A ΦIEPΩMA

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

2-32 AΦIEPΩMA
Στα βήματα του Θεπτη

Mωυσή. Oδοιπορικ στα
Στα βήματα
του θεπτη Mωυσή
ιερά προσκυνήματα της σι-
ναϊτικής ερήμου.
 H ιστορία της Mονής.
Aιώνες παραμένει «εν μέση
γη ανύδρω και ανίκμω» α-
νέπαφη αση χριστιανική.
 Mνημειακή αρχιτεκτονι-
κή. H μονή συγκαταλέγεται
Oδοιπορικ στα ιερά προσκυνήματα της σιναϊτικής ερήμου
στα αρχαιτερα οχυρωμέ-
να κοινοβιακά συγκροτή-
ματα.
 Πνευματική ζωή. O μο-
ναχισμς απ τον Iωάννη
της Kλίμακος έως τους νεο-
μάρτυρες.
 Bιβλιοθήκη διεθνούς α-
κτινοβολίας. Διαθέτει χι-
λιάδες χειργραφα και έ-
ντυπα σε πολλές γλώσσες.
 Tο σιναϊτικ αρχείο. Δί-
νει πολύτιμα στοιχεία για
τη Mονή, άλλες ορθδοξες
εκκλησίες και ξένα κράτη.
 Bυζαντινές εικνες. Συ-
γκροτούν τη σημαντικτε-
ρη πινακοθήκη του ορθ-
δοξου κσμου.
 Mεταβυζαντινές εικνες.
Mοναδική συλλογή με έργα
σημαντικών αγιογράφων
της Kρητικής Σχολής.
 Eικονογραφημένα χει-
ργραφα. Aποτελούν αρι-
στουργήματα που μετατρέ-
πουν τη μονή σε θησαυρο-
φυλάκιο ιερών βιβλίων.
 Xρυσοκέντητα άμφια. Tα
εκκλησιαστικά κεντήματα
προέρχονται απ κάθε γω-
νιά της γης.
 Aριστουργήματα αργυ-
ροχοΐας. Aποτελούν ιστορι-
κά τεκμήρια για τα καλλιτε-
χνικά κέντρα απ τον 6ο έ-
ως τον 18ο αιώνα.
 Ψηφιδωτά και τοιχογρα-
φίες. H Mεταμρφωση του
Σωτήρος, αριστούργημα
της εποχής του Iουστινια-
νού.
 Bεδουίνοι και μονή.
Aρμονική συνύπαρξη και
αλληλοβοήθεια αιώνων χά-
ρη στην προσφορά των μο- Tου Aθανασίου Παλιούρα στο Mωυσή, σ’ αυτν που οι Γραφές κραυγαλέος κάποτε σαν τους πα-
ναχών. ονμασαν Nομοθέτη και Προφήτη, ντοδύναμους αέρηδες, ήρεμος και
Kαθηγητή Πανεπιστημίου Iωαννίνων
 Mοναστικά κέντρα. Oι ε- προάγγελο του Xριστού και χαρι- γαλήνιος σαν τη δροσερή αύρα που
κατοντάδες σκήτες, λαύρες H EPHMOΣ του Σινά, φοβερή και α- σματικ ηγέτη. Mελετώντας τη φυ- κατεβαίνει στα Oυάντι με το λιγοστ
και μοναστήρια του Σινά. νελέητη, φλεγμενη τη μέρα και πα- σιογνωμία της ερήμου είναι σαν να πράσινο...
 Tα σιναϊτικά μετχια. Δι- γωμένη τη νύχτα, έπαιξε το ρλο του Aπ την ώρα που γεννήθηκε ο Mω-
εσπαρμένα σε λο τον κ- καμβά πάνω στον οποίο κεντήθηκε υσής στην εξορία της Aιγύπτου, απ
σμο στήριξαν τη μοναχική Eπιμέλεια αφιερώματος:
βελονιά - βελονιά η ελπίδα του λαού τη στιγμή που σώθηκε λικνιζμενος
ζωή και παράδοση. του Iσραήλ. EΛEYΘEPIA TPAΪOY μέσα σ’ ένα πανέρι στα νερά του Nεί-
Για σαράντα ολκληρα χρνια ο λου (Mωυσής= ο σωσμένος απ τα
Φωτογραφία εξωφύλλου: H Mονή
λας περιπλανήθηκε και ταλαιπωρή- μελετάς την Προσωπικτητα του νερά), είχε απάνω του τη σφραγίδα
της Aγίας Aικατερίνης στην κοι-
θηκε, ώσπου να ολοκληρώσει το α- Mωυσή. Σκληρς και ανυποχώρητος της θείας αποστολής: ν’ αποτινάξει
λάδα του Wadi ad-Dayr.
τελείωτο ταξίδι του γυρισμού στην συχνά, σαν τους γρανιτένιους κκ- το ζυγ και να οδηγήσει το λα του
Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»: πατρίδα: απ την Aίγυπτο στη Γη κινους βράχους, μαλακς και συ- πίσω στην πατρίδα, την Παλαιστίνη,
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ της Eπαγγελίας. Kατρθωμα για τα γκαταβατικς απ την άλλη, σαν αφού περάσει την αφιλξενη και α-
αρχαία εκείνα χρνια που οφείλεται τους αμμλοφους, ορμητικς και Συνέχεια στην 4η σελίδα

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

Σύγχρονοι οδοιπ"ροι ανεβαίνουν για προσκύνημα στην κορυφή του "ρους Xωρήβ (2.285 μ.), "που ο Θε"ς παρέδωσε στον Mωυσή τις Δέκα Eντολές. (Φωτ.: Aρχείο Π.
και M. Kουφοπούλου).

Tο Σινά. Eργο του ζωγράφου Iακώβου M"σκου. Πρώτο τέταρτο του 18ου αι. Eικονίζονται το Oρος της Aγίας Eπιστήμης (αριστερά), το Oρος Xωρήβ (κέντρο), το Oρος
της Aγίας Aικατερίνης (δεξιά), σκήτες και η Mονή απ" την οποία μια κλίμακα οδηγεί στην Aγία Kορυφή.

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

Σιναΐτης μοναχ"ς στο εσωτερικ" της Mονής της Aγίας Aικατερίνης. Tο μοναστήρι βρίσκεται κάτω απ" το "ρος Xωρήβ, "που ο Θε"ς παρέδωσε τις Δέκα Eντολές, ενώ
στα τείχη του περικλείει το προσκύνημα της Aγίας Bάτου.
Συνέχεια απ" την 2η σελίδα
πέραντη έρημο. Tο μέγα εμπδιο ή-
ταν η έρημος. Tην ξαναθυμάται, την
ίδια αυτή έρημο, ύστερα απ αιώνες
ο Kαζαντζάκης και την περιγ-
ράφει:«Πώς μπορείς να νιώσεις τη ρά-
τσα τον Oβραίων χωρίς να περάσεις και
να ζήσεις τη φοβερή τούτη έρημο; Tρεις
ατέλειωτες μέρες τη διαβαίναμε πάνω
στην καμήλα. O λαιμς φρύγεται απ τη
δίψα, τα μελίγγια σαλεύουν, ο νους
στρουφίζεται ακολουθώντας σα φίδι το
στριφτ, γυαλιστερ φαράγγι. Πώς
μπορεί να πεθάνει μια ράτσα που σφυ-
ροκοπιταν σαράντα χρνια μέσα στο
καμίνι τούτο; Eγώ που αγαπώ την ανή-
λεη τούτη ράτσα αναγαλλιούσα να θω-
ρώ τις άγριες τραχές πέτρες που ακο-
νίστηκαν οι αρετές της: η θέληση, η επι-
μονή,το πείσμα, η αντοχή κι απάνω α-
πλα ένας Θες, σάρκα απ τη σάρκα
τους, που τους φώναζαν. «Δώσε μας να
φάμε! Σκτωσε τους οχτρούς μας! Δώσε
μας τη Γη της Eπαγγελίας»! και τον α-
νάγκαζαν, με τη βία, να υπακούσει».
O θεπτης Mωυσής
Eτσι, σήμερα, καθώς απλώνεται η
απέραντος έρημος απ το Nείλο μέ-
χρι τη Nεκρά Θάλασσα και απ το
Σουέζ μέχρι τον κλπο του Aκαμπα,
ένα τεράστιο τρίγωνο της γης που
περικλείεται ανάμεσα στη Mεσγειο
και την έρημο Tιχ, το Σουέζ και τον
κλπο του Aκαμπα ώς επάνω στον
Iορδάνη ποταμ, συνειδητοποιεί ο
άνθρωπος του καιρού μας πσο κο-
ρυφαία προσωπικτητα ήταν ο Mωυ-
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994
σής, αφού βρέθηκε ανάμεσα στο
Θε και στο λα του κι άντεξε τις
πρωτγνωρες και ασφυκτικές κε-
ντρομλες πιέσεις. O Θες απ τη
μια να διατάζει και ο λας απ την
άλλη συνέχεια ν’ ατακτεί. Πολλοί κα-
τά καιρούς δοκίμασαν να ακολουθή-
σουν τα βήματα του μεγάλου προφή-
τη, αφουγκραζμενοι τα σημεία των
καιρών και πασχίζοντας να συλλά-
βουν την αγωνία του και τους αγώ-
νες του. Ξεκίνησαν απ τον πλουτο-
δτη Nείλο και περνώντας την Eρυ-
θρά Θάλασσα άρχισαν το μακρύ γοη-
τευτικ και επικίνδυνο ταξίδι προς
τη γη Mαδιάμ και συνέχισαν ώς κάτω
στην έρημο του Σινά. Eκεί ανέβαιναν
το ρος Xωρήβ που πάντοτε η βά-
τος φλέγεται χωρίς να καίγεται κι α-
κούνε μέσα απ νεφέλες, αστραπές
και βροντές τη φωνή του Θεού.
Yστερα μπαίνουν στο εσωτερικ του
αρχαίου Mοναστηριού και ξαναβρί-
σκουν τον μεγάλο Προφήτη ανάμεσα
απ τα χρώματα του εξαίσιου ψηφι-
δωτού της αψίδας: O Mωυσής με τον
Hλία (ο Nομος και οι Προφήτες) στο
ρος της Mεταμρφωσης έχοντας
στη μέση τον ένδοξο Xριστ, ένα θέ-
μα αγαπητ στους ασκητές της ερή-
μου, αφού αναζητούσαν τον αγιασμ
και τη θέωση μέσα απ τη θέα της
αρρήτου δξης του Θεού και κάτω α-
π τη μυστική προσέγγιση του ακτί-
στου Θαβωρίου φωτς. Συντροφιά
με τον Aαρών και το κινητ ιερ –την
κιβωτ της Διαθήκης– ρίχνονται στη
μάχη με τα απρσμενα θεριά της ε-
ρήμου. Oπως ο Mωυσής και ο λας
του Iσραήλ. Oι αμαρτίες αμέτρητες,
σες και οι προσευχές. Mνοι, κατά-
μονοι, ανάμεσα στην έρημο και τον
καταγάλανο ουραν κινούνται με α-
θεράπευτα πάθη και κρυφές πληγές.
Γι’ αυτ ο Θες δεν επιτρέπει εύκο-
λα να φθάσουν στο τέρμα.
Oπως αυτοί είναι ανελέητοι στη
λησμονιά του, έτσι κι αυτς τους α-
φήνει δεκάδες χρνια να πλανιώ-
νται. Aνάμεσα στην οργή και τη με-
τάνοια, στα πάθη και την πίεση της ε-
πιστροφής, στην πίκρα και τη χαρά
της τροφής, στη δυσπιστία και την
τιμωρία, στην άρνηση του Θεού και
τη νοσταλγία της ακριβοθώρητης
πατρίδας. Oύτε ο Mωυσής θα απο-
λαύσει τελικά την πατρίδα, ούτε οι
Eβραίοι που ζούσαν ακμη και ήταν
πάνω απ 20 ετών. H ανελέητη απ-
φαση του Θεού, του τρομερού τιμω-
ρού, αυτού που τον περιγράφει κατά
τον πιο γραφικ και πιο συγκλονιστι-
κ τρπο η Π. Διαθήκη: «O απτμε-
νος των ορέων και καπνίζονται, ο πε-
ριπατών επί την γην και ποιών αυτήν
τρέμειν». Aυτν τον Θε αντίκρυσαν
τα μάτια του «θεπτη Mωυσή», αυ-
τν τον Θε ανέβασαν οι βυζαντινοί
μαΐστορες του χρώματος στον
τρούλλο στο Δαφνί, στον σιο Λου-
κά, στην Παρηγορήτισσα της Aρτας
και που ανά τον κσμο άνθησε χρι-
στιανικά το πνεύμα της ερήμου.
Aγιασμένοι τποι
Kαθώς ο οδοιπρος της ερήμου
φθάνει στη Pαϊθώ με την πράσινη
θάλασσα, τα χαμηλά σπίτια της α-
κρογιαλιάς, τα κκκινα, κίτρινα,
λευκά ψαροκάικα ξεπνεμένος κι α-
ποκαμωμένος απ την περιπέτεια
της ερήμου, μοιάζει με το Mωυσή
που βγήκε απ τις στέππες της Mω-
άβ και ανέβηκε στο βουν Nαβαύ
για ν’ αντικρύσει τη Γη της Eπαγγε-
λίας. H θάλασσα ολγυρα, η απερα-
ντοσύνη της αφιλξενης ερήμου
στη μέση και ψηλά πάνω τα γρανιτέ-
νια βουνά: η Aγία Kορυφή, το ρος
Xωρήβ, το ρος της Aγίας Aικατερί-
νης, της Aγίας Eπιστήμης και κάτω
η κοιλάδα των αγίων Tεσσαράκο-
ντα, η κοιλάδα του Θωλά που μ-
νασε ο περιβητος Iωάννης της Kλί-
μακος και πιο πέρα η αση της Φα-
ράν, που και το ορθδοξο γυναι-
κείο μοναστήρι. Aγιασμένοι τποι,
που μας θυμίζουν χιλιάδες ασκητές
του πνεύματος, μάρτυρες της πί-
στης, νοσταλγούς του χαμένου Πα-
ραδείσου, απλούς και ταπεινούς γί-
γαντες της προσευχής. Kαι ανάμεσά
τους πίσω απ κάθε αμμλοφο, μέσα
απ κάποια κοιλάδα με χουρμαδιές,
ανάμεσα σε μια ομάδα περήφανων
Bεδουΐνων που διασχίζουν την έρη-
μο με τις καμήλες τους, πάνω στα α-
πρσιτα γρανιτένια βράχια, περιμέ-
νουμε να ξεπροβάλει κραταις και
μέγας, θεπτης και μοναδικς, χαρι-
σματούχος, ο ίσκιος του Θεού στη
γη, ο άγιος Mωυσής, που σήκωσε μέ-
σα στους αιώνες το φορτίο που του
εμπιστεύθηκε ο Θες κι έκανε να αν-
θίσει η έρημος. Που έγινε απ εκεί
και δώθε μυρωμένη και αγιασμένη.
H ιστορία της Mονής Σινά
Aιώνες παραμένει, «εν μέση γη ανύδρω και ανίκμω» ανέπαφη αση χριστιανική
Tου Kωνσταντίνου Mανάφη
Kαθηγητή Bυζαντινής Φιλολογίας του Πανεπι-
στημίου Aθηνών

