorii.
! Firma eBay, która jest dochodowa od momentu powstania, w pierwszym
kwartale 2005 r. osiągnęła przychody w wysokości 1,032 mld dolarów USA.
! Firma eBay jest obecna na 33 rynkach krajowych i międzynarodowych -
łącznie z USA
! Użytkownicy giełd eBay z całego świata co sekundę sprzedają towary
o wartości 1363 dolarów.
! W pierwszym kwartale 2005 obrót giełd eBay (łączna wartość wszystkich 19
pomyślnie zakończonych aukcji) wyniósł 10,6 mld dolarów. Na giełdy dzia-
7/2005
łające poza USA przypadło 50% tej kwoty.
 poznajemy
W
1995 r., a wiêc 10 lat temu,
pojawi³o siê Volvo serii 40.
Najpierw, we wrzeœniu, za-
debiutowa³ samochód w wersji se-
dan, a trzy miesi¹ce póŸniej,
w grudniu, by³o ju¿ kombi. Pier-
wszy zosta³ oznaczony liter¹ S,
a drugi V. Pojazdy tej serii prezen-
towaliœmy w nr 4/1998 MT. Wspom-
nieliœmy te¿, ¿e obie te wersje nad-
woziowe by³y spokrewnione z Mit-
subishi Carism¹, gdy¿ dwie marki
(Volvo i Mitsubishi) postanowi³y
wspó³pracowaæ w ramach za³o¿o-
nej spó³ki joint venture nazwanej
Zdzisław Podbielski
Volvo S40
NedCar, produkuj¹c pojazdy w ho-
TEKST
lenderskiej miejscowoœci Born.
W ci¹gu 10 lat mia³y miejsce
wydarzenia, które zdecydowa³y
ŚREDNIO
o przysz³oœci Volvo. Otó¿ w 1999 r.
oddzia³ tej firmy, wytwarzaj¹cy sa-
mochody osobowe, zosta³ przejêty
przez amerykañski koncern Ford
TRUDNY ! ! !
Motor Co. i pod mark¹ Volvo zaczê-
³y pojawiaæ siê nowe modele, np.
S60, a istniej¹ce zmodernizowano.
Do tych zmodernizowanych zaliczy-
my prezentowany model S40, ale
tylko dlatego, ¿e nosi on to samo
oznaczenie co jego poprzednik. Tak
naprawdê pokrewieñstwo kon-
strukcyjne poprzednika i obecnie
wytwarzanego S40 jest niewielkie,
sprowadza siê do zewnêtrznych ak-
centów wyró¿niaj¹cych samochody
marki Volvo.
Nowy model S40 mia³ swoj¹
premierê we wrzeœniu 2003 r. pod-
! Struktura bezpiecznego nadwozia wykonana ze stali o zróżnicowanej wytrzymałości.
M ŁODY TECHNIK
20
7/2005
samochody
! Volvo S40 ma charakterystyczne dla marki akcenty zewnętrzne i nową konstrukcję
zespołów.
czas trwania frankfurckiego salonu
samochodowego. Zwiedzaj¹cych,
model zainteresowa³ tym, ¿e
w zwartej formie konstrukcyjnej
(krótszy od poprzednika) mia³ wiele
miejsca u¿ytecznego. Specjalistów
z bran¿y motoryzacyjnej natomiast
zainteresowa³a ciekawa konstruk-
cja i to, ¿e produkcjê nowego S40
rozpoczêto w fabryce Volvo zlokali-
zowanej w belgijskiej miejscowoœci
Gent (Gandawa). Tym samym za-
koñczono produkcjê poprzednich
modeli S40 i V40 w Born na terenie
Holandii.
Dyrektor biura konstrukcyj-
nego Volvo Cars, Henrik Otto, wraz
ze swoim zespo³em przy opracowy-
waniu nadwozia S40 czerpali nat-
chnienie ze skandynawskich wzor-
ców: klasycznych, prostych, nawet
ostrych linii, otwartych przestrzeni,
i osi¹gn¹³ wspó³granie formy i fun-
kcji. Jednoczeœnie zachowano cha-
rakterystyczne akcenty zewnêtrzne:
ukoœn¹ liniê na atrapie ch³odnicy,
tradycyjne przet³oczenie w kszta³-
cie litery V pokrywy komory silnika
oraz kszta³t lamp tylnych znany
z innych modeli Volvo np. S60.
Volvo S40 model 2003 r. od
swojego poprzednika jest krótszy,
ale za to szerszy i wy¿szy. Ma te¿
wiêkszy rozstaw osi oraz wiêkszy
rozstaw kó³ przednich i tylnych.
Wymiary te oraz przesuniêta do
przodu kabina osobowa i poprzecz-
nie zamontowany silnik pozwoli³y
na uzyskanie bardziej przestronne-
go miejsca dla jad¹cych.
Wnêtrze nadwozia okreœla
siê jako rewelacyjne rozwi¹zanie,
w którym: „minimalizm maksy-
malnie eksponuje wra¿enie, jakby
siedzia³o siê w wiêkszym mode-
lu...”. Cytat ten, zaczerpniêty od
projektantów, ma wskazywaæ na
u¿ytecznoœæ wnêtrza, wygodê
i przyjemny, prosty w formie wy-
strój. Wnêtrze mo¿e byæ wykoñczo-
ne w jednej z trzech tonacji ciemno-
szarej, szarej i ciemnobe¿owej, ka¿-
da z nich jest dostêpna w ró¿nych
odcieniach. Za najbardziej nowator-
sk¹ uznana jest tapicerka Dala –
materia³ tkany w jode³kê, nazwany
T-Tec, z wyraŸnie eksponowanymi
szwami w odmiennym, lecz w tej
samej tonacji kolorze. Materia³y ta-
picerskie, jak i inne poszycie wew-
nêtrzne s¹ wysokiej jakoœci, rów-
nie¿ monta¿ jest dok³adny.
Najbardziej charakterystycz-
nym elementem wnêtrza jest unika-
towa deska rozdzielcza. Jej œrodko-
w¹ konsolê tworzy wolno stoj¹cy,
w¹ski i cienki p³askownik ³¹cz¹cy
Zadba o twoją koncentrację
jak śmigłowiec bojowy
tunel biegn¹cy miêdzy fotelami
przednimi (z umieszczon¹ w nim
dŸwigni¹ zmiany biegów) z desk¹
rozdzielcz¹. To ca³kowicie nowe
rozwi¹zanie w przemyœle motoryza-
cyjnym, specjalnie opracowane dla
Volvo S40 i zaprezentowane w stu-
dialnym modelu Volvo VCC (Versa-
tility Concept Car).
Za konsol¹ œrodkow¹ mieœci
siê, dostêpny z obu stron, schowek
na podrêczne przedmioty i miejsce
to jest dyskretnie podœwietlone, ek-
sponuj¹c swobodnie usytuowan¹
konsolê. Konsola ta mo¿e byæ ró¿nie
wykonana, nawet jako przezroczys-
ta z widocznymi wewnêtrznymi
mechanizmami umieszczonych na
niej urz¹dzeñ.
Samochody Volvo znane s¹
z bezpiecznych rozwi¹zañ. Pod tym
wzglêdem nale¿¹ do œwiatowej
Volvo S40 2.0D
dane techniczne
NADWOZIE: samonośne, 4-drzwiowe,
5-miejscowe
SILNIK: 4-suw. 4-cyl. rzędowy, 16-zawo-
rowy z bezpośrednim wtryskiem paliwa ty-
pu common-rail i turbodoładowaniem,
umieszczony poprzecznie z przodu, napę-
dza koła przednie
ŚREDNICA CYL. × SKOK TŁOKA/POJ.
SKOKOWA: 85x88 mm/1998 cm3
MOC MAKSYMALNA: 100 kW=136 KM
przy 4000 obr/min
MOMENT MAKSYMALNY: 320 Nm przy
2000 obr/min
STOPIEŃ SPRĘŻANIA: 18,5:1
SKRZYNIA PRZEKŁADNIOWA: mecha-
niczna 6-biegowa
ZAWIESZENIE PRZEDNIE: trójkątne wa-
hacze poprzeczne, kolumny McPherson,
stabilizator
ZAWIESZENIE TYLNE: wielowahaczowe
z wahaczami wzdłużnymi i poprzecznymi,
sprężyny śrubowe, amortyzatory telesko-
powe, stabilizator
HAMULCE: dwuobwodowe ze wspoma-
ganiem, układ ABS z elektronicznie stero-
wanym korektorem siły hamowania kół tyl-
nych i wspomaganiem hamowania awaryj-
nego EBA (Emergency Brake Assistance),
przednie tarczowe wentylowane, tylne tar-
cze pełne, hamulec pomocniczy – urucha-
miany ręcznie, działa na koła tylne
OGUMIENIE O WYMIARACH: 205/55
R16
DŁUGOŚĆ/SZEROKOŚĆ/WYSOKOŚĆ
POJAZDU: 4468/1770/1452 mm
ROZSTAW OSI: 2640 mm
MASA WŁASNA: 1500 kg
PRĘDKOŚĆ MAKSYMALNA: 210 km/h
ZUŻYCIE PALIWA – CYKL MIEJSKI/
POZAMIEJSKI/MIESZANY:
7,5/4,5/5,6 dm3/100 km
czo³ówki. Naj-
mniejszy z rodzi-
ny, model S40,
opracowano tak,
aby osi¹gn¹æ po-
ziom bezpieczeñ-
stwa porówny-
walny z najwiêk-
szym modelem
! Układ przeniesienia napędu
S80. By³o to mo¿- i przednie zawieszenie
liwe dziêki zasto-
sowaniu metody wspó³dzia³aj¹cych
ze sob¹ elementów, m.in. bardzo
sztywnego nadwozia, nowej kon-
strukcji przodu samochodu i pier-
wszego na œwiecie „inteligentne-
go” systemu informowania kierow-
cy.
Nadwozie jest bardzo sztyw-
ne, a¿ o 68% odporniejsze na skrê-
canie ni¿ w poprzedniku, natomiast
konstrukcja przodu samochodu
sk³ada siê z kilku stref – ka¿da
! Oryginalnie opracowana konsola
środkowa deski rozdzielczej.
z nich pe³ni inn¹ rolê w procesie
deformacji. Strefy zewnêtrzne pod-
dawane s¹ najwiêkszej deformacji
i bli¿ej kabiny osobowej napotyka-
my na elementy zbudowane z bar-
dziej wytrzyma³ej stali o mniejszej
odkszta³calnoœci. Podczas zderzenia o mocy 220 KM. Samochód z tym
przy niewielkiej prêdkoœci energiê
absorbuj¹ profile skrzynkowe po³¹-
czone z pod³u¿nicami szkieletu nad- prêdkoœci 100 km/h rozpêdza siê
wozia, natomiast podczas zderze-
nia z du¿¹ prêdkoœci¹ si³y przeno-
szone s¹ na fragmenty pod³u¿nic
wykonanych ze stali o podwy¿szo-
nej wytrzyma³oœci. Bardzo skutecz-
n¹ ochron¹ przedzia³u osobowego,
w razie silnego zderzenia od przo-
du, jest sztywna belka poprzeczna
po³¹czona z przednimi s³upkami
oraz dolnymi pod³u¿nicami. Inne
elementy zwi¹zane z bezpieczeñ-
stwem s¹ wspólne z modelami S60
i S80, np.: peda³y zapadaj¹ce siê
w przypadku zderzenia, dwustop-
niowe poduszki powietrzne oraz
napinacze przednich i skrajnych tyl-
nych pasów bezpieczeñstwa.
W nowym modelu S40 debiu-
tuje „inteligentny” system, którego
idea pochodzi ze œmig³owców bojo-
wych i jest nowoœci¹ w motoryza-
cji. Oznaczono go IDIS (Intelligent
Driver Information System) i dziêki
niemu kierowca koncentruje siê,
gdy sytuacja na drodze wymaga
wzmo¿onej uwagi, na przyk³ad
podczas wyprzedzania lub hamo-
wania. System stale kontroluje
dzia³ania kierowcy: ruchy kierowni-
cy i peda³u przyspiesznika, hamo-
wanie, dzia³anie kierunkowskazów
i inne. Analizuje poziom zaanga¿o-
wania siê w prowadzenie pojazdu
i w razie potrzeby niektóre infor-
macje z urz¹dzeñ pok³adowych (po-
³¹czenie telefoniczne, informacje
tekstowe, a tak¿e radio) s¹ zatrzy-
mywane do momentu, a¿ sytuacja
drogowa bêdzie spokojniejsza.
Do samochodu oferuje siê
du¿y wybór silników: piêæ benzyno-
wych oraz dwa wysokoprê¿ne. Sil-
niki benzynowe o pojemnoœci sko-
kowej 2,4 oraz 2,5 litra maj¹ po 5
cylindrów, natomiast o mniejszej
pojemnoœci skokowej 1,6 i 1,8 litra
po 4 cylindry. Najlepsz¹ dynamikê
zapewnia pojazdowi silnik 2,5 litra
silnikiem, dodatkowo oznaczony T5
(turbosprê¿anie, 5 cylindrów), do
w 6,8 s. Dwa diesle natomiast s¹
oszczêdne w eksploatacji. Powsta³y
w wyniku wspó³pracy Forda i PSA
(Peugeot-Citroën), maj¹ nowoczes-
n¹ konstrukcjê z uk³adem zasilania
M ŁODY TECHNIK
bezpoœredniego wtrysku paliwa ty-
pu common-rail drugiej generacji,
o wysokim ciœnieniu umo¿liwiaj¹-
cym rozpylenie paliwa na bardzo
drobne cz¹stki. W ten sposób uzys-
kuje siê lepsze osi¹gi silnika
i zmniejszenie toksycznoœci spalin.
Ilustracje: autor i Volvo
21
7/2005
 jak to działa
Ś
cieki s¹ to wody zu¿yte, powstaj¹ce w wyniku dzia-
³alnoœci bytowej i produkcyjnej cz³owieka, oraz wo-
dy opadowe i inne odp³ywaj¹ce do kanalizacji lub
zbiorników zamkniêtych z terenów zagospodarowa-
nych (œcieki deszczowe, burzowe, hodowlane).
Œcieki te zawieraj¹ du¿¹ iloœæ zawiesin oraz
zwi¹zków organicznych i nieorganicznych. Mog¹ w nich
znajdowaæ siê tak¿e wirusy i bakterie chorobotwórcze
oraz jaja robaków paso¿ytniczych. Ska¿enie wód po-
wierzchniowych i podziemnych œciekami bytowymi
stanowi powa¿ne zagro¿enie higieniczne a tak¿e epi-
demiologiczne. Dlatego trzeba je oczyszczaæ odzy-
skuj¹c wodê.
Istnieje wiele typów biologicznych oczyszczalni
œcieków. Procesy wystêpuj¹ce w nich naœladuj¹ zjawi-
ska wystêpuj¹ce w przyrodzie, prowadz¹ce do samo-
oczyszczania siê wód. W oczyszczalniach œcieków
procesy te intensyfikuje siê dziêki stworzeniu opty-
malnych warunków rozwoju mikroorganizmów.
OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW
Marek Utkin
Popularne s¹ proste modele z drena¿em rozs¹-
czaj¹cym lub studni¹ ch³onn¹, stosowane ze wzglêdu
na niewielk¹ wydajnoœæ g³ównie do domów letnisko-
wych i domków jednorodzinnych. W Europie Zachod-
niej jednym z najpopularniejszych modeli dla domów
jest oczyszczalnia trzcinowa. Ma wiele zalet - jest ta-
nia i nie wymaga dostarczania energii z zewn¹trz, gdy¿
rosn¹ce na niej trzciny wykonuj¹ pracê oczyszczania
bez dodatkowego napowietrzania itp.
1 2
5 3
7/2005
Daj¹c¹ siê w pe³ni kontrolowaæ metod¹ oczysz-
czania œcieków jest technologia osadu czynnego. Pole-
ga ona na oczyszczaniu œcieków poprzez bakterie tle-
nowe i mikroorganizmy, przy równoczesnym intensyw-
nym napowietrzaniu œcieków. Proces ten mo¿e byæ sto-
sowany zarówno w du¿ych jednostkach (dla miejsco-
woœci), jak i w ma³ych, dla pojedynczych budynków.
Oczyszczalnie takie, pomimo podobnej zasady dzia³a-
nia, ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹ znacznie form¹ i technolo-
gi¹ budowy.
OCZYSZCZALNIA
DLA MIEJSCOWOŒCI
W oczyszczalniach du¿ych (do 1290 m3/dobê)
wykorzystywany jest dwustopniowy, mechaniczno-bio-
logiczny proces oczyszczania œcieków.
Œcieki dop³ywaj¹ce do oczyszczalni w pierwszej
kolejnoœci oczyszczane s¹ mechanicznie. W tak zwa-
nym „sicie œlimakowym” lub na „kratach schodko-
wych” oddzielane s¹ najwiêksze zanieczyszczenia me-
chaniczne, wiêksze ni¿ 5 mm (w³ókna, cz¹steczki celu-
lozy, papieru, w³osów itp.). Sita maj¹ ró¿n¹ konstrukcjê,
a wielkoœæ zatrzymywanych zawiesin zale¿y od szero-
koœci szczelin. Zatrzymane odpadki po mechanicznym
odwodnieniu trafiaj¹ do pojemników, a w koñcowym
etapie s¹ wywo¿one na wysypisko odpadów. Nastêp-
3 3
4

nie œcieki przep³ywaj¹ przez napowietrzany piaskow-
nik, w którym zachowana jest sta³a prêdkoœæ przep³y-
wu, wynosz¹ca oko³o 0,3 m/s. Przy tej prêdkoœci pod
wp³ywem si³y ci¹¿enia, na dno opadaj¹ czêœci mineral-
ne niesione ze œciekami (piasek), które kierowane s¹ do
separatora - p³uczki piasku. Odwodniony piasek trafia
na wysypisko. W du¿ych oczyszczalniach albo w
oczyszczalniach obs³uguj¹cych zak³ady przemys³owe i
producentów ¿ywnoœci, w dalszym etapie mechanicz-
nego oczyszczania, œcieki trafiaj¹ do komory czerpnej
pompowni. Pompownia s³u¿y do podnoszenia œcieków
odp³ywaj¹cych grawitacyjnie z piaskownika do po³o¿o-
nego wy¿ej odt³uszczacza. Odt³uszczacz to dwukomo-
rowy, ¿elbetowy zbiornik. Œrodkowa czêœæ ka¿dej ko-
mory s³u¿y do napowietrzania przy pomocy dennego
rusztu rurowego, natomiast boczne czêœci komory s³u-
¿¹ do zbierania flotowanego t³uszczu. Flotacja jest pro-
cesem usuwania z wody cz¹stek o ciê¿arze mniejszym
ni¿ ciê¿ar w³aœciwy wody, b¹dŸ wiêkszym przy zasto-
sowaniu do flotacji powietrza. Ostatnim ogniwem me-
chanicznego oczyszczania s¹ osadniki wstêpne 1 . S¹
to okr¹g³e baseny, w których, w wyniku procesu sedy-
mentacji, na dno opadaj¹ zawiesiny tworz¹ce tzw. osad
wstêpny. Podlega on czêœciowej fermentacji. Powsta³y
na powierzchni ko¿uch ma za zadanie utrudniaæ od-
p³yw gazów, które rozpoczynaj¹ reakcje fermentacyjne
u œwie¿o trafiaj¹cych do zbiornika osadów. Wydzielony
osad jest zgarniany za pomoc¹ zgarniaczy, a nastêpnie
odprowadzany do studni osadu wstêpnego.
Œcieki pozbawione mechanicznych zanieczysz-
czeñ poddawane s¹ biologicznemu oczyszczaniu,
podczas którego zostaj¹ z nich wyeliminowane za-
nieczyszczenia organiczne zawieszone i rozpuszczo-
ne. Oczyszczanie biologiczne jest prowadzone przy po-
mocy OSADU CZYNNEGO.
W czêœci biologicznej oczyszczalni, œcieki naj-
pierw trafiaj¹ do komór osadu czynnego, które zgrupo-
wane s¹ w dwóch równoleg³ych blokach technologicz-
nych. Ka¿dy blok technologiczny sk³ada siê kolejno z:
! komór denitryfikacji (anoksycznych), których zada-
niem jest redukcja zwi¹zków azotu,
! komór nitryfikacji (tlenowych), w których przebiega
proces utleniania zwi¹zków amonowych. S¹ one wy-
posa¿one w system g³êbokiego napowietrzania drob-
nopêcherzykowego z dmuchawami umo¿liwiaj¹cymi
p³ynn¹ regulacjê iloœci dostarczonego tlenu, stosow-
nie do iloœci zanieczyszczeñ dop³ywaj¹cych do
oczyszczalni
LEKSYKON
Biokoagulacja – wzajemne przyciąganie i zlepianie się ko-
mórek mikroorganizmów w większe skupiska (kłaczki).
Defosfatacja – jest to proces usuwania fosforu i może być
realizowany jedną z następujących metod: a) chemicznego
strącania solami glinu lub żelaza oraz wapnem; b) podwyż-
szonej biologicznej defosfatacji w wyniku wzrostu asymila-
cji fosforu przez biomasę biorącą udział w procesie oczysz-
czania; c) chemicznego strącania wspomaganego filtracją;
Denitryfikacja – jest to redukcja azotanów i azotynów do
azotu cząsteczkowego lub jego podtlenku (denitryfikacja
całkowita) lub amoniaku (denitryfikacja częściowa), wywo-
łana przez bakterie denitryfikacyjne (denitryfikatory). Za-
chodzi w warunkach beztlenowych, przede wszystkim w
glebach o wysokiej zawartości wody i świeżej substancji
organicznej. W wyniku denitryfikacji następuje zubożenie
gleby w azot mineralny. Jest korzystnym zjawiskiem przy
naturalnym oczyszczaniu się wód ściekowych.
Sedymentacja – to proces, w którym usuwane są zawiesi-
ny mające ciężar właściwy większy niż woda i pod wpły-
wem działania sił grawitacji opadają na dno osadnika.
W niedotlenionej komorze anoksycznej 2 ,
w procesie denitryfikacji, czyli usuwania azotu ze œcie-
ków, bakterie denitryfikacyjne wykorzystuj¹ tlen zawar-
ty w zwi¹zkach azotu (azotynach i azotanach) i czerpi¹
substancje wêglowe, dostarczane ze œciekami. Dziêki
temu nastêpuje reakcja chemiczna, uwalniaj¹c¹ do at-
mosfery azot w postaci gazowej. Równoczeœnie nastê-
puje utlenianie zwi¹zków organicznych. W tej komorze
œcieki zostaj¹ wymieszane ze œciekami i zawiesin¹ osa-
du czynnego, przepompowanymi z ostatniej komory
napowietrzania. Zapewnia to sta³e „zaszczepianie” no-
wych œcieków bakteriami, które wytworzy³y siê w pro-
cesie oczyszczania. Osady wtórne w zetkniêciu ze
œwie¿ymi œciekami zawieraj¹cymi du¿y ³adunek roz-
puszczonych zanieczyszczeñ wchodz¹ w proces bioko-
agulacji powoduj¹c dodatkowe zwiêkszenie efektów
oczyszczania. ZawartoϾ komory mieszana jest z osa-
dem czynnym przy pomocy mieszad³a pionowego wol-
noobrotowego, wspomaganego energi¹ strumienia
œcieków recyrkulowanych (tj. czêœci œcieków zawraca-
nych z dalszych zbiorników).
Czasem, na pocz¹tku ci¹gu technologicznego, do-
budowywana jest beztlenowa komora defosfatacji,
gdzie nastêpuje uwalnianie fosforu ze zwi¹zków orga-
nicznych biomasy. Aby zintensyfikowaæ jego redukcjê do-
dawany jest do œcieków siarczan ¿elazowy. Komory te
mog¹ dzia³aæ jedynie w ciep³ych porach roku, gdy¿ w
temperaturze –10°C, procesy w niej ju¿ nie zachodz¹. Jed-
nak w wiêkszoœci obiektów fosfor jest usuwany razem ze
zwi¹zkami azotowymi w komorach anoksycznych.

Osad czynny – jest to zespó³ mikroorganizmów (biocenoza), z³o¿ony z bakterii, grzybów mikroskopowych i pier-
wotniaków. Mikroflora osadu (bakterie i grzyby) rozk³ada zwi¹zki organiczne wystêpuj¹ce w œciekach na substan-
cje proste, m.in.: dwutlenek wêgla, wodê i amoniak, który zostaje utleniony do azotanów; mikrofauna zaœ, od¿ywia-
j¹c siê bakteriami i grzybami, reguluje ich iloœæ. Proces oczyszczania œcieków osadem czynnym polega na wykorzy-
M ŁODY TECHNIK

staniu przemian metabolicznych mikroorganizmów aerobowych (tlenowych) swobodnie p³ywaj¹cych w napowie-

trzonych œciekach. Organizmy te tworz¹ k³aczkowato-g¹bczast¹ zawiesinê, która spe³nia tak¹ sam¹ rolê co b³ona
biologiczna. Mikroorganizmy tworz¹ce zawiesinê, w pierwszej fazie powoduj¹ biokoagulacjê zanieczyszczeñ, które
nastêpnie absorbuj¹ i utleniaj¹. Oczyszczanie œcieków osadem czynnym prowadzone jest w zbiornikach zaopatrzo-
nych w urz¹dzenia napowietrzaj¹ce i mieszaj¹ce osad ze œciekami. Efekt oczyszczania œcieków wzmaga dodatek
wêgla aktywnego dosypanego do komór napowietrzania (wiêksza redukcja zwi¹zków azotu, zmniejszenie zabar-
wienia, pienienia siê, odorów, lepsza sedymentacja osadu). Podobne rezultaty daje dodatek soli glinkowych. Nad-
mierne stê¿enie substancji toksycznych mo¿e spowodowaæ œmieræ mikroorganizmów wchodz¹cych w sk³ad osadu
czynnego, a tym samym uniemo¿liwiæ biologiczne oczyszczanie œcieków. Podczas biologicznego oczyszczania, za- 23
nieczyszczenia staj¹ siê pokarmem dla okreœlonych grup bakterii. Mikroorganizmy przetwarzaj¹ zwi¹zki organiczne
7/2005

do koñcowych produktów gazowych i wody, a tak¿e nastêpuje przyrost masy tych organizmów.
 jak to działa
Nastêpnie, w komorach napowietrzania 3
œcieki s¹ poddawane zasadniczemu biologicznemu
oczyszczaniu. Pod wp³ywem tlenu, nastêpuje niemal
dwukrotny przyrost masy osadu czynnego, czyli masy
mikroorganizmów, z równoczesnym rozk³adem biolo-
gicznym organicznych sk³adników œcieków. Po zakoñ-
czeniu procesów biologicznego oczyszczania œcieki
wraz z osadem doprowadzane s¹ do osadników wtór-
nych 4 . Zadaniem osadników jest oddzielenie osadu
czynnego od oczyszczonych œcieków. Zatrzymany osad
czynny w wiêkszoœci zawracany jest do uk³adu techno-
logicznego, natomiast nadmiar (tzw. dzienny przyrost
osadu) usuwany jest z ci¹gu technologicznego oczysz-
czania œcieków i poddawany przeróbce jako tzw. osad
nadmierny.
Œcieki pozbawione zawiesiny przep³ywaj¹ przez
przelew powierzchniowy (pilasty), s³u¿¹cy do odprowa-
dzenia sklarowanych œcieków oczyszczonych (pozba-
wionych ju¿ osadu) - równomiernie z ca³ego obwodu
osadnika wtórnego. Nastêpnie sp³ywaj¹ kana³em gra-
witacyjnym do odbiornika œcieków.
Zgarniacz zrzuca osad z dna zbiornika do leja
osadowego, sk¹d odp³ywa on grawitacyjnie do pom-
powni osadu nadmiernego, a nastêpnie okresowo do
wydzielonej komory stabilizacji tlenowej 5 . Do ko-
mory stabilizacji tlenowej doprowadzane jest sprê¿one
powietrze z g³ównego przewodu powietrznego. Osad
po stabilizacji jest wywo¿ony, poddaje siê go odwad-
nianiu mechanicznemu, albo suszy na poletkach osado-
wych i wykorzystuje jako nawóz.
OCZYSZCZALNIE
PRZYDOMOWE
Ka¿da przydomowa oczyszczalnia to urz¹dzenie,
w którym podczas dwuetapowego procesu odbywa siê
oczyszczanie œcieków. Pierwsza czêœæ oczyszczania za-
chodzi, niezale¿nie od rodzaju oczyszczalni, w osad-
niku gnilnym. Drugi etap jest uzale¿niony od rodzaju
urz¹dzenia. Mo¿e to byæ np. drena¿ rozs¹czaj¹cy, filtr
ze z³o¿em gruntowo-roœlinnym, filtr piaskowy, hydropo-
niczny lub biologiczny. Oczyszczanie biologiczne mo¿e
te¿ zachodziæ w zbiorniku, w którym œcieki s¹ napo-
wietrzane lub, tak jak w omawianej wczeœniej du¿ej
oczyszczalni, w bioreaktorze z osadem czynnym.
DRENA¯ ROZS¥CZAJ¥CY
Jest to uk³ad perforowanych rur, u³o¿onych
pod powierzchni¹ terenu (tak zwanych drenów), któ-
rymi œcieki wstêpnie oczyszczone w osadniku gnilnym
M ŁODY TECHNIK
Drenaż rozsączający - przekrój podłużny
osadnik gnilny
studzienka rozprowadzająca
24
7/2005
zwierciadło wody gruntowej
Trzy nitki drenażowe. Fot. Nevexpol
s¹ równomiernie rozprowadzane do gruntu. Ziemia (gle-
ba) dzia³a jak filtr - zatrzymuje zawiesiny, które s¹
wiêksze od jej mikroporów. W glebie zachodzi te¿ prze-
kszta³cenie substancji mineralnych i organicznych
w rozpuszczalne w wodzie zwi¹zki mineralno-organicz-
ne. W wyniku podziemnego rozs¹czania œcieków nastê-
puje czêœciowe zamulenie warstwy filtruj¹cej (kolmata-
cja). W tych rejonach, bogatych we florê bakteryjn¹,
dop³ywaj¹ca ciecz jest filtrowana i poddawana osta-
tecznemu oczyszczeniu. Najwiêcej drobnoustrojów roz-
k³adaj¹cych zanieczyszczenia organiczne jest w po-
wierzchniowej warstwie gleby. Rozk³ad zanieczyszczeñ
musi siê odbywaæ w œrodowisku odpowiednio dotlenio-
nym. Przyspiesza to rozwój biomasy bakterii glebo-
wych. Wa¿ne jest zatem, aby warstwa gruntu bior¹ca
udzia³ w procesie oczyszczania nie by³a zalewana wo-
d¹ gruntow¹, ani nie by³a podtapiana przez œcieki
wprowadzane drena¿em. Dlatego te¿ pod drena¿em
musi znajdowaæ siê odpowiednio gruba warstwa do-
brze przepuszczalnego gruntu.
D³ugoœæ i liczba ci¹gów drenarskich zale¿y od
iloœci œcieków dop³ywaj¹cych, czyli od liczby sta³ych
u¿ytkowników oczyszczalni. Pojedynczy ci¹g nie powi-
nien byæ d³u¿szy ni¿ 20 m. W przydomowej oczyszczal-
ni s¹ to zwykle trzy, rzadziej dwa lub cztery ci¹gi. Rury
drena¿owe uk³ada siê najczêœciej na g³êbokoœci oko³o
40 cm pod powierzchni¹ terenu, ze spadkiem 0,5-1,5%,
zgodnie z kierunkiem przep³ywu œcieków i otacza war-
stw¹ kruszywa. Minimalna g³êbokoœæ u³o¿enia drena¿u
to 35 cm, a maksymalna - oko³o 80 cm. Odleg³oœæ miê-
dzy ci¹gami to minimum 1,5 m. Ka¿dy z drenów musi
byæ zakoñczony studzienk¹ napowietrzaj¹c¹ (zwan¹
te¿ kominkiem napowietrzaj¹cym). Zapewnia ona do-
p³yw tlenu, który jest potrzebny do prawid³owego
przebiegu procesów oczyszczania œcieków. Studzienki
kominek napowietrzający
rury drenażowe
Młody Czytelniku! Wstydem naszego kraju jest polski „wynalazek” – szambo bez dna.
Uświadamiaj wokół siebie „spryciarzy”, że zatruwają własną rodzinę i sąsiadów
(niekiedy do 3 km). A przecież tak łatwo można zrobić domową oczyszczalnię ścieków.
napowietrzaj¹ce umo¿liwiaj¹ te¿ kontrolê poziomu
œcieków. Za to studzienkê rozdzielcz¹ montuje siê za
osadnikiem gnilnym, a przed uk³adem drenów. Jej za-
daniem jest równomierne rozdzielanie œcieków do po-
szczególnych ci¹gów drenarskich.
Na przyk³ad dla domu zamieszka³ego przez
cztery osoby przy przeciêtnym zu¿yciu wody oko³o
150 l/osobê na dobê i dla gruntu o dobrej przepusz-
czalnoœci wystarczy drena¿ d³ugoœci 60 m.
Drena¿ rozs¹czaj¹cy jest prawie bezobs³ugowy.
Osad oczyszcza siê zwykle raz na dwa lata.

FILTR ZE Z£O¯EM
GRUNTOWO -ROŒLINNYM

S¹ to z³o¿a z zakorzenion¹ roœlinnoœci¹ bagienn¹,

odizolowane od naturalnego gruntu za pomoc¹ folii lub
gliny.
Oczyszczalnie hydrobotaniczne, z wykorzysta-
niem roœlin typu bagiennego, s¹ jedn¹ z najprostszych
technologii. Odbiornikiem oczyszczonych œcieków mo-
¿e byæ staw, rzeczka lub oczko wodne.
Jej budowa polega na:
! zbudowaniu szczelnego i odpowiednio wyprofilowa-
nego zbiornika. Powierzchnia filtrów w zale¿noœci od
stopnia wymaganego oczyszczenia œcieków wynosi
od 5 do 10 m2 na mieszkañca,
! wype³nieniu zbiornika odpowiedni¹ mieszank¹ gle-
bow¹ z dodatkiem surowców mineralnych,
! zasadzeniu np. trzciny na powierzchni zbiornika. Kaskadowe złoże gruntowo-korzeniowe. Fot. Esos
Wyprofilowanie zbiornika oraz dobór sk³adników,
jakie zostan¹ u¿yte do jego wype³nienia, decyduj¹ i korzenie zalane wod¹). Dziêki takim zdolnoœciom
o prêdkoœci przep³ywu œcieków i w efekcie o czasie ich w ukorzenionej glebie powstaje mieszanka obszarów
przebywania w z³o¿u. Oczyszczanie œcieków w strefie dobrze i s³abo natlenionych, w których zachodz¹ proce-
korzeniowej jest mo¿liwe dziêki du¿ej liczbie zamiesz- sy usuwania z przep³ywaj¹cych œcieków zwi¹zków
kuj¹cych tam, ró¿norodnych mikroorganizmów. W fil- azotu, fosforu i substancji organicznych. Inne sk³adniki
trach tego typu zachodz¹ te same procesy, jakie zacho- œcieków np. metale ciê¿kie s¹ pobierane poprzez glebê,
dz¹ podczas przes¹czania œcieków przez warstwê przez k³¹cza roœlinne, a osady ulegaj¹ ca³kowitemu
gruntu. Z tym, ¿e warunki oczyszczania s¹ jeszcze lep- zmineralizowaniu.
sze, gdy¿ strefa korzeniowa roœlin powoduje lepsze Zim¹ powierzchnia oczyszczalni mo¿e zamar-
udro¿nienie i zwiêkszenie przepuszczalnoœci filtra, jak zn¹æ. Jednak pod pokryw¹ lodow¹ utrzymuje siê do-
te¿ wiêkszy dostêp do tlenu. Tlen atmosferyczny prze- datnia temperatura. Poniewa¿ w tym przypadku proce-
nika do systemów korzeniowych i jest wykorzysty- sy oczyszczania œcieków zachodz¹ w œrodowisku ba-
wany przez mikroorganizmy glebowe do rozk³adu giennym, oczyszczalnie korzeniowe nie zamarzaj¹.
znajduj¹cych siê w œciekach substancji organicznych. Notuje siê jedynie spadek wydajnoœci oczyszczania
Trzcina jako roœlina bagienna posiada naturalne w okresie zimowym, oceniany na oko³o 20%.
zdolnoœci transportowania tlenu z czêœci nadpowierz- Dziêkujemy firmom: Sumax, Esos, Nevexpol, Poz-
chniowej do korzeni. Zdolnoœæ ta pozwala jej ¿yæ i roz- Plast; Wid-Bud za udostêpnie materia³ów i pomoc
wijaæ siê nawet w œrodowisku niedotlenionym (³odyga w opracowaniu tematu. !

Oczyszczalnia korzeniowa - przekrój podłużny

trzcina

osadnik gnilny pompownia studzienka kontrolna

M ŁODY TECHNIK

złoże gruntowo-korzeniowe 25
7/2005
 archi tektura

P
owsta³a pierwsza w œwiecie
pneumatyczna winda osobowa,
elegancka, funkcjonalna i nie-
zwykle prosta pod wzglêdem kon-
strukcyjnym. Jest to w zasadzie ru-
TEKST
Rura, stanowi¹ca podstawo-
wy element windy, ma œrednicê
oko³o 1 metra i jest niemal ca³kowi-
cie przeŸroczysta, co oznacza, ¿e jej
pasa¿erowie maj¹ widok na

ra, wewn¹trz której porusza siê ka- wszystkie strony. Wykonano j¹ jako
bina mieszcz¹ca jedn¹ lub dwie szkielet aluminiowy z p³ytami poli-
osoby. UdŸwig windy jest obliczony wêglanowymi. Podobnie zrobiono
ŁATWY ! ! !

na nieco ponad 200 kg. Kabina ta kabinê poruszaj¹c¹ siê wewn¹trz

porusza siê do góry z prêdkoœci¹
15 cm/sek dziêki podciœnieniu wy-
twarzanemu w górnej czêœci tej ru-
ry przez pompê pró¿niow¹. Zasadê
dzia³ania windy pneumatycznej po-
kazuje za³¹czony schemat.
rury, wyposa¿aj¹c j¹ w specjalny
pierœcieñ uszczelniaj¹cy. Na górnej
czêœci rury znajduje siê turbinowa
pompa zasysaj¹ca powietrze i wy-
twarzaj¹ca w ten sposób podciœnie-
nie w strefie ponad kabin¹. Ciœnie-

Pneumatyczna winda Jerzy Chmielewski

ciśnienie
niskie

nie atmosferyczne powoduje, ¿e ka- g³ego wzrostu ciœnienia w strefie

bina porusza siê do góry. Opuszcza-
nie kabiny nastêpuje poprzez kon-
trolowane zmniejszanie podciœnie-
nia. Do sterowania wind¹ s³u¿¹ pa-
nele z przyciskami w kabinie i na
piêtrach. W kabinie mo¿e byæ
umieszczony telefon.
Instalowanie pneumatycznej
windy jest niezwykle proste i nie
wymaga specjalnych prac budow-
lanych – monta¿ trwa dwie do
trzech godzin. Eksploatacja jest
bardzo prosta i nie wymaga smaro-
M ŁODY TECHNIK
ponad kabin¹ do ciœnienia atmosfe-
rycznego - w celu zabezpieczenie
przed gwa³townym spadkiem kabi-
ny na dó³. W razie awarii hamulce
zatrzymuj¹ kabinê po spadku o 5 cm.
W razie zaniku zasilania (awaria
sieci energetycznej) kabina powoli
opuszcza siê na dó³. Windy produ-
kowane obecnie przez firmê Vacuum
Elevators mog¹ obs³ugiwaæ 2 lub
trzy poziomy, a planach jest winda
czteropoziomowa i wariant przysto-
sowany do wózków inwalidzkich.

wania. Urz¹dzenie wyposa¿one jest Nie jest to jednak tania „za-

w szereg hamulców mechanicz- bawka”, poniewa¿ cena dwupozio-
atmosferyczne

nych, dzia³aj¹cych w przypadku na- mowej windy wynosi ponad 20 000

ciśnienie

USD. Kompletna winda dwupozio-

1 – strefa ciśnienia atmosferycznego mowa wa¿y oko³o 300 kg, a wersja
2 – pierścień uszczelniający kabiny trzypoziomowa oko³o 500 kg i usta-
3 – strefa obniżonego ciśnienia wiana jest bezpoœrednio na równej
4 – pompa próżniowa i g³adkiej pod³odze. !
26
7/2005
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
 historia techniki
Schemat działania dźwigienek
ręcznej maszyny do pisania.