YΠAPXOYN τποι, των οποίων η ι-

στορία δεν κατανοείται ευκλως
αν δεν τους επισκεφθείς. Yπάρχει
ιστορία, της οποίας τα γεγοντα
δεν απέχουν απ το θαύμα. Yπάρ-
χουν θαύματα, τα οποία δεν είναι
συγκεκριμένα κατά περίσταση και
ανεπανάληπτα, αλλά διαρκή και
συνυφασμένα με τη διαχρονική πο-
ρεία ενς τπου. Oλα αυτά είναι η
Mονή Σινά.
H Mονή ευρίσκεται σε μικρή κοι-
λάδα της ομώνυμης χερσονήσου,
την οποία σχηματίζουν οι υπώρειες
των κορυφών τριών καθαγιασμέ-
νων βουνών, της Aγίας Aικατερίνης
(2.367 m, που ευρέθη το σκήνωμα
της Aγίας), του Xωρήβ (2.285 m, -
που ο Θες παρέδωσε τις δέκα ε-
ντολές) και της Aγίας Eπιστήμης (-
που ασκήτευσαν οι Aγιοι Γαλακτίων
και Eπιστήμη).
Στην κοιλάδα αυτή αναβλύζει το
φρέαρ, απ το οποίο οι κρες Iο-
θώρ πτιζαν τα πρβατά τους, εκεί
υπάρχει η ακατάφλεκτη βάτος. Xώ-
ρος με ιδιαιτερτητα, σημείο στρα-
τηγικ και σταυροδρμι εμπορικ,
αλλά και χώρος ιερς, που συνα-
ντώνται τρεις θρησκείες (ιουδαϊ-
σμς - χριστιανισμς - μωαμεθανι-
σμς), το Σινά προσείλκυσε ενωρίς
ασκητές, οι οποίοι τον δ΄ αι. είχαν ή-
δη εγκατασταθεί και διέθεταν εκ-
κλησία και πύργο οχυρ τετράγω-
νο, δώρο της Aγίας Eλένης για να
προστατεύονται απ τις επιδρομές
των Bλεμμύων και των Aγαρηνών.
Στο σημείο εκείνο ο Iουστινιανς,
κατά παράκληση σιναϊτών μονα-
χών, έκτισε την περιώνυμη μονή με
λους τους καννες της φρουρια-
κής αρχιτεκτονικής και της μονα-
στικής παραδσεως.
Tο συμβάν μαρτυρούν ο ιστορι-
κς Προκπιος και οι επιγραφές
στα οριζντια δοκάρια του ζευκτού
της στέγης· + Yπέρ σωτηρίας του
ευσεβεστάτου ημών βασιλέως Iου-
στινιανού + Yπέρ μνήμης και ανα-
παύσεως της γεναμένης ημών βασι-
λίδος Θεοδώρας + Aρχιτέκτων ο
Στέφανος απ την Aϊλά, σημερινή
Aκαμπα. Mοναχς κτυπώντας το τάλαντον, για την Eσπερινή Aκολουθία, στη Mονή Σινά.

H Mονή
O σκοπς του Iουστινανού ήταν
διττς· να ικανοποιήσει το αίτημα
των μοναχών και να εξασφαλίσει
την ελεύθερη διακίνηση στρατού
και εμπορίου. Tο αποτέλεσμα υπήρ-
ξε άξιο των προσδοκιών των μονα-
χών και του αυτοκράτορος. Στα
6.500 m², που περιβάλλουν τα τείχη
της Mονής, περικλείονται λα τα
κτίσματα τα απαραίτητα για τον ορ-
γανωμένο μοναστηριακ βίο, οικο-
δομημένα αρμονικώς.
O πρώτος νας της Mονής ήταν
αφιερωμένος στη Θεοτκο της Bά-
του, ο ιουστινιάνειος στη Mεταμρ-
φωση του Σωτήρος και απ τον H΄ ή
Θ΄ αι. στην Aγία Aικατερίνη. (Aικα-
τερίνη απ το αραβικ Eλ Kάτερ
(σοφή) ή απ συριακή λέξη που ε-
σήμαινε τριπλ στέφανο).
H «πάνσοφος και μεγαλομάρτυς
παρθένος» τιμάται με ιδιαίτερη ευ-
σέβεια απ τον ορθδοξο κσμο. H
λατρεία της μως διεδθη και στη
Δύση, ταν το 1035 ο σιναΐτης μο-
ναχς Συμεών ο Πεντάγλωσσος
μετέφερε λείψανα της Aγίας στη
Rouen και Tréves της Γαλλίας.
Eκτοτε, κατά τη H. Bremond, «κα-
μία αγία μετά την Θεοτκον δεν έ-
γινε τσο αγαπητή εις την Δύσιν».
Mεγάλοι ζωγράφοι την εζωγράφι-
σαν, πως ο Fra Angelico και ο
Ruben. Bασιλείς ίδρυσαν εκκλη-
σίες, συνεστήθησαν ομώνυμα ιπ-
ποτικά τάγματα, εθεωρήθη προ-
στάτις των φιλοσοφικών σπουδών
και των φοιτητών. Πάπες υπεστήρι-
ξαν τη Mονή της και εχορήγησαν
προνμια. Προ ολίγων μως δεκαε-
τιών ο πάπας διέγραψε την Aγία α-
π το εορτολγιο της καθολικής
εκκλησίας!
H χερσνησος του Σινά και η Mο-
νή μνον έως τα μέσα του Z΄ αι. πα-
ρέμειναν υπ βυζαντινή διοίκηση
και εποπτεία. Oι μωαμεθανοί κατέ-
λαβαν ενωρίς τα εδάφη εκείνα, ο-
πτε οι χριστιανοί κάτοικοι και οι
Aραβες κατά το πλείστον εξισλαμί-
σθηκαν. Kαι ιδού το θαύμα του θε-
ού. Mνη η Mονή Σινά παρέμεινε
«εν μέση γη ανύδρω και ανίκμω» α-
νέπαφη αση χριστιανική.
«Aχτιμανές»
Σε τούτο συνέβαλε ο περίφημος
«αχτιμανές» ή διαθήκη του Mωά-
μεθ, τον οποίο κατά την παράδοση
πέτυχαν να λάβουν γέροντες σι-
Συνέχεια στην 6η σελίδα

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 5

Συνέχεια απ την 5η σελίδα
ναΐτες, που τον επεσκέφθησαν
πριν ακμη αποκτήσει μέγιστη ι-
σχύ. O «αχτιναμές», ο οποίος αντί
για υπογραφή φέρει αποτύπωμα
της παλάμης του Mωάμεθ, προστα-
τεύει τους μοναχούς και τους χρι-
στιανούς απ βιαιοπραγίες και
τους απαλλάσσει απ φρους. Σ’
αυτν εστηρίχθησαν πολυάριθμα
προνομιακά έγγραφα για το Σινά α-
π το 1135 μέχρι και τον παρελθ-
ντα αιώνα.
Στην επιβίωση της Mονής συνέ-
τεινε μως και η περίφημη μοναχι-
κή «διάκριση» των σιναϊτών· αντι-
μετώπισαν με δεξιοτεχνία τους μω-
αμεθανούς· ίδρυσαν μικρ μου-
σουλμανικ τέμενος στη Mονή· πα-
ρέμειναν αμέτοχοι στις συγκρού-
σεις μεταξύ Φράγκων και μουσουλ-
μάνων και εδέχθησαν τους σταυρο-
φρους χωρίς την παραμικρή δογ-
ματική υποχώρηση.
H συνύπαρξη, μως, με τους Mε-
αμεθανούς δεν ήταν πάντα εύκολη,
ιδίως κατά τους διωγμούς των Xρι-
στιανών απ τον χαλίφη Xακίμ τον
IA΄ αι. και τους Mαμελούκους αργ-
τερα. Πολλές φορές αναγκάσθηκαν
οι μοναχοί να κλεισθούν στα τείχη
της Mονής με πολιορκητές τις α-
γριεμένες φυλές της ερήμου να ε-
πιβουλεύονται την ελευθερία τους.
Tο 1517 η Aίγυπτος υπετάγη
στους Tούρκους και ο σουλτάνος
Σελίμ αναγνώρισε τον παλαι «α-
χτιναμέ» και εξεχώρησε και νέα
προνμια.
Oι σιναΐτες επίσης διετήρησαν ά-
ριστες σχέσεις με τους θρησκευτι-
κούς και πολιτικούς ηγέτες της Δύ-
σεως, οι οποίοι παρείχαν πολιτική
στήριξη και οικονομική βοήθεια. Tο
1217 π.X., ο Πάπας Oνώριος με
«βούλλαν» ανέλαβε υπ την προ-
στασία του την κτηματική περιου-
σία της Mονής, ενώ οι Eνετοί επρο-
στάτευαν τους σιναΐτες συνεχώς,
ακμη και μετά την άλωση της Kρή-
της απ τους Tούρκους το 1669. Tα
πλοία που έφεραν τη σημαία της
Mονής, λευκή με το μονγραμμα
και την εικνα της Aγίας, έπλεαν ε-
λεύθερα. Tο 1789 ο Nαπολέων, νι- Aρχιερατική λειτουργία στο Kαθολικ της μονής Σινά. O Aρχιεπίσκοπος Σινά Δαμιανς (αριστερά), ο σημερινς Πατριάρχης
κητής στο Kάιρο, εξέδωσε θέσπι- Mσχας και Πασών των Pωσιών Aλέξιος B΄ (κέντρο) και ο σημερινς Aρχιεπίσκοπος Tιράνων και Πάσης Aλβανίας Aναστάσιος
σμα υπέρ των σιναϊτών και ενίσχυ- (δεξιά). (Φωτ. Aρχείο Π. και M. Kουφοπούλου).
σε την αυτονομία της Mονής.
Oι ορθδοξοι ηγεμνες της Pω- Tο ίδιο συγκινητικές ήταν και οι Oι σιναΐτες ανέπτυξαν πνευματι- πον και η Mονή και Aρχιεπισκοπή
σίας, Σερβίας, Mολδοβλαχίας και προσφορές των Eλλήνων σε επο- κή ζωή θαυμαστή. Πλούτισαν τον Σινά είναι αυτνομος και αυτοδιοί-
Γεωργίας ενίσχυαν οικονομικώς χές ενδείας της Mονής. Mε τα ανά χριστιανισμ με μάρτυρες, οσίους, κητος. Tο πνευματικ έργο της
και επροίκιζαν τη Mονή με κτήμα- τον κσμο μετχια της η Mονή α- αγίους και με πνευματικά έργα με- Mονής συνεχίζεται· αναφέρω μ-
τα, μετχια και πλήρη μοναστήρια. πέκτησε παγκσμια παρουσία. γάλων πατέρων (I. Kλίμακος, Mαξί- νον τις πρσφατες ανατυπώσεις
μου Oμολογητού, Hσυχίου, Γρηγο- παλαιτερων έργων σιναϊτών και
ρίου κ.λπ.). Aνεδείχθησαν σε ζω- την έκδοση νέων.
Iδρυμα Oρους Σινά γράφους, βιβλιογράφους και διδα- Πρέπει να διατηρηθεί το ακριτικ
σκάλους· συνετήρησαν σχολή στον αυτ και θαυμαστ, έσχατο ίσως -
Tο 1986 η Mονή Σινά συνέστησε στην Aθήνα το κοινωφελές Iδρυμα Xάνδακα της Kρήτης και συνεχί- ριο του ελληνισμού και της ορθο-
Oρους Σινά (IOΣ), του οποίου σκοπς είναι: α) η γνωριμία με την ελληνική ζουν την παράδοση μέχρι σήμερα δοξίας στην περιοχή, για να εξακο-
και ορθδοξη παράδοση και η διάδοση της εκκλησιαστικής και βυζαντινής (Aμπέτειος Σχολή Kαΐρου). Σι- λουθεί να ακούεται εις δξαν της
γραμματείας, παιδείας και τέχνης και β) η ενίσχυση του πολυμερούς πνευ- ναΐτες μοναχοί απφοιτοι της Πα- συνέχειας του ελληνισμού δέηση
ματικού, πολιτιστικού και φιλανθρωπικού έργου της Mονής. τμιάδος δίδασκαν στα Δωδεκάνησα του διακνου στο καθολικ της
Tην ευθύνη της διοικήσεως φέρει η Mονή Σινά διά του Aρχιεπισκπου κατά την τουρκοκρατία. Mονής: «Yπέρ των ευσεβεστάτων βα-
και Hγουμένου της, ο οποίος και προεδρεύει του ενδεκαμελούς Δ. Συμβου- Tα μετχια τους είναι πνευματι- σιλέων ημών Iουστινιανού και Θεοδώ-
λίου. Για την πραγματοποίηση των σκοπών του το IOΣ, σε συνεργασία με κά κέντρα· προστάτευαν με τα ρας, των κτητρων της ιεράς Mονής
την έγκριση της Mονής, έχει ήδη προβεί σε σειρά εκδηλώσεων και προ- προνμιά τους μονές ανά την ταύτης· πάντων των ευσεβεστάτων
γραμματίσει την έκδοση περιοδικής εκδσεως με τίτλο «Σιναϊκά Aνάλλε- Eλλάδα κατά την τουρκοκρατία. βασιλέων ημών, πατριαρχών, μητρο-
κτα», τη συμμετοχή του σε ερευνητικά προγράμματα, τη συμβολή του στην Kυρίως μως συντηρούν την ελ- πολιτών, αρχιεπισκπων, επισκπων,
Iδρυση του Kέντρου Σιναϊτικών Mελετών στην Tραγάνα Aταλάντης κ.λπ. ληνική παράδοση στη χερσνησο ιερομονάχων, πρεσβυτέρων, ιεροδια-
Στους πρους του Iδρύματος, για την επίτευξη των σκοπών του, εκτς του Σινά, που απ του τέλους κνων, μοναχών και πάσης ψυχής
της Mονής σημαντικώς συμβάλλουν και οι χρηματικές δωρεές των φίλων του Z΄ αι. ο ηγούμενος του Σινά εί- Xριστιανών ορθοδξων», φωνή που
του Σινά. ναι και επίσκοπος, ο οποίος ανε- χωρίς διακοπή επαναλαμβάνεται ε-
δείχθη αργτερα εις Aρχιεπίσκο- δώ και 1.500 χρνια.

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

Bεδουίνοι της φυλής «Γκεμπελία», μπροστά στα τείχη της Mονής. Eίναι απγονοι των διακοσίων χριστιανικών οικογενειών που εγκατέστησε στο Σινά ο αυτοκράτορας
Iουστινιανς τον 6ο αι., για να υπηρετούν και να υπερασπίζονται την Mονή. Σήμερα εξακολουθούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο μοναστήρι.

Xαλκογραφία της Mονής Σινά. David Roberts, 1839. Στο βρειο τείχος διακρίνεται το σημείο (ντουβάρα) απ’ που οι μοναχοί επικοινωνούσαν με τον έξω κσμο σε πε-
ριδους «κλεισμού» της Mονής.

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 7

Tο εσωτερικ
της Mονής της Aγίας Aικατερίνης. Διακρίνονται το ιερ
του Kαθολικού, το παρεκκλήσι της Aγίας Bάτου και η Tράπεζα. Στο βάθος τα παλαιά πατερικά
κελιά και η νέα πτέρυγα.

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

Aποψη του κτιριακού συγκροτήματος της Mονής Σινά απ
β
ρεια (Φωτ.: Aρχείο Π. και M. Kουφοπούλου).
πουλου ποδίδεται στην Aγία Eλένη. Tην πρώ-
Tο κεντρικ
κλίτος της παλαιοχριστιανικής βασιλικής με το αξι
λογο μαρμάρινο την παράδοση, που βρίσκεται κατε-
δάπεδο (1713) και την μοναδικής σημασίας οροφή (6ος και 18ος αιώνας). (Φωτ.:
Aρχείο Π. και M. Kουφοπούλου).
Mνημειακή
αρχιτεκτονική
H Mονή συγκαταλέγεται στα αρχαιτερα
οχυρωμένα κοινοβιακά συγκροτήματα
Tων: Πέτρου Kουφ
Mαρίνας Mυριανθέως - Kουφοπούλου
Aρχιτεκτνων
TO MONAΣTHPI του Σινά είναι ένα α-
π τα αρχαιτερα οχυρωμένα κοινο-
βιακά μοναστήρια με συνεχή ζωή και
εξέλιξη απ τον 6ο αιώνα ώς σήμερα.
Iδιαίτερη σημασία έχει τι τσο τα
καλά διατηρημένα κτίρια σο και οι
πηγές τεκμηριώνουν με σαφήνεια
την ίδρυσή του απ τον αυτοκράτο-
ρα Iουστινιαν.
Tο μοναστήρι αυτ περιέκλειε μέ-
σα στα τείχη του το προσκύνημα της
Aγίας Bάτου και κτίσματα της εκεί ε-
γκατεστημένης μοναστικής κοιντη-
τας, που πως μαρτυρούν περιγρα-
φές προσκυνητών διέθετε, ήδη απ
τον 4ο αιώνα, στοιχειώδη οργάνωση
με ορισμένα κοινχρηστα κτίρια.
Aπ αυτά το μνο που είναι επαρκώς
τεκμηριωμένο είναι ένας τετράγω-
νος σε κάτοψη πύργος, καταφύγιο
των μοναχών σε περιδους επιδρο-
μών. H ανέγερσή του, σύμφωνα με
ρίπατος στην κορυφή του τείχνους.
γραμμένη σε περιγραφές της Mονής
τουλάχιστον απ τον 17ο αιώνα, α-
KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH
ιμη χρονολγηση του πύργου, που
είναι ενσωματωμένος σε μεταγενέ-
στερες κατασκευές στον κεντρικ
πυρήνα της Mονής, επιβεβαίωσε
πρσφατη αρχαιολογική έρευνα του
αρχιτέκτονα Peter Grossmann.
H ιουστινιάνεια μονή
O ιουστινιάνειος, τραπεζοειδής σε
κάτοψη, οχυρωματικς περίβολος
(με διαστάσεις περίπου 76X86 μέ-
τρα) ανεγέρθηκε ανατολικά της κοι-
λάδας Wadi adDayr. H θέση του που
ήταν προκαθορισμένη απ το προ-
σκύνημα και τον υφιστάμενο πύργο,
ήταν απ πλευράς γεωμορφολογίας
του εδάφους και ασφάλειας μάλλον
δυσμενής. Eίχε μικρές ενισχύσεις α-
ντί πύργων στις γωνίες, δύο καθ’ ύ-
ψος σειρές παραθύρων και κύρια εί-
σοδο στα δυτικά. Yπήρχαν πιθαντα-
τα και δευτερεύουσες πυλίδες στην
ανατολική και δυτική πλευρά του πε-
ριβλου. Σε πολλές θέσεις διατη-
ρούνται οι αρχικές επάλξεις και ο πε-
O αρχιτέκτονας Στέφανος ο Aϊλίσιος
Συνέχεια στην 10η σελίδα
9
Συνέχεια απ
την 9η σελίδα
είχε να αντιμετωπίσει το σοβαρ
πρβλημα της ταυτχρονης θεμε-
λίωσης στην αμμώδη κοίτη της κοι-
λάδας και στο βράχο της πλαγιάς.
Για το λγο αυτ δθηκαν διαφορε-
τικές κατασκευαστικές λύσεις στο
βρειο και ντιο τμήμα του τείχους.
Προκειμένου, εξάλλου, να εξομα-
λυνθεί η μεγάλη υψομετρική διαφο-
ρά που παρουσίαζε το εσωτερικ της
μονής και να γίνει δυνατή η ανέγερ-
ση των αρχικών πτερύγων κατοικίας
και των άλλων χρηστικών κτιρίων πε-
ριμετρικά στο τείχος, κατασκευά-
στηκαν τοξοστοιχίες και θλοι υπο-
δομής. Στην κατώτερη στάθμη, που
υπήρχε και πηγάδι, εντάχθηκαν οι
βοηθητικοί χώροι και τα εργαστήρια
της μονής, πως ο μύλος, ο φούρ-
νος, το ελαιοτριβείο και το καθολικ.
Στο μεγαλύτερ τους μέρος τα τείχη
πως και οι υπλοιπες ιουστινιάνει-
ες κατασκευές ανεγέρθηκαν με λα-
τμευση του τοπικού γρανίτη σε λα-
τομεία που δημιουργήθηκαν στην α-
πέναντι πλαγιά της Mονής.
O νέος ιουστινιάνειος νας ήταν,
σύμφωνα με τον ιστορικ Προκπιο,
αφιερωμένος αρχικά στην Παναγία
και σε μεταγενέστερη εποχή στη
Mεταμρφωση του Σωτήρος και
στην Aγία Aικατερίνη. H τρίκλιτη ξυ-
λστεγη βασιλική διασώζει κατά χώ-
ραν τις πολύτιμες αυτοκρατορικές H ν
τια αυλή της Mονής Σινά. Διακρίνονται τα κατεδαφισμένα σήμερα κτίσματα του «Δικαιοτάτου», της βιβλιοθήκης και της
αφιερωτικές επιγραφές στους ελκυ- ν
τιας πτέρυγας (Φωτ.: Ordance Survey, 1868).
στήρες της στέγης. Aυτές τοποθε-
τούν με ασφάλεια την ανέγερσή της στους ελκυστήρες της στέγης και κών πως πλιθρών, λίθων εκ περι- δρείας και το παρεκκλήσιο του Προ-
μετά το θάνατο της αυτοκράτειρας στη μοναδική τετράφυλλη θύρα του συλλογής, καλαμωτών πάνω σε φοι- δρμου που κτίστηκε στα 1586 απ
Θεοδώρας, το 548, και πριν αυτν Kαθολικού. νικοκορμούς και φτωχών κονιαμά- τον ηγεμνα της Bλαχίας Aλέξανδρο
του Iουστινιανού, το 565. των. Oι πιο προσεγμένες κατασκευ- Bοϊβονδα.
Στην πρώτη αυτή φάση της ανέ- Σκοτεινοί χρνοι ές ήταν απλοί ημικυλινδρικοί θλοι,
γερσης της Mονής εισήχθηκαν για
Oι δυσμενείς συνθήκες που ακο-
ενώ ο καννας ήταν τα επίπεδα δώ- 18ος - 19ος αιώνας
το καθολικ, απ την Kωνσταντινού- ματα πάνω σε ξύλινες φέρουσες δο-
πολη και άλλες επαρχίες της βυζα- λούθησαν μετά την αραβική κατά- κούς. Στους αιώνες που ακολούθη- Kατά το 18ο αιώνα η ξυλογλυπτική
ντινής επικράτειας, ο μαρμάρινος ε- κτηση της Xερσονήσου τον έβδομο σαν το κτιριακ συγκρτημα εξελί- και η μαρμαρική γνώρισαν μια πρω-
ξοπλισμς του Kαθολικού, μπρού- αιώνα, οδήγησαν σταδιακά στην χθηκε δυναμικά σχηματίζοντας έτσι τοφανή αναβίωση και μεγάλα προ-
ντζος για τις επενδύσεις θυρών, μο- κάμψη του μοναχικού βίου και κατά ένα συνεκτικ πλεοδομικ ιστ με ι- γράμματα δισκοσμήσεως του καθο-
λύβια για την επικάλυψη της στέγης, συνέπεια στη μείωση της οικοδομι- διμορφη μοναστηριακή διάταξη. λικού και των παρεκκλησίων ξεκίνη-
ξυλεία για τη στέγη και τις ξυλγλυ- κής δραστηριτητας. Για το χρνο ανέγερσης και την σαν. Tο καθολικ απέκτησε διαδοχι-
πτες πρτες κ.ά. Σπουδαία μνημεια- Tα πενιχρά οικονομικά μέσα οδή- αρχική χρήση του κτιρίου που στεγά- κά νέο μαρμάρινο δάπεδο, νέα μολυ-
κή ξυλογλυπτική έχει διασωθεί γησαν στη χρήση μνο εντοπίων υλι- ζει το τζαμί στα δυτικά του Kαθολι- βδεπικάλυψη, ξύλινη οροφή, φιάλη
κού, δεν υπάρχουν επαρκώς τεκμη- αγιασμού, μαρμάρινο άμβωνα και
ριωμένες απψεις. Φαίνεται τι οι υ- προσκυνητάριο, κ.ά.
ποδομές και τα κατώτερα τμήματα Tην ίδια εποχή μετασκευάστηκαν
των τοιχοποιών χρονολογούνται τα αρχιεπισκοπικά διαμερίσματα του
στην προ της αραβικής κατακτήσεως κεντρικού πυρήνα της μονής και στα
περίοδο, ενώ τα διακοσμημένα με α- 1734 ανεγέρθηκε εκ βάθρων στα δώ-
νάγλυφους σταυρούς τξα στους ματα της ίδιας περιοχής η περίφημη
μεσοβυζαντινούς χρνους. H τριμε- βιβλιοθήκη του επισκπου Nικηφ-
ρής διάταξη με δύο άνισες αίθουσες ρου Mαρθάλη. Στις αρχές του 19ου
και διάδρομο μεταξύ τους κάνει πι- αιώνα έγινε εκτεταμένη ανακατα-
θανν το κτίριο να υπήρξε η αρχική σκευή της κατεστραμμένης απ
τράπεζα και το μαγειρείο της Mονής, πλημμύρα ανατολικής γωνίας του
το ανατολικ τμήμα του οποίου πι- τείχους, απ τους μηχανικούς του
θαντατα στον 12ο αιώνα, μετα- Nαπολέοντα Bοναπάρτη. Περί το
σκευάστηκε σε τζαμί. 1840 επισκευάστηκε απ τη μονή το
Eίναι σχεδν βέβαιο τι το μεγάλο βρειο και δυτικ τείχος.
επίμηκες κτίριο στα νοτιοανατολικά Eνα νέο πργραμμα πλήρους ανα-
του καθολικού κατασκευάστηκε για μρφωσης της μονής με βάση τα
τράπεζα. H παρούσα μορφή του, με τρέχοντα ρεύματα του κλασικισμού
εγκάρσια οξυκρυφα φέροντα τξα ξεκίνησε στο μέσον του 19ου αιώνα.
και οριζντιο δώμα, οφείλεται πιθα- Στο πλαίσι του έγινε η ανακαίνιση
ντατα στις εκτεταμένες επισκευές και ενοποίηση της ανατολικής πτέ-
που ακολούθησαν αμέσως μετά τον ρυγας κελιών και της δυτικής πτέρυ-
μεγάλο σεισμ του 1312. γας του ξενώνα περί τα 1875. H ανέ-
Tα πολυάριθμα μικρά παρεκκλή- γερση κωδωνοστασίου πάνω στο β-
σια, θολοσκεπή ή επιπεδστεγα, α- ρειο πύργο του καθολικού έγινε απ
νεγέρθηκαν σε διάφορες θέσεις μέ- Tηνιακούς τεχνίτες στα 1871. Tέλος
σα στη μονή. Πολλά ήταν αφιερώμα- στο πρώτο μισ του εικοστού αιώνα,
τα ηγεμνων ή άλλων επιφανών ιε- κατεδαφίστηκαν τα κτίσματα στη ν-
ρωμένων πως το παρεκκλήσιο του τια πλευρά ώστε να ανεγερθεί η σύγ-
Aποψη της μηχανής αλέσεως του μεγάλου αλογ
μυλου, στην ανατολική γωνία Aρχαγγέλου Mιχαήλ που κτίστηκε χρονη πτέρυγα που δεσπζει σήμε-
της Mονής Σινά (Φωτ.: Aρχείο Π. και M. Kουφοπούλου). στα 1529 απ τον πατριάρχη Aλεξαν- ρα στο συγκρτημα της μονής.

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

 Πνευματική ζωή
O μοναχισμς απ τον Iωάννη
της Kλίμακος έως τους Nεομάρτυρες
Tου Aρχιεπισκπου Σινά Δαμιανού
OI ΣKΛHPEΣ συνθήκες του Σιναϊτικού χώρου,
συνδυαζμενες με την Xάριν απ τις πολλές
Θεοφάνειες της Π.Δ., παρείχαν τη δυναττητα
στους εκεί εγκαταβιώσαντας ασκητάς, να επι-
τύχουν μίαν υψηλής ποιτητος πνευματικήν,
κατά Xριστν ζωήν, που κύριο στχο είχε την δι’
ασκήσεως και προσευχής κάθαρσιν και μυστι-
κήν ένωσι της ψυχής με την Tριαδική Θετητα,
εν Iησού Xριστώ. «Tοις ερημικοίς, μακαρία ζωή,
θείω έρωτι, πτερουμένοις». Aυτς ο Θείος
Eρως, «Tο άκρως Eφετν» κάθε φιλομονάχου
ψυχής, είναι ο κύριος πνευματικς άξονας πά-
νω στον οποίο κινούνται οι μονασταί της Nοτίου
ορεινής Σιναϊτικής χερσονήσου (εκτάσεως
30.000 τ.χλμ.) απ ττε που πρωτοεγκαταστά-
θηκαν (3ος-4ος αι.) έως και της σήμερον. Aνά
τους αιώνας εξεδηλώθησαν διάφορες μορφές
αναχωρητικής μοναχικής ζωής, (πως π.χ. των
σπηλαίων, των κελλίων, των Σκητών, των Λαυ-
ρών, των Kοινοβίων) και διεμορφώθησαν πνευ-
ματικές τάσεις που εξικνούνται απ την άκρως
αυστηράν και εσωστρεφή μοναστική πολιτεία,
τύπου «Eγκλείστων» μέχρι και την εξωστρεφή
τοιαύτη, διδακτικού, φιλανθρωπικού και ιερα-
ποστολικού γενικτερα χαρακτήρος.
Tα εξωστρεφή στοιχεία του σιναϊτικού μονα-
χισμού είναι μια ιδιαιτερτης οφειλομένη, τ-
σον στην προσπάθειαν εξευρέσεως των ανα-
γκαίων για στοιχειώδη διαβίωσιν, σον και στην
εσωτερικήν ανάγκην πολλών οσίων Mοναχών,
να διδάξουν προς τα έξω, την ζώσαν κατά Xρι-
στν ζωήν. Mεγάλοι στην πρακτική αρετή, αλλά
και στη θεωρίαν, Σιναΐται συνέγραψαν θαυμά-
σια ασκητικά και νηπτικά εγχειρίδια, που αφο-
ρούσαν εις οδηγίας διά την πνευματικήν προ-
δον των μοναχών κυρίως· ήταν μως εξ ίσου ε-
ποικοδομητικά και διά τους εγκαταβιούντας
στις πλεις.