P
rób¹ popularyzacji bardziej natu-
ralnego, alfabetycznego uk³adu
klawiatury zajê³a siê pewna fir-
ma. Rezultatem pracy s¹ 53 koloro-
we klawisze w uk³adzie ABCDEF,
do tego centralnie po³o¿ony „Enter”
i klawisze kursorów. W lewej czêœci
klawiatury znajd¹ siê klawisze od
A do M, zaœ po prawej stronie po-
zosta³e przyciski. Ca³oœæ urz¹dzenia
jest niewielka, ma wymiary 32
x 12,5 x 2,5 centymetra i bêdzie
Czasem wystarczy oderwać wzrok od monitora komputera,
pod³¹czana do komputera przez z³¹-
cze USB. Ciekaw jestem, jak zarea-
by zobaczyć coś ciekawego. Tym razem nie popatrzyłem dale-
ko, bo na swoje ręce oparte na klawiaturze. Mam klawiaturę
taką jak wszyscy, czyli QWERTY. A dlaczego QWERTY? Taki
układ klawiszy podobno związany był z niedoskonałością me-
chanizmów dawnych maszyn do pisania. Przy zbyt szybkim
uderzaniu w klawisze dochodziło do zakleszczania się ramion
z czcionkami. Obecnie w klawiaturach komputerowych takie
ryzyko już nie istnieje, ale QWERTY trwa i choć niektórzy na-
Starutka mała przedwojenna Olimpia. zywają to przekleństwem, bynajmniej nie widać jego końca.

Maszyna do pisania Adam Łowicki

cy. Metoda bezwzrokowa u³atwia Christopher Sholes, w roku 1859.

Zwykła maszyna biurowa, pełno ta-
kich było w latach 70. ubiegłego
wieku.
guj¹ na wynalazek wszyscy pisz¹cy
bezwzrokowo. Chyba siê oflaguj¹.
Do tej pory najbardziej sku-
M ŁODY TECHNIK
zapamiêtywanie ruchów palców
bez udzia³u wzroku. Przy tej meto-
dzie prawid³owe uderzanie w kla-
wisze jest szczególnie wa¿ne. Win-
no byæ ono krótkie, w miarê silne;
palce po uderzeniu powinny na-
tychmiast byæ odrywane; musz¹
powróciæ na w³aœciwy klawisz po-
zycji wyjœciowej. Gdy s³yszy siê
kogoœ pisz¹cego w ten perfekcyj-
ny sposób, to uderzenia w klawi-
sze kojarz¹ siê z padaj¹cym ulew-
nym deszczem.
Do XIX wieku biura zdomino-
wane by³y przez urzêdników, którzy
siedzieli za wysokimi biurkami
i z mozo³em rêcznie spisywali doku-
Mia³a ona uk³ad dŸwigni zamienia-
j¹cy ma³y przesuw klawisza nacis-
kanego koñcem palca na du¿y prze-
suw unoszonej na koñcu dŸwigni
czcionki. Do dziœ stosuje siê w ma-
szynach uk³ad piêciu dŸwigni po-
miêdzy klawiszem a czcionk¹.
DŸwignie s¹ umieszczone pó³koliœ-
cie, tak by ka¿da uderza³a w miej-
sce usytuowane w œrodku wa³ka.
Wa³ek z papierem i taœma przesu-
waj¹ siê automatycznie po ka¿dym
uderzeniu w klawisze. Pierwsza
drewniana maszyna do pisania
mia³a klawiaturê, czcionkê i taœmê
z atramentem, a wiêc wszystko to,
co miliony innych, póŸniejszych mo-

teczn¹ metod¹ pisania na maszynie
i klawiaturze komputera jest meto-
da bezwzrokowa, dziesiêciopalco-
wa. Okreœlone na klawiaturze dla
ka¿dego palca ruchy postêpowe
i cofaj¹ce, a tak¿e ruchy boczne dla
palców wskazuj¹cych i ma³ych s¹
wyæwiczone tak, ¿eby sta³y siê na-
28 wykiem. Zabrali siê za to naukow-
7/2005
menty. Pocz¹tkowo wszystko to
powstawa³o przy u¿yciu skrzypi¹-
cych piór i chlapi¹cego atramentu.
Potem próbowano skonstruowaæ
maszynê, która uczyni³aby pracê
urzêdników ³atwiejsz¹ i bardziej
efektywn¹. Pierwsz¹ u¿yteczn¹
maszynê do pisania zaprojektowa³
i zrobi³ z drewna Amerykanin,
deli robionych ju¿ przemys³owo
z metalu.
Amerykañski przemys³owiec
i wynalazca Philo Remington, ten
od karabinów, a potem i golarek,
dostrzeg³ potencjalne korzyœci p³y-
n¹ce z zastosowania pisz¹cego
urz¹dzenia i kupi³ prawa do pro-
dukcji maszyny Sholesa. Seryjny
 Skąd się wziął QWERTY?

wyrób rozpocz¹³ ju¿ czy klawisz wolnie edytowaæ tekstów, tylko bez
w 1873 roku. Re- i wiele wy- koñca przepisywaæ ca³e strony na
mington by³ prê¿- miennych czysto. Mimo tego trochê maszyn
nym przemys³ow- p³ytek, któ- szkoda, bo s¹ bardzo ³adne tech-
cem i w ci¹gu re zawieraj¹ nicznie. !
trzech lat uda³o mu Elektryczna maszyna do pisania – praw- ogó³em oko-
siê sprzedaæ tysi¹ce da, jaka nowoczesna? ³o 3000 zna-
egzemplarzy. Mo- ków.
zolnie pracuj¹cych urzêdników za- Natomiast w Anglii w 1963
czê³y zastêpowaæ efektywne sekre- roku pani Pavey skonstruowa³a ma-
tarki. Ju¿ nic nie mog³o powstrzy- szynê do pisania nut. Do umiesz-
maæ postêpu, no mo¿e tylko te blo- czenia znaku nuty na piêciolinii na
kuj¹ce siê klawisze, bo przy zbyt odpowiedniej wysokoœci s³u¿y³y
szybkim uderzaniu dochodzi³o do specjalne klawisze z górnego rzêdu
zakleszczania siê ramion z czcion- klawiatury. Odpowiadaj¹ one oœmiu
kami. I tak powsta³o QWERTY, tonom oktawy. Naciœniêcie w³aœci-
pewnie po to, by sekretarki mu- wego klawisza automatycznie roz-
sia³y trochê poszukaæ literek po wi¹zywa³o najtrudniejszy dla ma-
klawiaturze. szynowego zapisu nut problem sta-
Maszyny do pisania ró¿ni¹ siê wiania znaków na ró¿nych wyso-
miêdzy sob¹ znacznie z uwagi na koœciach.
odmienne rodzaje pisma i alfabety Rêczne maszyny do pisania
u¿ywane na ca³ym œwiecie. Wiêk- odchodz¹ ju¿ do historii. S¹ ciê¿kie, Walizkowa podróżna maszyna
szoœæ posiada oko³o 50 klawiszy. Tyl- skomplikowane, brudz¹, a przede do pisania.
ko chiñskie maszyny maj¹ pojedyn- wszystkim nie mo¿na w nich do-

inno wacje

Komórka z rzutnikiem
Jerzy Chmielewski
Pióro do pisania i telefono-

N
aukowcy firmy Siemens Com-
munication skonstruowali tele-
fon komórkowy z wbudowanym
rzutnikiem. Prototyp takiego urz¹-
dzenia zosta³ pokazany na ostat-
nich targach CeBIT 2005 w Hano-
werze. System pozwala na projek-
cjê ca³ej klawiatury albo ekranu na
p³ask¹ powierzchni. U¿ywaj¹c
specjalnego pióra, u¿ytkownik
mo¿e pisaæ na wirtualnej klawia-
turze i obs³ugiwaæ tradycyjne fun-
kcje telefonu.
Na pierwszy rzut oka to urz¹-
dzenie wygl¹da jak zwyk³y telefon
komórkowy. Z boku obudowy znaj-
duje siê obrotowy wspornik z rzut-
wania, maj¹ce wbudowany mikro-
fon i g³oœniczek, umieszczono z bo-
ku wspornika, a sygna³ jest przesy-
³any ³¹czem Bluetooth. Czujnik od-
leg³oœci rozpoznaje, kiedy u¿yt-
kownik trzyma pióro przy uchu
i automatycznie dostosowuje po-
ziom g³oœnoœci. Chc¹c pisaæ na
wirtualnej klawiaturze, u¿ytkownik Telefon komórkowy z projektorem
po prostu „wystukuje” znaki piórem
na widzianym obrazie. mi specjalne oprogramowanie wyli-
Po³o¿enie pióra na bie¿¹co cza dok³adne po³o¿enie pióra.
rozpoznaje wyrafinowany system Zademonstrowany podczas
czujników. W tym celu wykorzystuje targów CeBIT model nie by³ jeszcze
siê przy pomiarach po³o¿enia kombi- w pe³ni funkcjonalnym telefonem
nacjê sygna³ów ultradŸwiêkowych komórkowym i do obs³ugi funkcji
i œwietlnych. Koñcówka pióra w spo- telefonicznych wykorzystywano do-
M ŁODY TECHNIK

nikiem.
ród³em œwiat³a jest maleñ-
ki laser pó³przewodnikowy, emituj¹-
cy monochromatyczn¹ wi¹zkê
œwiat³a wykorzystywan¹ do projek-
cji obrazu na arkusz papieru przed
telefonem lub na œcianê. System
projektora mo¿e byæ nawet wyko-
rzystany przez ma³e grupy osób
przy pokazach slajdów.
sób ci¹g³y wysy³a b³yski podczer-
wieni do czujnika na obudowie tele-
fonu, a b³yski te zadaj¹ punkt odnie-
sienia dla pomiarów. Jednoczeœnie
koñcówka pióra emituje sygna³y ul-
tradŸwiêkowe, które s¹ rejestrowa-
ne w dwóch miejscach obudowy.
Nastêpnie na podstawie ró¿nic cza-
sowych pomiêdzy obu tymi sygna³a-
datkowo po³¹czony z nim laptop.
Na razie nie zdecydowano, czy Sie-
mens bêdzie dalej rozwija³ tê tech-
nikê i kiedy ewentualnie bêdzie
chcia³ wprowadziæ na rynek prze-
noœne telefony z takim projektorem.
Trzeba przyznaæ, ¿e pomys³ jest cie-
kawy i mo¿e siê okazaæ przydatny
dla aktywnych mened¿erów. ! 29
7/2005
 tera informatyka

Najszybszy superkomputer świata – IBM Blue Gene/L –

pobił własny rekord szybkości, przekraczając 135 bilionów
operacji na sekundę (135,5 teraflopa). Wcześniej był niemal
dwukrotnie wolniejszy. EARTH Simulator

powierzchniê równ¹ po³owie kor- Czwarte zajmuje hiszpañski Mare

tu tenisowego i bêdzie pobieraæ
moc 1,6 MW. Dziêki tak potê¿nym
komputerom mo¿na bêdzie symulo-
waæ wybuchy j¹drowe bez koniecz-
noœci ich rzeczywistego przeprowa-
dzania. Inne zastosowania to bada-
nia nad bia³kami i lekami, sekwen-
cjonowanie genomu, symulacje kli-
matu, przewidywanie katastrof ta-
kich jak fale tsunami. IBM chce te¿
IBM Blue Gene/L powa¿niej zaj¹æ siê symulacjami
biznesowymi. Firma przygotowuje
komercyjn¹ wersjê superkomputera
Nostrum. Nieco wolniejsze (miejsce
101 i 104) s¹ komputery u¿ywane
przez nowozelandzk¹ firmê Weta,
która realizowa³a efekty specjalne
w filmie „W³adca pierœcieni”.
Wprowadzony na amerykañ-
ski rynek komputer osobisty o mo¿li-
woœciach niewielkiego superkompu-
tera kosztuje 100 tys. dolarów. Opra-
cowany przez kalifornijsk¹ firmê Orion
Multisytems komputer DC-96 ma
wielkoœæ ma³ej lodówki i wykonuje
do 230 miliardów operacji na se-

Do ilu szaf
Blue Gene. Produkt ma nosiæ nazwê
eServer Blue Gene Solution, zajmo-
waæ jedn¹ szafê i przetwarzaæ dane
z szybkoœci¹ 5,7 TF.
WK
kundê (230 gigaflopów). Wewn¹trz
jest 96 mikroprocesorów pracuj¹cych
z czêstotliwoœci¹ 1,2 GHz. Pamiêæ
ma pojemnoœæ 192 gigabajtów. !

schowasz SUPERKOMPUTER? Pierwszy superkomputer

CRAY-1, uruchomiony w Los Ala-
mos w roku 1976, mia³ moc tylko
80 megaflopów, czyli 80 milionów
operacji na sekundê.
Drugie miejsce pod wzglê-
dem wydajnoœci zajmuje amerykañ-
ski komputer Columbia, którego
w³aœcicielem jest NASA. System, za-
wieraj¹cy 10 240 procesorów, pracu-
je trzy razy wolniej ni¿ Blue Gene/L.
WydajnoϾ superkomputera Colum-
bia wynosi 51,87 TF. Na trzecie miej- CRAY-1 podczas budowy
sce spad³ NEC Earth Simulator.

Pomimo podobnych rozmiarów moż-

liwości obliczeniowe Odry 1300 były
0,5 miliarda razy mniejsze niż IBM
Blue Gene/L

K
omputer zbudowano dla Law-
rence Livermore National Labo-
M ŁODY TECHNIK

ratory. W roku 2004 osi¹gn¹³

70,72 teraflopa, przewy¿szaj¹c
w ten sposób wczeœniejszego rekor-
dzistê – komputer japoñski NEC
Earth Simulator. Docelowo Blue Ge-
ne ma osi¹gn¹æ nawet 360 teraflo-
pów. Bêdzie siê wtedy sk³adaæ z 64
wielkich szaf. Na razie jest ich 32,
30 a w ka¿dej – 1024 procesory. Zajmie
7/2005

EARTH Simulator w „szafach”

inter @ net
Internet był już narzędziem do realizacji wielu ekscentrycz-
nych pomysłów na zarabianie pieniędzy. Jednak witryna
SaveToby.com wyznacza nowe standardy w dziedzinie
sieciowej kontrowersji.
J
ej twórca grozi, ¿e jeœli internau-
ci nie wp³ac¹ na jego konto 50
tys. USD, zabije i zje swojego
królika. Choæ najprawdopodobniej
jest to tylko makabryczny ¿art, wi-
tryna sta³a siê obiektem wielu ata-
ków. Pomys³odawca kontrowersyj-
nej akcji opisuje swojego zwierzaka
o imieniu Toby jako „najs³odszego
króliczka na œwiecie”. Pomimo
wszystkich zalet Toby'ego, jego ¿y-
cie wisi jednak na w³osku - jeœli in-
ternauci nie ofiaruj¹ odpowiedniej
kwoty, królik trafi do rzeŸnika, a
póŸniej, przyrz¹dzony zgodnie z
jednym z umieszczonych na stronie
przepisów, na letni festyn. Termin
ultimatum up³ywa 30 czerwca, ale -
jak informuje strona - ju¿ teraz
uzbierano 28372,15 dolara (stan na
3 maja br.). D³ugouchy futrzak ma
wiêc szanse ocaliæ skórê, zw³aszcza
¿e w³aœciciel witryny ma ponoæ
perspektywy na dodatkowy zysk:
jeden z nowojorskich wydawców
chce opublikowaæ ksi¹¿kê kuchar-
sk¹ z przepisami kulinarnymi na
przyrz¹dzenie Toby'ego.
SaveToby.com oferuje te¿ koszulki,
bieliznê i ró¿ne gad¿ety z logo królika.
Ocal króliczka!
Monika Witan
Historia królika wzbudzi³a
w USA liczne protesty, co doprowa-
dzi³o m.in. do wycofania obs³ugi
darowizn na rzecz Toby'ego przez
serwis PayPal. Wci¹¿ mo¿na jednak
p³aciæ kart¹ kredytow¹. Apele trafi-
³y równie¿ do firmy GoDaddy, na
której serwisie znajduje siê witry-
na. GoDaddy pozosta³o jednak nie-
poruszone i nie zamknie
SaveToby.com. „Jedzenie królików
jest ca³kowicie legalne” - mówi szef
firmy, Bob Parsons, który ma te¿ in-
TEKST
ne argumenty. „Mówi¹c szczerze,
nie wiemy, czy on naprawdê zamie-
rza zjeœæ tego królika. Nie wiemy
ŁATWY ! ! !
nawet, czy jest jakiœ królik”.
Amerykañska telewizja NBC
ujawni³a, ¿e za przedsiêwziêciem
stoi dwóch studentów, którzy praw-
dopodobnie traktuj¹ „króliczy szan-
ta¿” jako ¿art. I choæ ich poczucie
humoru nie ka¿demu musi przypaœæ
do gustu, trudno jednak oprzeæ siê
wra¿eniu, ¿e SaveToby.com obna¿a
hipokryzjê internautów. Trudno bo-
wiem wierzyæ, ¿e w sprawie uro-
czego króliczka interweniowali wy-
³¹cznie wegetarianie... !
M ŁODY TECHNIK
31
7/2005
 e k s p r e s s m ł o d e g o
O
ddajemy w Wasze ręce wynik naszych
miesięcznych poszukiwań. Okazuje
się bowiem, że wewnątrz opasłych
mieszanka naukowo-techniczna
serwisów informacyjnych drzemią czę-
sto niezauważone i przemilczane informacje
zwiastujące nadejście nowych technologii.
Wierzcie nam lub nie, ale niektóre z nich stwa-
rzają możliwości, o jakich nie śniło się twórcom
literatury science fiction. W otaczającym nas
szumie informacyjnym łatwo przeoczyć ważną
notkę. W tym miejscu co miesiąc publikujemy
wybór informacji o wydarzeniach ważnych,
a niekiedy pozornie błahych, a przecież zna-
miennych dla rozwoju i wdrażania nowych tech-
nologii. Kolorem czerwonym oznaczono pojęcia
objaśnione w leksykonie.
GADATLIWI FACECI Do podtrzymywania znajo-
moœci kobiety najchêtniej
u¿ywaj¹ SMS-ów, podczas gdy mê¿czyŸni wol¹ za-
telefonowaæ. Badania firmy Mintel pokazuj¹, ¿e
wbrew stereotypowym wyobra¿eniom to panowie
znacznie chêtniej rozmawiaj¹ przez telefon. W an-
kiecie wziê³o udzia³ 2 tys. osób, z których a¿ 80% ma
komórkê. Badacze - bior¹c pod uwagê ró¿ne sposo-
by korzystania z telefonów - wyró¿nili kilka typów
u¿ytkowników. Najwiêk-
sz¹ okaza³y siê byæ osoby,
które z telefonu korzystaj¹
okazjonalnie, tylko w wy-
j¹tkowych sytuacjach - to
a¿ 45% badanych. Najcie-
kawsze spostrze¿enia
przynosi jednak analiza
grupy osób, które z komó-
rek korzystaj¹ g³ównie do
wysy³ania SMS-ów; do tej
grupy nale¿y a¿ 39% ko-
biet i... 25% mê¿czyzn. Dla pañ telefon jest przede
wszystkim narzêdziem komunikacji spo³ecznej
i czêsto zamiast d³ugiej rozmowy wystarczy im krót-
ki komunikat tekstowy, s³u¿¹cy np. umówieniu siê
na spotkanie. W œwietle tych danych trzeba stwier-
dziæ, ¿e to nie kobiety, lecz mê¿czyŸni s¹ gadatliwi.
(The Register)
M ŁODY TECHNIK
KWIAT SZYBSZY Ma³e bia³e kwiatki derenia ka-
OD RAKIETY nadyjskiego otwieraj¹ siê i wy-
rzucaj¹ py³ek w czasie krót-
szym ni¿ pó³ milisekundy. To najszybszy ruch do-
tychczas wykryty u roœlin. Dereñ kanadyjski (Cor- ➪
32
7/2005
t e c h n i k a
nus canadensis) to
niska pospolita krze-
winka roz³ogowa
o bia³ych kwiatach,
rosn¹ca w gêstym
pod³o¿u lasów
w Ameryce Pó³noc-
nej. Do zarejestrowa-
nia ruchu kwiatów
derenia badaczka Joan Edwards z Williams College
w Massachusetts u¿y³a cyfrowej kamery o szybkoœ-
ci 100 tys. klatek na sekundê, przeznaczonej do fil-
mowania kraks samochodowych. Kwiatowy mecha-
nizm derenia dzia³a podobnie jak œredniowieczna
katapulta. Kiedy kwiaty siê otwieraj¹, maleñkie p³at-
ki (o szerokoœci 2 mm) szybko oddzielaj¹ siê od sie-
bie, a nastêpnie odwijaj¹, uwalniaj¹c prêciki. Prêciki
prostuj¹ siê z przyspieszeniem o sile 1400 g - czyli
800 razy wiêkszej ni¿ podczas startu rakiety kos-
micznej, osi¹gaj¹c prêdkoœæ ok. 3 metrów na sekun-
dê. Znajduj¹cy siê na prêcikach py³ek kwiatowy zos-
taje wtedy wyrzucony w górê, aby móg³, niesiony
przez wiatr, przedostaæ siê na inne kwiaty. Prawdo-
podobnie wiêc ca³y proces ma wspomagaæ obcopyl-
noœæ (zapylenie krzy¿owe). (Nature)
HANDHELDY W DÓ£, Sprzeda¿ handhel-
SMARTPHONE’Y W GÓRÊ dów spada³a ju¿ pi¹-
ty kwarta³ z rzêdu.
Równoczeœnie globalny rynek zaawansowanych te-
lefonów komórkowych z funkcjami elektronicznego
asystenta zanotowa³ trzycyfrowy wzrost. W pier-
wszym kwartale bie¿¹cego roku sprzedano o 12,1%
mniej handheldów ni¿ 12 miesiêcy wczeœniej. Sprze-
da¿ zamknê³a siê liczb¹ 1,9 mln sztuk. Zupe³nie ina-
czej wygl¹da sytuacja na rynku smartphone’ów -
w analogicznym okresie sprzeda¿ osi¹gnê³a 8,4 mln
sztuk, co oznacza wzrost o 135%. Liderem kurcz¹ce-
go siê rynku komputerów narêcznych jest palmOne,
kontroluj¹cy 32,6% sprzeda¿y - blisko 5% mniej ni¿
przed rokiem. Drugie miejsce zajê³o HP (26,2%), trze-
cie - Dell (11,4%). Z kolei rynkowi hybryd telefon-
handheld przewodzi Nokia, której logo nosz¹ dwa
z ka¿dych trzech smartphone’ów sprzedanych na
œwiecie. (Information Week)
NANODETEKTOR Czujniki zbudowane z pojedyn-
CHEMICZNY czych warstw cz¹steczek,
wychwytuj¹ce ekstremalnie nis-
kie stê¿enia lotnych substancji, to przysz³oœæ obrony
cywilnej, zabezpieczeñ antyterrorystycznych oraz
monitoringu zanieczyszczenia. „Tego typu czujniki
s¹ po³¹czeniem nieaktywnego chemicznie przewod-
nika pr¹du z chemicznie wra¿liwym materia³em,
który dzia³a jako wykrywacz oparów badanej sub-
stancji, w rezultacie daj¹c niezwykle czu³y sensor
dla specyficznej grupy zwi¹zków chemicznych” - ➪
uwa¿a profesor E. S. Snow z Naval Research Labora-
tory (USA), który jest przekonany, i¿ „mikrosensory
s¹ aktualnie najwa¿niejszym kandydatem na ener-
gooszczêdne, podrêczne detektory lotnych zwi¹z-
ków chemicznych”. Metoda konstrukcji nanoczujni-
ków opiera siê na zespo³ach nanorurek wêglowych,
które po pod³¹czeniu do elektrod wykazuj¹ zdolnoœ-
ci podobne do dzia³ania kondensatorów elektrycz-
nych, zmieniaj¹c pojemnoœæ elektryczn¹ uk³adu
w obecnoœci wy³apanych z otoczenia cz¹steczek.
Funkcjonalny nanodetektor powstaje po pokryciu
zespo³u nanorurek naniesionych na okienko o wy-
miarach 2 mm2 cienk¹ warstw¹ chemicznie wra¿li-
wego polimeru, który ³¹czy siê z badanym specy-
ficznym reagentem np. analogiem sarinu, gazu wy-
korzystanego w ataku terrorystycznym na tokijskie
metro. Zalet¹ detektorów zbudowanych wed³ug po-
mys³u profesora Snowa jest szybkoœæ reakcji, wie-
lokrotnie przewy¿szaj¹ca dotychczas znane czujniki
oraz pe³na odwracalnoœæ reakcji. Detekcja sarinu
zachodzi blisko 10 razy szybciej ni¿ przy zastosowa-
niu dostêpnych w handlu detektorów. Dla przyk³a-
du, ju¿ w ci¹gu oko³o 6 minut otrzymamy informac-
jê, i¿ w powietrzu jest sarin, co daje 45 minut prze-
wagi nad konwencjonaln¹ metod¹ wykrywania tego
niezwykle œmiercionoœnego gazu.
Prof. E. S. Snow przewiduje, i¿ nanoczujniki
oparte na jego pomyœle trafi¹ do handlu w przeci¹-
gu kilku lat, w tym czasie z pewnoœci¹ „zwiêkszona
zostanie wra¿liwoœæ i szybkoœæ odpowiedzi” nano-
sensora na otaczaj¹cy go z³owrogi gaz. (Science)
SERCE Opracowana w³aœnie pom-
Z E W S P O M A G A N I E M pa do ugniatania g³ównej
têtnicy mo¿e kiedyœ wspo-
móc chore serce u znacznie wiêkszej liczby chorych
ni¿ to mo¿liwe dziêki przeszczepom. Spoœród milio-
nów osób, które cierpi¹ na choroby serca, tylko ty-
si¹ce mog¹ liczyæ na przeszczep. Wiêkszoœæ ma
„umiarkowan¹” niewydolnoœæ
kr¹¿enia -¿yæ z ni¹ mo¿na, ale
trudno przejœæ nawet krótki
dystans bez zmêczenia.
Wszczepienie nowego serca -
ludzkiego lub sztucznego - by-
³oby zbyt wielkim ryzykiem
(nie mówi¹c ju¿ o kosztach).
W takich przypadkach ma po-
móc urz¹dzenie o nazwie C-
Pulse, opracowane przez nowozelandzkich naukow-
ców. Poliuretanowy balon przymocowany poliestro-
wym paskiem do g³ównej têtnicy cia³a, aorty, dzia³a
na ni¹ jak rêkaw aparatu do mierzenia ciœnienia, ryt-
micznie j¹ uciskaj¹c. 20 milisekud po ka¿dym skur-
czu lewej komory pompuj¹cym krew balon nadyma
siê, co pomaga przepchn¹æ krew do naczyñ obwo-
dowych. Niewielkie opóŸnienie pozwala zamkn¹æ
siê zastawce, co zapobiega cofaniu siê krwi
z powrotem do komory. Nastêpnie balon siê opró¿- ➪
nia, co obni¿a opór, jaki musi pokonaæ serce przy ko-
lejnym wyrzucie krwi do aorty. Powietrza do nape³-
niania balonu dostarcza zewnêtrzna pompa, a prac¹
steruje mikroprocesor. Ca³oœæ zasila akumulator.
Dzia³anie pompy nie powinno powodowaæ powsta-
wania skrzepów - co jest zmor¹ ró¿nego rodzaju me-
chanicznych pomp, przez które przep³ywa krew.
(New Scientist)
NAJWIÊKSZA Po³¹czenie 13 760 akumulato-
BATERIA ŒWIATA rów niklowo- kadmowych
o ³¹cznej wadze 1300 ton da³o
zestaw, który przez 15 minut mo¿e dostarczaæ mocy
27 megawatów. System zosta³ zainstalowany przez
francusk¹ firmê Saft w Fairbanks na Alasce. Dziêki
temu 90 tys. mieszkañców nie bêdzie nêkanych
skutkami ci¹g³ych wy-
³¹czeñ pr¹du. Bateria
zapewni energiê przez
czas niezbêdny do nap-
rawienia awarii lub
w³¹czenia zapasowych
Ÿróde³ zasilania. Pop-
rzedni rekord wpisany
do Ksiêgi Guinnessa
nale¿a³ do baterii z Pu-
erto Rico - przez kwad-
rans mog³a dawaæ moc
21 megawatów.
(New Scientist)
TELEWIZJA Nokia opublikowa³a specyfikacjê
PO FIÑSKU najnowszej wersji technologii DVB-
H (Digital Video Broadcast-Han-
dheld). Fiñski gigant bêdzie promowaæ DVB-H jako
standard odbioru telewizji w telefonach komórko-
wych na terenie USA, Europy i Azji.
DVB-H, by staæ siê standardem, bêdzie mu-
sia³o pokonaæ konkurencyjne rozwi¹zania, m.in. op-
racowany przez firmê Qualcomm format MediaFlo.
Opinie wskazuj¹ jednak, ¿e technologia Nokii jest
relatywnie tania, a przede wszystkim - posiada silne
wsparcie firm z ró¿nych sektorów rynku. Znajduj¹
siê wœród nich m.in. brytyjski operator O2 czy tacy
giganci bran¿y pó³przewodnikowej jak Intel i Texas
Instruments. Dostêpne ju¿ na rynku rozwi¹zania
pozwalaj¹ce ogl¹daæ telewizjê na ekranie telefonu
nie znalaz³y jak dot¹d wielu entuzjastów. Bran¿a li-
czy jednak, ¿e komórkowa telewizja - oferuj¹ca za-
M ŁODY TECHNIK
równo standardowe programy i filmy, jak i krótkie
formy przygotowane specjalnie z myœl¹ o niej - ma
spory potencja³ i mo¿e byæ w przysz³oœci powa¿nym
Ÿród³em dochodów dla operatorów i producentów
sprzêtu. Firma Informa przewiduje, ¿e w roku 2010
programy telewizyjne na ekranie telefonu bêdzie og-
l¹daæ œrednio co dwudziesty posiadacz komórki.
(ZDNet)
33
7/2005
 e k s p r e s s m ł o d e g o
EIGER – Microsoft pracuje nad now¹
X P D L A U B O G I C H ? wersj¹ systemu Windows,
skierowan¹ do firm korzysta-
j¹cych ze starych komputerów. System znany pod
mieszanka
nazw¹ kodow¹ Eiger mia³by pozwoliæ starym pece-
tom na zachowanie wspó³czesnych standardów
bezpieczeñstwa. Eiger ma byæ szans¹ na sprzeda-
nie nowego systemu operacyjnego firmom, które nie
planuj¹ wymiany sprzêtu. Kluczowym argumentem
przemawiaj¹cym na ko-
rzyœæ Eigera bêdzie mo¿-
liwoϾ instalowania
w systemie najœwie¿-
szych „³atek”, niedostêp-
nych u¿ytkownikom ar-
naukowo-techniczna
chaicznych systemów.
System Eiger
zmienia komputery
w terminale (nazywane
„cienki klient”), które
wiêkszoœæ informacji po-
zyskuj¹ z centralnego serwera. Rozwi¹zanie Micro-
softu ma jednak pozwoliæ na lokalne uruchamianie
najczêœciej u¿ywanych aplikacji, takich jak Internet
Explorer, Windows Media Player czy oprogramowa-
nie antywirusowe. Eiger bêdzie hybryd¹ stworzone-
go z myœl¹ o architekturze serwer-klient systemu
Windows XP Embedded ze standardow¹ wersj¹ XP
wraz z pakietem Service Pack 2. Rekomendowana
konfiguracja to Pentium II ze 128MB pamiêci, choæ
Eiger ruszy te¿ na s³abszych komputerach. Brak in-
formacji, kiedy Eiger bêdzie dostêpny - przedstawi-
ciele Microsoftu przyznaj¹, ¿e system znajduje siê
jeszcze na wczesnym etapie rozwoju. Jest te¿ nie-
mal pewne, ¿e wiele windowsowych programów
nie bêdzie na nim pracowaæ. (ZDNet)
ELEKTRONICZNE GAD¯ETY Rada Miejska naj-
ZA ZDROW¥ DIETÊ wiêkszego miasta
Szkocji, Glasgow,
postanowi³a zachêciæ gimnazjalistów do zdrowego
od¿ywiania. W zamian za rezygnacjê z fast foodów,
mali Szkoci maj¹ szansê otrzymaæ przenoœne odtwa-
rzacze muzyczne i konsole do gier. Pilota¿owy prog-
ram ruszy³ w ubieg³ym roku w 3 gimnazjach, a obec-
nie maj¹ do niego dostêp ju¿ wszyscy gimnazjaliœci
z Glasgow - 30 tys. dzieci z 29 szkó³. Idea przyœwie-
caj¹ca akcji jest prosta: nale¿y zachêciæ dzieci, aby
zamiast biegaæ na przerwach do pobliskich barów
z szybkim jedzeniem, zostawa³y w szkolnych sto³ów-
M ŁODY TECHNIK
kach i jad³y w nich odpowiednio przygotowane posi³-
ki. W tym celu zdecydowano siê na ma³e przekup-
stwo - dzieci za kupno zdrowych posi³ków w sto³ów-
ce otrzymuj¹ punkty, które mog¹ póŸniej wymieniæ na
nagrody. W ten sposób mo¿na zdobyæ bilety do kina
czy kupony zni¿kowe do ksiêgarni, ale najwiêksze
zdobycze punktowe wymieniane s¹ na to, czego
dzisiejsze dzieciaki po¿¹daj¹ najbardziej: urz¹dzenia ➪
34
7/2005
t e c h n i k a
elektroniczne. Pierwsz¹ po-
zycjê na liœcie nagród zajmu-
je odtwarzacz iPod, który
„kosztuje” 4 tys. punktów.
Za 3 tys. punktów mo¿na
dostaæ konsolê do gier Xbox.
Oczywiœcie zgromadzenie
takiej liczby punktów wymaga pewnego wysi³ku: za
zjedzenie ma³ej sa³atki uczniowie otrzymuj¹ 15 pun-
któw, pe³ny zdrowy posi³ek to 40 punktów. Nie ma
jednak w¹tpliwoœci, ¿e nagrody stanowi¹ powa¿n¹
motywacjê do zmiany nawyków ¿ywieniowych.
Koszt akcji wyniesie 40 tys. GBP rocznie, co we-
d³ug lokalnych w³adz nie jest du¿ym wydatkiem, jeœ-
li ma szansê wypromowaæ zdrowe od¿ywianie wœród
najm³odszych. Dodatkow¹ korzyœci¹ powinien byæ
wzrost bezpieczeñstwa dzieci, które podczas przerw
bêd¹ teraz rzadziej opuszczaæ szkolne mury. (BBC)
BBC TESTUJE W piêciu tysi¹cach brytyj-
T E L E W I Z J Ê J U T R A skich domów rusz¹ testy
technologii iMP, pozwalaj¹cej
u¿ytkownikom na dowolny dostêp do audycji tele-
wizyjnych. Jeœli rozwi¹zanie zostanie dobrze przyjê-
te i nast¹pi jego masowe wdro¿enie, mo¿emy sta-
n¹æ u progu rewolucji, która zmieni nawyki telewi-
dzów. iMP ma byæ dla sektora telewizyjnego tym,
czym iTunes jest dla bran¿y muzycznej. Technologia
pozwala widzom na pobranie z sieci dowolnego
programu telewizyjnego z ostatniego tygodnia,
a tym samym uwolnienie siê z niewoli ramówki, czy
koniecznoœci nagrywania ulubionych programów.
Teraz ka¿da audycja, której nie mo¿na obejrzeæ
w trakcie emisji, bêdzie dostêpna przez kilka kolej-
nych dni. Taki model dystrybucji zapewne bardziej
przystaje do nawyków dzisiejszych konsumentów
ni¿ tradycyjne transmisje. Wydaje siê to potwier-
dzaæ fakt, ¿e od jakiegoœ czasu najciekawsze prog-
ramy telewizyjne regularnie pojawiaj¹ siê w niele-
galnych internetowych sieciach wymiany plików.
BBC widzi szansê popularyzacji iMG w tym, ¿e ju¿
ponad 7 mln brytyjskich domów ma szerokopasmo-
we ³¹cze internetowe, niezbêdne do przesy³ania
programów. Wiêkszym problemem od ograniczeñ
technologicznych mog¹ okazaæ siê jednak kwestie
prawne. Przedstawiciele BBC oczekuj¹ jednak, ¿e
w trakcie testów uda siê wyjaœniæ wszystkie sporne
kwestie z w³aœcicielami praw do udostêpnianych
programów. Publiczne testy iMP rusz¹ we wrzeœniu
i potrwaj¹ do grudnia. U¿ytkownicy innowacyjnej
technologii bêd¹ mieæ dostêp do ponad 190 godzin
audycji telewizyjnych, 310 programów radiowych
i wybranych filmów.
Po up³ywie tygodnia od
emisji, pobrane pliki zos-
tan¹ automatycznie ska-
sowane z dysku.
(The Guardian)

C O S M I C V I S I O N 2 0 1 5 - 2 0 2 0 – Badania astrono-
PLANY BADAWCZE ESA miczne i fizyczne
oraz penetracja
Uk³adu S³onecznego - to g³ówne dziedziny badañ
preferowanych przez Europejsk¹ Agencjê Kosmiczn¹
(ESA) na lata 2015-2025. Wstêpne projekty przysz-
³ych badañ zosta³y zaprezentowane na konferencji
w Europejskim Centrum Badañ Kosmicznych i Tech-
nologii (ESTEC) w Noordwijk w Holandii. Przedsta-
wiono ponad 350 ró¿nych propozycji zg³aszanych
przez du¿e miêdzynarodowe konsorcja naukowe,
zespo³y uczonych i pojedyn-
cze instytuty. Z Polski by³y to
projekty dotycz¹ce astrono-
mii, promieniowania gamma
oraz badania procesów plaz-
mowych w Uk³adzie S³onecz-
nym. Wzglêdy technologiczne
zwi¹zane z realizacj¹ propo-
nowanych zadañ naukowych
wymagaj¹ prac z dziesiêcio-
letnim wyprzedzeniem. Po
konferencji zarysowa³y siê ju¿ zasadnicze tematy
naukowe tych przysz³oœciowych misji. Bêd¹ to wa-
runki dla formowania planet i powstania na nich ¿y-
cia; droga od gazu i py³u do gwiazd i planet; egzop-
lanety i biomarkery; ¿ycie i warunki do „zamieszki-
wania” w Uk³adzie S³onecznym. Kolejna grupa te-
matów obejmuje kompleksowe badania Uk³adu S³o-
necznego i podstaw jego funkcjonowania; od S³oñca
do granic Uk³adu; gazowe giganty i ich ksiê¿yce;
a tak¿e badania plazmy w Uk³adzie S³onecznym,
wys³anie sondy kr¹¿¹cej nad s³onecznymi bieguna-
mi oraz misja do heliopauzy.
Przewidziane s¹ wyprawy na Marsa oraz do
Jowisza z l¹dowaniem na jego ksiê¿ycu - Europie.
Kilka tematów poœwiêconych bêdzie fundamental-
nym prawom rz¹dz¹cym Wszechœwiatem - bada-
niom granic wspó³czesnej fizyki, fal grawitacyjnych
w kosmosie oraz materii w ekstremalnych warun-
kach. Rysuj¹ siê tu ju¿ dwa projekty: Fundamental
Physics Explorer oraz Gravitational Wave Cosmic
Explorer. Planuje siê tak¿e badania zwi¹zane z po-
cz¹tkiem Wszechœwiata, jego budow¹ i ewolucj¹.
Bêd¹ to m.in. satelitarne obserwacje i pomiary ró¿-
nych postaci promieniowania w kosmosie - w zakre-
sie optycznym, rentgenowskim, podczerwieni, ultra-
fiolecie. Pierwsze konkursy na projekty dla misji,
których start nast¹pi w latach 2015-2018, zostan¹
rozpisane ju¿ w 2006 roku.
M I K R O F A L Ó W K A Dziêki wykorzystaniu mikrofal
W KOPALNI mo¿na wydajniej rozdrabniaæ
rudy metali czy surowce skalne.
Oko³o 5 procent œwiatowej produkcji energii elek-
trycznej zu¿ywane jest na kruszenie ska³. Przez ca³y
rok mog³oby œwieciæ ponad 800 milionów 100-wa-
towych ¿arówek. M³yny rozdrabniaj¹ce ska³ê s¹ ➪ zapewne poczekaæ oko³o 10 lat. (New Scientist)
LEKSYKON
Handheld – minikomputer naręczny
Smartphon – komputer kieszonkowy z funkcją telefonu ko-
mórkowego
Sensor – czujnik
Detekcja – wykrywanie
Terminal (ang. terminal – końcówka) – urządzenie pozwala-
jące człowiekowi na pracę z komputerem lub systemem
komputerowym. Terminal musi posiadać urządzenie wej-
ściowe do wprowadzania instrukcji oraz urządzenie wyjścio-
we do przekazywania informacji operatorowi.
Serwer – program komputerowy udostępniający różne usłu-
gi dla oprogramowania klienckiego w schemacie klient-ser-
wer. Serwerami nazywa się także komputery które pełnią ta-
kie funkcje.
GBP – funty brytyjskie
Fale stojące – powstają w wyniku nałożenia się fali z wła-
snym odbiciem od przeszkody, co powoduje, że energia nie
jest przenoszona wzdłuż fali.
¿a³oœnie niewydajne - tylko 1 procent energii rzeczy-
wiœcie przyczynia siê do rozdrobnienia rud, anhyd-
rytów czy innych margli, a reszta idzie na wytwa-
rzanie ha³asu i ciep³a. Poniewa¿ eksploatowane s¹
coraz ubo¿sze z³o¿a, coraz wiêksz¹ energiê trzeba
bêdzie wk³adaæ w ka¿d¹ tonê koñcowego produktu.
O ile w roku 1800 przeciêtna eksploatowana ruda
miedzi zawiera³a jej 10 procent, to w roku 2000 -
mniej ni¿ 1 procent. Od lat prowadzono badania nad
wstêpn¹ obróbk¹ ska³ przy u¿yciu ciep³a czy fal
dŸwiêkowych. Jednak zamiast oszczêdnoœci przyno-
si³y tylko wzrost zu¿ycia energii. W roku 1984 zespó³
Tzong Chena z rz¹dowego laboratorium w Ottawie
zasugerowa³, ¿e rozwi¹zaniem mog³oby byæ u¿ycie
mikrofal. Pod ich wp³ywem ska³a nagrzewa siê nie-
równomiernie - szczególnie gor¹ce s¹ ziarna tlen-
ków i siarczków metali. Prowadzi to do naprê¿eñ
i pêkania. Potrzebna energia zale¿y od w³asnoœci
elektrycznych ska³y. Niestety, tak¿e i ta metoda oka-
za³a siê niewydajna - ka¿da tona ska³y wymaga³a 20
kilowatogodzin energii. Lepsz¹ wydajnoœæ uda³o siê
osi¹gn¹æ naukowcom z University of Nottingham
oraz Stellenbosch University w Po³udniowej Afryce.
Zastosowali oni specjalny generator mikrofal, który
impulsowo wytwarza w skale
fale stoj¹ce. Dziêki temu do-
chodzi do ograniczonego nag-
rzewania w niektórych miej-
scach. W tych warunkach na-
wet niewielkie ró¿nice tempe-
ratur powoduj¹ pêkanie. Wys-
tarcza tylko 0,4 kilowatogo-
dziny na tonê ska³y. Energia
niezbêdna do ostatecznego
skruszenia ska³y we m³ynie
M ŁODY TECHNIK
zmniejsza siê dwukrotnie. Na razie w brytyjskim la-
boratorium Sama Kingmana dzia³a komora o œredni-
cy 40 centymetrów i wydajnoœci 3-4 ton rudy na go-
dzinê. Instalacja o wydajnoœci 100 ton, gotowa do
wykorzystania w kopalni, ma powstaæ w ci¹gu
trzech lat. Na urz¹dzenia o naprawdê przemys³owej
wydajnoœci rzêdu tysiêcy ton na dobê trzeba bêdzie
35
7/2005
 raz,
II I III dwa, trzy...

Kontynuujemy zabawę
w typowanie wynalazków,
które mogą zmienić nasz
świat w przyszłości. Jak co
JEDEN z TRZECH
miesiąc prezentujemy trzy wydarzenia lub wynalazki „nomi-

1
nowane” przez nas do tytułu Jeden z Trzech. Nagród ani peł-
nej powagi nie przewidujemy. W tym miesiącu miejsce
pierwsze zajął...

NANOSILNIK wielkoœci kropelek ciek³ego metalu -

Naukowcy z Uniwersytetu
Kalifornijskiego w Berkeley opraco-
wali dzia³aj¹c¹ elektromechaniczn¹
jednostkê napêdow¹, któr¹ mo¿na
zastosowaæ jako silnik dla nanou-
rz¹dzeñ. Nanoelektromechaniczny
oscylator relaksacyjny - bo tak na-
zywa siê zbudowany przez zespó³
profesora B. C. Regana nanosilnik -
w swym dzia³aniu wykorzystuje na-
piêcie powierzchniowe, dok³adnie
tê sam¹ si³ê, co owady biegaj¹ce
swobodnie po lustrze wody. „Silnik”
zbudowany jest z dwóch ró¿nej
1 gwa³townie czêœæ zmagazynowane-
indu oraz pojedynczej nanorurki
wêglowej (patrz schemat 1 ). Gdy
do nanorurki pod³¹czony zostanie
pr¹d elektryczny o niewielkim na-
piêciu i natê¿eniu, z wiêkszej kro-
pelki w kierunku mniejszej, poje-
dynczo, atom po atomie, wzd³u¿ na-
norurki wêglowej przesuwaj¹ siê
atomy metalu - indu. „Transport
atomów indu trwa a¿ do momentu,
gdy mniejsza kropelka stanie siê na
tyle du¿a, by dotkn¹æ wiêkszej kro-
pelki metalu. Wówczas powstaje
kana³ ³¹cz¹cy obie kropelki metalu,
i w wyniku ró¿nicy ciœnieñ z mniej-
szej do wiêkszej kropli przep³ywa
go metalu, powoduj¹c ponowne
roz³¹czenie kropli. Od tej chwili, ca-
³oœæ procesu siê powtarza” - opisuje
mechanizm dzia³ania autor tego
wynalazku, profesor B. C. Regan.
Choæ moc wytwarzana przez poje-
dynczy nanosilnik jest bardzo ma³a,
bo oko³o 20 mikrowatów, to iloœæ
energii wytwarzanej na jednostkê
objêtoœci jest 100 milionów razy
wiêksza ni¿ w przypadku 225 kon-
nego ponad 3-litrowego silnika sa-
mochodowego! Jak twierdzi profe-
sor B. C. Regan, „najbardziej oczy-
Te komputerowo generowane ilu-
stracje pokazują nanosilnik w akcji.
Duża kropla oddaje atomy do małej,
która w ten sposób rośnie, dotyka
dużej i imploduje, a krople się rozłą-
czają. Rys. Zettl Research Group/
rycznej wielkoœci elektromechanicz-
nego oscylatora relaksacyjnego jest
jego funkcja napêdowa, gdzie ener-
gia powsta³a w trakcie ruchów ato-
mów indu w kropelkach jest prze-
noszona na s¹siednie nanoobiekty”
w formie ruchu mechanicznego.
Zespó³ profesora B. C. Regana mo¿e
pochwaliæ siê kilkoma nanosilnika-
mi, które wytwarzan¹ energi¹ po-
woduj¹ zgiêcie i prostowanie s¹sia-
duj¹cych nanorurek wêglowych.
Odkrycie tego typu nanojednostek
napêdowych jest kamieniem milo-

2
wistym zastosowaniem nanomet- wym nanorobotyki.

NAJSZYBSZY trzy u³o¿one na sobie warstwy (baza,
TRANZYSTOR ŒWIATA emiter i kolektor) tranzystora ( 2 ). To
mieszanka fosforku indu InP i arsen-
Milton Feng i Walid Hafez - ku indowo-galowego InGaAs. Szcze-
amerykañscy badacze z Uniwersyte- gólnie w warstwie kolektora precy-
M ŁODY TECHNIK
¿e do budowy uk³adu scalonego z ta-
kimi tranzystorami droga jest jeszcze
daleka, ale w³aœnie postawiono na
niej pierwszy krok.
2

tu Illinois w Urbana-Champaign - zyjnej kontroli poddawana jest struk-

zbudowali najszybszy tranzystor na
œwiecie. Odkrycie mo¿e otworzyæ
drogê do budowy nowej generacji
uk³adów elektronicznych. Opracowa-
ny przez Amerykanów tranzystor
mo¿e pracowaæ z rekordow¹ czêstot-
liwoœci¹ 604G Hz. Dodatkowo tran-
36 zystor ten emituje podczerwieñ. Klu-
czem do uzyskania takiej wydajnoœci
7/2005
tura krystaliczna materia³u, który ma
stawiaæ mo¿liwie najmniejszy opór
elektronom. Hafez mówi, ¿e do otrzy-
mania kruchego (wystarczy kichn¹æ,
by go zniszczyæ) tranzystora niez-
bêdne jest wykonanie piêciuset
czynnoœci i zajmuje to dwa tygodnie.
Feng ma nadziejê na osi¹gniêcie
prêdkoœci 1 THz w przysz³ym roku.

jest materia³, z którego wykonane s¹ Amerykañscy naukowcy przyznaj¹,

ROBOT
SZEFEM

3 POSTERUNKU

W ramach akcji promuj¹cej

bezpieczn¹ jazdê, przez jeden dzieñ
szefem posterunku policyjnego zo-
sta³ robot (T63 Artemis) wyproduko-
wany przez japoñsk¹ firmê Tmsuk.
„Cyber-glina” ma 157 cm wzrostu
i pewne doœwiadczenie - od lutego
„szlifuje krawê¿niki” w pasa¿u han-
dlowym. Robot patroluje centrum
handlowe i wszczyna alarm, gdy za-
uwa¿y coœ podejrzanego. Zapamiê-
tuje te¿ numery tablic rejestracyj-
nych samochodów. Wszystkie infor-
macje s¹ drog¹ bezprzewodow¹
przekazywane na posterunek,
a w razie potrzeby t¹ sam¹ drog¹
dzia³aniami T63 mo¿e zdalnie stero-
waæ policjant.
W wyj¹tko-
wych sytuac-
jach robot mo¿e
siêgn¹æ nawet
po œrodki przy-
musu - rozpyliæ
oœlepiaj¹c¹
substancjê lub
strzelaæ kulka-
mi z farb¹. Ro-
bot firmy Tm-
suk potrafi nawet korzystaæ z wind
i w ten sposób przemieszczaæ siê
pomiêdzy piêtrami budynku. Na jed-
nym ³adowaniu akumulatorów pra-
teczny jest T63, jednak jego praca
na posterunku policji zrobi³a ju¿
wra¿enie na japoñskich firmach och-
roniarskich i ubezpieczeniowych,
cuje 8 godzin, a wiêc pe³n¹ zmianê. które s¹ zainteresowane „zatrudnie-
Bior¹c pod uwagê niski poziom niem” robota. Producent wypo¿ycza
przestêpczoœci w Kraju Kwitn¹cej go za 3 mln jenów (ok. 89 tys. PLN)
Wiœni, trudno wyrokowaæ, jak sku- rocznie.

Łamigłówki logiczne
K
ażdy myśli o sobie, że jest osobnikiem myślącym. A tak naprawdę, tylko myślenie logiczne zasługu−
je na miano myślenia. A to daje się wyćwiczyć przez rozwiązywanie łamigłówek logicznych. Dlate−
go wszystkich Czytelników MT zapraszamy co miesiąc do ćwiczeń na tej stroniczce. Nie ogłaszamy
żadnych konkursów, bo cały Wasz zysk to coraz sprawniejsze łamanie sobie głowy. Dlatego rozwiązania
zadań znajdziecie w tym numerze, jak dobrze poszukacie (nie powiemy gdzie, żeby Was nie kusiło do
zaglądania przed samodzielnym rozwiązaniem zadań). Życzymy powodzenia, czyli połamania głów! A
jeśli zasmakujecie i poczujecie niedosyt, to polecamy książkę Józefa Wajszczyka „Jestem, więc myślę”,
w której znajdziecie setki zadań tego typu (oczywiście z rozwiązaniami).

Zadanie 1
Wstaw kolejne dwa wyrazy ci¹gu: T, S, D, D, P, O, D, DJ, DC, ?, ?

Zadanie 2
Z zapa³ek uk³adamy figurê:
Prze³ó¿ 4 zapa³ki, tak aby otrzymaæ 6 jednakowych kwadratów.

Zadanie 3
Adaœ, Basia i Celinka s¹ rodzeñstwem. Cztery lata temu mieli razem 12 lat.
Piêæ lat temu Adaœ mia³ tyle lat, ile Basia bêdzie mia³a za dwa lata. Trzy lata te-
mu Celinka by³a dwa razy starsza od Basi. Ile lat ma ka¿de z dzieci?

Zadanie 4 A B C
Na rysunku
M ŁODY TECHNIK

punkty A, B, C oznaczaj¹ domy, w których mieszkaj¹ trzej kawalero-

wie, a punkty X, Y, Z oznaczaj¹ domy, w których mieszkaj¹ trzy panny.
Nale¿y wytyczyæ osiem œcie¿ek ³¹cz¹cych domy kawalerów z domami
panien (wszystkie mo¿liwe po³¹czenia z wyj¹tkiem C-X), tak aby ¿ad-
ne dwie œcie¿ki nie przecina³y siê.
X Y Z
Zadanie 5
Wstaw brakuj¹c¹ liczbê:
94(131)28 37
215(609)79
7/2005

32( )411
 foto grafia

A
parat – nie jest wa¿ne cyfrak
czy analog – „widzi” nieco ina-
czej i potrzebuje bez porówna-
nia wiêcej œwiat³a ni¿ ludzkie oko,
by „dostrzec” szczegó³y obrazu
i poprawnie go utrwaliæ. W po-
mieszczeniu oœwietlonym przez po-
chodz¹ce od du¿ego okna œwiat³o
dzienne mo¿emy bez wysi³ku czy-

Wybierz lampę Sergiusz Mitin Martwa natura ustawiona naprzeciwko du-

żego okna w samo południe była dosko-
Jeśli trochę zagłębimy się 1a nale widoczna gołym okiem, natomiast

w fotografię, chociażby na
sensownie amatorskim po-
ziomie, to szybko dojdziemy
do wniosku, że sam aparat
w wielu sytuacjach nie daje
możliwości zrobienia dobrej
jakości zdjęć.
taæ tekst drukowany drobn¹ czcion-
TEKST
wiedzia³, ¿e mamy obowi¹zek fo-
tografowaæ nowoczesnym apara-
tem (patrz MT 5/2005)…
Lampa b³yskowa generuje
impuls œwietlny, czyli b³ysk trwaj¹-
cy od 1/1000 do 1/500 sekundy. Nie-
istotna jest w tym momencie umie-
jêtnoœæ pos³ugiwania siê lamp¹ –
o tym porozmawiamy osobno. Na
razie jesteœmy w sklepie i zaopatru-
jemy siê w sprzêt, dlatego istotne
s¹ dla nas jedynie mo¿liwoœci wy-
niku jest mo¿liwoœæ jej z³amania
poprzez zawadzenie aparatem np.
o ubranie gwa³townie poruszaj¹cej
siê osoby lub najzwyczajniejsz¹
klamkê drzwi. W obu przypadkach
ma³a powierzchnia odb³yœnika czy-
ni z lampy praktycznie punktowe
Ÿród³o œwiat³a, co owocuje ostrymi
cieniami na fotografowanych obiek-
tach i za nimi. Moc i pochodny od
niej zasiêg takich lamp jest bardzo
ograniczony, dos³ownie parê met-

k¹. Natomiast jeœli spróbujemy go bieranej lampy. rów, dlatego zawsze „podziwiam”
sfotografowaæ – nawet u¿ywaj¹c Zaletami tej wbudowanej na goœci z tylnych ³aw fotografuj¹-
kliszy (lub ustawiaj¹c czu³oœæ apa- sta³e w aparat jest to, ¿e zañ nie cych w koœciele m³od¹ parê przed
ŁATWY ! ! !

ratu) ISO 400 (patrz MT 6/2005) pa-
pier wyjdzie asfaltowoszary, a tekst
zleje siê w ciemne paski. Oœwietle-
nie wystarczaj¹ce dla oka okazuje
siê stanowczo zbyt s³abe do robie-
nia zdjêæ.
Wówczas na ratunek przy-
chodzi dodatkowe Ÿród³o œwiat³a;
najpopularniejszym w fotografii jest
lampa b³yskowa. W tak¹ jest fab-
rycznie wyposa¿ony praktycznie
ka¿dy obecnie produkowany apa-
rat. Lampa stanowi wówczas jego
integraln¹ czêœæ, dlatego sugestia
zawarta we wstêpie nie do koñca
jest œcis³a. Ale nikt przecie¿ nie po-
trzeba osobno p³aciæ, nie wystaje
ona poza obrys zewnêtrzny aparatu
i nie dodaje mu wagi. Niestety na
tym zalety siê koñcz¹. U³o¿enie
lampy w pobli¿u osi optycznej
obiektywu powoduje psuj¹cy wy-
gl¹d zdjêæ efekt czerwonych oczu.
Lampa wbudowana, lecz podnoszo-
na na wysiêgniku nieco zmniejsza
ten objaw, aczkolwiek nawet ona
znajduje siê zbyt blisko osi obiekty-
wu, by pozbyæ siê go ca³kowicie.
Natomiast wad¹ lampy na wysiêg-
2
o³tarzem amatorskimi aparacika-
mi albo s³uchaczy koncertu roko-
wego usi³uj¹cych utrwaliæ wize-
runki swoich idoli z tylnych ob-
szarów widowni.
Natomiast zasiêg b³ysku
mocnej zewnêtrznej lampy repor-
terskiej mo¿e siêgaæ nawet 25-30
metrów. WskaŸnikiem mocy i co za
tym idzie zasiêgu b³ysku lamp prze-
noœnych jest tzw. liczba przewod-
nia, skrótowo LP. Jest ona obliczana
wg wzoru LP = O * F, gdzie O – to

Różne typy lamp błyskowych. Po le-

wej typowy kompakt z lampą wbudo-
waną na stałe. W środku nieco bar-
M ŁODY TECHNIK

dziej rozbudowany kompakt cyfrowy

ze średniej półki cenowej. Jest on wy-
posażony w podnoszoną lampę błys-
kową oraz gorącą stopkę (na zdjęciu
jest przysłonięta przez podniesioną
lampę) umożliwiającą dołączenie lam-
py zewnętrznej. Po prawej lustrzanka
również wyposażona w podnoszoną
38 lampę i gorącą stopkę. Na zdjęciu
lampa wbudowana znajduje się w zło-
7/2005

żonej, nie roboczej pozycji, natomiast

na gorącej stopce jest zamontowana
mocna lampa zewnętrzna.

okazała się ledwo rozpoznawalna na zdjęciu wykonanym aparatem z ustawioną
czułością ISO 400 ( 1a ). Dopalenie wbudowaną lampą błyskową umożliwiło zro-
bienie sensownego zdjęcia już przy czułości aparatu ISO 100 ( 1b ).
odleg³oœæ w metrach, a F – liczba
przes³ony. Poniewa¿ liczba przes³o-
ny (porozmawiamy o tym w kolej-
nych numerach MT) jest liczb¹
wzglêdn¹, niemaj¹c¹ jednostki mia-
ry, to w sposób naturalny jednostk¹
miary LP staj¹ siê metry. Prosto mó-
wi¹c – skuteczny zasiêg b³ysku da-
nej lampy mo¿na ³atwo obliczyæ,
dziel¹c jej LP przez ustawian¹ rêcz-
nie (lub wybieran¹ przez automaty-
kê) liczbê przes³ony. Dane katalogo-
we lamp podaj¹ LP w³aœciw¹ do
czu³oœci kliszy (aparatu) ISO 100,
zwiêkszenie czu³oœci automatycznie
zwiêksza zasiêg b³ysku. Przyk³ado-
wo, fotografujemy zenitem z rêczny-
mi ustawieniami, maj¹c do dyspo-
zycji lampê o LP 22. Jeœli mamy
nawleczon¹ kliszê o czu³oœci ISO 100
i ustawimy liczbê przes³ony na 5,6 –
to skuteczny zasiêg b³ysku wyniesie
4 metry. W przypadku lamp najpros-
tszych, niewyposa¿onych w ¿adn¹
automatykê, na bocznej lub tylnej
œciance ich obudowy producent zaz-
wyczaj umieszcza tabelkê kalibra-
cyjn¹ wskazuj¹c¹ optymalny zasiêg
b³ysku przy ró¿nych czu³oœciach ISO
i ró¿nych liczbach przes³ony.
W przypadku tanich aparatów kom-
paktowych, nieumo¿liwiaj¹cych
rêcznego sterowania parametrami
naœwietlania zdjêæ, a nawet nie-
wskazuj¹cych tych wybranych
ma zasięg paru metrów
1b
wyœwietlaczu aparatu lub/oraz lam-
py. Jednak mocne, czyli przezna-
czone do danego rodzaju aparatów
fotograficznych i œciœle wspó³pracu-
j¹ce z nimi lampy kosztuj¹ w grani-
cach 1500-2000 z³otych, co najczêœ-
ciej znajduje siê poza granicami
mo¿liwoœci finansowych okazyj-
nych fotografów. Rozwi¹zaniem
poœrednim jest lampa zewnêtrzna
wyposa¿ona w prosty uk³ad auto-
matyki redukuj¹cy si³ê b³ysku wg
wskazañ fotokomórki wmontowanej
bezpoœrednio w lampê. Koszt takich
lamp wynosi kilkaset z³otych, ich
LP w granicach 22 – 36 jest zupe³-
nie wystarczaj¹ca dla amatorskiej
fotografii.
3
Zwykła lampa błyskowa
Wiêkszoœæ nowoczesnych
aparatów, zaczynaj¹c ju¿ od œred-
nich pó³ek cenowych, jest wyposa-
¿ona w automatyczny pomiar
œwiat³a padaj¹cego na powierz-
chniê kliszy lub matrycy œwiat³o-
czu³ej. W momencie kiedy odpowia-
daj¹cy za pomiar œwiat³a uk³ad
stwierdza, ¿e zdjêcie zosta³o wys-
tarczaj¹co naœwietlone, gasi on
lampê wbudowan¹ lub zewnêtrzn¹
redukuj¹c moc b³ysku. Dlatego
ewentualny „nadmiar” mocy lampy
b³yskowej w przypadku nowoczes-
nego aparatu nie stanowi ¿adnego
k³opotu, gdy¿ nie zaowocuje przeœ-
wietleniem zdjêæ. Natomiast
w przypadku aparatów starszej ge-
neracji i lamp b³yskaj¹cych zawsze
swoj¹ pe³n¹ moc¹ mo¿e byæ z tym
ró¿nie, zdjêcie zrobione z mniejszej
odleg³oœci mo¿e okazaæ siê przeœ-
wietlone. Dlatego radzi³bym nie
oszczêdzaæ, kupuj¹c najtañsz¹ lam-
pê niewyposa¿on¹ w ¿adn¹ mo¿li-
woœæ regulacji mocy b³ysku.
¯eby wspó³pracowaæ z lam-
p¹ zewnêtrzn¹, aparat musi byæ od-
powiednio wyposa¿ony fabrycznie.
Lampa zewnêtrzna zazwyczaj ³¹czy
siê z aparatem za pomoc¹ tzw. „go-
r¹cej stopki”. Nazywa siê tak moco-
wanie saneczkowe umo¿liwiaj¹ce
mechaniczne po³¹czenie lampy
z aparatem i jej synchroniczne wy-
zwolenie przez aparat za pomoc¹
dokończenie na stronie 41
M ŁODY TECHNIK

przez aparat, wszystkie te oblicze-

nia maj¹ jedynie orientacyjny cha-
rakter, gdy¿ ca³e naœwietlanie zdjêæ
w tanich aparatach odbywa siê na
oko. Z kolei w przypadku nawet
amatorskich lustrzanek i przezna-
czonych do nich lamp b³yskowych Do aparatów niewyposażonych fabrycznie w gorącą stopkę można dołączyć
zasiêg b³ysku dla danych warun- lampę mocowaną za pomocą szyny do gwintowanego otworu służącego do
ków fotografowania ukazuje siê na mocowania aparatu na statywie i znajdującego się zazwyczaj na dolnej po- 39
wierzchni aparatu. Lampa wówczas wyzwala się za pomocą wbudowanej weń
7/2005

fotoceli reagującej na błysk lampy wbudowanej aparatu, cudzego niestety rów-

nież. W przypadku jeśli fotografujemy aparatem cyfrowym, lampę można usta-
wić na wyzwolenie drugim błyskiem, pomijając w ten sposób przedbłysk po-
miarowy.
 radio fonia

Do rozpoznania rozgłośni ra-

diowej oprócz zapowiedzi
słownej czy informacji
w formie RDS-u, służy
swoiste logo dźwiękowe,
czyli sygnał stacji.

A
le to nie jedyna jego funkcja,
TEKST

mo¿na nim równie¿ oddzieliæ ko-

lejne audycje radiowe, a przede
wszystkim wype³niæ dŸwiêkiem
ŁATWY ! ! !

krótkie, czêsto nieplanowane, chwile

ciszy, st¹d te¿ druga nazwa – sygna³
pauz. Oprócz roli czysto programo-
wej sygna³y pauz pe³ni¹ wa¿ne
funkcje techniczne, takie jak kontro-
la pracy stacji nadawczej przed roz-
poczêciem emisji programu, znak
rozpoznawczy przy przesy³aniu au-
dycji miêdzy rozg³oœniami, podczas
retransmisji i innych potrzebach
identyfikacji danej rozg³oœni.
Do wytwarzania sygna³ów
stacji konstruowane by³y ró¿ne twarzaj¹ takie sygna³y z dysków powiedniego przyrz¹du. Takie roz-
urz¹dzenia. D¹¿ono do tego, aby ich komputerów, które precyzyjnie spe³- wi¹zanie istnia³o w rozg³oœni kra-
funkcje odbywa³y siê automatycz- niaj¹ te warunki. W pocz¹tkach ra- kowskiej w latach 30. W urz¹dze-
nie, poza rêcznym uruchamianiem. diofonii problem ten by³ o wiele po- niach tych dŸwiêki by³y przekazy-
Urz¹dzenia mia³y byæ gotowe w wa¿niejszy. Mimo ró¿nych rozwi¹- wane przez mikrofony aby odg³osy
ka¿dej chwili do w³¹czenia na ante- zañ technicznych sygna³y by³y nie- otoczenia nie przedostawa³y siê do
sygna³u, musiano ca³oœæ izolowaæ

SYGNAŁY PAUZ
nê. Ponadto musia³y spe³niaæ spe-
cjalny warunek: sygna³ zawsze roz-
poczyna³ siê i koñczy³ tym samym
fragmentem dŸwiêku, niezale¿nie
od momentu w³¹czenia i wy³¹cze-
nia. Obecnie rozg³oœnie radiowe od-
Ta d e u s z P a l e c z n y
skomplikowane dŸwiêkowo. Wyko-
rzystywano tu ró¿nego rodzaju
uderzaj¹ce m³oteczki, drgaj¹ce
struny, gongi. Próbowano wzboga-
ciæ treœæ sygna³u, wprowadzaj¹c po-
zytywki lub instrumenty muzyczne,
jak na przyk³ad gitarê, której struny
poruszano miarowo za pomoc¹ od-
akustycznie. Nieco póŸniej stoso-
wano generatory wytwarzaj¹ce
poszczególne tony dŸwiêkowe na
drodze elektrycznej, ale ówczesne
uk³ady nie trzyma³y tonacji i
stwarza³y ci¹g³e problemy ze stro-
jeniem. Po wprowadzeniu metody
magnetycznego zapisu i odtwarza-
nia dŸwiêku mo¿liwoœci artystyczne
i techniczne realizacji sygna³u bar-
dzo wzros³y, poprawi³a siê te¿
znacznie niezawodnoœæ urz¹dzeñ.
Chocia¿ urz¹dzenia tego ty-
pu odesz³y do lamusa, idea sygna-
³ów pozosta³a. Jest ona inaczej re-

spirala drgaj¹ca kowade³ko krzywka

napêd
krzywki
mikrofon
M ŁODY TECHNIK

obudowa
akustyczna wzmacniacz mikrofonowy
40
7/2005

Urządzenie do sygnału pauz stosowane w radiofonii w latach 60.

 alizowana, lecz nieodzowna szcze-
gólnie w czasach, kiedy liczba roz-
napêd taœmy g³oœni radiowych stale roœnie.
Taœma magnetofonowa by³a
po³¹czona w zamkniêt¹ pêtlê
i umieszczona w zasobniku o wy-
sokoœci nieco wiêkszej ni¿ jej szero-
fotokomórka koœæ. Zasobnik by³ wykonany ze
szk³a i mo¿na w nim by³o umieœciæ
oko³o 15 metrów taœmy, co przy
prêdkoœci przesuwu 19,05 cm/s po-
g³owica
zwala³o zapisaæ 80 s sygna³u. Na
¿aróweczka odczytuj¹ca taœmie nagrane by³y dwie œcie¿ki.
Na jednej sygna³, a na drugiej rów-
SYGNA£ KONIEC SYGNA£U POCZ¥TEK SYGNA£U SYGNA£
nolegle przy pocz¹tku i koñcu sy-
gna³u, ton pilota (ok. 3 kHz). Od-
tworzenie realizowa³y dwie g³owice
otwory w taœmie odczytuj¹ce, przesuniête wzglêdem
siebie. Przy w³¹czeniu g³owica pilo-
Urządzenie sygnału pauz z lat 70. ta odczytywa³a ton i poprzez prze-
Na zamkniętej w pętlę długiej taśmie nagrano wielokrotnie ten sam sygnał. kaŸniki uruchamia³a odtworzony
W przerwach pomiędzy nagraniami powycinane zostały w taśmie otworki dla przez drug¹ g³owicê dŸwiêk do toru
sterującej ustawieniem układu fotokomórki. W czasie włączenia sygnał był od- fonicznego. W momencie wy³¹cze-
twarzany jak w zwykłym magnetofonie. W momencie wyłączenia zaświecała nia taœma zatrzymywa³a siê dopie-
się żaróweczka, której światło po przejściu przez otworek w taśmie padało na ro, gdy g³owica pilota odczyta³a
fotokomórkę i poprzez układ przekaźnikowy zatrzymywało napęd. Urządzenie ton. Zapewnia³o to odegranie ca³e-
było gotowe do ponownego włączenia z ustawionym początkiem sygnału. go sygna³u i zatrzymanie w odpo-
wiednim miejscu. !

foto grafia

dokończenie ze strony 39

wmontowanego weñ styku elek- mentem rozwi¹zania

trycznego. W taki uk³ad s¹ wyposa- jest fakt, ¿e fotocela
¿one wszystkie lustrzanki cyfrowe równie dobrze reaguje
i analogowe oraz cyfraki, zaczyna- na b³ysk pochodz¹cy
j¹c od œrednich pó³ek cenowych. z aparatu stoj¹cej
Tañsze kompakty cyfrowe i wiêk- obok osoby.
szoœæ kompaktów analogowych nie Wybieraj¹c
uwzglêdnia mo¿liwoœci wykorzys- lampê, warto zwróciæ
tania lamp zewnêtrznych i nie jest uwagê na mo¿liwoœæ
wyposa¿ona w gor¹c¹ stopkê. odchylenia jej palnika
W tym przypadku mo¿na na- w p³aszczyŸnie piono-
byæ lampê mocowan¹ na szynie ³¹- wej. Poszerza to
czonej z aparatem za pomoc¹ otwo- znacznie mo¿liwoœci
ru z gwintem fotograficznym prze- lampy, bowiem umo¿-
znaczonym do mocowania aparatu liwia fotografowanie
na statywie. Wówczas wyzwolenie w œwietle odbitym od
lampy nastêpuje od wbudowanej sufitu. Jeszcze wiêk-
weñ fotokomórki (fotoceli). Do wy- sze mo¿liwoœci udos-
M ŁODY TECHNIK

korzystania z kompaktami cyfrowy- têpniaj¹ lampy z pal- 4

mi istnieje mo¿liwoœæ ustawienia nikiem obracanym,
lampy na wyzwolenie drugim z ko- równie¿ w p³aszczyŸ- Dobrze jeśli palnik lampy można odchylić pionowo
lei b³yskiem - ignoruj¹c przedb³ysk nie poziomej, ale ta ku górze, by oświetlić obiekt fotografowania świat-
pomiarowy. Koszt takiej lampy nie opcja jest dostêpna łem odbitym od sufitu. Na zdjęciu palnik odchylono
jest wysoki, oko³o 250 z³, a jej u¿y- tylko w drogich lam- o około 45 stopni, całkowity zakres odchylenia wy-
wanie mo¿e znacznie poszerzyæ pach do u¿ytku pro- nosi natomiast 90 stopni, czyli pionowo do góry.
mo¿liwoœci niedrogiego amatorskie- fesjonalnego. !
go kompaktu. G³ównym manka- 41
7/2005
 Australopitek i Homo habilis - cz³owiek pierwotny
cz. 16

KOLEJ Homo sapiens - cz³owiek rozumny

Pierwsze wyraŸne przejawy tzw. kultury rolnej – uprawy, co poci¹ga za sob¹

POCI¥G DO POSTÊPU pocz¹tki osiad³ego trybu ¿ycia (Mezopotamia, Azja Wschodnia, Meksyk, Peru)

Piotr Kawalerowicz
Georgius Agricola po raz pierwszy opisuje drewniane tory kolejowe.

Jedn¹ z najbardziej ludzkich, spoœród wielu W Anglii (Whitehaven) po raz pierwszy u¿yto szyn ¿elaznych u³o¿onych na
charakterystycznych dla cz³owieka cech, jest drewnianych belkach pod³u¿nych.
ciekawoœæ. W po³¹czeniu Nicolas Joseph Cugnot konstruuje pojazd mog¹cy siê poru-
z uporem, pracowitoœci¹ szaæ z prêdkoœci¹ oko³o 6 km/h. Jest on uznawany za naj-
i dociekliwoœci¹ czêsto by³a starszego, udokumentowanego przodka dzisiejszej kolei (al-
Ÿród³em odkryæ - zarówno bo samochodu).
tych popychaj¹cych cywili- R. Trevithick zbudo-
zacjê do przodu, jak i tych, wa³ w Londynie kolej
które na lata pogr¹¿a³y j¹ parow¹, któr¹ za op³a-
w mrokach. 1769 samojezdny wóz artyleryjski Cug- t¹ wozi³ publicznoœæ
Jaka jest historia wynalaz- nota musiano zatrzymywać nad ognis- po zamkniêtym torze.
ków i odkryæ, sk¹d siê bra³y, kiem co 15 minut, by uzyskać niezbęd- Jego lokomotywa mia-
kto i gdzie ich dokonywa³, ne ciśnienie pary. ³a g³adkie stalowe ko-
jaki by³ ich dalszy los ³a, przylegaj¹ce
i wp³yw na cywilizacje? szczelnie do p³askich
metalowych szyn.
KOLEJ W. Hedley zbudowa³ pierwszy u¿yteczny pojazd
Niewiele wynalazków wp³ynê- je¿d¿¹cy po szynach o g³adkiej powierzchni noœ-
³o na rozwój cywilizacji w tak du¿ym nej. Parowóz Puffing Billy mia³ napêd przeniesiony
stopniu jak kolej. To dziêki niej mo¿li- na ko³a za pomoc¹ uk³adu dŸwigni i kó³ zêbatych.
we sta³o siê przemieszczanie zarów- Karl von Drais wynalaz³ pierwowzór roweru, który
no ludzi, jak i towarów na niespotyka- nazwa³ Draisine (po polsku drezyna). By³ to drew-
n¹ dot¹d skalê i odleg³oœci. niany pojazd posiadaj¹cy dwa ko³a obite blach¹,
Pierwsze koleje ci¹gniête z drewnianymi szprychami. Pojazd ten wa¿y³ 45 ki-
przez zwierzêta znane by³y ju¿ w sta- logramów i osi¹ga³ prêdkoœæ oko³o 10 km/h. Napê-
ro¿ytnoœci przed 2500 lat. Kolej d³ugo dza³o siê go poprzez odpychanie siê nogami od
czeka³a na swoj¹ chwilê, kiedy to wy- pod³o¿a. Na szczêœcie dla Kolei Drezynowej kon-
naleziono odpowiedni œro- strukcja okaza³a siê trud-
dek napêdu i w³aœciwe pod- na i droga w budowie
³o¿e – stalowe szyny uk³ada- i po jakimœ czasie drezy-
ne na drewnianych podk³a- ny wysz³y z mody. Wyna-
dach. lazca postanowi³ wiêc
Do XVIII wieku jedy- zbudowaæ pojazd, który
n¹ znan¹ si³¹ poci¹gow¹ by- wyprzedzi parowóz. I tak
³y zwierzêta, g³ównie konie w 1842 roku powsta³a
lub mu³y. Mo¿liwoœci tego konstrukcja podobna do
napêdu by³y ograniczone dzisiaj nam znanych dre-
i w znacznej mierze zale¿a³y zyn kolejowych (oczywiœ-
od pod³o¿a, równie¿ prêd- cie rêcznych).
M ŁODY TECHNIK

koœæ poruszania siê tak na- Powstaje lokomotywa

pêdzanego pojazdu by³a niewielka. Na typowych,
drogach wiejskich o kiepskiej nawierzchni zaprzêg
4 do 6 koni móg³ poci¹gn¹æ wóz o ciê¿arze ok. 1,5
tony; na utwardzonych drogach ciê¿ar ten wzrasta³
do ok. 4t. Istotne zmiany przyniós³ rozwój przemys³u
wydobywczego. Do transportu wêgla zaczêto stoso-
waæ transport szynowy, pozwalaj¹cy maksymalizo-
42 waæ korzyœci p³yn¹ce z redukcji tarcia przy toczeniu.
Wtedy, ci¹gn¹c po ¿elaznych szynach wóz na ¿elaz-
7/2005
„John Bull”.
Na kolejach brytyjskich zaczêto stoso-
waæ w celu zapewnienia bezpieczeñ-
stwa ruchu umown¹ sygnalizacjê,
u¿ywaj¹c kolorowych œwiate³ oraz
flag. Wprowadzono równie¿ szlabany.
Hulton Gregory zastosowa³ na kolei
Pierwsza lokomotywa wyposażona semafory.
w tzw. łapacze krów: „cowcatchers”. Robert Stephenson wynalaz³ hamulec

nych ko³ach, koñ móg³ przemieœciæ ciê¿ar do 30 t(!). parowy.