Πνευματικοί διδάσκαλοι
Σπουδαίοι πνευματικοί διδάσκαλοι ανεδεί-
χθησαν οι: Nείλος, Iωάννης της Kλίμακος, Hσύ-
χιος της Bάτου, Aναστάσιοι, αυτοί λοι μέχρι
τον 7ο αιώνα· και μεταγενέστεροι οι: Φιλθεος
Σιναΐτης, Γρηγριος κ.ά. Tα συγγράμματά των,
ιδίως του αγίου Iωάννου της Kλίμακος, κατέ-
στησαν διαχρονικά πνευματικά εντρυφήματα
και συνετέλεσαν εις την εύρεσιν της «αλανθά-
στου και ουρανοδρμου πορείας». Eξ αυτών
των οσίων πατέρων μερικοί, χι μνον συνέ-
γραψαν, αλλά και εδίδαξαν προφορικώς ή πρα-
κτικώς, εκτς σιναϊτικού χώρου πως ο ένας εκ
των Aναστασίων (7ος αι.) και ο άγιος Γρηγριος
(13ος αι.).
Oι πνευματικοί αγώνες των Σιναϊτών ενισχύο- H Kλίμαξ. Tέμπερα σε ξύλο. Tέλος 12ου αι. Tο έργο είναι εμπνευσμένο απ την «Oυρανοδρμον Kλίμακα», το
ντο αναμφιβλως απ τις καθημερινές ιερές πασίγνωστο εγχειρίδιο του Iωάννου της Kλίμακος. Προϋπθεση για την ηθική βελτίωση των μοναχών είναι η
Aκολουθίες και απ την έντονη μυστηριακή κατάκτηση τριάντα αρετών που έχουν πάρει στο σύγγραμμα τη μεταφορική μορφή ισάριθμων σκαλοπατιών.
ζωή, στην οποία συμμετείχαν λοι οι αναχωρη-
ταί και κοινοβιται του Σινά. Oι ευρισκμενοι ι- Kαθολικν, αλλά λο το Kοινβιο και τα πέριξ Oι Mοναχοί σημαντικώς υποβοηθούνται στην
δίως στο κεντρικ Kοινβιο της Mονής της αυτού: Tα αρχαία καθίσματα που τελευταίως α- πνευματική τους κατάρτισι με την ενασχλησί
Aγίας Aικατερίνης είχαν την ευκαιρία να απο- νεκαινίσθησαν· οι κήποι και τα Nαΐδια, τα σπή- τους στα διακονήματα (εις τον Nα, στην Tρά-
λαμβάνουν εντοντερα αυτήν την λειτουργική λαια και τα κελλία παλαιών ασκητών της ερή- πεζα, στο Oικονομείο, στη Γραμματεία, στη Bι-
ζωή με τα αναγνώσματα, τις κατανυκτικές I. μου· τα γυναικεία Hσυχαστήρια στην Tάρφα και βλιοθήκη, στους Kήπους, στο Iατρείο, στο Kα-
Aκολουθίες και ψαλμωδίες, μέσα στο Kαθολικ, την Φαράν (60 χλμ. απ την κεντρική μονή)· H μηλοστάσιο, κ.ά. Eν συνδυασμώ μάλιστα με την
που είχε άλλωστε διακοσμηθεί απ θαυμάσιες κορυφή της Aγίας Aικατερίνης και η αγιωτάτη υπακοή, την ταπείνωση και την γενικώτερη
εικνες, είχε εμπλουτιστεί απ Iερά Λείψανα Kορυφή του Mωυσέως,που εδθη ο Δεκάλο- πνευματική προσπάθεια, διαμορφώνονται οι
και εθεωρείτο ο «επίγειος παράδεισς» των. γος. Oλα αυτά υπενθυμίζουν πολλές ιερές ιστο- βαθύτερες προϋποθέσεις δια την εν Xριστώ κα-
Διά τους Mοναχούς μως του Σινά και τους ρίες και δημιουργούν βαθυτάτη πνευματική α- τάρτισι και προκοπήν λων και ιδιαίτερα εμού
προσκυνητάς, «Παράδεισος» δεν είναι μνο το τμσφαιρα. του αμελούς και παρατλμως υπογράφοντος.

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 11

Bιβλιοθήκη διεθνούς ακτινοβολίας
Διαθέτει χιλιάδες χειρ γραφα και έντυπα σε πολλές γλώσσες

Σελίδα του «Mεγάλου Eτυμολογικού», «αναλώμασι» Nικολάου Bλαστού, «π νω Aγία Γραφή - Aποστολικοί Πατέρες. «Σιναϊτικ ς Kώδιξ». Mεγαλογράμματη γρα-
δε και δεξι τητι» Zαχαρία Kαλλιέργη. Eκδοση του 1499. φή, γραφή της Bίβλου. Mέσα 4ου αιώνα.

Tου Παναγιώτη Nικολ
πουλου γούς, της μεικτής, της μεταγενέστε-
Aν. καθηγητή Πανεπιστημίου Aθηνών, διευθυντή
της Eθνικής Bιβλιοθήκης της Eλλάδος
H IEPA Mονή της Aγίας Aικατερίνης
Σινά, διαθέτει μια απ τις σπουδαι-
τερες βιβλιοθήκες χειρογράφων
του κσμου, καθώς και αξιλογη
συλλογή παπύρων και σημαντική βι-
βλιοθήκη εντύπων.
Tα χαρακτηριστικά της Bιβλιοθή-
κης είναι ο μεγάλος αριθμς των χει-
ρογράφων (περισστεροι απ 4.500),
η ποικιλία των γλωσσών που αντι-
προσωπεύονται (ελληνικά, αραβικά,
γεωργιανά, σλαβικά, αιθιοπικά, λατι-
νικά, περσικά, πολωνικά, αρμενικά,
κοπτικά), οι διάφοροι τύποι και μορ-
φές της γραφής, ιδιαιτέρως της ελ-
ληνικής, που εκπροσωπούνται (απ
τη μεγαλογράμματον γραφή, μορ-
φές της βιβλικής, της αλεξανδρινής,
των οξυκορύφων, της λειτουργικής,
απ την μικρογράμματον της αμι-
πον μέρος με παραπειστικές υπο-
ρης, της νετερης), αλλά και η αρ-
χαιτης των που ανάγεται στους
πρώτους αιώνες. Bεβαίως τα ελληνι-
κά χειργραφα (άνω των 3.000) είναι
τα περισστερα. Aρκετά χρονολο-
γούνται στην πρώιμη βυζαντινή επο-
χή και μεταξύ αυτών ο περίφημος Σι-
ναϊτικς Kώδιξ. Xρονολογείται στα
μέσα του Δ’ αι. και εάν δεν ανήκει
στα 50 σώματα που ο M. Kωνσταντί-
νος παρήγγειλε στον Eυσέβειον Kαι-
σαρείας της Παλαιστίνης για να εφο-
διάσει τους νεοΐδρυτους ναούς της
Kωνσταντινουπλεως, πάντως ανά-
γεται στα άμεσα αντίγραφα.
Σιναϊτικ ς Kώδιξ
O Σιναϊτικς Kώδιξ ανεκαλύφθη
σταδιακά (1844,1859) μέσω των μο-
ναχών του Σινά απ τον Γερμανν
Kωνσταντίνον Tischendorf. Tα πρώ-
τα φύλλα αποσπά και δωρίζει το Πα-
νεπιστήμιον της Λειψίας, το υπλοι-
φύλλα έχουν γραφή και οι 150 ψαλ-
σχέσεις προς τους μοναχούς το πα-
ραλαμβάνει και το δωρίζει στον τσά-
ρο της Pωσίας.
Στη συνέχεια ο Σιναϊτικς Kώδιξ
πωλείται το 1935 απ τη Σοβιετικήν
Eνωση, αντί του ποσού των 100.000
λιρών Aγγλίας, και κατατίθεται στη
Bρετανική Bιβλιοθήκη που ακμη
ευρίσκεται. Eκτς απ τον Σιναϊτικν
Kώδικα, και τα περίφημα ιστορημέ-
να χειργραφα του Iώβ, του Kοσμά
του Iνδικοπλεύστου, του Iωάννου
της Kλίμακος, προβάλλονται ακμη
ένας μεγαλογράμματος κώδιξ γραμ-
μένος με χρυσά γράμματα που απο-
δίδεται σε δωρεά του αυτοκράτορος
θεοδοσίου του Γ ΄ (715-717) (αλλά εί-
ναι μεταγενέστερος, του I΄ ή IA΄ αι.),
ο περίφημος Θεοδοσιανς κώδιξ,
καθώς και το περίφημον Ψαλτήριον
της Kασσιανής (που δεν έχει βεβαί-
ως σχέση με την διάσημον Bυζαντι-
νή ποιήτρια), ένα πολύ μικρών δια-
στάσεων χειργραφο, που σε 6
μοί. Oι αρχαιτερες άμεσες μαρτυ-
ρίες για την ύπαρξη καλλιγραφείου
στο Σινά, ανέρχονται στον I΄ αι. Oμως
παραμένει πάντοτε το ερώτημα εάν
και τα αρχαιτερα χειργραφα - του
Δ΄ και E΄ αι., που ευρίσκονται στο Σι-
νά, εγράφησαν εκεί. Πάντως, απ
τον IB΄ και IΓ΄ αι. ακμάζει το Σιναϊτι-
κν καλλιγραφείον και χι μνον ελ-
ληνικών χειρογράφων, ενώ ένας με-
γάλος αριθμς χειρογράφων προέρ-
χεται απ τα μετχια της Mονής, κυ-
ρίως της Kρήτης και των ηγεμονιών
αλλά και της Σικελίας.
H βιβλιοθήκη
H ύπαρξη τσων χειρογράφων
γραμμένων στο Σινά αλλά και τσων
λογίων Σιναϊτών μοναχών οι οποίοι
αναφέρονται σε συγγραφείς τσο
Πατέρες της Eκκλησίας σο και αρ-
χαίους Eλληνες, που δεν ήταν φυσι-
κ να τους γνωρίζουν απ μνήμης,

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

H Bιβλιοθήκη της Mονής. Xάρη στους θησαυρούς της, μεταξύ των οποίων περισσ
τερα απ
4.500 χειρ
γραφα και 13.000 τ
μοι βιβλία, αλλά και χάρη στους πεπαιδευ-
μένους Σιναΐτες μοναχούς, αποτελεί παγκοσμίου ακτινοβολίας κέντρο μελέτης και πολιτισμού.
προϋποθέτει την ύπαρξη βιβλιοθή-
κης και μάλιστα πλουσίας. Eίναι α-
διανητο να δεχθούμε τι λα αυτά
τα παλαιά χειργραφα του Δ΄ και E΄
και κατπιν αιώνων, έφθασαν στην
Mονήν και εδημιουργήθη βιβλιοθήκη
μετά τον I΄ αι. Oμως δεν έχομε άμε-
σες μαρτυρίες.
Aπ τα τέλη του IZ΄ αι. έχομε και
οργανωμένη βιβλιοθήκη και καταλ-
γους, και σαφείς μαρτυρίες δυτικών
περιηγητών οι οποίοι εμελέτησαν
χειργραφα στην Mονή. O Nικηφ-
ρος Mαφθάλης ο Γλυκύς, ευθύς με-
τά την άνοδν του στον αρχιεπισκο-
πικν θρνον του Σινά (1728) μερι-
μνά για την τακτοποίηση των βιβλίων
- χειρογράφων και εντύπων - και την
ανέγερση βιβλιοθήκης.
Eλειτούργησε εκεί που σήμερα
στεγάζονται τα γραφεία της Aρχιε-
πισκοπής Σινά, μέχρι του 1951, οπ-
τε εγκατεστάθη στο νέο οικοδμημα
στη νοτίαν πλευράν του τείχους. Στη
Bιβλιοθήκη φυλάσσεται επίσης αξι-
λογος αριθμς ξενογλώσσων χειρο-
γράφων.
Διαθέτει 700 περίπου αραβικά χει-
ργραφα, τα παλαιτερα χρονολο-
γούνται στα 859, 867 και είναι κυρίως
ορθοδξου χριστιανικού περιεχομέ-
νου. Aποτελούν την μεγαλύτερη και
παλαιτερη συλλογή χειρογράφων
ορθοδξου περιεχομένου στα αρα-
βικά. Tα συριακά χειργραφα, 250
περίπου, αποτελούν μοναδική συλ-
λογή διτι παραδίδουν κείμενα ορ-
θοδξου δγματος. Xρονολογούνται
μεταξύ του E΄ και του IE΄ αι. H συλλο-
γή των Γεωργιανών χειρογράφων,
περί τα 100, αποτελείται απ χειρ-
γραφα που ανέρχονται στην πρώτην
περίοδον της Γεωργιανής φιλολο-
γίας, ενώ σλαβικά χειργραφα, 80
περίπου, διασώζουν μέρος απ την
πρώιμη σλαβική γραμματεία του I΄ -
IA΄ αι. έως την υστεροβυζαντινή πε-
ρίοδο και είναι γραμμένα τσο στην
γλαγολιτική σο και την κυριλλική
γραφή.
Παραλλήλως προς τις συλλογές
των χειρογράφων και των παπύρων
(100 τμήματα και σπαράγματα) η I.
Mονή του Σινά έχει μιαν απ τις αξιο-
λογτερες μοναστηριακές βιβλιοθή-
κες εντύπων. Σύγκειται απ 13.000
και πλέον τμους βιβλίων. Στη βι-
βλιοθήκη φυλάσσονται αρκετά αρχέ-
τυπα (η πρώτη έκδοση των κωμω-
διών του Aριστοφάνους, 1498, το
Mέγα ετυμολογικν, 1499), αρκετά
παλαίτυπα (εκδσεις του Σοφοκλέ-
ους, του Eυριπίδου, του Δημοσθέ-
νους, του Πλάτωνος κ.ά.
Tα έντυπα της βιβλιοθήκης του Σι-
νά αποκαλύπτουν μιαν μοναστική
κοιντητα που διακρίνεται για τα
πνευματικά της ενδιαφέροντα και
τα οποία προϋποθέτουν συστηματι-
κή παιδεία που οι Σιναΐτες αποκτού-
σαν κυρίως στην Πατμιάδα και σε
άλλες σχολές. Tα διάφορα ex libris
μας παρουσιάζουν ευρύν αριθμν
λογίων Σιναϊτών, πως τον Nεκτά-
ριον, κατπιν πατριάρχη Iεροσολύ-
KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH
μων, τον Nικηφρον Mαφθάλην, τον
Kωνστάντιον κατπιν πατριάρχην
Kωνσταντινουπλεως, τον Γρηγ-
ριον Mελισσηνν, τον Iωαννίκιον
Πυρν. Σήμερα η Bιβλιοθήκη του Σι-
νά, χάρις και στους πεπαιδευμένους
μοναχούς που διαθέτει η Mονή, α-
ποτελεί παγκοσμίου ακτινοβολίας
κέντρον μελέτης και πολιτισμού. Eξ
άλλου με την συμβολήν των υπουρ-
γείων Eξωτερικών και Πολιτισμού
και την ενεργν συμπαράσταση της
Eθνικής Bιβλιοθήκης της Eλλάδος,
έχει μιαν συγκροτημένην βιβλιοθή-
κη συγχρνων εντύπων για την επί
τπου έρευναν, έναν οργανωμένο
φωτογραφικ συγκρτημα, ένα ερ-
γαστήριον συντηρήσεως βιβλίων
ούτως ώστε να ανταποκρίνεται στις
άμεσες και επείγουσες υποχρεώ-
σεις. H συστηματικτερη οργάνωση
αποτελεί αυτήν την περίοδον κύ-
ριον μέλημα της Σιναϊτικής αδελφ-
τητος. Γι’ αυτ έχει ανάγκη παντοει-
δούς συμπαραστάσεως.
13
Aριστερά: Tουρκικ έγγραφο, αρ. 137, χαρτώο. Διαταγή του Iμπραήμ Πασά της Aιγύπτου. Aρχίζει με την «Tούγρα», δηλ. το καλλιτεχνικ έμβλημα και την υπογραφή του
πασά. 27 Aπρ. 1668. Δεξιά: Γαλλικ έγγραφο, αρ. 241, χαρτώο. Aσφαλιστήριο έγγραφο υπέρ της Mονής με την ιδιχειρη υπογραφή του Nαπολέοντα Bοναπάρτη. 1798.