 3 000 000 lat p.n.e. Warto poznaæ
2 000 000–1 500 000 lat p.n.e. Homo erectus - cz³owiek wyprostowany.
350 000-250 000 lat p.n.e. Kolej
ok. 10 000 lat p.n.e. Cz³owiek z Cromagnon. Kolej to œrodek transportu l¹dowego o trasie
ok. 8 000 p.n.e. wytyczonej torem kolejowym albo lin¹. Naj-
IV tysi¹clecie p.n.e. Pojawia siê: pismo, ko³o, ¿agiel, wytop metali z rud szerzej rozpowszechniona w krajach uprze-
p.n.e. /n.e. mys³owionych jest kolej na torze dwuszyno-
V 1519 r. Umiera Leonardo da Vinci, pozostawiaj¹c po sobie ok. 7000 wym o przeœwicie 1435mm, zastosowana po
1556 r. stron notatek zawieraj¹cych pomys³y i wynalazki. raz pierwszy na Wyspach Brytyjskich na
1716 r. Drewniane tory kolejowe (pod³u¿ne belki) pokrywa siê cienki- pocz. XIX wieku przez Stephensona.
1738 r. mi p³ytkami z kutego ¿elaza.
1767 r. Brytyjczyk Reynolds buduje prawdopodobnie pierwsz¹ szyno- Podzia³:
1770 r. w¹ kolej ¿elazn¹. ! kolej szynowa
1782 r. James Watt zbudowa³ w pe³- – tradycyjna kolej ¿elazna
ni u¿yteczny silnik parowy. – kolej normalnotorowa
21 II 1804 r. Richard Trevithick uruchomi³ – kolej szerokotorowa
1808 r. pierwsz¹ przemys³ow¹ kolej – kolej w¹skotorowa
napêdzan¹ parowozem w³as- – kolej jednoszynowa
nej konstrukcji. Kolej ³¹czy³a – kolej zêbata
Penydaren i Abercynon – kolejka górska
w Walii (oko³o 15 km) i prze- – kolej drezynowa
wozi³a robotników oraz oko³o ! kolej linowa
20 ton ³adunku. – wagonikowa
1811 r. J. Blenkinsop opatentowa³ – krzese³kowa
projekt kolei z dodatkow¹ zêbat¹ szyn¹, o któr¹ zahacza³o zê- – wyci¹g narciarski
bate ko³o parowozu. Kolej ta znalaz³a zastosowanie na linii ! kolej magnetyczna
1813 r. Middleton – Leeds w 1812 roku.
1814 r. George Stephenson konstruuje pier- Czy wiesz, ¿e...
wowzór wspó³czesnych lokomotyw. Zre- Normalnotorow¹
zygnowa³ on ostatecznie z pomys³u nazywamy kolej na torze
1816 r. z trzeci¹ szyn¹, natomiast poprawi³ dwuszynowym o przeœ-
wytrzyma³oœæ szyn, wydajnoœæ palenis- wicie 1435mm, w odró¿-
ka oraz rozk³ad ciê¿aru na poszczególne nieniu od kolei o mniej-
osie poprzez dodanie dodatkowych kó³. szym przeœwicie torów –
1818 r. Powsta³ projekt publicznej linii kolejowej tzw. w¹skotorowej lub
do przewozu osób i towarów Stockton – o wiêkszym przeœwicie –
Darlington, któr¹ nastêpnie w latach szerokotorowej.
1823-1829 zbudowa³ George Stephen-
son. Linia liczy³a 60 kilometrów d³ugoœci
i u¿yto na niej trakcji konnej, linowej (napêdzanej stacjonarn¹
maszyn¹ parow¹), oraz parowozowej.
1829 r. „The Rocket” – lokomotywa, zaprojektowana przez Roberta
Stephensona, wygrywa zawody lokomotyw w Rainhill i zosta-
je przyjêta jako napêd dla Liverpool & Manchester Railway. Ta
lokomotywa, o wadze 3 ton,
mog³a poci¹gn¹æ wagon z 30
podró¿nymi, osi¹gaj¹c najwy¿-
sz¹ prêdkoœæ 47 km/godz.
1830 r. Zosta³a otwarta linia kolejowa
M ŁODY TECHNIK

1831 r. z Manchesteru do Liverpoolu

zbudowana przez George’a
1834 r. Stephensona. To wydarzenie jest obecnie uwa¿ane za pocz¹-
tek ery kolejnictwa.
1835 r. Wilhelm Eduard Weber zaproponowa³ u¿ycie szyn kolejowych
jako przewodnika powrotnego dla telegrafu elektrycznego.
1835 r. Uruchomiona zosta³a pierwsza w Niemczech kolej ¿elazna,
1840 r. tzw. Kolej Ludwikowska, o d³ugoœci ok. 6 km. Napêdzana lo-
komotyw¹ Stephensona pokonywa³a trasê w ok. 15 min, z al- 43
1843 r. ternatywnym konnym zaprzêgiem w 25 min. Kolej vs koński zaprzęg.
7/2005
 Transport towarów o du¿ej masie czy objêtoœci Otwarcie pierwszego odcinka Kolei Warszawsko-Wiedeñskiej z Warszawy
przesta³ byæ problemem, pozosta³a kwestia napêdu. do Grodziska Maz.
Jednym z najstarszych przodków wspó³czes-
George Westinghouse wynalaz³ hamulec na sprê¿one powietrze. W 1875 ro-
nej lokomotywy by³ pojazd parowy skonstruowany ku za pomoc¹ takiego hamulca uda³o siê zatrzymaæ rozpêdzony poci¹g
w 1770 roku przez francuskiego oficera Nicolasa Jo-
o wadze 200 ton z prêdkoœci 80 km/h na dystansie 300 m, co by³o absolut-
sepha Cugnota. Jego dziwaczna trójko³owa machina nym rekordem.
z du¿ym, nape³nianym wod¹ kot³em mog³a poruszaæ Ukoñczono budowê najwy¿ej po³o¿onej kolei wysokogórskiej w Andach. Bu-
siê z prêdkoœci¹ 4 km/h, a do jej obs³ugi zatrudniano dowa³ j¹ polski in¿ynier Ernest Malinowski.
a¿ 4 osoby. Mniej wiêcej co kwadrans pojazd ten mu-
Na berliñskiej wystawie przemys³owej Ernest Werner von Siemens zapre-
sia³ siê zatrzymywaæ. W czasie postoju pod kot³emzentowa³ pierwszy poci¹g elektryczny pracuj¹cy w normalnych warunkach
(na go³ej ziemi) rozpalano ognisko i czekano, a¿ wy- eksploatacyjnych.
tworzy siê wystarczaj¹ca iloœæ pary, aby móg³ on po-
W Berlinie otwarto pierwsz¹ na œwiecie elektryczn¹ liniê kolejow¹ o d³ugoœ-
nownie ruszyæ w nastêpn¹ kilkunastominutow¹ po- ci 2 400 metrów.
dró¿. Pojazdem zainteresowane by³o nawet francus-
Pierwszy w œwiecie parowóz na parê przegrzan¹ konstrukcji prof. W. Schmid-
kie Ministerstwo Wojny, ale podczas jednej z prób ta, wyprodukowany przez firmê Vulkan w Szczecinie dla kolei pruskich
pojazd staranowa³ ceglany mur, uznano wiêc, ¿e jest (KPEV „Hannover 74” S4) rozpoczyna now¹ epokê w rozwoju parowozu.
niebezpieczny i zaniechano dalszych prac. Pierwszy poci¹g z Chabówki do Zakopanego.
W tym samym czasie Na eksperymentalnej linii kolejowej w Niemczech po-
w Anglii Richard Trevithick opra- ci¹g elektryczny osi¹gn¹³ prêdkoœæ 210 km/h.
cowa³ niewielki parowy silnik Firma Diesel-Klose-Sulzer prezentuje pierwsz¹ lokomo-
wysokoprê¿ny, który móg³ byæ tywê, napêdzan¹ silnikiem Diesla.
zastosowany do napêdzania po- Odzyskanie przez Pañstwo Polskie niepodleg³oœci (po
jazdu samobie¿nego. 21 lutego 123 latach niewoli) - utworzenie pierwszego Rz¹du
1804 roku konstruktor podj¹³ Rzeczypospolitej Polskiej. Utworzenie Sekcji Kolejowej
prze³omow¹ w dziejach kolejnic- w Ministerstwie Komunikacji. Ustalenie nazwy kolei
twa decyzjê: umieœci³ napêdza- w Polsce: Polskie Koleje Pañstwowe (zmilitaryzowane).
n¹ par¹ machinê na szynach. Budowa pierwszej w Polsce kolei elektrycznej, prywat-
Niestety ówczesne nej EKD Warszawa – Podkowa Leœna – Grodzisk/Milanówek
¿eliwne szyny by³y z odga³êzieniem
na tyle kruche, ¿e do W³och pod
nie wytrzymywa³y Warszaw¹.
obci¹¿enia wa¿¹cym Otwarcie pier-
wszych linii ze-
Gwoździe kolejowe, za pomocą lektryfikowanych
których znakowano kolejowe słu- systemem pr¹du
py telegraficzne i drewniane pod- przesz³o 5 ton po- sta³ego 3000V z Warszawy do Otwocka i Pruszkowa.
kłady kolejowe. Dwie wybite cyfry jazdem. Trevithick Polski prototypowy parowóz pospieszny Pm36-1 z otulin¹ aerodynamiczn¹
oznaczają rok produkcji słupa lub zmniejszy³ ciê¿ar zdobywa z³oty medal na wystawie œwiatowej w Pary¿u. Podczas powrotu
podkładu (np. 36 = 1936 r.). pojazdu, ale wte- z Pary¿a Pm36 odbywa próby prêdkoœciowe na kolejach niemieckich, pod-
dy ko³a traci³y czas których przekracza prêdkoœæ 150 km/h.
przyczepnoœæ i pojazd w ogóle nie chcia³ siê poru- We Francji zbudowano pierwszy poci¹g na poduszkach powietrznych. Uzys-
szaæ. Próbowano temu zaradziæ na ró¿ne ka³ on prêdkoœæ 200 km/h.
sposoby: John Blenkinsop zaproponowa³ W Pa-Fa-Wagu pocz¹tek produkcji seryjnej lo-
dodanie dodatkowej, karbowanej szyny, komotywy elektrycznej Co’Co’ o mocy 3000 kW
która mia³a s³u¿yæ do napêdzania maszyny. serii ET22.
Jeszcze œmielszym pomys³em by³o wypo- Pocz¹tek budowy Centralnej Magistrali Kolejo-
sa¿enie lokomotywy w d³ugie mechanicz- wej Œl¹sk – Warszawa – Wybrze¿e, maj¹cej byæ
ne ³apy, które mia³y j¹ popychaæ. najwiêksz¹ inwestycj¹ kolejow¹ w Polsce po II
W roku 1814 swój pierwszy paro- wojnie œwiatowej, zaprojektowan¹ dla prêd-
wóz skonstruowa³ ojciec wspó³czesnych Lokomotywa ET22 - najdłuższa seria loko- koœci docelowej poci¹gów pasa¿erskich rzêdu
M ŁODY TECHNIK

lokomotyw, Anglik George Stephenson. Je- motyw elektrycznych w Europie. Do 1991 r. 200-250 km/h.
go lokomotywa „The Rocket” w 1829 r. wyprodukowano 1120 szt. Powstaje TGV – superszybki poci¹g – na szy-
rozpêdzi³a siê do niespotykanej dot¹d nach mo¿e rozwin¹æ prêdkoœæ 380 km/h.
prêdkoœci 47 km/h, wygrywaj¹c zawody i otwieraj¹c Otwarto tunel pod kana³em La Manche,
nowy rozdzia³ w historii kolei. ³¹cz¹c tym samym Wielk¹ Brytaniê z
To w³aœnie szybkoœæ transportu i mo¿liwoœæ kontynentem. Tunelem tym jeŸdzi obec-
przewo¿enia du¿ych ³adunków uczyni³y z kolei tak nie jeden z najnowoczeœniejszych pojaz-
dów kolejowych – Eurostar, pokonuj¹cy
44 Do przygotowania kalendarium wykorzystano materia³y Ÿró- trasê z Pary¿a do Londynu w 3 h.
d³owe:
7/2005

„Nauka Technika i Wynalazki” Lokomotywa TGV w 1990 r. ustano-

Raymond L. Francis, wyd. AMBER wiła rekord prędkości - 515.3 km/h
„Kronika Techniki” - Praca zbiorowa, wyd. WEP PWN
15 VI 1845 r. interesuj¹cego partnera dla szybko rozwijaj¹ce-
1858 r. G. Pullman przerobi³ dwa zwyk³e go siê przemys³u. Bez niej nie by³oby w XIX
1870 r. wagony na wagony sypialne. 10 lat wieku tak gwa³townego rozwoju gospodarcze-
póŸniej zbudowa³ pierwszy wagon go. Rozwój kolei determinowa³y przede wszys-
restauracyjny. tkim rozwi¹zania, które mia³y usprawniæ ruch
1871 r. Wojna francusko-pruska wykazuje poci¹gów. Jednym z pierwszych problemów by-
1876 r. zasadnicze znaczenie transportu ko- ³y hamulce. Dopiero w 1867 roku wymyœlono ha-
lejowego dla prowadzenia operacji mulec na sprê¿one powietrze. Do tej pory
1879 r. l¹dowych i koniecznoœæ posiadania w ka¿dym wagonie musia³ siedzieæ jeden cz³o-
sprawnych wojsk kolejowych oraz wiek, obs³uguj¹cy hamulec dla danego wagonu,
znormalizowanego taboru. który uruchamia³ po us³yszeniu sygna³u od ma-
1881 r. szynisty.
1893 r. Wprowadzenie do eksploatacji na W 1912 roku pojawi³a siê pierwsza loko-
1898 r. kolejach pruskich pierwszych nowo- Plakat reklamujący wa- motywa, napêdzana silnikiem Diesla. Z czasem
czesnych poci¹gów pospiesznych gon restauracyjny Pul- padaj¹ kolejne rekordy prêdkoœci. W latach 40.
z³o¿onych z nowych parowozów lmana XIX wieku przekroczono barierê 100 km/h, 90 lat
1899 r. o prêdkoœci 100 km/h i wagonów póŸniej - 200 km/h, natomiast na pocz¹tku lat
1902 r. 4-osiowych z zamykanymi przedzia³ami i krytymi przejœciami 80. XX wieku francuski poci¹g TGV przekroczy³
miêdzy wagonami (tzw. D-Zug), m.in. z Berlina do Bydgoszczy prêdkoœæ 515,3 km/h.
1912 r. i Gdañska
1914 r. Wybuch I wojny œwiatowej. Niemieckie wojska kolejowe prze-
11 XI 1918 r. budowuj¹ w szybkim tempie koleje na zajêtych terenach pol- Z przymru¿eniem oka
skich z szerokoœci rosyjskiej na normaln¹ (1435 mm).
1922 r. Pierwszy parowóz turbinowy.
1926 r. Zamach stanu marsza³ka Józefa Pi³sudskiego. Kolejarze parali-
¿uj¹ ruchy wojsk rz¹dowych spiesz¹cych na pomoc obalonym Kolejka do Sławy
1927 r. w³adzom, jednoczeœnie pomagaj¹ oddzia³om wiernym Pi³sud-
skiemu w dotarciu do Warszawy. Wkrótce po przejêciu w³adzy
marsza³ek Józef Pi³sudski poleca dekretem prezydenta uregu-
lowaæ status PKP. Na mocy rozporz¹dzenia prezydenta RP I.
Moœcickiego tworzy siê przedsiêbiorstwo “Polskie Koleje Pañ-
1936 r. stwowe”, którego dyrektorem generalnym zostaje ka¿dorazo-
wy minister Kolei ¯elaznych RP. Ustalenie maj¹tku przedsiê-
biorstwa PKP i ostateczne przenumerowanie parowozów i wa-
gonów odziedziczonych po kolejach obcych na serie i numery
inwentarzowe PKP. Polski prototypowy parowóz pospieszny
1937 r. Pm36-1 z otuliną aerodynamiczną
Kolejka linowa

1965 r.

1971 r.

1971 r.
1976 r. W Japonii uruchomiono liniê
Shinkansen z Tokio do Osaki
obs³ugiwan¹ przez su-
perszybki poci¹g poruszaj¹-
M ŁODY TECHNIK

cy siê z prêdkoœci¹ 200

1981 r. km/h, któr¹ z czasem zwiêk-
szono 300 km/h.
1994 r. Próba w³oskiego elektrycz-
Twoja kolej

nego poci¹gu „Pendolino”

na trasach z Warszawy do Gdyni i Krakowa. Poci¹g ten usta-
nowi³ na CMK rekord prêdkoœci na PKP - 250,1 km/h.
I 2004 r. Maglev – poci¹g poruszaj¹cy siê na poduszkach powietrznych
– na trasie z Szanghaju do portu lotniczego Pudong jest naj- 45
szybszym na œwiecie. Mo¿e rozwijaæ rekordow¹ prêdkoœæ 500
7/2005

km/godz. 30 - kilometrow¹ trasê pokonuje w 8 minut.

 moto cykle
O
dpowiedŸ na pytanie - Do cze-
go mo¿na u¿yæ pi³y ³añcucho-
wej? - wydaje siê oczywista
i jednoznaczna. Jednak nie dla
wszystkich. Rysownik komiksów
Rötger Feldmann wymyœli³ aby
u¿yæ 24 silników pi³ ³añcucho-
TEKST
wych jako napêdu do motocykla.
(Oryginalny tytu³ komiksu: „Freie
Bahn mit Marzipan”). Pomys³ z ko-
ŁATWY ! ! !
miksu przeniesiono na realny grunt.
Napêd pasowy do motocykla zapro-
jektowa³ ContiTech w œcis³ej wspó³-
pracy z firm¹ Dolmar. Maszyna
osi¹ga dziêki nim moc 170 KM i mo-
24 PIŁY na WYŚCIGACH Wiktor Kakowski
ment obrotowy 130 Nm, ³¹czna po-
jemnoϾ to 1900 cm3. Podstawo-
wym elementem konstrukcji jest pi-
³a ³añcuchowa Dolmar, model dla
profesjonalistów - PS-7900. Zosta³a
wybrana ze wzglêdu na najlepszy
na œwiecie stosunek wœród takich
urz¹dzeñ mocy do masy w³asnej -
1 KM na 1 kg wagi. Standardowo
ch³odzona powietrzem pi³a osi¹ga
moc 6,3 KM przy 9500 obrotów. Na
potrzeby tego „motocykla” pi³y zos-
ta³y jeszcze ulepszone i osi¹gniêto
w ka¿dej z nich 7,1 KM mocy przy
10000 obrotów oraz maksymalny
moment obrotowy 5,5 Nm przy 7750
obrotów. Ca³a maszyna ma d³ugoœæ
3,870 m i szerokoœæ 59 cm. Oba ko³a
to 18-tki, tylna opona rozmiaru
240/40, przednia 120/90, ca³oœæ wa-
¿y niewiele ponad 300 kg. Tak szyb-
M ŁODY TECHNIK
46
7/2005
ki motocykl musi te¿ dobrze hamo- o zwiêkszonej wytrzyma³oœci. We
waæ. Z przodu s¹ tu dwie 292 mm wrzeœniu ubieg³ego roku Feldmann
tarcze z 16-t³oczkowymi zaciskami, zorganizowa³ wyœcig pomiêdzy mo-
z ty³u pojedyncza 292 mm tarcza tocyklem Dolmette i tuningowanym
z 4-t³oczkowym zaciskiem. „Aby samochodem wyœcigowym Audi 4,
przenieœæ tak wielkie si³y w ma³ej na torze wyœcigowym Eurospeed-
way Lausitz.
Rozwi¹zanie
techniczne zasto-
sowane w Dol-
mette okaza³o siê
hitem wyœcigów
i zrobi³o imponu-
j¹ce wra¿enie na
30 000 widzów,
nie przynios³o
jednak zwyciês-
twa. Andie Fel-
dmann,który pro-
wadzi³ ten niez-
wyk³y motockl,
niestety przegra³.
!
przestrzeni konstrukcyjnej motocyk-
la i to za pomoc¹ w¹skich pasków,
trzeba by³o wykroczyæ daleko poza
granice znanych rozwi¹zañ”, zauwa-
¿a mened¿er produktu Holger D.
Menssen. Dolmette napêdza w su-
mie 12 pasków, u¿ytych w niespo-
tykanej dotychczas konfiguracji
napêdu. Jedenaœcie podwójnych
pasków zêbatych CONTI SYNCHRO-
TWIN ® ze specjalnym kordem wije
siê jak serpentyna pomiêdzy 24 sil-
nikami do pi³ ³añcuchowych usytuo-
wanymi w dwóch rzêdach.
W ostatnim napêdzie pracuje
100-milimetrowy uzêbiony CONTI
SYNCHROFORCE ® SUPREME
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
 lat temu lipiec 1960
Człowiek w przestrzeni kosmicznej w ciągu krótkiego czasu spala się w komorze spalania
Można śmiało powiedzieć, że w chwili obecnej ludz− silnika rakietowego, wytwarzając siłę ciągu i rakieta
kość znajduje się na progu „skoku w przestrzeń”. Wy− majestatycznie, na słupie ognia unosi się do góry. Po−
rzucenie 15 maja br. radzieckiego „Sputnika−4” − stat− nieważ największe sputniki mają wagę ponad 1300 kg,
ku kosmicznego z hermetyczną kabiną zawierającą a ostatni radziecki statek kosmiczny ważył aż ponad 4
manekin pilota było prawdopodobnie jednym z ostat− tony, zdaje się więc, że nie ma nic prostszego, jak umie−
nich etapów urzeczywistnienia tego olbrzymiego za− ścić tam człowieka, który przecież średnio waży 70 kg.
mysłu. Lot statku kosmicznego z człowiekiem na po−
kładzie będzie stanowić ukoronowanie dotychczaso−
wego rozwoju techniki rakietowej oraz pierwszą pró−
bę prawdziwych podróży kosmicznych.
Problem lotu człowieka w przestrzeń kosmiczną moż−
na podzielić z grubsza na trzy etapy: 1) start, 2) lot
właściwy, 3) powrót na ziemię.
Omówimy je wszystkie po kolei. Kiedy oglądamy na
ekranie kina lub telewizora start rakiety kosmicznej,
wszystko wydaje się proste. Olbrzymia ilość paliwa

lat temu lNowy

ipiemodel
c wiatraka
1975
Trójwirnikową turbinę wiatrową zbudowano w Kali−
fornii. Jej znamienną cechą jest oryginalny sposób
przeniesienia napędu na sprzężoną z turbiną prąd−
nicę. Prądnica jest mianowicie napędzana przez ob−
ręcze wszystkich trzech trójpłatowych wirników. Ten
wiatrowy turbogenerator, umieszczony na wysoko− dzieckiej, nowego urządzenia tego rodzaju, oznaczo−
ści 12 m, może podobno przy prędkości wiatru wy− nego symbolem EC−51−02. Pamięć ta jest dostosowa−
noszącej ok. 15km/h dawać 7kW mocy. Jedna na do współpracy ze wszystkimi maszynami i urzą−
z firm amerykańskich zapowiedziała wprowadzenie dzeniami wchodzącymi w skład jednolitego systemu
tego urządzenia do sprzedaży. informatycznego krajów RWPG (system RIAD).
Główne dane nowej pamięci są następujące: pręd−
Nowa pamięć kość przesuwu taśmy − 2m/s, częstotliwość przeno−
dla maszyn matematycznych szenia sygnałów − 64 kHz, gęstość zapisu − 32 bi−
Zamiast dotychczas produkowanych czterech różnych ty/mm. Nowa pamięć ma mniejszą masę i objętość
typów magnetycznych pamięci taśmowych Zakłady niż dotychczasowe, większą trwałość, a ponadto jest
Carl Zeiss Jena rozpoczęły wyrób, według licencji ra− łatwiejsza w konserwacji.

lat temu lipiec 1990
Coś dla fotoreporterów
Już od jakiegoś czasu można kupić aparat fotogra−
ficzny, wyposażony w dyskietkę 2−calową (5 cm). Mie−
ści ona 50 zdjęć, które obejrzeć możemy za pomocą
specjalnego magnetowidu, a także wydrukować. Jest
M ŁODY TECHNIK
automatycznie żądany numer − do skutku. Jeśli zaś
mamy ochotę przekazywać obraz, może to uczynić za
pomocą telefonu DeTeWu i to podczas rozmowy. Ka−
mera wideo fotografuje obiekt i przekazuje go od−
biorcy w czasie od 7 do 40 s. Oczywiście, drukarka
może natychmiast przenieść go już na papier.
A kiedy wreszcie z redakcji, bez problemów, będziemy

to idealny sprzęt dla fotoreporterów: zdjęcie za po− mogli zadzwonić do Katowic − lub na Pragę?
mocą modemu możemy przekazywać natychmiast
(rys.) poprzez satelitę do macierzystej redakcji z każ−
dego punktu świata. Nadanie kolorowej fotografii zaj−
muje ok. 3,5 min. czasu rozmowy telefonicznej.

Nowości telefoniczne
Tu automat telefoniczny do przekazu − rozlega się
48 komputerowy głos ze słuchawki. Przypomina, że szef
miał zadzwonić o określonej godzinie do firmy. Takich
7/2005

zadań „Teleboy” może zapamiętać aż 20. Łączy też

astro nomia

W
dniu 20 maja 1054 roku za-
obserwowano wybuch gwiaz-
dy supernowej znajduj¹cej siê
w odleg³oœci 6500 lat œwietlnych.
Jej pozosta³oœci¹ jest mg³awica
Krab w gwiazdozbiorze Byka. War-
to wiêc siê zastanowiæ, jaka by³a
maksymalna jasnoϾ obserwowana
oraz jakie by³y warunki jej obser-
wacji wtedy, gdy by³a w pobli¿u
maksimum swojej jasnoœci. Mo¿na
za³o¿yæ, ¿e maksymalna jasnoœæ ab-
solutna supernowej wynosi
–18 m [magnitudo]. Zapiski histo-
ryczne informuj¹ nas, ¿e by³a obser-
wowana nawet w dzieñ.
Spróbujmy dokonaæ analizy
tego zjawiska. Na pocz¹tek nale¿y
przeliczyæ odleg³oœæ 6500 lat œwiet-

Mgławica KRAB – M1

TEKST
TRUDNY
Jacek Szczepanik
lnych na parseki, wiedz¹c, ¿e 1 pc I D2

!!!
= 3,262 lat œwietlnych. Równie¿ serwowane, wyra¿one w magnitu-
2
= 1 ,
pos³u¿ymy siê wzorem na jasnoœæ do, I1, I2 – natê¿enie oœwietlenia. I1 D22
absolutn¹. Wiedz¹c, jaka jest zale¿noœæ wzór Pogsona mo¿na wiêc zapisaæ
Jasnoœæ obserwowan¹ obli- pomiêdzy identycznymi gwiazdami w postaci
czymy, korzystaj¹c ze wzoru Pogso- znajduj¹cymi siê w odleg³oœciach 2
na I D1 i D2 wyra¿onymi w parsekach, m − m = 2,5 log I 2 = 2,5 log D1  = 5 log D1 .
m1 − m2 = 2,5 log 2 , 1 2
I1 D  D2
I zak³adaj¹c, ¿e gwiazdy emituj¹  2
1
tyle samo energii E=I4 π D 2,
gdzie: m1, m2 – jasnoœci gwiazd ob- z porównania otrzymujemy dokończenie na stronie 51

ASTROSERWIS – LIPIEC ASTROSERWIS – SIERPIEŃ

S³oñce: S³oñce:
dzieñ godzina dzieñ godzina
do 20 19:24 w gwiazdozbiorze BliŸni¹t, do 10 18 w gwiazdozbiorze Raka,
w znaku Raka w znaku Lwa
20 19:24 w gwiazdozbiorze Raka, 10 18 w gwiazdozbiorze Lwa,
w znaku Raka w znaku Lwa
22 19:40 w gwiazdozbiorze Raka, 23 3 w gwiazdozbiorze Lwa,
w znaku Lwa w znaku Panny

Ksiê¿yc: Ksiê¿yc:
dzieñ godzina dzieñ godzina
6 14:03 nów 5 5:05 nów
14 17:20 pierwsza kwadra 13 4:39 pierwsza kwadra
M ŁODY TECHNIK

21 13:00 pe³nia 19 19:53 pe³nia

28 5:19 ostatnia kwadra 26 17:18 ostatnia kwadra

Ponadto: Ponadto:
5 Ziemia w aphelium, 152,1 mln km od S³oñca, 4 najwiêksze w roku oddalenie Ksiê¿yca od Ziemi:
9 Merkury w maksymalnej elongacji wschodniej, 406 628 km,
26° od S³oñca, 8 Neptun w opozycji do S³oñca, 4345 km od Ziemi,
23 Saturn w koniunkcji ze S³oñcem. 12 maksimum aktywnoœci roju meteorów Perseidy,
24 Merkury w maksymalnej elongacji zachodniej,
Wszystkie momenty podano w czasie urzêdowym. 18° od S³oñca. 49
7/2005

Wszystkie momenty podano w czasie urzêdowym

 mate matyka
Tytuł artykułu nie jest – wbrew narzucającej
się interpretacji – komentarzem do tego, co
dzieje się w polityce. Mam nadzieję, że kto
czyta ten artykuł, jest na zasłużonych wakac-
jach. Morze, góry, jeziora, zabytkowe miasta –
odpoczywamy od całorocznej twórczej pracy.
A do poświęcenia dzisiejszego kącika logice
matematycznej skłonił mnie subtelny błąd
w zadaniu maturalnym z maja tego roku.
W przygotowywanych od lat zadaniach, re-
cenzowanych przez wybitnych dydaktyków
i naukowców, znalazł się błąd, który potwier-
dził założenia nowej matury: „nie myśl, bo na
tym źle wyjdziesz!”.
KŁAM, ILE CHCESZ?
Prawda zawsze
wyjdzie na wierzch!
Michał Szurek
Z
adanie by³o takie:
TEKST
Rodzeñstwo w wieku 8 i 10 lat otrzyma³o razem
w spadku 84 100 z³. Kwotê tê z³o¿ono w banku,
który stosuje kapitalizacjê roczn¹ przy rocznej stopie
TRUDNY
procentowej 5%. Ka¿de z dzieci otrzyma swoj¹ czêœæ
spadku z chwil¹ osi¹gniêcia wieku 21 lat. ¯yczeniem
spadkodawcy by³o takie podzielenie kwoty spadku,
aby w przysz³oœci obie wyp³acone czêœci spadku zaok-
!!!
r¹glone do 1 z³ by³y równe. Jak nale¿y podzieliæ kwotê
84 100 z³ miêdzy rodzeñstwo? Zapisz wszystkie wyko-
nywane obliczenia.
Zobaczmy, jak nale¿a³o rozwi¹zaæ to zadanie (na
przyk³ad wed³ug „Gazety Wyborczej”).
Oznaczmy przez x kwotê, któr¹ ma otrzymaæ oœ-
M ŁODY TECHNIK
miolatek. Ze wzoru na procent sk³adany mamy
1,0513 x = (84 100 – x) 1,0511. Po stosownych uproszcze-
niach (dzielimy obie strony równania przez 1,0511) ot-
rzymujemy x = 40 000. Oœmiolatek powinien otrzymaæ
40 000 z³, dziesiêciolatek 44 100 z³. Jasne? £atwe?
Tak. Tyle ¿e nie jest to rozwi¹zanie t e g o zada-
nia. W treœci jest wyraŸnie napisane: w przysz³oœci
obie wyp³acone kwoty maj¹ byæ równe po zaokr¹gleniu
50 do z³otówki. W przysz³oœci. Nie teraz. Mo¿na ³atwo
7/2005
sprawdziæ, ¿e gdy oœmiolatek dostanie o grosz wiêcej,
to w przysz³oœci nie spowoduje to wiêkszej ró¿nicy ni¿
z³otówka. A dwa grosze wiêcej? A trzy? To wszystko
mia³ w zasadzie sprawdzaæ maturzysta. Praca na pó³
godziny, czyli 1/4 czasu przeznaczonego na arkusz pod-
stawowy.
Wniosek: nie myœl, bo stracisz. Zupe³nie jak
w tym dowcipie o matematyku, który zosta³ wys³any
do sklepu przez ¿onê z nastêpuj¹c¹ instrukcj¹: „idŸ po
parówki, a jeœli bêd¹ jajka, to kup dziesiêæ”.
Matematyk w sklepie:
– Czy s¹ jajka?
– S¹.
– To poproszê dziesiêæ parówek!
* * *
Ale odprê¿my siê i zagrajmy w „szczeroœæ”.
Po³ó¿ na stole kilka przedmiotów i w myœli wy-
bierz jeden z nich. Zaraz zgadnê, co wybra³eœ. Musisz
tylko odpowiedzieæ na kilka pytañ: „tak” lub „nie”...
S³ucham? Mówisz, ¿e to przecie¿ ba-
nalne? Tak, ale nie zd¹¿y³em powie-
dzieæ, ¿e mo¿esz k³amaæ i to kiedy
chcesz... Musisz tylko obiecaæ (i s³o-
wa dotrzymaæ), ¿e sk³amiesz co naj-
wy¿ej ileœ razy.
Chcesz wiedzieæ, na czym po-
lega odgadnienie? Poka¿ê Ci na
prostym przyk³adzie. Powiedzmy, ¿e
do wyboru masz agrafkê, bibu³ê, cu-
kierek, dyskietkê, ekierkê, flamaster,
gumkê i herbatnik. Przypuœæmy, ¿e
wybra³eœ cukierek i obieca³eœ, ¿e nie
sk³amiesz wiêcej ni¿ dwa razy. Rysu-
jê tabelkê, wpisujê w nag³ówkach
kolumn mo¿liw¹ liczbê k³amstw
i dzielê zbiór przedmiotów na dwie
równe albo prawie równe czêœci:
0 kłamstw 1 kłamstwo 2 kłamstwa Na pewno nie ten
a, b, c, d
e, f, g, h
Pytam teraz: Czy wybrany przedmiot jest w gór-
nej po³ówce tabelki? Je¿eli us³yszê „tak”, to przesu-
wam dolne przedmioty (w dolnym wierszu tabeli) o je-
den w prawo. Na „nie” przesuwam górne. Nastêpnie
znów rozmieszczam przedmioty po równo w wierszach
tabeli i znów pytam, czy wybrany przedmiot jest
w górnej czêœci tabeli.
Przypuœæmy zatem, ¿e na pocz¹tkowe pytanie
odpowiedzia³eœ „nie”. Zatem sk³ama³eœ (ale ja tego
oczywiœcie nie wiem). Przesuwam przedmioty a, b,
c i d do rubryki „1 k³amstwo”:
Twoja 0 kłamstw 1 kłamstwo 2 kłamstwa Na pewno
odpowiedź nie ten
Nie a, b, c, d
Tak e, f, g, h
i wszystkie przedmioty rozmieszczam po równo (dla
ka¿dej kolumny oddzielnie):
Podstawowe założenie nowej matury:
nie myśl, bo na tym źle wyjdziesz
pomo¿e, tabelka prawdê powie. Oto bowiem jak wy-
0 kłamstw 1 kłamstwo 2 kłamstwa Na pewno nie ten gl¹da po czwartej odpowiedzi:
e, f, a, b,
g, h c, d 0 kłamstw 1 kłamstwo 2 kłamstwa Na pewno nie ten
g e, f b, a
Pytam znów: „czy wybrany przedmiot jest h c, d
w górnej po³ówce”? Przysz³a Ci ochota, ¿eby tym ra-
zem nie sk³amaæ i odpowiedzia³eœ zgodnie z prawd¹ Na razie wiem tylko, ¿e nie wybra³eœ agrafki i bi-
„nie”. Przesuwam górne przedmioty o jedno oczko da- bu³ki. Zadajê nadal to samo pytanie, a Ty musisz ju¿
lej: mówiæ prawdê. Oczywiœcie ja nie wiem, ¿e wyczerpa-
³eœ ju¿ limit k³amstw. Pi¹ta odpowiedŸ musi brzmieæ
Twoja 0 kłamstw 1 kłamstwo 2 kłamstwa Na pewno „nie” i tabelka zmieni siê na tak¹ (h przenosimy w ko-
odpowiedź nie ten lumnie do góry, aby w górnej po³owie tabeli by³o tyle
Nie e, f, a, b, samo przedmiotów, co w dolnej):
Tak g, h c, d,
0 kłamstw 1 kłamstwo 2 kłamstwa Na pewno nie ten
Dzielę po równo: h g e, f, b, a
c, d
0 kłamstw 1 kłamstwo 2 kłamstwa Na pewno nie ten
g e, f a a po odpowiedzi na szóste pytanie (musisz na nie od-
h c, d b powiedzieæ „nie”):

Pytam dalej: czy przedmiot jest w górnym rzê- 0 kłamstw 1 kłamstwo 2 kłamstwa Na pewno nie ten
dzie. Za³ó¿my, ¿e znów mówisz prawdê, a wiêc „nie”. h g, e, f, b, a
Tabelka zmienia siê na c,d

0 kłamstw 1 kłamstwo 2 kłamstwa Na pewno nie ten Dokoñcz sam zgadywanie. Zobaczysz, ¿e w os-
g e, f a tatniej kolumnie znajd¹ siê wszystkie przedmioty op-
h c, d b rócz c (cukierka). Dlaczego? Bo s¹ to przedmioty, na
które 3 razy pad³a odpowiedŸ NIE, a wiêc co najmniej
(przesun¹³em górne g, e, f, a o jedn¹ komórkê w prawo raz by³a to odpowiedŸ prawdziwa (przy za³o¿eniu mak-
i rozmieœci³em po równo). simum 2 k³amstw). S¹ to zatem przedmioty wykluczo-
Najwy¿szy czas sk³amaæ – pomyœla³eœ i na ne. Sherlock Holmes mawia³: „je¿eli wykluczymy to, co
czwarte pytanie: „Czy przedmiot jest w górnej po³ów- niemo¿liwe, to co pozostaje, choæ nieprawdopodobne,
ce” odpowiedzia³eœ „tak”, choæ jest on w³aœnie w dol- musi byæ prawd¹”.
nej. Przypominamy, ¿e chodzi o cukierek c. Nic Ci to nie Mi³ego dalszego odpoczynku Czytelnikom ¿yczy
Micha³ Szurek. !

astro nomia

dokończenie ze strony 49
Dla porównania ze sob¹ rze- a st¹d D = 1992,9 pc. niebie wieczornym, póŸniej na nie-
czywistych natê¿eñ œwiat³a gwiazd bie porannym. Z zapisków histo-
nale¿y sprowadzaæ ich blask do Ostatecznie rycznych wiemy, ¿e najwiêcej ob-
sta³ej odleg³oœci jednakowej dla D serwacji prowadzonych by³o w go-
wszystkich gwiazd. Za tak¹ odleg- m = 5 log +M , dzinach porannych, a zatem po ko-
³oœæ umówiono siê uwa¿aæ 10 par- 10 niunkcji ze S³oñcem. Je¿eli chodzi
seków i wielkoœæ gwiazdowa, jak¹ o ustalenie po³o¿enia S³oñca i su-
mia³aby gwiazda, gdyby umiesz-
czono j¹ w tej w³aœnie odleg³oœci m = 5 log
1993,9
10
( )
+ − 18 m ,
pernowej, to czêœæ obserwatorów
uwzglêdnia³o równie¿ precesjê, co
nosi nazwê wielkoœci absolutnej. jak siê mo¿na domyœlaæ, wp³ywa³o
M ŁODY TECHNIK