Tο Σιναϊτικ
Aρχείο
Δίνει πολύτιμα στοιχεία για τη Mονή, άλλες ορθδοξες εκκλησίες και ξένα κράτη
Tου Iερομονάχου Δημητρίου
Πρ. Bιβλιοθηκαρίου της I. Mονής Aγίας Aικατε-
ρίνης Σινά
ΣHMANTIKO τμήμα της ιστορίας της
Iεράς Mονής βρίσκεται μέσα στο
πλούσιο αρχείο της, δηλαδή μέσα
στους αρχειακούς κώδικες, στα διά-
φορα έγγραφα, στις επιστολές, κ.α.
Oλα αυτά δεν προέρχονται μνον α-
π την κεντρική μονή ή και απ τα
πολυάριθμα μετχια της ανά τον κ-
σμον, αλλά και απ εκκλησιαστικούς
και κοσμικούς άρχοντες, με τους ο-
ποίους διατηρούσε σχέσεις. Γι’ αυτ πιστολή του Oικουμενικού Πατριάρ-
υπάρχει μεγάλη ποικιλία στο αρχεια-
κ υλικ του Σινά. Kι αυτή η ποικιλία
το καθιστά ακμη πιο σπουδαίο, γιατί
δίδει πολύτιμα στοιχεία χι μνον για
την ιστορία της μονής και των μετο-
χίων της, αλλά και για τις άλλες ορ-
θδοξες εκκλησίες και ξένα κράτη,
με τα οποία είχε και έχει επικοινωνία.
Xρονολογικώς το υλικ παρουσιά-
ζει ανισομερή κατανομή. Στο Σινά
δεν υπάρχει βυζαντιν αρχειακ υλι-
κ. O ερευνητής δεν θα συναντήσει
αυτοκρατορικά χρυσβουλα, ούτε
πατριαρχικά σιγίλλια προ του 1453
μ.X. Προφανώς τούτο να οφείλεται
στην κατάληψη της χερσονήσου του
Σινά απ τους Aραβες μουσουλμά-
νους πολύ ενωρίς, απ τον 7ο αι., γε-
γονς, το οποίο συνετέλεσε στην
διακοπή των σχέσεων της Iεράς Mο-
νής Σινά με την Kωνσταντινούπολη.
Tο αρχαιτερο χρονολογικώς έγγρα-
φο ανήκει στο δεύτερο ήμισυ του
15ου αιώνος και είναι μια σύντομη ε-
χου Γενναδίου προς τους Σιναΐτες.
Στο ξενγλωσσο και ειδικά στο α-
ραβικ τμήμα έχουμε αρχειακ υλι-
κ, που ξεκινάει απ πολύ παλαιά.
Σώζονται π.χ. τα αντίγραφα του
Aχτιναμέ, δηλαδή του πρώτου προ-
σταστευτικού εγγράφου του Mωά-
μεθ, του οποίου το πρωττυπο είχε
επικυρώσει ο ίδιος με την παλάμη
του. Tο αρχαιτερο αντίγραφο είναι
επικυρωμένο απ τον Σελήμ τον A΄,
ταν το 1517 μ.X. κατέλαβε την Aί-
γυπτο. Στα λατινικά σώζεται έγγρα-
φο του 13ου αι. (του πάπα Γρηγορί-
ου I΄ 1272 - 1276) στα ενετικά απ θώς και την πλήρη ελευθερία της α-
τον 14 αι., στα ισπανικά απ τον
16ον αι., κ.α.
Tο μεγαλύτερο μέρος του υλικού
του αρχείου του Σινά οφείλεται κυ-
ρίως στα πολυάριθμα Σιναϊτικά Mετ-
χια. Eκεί οι Σιναΐτες «μετοχιάτες» ή
«ταξιδιώτες» γίνονται δέκτες ποικί-
λων πληροφοριών και ειδήσεων, τις
οποίες καταγράφουν στην αλληλο-
γραφία τους με την κεντρική ιερά μο-
νή του Σινά ή τις αφήνουν καταγε-
γραμμένες στα προσωπικά τους ημε-
ρολγια, στα Aβαντάρια των Mετο-
χίων, κ.α.
Στο Σιναϊτικ Aρχείο υπάρχουν και
πολλά προνομιακά έγγραφα, τα ο-
ποία ασχολούνται με την προστασία
της Mονής των μοναχών, την ασφαλή
διακίνηση των προσκυνητών, την πε-
ριφρούρηση της θρησκευτικής και
οικονομικής ανεξαρτησίας της Mο-
νής και των Mετοχίων της, την απο-
δέσμευσή της απ το νομικ και φο-
ρολογικ καθεστώς του Iσλάμ, κα-
π κάθε εκκλησιαστική ή άλλης φύ-
σεως εξάρτηση.
Mελετώντες το αρχειακ υλικ πα-
ρακολουθούμε τους αγώνες μέχρι
αυτοθυσίας των Σιναϊτών μοναχών
για να δημιουργήσουν κατάλληλες
συνθήκες μοναχικής ζωής στην έρη-
μο του Σινά, να διατηρήσουν αυτνο-
μη και αυτοκέφαλη την Iερά Mονή Σι-
νά και να εξασφαλίσουν, αλλά και να
αυξήσουν την περιουσία της Mονής
τσο μέσα στη Σιναϊτική Xερσνησο,
σο και στην Aίγυπτο, Eλλάδα και -
που αλλού υπήρχε Σιναϊτικ Mετχι.
Aκμη, το αρχειακ υλικ αποτελεί
πολύτιμη πηγή για την ιστορία της
περιοχής του Σινά, αλλά και για τους
θεσμούς και τις παραδσεις των κα-
τοίκων της περιοχής και γενικώς του
Aραβικού Kράτους.

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

 Oι Bυζαντινές εικνες
Συγκροτούν
τη σημαντικτερη
Πινακοθήκη
του Oρθδοξου Kσμου
Tου Γιώργου Γαλάβαρη
Kαθηγητή της Iστορίας της Tέχνης, AM της Aκαδημίας Aθηνών

OPOΣHMO για την ιστορία των βυζαντινών

εικνων ήταν το έτος 1956 ταν δημοσιεύ-
θηκε το βιβλίο «Eικνες της Mονής Σινά»
του Γεωργίου και της Mαρίας Σωτηρίου,
που επεσήμανε τη σημασία της μοναδικής
συλλογής εικνων της Mονής της Aγίας Aι-
κατερίνας του Θεοβαδίστου Oρους Σινά. Oι
μελέτες του Kurt Weitzman του Πανεπιστη-
μίου Πρίνσετον των Hνωμένων Πολιτειών
της Aμερικής, που ακολούθησαν, συνέβα-
λαν στο να γνωρίσουμε περισστερο αυ-
τούς τους θησαυρούς.
H μοναδικτης της συλλογής –πάνω απ
2.000 εικνες– οφείλεται στο γεγονς τι
είναι η μνη που περιέχει εικνες οι οποίες
χρονολογούνται πριν απ τον θρίαμβο της
Oρθοδοξίας. Oι εικνες αυτές αποτελούν
μια ομάδα η οποία φθάνει μέχρι και τον 10ο
αιώνα και μαρτυρούν τι η παραγωγή εικ-
νων είχε διατηρηθεί στο Σινά και κατά την
εικονοκλαστική περίοδο. Tτε η μονή ήταν
σε ισλαμική περιοχή και τα διατάγματα των
εικονοκλαστών δεν ίσχυαν. Eπί πλέον η
συλλογή, που περιέχει και πολλά δείγματα
ρωσικής τέχνης, καλύπτει χωρίς κενά το
διάστημα απ τον 6ο μέχρι και τον 20 αιώ-
να. Eτσι έχουμε μια αδιάκοπη μαρτυρία αι-
ώνα προς αιώνα για τη ζωγραφική των ει-
κνων, για το Σινά ως πνευματικ και καλ-
λιτεχνικ κέντρο και για τον ρλο που έ-
παιξαν οι Aγιοι Tποι στην τέχνη της Xρι-
στιανοσύνης.

Eγκαυστικές εικνες

Oι παλαιτατες εικνες στις οποίες ανή-
κουν και αυτές που αφήρεσε απ τη μονή ο
Pώσος αρχιμανδρίτης Π. Oυσπένσκι τον
περασμένο αιώνα και μετέφερε στο Kίεβο,
είναι κηρχητες ή εγκαυστικές, τεχνική
που ήταν γνωστή απ την ελληνική αρχαι-
τητα. Aπ την προεικονομαχική περίοδο
μνημονεύω εδώ τον Xριστ Παντοκράτο-
ρα, του πρώτου μισού του 6ου αιώνα, εικ-
να εγκαυστική, έργο μεγάλου καλλιτέχνη,
την οποία ο Mανλης Xατζηδάκης συνέδε-
σε με μια φημισμένη εικνα του Xριστού
στη Xαλκή Πύλη της Kωνσταντινούπολης.
Στο τέλος του αιώνα, ή στις αρχές του επ-
μενου ανήκει και ο Aγιος Πέτρος, επίσης
εγκαυστική, ο οποίος παρουσιάζεται ως
πρίγκηπας της Eκκλησίας και ως διανοού-
μενος. Kαι τα δύο αυτά ιερά πορτρέτα, έρ-
γα κωνσταντινουπολίτικα, ίσως να ήταν αυ-
τοκρατορικά δώρα στη Mονή. Oι εικνες
της περιδου της Eικονομαχίας δείχνουν
συνδέσεις με την Παλαιστίνη και την κοπτι-
κή Aίγυπτο.

Mνημειακή τέχνη
Στις επμενες εποχές καθρεφτίζουν τις
καλλιτεχνικές εξελίξεις της βυζαντινής ζω-
Συνέχεια στην 16η σελίδα O απστολος Πέτρος. Eγκαυστική εικνα. Δεύτερο μισ 6ου ή πρώτο μισ 7ου αιώνα.

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 15

Συνέχεια απ την 15η σελίδα
γραφικής, πως τις γνωρίζουμε απ τα
έργα της Bασιλεύουσας. Πολλές, μως,
είναι πρϊντα ενς σιναϊτικού εργαστη-
ρίου, οι δραστηριτητες του οποίου θα
συνεχισθούν για πολλούς αιώνες. Tα
θέματά τους έχουν ασύλληπτο πλούτο
και πολλές ιδιαιτερτητες. Π.χ. η εικ-
να με το βασιλιά της Eδεσσας Aβγαρο
που κρατά τον Aγιο Mανδήλιο, του
10ου αιώνα, αποτελεί την παλαιτερη
παράσταση της ιστορίας του Aβγάρου.
Eχει συνδεθεί με τη λατρεία των λειψά-
νων και με τον αυτοκράτορα Kωνστα-
ντίνο Πορφυρογέννητο τον οποίο παρι-
στάνει το πρσωπο του Aβγάρου. Πολ-
λές εικνες της μεσοβυζαντινής επο-
χής φανερώνουν συνδέσεις με εικονο-
γραφημένα χειργραφα και με τη μνη-
μειακή τέχνη. Oι συνδέσεις αυτές γίνο-
νται πιο εμφανείς στον 11ο και 12ο αιώ-
να στις πολυάριθμες εικνες μηνολ-
για. H μονή έχει την παλαιτερη και
πλουσιτερη συλλογή εικνων - μηνο-
λογίων. Στην ίδια εποχή ανήκουν και
μερικά απ τα πρωιμτερα επιστύλια με
παραστάσεις της Δέησης και του Δωδε-
καρτου – πολύ σημαντικά για τη μελέ-
τη του εικονοστασίου. Aπ το τέλος
του 12ου αιώνα μνημονεύω τον Eυαγ-
γελισμ, ένα απ τα αριστουργήματα
της κωνσταντινουπολίτικης τέχνης. H
Παναγία εκφράζει ανθρώπινη ευαισθη-
σία, ενώ ο άγγελος θυμίζει εκστατικές
χορεύτριες της αρχαίας τέχνης.
Oι πολυάριθμες εικνες των επομέ-
νων αιώνων δείχνουν τι το Σινά είχε ή-
δη γίνει μεγάλο κέντρο προσκυνήμα-
τος, λάβαινε αλλά και πρσφερε εικ-
νες στους προσκυνητές. Πολλές εικ-
νες μεγάλων διαστάσεων φαίνεται τι
εχρησίμευαν ως υποκαταστήματα τοι-
χογραφιών για το καθολικ της μονής
και τα πολλά παρεκλήσια της.
Mια μεγάλη ομάδα καθαρώς σιναϊτι-
κών εικνων με θέματα που αναφέρο-
νται στους Aγίους Tπους του Σινά,
στους ασκητές και μάρτυρές του, έ-
χουν ξεχωριστή σημασία για την ιστο-
ρία της μονής και τη λατρεία των αγίων
της. Στον 13ο αιώνα ανήκε και η εικνα
μεγάλων διαστάσεων που υπάρχει στη
μονή με την Aγία Aικατερίνα και σκηνές
του βίου της.

«Σταυροφορικές»
Aπ το δεύτερο μισ του 13ου αιώνα
υπάρχει μια ομάδα εικνων, που ο
Weitzman ονμασε «σταυροφορικές».
Παρουσιάζουν αναμίξεις βυζαντινών
και δυτικών στοιχείων, ακμη και λατι-
νικές επιγραφές, πως η αμφιπρσωπη
εικνα με τη Σταύρωση και την Aνάστα-
ση που έχει αποδοθεί σε βενετικ ερ-
γαστήριο. Eίναι πολύ πιθανν τι οι ει-
κνες αυτές έγιναν απ Iταλούς και
Γάλλους καλλιτέχνες που ακολούθη-
σαν τους Σταυροφρους στους Aγίους
Tπους και οι οποίοι προσπάθησαν να
μιμηθούν βυζαντινές εικνες. Iσως, -
μως, αρκετές να είναι έργα Eλλήνων
που θέλησαν να μιμηθούν δυτικά πρ-
τυπα της εποχής.
Oι σχέσεις του Σινά με τη Δύση συνε-
χίζονται και κατά τον 14ο και 15ο αιώνα
αλλά οι εικνες εξαρτώνται απ την ύ-
στερη βυζαντινή ζωγραφική. Mερικές
μως, πως ο θαυμάσιος Θρήνος, των
αρχών του 15ου αιώνα, βλέπουν ήδη
προς τα δημιουργήματα της Kρητικής
Σχολής, που ανοίγουν μία άλλη φάση
στην ιστορία του Σινά, τις εικνες του
και τα χειργραφά του. O Xριστς Παντοκράτωρ. Λεπτομέρεια. Eγκαυστική εικνα. Πρώτο μισ 6ου αιώνα.

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

H αγία Aικατερίνα με σκηνές του μαρτυρίου της. Tέμπερα σε ξύλο. Aρχές 13ου αιώνα.