Przyjmijmy oznaczenia D1 = korzystniej na otrzyman¹ liczbê

D, D2 = 10 pc (odleg³oœæ gwiazdy, m ≈ −6,5m .
gdzie jej jasnoœæ jest równa jasnoœ- Jasnoœæ –6,5 m pozwala
ci absolutnej) oraz m1 = m, zaœ m2 wnioskowaæ, ¿e obiekt móg³ byæ
= M (jasnoœæ absolutna), wtedy widoczny w ci¹gu dnia. Zauwa¿a-
wzór nasz przyjmie postaæ my, ¿e supernowa by³a w niewiel-
D kiej odleg³oœci k¹towej od S³oñca,
m − M = 5 log , co sugeruje, ¿e obserwacje mog³y
10 byæ przeprowadzane najpierw na
punktów. Nie bez znaczenia by³o
równie¿ okreœlenie warunków wi-
docznoœci tzn. miejsc na kuli ziem-
skiej, gdzie supernow¹ mo¿na by³o
w ogóle ogl¹daæ. W przypadku M1
widoczna mog³a byæ na szerokoœ-
ciach geograficznych do 69° S. !
51
7/2005
 a!
jak eurek to odkryli
O
dkrycie sztucznej promieniotwórczoœci (Irena Curie
i Fryderyk Joliot, 1934) uœwiadomi³o fizykom, ¿e
maj¹ w rêku coœ w rodzaju kamienia filozoficznego,
przemieniaj¹cego jeden pierwiastek w inny. Cz¹stki α,
pochodz¹ce z dostêpnych Ÿróde³ promieniotwórczych,
nie tylko przemieniaj¹ macierzyste j¹dro (emisja cz¹stki
powoduje przesuniêcie pierwiastka w uk³adzie okreso-
wym o dwie pozycje „do ty³u”), ale trafiaj¹c w inne j¹d-
ro, wchodz¹ z nim w reakcjê, równie¿ powoduj¹c jego
Narzędzia fizyki – Akceleratory
CYKLOTRON przemianê i ró¿ne mo¿liwe przesuniêcia w uk³adzie ok-
TEKST
resowym. Wkrótce przekonano siê jednak, ¿e do wywo-
³ania reakcji j¹drowej cz¹stka musi posiadaæ pewn¹
minimaln¹ energiê, energiê progow¹, okreœlon¹ zarów-
TRUDNY ! ! !
no przez potencja³ elektrostatyczny (zwyk³e odpycha-
nie kulombowskie), jak i barierê potencja³u si³ j¹dro-
wych. Cz¹stki pochodz¹ce z naturalnego rozpadu pro-
mieniotwórczego mia³y energiê tak¹, jak¹ mia³y i nic
ju¿ nie mo¿na by³o z tym zrobiæ, poniewa¿ iloœæ dostêp-
nych Ÿróde³ promieniowania by³a bardzo ograniczona.
Jak zwiêkszyæ energiê cz¹stek, tak aby mog³y one swo-
bodnie pokonywaæ si³y odpychania i wnikaæ do j¹dra
badanych pierwiastków? Dotyczy³o to zarówno cz¹stek
α, jak i protonów, których tanim Ÿród³em móg³ byæ zjo-
nizowany wodór. Aby nadaæ im wiêksz¹ energiê, nale-
¿a³o zwiêkszyæ ich prêdkoœæ, a wiêc przyspieszyæ je
w jedyny mo¿liwy sposób – za pomoc¹ pola elektrycz-
nego.
M ŁODY TECHNIK
1 (Encyklopedia Fizyki Współczesnej, PWN 1983).
52
7/2005
Na pocz¹tku lat trzydziestych urodzi³y siê dwa
pomys³y na wytwarzanie du¿ych potencja³ów elek-
trycznych. John D. Cockroft i Ernest Walton w Caven-
dish Laboratory w Cambridge wymyœlili tak¹ kombi-
nacjê diod i kondensatorów, ¿e powsta³ mno¿nik napiê-
cia, zwany te¿ generatorem kaskadowym, który pozwa-
la³ na zwielokrotnienie napiêcia uzyskiwanego na wtór-
nym uzwojeniu transformatora. Schemat tego uk³adu
przedstawia rys. 1 .
Zdzisław Librant
Zbudowany uk³ad pozwala³ na przyspieszanie
protonów do energii 800 keV i wywo³anie pierwszej re-
akcji j¹drowej. W wyniku bombardowania litu protona-
mi uzyskano jego rozpad na dwie cz¹stki alfa, wg sche-
matu:
3 Li +1 H → 4 B → 2 2 He + γ .
7 1 8 * 4
W tym samym czasie Robert Van de Graaff
w Princeton wpad³ na pomys³, jak do uzyskania wyso-
kiego napiêcia wykorzystaæ sformu³owan¹ jeszcze
przez lorda Kelvina w XIX wieku ideê powiêkszania ³a-
dunku puszki Faradaya. Je¿eli do zbiornika z wod¹
pod³¹czymy niewielkie napiêcie U i za pomoc¹ kranu
bêdziemy wypuszczaæ krople wody do podstawionego
zbiornika stanowi¹cego puszkê Faradaya, to krople te
przenosz¹c niewielki ³adunek, bêd¹ ³adowa³y powierz-
chniê puszki do potencja³u znacznie przewy¿szaj¹cego
napiêcie U. Pomys³ ten, w zaawansowanej wersji tech-
nicznej, przedstawiono na rys. 2 .
W pomyœle Roberta Van de Graaffa krople wody
zosta³y zast¹pione jedwabnym pasem napêdzanym sil-
nikiem jak przenoœnik taœmowy. Pas zosta³ ustawiony
Schemat generatora kaskadowego typu Cockrofta
i Waltona:
„Transformator prądu zmiennego wytwarza na końców-
kach uzwojenia wtórnego zmienne napięcie o amplitudzie
V0. Gdy końcówka 1 jest biegunem dodatnim, a końców-
ka 2 biegunem ujemnym, wówczas kondensator C1 ładu-
je się do napięcia V0 , gdyż punkty 1 i 3 są zwarte przez
prostownik P1. W drugiej połówce okresu końcówka 1 jest
biegunem ujemnym, lecz prostownik P1 nie pozwala do-
datniemu ładunkowi odpłynąć z punktu 3 do punktu 1.
Transformator i kondensator C1 są wtedy połączone sze-
regowo, wytwarzając na okładkach kondensatora C2 na-
pięcie 2V0. W następnej połówce okresu znowu końców-
ka 1 jest biegunem dodatnim i wtórne uzwojenie transfor-
matora jest połączone szeregowo z kondensatorem C2,
wytwarzając między punktem 5 i punktem 2 napięcie 3V0.
W kolejnej połówce półokresu połączone szeregowo kon-
densatory C1 i C3 oraz wtórne uzwojenie transformatora
wytwarza między punktem 1 i punktem 6, napięcie 4V0”.
w pozycji pionowej i jego dolny koniec, poprzez spec-
jalny grzebieñ/szczotkê, jest ³adowany potencja³em
dodatatnim o wielkoœci 10 kV. Pas przenosi ³adunki do-
datnie do wnêtrza kulistej puszki Faradaya, która ota-
cza górny koniec pasa i tam ³adunki s¹ „wymiatane”
identyczn¹ szczotk¹ i przenoszone na powierzchniê ku-
li. Van de Graaff zbudowa³ uk³ad podwójny – jedna ku-
la ³adowana dodatnio, a druga ujemnie, ka¿da do na-
piêcia wynosz¹cego 750 kV wzglêdem ziemi – co poz-
woli³o uzyskaæ napiêcie 1,5 MV.
Tak jak wszystkie urz¹dzenia wysokonapiêcio-
we, akceleratory Van de Graaffa i Cockrofta-Waltona
nie mog³y byæ powiêkszane w nieskoñczonoœæ. Barier¹
by³y zarówno w³aœciwoœci izolacyjne dostêpnych mate-
ria³ów, jak i ucieczka ³adunku z powierzchni elektrod.
By³y to urz¹dzenia o ograniczonych mo¿liwoœciach
i k³opotliwe w eksploatacji. Przemyœliwano wiêc, jak
popchn¹æ sprawy do przodu. Kolejny krok zosta³ zrobio-
ny w Berkeley nad zatok¹ San Francisco, gdzie w rêce
niespe³na trzydziestoletniego Ernesta Lawrence’a
wpad³ egzemplarz niemieckiego czasopisma „Archiv
für Elektrotechnik” zawieraj¹cego artykul norweskiego
in¿yniera Rolfa Wideröe pt. O nowych zasadach wytwa-
rzania wysokiego napiêcia. Mimo ¿e Lawrence bardzo
s³abo zna³ niemiecki, zorientowa³ siê, ¿e artyku³ zawie-
ra idee nies³ychanie wa¿ne dla fizyków zajmuj¹cych siê
2 Schemat działania generatora Van de Graaffa
przyspieszaniem cz¹stek. Wideröe zaproponowa³ uk³ad
elektroniczny, w którym proton lub inna cz¹stka nios¹-
ca ³adunek dodatni by³a przyci¹gana i przyspieszana
ujemnym potencja³em cylindrycznej elektrody, we-
wn¹trz której nie by³o pola elektrycznego. Cz¹stka
przebiega³a wzd³u¿ osi cylindra w czasie, który pozwa-
la³ na zmianê potencja³u cylindra, tak ¿e na wybiegaj¹-
c¹ z cylindra cz¹stkê dzia³a³ potencja³ dodatni, daj¹c jej
kolejn¹ porcjê energii, tym razem przez odpychanie.
A wiêc, tym samym potencja³em zmieniaj¹cym tylko
znak, mo¿na by³o przekazaæ dwukrotnie wiêksz¹ porcjê
energii, zamiast dwukrotnie zwiêkszaæ ten potencja³.
By³o rzecz¹ oczywist¹, ¿e za pierwsz¹ cylindryczn¹
elektrod¹ mo¿na by³o umieœciæ drug¹, trzeci¹ itd. Tak
narodzi³ siê akcelerator liniowy, stosuj¹cy zasadê
zwiêkszenia energii cz¹stki poprzez wielokrotne przy-
spieszanie jej zmiennym napiêciem o sta³ej amplitu-
dzie. Akcelerator liniowy mia³ jednak jedn¹, ale nieusu-
waln¹ wadê. Ka¿da nastêpna elektroda musia³a byæ
d³u¿sza, aby przy wzroœcie prêdkoœci przyspieszanej
cz¹stki trafia³a ona na w³aœciwy znak i amplitudê na-
piêcia. K³opoty realizacyjne takiego akceleratora powo-
dowa³ dodatkowo fakt, ¿e ca³oœæ musia³a byæ zamkniê-
ta w bardzo wysokiej pró¿ni. Ten kierunek rozwoju
techniki przyspieszania cz¹stek nie zadowala³ Ernesta
Lawrence’a, jednak¿e idea wielokrotnego wykorzysta-
nia tego samego napiêcia, zamiast jego powiêkszania
do gigantycznej wielkoœci, bardzo mu odpowiada³a. Za-
miast zwiêkszaæ d³ugoœæ akceleratora, postanowi³
drastycznie zmieniæ tor ruchu przyspieszanej cz¹stki
i zamieniæ go w spiralê za pomoc¹ pola magnetyczne-
go. Przypomnijmy kilka zale¿noœci.
Energia W, któr¹ zyskuje ³adunek q w polu elek-
trycznym o potencjale U, przedstawiona jest wzorem:
W = qU [1]
Dla ³adunku nios¹cego masê m energia W mo¿e
byæ wyra¿ona jako energia kinetyczna Wk = mv 2/2,
gdzie v jest prêdkoœci¹ ³adunku. Równanie [1] mo¿na
przedstawiæ w postaci:
mv 2 2qU
qU = , st¹d v = . [2]
2 m
Si³a dzia³aj¹ca na ³adunek
!
poruszaj¹cy siê w po-
lu elektrycznym
!
o natê¿eniu E i polu magnetycznym
o indukcji B dana jest wzorem Lorentza, który w zapi-
sie wektorowym ma postaæ:
! ! ! !
F=q(E+v×B) [3]
„Czêœæ magnetyczna” si³y Lorentza dzia³a jak si-
³a doœrodkowa i powoduje ruch ³adunku po torze ko³o-
wym. Przyspieszenie doœrodkowe a r takiego ruchu ma
postaæ a r =v 2/r, co pozwala nam porównaæ te si³y i pa-
miêtaj¹c, ¿e dla ruchu po kole v=2 π rf= ω r, gdzie f jest
M ŁODY TECHNIK
czêstotliwoœci¹, a ω prêdkoœci¹ k¹tow¹, uzyskujemy:
mv 2
Fr = mar = = qvB , [4]
r
a st¹d ciekawe spostrze¿enie, ¿e:
qB
ω= . [5]
m 53
7/2005
 Czêstotliwoœæ ruchu w polu magne-
tycznym nie zale¿y od promienia te-
go ruchu! Lawrence zobaczy³ w tym
fakcie szansê zwielokrotnienia dzia³a-
nia potencja³u przyspieszaj¹cego, bez
koniecznoœci jego zwiêkszania, co zaw-
sze stwarza³o okreœlone problemy ek-
sperymentalne.
Pomys³ by³ genialny w swej
prostocie. WeŸmy p³ask¹ puszkê meta-
low¹ w kszta³cie walca (tak¹ bardziej
dla szprotek ni¿ dla tuñczyka) i przet-
nijmy j¹ p³aszczyzn¹ przechodz¹c¹
przez oœ obrotu walca. Otrzymamy
dwie po³ówki w kszta³cie litery D. Roz-
suñmy je na pewn¹ odleg³oœæ i umieœ-
æmy miêdzy nabiegunnikami magnesu
o sta³ej indukcji, tak jak to przedsta-
wiono na rys. 3 . W p³aszczyŸnie sy-
metrii umieœæmy Ÿród³o jonów a do
dwóch po³ówek, które nazwiemy teraz
duantami, pod³¹czymy zasilanie wyso-
3 kim napiêciem o czêstotliwoœci okreœlo-
nej wzorem [5], wiêc f =qB/2π m. Niech!
wektor indukcji pola magnetycznego B

Ernest Orlando Lawrence

urodzil się 8 sierpnia 1901 roku w Canton w stanie Dakota Południowa w Stanach Zjednoczonych jako syn Carla Gustavusa
i Gundy z domu Jacobson. Dziadkowie zarówno ze strony ojca, jak i matki byli emigrantami z Norwegii. Ernest rozpoczął
edukację w szkołach w rodzinnej miejscowości, aby w roku 1919 wstąpić na uniwersytet stanowy Dakoty Południowej i tam
po trzech latach otrzymać stopień B.A. (Bachelor of Arts) z chemii. W następnym roku otrzymał wyższy stopień M.A. (Master
of Art) na Uniwersytecie Minnesota, a w latach następnych spędził rok na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Chicagowskiego,
aby w roku 1925 otrzymać stopień Ph.D (Doctor of Philosophy – philosophiae doktor) na Uniwersytecie Yale. Przez trzy nas-
tępne lata był związany z tym uniwersytetem jako pracownik naukowy, ale w 1928 roku otrzymał i przyjął propozycję objęcia
stanowiska associate professor na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley. Dwa lata później otrzymał sta-
nowisko pełnego profesora, najmłodszego wtedy w Berkeley i w roku 1936 został dyrektorem uniwersyteckiego Radiation
Laboratory, na którym to stanowisku pozostawał do swojej przedwczesnej śmierci 27 sierpnia 1958 roku.
Propozycja, którą z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley otrzymał Lawrence, nie była przypadkowa – była fragmentem
M ŁODY TECHNIK

zakrojonych na większą skalę działań, podjętych po I wojnie światowej, aby w Kalifornii stworzyć centrum badań fizycznych
o takim samym znaczeniu, jakie miały „stare” uniwersytety Wschodniego Wybrzeża. W krótkim czasie znaleziono odpowied-
nie fundusze i już na początku lat trzydziestych prezydent Amerykańskiego Towarzystwa Fizycznego określił Kalifornię jako
jedno z dwóch ognisk elipsy amerykańskiej fizyki. Było rzeczą oczywistą, że kalifornijskie ognisko w Berkeley chciało zgro-
madzić najwybitniejszych młodych fizyków, jacy się pojawiali na uniwersytetach.
Ernest Lawrence był już znany ze swoich znakomitych eksperymentów związanych z pomiarami potencjałów jonizacji par
metali. Efekty jego pojawienia się w Berkeley podtrzymały opinię, jaką się cieszył w środowisku – po roku pracy pojawiła się
całkowicie nowa idea przyspieszania cząstek – cyklotron. Idea ta odsłoniła nowe horyzonty dla badań nad jądrem atomu.
54 W atmosferze romantycznego entuzjazmu dla fizyki jądrowej budowano coraz to większe wersje tego urządzenia. W roku
7/2005
Cyklotron to błysk geniuszu w fizyce eksperymentalnej,
który można porównać do odkryć Einsteina w fizyce teoretycznej
bêdzie skierowany z do³u do góry. Rozwa¿my teraz za-
chowanie siê jonu emitowanego przez Ÿród³o, a dla
u³atwienia za³ó¿my, ¿e jony s¹ emitowane w p³aszczyŸ-
nie symetrii uk³adu przedstawionego na rys. 3 . Natu-
ralnie, duanty musz¹ siê znajdowaæ w pojemniku,
w którym panuje bardzo wysoka pró¿nia (przynajmniej
10–7 Tr). Jon powinien „zobaczyæ” przed sob¹ duant, na
którym przy³o¿ono potencja³ przyci¹gaj¹cy o wartoœci
bliskiej –U0 i pod¹¿yæ w jego kierunku, zyskuj¹c ener-
giê qU (równanie [1]). Z tak¹ energi¹ jon wpada do
œrodka pustego duantu. W œrodku metalowej puszki nie
ma pola elektrycznego, ale ca³y czas dzia³a na przys-
pieszony jon pole magnetyczne, które zgodnie z równa-
niem Lorentza (równanie [3]) dzia³a na niego si³¹ doœ-
rodkow¹, zmuszaj¹c go do poruszanie siê po okrêgu. Po
zatoczeniu po³owy okrêgu jon wypada z duantu i czês-
totliwoœæ zasilania musi byæ dobrana tak, aby na dru-
gim duancie, który jest teraz przed nim, znajdowa³o siê
maksimum potencja³u przyspieszaj¹cego. Tak wiêc
przyspieszany jon zyskuje przyrost energii wy³¹cznie
dziêki dzia³aniu pola elektrycznego miêdzy duantami,
a pole magnetyczne s³u¿y jedynie do zawracania jonu
w kierunku przyspieszaj¹cej elektrody. Po ka¿dym
przejœciu szczeliny miêdzy duantami i kolejnym przys-
pieszeniu jon zwiêksza promieñ zataczanego pó³okrê-
gu, oddalaj¹c siê od œrodka ( 3 ), a¿ w koñcu znajdzie
siê blisko œciany bocznej duantu i jest wyprowadzony
na zewn¹trz uk³adu przez odpowiednio ustawion¹
elektrodê odchylaj¹c¹ zwan¹ deflektorem. Odpowied-
nio zogniskowana wi¹zka jonów uderza w podstawio-
n¹ tarczê zwan¹ targetem i mo¿e byæ wykorzystywana
przede wszystkim do badañ oddzia³ywañ przyspieszo-
nych jonów z materia³em targetu we wszystkich mo¿li-
wych aspektach – fizycznym, chemicznym, biologicz-
nym i medycznym.
Taki w przybli¿eniu opis nowego urz¹dzenia,
które od pocz¹tku 1930 roku zaczêto nazywaæ cyklotro-
nem, znalaz³ siê w artykule Ernesta O. Lawrence’a i M.
Stanleya Livingstone’a (studenta Lawrence’a) zatytu³o-
wanym The Production of High Speed Light Ions Witho-
ut the Use of High Voltages*) i opublikowanym w „Phy-
sical Review”, tom 40, nr 1, str. 19-35 (1932). Opis doty-
czy³ niewielkiego urz¹dzenia, w którym nabiegunniki
magnesu mia³y œrednicê 11 cali i przy napiêciu na du-
antach tylko 4 kV pozwala³y na uzyskanie energii 1,22
MeV dla strumienia protonów o natê¿eniu 10–9 A. W ar-
tykule autorzy ju¿ sygnalizuj¹ instalacjê urz¹dzenia
o œrednicy nabiegunników 114 cm, gdzie spodziewali
siê wytwarzaæ protony o energiach 10 MeV. W roku
1939 Ernest O. Lawrence otrzyma³ za odkrycie zasady
dzia³ania i konstrukcjê cyklotronu Nagrodê Nobla.
Kolejne lata to dalszy wzrost wielkoœci tych urz¹-
dzeñ i ich modyfikacja, konieczna chocia¿by ze wzglê-
du na efekt relatywistyczny zwi¹zany z osi¹ganiem
prêdkoœci bliskich prêdkoœci œwiat³a przez przyspiesza-
ne cz¹stki. Zwi¹zany z tym efektem wzrost masy
( m = m0 / 1 − v / c , gdzie m0 jest tzw. mas¹ spoczyn-
2 2
kow¹, a c prêdkoœci¹ œwiat³a), zak³óca³ rezonans cyklo-
tronowy (równanie [5]), powoduj¹c koniecznoœæ mody-
fikacji roz³o¿enia wzd³u¿ promienia wektora indukcji,
jak i modulacji czêstotliwoœci. Ograniczenia te spowo-
dowa³y, ¿e fizycy od wysokich energii rozstali siê z cyk-
lotronem i zostawili go innym u¿ytkownikom, specjalis-
tom od badañ materia³owych, a tak¿e biologom i leka-
rzom. Wytwarzane w cyklotronie wi¹zki wysokoenerge-
tycznych jonów (zwykle protonów) do dzisiaj niszcz¹
tkanki nowotworowe w kilkuset oœrodkach na œwiecie.
W naszym kraju mamy dwa oœrodki badawcze
wykorzystuj¹ce cyklotrony. Instytut Fizyki J¹drowej
w Krakowie wykorzystuje cyklotron o œrednicy nabie-
gunników magnesu 144 cm, a Œrodowiskowe Laborato-
rium Ciê¿kich Jonów Uniwersytetu Warszawskiego
u¿ywa cyklotronu o œrednicy 200 cm. Szczegó³y ich bu-
dowy i obszar zastosowañ mo¿na znaleŸæ pod adresa-
mi odpowiednio www.ifj.edu.pl oraz
www.slcj.uw.edu.pl. !
*) Wytwarzanie lekkich jonów o wysokiej prędkości bez używania wy-
sokiego napięcia

1931 cyklotron o średnicy 4,5 cala przyspieszał protony do energii 80keV, a osiem lat później urządzenie o średnicy 1,5 met-
ra nadawało jądrom deuteru ogromną na owe czasy energię 20MeV.
II wojna światowa i zaangażowanie się w konflikt Stanów Zjednoczonych spowodowało napływ nowych zadań dla Radiation
Laboratory, którym Lawrence już od kilku lat kierował. Jego autorytet i interwencja u prezydenta Roosevelta spowodowały,
że w 1942 roku ostro zabrano się za organizację badań nad bombą atomową, które od listu Alberta Einsteina i Leo Szilarda
z sierpnia 1939 roku utknęły w biurokratycznych procedurach.
Geniusz eksperymentalny i talent organizacyjny Ernesta Lawrence’a, działający w sprzyjających warunkach (i nieograniczo-
nym dopływie funduszy!), wytworzył zupełnie nową jakość w badaniach naukowych XX wieku. Budowa urządzeń takich jak
wielkie cyklotrony wymagała współpracy specjalistów od wysokich napięć, wysokich częstotliwości, wysokich prądów i pola
magnetycznego, wysokiej próżni i wszelkiego rodzaju nowych materiałów, izolatorów, ferromagnetyków itp. Sukces mógł
być odniesiony w scentralizowanym ośrodku o precyzyjnie rozdzielonych i realizowanych na czas zadaniach – realizowa-
nych przez coraz większe zespoły. Ta wytworzona w Kalifornii nowa jakość badań naukowych nazywana jest czasami Wielką
M ŁODY TECHNIK

Nauką angażującą wielkie zespoły i ogromne fundusze dla celów niekoniecznie przekładających się na natychmiastowe zas-
tosowania. W obrazie tym Projekt Manhattan1) był wyjątkiem usprawiedliwionym przez okoliczności, ale wpłynął on na pow-
stawanie po II wojnie światowej wielkich narodowych, a później coraz bardzie międzynarodowych ośrodków badawczych ta-
kich jak Harwell w Wielkiej Brytanii, Dubna pod Moskwą czy CERN2) pod Genewą.
Okolice zatoki San Francisco z uniwersytetem w Berkeley i Uniwersytetem Stanforda w Palo Alto, od chwili przybycia tam Er-
nesta Orlando Lawrence’a w 1928 roku do dzisiaj, pozostają jednym z najważniejszych centrów światowej nauki.

1)
budowa bomby atomowej
2)
Europejskie Centrum Badań Jądrowych 55
7/2005
 chemia praktyczna

J
ak ju¿ sygnalizowaliœmy w poprzednim odcinku, oba ¯eby wykonaæ ogniwo Bunsena, musimy posta-
te tematy zosta³y zg³oszone przez naszych Czytelni-raæ siê o rurkê szamotow¹ lub glinian¹ albo te¿ o wazo-
ków. nik wysmuk³ego kszta³tu, ale koniecznie z niepolerowa-
nej gliny. Rola rurki czy niepolerowanego wazonika po-
OGNIWO BUNSENA lega na tym, ¿e stworzy ona porowat¹ przegrodê, która
JEST PROSTE I NIEZAWODNE bêdzie skutecznie zapobiega³a mieszaniu siê dwu ró¿-
nych roztworów, znajduj¹cych siê po obu stronach
Opiszemy teraz budowê innego ni¿ poprzednio przegrody. Jednoczeœnie przegroda ta w stanie mokrym
typu ogniwo. Opracowa³ je wielki uczony niemiecki Ro- bêdzie swobodnie przepuszczaæ pr¹d elektryczny. To
bert Wilhelm Bunsen, ten sam, którego imieniem na- dlatego nie mo¿emy do naszego celu wykorzystaæ wy-
zwany jest palnik. Ogniwo to odznacza siê prost¹ bu- robów glinianych ozdobionych polew¹.
dow¹, nie zawodzi w dzia³aniu i – co jest wa¿ne – mo¿- Takie gliniane naczynie musimy zaopatrzyæ
na z niego pobieraæ pr¹d o znacznym natê¿eniu. w szczelnie dopasowany korek gumowy lub igelitowy
(z pow.). Z blachy cynkowej zwiñmy

Ogniwo Bunsena
teraz rurkê takiej œrednicy, ¿eby wcho-
dzi³o w ni¹ swobodnie nasze porowate
naczynie. Nastêpna czynnoœæ to wsta-
wienie porowatego naczynia wraz
z rur¹ ocynkowan¹ do du¿ego s³oja

i czernienie stali
szklanego.
Teraz do porowatego naczynia
wlewamy stê¿ony kwas azotowy HNO3
i w tej cieczy zanurzamy odpowiednio
d³ug¹ pa³eczkê wêglow¹. Z kolei do
Stefan Sękowski s³oika szklanego wlewamy 10% kwas
siarkowy H2SO4. ¯eby unikn¹æ ³atwej,
TEKST

ale bardzo przykrej pomy³ki, przed nalewaniem kwa-

sów spójrzmy jeszcze raz na rysunek ogniwa 1 .
Tu przypominamy, ¿e oba wymienione kwasy s¹
ŚREDNIO

zwi¹zkami bardzo silnie parz¹cymi i ¿r¹cymi. W nie-

bezpieczeñstwie s¹ st¹d zarówno znajduj¹ce siê woko-
³o przedmioty, na które kapnê³aby ich kropla, jak rów-
nie¿ nasza skóra.
Wróæmy do naszego ogniwa. Nadchodzi pora, ¿e-
TRUDNY ! ! !

by je wypróbowaæ. Ale nie bêdzie nam do tego celu

s³u¿yæ dzwonek czy ¿aróweczka, bo to ogniwo przej-
dzie od razu ciê¿k¹ próbê.
Wytnijmy z plecionki miedzianej jeden cienki
drucik. Spleæmy go dok³adnie do po³owy z kawa³kiem
grubego drutu miedzianego. Koniec grubego drutu op-
leæmy wokó³ pa³eczki wêglowej, a cienk¹ koñcówkê
dotknijmy do oczyszczonej krawêdzi blachy cynkowej.
Je¿eli ca³e ogniwo zmontowaliœmy prawid³owo, to
cienki drucik miedziany natychmiast rozgrzeje siê do
czerwonoœci i przepali. I nie ma siê czemu dziwiæ, bo
p³yn¹³ przez niego pr¹d o natê¿eniu oko³o 25 A.
No i jakie wra¿enie? Trochê zaskakuj¹ce?
Wiêc powtarzamy – ogniwo Bunsena przy zwar-
ciu, czyli tzw. krótkim spiêciu, dostarcza pr¹du o natê-
¿eniu ok. 20 A. Pr¹du takiego nie mog¹ dostarczyæ nam
proste ogniwa Leclanchego czy opisane poprzednio og-
niwo Daniella. St¹d dalszy wniosek, ¿e z ogniw typu
Bunsena mo¿na podczas doœwiadczeñ pobieraæ pr¹d
o natê¿eniu 3-5 A. Celem tych doœwiadczeñ nie zawsze
M ŁODY TECHNIK

przecie¿ bêdzie dokonywanie spiêæ.

Pojedyncze ogniwo Bunsena jest Ÿród³em pr¹du
o napiêciu 1,8 V i o znacznym natê¿eniu, ale nie zapo-
minajmy, ¿e siê przy tym szybko siê zu¿ywa. Jak ³atwo
siê mo¿na domyœliæ, wytwarzana przez nie energia
elektryczna nie powstaje ani za darmo, ani te¿ z nicze-
go. Odbywa siê to kosztem cynku i kwasu azotowego.
Dlatego rurkê cynkow¹ wk³adamy do roztworu kwasu
56 siarkowego jedynie na czas pracy ogniwa. Po skoñczo-
7/2005

Ogniwo Bunsena
 Żeby zapobiec powstawanie na stali zgorzeliny, hartowa-
ne przedmioty ogrzewane są w piecach napełnionych nie
powietrzem, ale gazami ochronnymi, np. azotem albo
amoniakiem

nych doœwiadczeniach rurê cynkow¹ ostro¿nie wyjmu-

jemy, dok³adnie p³uczemy w wodzie i suszymy. Tak
postêpuj¹c, bêdziemy mogli bezpoœrednio d³u¿ej ko-
rzystaæ z us³ug ogniwa Bunsena.

CZERNIENIE STALI

Wiemy z doœwiadczeñ, ¿e podczas ogrzewania

na powietrzu wyrobów stalowych do 500-800°C zacho-
dzi proces utleniania siê i stal pokrywa siê grub¹ ³us-
kowat¹ warstewk¹ ciemnych tlenków. Fachowo tlenki
zwane s¹ zgorzelin¹.
Mamy tu do czynienia z klasycznym przyk³adem
korozji chemicznej. Jej mechanizm jest nastêpuj¹cy. Za- Podczas powstawania korozji atmosferycznej metalu sty-
warte w powietrzu cz¹steczki tlenu w wyniku procesu kające się z jego powierzchnią cząsteczki tlenu O2 wiążą
zwanego chemisorpcj¹ przylegaj¹ do powierzchni me- się z nią i ulegają rozszczepieniu na atomy – O2 ! O+O.
talu. Nastêpn¹ fazê stanowi rozpad cz¹steczek tlenu na Zjawisko to nazywane jest chemisorpcją
pojedyncze atomy. W porównaniu z cz¹steczkami tlenu
jego pojedyncze atomy s¹ o wiele energiczniejsze, Bior¹c pod uwagê wspomnian¹ ju¿ agresywnoœæ
wrêcz agresywne w stosunku do swego otoczenia. atomów tlenu, nie jest to handel uczciwy. Po prostu
W przypadkach metalu atomy tlenu rozpoczynaj¹ z nim atomy tlenu odbieraj¹ atomom metalu elektrony, wcale
„handel” elektronami. nie pytaj¹c ich o zgodê. W wyniku takiego rabunku

M ŁODY TECHNIK

57
7/2005
 chemia praktyczna

powstaj¹ ujemnie na³adowane aniony tlenu O2– i dodat- Suche i czyste przedmioty stalowe zanurzamy na
nio na³adowane kationy metalu M+. drucie w podanej k¹pieli ogrzanej do 140°C na oko³o
Tego ostatniego symbolu nie znajdziemy w tabli- godzinê. Nastêpnie poczerniony ju¿ przedmiot stalowy
cy Mendelejewa. Ale w³aœnie tak chemicy oznaczaj¹ na p³uczemy bardzo dok³adnie wod¹, suszymy, a nastêp-
ca³ym œwiecie kation metalu M+. Wracamy do tematu. nie nat³uszczamy lekko pokostem.
Oba nasze sk³adniki, a wiêc aniony tlenu i kationy me- Tak otrzymana pow³oka tlenkowa na stali ma
talu tworz¹ warstwê tlenku meta- gruboœæ ok. 0,8 µm i tworzy j¹ tlenek magnetytu Fe3O4
lu, czyli naloty korozji chemicznej. Tabela 1 o specjalnej bardzo zwartej budowie.
A my spróbujemy teraz zwalczaæ
korozjê stali jej w³asn¹ broni¹. Skład roztworu Warunki procesu
Myœl jest w zasadzie dobra, ale nie L.p. ilość (g) temperatura (°C) czas obróbki (min)
składniki
bêdzie to takie ³atwe. Jak wiado- w 1 dm wody
3

mo, pow³oki tlenkowe np. na alu- 1 NaOH 700-800 początkowa 138-140 20-120
minium s¹ zwarte i doskonale NaNO3 200-250
z³uszcza siê ze stali, a wiêc nie NaNO2 50-70 końcowa 142-146
mo¿e skutecznie jej chroniæ przed 2 NaOH 1000-1100 początkowa 145-150 60-90
dalsz¹ korozj¹… NaNO3 140-150 końcowa 152-156
Ale ogrzewanie w p³omieniu 3 NaOH 800-900 140-145 5-10
nie jest na szczêœcie jedyn¹ drog¹, KNO3 25-50
na której umiemy wytwarzaæ war- NaOH 1000-1100 150-155 20-30
toœciow¹ pow³okê tlenkow¹ na sta- KNO3 50-100
li. Mo¿emy tego dokonaæ i dokonu- 4 NaOH 800-900 140-145 5-10
jemy na co dzieñ w technice za po- KNO3 25-50
moc¹ gor¹cych roztworów o silnie NaOH 1300-1500 163-165 20-30
alkalicznym odczynie, zawieraj¹- KNO3 50-100
cych dodatkowo substancje utlenia- 5 NaOH 650-700 136-138 40-60
j¹ce. Powstaj¹ce w takich roztwo- NaNO3 30-35
rach pow³oki tlenkowe na stali s¹ NaNO2 16-18
g³adkie, b³yszcz¹ce, zwarte, œwiet- NaCl 18-20
nie zwi¹zane z pod³o¿em i dlatego
stanowi¹ niez³e zabezpieczenie przeciwkorozyjne. W tabeli 1 podajemy sk³ady powszechnie u¿y-
Z uwagi na swoj¹ czarn¹ barwê zabieg ten nazywa siê wanych w przemyœle k¹pieli do czernienia stali, wa-
powszechnie czernieniem stali. runki pracy tych k¹pieli oraz, co jest bardzo wa¿ne, za-
lecane parametry pracy k¹pieli w zale¿noœci od zawar-
toœci wêgla w danej stali.
Zawartość Temperatura
Czas min.
węgla % roztworu °C
0,8 135-137 10-30
0,7-0,4 138-140 30-50
0,4-0,1 142-145 40-60
stale stopowe 142

BRUNIROWANIE

Oprócz opisanego czernienia w roztworze alka-

licznym, przedmioty stalowe mo¿emy jeszcze bruniro-
waæ lub zabarwiaæ na niebiesko. Brunirowanie jest
specjaln¹ odmian¹ czernienia stali, stosowan¹ przede
Warto poznaæ bli¿ej ten prosty sposób walki wszystkim do wykañczania powierzchni, np. broni
z korozj¹. Czernienie a zarazem ochronê stali prowadzi myœliwskiej oraz ró¿nych drogich wyrobów precyzyj-
siê w roztworze zawieraj¹cym: nych.
wodorotlenek sodu NaOH – 65 g Na skutek dodatku taniny i zwi¹zków ¿elaza na
M ŁODY TECHNIK

azotan sodu NaNO3 –6g powierzchni stali powstaje niebieskofioletowy zwi¹zek

woda do objêtoœci – 100 cm3
I tu uwaga. Jak widzimy z podanego sk³adu, k¹-
piel jest bardzo silnie ¿r¹ca, a na dodatek bêdzie j¹
trzeba ogrzaæ do temperatury 140°C. Dlatego koniecz-
nie musimy pracowaæ w okularach ochronnych i w rê-
kawiczkach. Naczynie do tego rodzaju k¹pieli musi byæ
stalowe albo ¿eliwne. Pamiêtajmy – ¿adnego szk³a ani
58 porcelany.
7/2005
metaloorganiczny odznaczaj¹cy siê wyj¹tkow¹ urod¹.
Proces ten, podobnie jak i poprzednio podany, ma za
zadanie wytworzenie cienkiej warstewki tlenków, która
nadaje przedmiotowi estetyczny, ciemny kolor i chroni
go przed korozj¹. Musimy jednak uprzedziæ, ¿e proces
brunirowania jest wyj¹tkowo ¿mudny, wymaga du¿ej
starannoœci i czystoœci wykonania, ale daje za to wspa-
nia³e wyniki.
 CZYTAM, WIĘC WIEM
Zgorzelina to:

MINI QUIZ MT
a) nadpalony fragment
b) tlenki
c) poparzenie kwasem

Bardzo starannie wypolerowany i wytrawiony mi, a nie palcami, ¿eby go nie zat³uœciæ.
przedmiot p³ucze siê spirytusem denaturowym, a po A teraz w celu uszczelnienia porów poczerniony
wyschniêciu zwil¿a tamponem umoczonym w nastêpu- ju¿ ostatecznie przedmiot gotujemy 10-15 minut w ole-
j¹cym roztworze: ju lnianym. I to jest ju¿ koñcowy zabieg w procesie
Kwas solny HCl 1,5 cm3 brunirowania.
Chlorek ¿elaza (III) FeCl3 70 g
Chlorek ¿elaza (II) FeCl2 10 g BARWIENIE NA NIEBIESKO
Chlorek rtêci (II) HgCl2 2g
Woda 950 cm3 Wyrobom stalowym mo¿emy nadaæ równie¿ bar-
(Tu wszystkim przypominamy, ¿e chlorek rtêci wê ciemnoniebiesk¹. W tym celu przygotowujemy roz-
jest siln¹ trucizn¹, a wiêc trzeba zachowaæ odpowied- twór o sk³adzie:
ni¹ ostro¿noœæ przy pracy z nim). Tiosiarczan sodu Na2S2O3·5H2O 125 g
Podczas zwil¿ania unikamy nabierania nadmiaru Octan o³owiu (II) Pb(CH3COO)2 40 g
roztworu. Zwróæmy te¿ uwagê, ¿eby tampon przesuwa- Woda 1 dm3
ny po przedmiocie zwil¿a³ go równomiernie. Nasz Temperatura tej k¹pieli powinna wynosiæ 80-
przedmiot ciemnieje ju¿ po pierwszym zwil¿eniu. Po 85°C, a czas barwienia zale¿y od ¿¹danego przez nas
dok³adnym i równomiernym zwil¿eniu ca³ej powierz- odcienia.
chni przedmiot suszy siê przez 5-6 godzin w tempera- Barwê niebiesk¹ mo¿emy równie¿ nadaæ wyro-
turze 30-35°C, a nastêpnie przez 30 minut w suszarce bom stalowym, zanurzaj¹c je na kilka minut w stopio-
albo piekarniku w temperaturze 100-110°C. nej na gor¹co mieszaninie o sk³adzie;
Kolejnym zabiegiem jest k¹piel przedmiotu przez tlenek magnezowy MgO 50 g
30 minut we wrz¹cym roztworze taniny, której 10 g roz- azotan sodu NaNO3 500 g
puszczamy w 1 dm3 wody. Je¿eli po wyjêciu z k¹pieli Po barwieniu obu metodami przedmioty dok³ad-
taninowej i osuszeniu na powierzchni przedmiotu pow- nie p³uczemy, suszymy i na koniec nat³uszczamy.
stanie nalot, sczyszczamy go miêkk¹ mosiê¿n¹ szczot- S¹ jednak i inne metale, które – jak wiemy z do-
k¹ drucian¹. œwiadczenia – ca³ymi latami potrafi¹ zachowaæ swój
Zabieg zwil¿ania roztworem, suszenia i k¹pa- metaliczny po³ysk. Pomijaj¹c przedstawicieli rodu szla-
nia w taninie powtarzamy 3-5 razy, a¿ do uzyskania chetnych (jak z³oto czy platyna), które z racji swej wiel-
równomiernego, ciemnostalowego koloru. Podczas kiej biernoœci chemicznej z tlenem nie reaguj¹, do me-
zabiegów przedmiot trzeba braæ czystymi szczypca- tali zachowuj¹cych charakterystyczny po³ysk nale¿y
równie¿ chrom, nikiel, tytan, pallad
i rod. I te metale co prawda te¿ ule-
= 512 + 97,137 = 23 + 114).
z – 3 = 2 (y – 3) gaj¹ atakom tlenu, ale tworz¹ca je
czytanych „od ty³u” (131= 49 + 82,609
x–b=y+2
x + y + z = 24
warstewka tlenku jest tak cienka,
powstaj¹cych z liczb poza nawiasami linka 7 lat. Nale¿y rozwi¹zaæ uk³ad równañ: ¿e nie wp³ywa widocznie na w³aœ-
137. Liczba w nawiasie jest sum¹ liczb Adaœ ma 12, Basia 5, a Ce- ciwoœci optyczne. Dzieje siê tak
Zadanie 5 Zadanie 3 dlatego, ¿e na powierzchni chromu,
Z Y X
dem, trzydzieœci.
niklu, tytanu, palladu czy rodu
przez 3; dwadzieœcia sie- powstaje warstewka gruboœci 0,01
nych liczb podzielonych µm. Ta cienka warstewka jest mi-
C B A DS, T; pierwsze litery kolej- mo to wyj¹tkowo zwarta i szczel-
M ŁODY TECHNIK

Zadanie 4 Zadanie 2 Zadanie 1 na. Sprawia ona, ¿e atomy tlenu,

nie mówi¹c ju¿ o cz¹steczkach, nie
odpowiedzi

logiczne mog¹ przez tak¹ warstewkê prze-

nikn¹æ, a tym samym metal jest
ami głó wki chroniony przed dalszymi atakami
tlenu. Jak skuteczna jest ta ochro-
na, mog¹ œwiadczyæ lœni¹ce jak lus-
tro powierzchnie przedmiotów me-
talowych. ! 59
7/2005
 Adam Łowicki

Ogrodowa fontanna, czyli coś na upały

Wakacje. Słońce, wolny czas. Przyjemnie jest nic nie robić, le- potrzebne, co nas cieszy, uszczel-
żeć na leżaku w upalnym słońcu. Jeszcze przyjemniej jest słu- nienie oddzielaj¹ce obszar ssawny
od t³ocznego.
chać i patrzeć na spływającą po listkach wodę, która do tego Nasza fontanna – Ÿróde³ko
obraca malutkie koło młyńskie. Oczywiście nie namawiam pracuje w obwodzie zamkniêtym
i nie zu¿ywa du¿o wody. Ma te¿ tê
was, byście przetrwali całe upały w domowej piwniczce z war- zaletê, ¿e napêdzany bateriami lub
sztacikiem. Tym razem nie będzie toczenia ani nawet odlewa- akumulatorkami silniczek nie wyma-
ga pod³¹czenia z sieci¹ elektryczn¹,
nia tłoków, walki z tarciem i szlifowania. No prawie. Wakacyj- a tym samym mo¿emy j¹ ustawiæ
na łatwizna, a jednocześnie fontanna jest bardzo kameralna. w naszym ulubionym miejscu, bez
po¿yczania przed³u¿acza od kosiarki.
Potrzebne materia³y to s³oik
zastosowano po keczupie, szewska guma na ob-
w portugalskich casy, ma³y silniczek elektryczny na
kopalniach baterie, œrubki, nakrêtka, trochê
w V wieku. miêkkiej blachy, rurka i entuzjazm.
W koñcu XVII Do klejenia tego wszystkiego u¿yje-
wieku francuski my kleju w sztyfcie, na gor¹co, czyli
fizyk Denis Papin glutownicy.
zbudowa³ pompê Zbiornik wody. Najpierw
przep³ywow¹ od- trzeba postaraæ siê o zbiornik wody.
œrodkow¹ do od- Mo¿e ni¹ byæ du¿a, p³aska, tania
wadniania grun- i lekka plastikowa donica ogrodowa
tów. Pompy na nodze, a w wypadku mniejszych
przep³ywowe za- ambicji nawet wykradziona, to jest
czê³y byæ pow- chcia³em napisaæ po¿yczona, z kuch-
szechnie stoso- ni nieu¿ywana waza lub sosjerka.
wane dopiero pod Pompa. Poniewa¿ bêdzie za-
koniec XIX wieku, topiona na dnie, powinna byæ
gdy do ich napê- szczelna i wodoodporna w swojej
du u¿yto silników czêœci elektrycznej. W tym celu wy-
elektrycznych. korzystamy s³oiczek z nakrêtk¹ ty-