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 17

 Mεταβυζαντινές εικ νες
Mοναδική συλλογή με
έργα σημαντικών
αγιογράφων
της Kρητικής Σχολής
Tου Nικολάου Δρανδάκη
Oμτιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Aθηνών

ΣTH MONH έχει συγκεντρωθεί μεγά-

λο πλήθος εικνων και της εποχής
μετά την Aλωση της Kωνσταντινου-
πλεως απ τους Tούρκους. Kατά-
λογς τους επιστημονικς δεν έχει
ακμη καταρτισθεί, ούτε έχουν γίνει
σύγχρονες εργασίες συντηρήσεως.
Aπ τον 15ο αι., υπάρχουν έργα
των πιο σημαντικών αγιογράφων.
Eνας είναι ο Aγγελος, που ταυτίζε-
ται με μεγάλη πιθαντητα προς τον
Hρακλειώτη Aγγελο Aκοτάντο.
Aκμάζει κατά το δεύτερο τέταρτο
του αιώνα και η υπογραφή στις εικ-
νες του έχει τον τύπο χειρ Aγγέλου.
Στα έργα του, που διακρίνονται για
την πολλή μαστοριά τους, κυριαρχεί
παλαιολγειο ύφος. O ζωγράφος
φαίνεται πως σχετιζταν με το Σιναϊ-
τικ μετχι του Hρακλείου γι’ αυτ
και βρίσκονται στο Σινά έργα του, -
πως είναι δύο εικνες της Δεήσεως:
στο μέσον ο Xριστς πλαισιωμένος
απ την Παναγία και τον Πρδρομο
στη μια εικνα και τον Aγιο Φανού-
ριο στην άλλη, δεμενους για τη σω-
τηρία του κσμου. O Aγγελος αγα-
πούσε να εικονίζει τον Aγιο Φανού-
ριο. Στον ίδιο ζωγράφο αποδίδονται
και άλλες δύο εικνες του Σινά, ο
Eυαγγελιστής Iωάννης υπαγορεύο-
ντας στον Πρχορο το ευάγγελι
του και τα Eισδια της Παναγίας. Tα
εξαιρετικής ομορφιάς πρσωπα που
ζωγράφιζε ο Aγγελος αποπνέουν
ευγένεια και φανερώνουν τη λυρική
διάθεση που διακατείχε τον καλλι-
τέχνη.
O άλλος ζωγράφος είναι ο Aνδρέ-
ας Pίτζος (περίπου 1421-1492). Mε Δέηση. Eργο του ζωγράφου Aγγέλου. Γύρω στα μέσα του 15ου αιώνα.
την υψηλή ποιτητα των έργων του
και τα θελκτικά χρώματα ανανέωσε στην πλατεία του Aγίου Mάρκου, κε- ποία έγινε λγος, είναι τοποθετημέ- Eνα απ τα έργα του είναι τρίπτυχο
την παραδοσιακή ζωγραφική, χωρίς ντρικτατο σημείο του Hρακλείου νο έργο μεγάλων διαστάσεων, γρα- (σφαλιστάρι), απ τρία εικονίδια
μως να του λείπει ακαδημαϊκή καλ- κατά τη Bενετοκρατία. H τεχνοτρο- πτή απεικνιση του ύμνου προς την συνδεμενα μεταξύ τους, που ταν
λιγραφία. Σ’ αυτν ή στο εργαστήρι πία, η τλμη και οι νεωτερισμοί του, Παναγία «επί σοι χαίρει». Eικονίζε- είναι κλειστ, φαίνονται σαν ένα.
του αποδίδονται ορισμένα ανυπ- τον ξεχωρίζουν απ τους Kρητικούς ται δυσαρίθμητο πλήθος προσώπων Oταν ανοίγουν, βλέπει κανείς στο
γραφα έργα, πως η εικνα του ολ- αγιογράφους της εποχής του. Γνω- και σκηνών εμπνευσμένων απ την μεσαίο φύλλο τον ένθρονο Xριστ
σωμου Mιχαήλ Aρχαγγέλου στο ιε- ρίζει τη σύγχρονη βενετσιάνικη ζω- Παλαιά και την Kαινή Διαθήκη. Στο σαν μεγάλο αρχιερέα και στα πλάγια
ρ, στην ανατολική πλευρά του τέ- γραφική και στο έργο του είναι φα- Σιναΐτη παπά κυρ Σίλβεστρο Θεοχά- τη Bρεφοκρατούσα και τον Πρ-
μπλου. Mια εικνα του Aγίου Aντω- νερή η επίδραση του ιταλικού μανιε- ρη αποδίδεται η εικνα των Aγίων δρομο. Σε προσκυνητάρι του καθο-
νίου είναι απ τα λίγα έργα που φέ- ρισμού. Διακρίνεται για το φβο του Δέκα μαρτύρων της Γρτυνας και λικού της Mονής μια μικρή εικνα έ-
ρουν την υπογραφή του αξιλογου κενού και αυξάνει υπερβολικά το στον Pεθύμνιο ιερέα Eμμανουήλ χει την υπογραφή «Tο θεοβάδιστον
ζωγράφου Δημητρίου ιερέως (του πλήθος των ψηλών και ευκίνητων Tζάνε Mπουνιαλή (1610-1690) μια μι- ρος Σινά». Παριστάνει το μοναστή-
τέλους του 15ου ή των αρχών του προσώπων στις εικνες του, ενώ α- κρή εικνα της Bρεφοκρατούσας ρι με τα τείχη του. Aπ μία ανοικτή
16ου αι.). Στην εποχή του Kρητικού ντικαθιστά πολλές φορές με χρώμα Παναγίας, που κάθεται πάνω σε α- θύρα βγήκαν οι μοναχοί να υποδε-
αγιογράφου Θεοφάνη ανήκουν τα και το παραδοσιακ απ τα βυζαντι- φρώδη, τεφρλευκα σύννεφα, τα ο- χθούν τον προσερχμενο αρχιεπί-
ωραία βημθυρα στο παρεκκλήσι νά χρνια χρυσ βάθος. Θελκτική η ποία συνηθίζει ο αγιογράφος, που σκοπ τους.
του Προδρμου με τους προφήτες παράσταση απ το βίο των μοναχών συνδυάζει στα έργα του –ξεπερνούν Tο εικονίδιο φέρει ανορθγραφη
Mωυσή και Aαρών. σε εικονοστάσι του παρεκκλησίου τα 135– παραδοσιακά και δυτικά την υπογραφή Xειρ Iακώβου M-
Στη Mονή Σινά υπάρχουν και έργα των «εν Pαϊθώ και Σινά αναιρεθέ- στοιχεία. σκου (18ου αι.). Tέλος, ας σημειωθεί
του Γεωργίου Kλντζα (1540 - 1608), ντων Πατέρων». Mέσα στο ιερ του Στη Mονή Σινά σώζονται εικνες πως οι μεγάλες εικνες του τέμπλου
που είχε τρεις γιους αγιογράφους καθολικού της Mονής, δίπλα στην και του ιερέα Bίκτωρα, συντηρητι- της εκκλησίας είναι έργο του Σι-
και το εργαστήρι του βρισκταν εικνα του Aρχαγγέλου, για την ο- κού αγιογράφου με μεγάλη φήμη. ναΐτη Iερεμία Παλλαδά.

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

Aριστερά: H Oυρανοδρμος Kλίμαξ (κώδικας 423). 11ος αιώνας. Δεξιά: Oι Oμιλίες Γρηγορίου του Nαζιανζηνού (κώδικας 339). H Γέννηση του Xριστού. 1136-1155.
Eικονογραφημένα χειργραφα
Aποτελούν αριστουργήματα που μετατρέπουν τη Mονή σε θησαυροφυλάκιο ιερών βιβλίων
Tου Γιώργου Γαλάβαρη
Kαθηγητή της Iστορίας της Tέχνης, A.M. της Aκα-
δημίας Aθηνών
H ΣYΛΛOΓH εικονογραφημένων χει-
ρογράφων της Mονής, πως έχουν
δείξει τα δημοσιεύματα του Kurt
Weitzmann και του υποφαινμενου,
κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ιστορία
της ζωγραφικής του βυζαντινού χει-
ρογράφου. H θεματική και η αισθητι-
κή αξία τους είναι πολύ μεγάλη, κα-
θώς και η συμβολή τους στην ιστο-
ρία του Σινά ως χώρου ιερού, ως κέ-
ντρου προσκυνήματος και ως θη-
σαυροφυλακίου ιερών βιβλίων.
H συλλογή περιέχει μεγάλα αρι-
στουργήματα που συνδέονται με τα
καλλιτεχνικά κέντρα της Kωνσταντι-
νούπολης, της Kύπρου, της Kρήτης
και της Δύσης, και χειργραφα τα ο-
ποία μαρτυρούν για ένα βιβλιογρα-
φικ εργαστήριο στη Mονή που ει-
κονογραφήθηκαν χειργραφα απ
τον 9ο αιώνα μέχρι και τη Mεταβυζα-
ντινή εποχή. Tα Σιναϊτικά προϊντα
είναι θαυμάσια δείγματα της καλλι-
τεχνικής παραγωγής του Σινά και έ-
χουν ξεχωριστή σημασία διά την με-
λέτη των καλλιτεχνικών, μοναστικών
εκφράσεων της Oρθοδοξίας.
Tην πρώτη μαρτυρία για παραγωγή
χειρογράφων στο Σινά μας παρέ-
χουν ορισμένα ψαλτήρια του 9ου αι-
ώνα – μερικά είναι γραμμένα στα ελ-
ληνικά και στα αραβικά. H διακσμη-
σή τους περιορίζεται σε ταινίες στην
αρχή ή στο τέλος ενς ψαλμού. Tα
μοτίβα τους και τα χρώματά τους θα
συνεχισθούν με παραλλαγές για αιώ-
νες στα Σιναϊτικά χειργραφα. Aπ
το εργαστήριο αυτ βγήκαν έργα μο-
ναδικά, πως ο κώδικας 417 του 1ου
αιώνα, ίσως το παλαιτερο εικονο-
γραφημένο αντίγραφο της Oυρανο-
δρμου Kλίμακος που είχε γράψει ο
«αξιάκουστος» ηγούμενος του Σινά
τον 6ο αιώνα, ο Iωάννης «της Kλίμα-
κος», διά την εποικοδμηση των μο-
ναχών.
Tο πορτρέτο του, ένα απ τα πρω-
ιμτερα, φανερώνει επιδράσεις απ
τον Iσλαμικ και Kοπτικ κσμο, οι ο-
ποίοι αποτελούσαν το περιβάλλον
του Σινά την εποχή εκείνη. Aλλο α-
ντίγραφο της Oυρανοδρμου Kλίμα-
κος κωδ. 418, του 11ου αιώνα, ένα α-
π τα σημαντικτερα που σώζονται,
έχει πυκνή εικονογράφηση, αλληγο-
ρίες, προσωποποιήσεις, οράματα και
σκηνές απ το βίο των μοναχών. Στα
Σιναϊτικά έργα, ορσημα στην ιστο-
ρία του βυζαντινού χειρογράφου,
συμπεριλαμβάνεται και το πλουσι-
τερο σε εικονογράφηση, σωζμενο
αντίγραφο της χριστιανικής τοπο-
γραφίας του Kοσμά του Iνδικοπλεύ-
στη του 11ου αιώνα (το έργο γρά-
φτηκε στην Aλεξάνδρεια μεταξύ του
547 και 549). Oι κοσμογραφικές μι-
κρογραφίες του παρουσιάζουν ψεις
της θεώρησης του κσμου απ τους
Bυζαντινούς.
Aριστουργήματα
Ωστσο, τα μεγάλα κωνσταντινου-
πολίτικα αριστουργήματα έφθασαν
στο Σινά μετά την Aλωση κυρίως απ
την Kρήτη, Kύπρο, Nτια Iταλία και
Pουμανία, που η Mονή διατηρούσε
μετχια. Eδώ μνημονεύω τα ευαγγέ-
λια του 204, περίπου του 1.000, με ο-
λοσέλιδες μικρογραφίες που θυμί-
ζουν εικνες και με λαμπρά επίτιτλα
τα οποία συναγωνίζονται έργα χρυ-
σοχοΐας και το 208 του 12ου αιώνα,
δώρο του πρίγκιπα Aλεξάνδρου της
Bλαχίας. O κώδικας 339 που έγινε σε
μία μονή της Bασιλεύουσας μεταξύ
του 1136 και 1155, είναι ένα απ τα
ωραιτερα και πλουσιτερα σε εικο-
νογράφηση αντίγραφα των λειτουρ-
γικών ομίλων του Γρηγορίου του Nα-
ζιανζηνού με έντονες λειτουργικές
επιδράσεις και με απαράμιλλα, πο-
λυάριθμα, ιστορημένα πρωτογράμ-
ματα. Kαι απ τα πολλά αντίγραφα
του Bιβλίου του Iώβ που έχουν σω-
KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH
θεί, το αντίγραφο του Σινά, του 11ου
αιώνα, είναι το μνο το οποίο έχει ει-
κονογραφηθεί στην Kωνσταντινού-
πολη.
Tα χειργραφα που εικονογραφή-
θηκαν στο Σινά ή στην περιοχή της
Παλαιστίνης τον 13ον αιώνα δεν φα-
νερώνουν τις πολύπλευρες δυτικές
επιδράσεις των αντιστοίχων σταυρο-
φορικών εικνων, αλλά περισστερο
αλλαγές στην τεχνοτροπία η οποία
γίνεται πιο ζωγραφική, αν και υπάρ-
χουν χειργραφα που δείχνουν ριζι-
κές παρεκκλίσεις απ τη βυζαντινή
εικονογραφία. H τέχνη της Δύσης
κάνει αισθητή την παρουσία της και
στα αυτοκρατορικά πορτρέτα που
προσετέθησαν στο Ψαλτήρι - N. Δια-
θήκη, κώδ. 2123, του 13ου αιώνα,
στο τέλος του 16ου αιώνα, πιθανώς
στη Bενετία.
H προσωπογραφία του Iωάννη H΄
βασίζεται στα πορτρέτα του αυτο-
κράτορα που φιλοτέχνησε ο Iταλς
Πιζανέλο. Yπάρχουν ακμη και χει-
ργραφα τα οποία έγιναν στην Kρή-
τη και γειτονικές περιοχές του 15ου
αιώνα και αργτερα. H εικονογράφη-
σή τους και η τεχνοτροπία τους συν-
δέονται με κρητικές εικνες. Φανε-
ρώνουν τη συνέχιση της βυζαντινής
παράδοσης και τους νεωτερισμούς
της Δύσης.
19
Xρυσοκέντητα άμφια
Tα εκκλησιαστικά κεντήματα προέρχονται απ κάθε γωνιά της γης

Σάκκος «του Kυρίλλου του Kρητ ς» με παράσταση, στην κύρια ψη, του Xριστού ως Aμπέλου. 17ος αιώνας.

Tης Mαρίας Θεοχάρη
Bυζαντινολ
γου Ως Mάιος με τα ανθηρά τα πάντερ-
TO 1629 ο αρχιεπίσκοπος της Pδου
κυρς Παΐσιος πήγε προσκυνητής
στη Mονή. Tσο τον εξέπληξαν οι
θησαυροί της Mονής που κάθισε κι
έγραψε σε στίχους τα σα είδε. Γρά-
φει λοιπν για ιερά άμφια:
Oι πλοι και αι τραχηλιαί ολχρυ-
σαι τυγχάνουν / Tα δε επιτραχήλια
μέρος είναι μαγκάνου / Mε τους αγί-
ους κύκλωθεν και συν ταις εορτάδες
/ Φημί δε ταις δεσποτικαίς κατύχαν
σε και νάρδους / Kαι των αγίων στέ-
φανα με τα μαργαριτάρια / Kαι με τ’
αργυροχρύσινα κυκλοφερή κλωνά-
ρια / Προς δε τα επιμάνικα με τα υπο-
γονάτια / Kαι τα διπλοκαλύμματα θα-
μπώνουσι τα μάτια / Oι σάκκοι πάλιν
με απεικ
νιση της Παναγίας - Bάτο
πάγχρυσοι και χρυσολουλουδάτοι /
της Mονής είναι ο σάκκος του Kυρίλ-
πνα γεμάτοι / ... / Eγώ νομίζω άπαντα
εγγύζουσιν τα χίλια.
Πλούτος
O πλούτος της Mονής σε χρυσοκέ-
ντητα άμφια μαρτυρείται κι απ’ ,τι
έχει απομείνει σήμερα. Σταματούμε
σ’ ένα βυζαντιν άμφιο, ένα επιτρα-
χήλιο του 15ου αι. με σκηνές απ τον
χριστολογικ κύκλο. Tο πορφυρ ο-
λοσηρικ ύφασμα του βάθους δεν
καλύπτεται ολκληρο απ το κέντη-
μα, πως σε άλλα επιτραχήλια αυτής
της εποχής, αλλά προσθέτει το χρώ-
μα του στα άλλα πλούσια υλικά δημι-
ουργώντας επιτυχείς χρωματικές
αρμονίες. Eνα άλλο άμφιο που φι-
γουράρει στη βιτρίνα του Mουσείου
λου του Kρητς.
O σάκκος αποτελεί σήμερα το κατ’
εξοχήν αρχιερατικ άμφιο της Aνα-
τολικής Eκκλησίας και προέρχεται κι
αυτς πως και άλλα άμφια απ το
αυτοκρατορικ βεστιάριο. O ηγού-
μενος του Σινά που φέρει συγχρ-
νως και τον τίτλο του αρχιεπισκπου
φορεί σάκκο απ ορισμ που η παρά-
δοση αποδίδει στον αυτοκράτορα
Iουστινιαν. O σάκκος της βιτρίνας
είναι του 17ου αι. και εικονίζει στην
κυρία ψη τον Xριστ - Aμπελο και
στην άλλη ψη τη Pίζα του Iεσσαί.
H εικονογραφία των αμφίων του
Σινά αναφέρεται, πως είναι φυσικ,
στα γεγοντα που ξετυλίχθηκαν
στον ιερ τούτο βράχο. Eνα στιχά- Στιχάριο ρωσικ

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

 ριο, δώρο ρωσικ του 18ου αι.,
περιλαμβάνει λα τα γεγοντα
του Σινά. Στο κέντρο εικονίζε-
ται το μοναστήρι με δύο
τρούλλους που δεν υπάρχουν
στην πραγματικτητα. Eπάνω
απ’ αυτ η Παναγία στηθαία με
ανοιχτά τα χέρια σε στάση δε-
ήσεως και στο στήθος της ο
Xριστς. Bρίσκεται μέσα σε
φυλλωσιά που κατακαίγεται:
πρκειται για την Παναγία
Aφλετο Bάτο.
Δεξιά και αριστερά της, οι
δύο άλλες κορφές του ρους.
Στο πρώτο πλάνο, αριστερά α-
π τη μονή, ο Mωυσής ολσω-
μος με ραβδί στο χέρι και με
το κοπάδι στα πδια του, δεξιά
η Aγία Aικατερίνη, ρθια και
αυτή, με κλαδί φοίνικα στο χέ-
ρι και στα πδια της ο τροχς
του μαρτυρίου της.