S
ercem naszego urz¹dzenia jest Obecnie takie pompy nale¿¹ do naj- pu twist na przyk³ad po keczupie.
pompa odœrodkowa. Elementem bardziej rozpowszechnionych ma- Powinien byæ takiej wielkoœci, by
roboczym zastêpuj¹cym uci¹¿li- szyn roboczych. Stosowane s¹ we mo¿na w nim zmieœciæ nasz silni-
wy t³ok jest szybko obracaj¹cy siê wszystkich dziedzinach przemys³u. czek i zasilaj¹ce go baterie. Ja u¿y-
szeœcio³opatkowy wirnik. Dziêki W pompach wirnikowych nie jest ³em trzy 1,5 woltowe paluszki.
niemu uzyskujemy wzrost ciœnienia,
a tym samym energii kinetycznej 1 Obudowa wirnika
pompowanej wody. Ci¹g³e jej zasy-
sanie z dziury ssawnej jest wywo-
³ywane przez podciœnienie spowo-
dowane wyp³ywem wody z wirnika
do przewodu t³ocznego, czyli rurki.
Prawda, ¿e jasne?
M ŁODY TECHNIK

Historycznie rzecz bior¹c,

w III wieku przed nasz¹ er¹ grecki,
oczywiœcie, konstruktor, na którego
wo³ali Ktesibios, wynalaz³ pierwsz¹
pompê t³okow¹, prymitywn¹ sikaw-
kê po¿arnicz¹. I tyle o Greku. Po
dalszych poszukiwaniach znalaz-
³em, ¿e pierwsze pompy przep³y-
60 wowe z drewnianym wirnikiem
7/2005
Kto zrobi taką fontannę, niech zamieści
j e j z d j ę c i e n a f o r u m w w w. m t . c o m . p l
W pokrywce s³oiczka wiercimy dwa
otwory. Jeden centralny, przez któ-
ry przechodzi oœ silnika, a drugi
w pobli¿u brzegu. Tym otworem
wyjd¹ kabelki do wy³¹cznika.
Obudowa wirnika. Wykona-
my j¹ z szewskiej gumy u¿ywanej
do zelowania butów. Poniewa¿ gru-
boœæ wirnika powinna wynosiæ oko-
³o 2 centymetrów, skleimy butapre-
nem trzy warstwy. Zaczynamy od
wyciêcia trzech kr¹¿ków gumy
o œrednicy pokrywki od s³oika.
Wnêtrze powinno mieæ kszta³t jak
na rysunku 1 . Wyrysujmy go na
wierzchnim kr¹¿ku. Proponujê po-
s³u¿yæ siê wiertark¹ i ponawiercaæ
otwory jeden przy drugim, a potem
u¿yæ ostrego no¿a, by pozbyæ siê
zbêdnego œrodka. Teraz nale¿y sta-
rannie dopi³owaæ pó³okr¹g³ym pilni-
kiem kszta³t komory pompy. W gór-
nej czêœci wiert³em o œrednicy 1
centymetra wiercimy otwór, przez
który woda bêdzie pompowana do
góry.
Wirnik. Sk³ada siê z osi,
kr¹¿ka i szeœciu ³opatek. Osi¹ jest
rurka o œrednicy wewnêtrznej ta-
kiej, jak oœ silniczka. Ja u¿y³em
plastikowej rurki od wk³adu do d³u-
gopisu. Pasuje idealnie na wcisk.
Prostopadle do osi doklejamy kr¹-
¿ek jak na szkicu. Teraz szeœæ jed-
nakowych ³opatek doklejamy do osi
2 z tworzywa sztucznego.
Wirnik
i kr¹¿ka równoczeœnie. £opatki jed-
nakowej wielkoœci wycinamy z bia-
³ego tworzywa sztucznego pocho-
dz¹cego z opakowania po serku.
Wszystko jak na rysunku.
Suport baterii wykonamy
z grubego kartonu. Suport ma
kszta³t nieregularnie trójk¹tny
w przekroju. Siatkê do jego wyciê-
cia widzimy na rysunku. W trójk¹t-
nych pokrywkach umieœci³em po 3 Dekiel pompy
trzy oczkowe nity. Z nimi bêd¹ sty-
kaæ siê koñce baterii. Dwa nity do trzech niedu¿ych kamieni. Za-
z ka¿dego dekla po³¹czone s¹ w pa- pewni to statecznoœæ urz¹dzenia
ry kawa³kami cienkiego odizolowa- i da pewnoœæ, ¿e siê nie wynurzy.
nego drutu, a pozosta³e maj¹ do³¹- Kaskady wodne. W wypad-
czone d³u¿sze przewody. Chodzi ku wybrania wersji z wod¹ lej¹c¹
o to, by baterie po w³o¿eniu ich do siê kaskadami potrzebujemy d³u¿-
suportu by³y po³¹czone szeregowo, szej rurki. D³ugoœæ zale¿y od na-
a od pozosta³ych nitów odchodzi³y szych ambicji i ciœnienia, jakie wy-
koñcówki do zasilania silniczka.
Z obu stron zaklejamy nasz baton, 4
co zapewni nam pewny styk nitów
z bateriami, a tym samym nieza-
wodnoœæ dzia³ania.
Dekiel pompy wirowej. Tak
szumnie nazwa³em okr¹g³y kawa-
³ek blachy gruboœci 0,5 milimetra
z wywiercon¹ centralnie dziurk¹
o œrednicy jednego centymetra. De-
kiel przykrêcimy do czo³owej czêœci
pompy blachowkrêtami. Do dekla
nad otworem przyklejamy 1-centy-
metrowy odcinek rurki ssawnej.
Rurka doprowadzaj¹ca wo-
dê na górê fontanny. Ma d³ugoœæ 10
centymetrów. Rurkê wklejamy do
górnej czêœci korpusu pompy. Za-
koñczona jest ona podziurkowan¹,
2-milimetrowym wiert³em, zaœlep-
k¹. Zaœlepka mo¿e byæ te¿ zrobiona
Monta¿ pompy. Zaczniemy
go od przymocowania na blachow-
krêty i klej Butapren korpusu pom-
py do s³oikowej nakrêtki. Z drugiej
strony silniczek przymocujemy na
gor¹cy klej do dekla s³oika. Nad ot-
worem osi silniczka do pokrywy
przyklejamy star¹ nakrêtkê o œred-
nicy 8 milimetrów. Wirnik nak³ada-
my na wcisk, na oœ silniczka. Teraz
nale¿y nape³niæ nakrêtkê wazelin¹
lub towotem. To zapewni ca³kowit¹
M ŁODY TECHNIK
wodoszczelnoœæ wnêtrza s³oika Obudowa baterii
i pozwoli bez problemu obracaæ siê
wirnikowi. Przez drugi otwór prze-
puœcimy koñce przewodu, na które
za³o¿ymy wy³¹cznik kolebkowy.
Dziurkê z przewodami uszczelnimy
solidnym plastikowym kawa³kiem
rozgrzanego kleju. S³oik z bateriami,
silniczkiem i wirnikiem przykleimy 61
7/2005
 na warsztacie

5 samochodu Syrenka. I tak mieli da, przymierzamy i ³apiemy j¹ do

trudniej, bo ich blachy nie by³y alu-
miniowe. No¿ycami do blachy na-
damy zbiorniczkom ostateczny
kszta³t, a brzegi trzeba oszlifowaæ
papierem œciernym. Nasze gotowe
zbiorniczki lepiej wygl¹daj¹ pola-
kierowane szybko schn¹cym bez-
barwnym lakierem akrylowym.
Ko³o m³yñskie. Mo¿emy wy-
konaæ je z cienkich deseczek oraz
patyczków do szasz³yków. Najfaj-
niejsze deseczki pozyskamy, rozbie-
raj¹c skrzynkê po owocach cytruso-
wych. Gotowe ko³o trzeba koniecz-
nie polakierowaæ. Osi¹ obrotu ko³a
jest tak¿e patyk do
Pompa od- szasz³yka, a ca³oœæ
środkowa oparta jest i przyk-
lejona na kamie-
niach.
6 Monta¿ kas-
kady. Najpierw na-
lewamy do nasze-
go zbiornika wody.
Piêtrzymy kamienie
i przeprowadzamy
rurkê. Jeœli pompa
wirowa podaje rur-
k¹ wodê, ju¿ mamy
po³owê sukcesu.
Teraz patrzymy,
gdzie woda wyp³y-
wa. Tu, gdzie siê
Obudowa silnika
7
twarza nasza pompa. Zak³adam, ¿e
30 centymetrów powinno wystar-
czyæ. Mo¿na zastosowaæ przezro-
czyst¹ delikatn¹ rurkê igelitow¹.
Ca³oœæ urz¹dzenia wstawimy do
donicy i ob³o¿ymy kamieniami.
Ska³ka powinna byæ spiêtrzona,
wiêc czyste kamienie spiêtrzymy
i posklejamy ze sob¹ klejem
w sztyfcie, za pomoc¹ glutownicy.
Ozdobne zbiorniczki. Wyko-
namy je z cienkiej blachy aluminio-
wej. Blachy takiej nigdzie niestety
nie kupimy, ale z ³atwoœci¹ uzyska-
my, rozcinaj¹c zwyk³e puszki po pi-
wie. Po pociêciu puszek i wyprosto-
waniu blach nale¿y oczyœciæ j¹
z farby papierem œciernym. Teraz
M ŁODY TECHNIK
pod³u¿nego zbiorniczka, który up-
rzednio wyklepaliœmy z blachy. Po
nape³nieniu go, woda przelewa siê
ni¿ej. Zbiorniczek mocujemy w za-
pamiêtanym po³o¿eniu klejem do
kamienia. Tym sposobem mo¿emy
zmieniaæ w poziomie kierunek sp³y-
wania wody. Proponujê wykonaæ
trzy stopnie takiej kaskady. Na ko-
niec na najni¿szym poziomie
umieszczamy nasze lekko obracaj¹-
ce siê ko³o wodne.
Epilog, wœród œwiergotu pta-
ków. Jak to przyjemnie osun¹æ siê
na le¿ak i wytrzeæ spocone czo³o.
Tak, moja fontanna jest w kameral-
nym miejscu ogrodu i trochê siê
zmêczy³em, nosz¹c wodê konewk¹.
Poniewczasie wymyœli³em ulepsze-
nie polegaj¹ce na tym, ¿e baterie
mo¿na umieœciæ poza s³oikiem ra-
zem z wy³¹cznikiem. Takie rozwi¹-
zanie u³atwia bardzo wymianê Ÿród-
³a zasilania, a w wypadku deszczu
baterie mo¿na zabraæ do domu. Te-
raz mo¿na wreszcie odpocz¹æ i cie-
szyæ siê wakacjami. Czytaæ ciekaw¹
ksi¹¿kê i móc patrzeæ na cicho ciur-
kaj¹c¹ wodê we w³asnej fontannie.
Ja dodatkowo zaprzyjaŸni³em siê
z ciekawsk¹ ¿ab¹. Podobno potrafi¹
one przepowiadaæ pogodê. Na razie
nie wiem, czy moja te¿. !

mo¿na kszta³towaæ j¹ dowolnie,

wyklepuj¹c delikatnie m³otkiem lub
nawet kamieniem o ob³ych kszta³-
tach. Podstaw¹, na której klepie siê
takie rzeczy, jest woreczek z pias-
kiem. Jako ciekawostkê napiszê, ¿e
w zamierzch³ych czasach w taki
w³aœnie sposób mistrzowie wykle-
62 pywali karoserie do kultowego dziœ
7/2005

Fontanna – źródełko
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
 – , czyli elektronika dla nieelektroników
M
iesiêcznik E l e k t r o n i k a d l a
W s z y s t k i c h (EdW) wywo³a³
wielki entuzjazm artyku³a-
mi serii „ E l e k t r o n i k a d l a N i e e l e -
–
k t r o n i k ó w ” (Ed E ).
Nasze opisy s¹ skróconymi
wersjami artyku³ów z EdW - wy-
starczaj¹ do zmontowania dzia-
³aj¹cego uk³adu.
Du¿ym u³atwieniem jest mo-
¿liwoœæ zakupu kompletów pod-
zespo³ów z p³ytk¹ drukowan¹
i kserokopi¹ oryginalnego arty-
ku³u - sprzeda¿ wysy³kow¹ pro-
wadzi Wydawnictwo AVT - za-
mówienia s¹ przyjmowane pod
telefonem: (22) 568 99 50, a tak¿e
w sklepie internetowym:
www.sklep.avt.com.pl.
O
pisywany uniwersalny modu³ pozwala
w pe³ni wykorzystaæ mo¿liwoœci
wszystkich popularnych scalonych
„uk³adów z melodyjk¹”. Zale¿nie od typu
tego uk³adu trzeba go wlutowaæ albo
w miejsce U1 albo U2, albo U3 wed³ug
wskazówek zawartych w wykazie elemen-
tów. Po zmontowaniu i sprawdzeniu mo¿na
do³¹czyæ Ÿród³o zasilania: bateriê 9-wolto-
w¹ lub jakiekolwiek inne Ÿród³o zasilania
o napiêciu 4,5…15V.
Wersje uk³adów scalonych do pracy
ci¹g³ej (z liter¹ L w oznaczeniu) bêd¹ graæ
1 Schemat ideowy
2 Schemat montażowy i płytka (skala 70%)
M ŁODY TECHNIK
64
7/2005
Komplet podzespołów z płytką jest dostępny w sieci handlowej AVT jako kit szkolny AVT-737.
Zamówienia można składać pod numerem telefonu: (22) 568 99 50 lub w sklepie internetowym AVT: www.sklep.avt.com.pl
Melodyjka i gong
Uniwersalny moduł „z melodyjką”
Piotr Górecki
Uniwersalny moduł pozwalający w pełni wykorzystać dowolny układ „z melo-
dyjką”. Daje dźwięk nieporównanie głośniejszy niż klasyczne aplikacje. Przy-
stępna, szczegółowa i wyczerpująca instrukcja umożliwia łatwe wykorzysta-
nie wszelkich odmian układów grających dostępnych na rynku. Moduł pracuje
prawidłowo w bardzo szerokim zakresie napięć zasilania. Dodatkowy obwód
pozwala uzyskać wyższe napięcie wyjściowe. Bardzo głośny dźwięk dzięki za-
stosowaniu wysoko sprawnego przetwornika piezoelektrycznego rodziny
PCA-100. Zalecany zakres napięć zasilania 2,4V…24V. Pobór prądu 5…6mA
przy 9V. Możliwość współpracy z głośnikiem 8W przy napięciach zasilania
3…6V. Dzięki dodatkowym informacjom moduł może służyć do eksperymen-
tów z dowolnymi układami „z melodyjką”.
bez przerwy, natomiast wersje „jednorazo- uk³adów scalonych „z melodyjk¹” (uk³ad
we” (z liter¹ S) odtworz¹ melodyjkê tylko wyprowadzeñ, w³aœciwoœci, melodie) za-
raz po naciœniêciu przycisku S1. warte s¹ w obszernym pe³nym artykule za-
Liczne wskazówki dotycz¹ce mo¿liwo- mieszczonym w czasopiœmie Elektronika
œci zmian (zastosowanie g³oœnika zamiast dla Wszystkich 7/2005 (dostêpne tak¿e
przetwornika piezo, zasilanie napiêciem w sklepie internetowym AVT -
3V) oraz bli¿sze informacje o rodzinach www.sklep.avt.pl)
Wykaz elementów
- kit AVT-737
(w kolejnoœci lutowania)
Elementy montowane we wszystkich wersjach:
1 ✔ R1 – 1kΩ (br¹z-czar.-czerw.-z³oty)
2 R3 – 4,7kΩ (¿ó³ty.-fiolet.-czerw.-z³oty)
3 R5 – 2,2kΩ (czerw.-czerw.-czerw.-z³oty)
4 C1 – 220nF (mo¿e byæ oznaczony 224)
5 R4 – 4,7kΩ (¿ó³ty.-fiolet.-czerw.-z³oty)
6 T2 – BC516
7 D1 – dioda LED (niebieska lub bia³a)
8 S1 – przycisk
9 Y1 – do³¹czyæ do punktów C, D
przetwornik PCA-100 lub podobny
10 do³¹czyæ do punktów P, O
„kijankê” – z³¹czkê baterii
VT66 – obudowa ceramiczna 4-koñcówkowa
11 U1 – VT66 (napisem w stronê R1)
VT66 – obudowa ceramiczna 3-koñcówkowa
12 U1 – VT66 (napisem w stronê R1)
13 Z1 – zwora z drutu
UM66 lub BT66
14 U2 – UM66 lub BT66
15 Z1 – zwora z drutu
16 R2 – 100kΩ (br¹z.-czarny-¿ó³ty-z³oty)
17 T2 – BC548 (BC547)
VT66 – obudowa TO-92 „z blaszk¹”
18 U3 – VT66
19 Z1 – zwora z drutu
 POMYS£Y GENIALNE,
ZWARIOWANE
Swoje propozycje nadsyłajcie na adres Pomysły tu publikowane nagradzamy
I TAKIE
redakcji z dopiskiem „Pomysły”. biperami wraz z miesięczą usługą BipNet Standard
SOBIE

Zachęcamy Was również do głosowania od firmy Metro-Bip. www.metrobip.com.pl

na „Pomysł miesiąca”. Tel.: 0-22 827-48-75
Jeżeli spośród prezentowanych Nagrodą za pomysł miesiąca tym razem
pomysłów jeden spodoba jest kurs fundowany przez Szkołę Linuksa.
Wam się szczegól-
nie, możecie na „Pomysły” nie są już wołaniem na puszczy! Komentuje-
niego oddać głos, wypełniając my, oceniamy i staramy się wyrazić nasz szczery po-
kupon znajdujący się na str. 87. dziw i uznanie dla pomysłowości Czytelników. Gorąco
Wystarczy podać numer wybranego zachęcamy wszystkich do prezentowania swoich kon-
pomysłu. Ten, który zbierze najwięcej cepcji, nawet tych najbardziej zwariowanych! Wszyst-
głosów, zdobywa tytuł „Pomysłu miesią- kie mają wartość, nawet te z pozoru niedorzeczne, bo
ca” i będzie dodatkowo nagrodzony ich krytyka może stać się twórczym zaczynem czegoś
i przypomniany w kolejnym numerze. ciekawego! A oto plon ostatniego miesiąca:

1 Jaros³aw Kujawa z Witkowa zg³asza pro-
pozycjê doœæ zdumiewaj¹c¹ jak na szkolny
wiek, ale absolutnie sensown¹! Uwa¿a, ¿e
telewizja pañstwowa (p³acimy abonament
i coœ siê nam w zamian nale¿y!) nadaje
zbyt du¿o natrêtnych reklam, a ten czas
(nasz i TV) mo¿na by lepiej wykorzystaæ;
np. nadaj¹c w co dziesi¹tej reklamie jakieœ
dydaktyczne treœci: daty historyczne, kilka
s³ów jêzyka obcego itp.
Fakt! Dawno ju¿ powinien powstaæ kana³
edukacyjny! Przecie¿ w³aœnie TV mo¿e
zrobiæ najwiêcej w dziedzinie wyrówny-
wania szans uczniów s³abych, Ÿle wypo-
sa¿onych szkó³ z ma³ych, biednych oœrod-
ków.
2 £ukasz Cichob³aziñski z ¯yrardowa propo-
nuje zaopatrzenie samochodów w tzw.
„czarne skrzynki” które rejestrowa³yby
ostatnie kilka minut jazdy samochodu tzn.
jego prêdkoœæ, ruchy kierownicy, hamowa-
nie itp. co stanowi³oby u³atwienie w pracy
policji.
Pomys³ niez³y. Dziœ ³atwy do zrealizowa-
nia. Nagrywanie w uk³adzie pêtli, czyli
non stop ostatnie 5 minut do chwili wy-
padku. Ale czy ludzie zechc¹ utrwalaæ
prawdê o sobie?
3 Jan Pêdrys z Libi¹¿a proponuje zupe³nie
nowy rodzaj odzie¿y. Zauwa¿y³ on, ¿e cz³o-
wiek poc¹c siê wydziela zapachy hmm...
niezupe³nie przyjemne. Janek proponuje
podjêcie produkcji ubrañ, wydzielaj¹cych
mi³e dla naszych nosów zapachy.
Intensywnoœæ wydzielania by³aby stero-
wana temperatur¹ cia³a. By³oby przyjem-
niej zarówno osobie pachn¹cej jak i w¹-
chaj¹cej!
minaj¹ w³¹czyæ œwiat³a mijania o zmroku,
czym nara¿aj¹ siebie i innych uczestników
ruchu na kolizjê! S³awek uwa¿a, ¿e zasto-
sowanie w samochodach w³¹cznika
zmierzchowego za³atwi³oby temat raz na
zawsze!
Pomys³ bardzo dobry i prosty w wykona-
niu. W warunkach ci¹g³ego poœpiechu
cz³owiek zapomina coraz czêœciej o pod-
stawowych sprawach. Im wiêcej „zdej-
miemy kierowcy z g³owy” – tym bezpiecz-
niej bêdzie na drogach!
5 Micha³ Jankowicz z Krakowa proponuje
ulepszenie wskaŸników poziomu energii,
stosowanych doœæ powszechnie w ró¿nych
urz¹dzeniach elektronicznych. Micha³ pro-
ponuje wskaŸnik, który oprócz napiêcia
mierzy³by równie¿ czas pracy akumulatora
i na tej podstawie informowa³by u¿ytkow-
nika o poziomie energii w akumulatorze.
Faktem jest, ¿e istniej¹ce wskaŸniki poda-
j¹ skokowo informacje o stanie na³adowa-
nia akumulatorów i taki licznik czasu by³-
by praktycznym, i prostym do wykonania
urz¹dzeniem.
LAUREACI KONKURSÓW Z MT 5/05
MINIQUIZ
„CZYTAM, WIÊC WIEM”
str. 15 – b
W najd³u¿szym kablu jest 99 sznurów,
a ka¿dy ze sznurów zrobiony jest z sied-
miu stalowych prêtów.
str. 18 – c
Obecnie w lodówkach stosuje siê freon-2
6 Artur Stêpczyñski proponuje, ¿eby programi-
œci gier komputerowych umieszczali w swo-
ich grach ma³y, ale przydatny drobiazg: mi-
nutnik. Umieœciliby go w opcjach gry, gdyby
wiêc u¿ytkownik zechcia³ go w³¹czyæ, po
prostu wszed³by do ustawieñ gry i nastawi³
czas, przez jaki chcia³ by graæ.
Wszyscy bez wyj¹tku rodzice powitaliby
ten drobiazg z radoœci¹: ucz¹ce siê dzieci
marnuj¹ce czas przy „gierkach” kompute-
rowych to coraz powa¿niejszy problem!
Pomys³ z numeru majowego
wyró¿niony przez Czytelników
£ukasz Cichob³aziñski z ¯yrardowa
dostrzeg³ problem ciasnych i
„wiecznie zajêtych” parkingów przy
supermarketach, gdzie tracimy czas
i benzynê na szukanie wolnego miej-
sca. £ukasz widzi mo¿liwoœæ za³a-
twienia sprawy przez zainstalowa-
nie wyœwietlaczy na pocz¹tku wjaz-
du w ka¿d¹ alejkê, które informowa-
³yby o wolnych miejscach.
KRZY¯ÓWKA
Z LEKSYKONEM
A-1; B-3; C-2; D-4
Jaroslaw Mosor, Szczecin
Piotr Kulik, Hajnówka
Wawrzyniec Piêkoœ, Jas³o
Maciej Wac, Werbkowice
Janusz Salamonik, Stare Pole
M ŁODY TECHNIK

oraz gaz ziemny

Pawe³ Cieliñski, Warszawa
Ju¿ coœ nie coœ w tej dziedzinie zrobiono!
Damian Krystkiewicz, M³awa
POMYS£Y
S¹ perfumy do stosowania na odzie¿. Po- pomys³ miesi¹ca – nr 3 z 5/2005
Kacper Górski, Czêstochowa
mys³ Janka jest jednak bardziej radykalny! (£ukasz Cichob³aziñski)
Roman Korewicki, S³awno
Grzegorz Kroc, S³upia
4 S³awomir Gandyra z Kolet przys³a³ bardzo 42,6% – pomys³ nr 3
ciekawy pomys³, który istotnie móg³by 17,3% – pomys³ nr 5
przyczyniæ siê do poprawy bezpieczeñ- CO CZYTAÆ 13,3% – pomys³ nr 6
stwa na drogach. Zauwa¿a on, ¿e bardzo Cezary Gontkiewicz, Konin
czêsto kierowcy przez roztargnienie zapo- 65
7/2005
 klub wynalazców
KLUB WYNALAZCÓW
Szko³a Wynalazców
Zadaniem Waszym by³o:
„Opracowaæ sposób (me-
todê i technologiê) naprawy roz-
latuj¹cych siê ksi¹¿ek z klejony-
mi grzbietami”.
Warunki zadania wyraŸnie
precyzowa³y: „ksi¹¿ek z klejonymi
grzbietami”. Rzecz w tym, ¿e ten
w³aœnie rodzaj ksi¹¿ek jest dziœ naj-
powszechniejszy i zarazem najczêœ-
ciej siê rozlatuje.
Przypominam pokrótce „spe-
cyficznoœci” tego typu oprawy.
Przede wszystkim klej musi byæ
naprawdê dobry, tzn. wysoko wy-
trzyma³y, elastyczny po wyschniê-
ciu, nieco rozci¹gliwy.
Operacje naprawcze nie mo-
g¹ zajmowaæ zbyt du¿ej szerokoœci
stronicy, poniewa¿ lewy margines
w tych ksi¹¿kach jest i tak zwycza-
jowo doœæ w¹ski. To s¹ tzw. warun-
ki wstêpne i oczywiœcie obowi¹zuje
myœlenie! Jak to wysz³o naszym
Czytelnikom?
Kolega Henryk Sondej ze
Zbylitowskiej Góry – nieco ju¿ „doj-
rzalszy piêtnastolatek” – ale, ¿e po-
M ŁODY TECHNIK
da³ bardzo praktyczny sposób na te
ksi¹¿ki, wiêc na zasadach podob-
nych jak w przypadku nestora 15-
latków – kolegi Rados³awa Szmyda
– publikujemy! Publikujemy tym
bardziej, ¿e kolega Henryk klei³ tak
wybrane dzia³y M³odego Technika,
uzyskuj¹c w ten sposób tematycz-
66 nie zebrane ksi¹¿ki.
7/2005
Do oprawy swoich ksi¹¿ek
u¿ywa³ „prasy krawêdziowej”, czyli
po prostu dwóch solidnych desek,
skrêcanych œrubami tak, ¿eby mo¿-
na by³o zacisn¹æ jak w imadle przy-
gotowany do oprawy stos kartek,
z wyrównanym oczywiœcie brze-
giem, przeznaczonym do sklejenia
1 . Ten brzeg powinien wystawaæ
„S”
m 2 0 -3 0
2m mm
1 ,5 m
m i wiert³em o œrednicy 1,5 mm wy-
ok 2,5 – 3 mm poza szczêki – deski
prasy. Nastêpnie grzbiet nacinamy
pi³k¹ (chyba taka do metalu by³aby
dobra) mniej wiêcej co 2 – 3 cm, ale
im gêœciej, tym lepiej. W uzyskane
w ten sposób rowki wsadza siê
cienki sznurek – najlepiej tzw. drat-
wê szewsk¹, uprzednio obficie pos-
marowan¹ klejem. Po za³o¿eniu
sznureczków 2 ca³y grzbiet po-
nownie smarujemy klejem i pozos-
tawiamy do wyschniêcia.
2
Do sklejania tych ksi¹¿ek Ko-
lega u¿ywa³ dyspersji wodnej po-
lioctanu winylu z dodatkiem plasty-
fikatora, czyli proœciej mówi¹c kleju
z grupy: winacet, wikol itp. Po wy-
schniêciu obcinamy koñce sznu-
reczków na d³ugoœæ ok. 3 cm. Koñce
te starannie „roztrzepujemy”, tak
aby utworzy³y pêdzle, z³o¿one z po-
jedynczych w³ókien, niesplecio-
nych. Smarujemy te koñce klejem
i przyklejamy uprzednio przygoto-
wan¹ ok³adkê 3 .
otworki φ 1,5
3
Marysia Stok³osa z Ryczowa
(4 pkt.) proponuje sposób bardzo
prosty i – jak s¹dzi – skuteczny.
Oczywiœcie nie mo¿e obejœæ siê bez
zacisku deskowego, ale Marysia
proponuje u¿yæ nastêpnie wiertarki
wierciæ szereg otworów wzd³u¿
grzbietu, w ma³ej odleg³oœci od je-
go krawêdzi 4 . Maj¹c ju¿ te otwor-
ki, mo¿na ksi¹¿kê zszyæ. Marysia
proponuje zszycie cienk¹ gumk¹.
Lepszy chyba bêdzie sznurek –
dratwa, ale niezbyt mocno œci¹ga-
ny, tak ¿eby ksi¹¿ka ³atwo siê ot-
wiera³a. rozcapierzone
sznureczki
4
I te dwie koncepcje uzna³em
za najlepsze i daj¹ce szanse na
dobr¹ trwa³oœæ, ³atwoœæ otwierania
i prostotê wykonania. Muszê te¿
wyjaœniæ, dlaczego pomin¹³em kilka
propozycji opieraj¹cych siê na tech-
nologii przebijania stosu kartek
szyd³em lub gwoŸdziem. Otó¿ cho-
dzi o to, ¿eby ca³e to szycie nie zaj-
mowa³o zbyt du¿o szerokoœci kar-
rozwiązania zadań możesz śledzić
n a f o r u m w w w. m t . c o m . p l
tki. Marginesy wewnêtrzne s¹ za-
zwyczaj doœæ w¹skie, a przebijanie
w ma³ej (to koniecznoœæ!) odleg³oœci
od krawêdzi musi spowodowaæ
pêkniêcie stosu kartek na zewnêtrz
5 . Koledze Henrykowi œciskam
d³oñ, a Marysi Stok³osie gratulujê,
przydzielam punkty i nagrodê. Kole-
gê Henryka zapraszam do Klubu
Wynalazców i przypominam jeszcze
raz o granicy 15 lat dla autorów za-
dañ Szko³y Wynalazców.
gwóźdź
5 znawców metodyki TRIZ. To, co ju¿
pękanie bloku kartek
Ranking bie¿¹cy
Klubu Wynalazców:
Piotr M³odawski 13 pkt.
Maria Stok³osa 11 pkt.
Karol Goliszewski 7 pkt.
Damian Krystkiewicz 7 pkt.
£ukasz Cichob³aziñski 5 pkt.
Jacek Konieczny 4 pkt.
Wojciech Krêpski 4 pkt.
Tomasz Poniewierski 4 pkt.
Krzysztof Œwist 4 pkt.
Sebastian Kraszewski 3 pkt.
Artur Majewski 3 pkt.
A oto nowy problem:
Kolejne zadanie z serii æwi-
czebnych zadañ szkó³ wynalazców
dzia³aj¹cych na terenie krajów by³e-
go Zwi¹zku Radzieckiego. Szko³y te
dzia³aj¹ w systemie stacjonarnym,
korespondencyjnym i jako e-szko³y,
wykorzystuj¹ce technikê interneto-
w¹.
Jednym z takich zadañ, na
etapie wstêpnego nauczania meto-
dyki TRIZ, jest taki oto problem:
„Czêstym zadaniem technicznym,
zw³aszcza w technologiach lamina-
tów, jest koniecznoœæ dozowania,
odmierzania i podawania cieczy
o konsystencji co najmniej miodu:
lepkich, gêstych, z obrzydliwie
ci¹gn¹cymi siê „nitkami”. Jak takie
coœ mo¿na odmierzyæ, podaæ precy-
zyjnie w jakiœ zakamarek budowa-
nego jachtu, samolotu lub innej za-
bawki dla doros³ych?
A zatem, macie:
„Opracowaæ sposób umo-
¿liwiaj¹cy podawanie i dok³adne
odmierzanie (wagowo lub objê-
toœciowo) substancji typu: gêsta
¿ywica epoksydowa lub miód.
Zak³adamy, ¿e typowe rozpusz-
czalniki nie wchodz¹ w rachubê”.
Zadanie mo¿e siê okazaæ
doœæ trudne dla osób spoza krêgu
poda³em z TRIZ-u w ostatnich nu-
merach „Vademecum”, jest du¿ym
u³atwieniem, ale to jeszcze nie ko-
niec. Wszystkich zachêcam do
„wejœcia w TRIZ”. bo na dzieñ dzi-
siejszy jest to rewelacyjna metody-
ka daj¹ca potê¿ne narzêdzia do
analizy i pokonywania technicz-
nych trudnoœci.
Istota tych spraw jest mimo
wszystko doϾ prosta. W praktyce
jest ³atwiejsza ni¿ próba opisania
procesu opracowywania zadania!
Wszystkim ¿yczê dobrych
pomys³ów, a najlepiej – pójœcia nie-
zawodn¹ drog¹ wskazan¹ przez
Altszullera.
Klub Wynalazców
Tematem Waszego „wypra-
cowania domowego” by³o:
„Zaprojektowaæ celownik
³uczniczy, spe³niaj¹cy wymogi FI-
TA, ale poprawiaj¹cy skutecznoœæ
celowania”.
Na wstêpie trzeba wyjaœniæ
co to takiego przepisy FITA
i o czym one mówi¹ w odniesieniu
do celownika ³uczniczego. FITA to
po prostu Miêdzynarodowa Fede-
racja £ucznictwa. Oto co mówi¹
przeoisy o celowniku (fragment re-
gulaminu):
„Dozwolony jest przeziernik
do celowania, ale jednoczeœnie
nie mo¿na u¿ywaæ wiêcej ni¿
jednej takiej pomocy.
Celownik nie mo¿e
posiadaæ pryzmatu lub
soczewki oraz ¿ad-
nych innych po-
krzyż
wiêkszaj¹cych pajęczy
pomocy, pozio-
mnicy, elek-
trycznych lub elektronicznych po-
mocy ani nie mo¿e byæ wyposa¿ony
w wiêcej ni¿ jeden punkt do celo-
wania. Punkt celowniczy mo¿e byæ
optycznym »zlepkiem« z w³ókna”.
Streszczaj¹c: ¿adnej powiêk-
szaj¹cej optyki, ¿adnej elektroniki
(lasera te¿ nie wolno!). Celowanie
musi byæ jednopunktowe: oko + ce-
lownik!
Specyfik¹ ³uku jest to, ¿e
strza³a nie le¿y w p³aszczyŸnie na-
piêtej ciêciwy, punkt podparcia ³u-
ku le¿y poni¿ej œrodka tzw. majda-
nu, a strza³a le¿y powy¿ej œrodka
symetrii ramion. Na te cechy ³uku
zwróci³ uwagê Wojciech Gomu³a
z Krêpy (3 pkt.). Proponuje on ciêci-
wê podwójn¹ 6 , tak ¿e strza³a
przechodzi³aby przez otwór w maj-
danie. Przezierniki proponuje usta-
wiæ na bokach majdanu, ale tego
nie dopuszczaj¹ przepisy FITA: mo-
¿e byæ tylko jeden przeziernik.
6
podwójna
cięciwa
otwór w majdanie
dla strzały
Grzegorz Tarnawa z Go-
dziszki (3 pkt.) wymyœli³ coœ, co
przepisy FITA dopuszczaj¹, ale jak
by to dzia³a³o, nie wiadomo. Grze-
gorz proponuje samopoziomuj¹c¹
M ŁODY TECHNIK
7
rurka
samopoziomująca
67
7/2005
 klub wynalazców
rurkê (ju¿ widzê te dyskusje: czy to
poziomnica, czy nie!) 7 jako prze-
ziernik. Nie móg³by wiêc zmieniaæ
k¹ta pochylenia ³uku! Samopozio-
muj¹ca rurka to ciekawy pomys³,
ale wymaga dopracowania.
Pokrótce przedstawiê Wam
mój – sprzed lat – celownik autore-
dukcyjny. Idea tego celownika pole-
ga na kompensacji b³êdów naci¹gu
ciêciwy z jednoczesnym unikniê-
ciem Ÿle odbieranego przez czêœæ
³uczników efektu tzw. clicera. Clicer
8 s³u¿y do sygnalizacji momentu,
w którym strza³a, cofaj¹c siê pod-
czas naci¹gania ³uku – osi¹ga no-
minalne po³o¿enie. W tym momen-
cie ³ucznik musi strzeliæ, mimo ¿e
majdan
8 środkowa
część łuku
naciąg
strzała
clicer
byæ mo¿e celownik nie „siedzi na
¿ó³tku” (¿ó³ty, centralny kr¹g tar-
czy). Powoduje to nerwowe, tzw.
„zerwane strza³y”. Pod strza³¹ 9
znajduje siê bia³y ekranik – t³o dla
strza³y. Nad strza³¹ znajduje siê
pó³przepuszczalne lusterko, nachy-
lone pod k¹tem α do poziomu.
W lusterku tym odbija siê obraz
strza³y, a ³ucznik celuje, naprowa-
dzaj¹c grot strza³y na centrum tar-
czy.
Je¿eli ³uk jest naci¹gniêty za
s³abo, to strza³a bêdzie nieco
w przodzie, jej obraz odbije siê
M ŁODY TECHNIK
w lusterku nieco ni¿ej, a wiêc ³ucz-
nik musi trochê podnieœæ ³uk. Od-
wrotnie przy „przeci¹gniêtym ³u-
ku”. I po k³opocie!
Wymienieni Koledzy otrzy-
muj¹ punkty i nagrody. Wszystkim
gratulujê i zapraszam do zaintere-
sowania siê ³ucznictwem – to bar-
68 dzo stary i piêkny sport!
7/2005
Ranking bie¿¹cy „Opracowaæ metodê prze-
sy³ania wodno-¿wirowej pulpy
Klubu Wynalazców:
(mieszaniny) za pomoc¹ ruroci¹-
Jaros³aw Kujawa 13 pkt.
gu, tak aby zlikwidowaæ (chocia¿
Rados³aw Szmyd 10 pkt.
czêœciowo) proces erozji rur wy-
Julian Drozd 9 pkt.
wo³any szybkim ruchem kruszy-
Piotr M³odawski 7 pkt.
wa.”
Piotr Stasica 6 pkt.
Mariusz Bielak 5 pkt. Jest to wiêc typowy problem
Andrzej Cedro 5 pkt. wynalazczy: ¿eby przesy³aæ tê pul-
Karolina Kosiba 4 pkt. pê z jak¹œ konkretn¹ wydajnoœci¹,
Artur Zolich 4 pkt. trzeba nadaæ wodzie odpowiedni¹,
Marek Bia³as 3 pkt. doœæ spor¹ prêdkoœæ. Czyli im wiêk-
Jacek Konieczny 3 pkt. sza prêdkoœæ, tym wiêksza wydaj-
noœæ, ale zarazem – tym wiêksze
A oto nowe wyzwanie: zu¿ycie erozyjne wnêtrza drogiej
Dla sympatyków Klubu Wy- rury. I co tu mo¿na wymyœliæ? Me-
nalazców – a wiêc z za³o¿enia nieco tod¹ prób i b³êdów – niewiele.
starszych Czytelników – mam znów A w ka¿dym razie nie tak prêdko!
problem w stylu Altszullera. Jest to Gor¹co wszystkim ¿yczê, ¿eby po-
nie tylko problem szkoleniowy, ale konali opory psychiczne, towarzy-
faktycznie rozwi¹zany i zastosowa- sz¹ce opanowywaniu KA¯DEJ no-
ny w œwiatowym przemyœle. wej umiejêtnoœci, a wiêc tak¿e
W niektórych zak³adach TRIZ-u.
przeróbki kruszyw do transportu Przypomnijcie sobie pier-
pulpy wodno-¿wirowej u¿ywane s¹ wsze kontakty z komputerem i cho-
rury z wysokostopowych stali, cia¿by z poczciwym Wordem i to,
o du¿ej odpornoœci na œcieranie, co on wyprawia³ na lewym margi-
a wiêc drogie! nesie!
Mimo to pulpa daje tej stali Wszystkim ¿yczê zwyciêstwa
radê i œciera a¿ mi³o, zw³aszcza na w walce z w³asn¹ inercj¹, odwagi
zakrêtach – kolanach ruroci¹gu. Co w ataku na TRIZ i satysfakcji z po-
robiæ? konania zadania! Termin – jak
To jest w³aœnie Wasz prob- zwykle – do koñca wrzeœnia 2005 r.
lem! A wiêc:
9
+∆h
gdy łuk
za słabo napięty
–∆h
za mocno
napięty łuk
tarcza
z podziałką kątową
lustro
półprzepuszczalne
strzała
biały ekran
swoje rozwiązania zadań możesz zamieszczać
n a f o r u m w w w. m t . c o m . p l
Vademecum
M³odego Wynalazcy
Dalsza analiza - to ju¿ Czêœæ
II ARIZ-85, a w niej:
Krok 2.1 . Okreœliæ „strefê operacyj-
n¹” (SO).
Celem drugiej czêœci ARIZ –
jest sprawdzenie wszystkich ele-
mentów systemu, jakie s¹ do dy-
spozycji, a które mo¿na wykorzys-
taæ przy rozwi¹zywaniu zadania:
przestrzeni, czasu i pól.
Uwaga 18: W najprostszym
przypadku strefa operacyjna to
przestrzeñ, w której dochodzi do
konfliktu, zdefiniowanego w mode-
lu zadania.
Przyk³ad: w zadaniu o antenie SO –
do dyspozycji jest przestrzeñ,
wczeœniej zajêta przez odgrom-
nik, tj. myœlowo wydzielony
„pusty s³up”, „pusty prêt”.
2.2 Okreœliæ czas operacyjny (CO)
Uwaga 19: Czas operacyjny
(TO) to czas akcji lub oczekiwania
na akcjê systemu, czas, w którym
„mo¿na coœ zrobiæ”
– czas trwania konfliktu T1 i
– czas do kolejnego konfliktu T2
Konflikt (tu szczególnie krót-
kotrwa³y, b³yskawiczny) niekiedy
mo¿e byæ zlikwidowany w czasie T2.
Przyk³ad: w zadaniu o antenie czas
operacyjny okazuje siê byæ sum¹
T1 (czas wy³adowania pioruna) i
T2 (czas do nastêpnego wy³ado-
wania). Czasu T2 w rzeczywistoœ-
ci nie ma, tzn. nie da siê nim ste-
rowaæ ani jakoœ go wykorzystaæ.
2.3 Okreœliæ mo¿liwoœci (resursy)
substancji i pól (RSP) istniej¹cych
w rozpatrywanym systemie, w œro-
dowisku zewnêtrznym i w przed-
miocie. Zestawiæ spis RSP.
Uwagi: (ci¹g dalszy z nume-
ru 6 MT)
20. Mo¿liwoœci substancji i pól
(RSP) – to te substancje i pola,
które ju¿ znajduj¹ siê w systemie
lub mog¹ byæ ³atwo uzyskane
przy uwzglêdnieniu warunków
zadania.
RSP mog¹ wystêpowaæ w trzech
postaciach:
1) Wewn¹trzsystemowe:
RSP narzêdzia,
RSP przedmiotu,
2) Zewn¹trzsystemowe
RSP œrodowiska specyficznego
w³aœnie dla danego zadania,
przyk³adowo: woda w zadaniu
o cz¹steczkach w p³ynie optycz-
nie czystym;
RSP, ogólne dla dowolnego zew-
nêtrznego œrodowiska, pola „t³a”,
przyk³adowo: grawitacyjne,
ziemskie pole magnetyczne itp.
3) Nadsystemowe:
odpady obcego systemu (jeœli
taka sytuacja jest dopuszczalna
zgodnie z warunkami zadania),
„groszowe”, obce elementy,
których wartoœæ mo¿e byæ po-
miniêta.
Przy rozwi¹zywaniu konkret-
nego minizadania wskazane jest
d¹¿enie do otrzymania rezulta-
tów przy minimalnych kosztach
w postaci strat na RSP. Celowe
jest wykorzystywanie najpierw
wewn¹trzsystemowych mo¿li-
woœci RSP, a póŸniej zewn¹t-
rzsystemowych. W przypadku
rozrastania siê zadania i pojawia-
nia siê korzystnych prognoz roz-
wojowych, celowe jest wykorzys-
tanie maksimum mo¿liwoœci
wszystkich dostêpnych RSP.
21. Jak wiadomo, przedmiot to
niezmienny element. Jakie mo¿li-
woœci (resursy) mog¹ tkwiæ
w przedmiocie? Przedmiotu
w rzeczywistoœci nie mo¿na
zmieniaæ, tj. nie jest celowe
zmienianie ich na etapie miniza-
dania.
Ale niekiedy przedmiot mo¿e:
– zmieniæ siê sam,
– dopuœciæ zu¿ycie jakiejœ jego
czêœci (tzn. zmianê), gdy w ca-
³ym systemie jest go du¿o np.
wiatr, deszcz itp.
– dopuœciæ przejœcie w nadsystem
(ceg³y siê nie zmieniaj¹, ale dom
mo¿e siê zmieniæ)
– dopuœciæ wykorzystanie mikro-
struktur,
– dopuœciæ po³¹czenie „z niczym”
np. z pró¿ni¹,
– dopuœciæ czasow¹ zmianê.
Takim sposobem przedmiot
wchodzi w RSP tylko w tych sto-
sunkowo rzadkich przypadkach,
gdy mo¿na go „lekko zmieniæ, nie
zmieniaj¹c”.
22. RSP – zawiera potencjalne mo¿-
liwoœci. Wygodnie jest skorzys-
taæ z nich w pierwszej kolejnoœci.
Je¿eli oka¿e siê to niewystarcza-
j¹ce, mo¿na dodaæ inne substan-
cje i pola. Analiza RSP w kroku
2.3 jest wstêpn¹ analiz¹.
Przyk³ad: W zadaniu o ochronie an-
teny figuruje „nieobecny pioru-
nochron”. Dlatego do RSP wcho-
dz¹ tylko substancje i pola ze-
wnêtrzne. W danym przypadku
RSP – to powietrze, atmosfera!
CZÊŒÆ III ARIZ-85
Sformu³owanie idealnego
wyniku koñcowego (IWK-1)
W rezultacie zastosowania
trzeciej czêœci ARIZ nale¿y sformu-
³owaæ wizjê idealnego rozwi¹zania
(IWK). Precyzuje siê tu tak¿e
sprzecznoœci fizyczne (SF) stoj¹ce
na przeszkodzie do osi¹gniêcia IWK.
Ale IWK wskazuje kierunek najbar-
dziej efektywnego rozwi¹zania.
Krok 3.1 Sformu³owaæ IWK-1
– X-element, absolutnie nie kompli-
kuj¹c systemu ani nie powoduj¹c
szkodliwych zjawisk,
– usuwa (wskazaæ szkodliwe dzia-
³anie)
– w czasie operacyjnym TO
– w strefie operacyjnej,
– zachowuj¹c zdolnoœæ narzêdzia
do (wskazaæ korzystne dzia³anie
narzêdzia)
Przyk³ad:
X-element,
– absolutnie nie komplikuj¹c syste-
mu i nie powoduj¹c szkodliwych
zjawisk,
– usuwa w czasie TO,
– „nieprzyci¹ganie”: piorunów nie-
istniej¹cym przewodz¹cym pr¹d
prêtem, ale zachowuje w³aœci-
woœci tego prêta,
– nie powoduje strat czu³oœci ante-
ny.
Uwagi:
23. Oprócz sprzecznoœci: „szkodli-
we dzia³anie zwi¹zane z korzys-
tnym dzia³aniem”, mo¿liwe s¹
te¿ inne konflikty, przyk³adowo:
M ŁODY TECHNIK
„wprowadzenie nowego, korzys-
tnego dzia³ania powoduje kom-
plikacjê systemu” lub „ jedno
dzia³anie niezgodne z drugim”.
Dlatego te¿ sformu³owanie IWK
w punkcie 3.1 to tylko wzór,
wed³ug którego nale¿y obowi¹z-
kowo formu³owaæ IWK.
dokończenie na stronie 79 69
7/2005
 przegląd
Spotykane w handlu i używa-
ne na co dzień ogniwa, zwa-
ne popularnie bateriami, róż-
nią się typami użytych metali
i elektrolitów, ale wszystkie
działają dzięki temu samemu
zjawisku. W zależności od
użytych składników zmienia
się napięcie charakterystycz-
ne takiej baterii.
Baterie
NAJCZÊŒCIEJ SPOTYKANE
TEKST
TYPY BATERII TO :
– baterie cynkowo-wêglowe – naj-
ŁATWY ! ! !
czêœciej u¿ywane baterie wystê-
puj¹ce w takich rozmiarach jak
R6/AA (tzw. paluszek), R14/C,
R20/D. Elektrody s¹ tu wykonane
z cynku i wêgla, z past¹ kwaso-
w¹ umieszczon¹ miêdzy nimi,
s³u¿¹c¹ jako elektrolit. S¹ tak po-
pularne, ¿e czêsto zwane po pro-
stu „zwyk³ymi”.
– baterie alkaliczne – elektrody
wykonane s¹ z cynku i tlenku
1. W szklanym naczyniu znajduje się
żrący kwas siarkowy (H2 SO4). Włożo-
ny pręt cynkowy natychmiast zaczy-
na się rozpuszczać. Na powierzchni
cynku zbierają się bąbelki wodoru.
Pręt i kwas zaczną się nagrzewać.
Dzieje się tak, ponieważ:
M ŁODY TECHNIK
70
7/2005
rynku
manganu, z zasadowym elektro-
litem.
– baterie litowe – wykorzystuj¹ lit,
jodek litu lub jodek o³owiu. U¿y-
wane s¹ najczêœciej w aparatach
fotograficznych ze wzglêdu na to,
¿e s¹ w stanie dostarczaæ energii
w krótkich, du¿ych porcjach (wy-
maganych do zasilania lamp b³y-
skowych).
OGNIWO I BATERIA
Z punktu widzenia technicz-
nego s³owa „bateria” i „ogniwo”
maj¹ ca³kiem ró¿ne znaczenia.
„Ogniwo” oznacza pojedyncze Ÿró-
d³o zasilania, np. „paluszek” R6/A.
„Bateria” natomiast to zespó³ po³¹-
czonych ogniw (jak np. bateria
3R12, sk³adaj¹ca siê z trzech ogniw
w jednej obudowie, po³¹czonych
szeregowo).
W wiêkszoœci urz¹dzeñ raczej
nie stosujemy pojedynczego ogniwa.
U¿ywa siê kilku ogniw po³¹czonych
szeregowo lub równolegle.
CO DZIEJE SIÊ
WEWN¥TRZ OGNIWA?
Wewn¹trz ogniwa zachodzi
reakcja wytwarzaj¹ca wolne elek-
trony, które zbieraj¹ siê na jego
ujemnym biegunie. Je¿eli po³¹czy-
my przewodem biegun ujemny
z dodatnim, elektrony bêd¹ prze-
mieszczaæ siê najszybciej jak to
mo¿liwe pomiêdzy biegunami. Gdy
elektrony przep³ywaj¹, wówczas
wewn¹trz baterii zachodzi reakcja
chemiczna, która uwalnia jeszcze
wiêcej elektronów i pr¹d nadal p³y-
a) cząsteczki kwasu rozpadają się
na trzy jony: dwa jony H+ i jeden jon
––
SO4
nie. Gdy bieguny nie s¹ po³¹czone,
pr¹d nie p³ynie, a reakcja chemicz-
na nie zachodzi. Dlatego nieu¿ywa-
na bateria nie roz³aduje siê.
Jednym z najprostszych jest
ogniwo cynkowo-wêglowe. Jego
dzia³anie mo¿na przeœledziæ na po-
ni¿szych rysunkach, w modelu,
w którym elektrolitem bêdzie kwas
siarkowy.
BATERIE
CYNKOWO -WÊGLOWE
Ogniwa Leclanche’a (do któ-
rych zaliczaj¹ siê baterie cynkowo-
-wêglowe) s¹ w u¿yciu od lat 60.
XIX wieku i by³y praktycznie jedy-
nym rodzajem baterii u¿ywanych
do wybuchu II wojny œwiatowej.
Ustêpuj¹c powoli bateriom alkalicz-
nym, do dziœ pozostaj¹ one jednak
bateriami zasilaj¹cymi najwiêksz¹
liczbê urz¹dzeñ przenoœnych – dzie-
je siê tak, ¿e wzglêdu na ich niski
koszt i ogóln¹ dostêpnoœæ.
Baterie cynkowe s¹ najtañ-
szym typem baterii, jednak¿e posia-
b) atomy cynku na powierzchni pręta
–
tracą dwa elektrony (2e ) i stają się
jonami Zn++
––
c) jony Zn++ łączą się z jonami SO4
tworząc ZnSO4 , który rozpuszcza się
w kwasie; elektrony z atomów cynku
łączą się z jonami H+ i tworzą czą-
steczki H2 (wodoru gazowego)
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
 przegląd rynku