Aγία Aικατερίνη
Eνα άλλο κεφάλαιο της σι-
ναϊτικής εικονογραφίας είναι η
Aγία Aικατερίνη και οι σκηνές
το μαρτυρίου της. Ξεχωρίζου-
με μια πύλη που προορίζεται
για την Ωραία Πύλη την ημέρα
της γιορτής της αγίας. Eίναι
έργο του 1770 και προέρχεται
απ τα περίφημα εργαστήρια
Bιέννης, που η ελληνική κοι-
ντητα, την εποχή αυτή, ήταν
ακμαία. H πύλη είναι αφιέρωμα
του Nικολάου Δημητρίου «του
εκ μεν επαρχίας Πελαγωνίας,
εκ δε πατρίδος εκ της κώμης
αυτής Mαλαβίστας».
Mια εικνα που δεν υπάγε-
ται παρά μνον μεταφορικά
στην εικονογραφία του Σινά
είναι η Mεταμρφωσις του Σω-
τήρος, αυτή που στολίζει και
το μεγάλο μωσαϊκ της κγ-
χης του ιερού. Aυτήν την πα-
ράσταση φέρει και το ένα απ
τα δυο λάβαρα της μονής, το
άλλο είναι με την Aκατάφλε-
κτο Bάτο.
H Mεταμρφωση δεν έγινε
στο Σινά αλλά στο Θαβώρ και
στις δυο μως σκηνές πρκει-
ται για Θεοφάνειες. Στο επάνω
μέρος της εικνας το ρος
Θαβώρ και τον Xριστν ρθιο
μέσα σε στρογγυλή φωτεινή
δξα απ’ που εκπέμπονται α-
κτίνες. Δεξιά και αριστερά του
οι προφήτες Hλίας και Mωυ-
σής και στα πδια του οι τρεις
μαθητές του.
O θησαυρς των εκκλησια-
στικών κεντημάτων της μο-
νής, τα περισστερα ενεπί-
γραφα, συνεπαίρνει τον επι-
σκέπτη χι μνον για τον
πλούτο, την ποικιλία, την καλ-
λιτεχνική τους αξία αλλά και
για την ευλάβεια των πιστών,
που υπαγρευσε τις δωρεές
πως φαίνεται απ τις αφιε-
ρώσεις τους.
Eίναι αδύνατον να καταλά-
βει κανείς τι αντιπροσώπευε
το Σινά για το υπδουλο έθνος
αλλά και για τη χριστιανοσύνη
ολκληρη εάν δεν ιδεί το πλή-
θος των φορητών έργων τέ-
χνης που προέρχονται απ κά-
υ, της Mονής του Mωυσή και της Aγίας Aικατερίνης. 18ος αιώνας. θε γωνιά της γης.

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 21

Aργυρεπίχρυσο να σχημο κιβώτιο με υστερογοτθικά χαρακτηριστικά. Aφιέρωμα του επισκ που του Raudauti της Mολδαβίας, Γεωργίου 1569.

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

Aριστουργήματα αργυροχοΐας
Aποτελούν ιστορικά τεκμήρια για τα καλλιτεχνικά έργα απ τον 6ο έως τον 18ο αιώνα
Tης Γιώτας Oικονομάκη-Παπαδοπούλου
Iστορικού Tέχνης

ΣTH MONH της Aγίας Aικατερίνης,

στο παρεκκλήσι των Aγίων Πατέρων,
ο μνημειακς μπρούτζινος σταυρς
που επιστέφει το νεώτερο τέμπλο υ-
πενθυμίζει την απ πολλών αιώνων
ιερτητα του χώρου. Kοσμημένος με
αποσπάσματα απ την Eξοδο και με
παραστάσεις απ την παράδοση του
Nμου στον Mωυσή ανακαλεί, πως
και η ψηφιδωτή παράσταση της Mε-
ταμρφωσης στην αψίδα του ιερού
της Bασιλικής, την Eπιφάνεια που
καθαγίασε τον τπο, αρχή της ιστο-
ρίας του.
H τέχνη υπηρετεί τη λατρεία και τη
βούληση του αυτοκράτορα Iουστι-
νιανού που ίδρυσε και αφιέρωσε αρ-
χικά τη Mονή αυτή στη Mεταμρφω-
ση του Σωτήρος. Aπ τους πρώτους
αιώνες ζωής της Mονής ελάχιστα έρ-
γα μεταλλοτεχνίας έχουν σωθεί, κυ-
ρίως απ κράματα χαλκού, αντικεί-
μενα ή τμήματα απ μεγαλύτερα έρ-
γα, συχνά σε δεύτερη χρήση. O Iου-
στινιάνιος σταυρς είναι απ τα πιο
σημαντικά.
Eκτοτε, η Mονή στη χερσνησο
του Σινά, σημείο συνάντησης τριών
ηπείρων, σταυροδρμι πολιτισμών,
κατακτητών, εμπρων, προσκυνη-
τών, ζει μαζί με αυτούς τη δική της
πολυκύμαντη ιστορία. Mε την απο-
δοχή των λειψάνων της Aγίας Aικα-
τερίνης τον 8ο ή 9ο αιώνα και, αργ-
τερα, με τη διάδοση της λατρείας
της στη Δύση, γίνεται ευρύτερα
γνωστή στον χριστιανικ κσμο.

Eργα μεταλλοτεχνίας
Mνήμες της αραβικής κατάκτησης
και των σχέσεων με τον δυτικ κ-
σμο διατηρούν μεμονωμένα έργα, -
πως ένα πτηνμορφο σκεύος που
εγγράφεται στην παράδοση της ι-
σλαμικής μεταλλοτεχνίας του 11ου -
12ου αιώνα και τα σμαλτωμένα πλα-
κίδια στην τεχνική της Limoges του
Aργυρεπίχρυση μίτρα. Aφιέρωμα των χριστιανών της π λης των Iωαννίνων. 1636.
12ου-13ου αιώνα. Mαρτυρία του σε-
βασμού που η Aγία Aικατερίνη απο-
στορικές συγκυρίες είχαν διαμορ- εκεί την παρουσία της με αρκετά εν- σαν οι μοναχοί εκ της Pωσίας πε-
λάμβανε στη Δύση είναι και το κο-
φώσει στα τέλη του 15ου ή τις αρχές σφράγιστα έργα, των αρχών κυρίως ριηργηρωμένας».
σμημένο με ημιδιαφανή σμάλτα αρ-
του 16ου αιώνα σε κάποιο σημαντικ του 17ου αιώνα, που κυριαρχούν Tα λειτουργικά αυτά αντικείμενα
γυρεπίχρυσο άγιο ποτήρι, έργο παρι-
κέντρο της περιοχής, πιθανν την βενετσιάνικα χαρακτηριστικά. είναι συλλογικά αφιερώματα «διά
σινού εργαστηρίου, αφιέρωμα του
Kύπρο, που η Mονή διατηρούσε H σημασία τους για τη μελέτη της κπου τε και εξδων εκ πολλών ευ-
βασιλιά της Γαλλίας Kαρλου του
μετχια. ιστορίας της αργυροχοΐας είναι πρω- σεβών χριστιανών», κειμήλια αφιε-
ΣT: «Kάρολος ο των Φραγγών Pηξ
ΣTος έδωκε τούτο το ποτήριον τη τεύουσα, γιατί επιβεβαιώνουν τις ρωμένα «διά δαπάνης και σπουδής,
εκκλησία της Aγιας Kατερίνας του - Λειτουργικά αρχειακές πληροφορίες σχετικά με κπου, μχθου και αναστεναγμών»
ρους του Σινά, έτος του Kυρίου την ακμή του κλάδου αυτού στην Σιναϊτών μοναχών, «δεήσεις» μεμο-
αντικείμενα Kρήτη και στοιχειοθετούν σταθερά νωμένων και, πολλών άλλων, ανώνυ-
1411. Eύχεσθε υπέρ αυτού».
Kαρπς της σμωσης Aνατολής Aπ τον 16ο αιώνα και εξής, παρά σημεία αναφοράς για πολλά άλλα έρ- μων προσκυνητών. Ως έργα τέχνης
και Δύσης στο σταυροδρμι της νο- τις αντιξοτητες, η Mονή εμπλουτί- γα που έχουν εντοπιστεί στην περιο- εκφράζουν τις αισθητικές προτιμή-
τιοανατολικής Mεσογείου μετά τις ζεται με πολλά αξιλογα λειτουργικά χή του Aιγαίου. σεις της εποχής τους, για πολύτιμα
Σταυροφορίες, η λεγμενη «Σταυ- αντικείμενα, χάρη στην ακτινοβολία Aλλα, αξιλογα έργα είναι δείγμα- υλικά, τεχνικές και τεχνοτροπίες.
ροφορική τέχνη», εκπροσωπείται της, το εκτεταμένο δίκτυο των μετο- τα του ενδιαφέροντος των ηγεμ- Ως ιστορικά τεκμήρια, με τις επι-
στη Mονή με μια σειρά εικνων και χίων της, τη δραστηριτητα ικανών νων των παραδουνάβιων περιοχών γραφές τους και σε συνδυασμ με
μερικά έργα μεταλλοτεχνίας. Aνά- ηγουμένων και μοναχών και τους και του περιβάλλοντς τους για τα τις αρχειακές πηγές, δίνουν πληρο-
μεσά τους, το «εργχιρον Aλεξίου προσκυνητές που ακολουθούν τα α- μεγάλα λατρευτικά κέντρα της φορίες για τους τεχνίτες και τα κέ-
του σιροπούλου», ο σμαλτωμένος π αιώνες χαραγμένα οδοιπορικά. Oρθοδοξίας. Aλλα πάλι τεκμηριώ- ντρα κατασκευής τους, φωτίζουν
σταυρς λιτανείας, κοσμεί ακμη Tο μεγάλο κέντρο καλλιτεχνικής δη- νουν τις πυκνές σχέσεις με τη Pω- τους μηχανισμούς παραγωγής και
και σήμερα το παρεκκλήσι της Aγίας μιουργίας, η Kρήτη, είχε ισχυρούς σία, πως τα πολύτιμα αφιερώματα διακίνησής τους, τις νοοτροπίες των
Bάτου. Eκφράζει τις τάσεις που οι ι- δεσμούς με το Σινά και βεβαιωμένη των τσάρων και οι εικνες «ας εκμι- χορηγών στις μακρές διάρκειες.

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 23

 Ψηφιδωτά και
τοιχογραφίες
H Mεταμρφωση του Σωτήρος,
αριστούργημα της εποχής
του Iουστινιανού

Tης Nανώς Xατζηδάκη

Kαθηγήτριας Bυζαντινής Aρχαιολογίας Πανεπιστημίου
Iωαννίνων

TA ΨHΦIΔΩTA που κοσμούν την αψίδα του

ιερού στο καθολικ της μονής της Aγίας Aι-
κατερίνης στο Σινά, είναι απ τα λαμπρτε-
ρα έργα της τέχνης της εποχής του Iουστι-
νιανού. Eργο καλλιτεχνών που έστειλε ο ι-
δρυτής αυτοκράτορας απ την Kωνσταντι-
νούπολη, αντιπροσωπεύουν δυναμικά τα
ρεύματα της τέχνης της πρωτεύουσας του
Bυζαντίου, που ενώ στηρίζονται στην κλα-
σική παράδοση, καινοτομούν δημιουργώ-
ντας ένα νέο ιδίωμα. Aνάμεσα στα χαρακτη-
ριστικά του, η γερή σύνθεση και η σχεδια-
στική τλμη στην απδοση της ανθρώπινης

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

H Mεταμ ρφωση του Σωτήρος. Θεωρεί-
ται το κ σμημα της Mονής και βρίσκε-
ται στην κ γχη της αψίδας του Iερού
Bήματος του καθολικού. Mέσα 6ου αι.

μορφής, αποτέλεσμα της μελέτης των επι-

φανειών και της συνοπτικής απδοσής
τους με έντεχνη δυσαρμονία και η υπερβο-
λή που κλιμακώνεται ανάλογα με τη σημα-
σία τους μέσα στη σκηνή.
Στη σκηνή της Mεταμρφωσης που κο-
σμεί την αψίδα του ιερού, ήρεμη και στατι-
κή προβάλλει η κεντρική μορφή του Xρι-
στού. Oρθιοι πως και αυτς, αλλά με ελα-
φρά στροφή του σώματος, οι δύο προφήτες
Hλίας και Mωυσής. Σε ζωηρές στάσεις συμ-
μετρικά αντίθετες ο Iωάννης και ο Iάκωβος
γονατισμένοι, ενώ ο τρίτος απστολος, ο
Πέτρος, βρίσκεται σε σχεδν οριζντια θέ-
ση πεσμένος στο έδαφος. Tα συναισθήματα
των αποστλων, δηλώνονται έντονα με την
Συνέχεια στην 26η σελίδα

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 25

Συνέχεια απ την 25η σελίδα
ασύμμετρη διαγραφή των χαρακτηριστικών του
προσώπου και τα μεγάλα μάτια με βαθύχρωμες
πλατειές σκιές, που ατενίζουν με κατάπληξη και
θαυμασμ. Mε άρτια τεχνική και χρωματική λιτ-
τητα, οι φαινομενικά μονχρωμες επιφάνειες δια-
μορφώνονται απ ψηφίδες διαφορετικών τνων.
H σκπιμα ακαννιστη διάταξη τους επάνω στην
κυρτή επιφάνεια, πολλαπλασιάζει την αντανάκλα-
ση του φωτς προσθέτοντας ακτινοβολία στη
σκηνή, που κυριαρχεί το λευκ με τις αποχρώ-
σεις του έως το ιώδες στις ενδυμασίες, το βαθύ
γαλάζιο στη δξα του Xριστού, και το χρυσ που
λάμπει στον κάμπο.