Baterie cynkowo-węglowe Baterie alkaliczne

specyfikacja specyfikacja
symbol średnica/ symbol średnica/
modelu napięcie wysokość wymiary modelu napięcie wysokość wymiary
[V] [mm] [mm] [V] [mm] [mm]
LR03 (AAA) 1,5 44,5 10,5 R03 (AAA) 1,5 44,5 10,5
LR6 (AA) 1,5 50,5 14,5 R6 (AA) 1,5 50,5 14,5
LR14 (C) 1,5 50 26,2 R14 (C) 1,5 50 26,2
LR20 (D) 1,5 61,5 34,2 R20 (D) 1,5 61,5 34,2
6LR61 (9V) 9 48,5 26,5 x 13,1 6F22 (9V) 9 48,5 26,5 x 13,1
3LR12 (płaska) 4,5 67 67 x 22 3R12 (płaska) 4,5 67 67 x 22
4R25 6 108-115 65 x 67
daj¹ najmniejsz¹ gêstoœæ energii – Charaktery- 2R10 3 74,6 21,8
charakteryzuj¹ siê tak¿e bardzo s³a- zuj¹ siê lepszymi
b¹ wydajnoœci¹ w zastosowaniach od nich parametrami – wiêksz¹ gê- Baterie alkaliczne zawieraj¹
wymagaj¹cych du¿ych (powy¿ej stoœci¹ energii, d³u¿szym czasem sproszkowany cynk – zwiêksza to
100 mA) natê¿eñ pr¹du. przydatnoœci do u¿ycia, odpornoœci¹ powierzchniê anody i zmniejsza
Anoda: cynk na wycieki, lepsz¹ wydajnoœci¹ za- wewnêtrzny opór baterii oraz
Katoda: dwutlenek manganu (MnO2) równo w pracy ci¹g³ej, jak i z prze- zwiêksza gêstoœæ energii. W kato-
Elektrolit: roztwór chlorku amonu rwami, ni¿szym oporem wewnêtrz- dzie u¿ywany jest syntetyczny
lub chlorku cynku w wodzie nym pozwalaj¹cym na pobór wiêk- dwutlenek manganu, charakteryzu-
Zastosowania: latarki, zabawki, ze- szych mocy oraz funkcjonowanie w j¹cy siê lepszymi parametrami od
gary, piloty, gry elektroniczne, ra- szerszym zakresie temperatur. MnO2 wystêpuj¹cego naturalnie –
dia, budziki.

BATERIE ALKALICZNE

Nazwa tego typu baterii bie-

rze siê od alkalicznych (zasado-
wych) roztworów elektrolitu. Wpro-
wadzone na rynek na pocz¹tku lat
60. XX wieku sta³y siê najwa¿niej-
szym konkurentem baterii cynko-
wo-wêglowych.

2. Umieszczamy w kwasie pręt wę-

glowy. Nic nowego się nie dzieje.
3. Łączymy przewodem pręt cynko-
wy z prętem węglowym.
a) elektrony zaczną przemieszczać
się wzdłuż przewodu i łączyć się
z wodorem na pręcie węglowym
b) z pręta węglowego zaczynają się
wydzielać pęcherzyki wodoru
c) wydzielanie ciepła znacznie się
zmniejszy.
M ŁODY TECHNIK

72
7/2005

Część energii cieplnej została zamieniona na ruch elektronów

cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
 przegląd rynku

podwy¿sza to gêstoœæ energii. Po- jest tak znaczny rozrzut jakoœci?

dobnie jak w bateriach cynkowo-
wêglowych, do katody dodawany
jest grafit, zwiêkszaj¹cy jej prze-
wodnoϾ. Elektrolit (KOH) zapew-
nia zwiêkszone przewodzenie jo-
nów. Czêsto dla spowolnienia koro-
zji cynkowej anody dodawany jest
tlenek cynku.
Anoda: sproszkowany cynk
Katoda: sproszkowany dwutlenek
manganu (MnO2)
Elektrolit: wodorotlenek potasu (KOH)
Zastosowania: urz¹dzenia
o œrednim poborze pr¹du (100-300 mA)
– przenoœne magnetofony, przeno-
œne odtwarzacze CD, latarki, apara-
ty fotograficzne; urz¹dzenia o du-
¿ym poborze pr¹du (powy¿ej 300
mA) – elektroniczne notesy, telefony
bezprzewodowe, golarki, gry elek-
troniczne, aparaty cyfrowe.
TEST BATERII
Podstawowe pytanie, jakie
sobie zadajemy, kupuj¹c nowe ba-
terie, dotyczy d³ugoœci pracy tych
ogniw. Reklamy przekonuj¹ nas, ¿e
mo¿na nabyæ baterie cztery czy
osiem razy lepsze od konkurencyj-
nych. Czy rzeczywiœcie mo¿liwy
Bateria
Jak to sprawdziæ?
Sposób jest prosty i znany fa-
chowcom zajmuj¹cym siê porówny-
waniem akumulatorów. Wystarczy
za pomoc¹ specjalizowanego urz¹-
dzenia roz³adowaæ bateriê i spraw-
dziæ, ile by³o w niej energii. Taki
w³aœnie test postanowiliœmy wyko-
naæ w redakcji. Oczywiœcie, testy te
wykonuj¹ te¿ firmy produkuj¹ce ba-
terie. I niektóre z nich chcia³y nam
dostarczyæ takie dane. Nam jednak
zale¿a³o na tym, aby wszystkie ba-
terie zosta³y roz³adowane w tych
samych warunkach.
Energiê zgromadzon¹ w aku-
mulatorze i baterii mo¿emy zmie-
rzyæ, roz³adowuj¹c j¹ sta³ym natê-
¿eniem i mierz¹c czas roz³adowa-
nia. W ten sposób okreœlimy pojem-
noϾ ogniwa. W naszym przypadku
roz³adowywaliœmy ogniwa AAA,
tzw. „cienkie paluszki”, fachowo
LR03, pr¹dem 200 mA a¿ do napiê-
cia koñcowego 0,5V na ogniwo.
Wyniki testu s¹ widoczne w
tabelce i wymagaj¹ kilku s³ów ko-
mentarza: test trwa³ kilka dni i nie
uda³o nam siê utrzymaæ przez ten
czas sta³ej temperatury w pomiesz-
czeniu. Pogoda za oknem szala³a,
pojemność mAh czas rozładowania
(200 mA) godziny
temperatury zmienia³y siê od typo-
wo letnich do póŸnojesiennych.
I niestety mog³o to mieæ spory
wp³yw na wyniki. Uda³o nam siê
jednak ustaliæ, ¿e ¿adna z bada-
nych baterii nie ma cudownych
w³aœciwoœci i nie wyró¿nia siê spo-
œród pozosta³ych. Poniewa¿ kupili-
œmy baterie bez specjalnych zabie-
gów (tylko jedna firma dostarczy³a
nam je do testów bezp³atnie), ceny
w tabelce odzwierciedlaj¹ prawdzi-
we poniesione przez nas koszty. Ro-
zrzut w cenach zakupu bardziej nas
zdziwi³ ni¿ osi¹gi tych baterii. War-
to dodaæ, ¿e przy innych pr¹dach
roz³adowania wyniki testu mog³yby
byæ inne.
Ach... uda³o nam siê te¿ zna-
leŸæ na bazarku baterie z okazyjn¹
cen¹, które okaza³y siê ca³kowicie
roz³adowane. Có¿, w ¿yciu tak by-
wa. Nie by³ to dobry zakup. !
cena
cena 1 ogniwa 1 godziny
pracy

GP Ultra 897 4,485 2,25 zł 0,50 zł

Energizer 869 4,345 5,40 zł 1,24 zł

Varta 618 3,09 3,75 zł 1,21 zł

Everpower 0 0 1,00 zł –

Sony 794 3,97 2,00 zł 0,50 zł

Duracell 754 3,77 3,00 zł 0,80 zł

M ŁODY TECHNIK

Panasonic 3 736 3,68 2,40 zł 0,65 zł

power max

Kodak 808 4,04 2,40 zł 0,59 zł

Alcaline 633 3,165 0,83 zł 0,26 zł

74
7/2005
 Tak, tak, przyznaję się – będzie znowu o hybrydzie hydr
II Rzeczpospolitą dławiących, czyli o Niemcach i Rosja-
nach, czyli o naszych odwiecznych wrogach i braciach
Słowianach, czyli o naszych obecnych sojusznikach i no-
wych przeciwnikach. Kolejność zachowana. Kto powie-
dział, że Moskale to są bracia nas, Polaków, temu... i tak
dalej. Ponadto będę kontynuował moje prywatne „Con-
nections”, czyli łączył rzeczy nie do połączenia, tak jak to
kiedyś udało mi się z Citröenem 2 CV, Anglikami, lotnic-
twem i jeszcze czymś. Tym razem połączymy może tytu-
łową rakietę z... sześciopłatkowym kwiatkiem, Świętem
Pracy, CIA i moim urodzinowym tortem.
Trzy zabytki z epoki grożenia so-

W
tekœcie o Migu-15 wspomi-
na³em o polowaniu, urz¹dzo-
nym przez armie alianckie na
terenie III Rzeszy. Polowano na nie-
mieckich naukowców, odpowie-
dzialnych za konstruowanie ró¿nych
Wunderwaffe, które na szczêœcie
bie termonuklearną maczugą te
czterdzieści i więcej lat temu -
SA-2, B-52 i wysoko ponad nimi U-2 - jeszcze dzielnie służą i posłużą. Tu akurat
stoją w pokojowej, bo muzealnej koegzystencji w Muzeum Amerykańskich Sił
powietrznych w Europie. Gdzie? W Duxford, w Duxford, oczywiście.

I znowu ci
w wiêkszoœci nie dzia³a³y. Zarówno
Amerykanie, jak i Rosjanie chcieli
maksymalnie wykorzystaæ powsta³¹
przy tej okazji now¹ myœl technicz-
n¹. Rozwijaniu niemieckich pomys-
³ów sprzyja³o to, ¿e alianci stawali
siê bardzo szybko by³ymi aliantami

sąsiedzi...
i przymierzali siê do brania za ³eb,
Alvar Hansen
jeœli ju¿ nie w Europie, to gdzieœ na
mniej znanych peryferiach, np.
w Korei. Ju¿ po chwili poligony dla
nowych broni znalaz³y siê te¿
w Wietnamie i na Bliskim Wscho-
dzie, a i obecnie nic nie wskazuje,
by mia³o ich szybko zabrakn¹æ.

M ŁODY TECHNIK

Dwie wyrzutnie SA-2 i radar RSNA-75 w filii Muzeum Wojska

Polskiego na fortach na Sadybie, a obok radaru widać też
niebieską budkę systemu „Toi-toi”. Muzeum ma całą ogrom- 75
ną wystawę radarów, rakiet i samolotów z okresu 1950-90,
7/2005

a wśród nich są też i pozostałe radary systemu używane na

szczeblu pułku, naczepy z rakietami i kompletny ciągnik
siodłowy wraz z naczepą (patrz trzy zdjęcia dalej).

Niemiecka „Rheintochter”, czyli
„Córa Renu” firmy Rheinmetall-Bor-
sig. Dwustopniowa rakieta przeciw-
lotnicza na paliwo stałe była kiero-
wana komendami radiowymi z zie-
mi i mogła (lub miała móc) razić
cele do wysokości 6000 m. Próby
z nową bronią prowadzono od
1942 roku, a do 1944 przeprowa-
dzono około 50 startów próbnych.
Bezpoœrednim impulsem do
rozwijania przez ZSRR przeciwlotni- 1949 roku), Stalin
czej broni rakietowej by³o niejakie
podobieñstwo w sytuacji wojsko-
wej tego kraju do sytuacji w³aœnie
pokonanej III Rzeszy, przynajmniej
jeœli chodzi o si³y powietrzne. Ros-
janie mieli, co prawda, bardzo du¿o
czo³gów i dywizji piechoty, ale nie
mieli ¿adnych strategicznych bom-
bowców zdolnych zagroziæ Zacho-
dowi. Wra¿y imperialiœci mieli tym-
czasem zarówno bombê atomow¹,
jak i floty strategicznych B-29, mo-
M ŁODY TECHNIK
g¹cych raziæ cele
w g³êbi rosyjskiego
terytorium i ewentu-
alna defilada zwy-
ciêstwa w Moskwie
z okazji dotarcia re-
wolucji proletariac-
kiej do Atlantyku
mog³aby byæ niemile
zam¹cona jakimœ na-
lotem. Tak wiêc, nie-
zale¿nie od prac nad
w³asnymi œrodkami
przenoszenia (czyli
kopiowania B-29 –
Tu-4) i rozwijaniem
arsena³u swojej bro- Widok radaru od przodu w pełni usprawiedliwia naz-
ni atomowej (od wę nadaną mu przez Amerykanów w Wietnamie.
zdecydowa³, ¿e g³ówne oœrodki ad- skonstruowanie pocisku R-113 (SA-1
ministracyjne, produkcyjne i wielkie „Guild”), który sta³ siê podstaw¹
miasta powinny otrzymaæ parasol pierwszego stacjonarnego systemu
rakietowej obrony przeciwlotniczej. obrony Moskwy (S-25) w pierwszej
Niemieccy „rakietowcy” byli po³owie lat piêædziesi¹tych. Koszty
na liœcie „talentów III Rzeszy do budowy tych instalacji by³y jednak
upolowania” i choæ von Braun wielkie i „grupê mieszan¹” posa-
i technologia V-2 „dosta³a siê” Za- dzono (odpowiednie s³owo?) do
chodowi, to i NKWD zna³o siê na po- zbudowania alternatywnego syste-
lowaniach, tak wiêc Rosjanie mogli mu ruchomego, który móg³by ochra-
prowadziæ badania nad zdobyczny- niaæ inne aglomeracje i centra prze-
mi rakietami niemieckimi ju¿ od za- mys³owe. Wynikiem tych prac by³
koñczenia II wojny udany, przypominaj¹cy jeszcze nie-
œwiatowej. Suma co niemieckie rakiety dwustopnio-
doœwiadczeñ zdo- wy pocisk SzB-32. W oparciu o doœ-
byta przy analizie wiadczenia zdobyte przy konstruk-
rakietowych pocis- cji tej rakiety zespó³ pod kierownic-
ków przeciwlotni- twem Piotra Gruszina opracowa³
czych dalekiego, kolejn¹ rakietê o oznaczeniu W-750,
œredniego i bliskie- która, wraz z radarem naprowadza-

go zasiêgu (odpo- nia RSNA-75 sta³a siê podstaw¹

Amerykański odpowiednik naszego bohatera, rakieta
Nike Hercules. Miała ona, w odróżnieniu od SA-2,
stopień startowy na paliwo stałe (tak jak „Rheintoch-
76 ter”, chińskie rakiety sprzed 2000 lat i silniki pomoc-
nicze promu kosmicznego) i silnik marszowy na pali-
7/2005
wiednio „Wasser- systemu SA-2, u¿ywanego w prak-
fall”, „Schmetter- tycznie niezmienionej formie zew-
ling” i „Rheintoch- nêtrznej do dziœ. Gruszin ukoñczy³
ter”) oraz w³asnych prace nad W-750 w 1955 roku, na
prototypów umo¿li- pocz¹tku 1957 roku zestrzelono pier-
wi³a rosyjskim wszy cel æwiczebny (I³-28), do koñ-
i „zdobycznym” nie- ca roku dostarczono wyposa¿enie
mieckim in¿ynierom dla kilkudziesiêciu dywizjonów ra-

wo ciekłe. Kierowana była tak jak SA-2, to znaczy

komendami radiowymi z ziemi i, tak jak jedna z wer-
sji SA-2, mogła być uzbrojona w głowicę nuklearną.

kietowych, a od po³owy lat 60. ro-
syjskiej przestrzeni powietrznej bro-
ni³o ok. 1000 stanowisk SA-2.
Pu³ki obrony rakietowej wy-
posa¿one w SA-2 organizowane by³y
w trzy dywizjony, przy czym ka¿dy
z nich sk³ada³ siê z trzech plutonów
po dwie jednoprowadnicowe wy-
rzutnie, rozstawione na planie hek-
sagonalnym wokó³ centralnego zes-
po³u radarowego i naprowadzania.
Drogi dojazdowe umo¿liwiaj¹ce
szybki za³adunek nowych pocisków
ze specjalnych naczep, stoj¹cych
zwykle w pobli¿u, tworzy³y charak-
terystyczny wzór heksagonalnego
„kwiatka” wokó³ 6 wyrzutni dywiz-
jonu. Wzór ten by³ niestety ³atwo
rozpoznawalnym „znakiem firmo-
wym” systemu i demaskowa³ go na
zdjêciach rozpoznawczych. Rakiety
kierowane by³y komendami radio-
wymi z centralnego zespo³u napro-
wadzania i dlatego ka¿de takie dy-
wizjonowe stanowisko zwalcza³o
jednoczeœnie tylko jeden cel powiet-
rzny, choæ mog³o przeciwko niemu
kierowaæ 3 rakiety i wystrzeliwaæ
kolejne, gdy tylko któraœ z rakiet
pierwszej salwy wybucha³a lub z ja-
kiejœ innej przyczyny uwalnia³a je-
den z 3 kana³ów radiowych. Dok³ad-
noœæ trafienia obliczano na oko³o 75
metrów, a poniewa¿ g³owica od³am-
kowa mia³a pole ra¿enia o œrednicy
od 65 do 250 metrów (w zale¿noœci
od ciœnienia atmosferycznego male-
j¹cego wraz ze wzrostem wysokoœ-
ci), wiêc strzelano przewa¿nie sal-
wami po dwie rakiety.
DATA JAKBY OSOBISTA
Jak siê teraz obchodzi czyjeœ
urodziny w szkole podstawowej?
Za „moich czasów”, czyli te ponad
30 lat temu solenizant by³ zwolnio-
ny z pytania, z odpowiedzialnoœci
za ewentualnie nieodrobion¹ pracê
domow¹ i móg³ poczêstowaæ klasê
cukierkami w czasie lekcji ze swo-
im wychowawc¹. Urodziny „w³aœci-
we” obchodzi³ wiêc krótko, po po-
³udniu, w towarzystwie rodziców
Zestrzelenie w 1960 roku amerykańskiego
samolotu U-2, lecącego 20 km nad Uralem
było szokiem
wymêczonych po
pracy i w grozie nie-
odrobionych lekcji,
bo nastêpnego dnia
amnestia ju¿ nie
obowi¹zywa³a. Nie-
licznym i ka¿dego
roku innym szczêœ-
liwcom urodziny
wypada³y w nie-
dzielê i mogli cie-
szyæ siê tortem
i prezentami przez
ca³y dzieñ. Ja nato-
miast, dziwak jakiœ,
mia³em takie urodzi-
ny zawsze. Budzi- A to już „treść właściwa” JPTZ, czyli model rakiety
³em siê póŸno, na i wyrzutni w skali 1/35 – oczywiście „Trumpetera”.
dworze (w mieœcie Chińczycy mają u siebie dosyć i oryginalnych wyrzutni,
sto³ecznym, lecz po- by móc zrobić perfekcyjny model i właśnie dokładnie
za centrum) by³o to zrobili. Model jest perfekcyjny, a jednocześnie nie
dziwnie cicho, na tak znowu skomplikowany, choć mikroskopijne w tej
stole czeka³ tort skali pokrętła przytrzymujące pokrywy na wyrzutni czy
i prezenty oraz wy- popychacze sterów rakiety nie będą łatwe w montażu
poczêta rodzina do właśnie z racji rozmiarów.
wykorzystywania
przez ca³y dzieñ. Do³o¿ê jeszcze i tê dze” usi³uj¹cego go w³aœnie
ciekawostkê, choæ tajemnica ju¿ przechwyciæ Miga-19. Wybuchy du-
dawno siê wyda³a, ¿e w bardzo ¿ej liczby g³owic razi³y amerykañ-
wczesnym i naiwnym wieku przed- sk¹ maszynê podmuchem i pilot
szkolnym wierzy³em, ¿e t³umy mia³ doœæ czasu, by siê bezpiecznie
z chor¹gwiami w naszym czarno- katapultowaæ i doœæ rozs¹dku, by
bia³ym telewizorze paradowa³y na grzecznie poddaæ siê i nie skorzys-
moj¹ czeœæ. taæ z tajnej ampu³ki z zatrut¹ ig³¹
Dodanie tortu i pochodu do zaszytej w mundurze. Rosjanie, tak
CIA i rakiety to ju¿ drobnostka. na wszelki wypadek, przebrali go
Przyszed³em bowiem na œwiat w to jednak gruntownie, zostawili bez
pierwszomajowe œwiêto, w którym sznurówek, przes³uchiwali wzglêd-
wys³any przez Centraln¹ Agencjê nie ³agodnie i urz¹dzili s³ynny poka-
Wywiadowcz¹ pilot przekona³ siê zowy proces.
o skutecznoœci nowej broni prze-
ciwlotniczej Kraju Rad. Gary Po- LOT „INTRUDERA”
wers i jego samolot byli najs³ynniej-
sz¹, lecz nie pierwsz¹ w ogóle, W 1965 roku Wietnam Pó³-
a i tego dnia nie jedyn¹, ofiar¹ ra- nocny zwróci³ siê do ZSRR z proœb¹
kiet SA-2. Chiñczycy zestrzelili nad o bratersk¹ pomoc w zwalczaniu
Pekinem rozpoznawczego RB-57 imperialistycznego lotnictwa USA.
swoich wspó³braci (czytaj œmiertel- Rosjanie nie chcieli tym razem an-
nych wrogów) z Tajwanu ju¿ w paŸ- ga¿owaæ swojego lotnictwa myœ-
dzierniku 1959 roku, a 14 rakiet liwskiego, tak jak to uczynili kilka-
wystrzelonych do U-2 Powersa nad naœcie lat wczeœniej w Korei, ale za-
Swierd³owskiem zestrzeli³o „po dro- ofiarowali siê przeszkoliæ pilotów
M ŁODY TECHNIK
77
7/2005
 jak pomyślał, tak zrobił

(co robiono i w Polsce) i dostarczyæ lot ten zosta³ zestrze-

samoloty. Do Wietnamu wys³ano
te¿ artyleriê plot. oraz najnowsze
SA-2 wraz z obs³ug¹ naziemn¹.
Amerykañskie rozpoznanie powiet-
rzne wykry³o natychmiast fakt in-
stalowania wyrzutni (patrz powy¿ej
- uwaga o „kwiatku”), ale USAF
prowadzi³y w tym konflikcie wojnê
„ze zwi¹zanymi rêkami”, bo polity-
cy zabraniali lotnictwu np. atako-
waæ stanowiska w trakcie budowy
z obawy przed zabiciem kogoœ z ro-
syjskiego personelu technicznego
lub w ogóle atakowaæ cele (w tym
i wyrzutnie) w rejonie Hanoi i portu
Haiphong. Ten ostatni zakaz, a do-
k³adniej jego ³amanie przez zdespe-
rowane za³ogi bombowych A-6,
a tak¿e „uroki” latania w rakieto-
wym i artyleryjskim ogniu przeciw-
lotniczym nad Wietnamem by³y kan-
w¹ s³ynnego niegdyœ filmu „A flight
lony (przez „s³up te-
legraficzny”, a jak¿e)
i przez wiêksz¹ czêœæ
filmu nasz bohater
przedziera³ siê przez
d¿unglê „do swoich”,
przy czym tym ostat-
nim zale¿a³o na wy-
ci¹gniêciu go z tara-
patów z obawy, ¿e
wziêty do niewoli
móg³by zdradziæ ta-
jemnice swojej pro-
fesji.
Amerykanie wziêli siê ener- licznych anten i charakterystyczne-
gicznie do zwalczania nowego zag- go „ptasiego trelu”, jaki wydawa³
ro¿enia dopiero po pierwszej stra- system ostrzegaj¹cy na pok³adzie
cie, gdy w lipcu 1965 roku rosyjska „oœwietlanego” samolotu. Z up³y-
jeszcze za³oga wyrzutni zestrzeli³a wem czasu efektywnoœæ wietnam-
Phantoma F-4. W parê dni póŸniej, skich rakiet spada³a (30 rakiet na
w operacji „Iron Hand” atakowano trafienie w 1968 roku) i choæ do
gotowe i jeszcze budowane stano- 1972 roku w Wietnamie Pó³nocnym

Wszystko składa się „samo”, prawie bez czyszczenia, a naj-

mniejsze drobiazgi przyklejałem, nabijając je lekko na szpilkę
modelarską. Instrukcja jest wzorcowa, kalkomanie imponująco
dokładne, choć w trakcie naklejania okazały się kruche i nieco
zmęczyła mnie ich ilość. Ramiona podstawy składają się jak
w oryginale, wyrzutnię montuje się z podzespołów jak oryginał,
„ogon” deflektora gazów jest ruchomy i nawet rakietę osadza
się (nieco kłopotliwie) na szynie startowej jak oryginał. Chińczy-
cy zrobili oddzielny model ciągnika siodłowego z naczepą i ra-
kietą w tej samej skali i aż dziw, że nie dorobili jeszcze wózków
(bardzo podobnego systemu jak w niemieckim Flaku 36/37) do
przewożenia samej wyrzutni. Ambitnych modelarzy budujących
od podstaw informuję, że oryginały stoją obok wyrzutni na for-
tach Sadyby.

of the Intruder”. Innym, zwi¹zanym
bardzo blisko z problemem zwalcza-
nia „lataj¹cych s³upów telegraficz-
nych”, jak nazywano w Wietnamie
(i nie tylko) rakiety SA-2, by³ film
z udzia³em Gene’a Hackmanna.
Gra³ on wysokiego rang¹ oficera-
specjalistê od walki radioelektro-
nicznej, który kierowa³ zak³ócaniem
systemów naprowadzania wiet-
namskich rakiet na pok³adzie spec-
jalnie przystosowanego B-66. Samo-
M ŁODY TECHNIK
wiska, a po roku US Navy podjê³a
kontratak za pomoc¹ nowej broni,
rakiet antyradarowych Shrike, któ-
rych u¿ycie by³o te¿ elementem fa-
bu³y wspomnianego „Lotu Intrude-
ra”. USAF wprowadzi³y do u¿ycia
silne urz¹dzenia zak³ócaj¹ce na
bombowcach B-66, specjalne samo-
loty walki radioelektronicznej
z „prawdziwymi Hackmannami” na
pok³adzie oraz mniejsze urz¹dzenia
zak³ócaj¹ce na myœliwcach. Zarów-
no lotnictwo armii, jak
i floty instalowa³o rów-
nie¿ urz¹dzenia ostrze-
zainstalowano 300 (!) wyrzutni, to
Amerykanie mogli ju¿ w tym sa-
mym roku bez wielkiego ryzyka
bombardowaæ Hanoi z wielkich B-
52. W czasie nalotów Linebacker II
Wietnamczycy wy³¹czali ju¿ nawet
systemy naprowadzania i strzelali
„na oko”, wyczerpuj¹c w ten spo-
sób szybko ca³y zapas pocisków.
Rakiety i radary naprowadza-
nia ulega³y oczywiœcie licznym mo-
dernizacjom i o ile SA-2 by³ pocz¹t-
kowo projektowany do zwalczania
wysoko lataj¹cych i niemanewruj¹-
cych celów, czyli ciê¿kich bombow-

gaj¹ce o opromieniowa- ców B-52 SAC nios¹cych na Rosjê

niu naprowadzaj¹c¹
wi¹zk¹ radarow¹. Radar
naprowadzania SA-2,
RSNA-75, otrzyma³ przy
tej okazji nazwê „Fan
Song” (œpiew wentyla-
tora), a to z powodu
78 wygl¹du dwóch parabo-
7/2005
nuklearn¹ zag³adê, to ostatnie mo-
dele rakiet „Wo³chow” mog¹ znacz-
nie lepiej manewrowaæ, s¹ bardziej
odporne na zak³ócenia i zwalczaj¹
cele na wysokoœciach od 90 metrów
do 25 km. System SA-2 zacz¹³ byæ
zastêpowany w Zwi¹zku Radziec-
kim i krajach Uk³adu Warszawskiego
przez nowsze systemy rakietowe
(SA-10, SA-12) ju¿ w latach 70. i 80.,
ale pozostaje jeszcze na wyposa¿e-
niu wielu z 35 krajów, do których by³
eksportowany. Nasze Wojska Obro-
ny Powietrznej Kraju strzela³y z tych
rakiet dobre kilkanaœcie lat temu.
Pisz¹c o schy³ku œwietnoœci
SA-2 i wspominaj¹c o nowych ge-
neracjach, powinno siê wspomnieæ
jeszcze o jednej wojnie, w której te
pierwsze odegra³y ciekaw¹, bo dez-
informuj¹c¹ rolê. W 1973 roku, roku
debiutu systemów SA-10 i SA-12,
mia³a miejsce ostatnia „wielka”
wojna na Bliskim Wschodzie, czyli
ofensywa Egiptu i Syrii przeciwko
Izraelowi. W czasie poprzedniego
konfliktu, czyli wojny szeœciodnio-
wej, izraelskie samoloty unieszkod-
liwi³y w ci¹gu kilku godzin spore si-
³y powietrzne 3 s¹siednich krajów
arabskich, a w warunkach geogra-
ficznych Bliskiego Wschodu pano-
wanie w powietrzu i wspieranie
w³asnej armii jest oczywistym wa-
runkiem zwyciêstwa – na p³askiej
klub wynalazców
dokończenie ze strony 69
Ogóln¹ ide¹ dowolnych sfor-
mu³owañ IWK jest uzyskanie ko-
rzystnych w³aœciwoœci (lub usuniê-
cie szkodliwego dzia³ania), nie po-
winno prowadziæ do pogorszenia
innych w³aœciwoœci (lub pojawienia
siê szkodliwego dzia³ania).
3.2 Wzmocniæ sformu³owania IWK-1
dodatkowymi wymaganiami: do
systemu nie wolno wprowadzaæ no-
wych substancji i pól, nale¿y wyko-
rzystaæ RSP (mo¿liwoœci substancji
i pól).
Przyk³ad: W modelu zadania o och-
ronie anteny, narzêdzia nie ma
(„nieobecny piorunochron”).
Zgodnie z uwag¹ nr 24 do
sformu³owania IWK-1 nale¿y wpro-
wadziæ zewnêtrzny czynnik, tj. za-
st¹piæ x-element s³owem „powiet-
rze” (mo¿na dok³adniej: „s³up po-
wietrza w miejscu nieistniej¹cego
piorunochronu”).
Uwagi:
24. Przy rozwi¹zywaniu mini-zada-
nia, zgodnie z uwagami 20 i 21,
nale¿y rozpatrywaæ wykorzysta-
nie RSP w nastêpuj¹cej kolej-
noœci:
pustyni nie ma siê gdzie schowaæ.
Zdaj¹c sobie sprawê z tego, ¿e ich
samoloty i arabscy lotnicy nie mog¹
mierzyæ siê z doskonale wyposa¿o-
nym i wyszkolonym lotnictwem Iz-
raela, Rosjanie postawili wszystko
na jedn¹ kartê i wyposa¿yli sprzy-
mierzeñców w najnowsze systemy
rakietowe. Lotnictwo izraelskie by-
³o œwiadome posiadania przez
Egipt rakiet SA-2, jednak korzysta-
j¹c z pomocy technicznej Ameryka-
nów i z ich najœwie¿szych doœwiad-
czeñ z Wietnamu, nie obawia³o siê
ewentualnej konfrontacji.
6 paŸdziernika 1973, w izra-
elskie œwiêto Yom Kippur, Egipcja-
nie przekroczyli Kana³ Sueski
i zmietli pierwsz¹ liniê izraelskiej
obrony na pó³wyspie Synaj. Izrael
zacz¹³ gor¹czkowo organizowaæ ob-
ronê i wys³a³ swoje lotnictwo do
atakowania egipskich kolumn pan-
cernych. Czo³gów tych jednak nie
broni³y pó³stacjonarne, dobrze zna-
ne wyrzutnie „s³upów telegraficz-
nych” zza kana³u, a nowe, mobilne
RSP narzêdzia,
RSP zewnêtrznego œrodowiska,
RSP uboczne RSP,
RSP przedmiotu (jeœli nie sprzeci-
wia siê treœci uwagi 21).
Obecnoœæ ró¿nych RSP wa-
runkuje prowadzenie czterech linii
dalszej analizy. W praktyce warunki
zadania zwykle eliminuj¹ czêœæ li-
nii. Przy rozwi¹zywaniu mini-zada-
nia wystarczy prowadziæ analizê do
otrzymania idei rozwi¹zania; jeœli
idea pojawi³a siê na „linii narzê-
dzia” , mo¿na ju¿ nie sprawdzaæ in-
nych dróg analizy.
Przy rozwi¹zywaniu maksi-
zadania celowe jest sprawdzenie
wszystkich mo¿liwoœci, tj. po otrzy-
maniu rozwi¹zania na „linii narzê-
dzia” nale¿y jeszcze sprawdziæ
mo¿liwoœæ uzyskania wyniku na li-
nii „œrodowiska” i ubocznych RSP
oraz przedmiotu.
Podczas nauki ARIZ-u postê-
puj¹ca analiza przekszta³ca siê
w wielow¹tkow¹: wykszta³ca siê
umiejêtnoœæ przenoszenia idei od-
powiedzi z jednej linii na drug¹. To
tzw. „wieloekranowe myœlenie”:
umiejêtnoœæ dostrzegania zmian
jednoczeœnie w systemie, nadsyste-
mie i podsystemie.
systemy rakietowe. Mia³y one, na
domiar z³ego, nowe radary napro-
wadzania na falach milimetrowych,
których nie wykrywa³y ani nie mog-
³y zak³óciæ urz¹dzenia amerykañ-
skie stosowane na samolotach izra-
elskich. Po ciê¿kich stratach Izrael
cofn¹³ swoje lotnictwo, a podjêta
po kilku dniach kontrofensywa po-
lega³a przede wszystkim na „podci-
naniu” szczelnego egipskiego para-
sola rakietowego sprytnym manew-
rem l¹dowym i wpuszczaniu w te
luki w³asnego lotnictwa. !
Uwaga!
Rozwi¹zywanie takich zadañ
prowadzi do prze³amywania sta-
rych wyobra¿eñ (wektora inercji).
Powstaj¹ nowe idee, niekiedy z tru-
dem daj¹ce siê wyraziæ s³owami.
Jak np. okreœliæ w³aœciwoœci farby:
rozpuszczalna i zarazem nieroz-
puszczalna (barwi, nie barwi¹c)?
Pracuj¹c z ARIZ-em, notatki
nale¿y prowadziæ prostymi, nie
techniczno-profesjonalnymi s³owa-
mi, nawet „dziecinnymi”, œwiado-
mie unikaj¹c terminologii fachowej,
która powiêksza psychologiczn¹
inercjê.
Komentarz VMW
Wiem, ¿e trochê Wam siê
d³u¿y ten ARIZ. Nie ma na to rady:
albo dobrze i tak, ¿ebyœcie z tego
coœ skorzystali, albo po ³ebkach,
M ŁODY TECHNIK
czyli „opowiadanie o ARIZ-ie”!
A swoj¹ drog¹, ciekawe co
ten Altszuller wymyœli³ z tymi pio-
runochronami? Takimi, które s¹ i za-
razem ich nie ma. Chroni¹ antenê,
lecz nie zak³ócaj¹ odbioru. Czy to
w ogóle jest mo¿liwe? Nied³ugo
oka¿e siê, ¿e tak i zobaczycie jak!
79
Prezes Klubu Wynalazców
7/2005
Mgr in¿. Jan Boratyñski
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
 Game Zone
Analitycy rynku elektronicznej rozrywki
oczekują, że konsole nowej generacji po-
zwolą zwiększyć zasięg branży poza jej tra-
dycyjną grupę docelową - mężczyzn w wie-
ku od 18 do 34 lat.
P
otrzebujemy zmiany kulturowej,
TEKST
która sprawi, ¿e m³ode dziew-
czêta i kobiety przestan¹ pos-
trzegaæ gry jako zmonopolizowane
ŁATWY ! ! !
przez testosteron hobby dla ich
ch³opaków i mê¿ów - powiedzia³
podczas konferencji na targach E3
Douglas Lowenstein, prezes bran-
¿owej organizacji Entertainment
Software Association.
Pozyskanie nowej grupy od-
biorców staje siê dla wszystkich
firm ¿yj¹cych z gier priorytetem.
Przygotowanie tytu³ów dla konsol
nowej generacji wyniesie bowiem
koszty produkcji na nowy pu³ap. Do-
Wszystko, co chcieliście wiedzieć
Monika Witan
tychczasowe wp³ywy mog¹ siê oka-
zaæ niewystarczaj¹ce, by dzia³al-
noœæ by³a op³acalna. A teraz przed-
stawiamy konsole, które zadebiutu-
j¹ w najbli¿szych miesi¹cach.
XBOX 360
Zgodnie z zapowiedziami
zosta³a ostatnio zaprezentowana
konsola Xbox 360. Nowa konsola
wygl¹da znacznie lepiej ni¿ stary
Xbox - jasny kolor, chromowana
klapka i zaokr¹glone kszta³ty spra-
wiaj¹, ¿e robi doskona³e wra¿enie.
W odró¿nieniu od poprzednika,
Xbox 360 mo¿e pracowaæ tak¿e
w ustawieniu pionowym 1 .
1 lacj¹ swojego poprzednika. Micro-
M ŁODY TECHNIK
92
7/2005
Przedni panel Xboksa 360 to
„szuflada” na p³yty DVD, dwa sloty
na karty pamiêci, dwa ukryte za
klapk¹ porty USB 2.0, podœwietlony
na zielono w³¹cznik oraz odbiornik
podczerwieni, wspó³pracuj¹cy z op-
cjonalnym bezprzewodowym pilo-
tem. Z ty³u systemu znalaz³ siê
trzeci port USB, port Ethernet
i miejsce na monta¿ przystawki Wi-
Fi. Kontrolery Xboksa 360, poza
zmian¹ koloru, s¹ bardzo podobne
do gamepadów dla starszej konsoli
Microsoftu. S¹ jednak bezprzewo-
dowe i dokonano niewielkiej zmia-
ny w u³o¿eniu przycisków czarnego
i bia³ego (trudno dostêpnych w obu
wersjach gamepada z Xboksa) -
zosta³y przesuniête na ty³ kontrole-
ra, co powinno zdecydowanie po-
prawiæ ergonomiê. „Sercem” nowej
konsoli jest procesor z trzema rdze-
niami IBM PowerPC 3,2 GHz i uk³a-
dem graficznym ATI taktowanym
z czêstotliwoœci¹ 500 MHz. Chipy
bêd¹ mieæ do swojej dyspozycji a¿
512 MB szybkiej pamiêci GDDR3.
Na wyposa¿eniu konsoli znalaz³ siê
te¿ dysk twardy o pojemnoœci 20
GB, umieszczony w kieszeni poz-
walaj¹cej w ³atwy sposób zast¹piæ
go wiêkszym. Gry dla konsoli bêd¹
tworzone z myœl¹ o panoramicz-
nych wyœwietlaczach HD. Wydaje
siê jednak, ¿e wobec potê¿nej mocy
obliczeniowej Xboksa 360, bez
problemu poradzi on sobie z emu-
soft zapowiada silne wsparcie de-
veloperów, ju¿ teraz chwal¹cych
now¹ platformê, szczególnie du¿¹
iloœæ pamiêci RAM. Podobno twórcy
gier otrzymali ³¹cznie 4 tysi¹ce de-
veloper-kitów. Microsoft ujawni³ in-
formacje o kilkudziesiêciu tytu³ach,
nad którymi trwaj¹ prace, w tym
nad kontynuacjami sprawdzonych
hitów: „Call of Duty 2”, „Ghost Re-
con 3” , „NBA 2K6”, „Need for Spe-
ed Most Wanted”, „Perfect Dark Ze-
ro”, „Project Gotham Racing 3”,
„Quake 4”, „Tomb Raider: Legend”
czy „Tony Hawk’s American Waste-
land”. Filmy z fragmentami kilku
tych gier mo¿na by³o zobaczyæ pod-
czas prezentacji systemu.
Nowa konsola Microsoftu
do sklepów ma trafiæ jeszcze przed
Gwiazdk¹. Jedynym pytaniem, ja-
kie pozostaje bez odpowiedzi, jest
cena, ale mo¿e jej nie znaæ nawet
Bill Gates - z pewnoœci¹ wiele zale-
¿y od kroków podjêtych przez kon-
kurencjê. Analitycy rynku elektro-
nicznej rozrywki przewiduj¹ jednak,
¿e cena najprawdopodobniej nie
przekroczy 300 USD.
PLAYSTATION 3
Firma Sony zaprezentowa³a
„superkomputer do elektronicznej
rozrywki” - konsolê PlayStation 3
2
2 . Serce najnowszego „dziecka”
Sony stanowi procesor Cell o mocy
35-krotnie wiêkszej ni¿ ta, jak¹ dys-
ponuje PlayStation 2. Wed³ug
przedstawicieli japoñskiego koncer-
nu uk³ad jest te¿ dwukrotnie szyb-
szy od trójrdzeniowego procesora
wykorzystanego przez Microsoft
w konsoli Xbox 360. Zastosowany
w PS3 uk³ad bêdzie taktowany
z czêstotliwoœci¹ 3,2GHz, a jego
wydajnoϾ szacowana jest na 2,18
teraflopa. Konsolê wyposa¿ono

3 w tym kontynuacjami uznanych hi-
w 256MB g³ównej pamiêci RAM -
wykorzystano uk³ady XDR pracuj¹-
ce z czêstotliwoœci¹ 3,2 GHz. nVidia
przygotowa³a dla PS3 uk³ad graficz-
ny nVidia RSX „Reality Synthesi-
zer”, korzystaj¹cy z 256MB pamiêci
GDDR VRAM 700MHz. Parametry
zawieraj¹cego przesz³o 300 mln
tranzystorów uk³adu RSX s¹ impo-
nuj¹ce - jego moc ma przebiæ dwie
po³¹czone karty GeForce 6800 Ultra.
Ich kupno to dziœ wydatek rzêdu ty-
si¹ca dolarów - konsola bêdzie bez
w¹tpienia du¿o tañsza. Dok³adna
cena jak na razie - podobnie jak
w wypadku konkurencyjnej konsoli
Xbox 360 - nie jest jednak jeszcze
znana.
Obudowa konsoli jest doϾ
podobna do PS2, choæ zdecydowa-
o nowych konsolach!
nie bardziej zaokr¹glona. PS3 bê-
dzie oferowane w trzech wersjach
kolorystycznych: bia³ej, srebrnej
i czarnej 3 . Do PS3 mo¿na pod³¹-
czyæ maksimum siedem kontrole-
rów, które do komunikacji z konsol¹
wykorzystuj¹ technologiê Bluetooth.
Gamepady bêd¹ w stanie pracowaæ
bez ³adowania baterii przez ca³¹
dobê. Konsola ma te¿ modu³ Wi-Fi,
który bêdzie móg³ s³u¿yæ m.in. do
po³¹czenia z przenoœn¹ konsolk¹
Sony PSP, a tak¿e standardowe z³¹-
cze Ethernet. Zastosowane noœniki
optyczne to p³yty Blu-ray o pojem-
noœci 50GB. Zamontowany w PS3
czytnik radzi sobie oczywiœcie tak-
¿e z p³ytami DVD i CD. Konsola ma
te¿ sloty na karty pamiêci Memory
Stick Duo, SD i Compact Flash oraz
szeœæ portów USB. PS3 ma równie¿
od³¹czany dysk twardy 2,5 cala,
choæ w chwili obecnej nie ma pew-
noœci, ¿e znajdzie siê on na wypo-
sa¿eniu standardowym.
Konsolê wyposa¿ono w dwa
wyjœcia HDTV obs³uguj¹ce rozdziel-
czoœci do 1080p. Zapewne niektóre
gry pozwol¹ na korzystanie
z dwóch ustawionych obok siebie
wyœwietlaczy. Jak mo¿na siê by³o
spodziewaæ, konsola jest kompaty-
bilna z wczeœniejszymi generacjami
Sony PlayStation. Poinformowano
te¿ o pracy nad nowymi grami,
tów - tytu³ami takimi jak „Metal
Gear Solid 4”, „Devil May Cry 4”,
„Tekken 6”, „Gran Turismo 5”. Pre-
miera nowego urz¹dzenia Sony pla-
nowana jest na wiosnê 2006.
NINTENDO REVOLUTION
Najnowsze informacje na te-
mat konsoli Nintendo Revolution
4 pokazuj¹, ¿e „Wielkie N”
w kwestii wydajnoœci systemu nie
podjê³o wyzwania rzuconego przez
Microsoft i Sony. Pod wzglêdem pa-
rametrów technicznych Revolution
bêdzie zdecydowanie najs³absz¹
z konsol nowej generacji. Nintendo
Revolution œmia³o mo¿e jednak
ubiegaæ siê o tytu³ naj³adniejszej
z nowych konsol. WyraŸnie widaæ,
¿e producentowi zale¿y te¿ na ze-
rwaniu z „dziecinnym” wygl¹dem.
Zaskoczeniem s¹ jednak informacje
o wydajnoœci konsoli - ma byæ ona
zaledwie 3-krotnie wydajniejsza od
sprzêtu poprzedniej generacji, czyli
Nintendo GameCube. Wynika to za-
pewne z faktu, ¿e Nintendo nie ma
tak potê¿nego zaplecza finansowe-
go jak konkurenci i firmy nie by³o
staæ na ogromne inwestycje oraz
póŸniejsze wysokie dop³aty do
wprowadzanych na rynek urz¹-
dzeñ.
4 przedniego panelu obudowy.
ród-
Podobnie jak u nowych kon-
sol konkurencji, tak i w Nintendo
Revolution znajd¹ siê bezprzewodo-
we kontrolery i mo¿liwoœæ pracy za-
równo w ustawieniu poziomym, jak
i pionowym. Z przodu konsoli znaj-
duje siê slot na p³yty DVD oraz
mniejsze kr¹¿ki z grami dla konsoli
GameCube. Modu³ Wi-Fi umo¿liwi
dostêp do bezp³atnych us³ug siecio-
wych, g³ównie rozgrywek wielooso-
bowych, ale tak¿e mo¿liwoœci po-
brania klasycznych gier ze starych
platform Nintendo. Choæ niska moc
systemu mo¿e zniechêcaæ, anality-
cy zauwa¿aj¹, ¿e s³absza technolo-
gicznie platforma mo¿e paradoksal-
nie byæ atutem Nintendo. Tworze-
nie oprogramowania dla takiego
systemu powinno byæ zdecydowa-
nie tañsze ni¿ w wypadku PlaySta-
tion 3 czy Xboksa 360. Byæ mo¿e nie
tylko konsola, ale i przeznaczone
dla niej gry bêd¹ tañsze ni¿ w wy-
padku produktów Sony czy Micro-
softu. Dlatego trudno ju¿ dziœ prze-
s¹dzaæ o losach Revolution. Zw³asz-
cza ¿e fani „Wielkiego N” wci¹¿
spodziewaj¹ siê, i¿ Revolution
skrywa jakiegoœ asa w rêkawie...
GAME BOY MICRO
Nintendo zaprezentowa³o
przenoœn¹ konsolkê do gier Game
Boy Micro 5 . Jest to nastêpca kon-
solki Game Boy Advance SP. Od
strony mo¿liwoœci urz¹dzenie jest
identyczne ze swoim poprzedni-
kiem, jest jednak od niego znacz-
5
nie, znacznie mniejsze. GBM mierzy
zaledwie 10x5x1,8 cm, dziêki czemu
- jak zapewniaj¹ przedstawiciele
producenta - bez trudu zmieœci siê
M ŁODY TECHNIK
w kieszeni nawet najbardziej obcis-
³ych spodni. Gracze powinni doce-
niæ 2-calowy, bardzo jasny wyœ-
wietlacz i mo¿liwoœæ wymiany
³em zasilania s¹ baterie litowo-jo-
nowe ³adowane w konsoli. Premie-
ra handlowa nowej konsolki Ninten-
do jest przewidziana na jesieñ. ! 93
7/2005
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
cae
ter
a de
sid
era
n tu
r
 Game Zone mobile
Minitemat
TEKST
ŁATWY ! ! !
TORTURY DLA KOMÓRKI
Jakoœæ bez kompromisów.
W ten sposób okreœla testy swoich
telefonów firma Siemens, jeden
z najwiêkszych producentów urz¹-
dzeñ mobilnych na œwiecie. Blisko 20
testów symuluj¹cych codzienne sy-
tuacje to wyzwanie stawiane ka¿de-
mu prototypowi, który ma wejœæ do
masowej produkcji. Czasem a¿ trud-
no uwierzyæ, ¿e nasze plastikowe ga-
d¿ety szczêœliwie przetrwa³y ten eg-
zamin. Dlaczego? Zobaczcie sami.
Udostêpnione niedawno zdjêcia
ukazuj¹ce poszczególne procedury
testowe stanowi¹ doskona³y argument
dla tych, którzy nigdy nie dbali o swo-
je telefony. W porównaniu z laborato-
ryjnymi torturami, upadek na pod³ogê
lub kilka rys to dla przeciêtnej komórki
zwyk³e draœniêcia. Pora przenieœæ siê
na prawdziwe pole bitwy.
Kurz
Kurz to
wróg ka¿dego
urz¹dzenia elek-
tronicznego.
Dlatego te¿ tes-
towany aparat
wsadzany jest
na cztery dni do
specjalnej ko-
mory, gdzie pra-
wie natych-
miast pokrywa
go gruba war-
stwa kurzu. Du¿¹ rolê odgrywa rów-
nie¿ specjalna d¿insowa kieszeñ za-
wieraj¹ca oprócz kurzu równie¿ py³ki
M ŁODY TECHNIK
tytoniu, skrawki papieru i inne „zwy-
czajne” œmieci. Na koñcu naukowcy
pod mikroskopem szukaj¹ pod obu-
dow¹ miejsc, do których dosta³ siê
niepo¿¹dany kurz.
Woda
Swego czasu furorê na rynku
98 zrobi³y uszczelnione wersje popular-
7/2005
Gry Java
REAL SOCCER 2005
Do niedawna pi³ka no¿na na telefony komórkowe mocno kula-
³a. Owszem, pojawia³y siê nieœmia³e produkcje, lecz by³y one albo zbyt
powolne, albo zbyt trudne w sterowaniu jak na mo¿liwoœci przeciêtne-
go telefonu. Sytuacja uleg³a diametralnej zmianie wraz z wydaniem gry
Real Soccer 2005.
Przyznam, ¿e przed odpaleniem tej pozycji nie liczy³em na
wiele. Ba³em siê, ¿e na ma³ym ekranie telefonu ujêcie boiska bêdzie ma-
³o przejrzyste oraz ¿e jak zawsze pogubiê siê w sterowaniu ca³ym zes-
po³em. Tymczasem Real Soccer 2005 bardzo mi³o mnie zaskoczy³! Gra
chodzi p³ynnie, sterowanie jest proste i intuicyjne, a gracz ca³y czas in-
formowany jest o tym, który zawodnik znajduje
siê najbli¿ej pi³ki. Nie ma ¿adnych problemów
z pauzowaniem meczu, nawet przy wyrzutach
z autu komputer wstrzymuje grê, czekaj¹c na
potwierdzenie u¿ytkownika. Tego mi zawsze
w mobilnych grach brakowa³o.
Tak¿e ustawienia programu budz¹ po-
dziw. Real Soccer 2005 pozwala na rozgrywanie
zarówno pojedynczych meczy, jak i ca³ych tur-
niejów. Przed ka¿dym spotkaniem gracz mo¿e
wybraæ swój klub (fani pi³ki no¿nej dostrzeg¹
podobieñstwo w nazwach do prawdziwych dru¿yn), ustawiæ taktykê,
formacjê i d³ugoœæ trwania meczu (a¿ do 5 min!). Jednym s³owem – Real
Soccer 2005 to pierwsza mobilna pi³ka no¿na, któr¹ warto mieæ.
Telefony:
Nokia Seria 30: 3510i
Nokia Seria 40:
Nokia Seria 60: 6600, 6620, 6630, 6670, 7610, 6260; 3650, 7650, N-gage, N-gage-QD
Motorola: T720, T720i, T722, T722i V300, V400, V500; V600; V220
Siemens: S55, SL5; CX65;SL65; MC60; C60
Sony-Ericsson: T610; T630; K500i; K700i;
MECH ASSAULT
Kultowe Mechy wreszcie zawita³y na komórki. Seria gier
z krocz¹cymi maszynami siêgaj¹ca swoimi pocz¹tkami pierwszej po³o-
wy lat 90. od zawsze zachwyca³a grafik¹ i równie imponuj¹c¹ grywal-
noœci¹. Je¿eli pomin¹æ tak oczywiste ograniczenie, jak brak widoku
3D (zastosowano tutaj kamerê z boku, jak
w klasycznej platformówce), to Mech Assa-
ult w wersji mobilnej prezentuje siê od stro-
ny wizualnej po prostu znakomicie. To pier-
wsza gra na telefony komórkowe, w której
zwróci³em uwagê na œwietnie wykonane
t³a.
Oczywiœcie najwa¿niejszy jest
jednak nasz Mech i ten kroczy jak powinien,
ze œmierteln¹ dostojnoœci¹. Zadaniem gra-
cza jest bowiem przedarcie siê przez kolej-
ne tabuny wrogów, przy czym sterowanie
sprowadza siê do nakierowywania dzia³ka
i w³¹czania trybu ognia ci¹g³ego. Ma to swoje zalety, tak rozwi¹zane
eliminowanie celów pozwala bowiem skupiæ siê wy³¹cznie na robieniu
uników przed nych modeli telefonów nieczu³e
granatami na stycznoœæ z wod¹. W przy-
piechoty i po- padku tej linii telefonów proce-
ciskami czo³- dura testowa sk³ada siê równie¿
gów, z czym z egzaminu polegaj¹cego na
Mech radzi spryskiwaniu aparatu ci¹g³ym
sobie nad wy- strumieniem wody z trzech ró¿-
raz zwinnie. nych stron przez jedn¹ minutê.
Mech Assault to dobra gra,
któr¹ spoœród masy podobnych pro- Ekstremalne temperatury
dukcji wyró¿nia jednak szlachetny ro- Ma³o kto wie, ¿e ka¿dy
dowód i klimat ogromnych Mechów. telefon musi wytrzymaæ rozpiê-
Z niecierpliwoœci¹ czekam na nastêp- toœæ temperatur siêgaj¹c¹ 100
ne czêœci. stopni Celsjusza. Do przepro-
wadzenia tego badania stoso-
Telefony: wana jest specjalna komora, do
Nokia Seria 30: 3510i
Nokia Seria 40: 3100; 3300; 5100; 6100;
której aparat wk³adany jest
6200; 6220; 6610; 6650; 6800; 7210; 7250i; trzykrotnie, za ka¿dym razem
7250 na 8 godzin. Podczas ka¿dej
Nokia Seria 60: 7650;Ngage; 6600; 3650; z sesji temperatura zmienia siê
3660
Motorola: T720; T722; T720i, V300, V500, od –25 stopni a¿ do 85 stopni
V600 Celsjusza.
O ile sprawdzanie niskich temperatur jest oczywiste – tak
mroŸne zimy zdarzaj¹ siê nawet w Polsce, to jednak uzyskiwanie 85
stopni Celsjusza wydaje siê byæ ma³o praktyczne. A jednak: projek-
SPEED CHASER tanci dzisiejszych telefonów musz¹ siê liczyæ z sytuacjami, gdy za-
pomniana komórka zostanie na kilka godzin zostawiona na s³oñcu,
Opis: Wciskaj gaz do dechy, jeœli np. za szyb¹ nagrzanego samochodu.
chcesz zmieœciæ siê w czasie! Najlep-
sz¹ metod¹ walki z Twoimi rywalami Wytrzyma³oœæ klawiatury
jest po prostu wypchn¹æ ich z trasy. Dzisiejsze telefony w co-
Musisz byæ bezwzglêdny, a kolejny od- raz mniejszym stopniu s³u¿¹ do
cinek specjalny bêdzie Twój! Do prze- rozmawiania, a w wiêkszym do
jechania masz wiele kilometrów, ale pisania SMS-ów i korzystania
nie mo¿esz z gier oraz Internetu. Tote¿ nie
ani na chwilê dziwi fakt, ¿e klawiatura telefo-
pozwoliæ so- nu komórkowego powinna cha-
bie na brak rakteryzowaæ siê znacznie
koncentracji. wiêksz¹ trwa³oœci¹ ni¿ przycis-
Bo wypchn¹ ki w aparatach stacjonarnych.
Ciebie ... Pro- Projektanci telefonu obli-
wadŸ swój czyli, ¿e pojedynczy klawisz po-
samochód tak winien wytrzymaæ bez ¿adnego uszczerbku a¿ 400 tysiêcy naciœniêæ.
szybko, jak to Do przeprowadzenia tego testu zaprojektowano wiêc specjalnego ro-
tylko mo¿li- bota wyposa¿onego w mechaniczne „palce” podpiête do ka¿dego
we. Nie obawiaj siê st³uczek z innymi z klawiszy.
pojazdami! Mo¿esz pos³ugiwaæ siê
manipulatorem albo klawiszami nume- OdpornoϾ na wibracje
rycznymi. Zalet¹ u¿ywania klawiatury W codziennym ¿yciu wibracje s¹ nieu-
jest mo¿liwoœæ kierowania i przyœpie- niknione. Telefon podlega niewielkim wstrz¹-
szania jednoczeœnie. 1: w lewo + przy- som nawet kilka razy dziennie, od noszenia
œpieszanie; 2: przyœpieszanie; 3: w pra- w kieszeni spodni pocz¹wszy a na wo¿eniu
wo + przyœpieszanie; 4: w lewo; 6: w samochodzie skoñczywszy. Dlatego te¿ ka¿-
w prawo; 8: hamowanie. dy testowany model poddawany jest przez
M ŁODY TECHNIK

wiele godzin silnym wibracjom w specjalnym

Telefony:
Nokia Seria 30: 3510i,8910i
Nokia Seria 40: 3100, 3200, 3300, 5100,
5140, 6100, 6200, 6220, 6610, 6800, 6810,
7200, 7210, 7250
Nokia Seria 60: 3650, 7650
Siemens: S55, M55, M56, MC60, C55
Motorola: T720, C370
Sony Ericsson: Z600
urz¹dzeniu.
Inne testy
Jak ju¿ wspomnia³em, to tylko niektóre z testów wykonywa-
nych w laboratoriach Siemensa. Z pozosta³ych prób warto wymieniæ
chocia¿by kontrolowany upadek z wysokoœci ponad 1,5 metra oraz
wytwarzanie na telefon nacisku odpowiadaj¹cego masie 20 kg. Po-
dobne procedury stosuje obecnie ka¿dy szanuj¹cy siê producent 99
urz¹dzeñ przenoœnych. To, ¿e dzisiejsze telefony nie s¹ wcale takie
7/2005

delikatne, na jakie wygl¹daj¹, to dla nas – u¿ytkowników, bardzo

dobra wiadomoϾ.
 Game Zone
Generale,
...rozpocz¹æ wojnê. Imperial
Glory przenosi nas do czasów pod-
bojów genera³a Bonaparte. Stajemy
w niej na czele jednego z wojsk. Od
nas zale¿y czy pokierujemy armi¹
Wielkiej Brytanii, Francji, Rosji,
Prus, czy Austrii. Niektóre misje sta-
raj¹ siê odtworzyæ historyczne bi-
twy, jak pod Waterloo i Trafalgar. In-
ne zaœ przenosz¹ nas na nie zapisa-
ne w ¿adnej ksi¹¿ce pola bitew, by
stoczyæ walkê nie ingeruj¹c w bieg
historii. Gra jest dosyæ rozbudowa-
na. Graj¹c mo¿emy negocjowaæ
i handlowaæ z innymi pañstwami,
analizowaæ postêpy technologiczne
naszego imperium i, przede wszyst-
kim, powiêkszaæ tereny, na których
nasi rolnicy uprawialiby dla naszych
¿o³nierzy jedzonko. Autorzy chwal¹
siê bardzo dok³adnym odwzorowa-
niem parametrów jednostek i ich za-
chowaniami na polu bitwy. Po prze-
jêciu budynku nasi podw³adni stara-
j¹ siê znaleŸæ dogodne pozycje do
strza³ów, wymijanie siê jednostek
te¿ nie sprawi³o k³opotów. Dener-
wuj¹ce jest to, ¿e albo jednostki
miewa³y zaniki pamiêci, albo wyda-
wa³em z³e rozkazy. Czasami zapo-
mina³y co mia³y zrobiæ i zatrzymy-
wa³y siê w po³owie drogi podczas
marszu. To, ¿e ucieka³y przy mia¿-
d¿¹cej przewadze wroga, to akurat
rozumiem, ale ¿eby tak¹ sklerozê
mieæ?
PC
już czas...
Wizualnie Imperial Glory n¹, tote¿ wklejona w t³o Imperial
prezentuje siê dosyæ dobrze. Jed- Glory uzupe³nia klimat.
nostki s¹ pieczo³owicie dopracowa- Wymagania sprzêtowe czyni¹
ne. Niebo odbija siê w wodzie, wy- grê dosyæ strawn¹ dla wiêkszoœci
buchy wygl¹daj¹ realistycznie, przeciêtnych sprzêcików.
wszystko jest szczegó³owe i trójwy-
miarowe. Z wyj¹tkiem burz¹cych Oceny: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ca³y efekt drzew. S¹ to zwyk³e, p³a- Grywalność: !!!!!!""""
skie sprite’y, które rzucaj¹ siê w Klimat: !!!!!"""""
oczy przy obracaniu kamery. Po Realizm: !!!!!!!"""
prostu fee. Odg³osy marszu, szczêk Grafika: !!!!!!""""
uderzaj¹cych mieczy i wybuchy ar- Dźwięki i muzyka: !!!!!!!"""
matnie s¹ ca³kowicie bez zarzutu. Fabuła: !!!!!"""""
Chwalmy za to dŸwiêkowców. Mu- Wymagania: !!!!!!!"""
zyka zdecydowanie pasuje do filmu Dystrybutor: Cenega
z widowiskow¹ scen¹ batalistycz-
UWAGA!
Rozstrzygnięcie konkursu Empire Earth 2 z maja 2005 r.
Poprawna odpowiedź: „a” – w grze można kontrolować 15 nacji
Ngrody – gry Empire Earth 2,
ufundowane przez dystrybutora CD–Projekt
otrzymują:
Bialas Maciej – Kielce Liszyński Tomasz – Poznań
Hałas Zbigniew – Wysokie Nowak Mariusz – Ćmielów
Imałko Tadeusz – Wałbrzych Piotrowski Patryk – Piła
Jesionek Wiktor – Gdańsk Wójcikowski Marcin – Tarnobrzeg
Konopka Wojciech – Lublin Zembrzuska Beata – Warszawa
Gratulujemy!
 Game Zone
Jeżeli nie lubisz nierealistycznego
przyspieszenia do setki w 0,75 sekun-
dy, nierealistycznych skoków samo-
chodami z platformy na platformę ani
pokonywania spiralnych pętli samo-
chodem rozpędzonym do 700 km/h,
Trackmania
Sunrise
Pierwsza Trackmania zosta-
wi³a w mej pamiêci same pozytywy.
By³a to samochodówka, od której
nie mog³em siê oderwaæ, mimo ¿e
z realizmem jazdy nie mia³a nic
wspólnego. Kiedy siê dowiedzia³em
o Trackmanii Sunrise, nie mog³em
siê jej doczekaæ. By³em ciekaw, co
ludzie z Nadeo zrobili z tym rewela-
cyjnym tytu³em. Kiedy gra wyl¹do-
wa³a w moich rêkach nie by³o ze
mn¹ kontaktu – gra³em i ¿y³em to-
rami, po których jeŸdzi³em.
Menu ³aduje siê szybko i jest
bardzo czytelne. W profilu mo¿emy
pomalowaæ nasz samochów, nakleiæ
na niego ró¿ne „naklejki” i dowolny
tekst. W edytorze za odpowiedni¹
iloœæ miedziaków, czyli tutejszej wa-
luty, mo¿emy stworzyæ w³asn¹ trasê
z naszymi przeskokami, pêtlami,
spiralami i wysokimi wiaduktami.
Gotowe arcydzie³a trasowe mo¿na
umieszczaæ w internecie. Mo¿na te¿
œci¹gn¹æ tory zrobione przez innych
graczy. I tak ¿ycie Trackmanii Sunri-
se zosta³o przed³u¿one o kilka mie-
siêcy, bo po przejœciu wszystkich
oficjalnych tras siêgniemy przecie¿
po inne, tory fanów.
‘Wielu graczy’ i ‘Jeden gracz’
to oczywiœcie pierwszy krok do roz-
poczêcia wyœcigu. Drugim jest wyb-
ranie jednego spoœród 4 trybów gry.
to nie masz czego szukać w Trackma-
nii. W przeciwnym razie odłóż tory
Hot-Wheelsów na chwilę na bok
i zagraj w Trackmanię Sunrise.
Wyœcig to klasyczne rajdy, w któ-
rych trzeba zdobywaæ checkpointy
i w koñcu przejechaæ liniê mety.
Oczywiœcie czas ci¹gle nas goni.
W trybie platformy naszym prze-
ciwnikiem nie jest czas, tylko iloϾ
magicznych powrotów na trasê,
czyli respawnów. Ka¿de wciœniêcie
„entera” teleportuje nas do ostat-
niego checkpointu, co jest mo¿liwe
i w innych trybach, ale tu jest nali-
czane. Wygrywa ten, który przeje-
dzie ca³¹ trasê z najmniejsz¹ liczb¹
cofniêæ. Puzzle wymagaj¹ trochê
pomyœlunku, bowiem trzeba u³o¿yæ
lub uzupe³niæ trasê tak, aby jak naj-
szybciej dojechaæ do mety i ewentu-
alnie zahaczyæ o punkty kontrolne.
W ka¿dej fazie budowy mo¿emy
przetestowaæ zbudowan¹ drogê, na-
ciskaj¹c „enter”. Jesteœmy wtedy
p³ynnie przenoszeni do samochodu
stoj¹cego na starcie. Ostatni to tryb
zakrêcony, z którym nie spotkaliœ-
my siê wczeœniej, w Trackmanii.
Mamy 12 etapów do przejœcia na tej
samej trasie, po ka¿dym wygranym
wyœcigu najs³absi odpadaj¹, a kilku
przy³¹cza siê do nas i zdobywa dla
nas punkty. Nie zg³êbia³em tego try-
bu, gdy¿ okaza³ siê dla mnie nudna-
wy, czego z ca³¹ œwiadomoœci¹ nie
mogê napisaæ o pozosta³ych. W ka¿-
dym trybie s¹ serie wyœcigów, które
z kolei s¹ podzielone na pojedyncze
tory. Mo¿emy wybraæ puchar, aby
spróbowaæ swoich si³ na wszyskich
torach z danej serii po kolei pod
rz¹d. W zale¿noœci od osi¹gniêtego
wyniku dostajemy br¹zowy, srebrny
i z³oty medal albo puchar. PóŸniej-
sze trasy wymagaj¹ posiadania np.
5 z³otych medali, 3 srebrnych i 1
br¹zowego pucharu, tak wiêc sys-
tem odblokowywania tras jest dosyæ
przejrzysty i wymaga od gracza
poœwiêcenia, je¿eli chce zobaczyæ
wszystkie trasy.
Warto wspomnieæ, ¿e w ‘Wie-
lu graczy’ mo¿na graæ do 8 osób na
jednym komputerze. Oczywiœcie nie
naraz, tylko metod¹ eliminacji zwa-
n¹ „gor¹ce krzes³o”.
W jedynce mieliœmy 3 typy
samochodów: terenówki, coœ w sty-
lu mustangów i samochody do drif-
PC
tów, czyli „jazdy bokiem”. Teraz
w naszym arsenale pojazdów znaj-
duj¹ siê samochody sportowe, to ni-
mi osi¹gniemy najwiêksze prêdkoœ-
ci terenowe, którymi bêdziemy du-
¿o skakaæ oraz ciê¿kie samochody
z wybrze¿a, którymi jazda jest naj-
bardziej realistyczna.
Dodatkowym bajerem w tej
grze jest mo¿liwoœæ montowania
w³asnych animacji - klipów. Wystar-
czy chwilê posiedzieæ, aby móc siê
pochwaliæ przed znajomymi efek-
town¹ tras¹, bardzo efektywnie
przejechan¹. To dziêki wbudowane-
mu w grê mediatrackerowi mamy
takie mo¿liwoœci.
Grafika jest zdecydowanie
poprawiona technicznie wzglêdem
poprzedniczki, ale zachowa³a swój
urok. Teraz samochody piêknie lœni¹
i b³yszcz¹. Sceneria ma bardzo wie-
le Ÿróde³ œwiat³a, a samochody rzu-
caj¹ realistyczne cienie. Wszystko to
utrzymuje grafikê na wysokim po-
ziomie.
Oceny: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Grywalność: !!!!!!!!!"
Klimat: !!!!!!!!!"
Grafika: !!!!!!!!""
Dźwięki i muzyka: !!!!!!!!""
Fizyka: !!!!!!!!!"
Wymagania: !!!!!!!!""
Dystrybutor: Techland
Trakmania Sunrise to rewela-
cyjna kontynuacja rewolucyjnej
Trackmanii, utrzymuj¹ca klimat
i dodaj¹ca kilka smaczków. Zabrak³o
mi znowu ocierania siê o przeciwni-
ków. Nawet jednego malutkiego try-
biku nie ma, gdzie obecnoϾ prze-
ciwników moglibyœmy poczuæ na
karoserii.