Tα νοήματα
H επιλογή των θεμάτων και η εικονογραφία τους
εντάσσεται στον κύκλο των μεγάλων διακοσμήσε-
ων της παλαιοχριστιανικής τέχνης πως τα ψηφι-
δωτά στη Pαβέννα, στη Θεσσαλονίκη και στην Kύ-
προ, ενώ προσαρμζεται και στις ανάγκες της το-
πικής λατρείας. O K. Weitzmann, ιστορικς τέ-
χνης, διέκρινε τα πολλαπλά επίπεδα των νοημά-
των που δηλώνονται με τρπο υπαινικτικ, και
σύνθετο: εσχατολογικ, δογματικ, λειτουργικ,
τυπολογικ, τυπογραφικ και αυτοκρατορικ. H
Mεταμρφωση, μια σκηνή απ τον κύκλο του δω-
δεκαρτου, αποκτά ξεχωριστή προβολή καθώς το-
ποθετείται στην πιο σημαντική θέση του ναού,
στην αψίδα του ιερού, θέση ανάλογη με εκείνην
που έχει και στον Aγιο Aπολλινάριο in Classe στη
Pαβέννα. H φωτεινή παρουσία του Xριστού, επά-
νω στον ενιαίο χρυσ κάμπο, με την υποκατάστα-
ση του βραχώδους τοπίου του ρους Θαβώρ, απ
μια στενή πράσινη ζώνη στο χαμηλτερο τμήμα,
παραπέμπει στη Θεοφάνεια της Δευτέρας Παρου-
σίας. H τοποθέτηση του Aμνού και του Σταυρού
μέσα σε γαλάζια μετάλλια στον ίδιο άξονα και πά-
νω απ τη μορφή του Xριστού, καθώς και το πρω-
τοεμφανιζμενο θέμα της δέησης, σχετίζονται με
το δγμα και τη λειτουργία. Πλατειά ταινία με σει-
ρά μεταλλίων, που προβάλλουν στηθαίες μορφές
αγίων και προφητών με έντονο προσωπογραφικ
χαρακτήρα, περιβάλλει τη σκηνή. Aνάμεσά τους
δύο ιστορικά πρσωπα, ο ηγούμενος της μονής
Λογγίνος, που φρντισε για τη ψηφιδωτή διακ-
σμηση και ο διάκονος Iωάννης, ξεχωρίζουν με την
αδρή φυσιογνωμία τους, ενώ ο προφήτης Δαβίδ α-
ποδίδεται με τα χαρακτηριστικά του προσώπου
του Iουστινιανού.

Kλασική παράδοση
Προσάρτηση στην κλασική παράδοση διαφαίνε-
ται στις δύο ιπτάμενες μορφές των αγγέλων που
κοσμούν το τύμπανο πάνω απ την κγχη. Mε σώ-
μα ρδινο, σε σχεδν οριζντια θέση, φορούν χι-
τώνα και ιμάτιο που ανεμίζει, πως οι νίκες της αρ-
χαιτητας. Aνάλογη αφομοίωση κλασικών προτύ-
πων διαπιστώνεται και στη μορφή του Aγίου Iωάν-
νη Προδρμου, που προβάλλει με χαρακτηριστικά
τραγικού προσωπείου, μέσα σε μετάλλιο στα αρι-
15ου αιώνα.
στερά.
Δύο σκηνές που συνδέονται με τον άγιο τπο
(locus sanctus), συμπληρώνουν τη διακσμηση
στο ψηλτερο τμήμα. O Mωυσής λύνει τα σανδά-
λια του μπροστά στην «Kαιομένη Bάτο», που λα-
τρεύεται στο διπλαν παρεκκλήσι και παραλαμβά-
νει το Nμο μέσα σε τοπίο απ ψηλούς και απ-
κρημνους γρανιτένιους βράχους, πως οι βράχοι
της περιοχής της ερήμου του Σινά. Mορφές περισ-
στερο ψηλές και σταθερές, με πτυχολογία ρέου-
σα, αποδίδονται με λιττητα χρωματική σε χαμη-
λούς τνους, χωρίς τον δυναμισμ που διακρίνει
την παράσταση της Mεταμρφωσης.
Πρωττυπη τεχνική, εγκαυστική επάνω στην ορ-
θομαρμάρωση, χαρακτηρίζει τη διακσμηση στις
δύο παραστάδες που βρίσκονται αριστερά και δε-
ξιά απ το ιερ και απεικονίζουν δύο φορές το θέ-
μα της θυσίας. H Θυσία του Iσαάκ αριστερά και η
Θυσία της κρης του στρατιώτη Iεφθάε δεξιά,
προεικονίζοντας τη θυσία του Xριστού, αναφέρο-
νται στο μυστήριο της ευχαριστίας. Mε απλ και
O προφήτης Mωυσής. Παρεκκλήσιο του Aγίου Iακώβου του Aδελφοθέου. Λεπτομέρεια της αψίδας του Iερού.
Mέσα ή δεύτερο μισ
συνοπτικ σχέδιο, η ζωγραφική αυτή χρονολογεί-
ται στον 7ο αιώνα. Tοιχογραφίες απ διαφορετι-
κές εποχές κοσμούν μικρτερους χώρους στα πα-
ρεκκλήσια: Aνεικονικά διακοσμητικά θέματα του
6ου αι. στο παρεκκλήσια του Iουστινιανού, αδημο-
σίευτες ακμη παραστάσεις αποτοιχισμένες, πι-
θανώς του 13ου αι. απ την παλαιά Tράπεζα, τοι-
χογραφίες του β΄ μισού του 15ου αιώνα στο πα-
ρεκκλήσιο του Aγίου Iακώβου, στο παρεκκλήσιο
του B΄ τείχους και στο παρεκκλήσιο του Mωυσέως,
τέλος τοιχογραφίες χρονολογημένες το 1573 και
το 1577 στην Παλαιά Tράπεζα, με το θέμα της Δευ-
τέρας Παρουσίας και της Φιλοξενίας του Aβραάμ
αντίστοιχα.
Oι τοιχογραφίες του δεύτερου μισού του 15ου
αι. ξεχωρίζουν, τσο για την εικονογραφία τους
που προσαρμζεται στην τοπική παράδοση και λα-
τρεία, σο και για την ποιτητα της τέχνης τους.
Στο παρεκκλήσι του Aγίου Iακώβου, στην αψίδα
του ιερού, παριστάνεται η Παναγία ως «Kαιομένη
Bάτος» ρθια μετωπική σε δέηση με τα πύρινα
σαν φλγες κλαδιά να διαγράφονται με πινελιές ε-
λεύθερες επάνω στον κορμ της. Στο πλάι της
στέκουν οι Aγιοι Iωάννης ο Xρυσστομος και Bα-
σίλειος, ενώ στις άκρες ο τιμώμενος άγιος Iάκω-
βος ο αδελφθεος και ο προφήτης Mωυσής. O
Xρηστς που προβάλλει απ ημικύκλιο ουρανού
ψηλά τους προσφέρει έναν κώδικα και την πλάκα
του νμου αντίστοιχα. Στο παρεκκλήσι του Bρει-
ου τείχους, η Παναγία Oδηγήτρια σε μικρή κγχη
πλαισιώνεται απ μετάλλια με μορφές αγίων και
προφητών. H τεχνική τους επεξεργασία με πυκνές
πινελιές και παχύρρευστο χρώμα καθώς και η χρή-
ση του χρυσού στα φωτοστέφανα και στα υφάσμα-
τα φανερώνει συγγένεια με την τεχνική των φορη-
τών εικνων. Oι τοιχογραφίες αυτές είναι έργο ε-
νς σημαντικού εργαστηρίου που ήταν εγκατε-
στημένο στο Σινά και ζωγράφισε επί τπου και ένα
μεγάλο αριθμ εικνων που χρονολογούνται στην
ίδια εποχή.

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

Σιναΐτης μοναχ ς με βεδουίνους στη Φαράν. H Mονή Σινά παρέχει δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στους βεδουίνους, τους οποίους ενισχύει και με άλλους τρ -
πους (χορήγηση ρουχισμού, τροφίμων κ.ά).

Bεδουίνοι και Mονή

Aρμονική συνύπαρξη και αλληλοβοήθεια αιώνων χάρη στην προσφορά των Σιναϊτών μοναχών
Tου Aρχιεπισκ που Σινά Δαμιανού 20ετίας ήταν το μ
νο που υπήρχε Oι στρατιωτικές αυτές οικογένειες τή η παρέμβασις της μονής, δι
τι
-
στην αχανή έκτασι του ορεινού Nο- αργ
τερα ανεμίχθησαν με τους ελα- λος ο χώρος του ορεινού Nοτίου Σι-
«ΦEN αμπούνα ντουτ
ρ»; Πού είναι τίου Σινά,
που εγκαταβιούν οι διά- χίστους, εντοπίους κατοίκους και με νά ανήκε εις την πνευματικήν δικαι-
ο πάτερ γιατρ
ς; Mε αυτή τη βεδου- φορες φυλές των Bεδουίνων, που άλλες αραβικές φυλές, που στο με- οδοσίαν αυτής και της Aρχιεπισκο-
ινικού ιδιωματισμού αραβική φράσι, σήμερα υπολογίζονται στις 15-18 χι- ταξύ κατώκησαν εις τους γειτονι- πής Σινά, Φαράν και Pαϊθώ. H περιο-
οι Bεδουίνοι ζητούν συνήθως τον υ- λιάδες ψυχές. κούς τ
πους. χή αυτή που ορίζετο ως: «τριών ημε-
πεύθυνο του «αγκζαχάνα» ή «αγιά- H ιατροφαρμακευτική
μως περί- Kατά τον 7ο με 8ο αιώνα εξισλαμί- ρών δρ
μου καμήλας» απ
το Mονα-
ντα» (φαρμακείου ή ιατρείου).O θυ- θαλψις δεν είναι η μ
νη προσέγγισι σθησαν, αλλά δεν έπαυσαν να έχουν στήρι, ήτο κατοικητήριο των αναχω-
ρωρ
ς της Mονής θα του δείξει την της Mονής μ’ αυτούς. Aνά τους αιώ- έντονη την μνήμη της θρησκευτικής ρητών - μοναχών, οι οποίοι,
ταν ο-
κατεύθυνσι του μικρού ιατρείου, μέ- νας ανεπτύχθησαν ποικίλες σχέσεις και εθνικής καταγωγής των, εκ του ριστικώς ανεχώρουν απ
τα καθί-
σα στη Mονή. Eίναι εξοπλισμένο με της Mονής μετά των Bεδουΐνων, και ανατολικού ρωμαϊκού κράτους. Γι’ σματά τους, άφηναν τους τ
πους
τα απαραίτητα εργαλεία και αρκετά ήσαν, κατά καν
να αγαθές, παρά την αυτ
έως τώρα καυχώνται να λέγο- αυτούς στην κεντρική Mονή. O
φάρμακα, που παρέχονται δωρεάν διαφορετική θρησκευτική πίστη, και νται Eλληνες ή Pωμιοί, αν και αυτ
Hγούμενος μετά της Iεράς Συνάξε-
στους ασθενείς. Mέχρι πρ
τινος, ο πολιτιστική ανομοιογένεια. το τελευταίο
νομα συχνά το συγχέ- ως απεφάσιζον και παρεχώρουν στις
«ντουτ
ρ» ήταν κάποιος απ
τους ουν με την σημερινή Pουμανία και διάφορες φυλές, τα κενούμενα μέ-
Πατέρες της Mονής. Tα τελευταία Γκεμπελία τους Pουμάνους. Ωνομάσθησαν ρη, κρατώντας συνήθως με ένα «γα-
δύο χρ
νια έρχονται ιατροί εξ Eλλά- «Γκεμπελία» που σημαίνει «Bουνίσι- φίρη» (φύλακα) κάποιες ιστορικές
δος (φιλομ
ναχοι φυσικά) που α- Eκ των 6 μεγάλων φυλών Bεδουί- οι» γιατί ζούσαν περί τον χώρο της τοποθεσίες και οικήματα που είχαν
σκούν το αγροτικ
τους ιατρείο στη νων που οικούν στο N. Σινά (σε μια έ- μονής, σε υψ
μετρο μεταξύ 1.300 συνήθως κήπο και ναΐδιο και αποτε-
Mονή Σινά, με αναγνώρισι εκ του ελ- κταση 30.000 περίπου τ.χλμ.) η φυλή και 1.800 μέτρων. λουν τα σημερινά «Kαθίσματα» της
ληνικού υπουργείου Yγείας. Γκεμπελία είναι η αρχαι
τερη και πιο Eίναι πολύ σημαντικ

τι η μονή Mονής.
H ιστορία της υπάρξεως Nοσοκο- στενά συνδεδεμένη με το Mοναστή- κατέστη εγκαίρως σταθεροποιητι- Παλαι
τερα, η καθημερινή πρωινή
μείου και Γηροκομείου μέσα στη ρι. Eίναι απ
γονοι διακοσίων περί- κ
ς και ειρηνευτικ
ς παράγων μετα- διανομή άρτου ήταν η ευχάριστη ώ-
Mονή, έχει τις ρίζες της στον 6-7 αι- που στρατιωτικών οικογενειών, που ξύ των φυλών. Eις τας μεταξύ των ρα συναντήσεως Mοναχών μετά των
ώνα. Aπ
33
μως έτη, προσφέρει έστειλε ο κτίτωρ της Mονής Mέγας διαφοράς, έριδας ή πολέμους, κατέ- πτωχών περιοίκων Bεδουίνων. Σήμε-
πιο συστηματικά τη βοήθειά του Iουστινιαν
ς, δια να φυλάσσουν φευγαν στην δικαίαν κρίσιν της μο- ρα, η μέριμνα του αιγυπτιακού κρά-
προς μοναχούς, προσκυνητάς και τους μοναχούς απ
επιδρομές βαρ- νής, για το πού έπρεπε να εγκατα- τους και η άνοδος του βιοτικού επι-
Bεδουίνους περιοίκους. Mέχρι προ βαρικών φυλών. σταθεί κάθε φυλή. Eίναι εύλογος αυ- Συνέχεια στην 28η σελίδα

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 27

Συνέχεια απ την 27η σελίδα
πέδου των Bεδουίνων, αχρήστευσαν
σχεδ
ν την ανάγκη αυτή.

Aρωγς
Oμως πολλές φορές η Mονή έρχε-
ται αρωγ
ς προς τα τέκνα της, τέκνα
της ερήμου, με άλλους διαφ
ρους
τρ
πους,
πως π.χ. με τη δωρεάν χο-
ρήγησι ρουχισμού, τροφίμων, οικο-
δομικού υλικού κ.ά. H εκ μέρους της
Mονής άλλωστε απασχ
λησης εργα-
τικού δυναμικού για εργασίας, οικο-
δομικής κυρίως φύσεως, δίδει την
δυνατ
τητα στους Bεδουίνους να
πορίζονται αξιοπρεπώς τα αναγκαία
προς το ζην.
Oι Πατέρες της Mονής συμπαρί-
στανται και πρακτικώτερα στα προ-
βλήματα των Bεδουίνων κυρίως της
πλησιοχώρου φυλής «Γκεμπελία».
Mοιράζονται τις λύπες τους και τις
χαρές των. Θα μετάσχουν σε κηδεί-
ες, σε γάμους και εις άλλας εορτα-
στικάς εκδηλώσεις, που μερικές φαί-
νονται υπολείμματα παλαιών χρι-
στιανικών εθίμων. H «ζουβάρα» π.χ.
είναι εκπλήρωσις τάματος προς κά-
ποιον Aγιον, π.χ. την Aγία Aικατερί-
νη, τον Aγιο Γεώργιο, ή τους Aγίους
«αρμπάιν» δηλαδή 40ντα μάρτυρας
Σιναΐτας, στο ομώνυμο «Oυάντι
Aρμπάιν». Kατασκευή κεριών στη Mονή. Oι βεδουίνοι που εργάζονται στο μοναστήρι, εκτ ς απ το μισθ τους έχουν το καθημεριν τους
Aπ
τη φυλή Γκεμπελία θα προέλ- σιτηρέσιο και αρκετές «ευλογίες» απ μοναχούς και προσκυνητές (αριστερά). Nεαρ ς βεδουίνος έξω απ τη Mονή (δεξιά).
θουν οι μ
νιμοι υπηρέται της Mονής,
(σήμερα είναι περίπου είκοσι εντ
ς
της Mονής και άλλοι τ
σοι «Γαφίρ»,
δηλαδή φύλακες στα Kαθίσματα και
τους κήπους). Oι ημερομίσθιοι εργά-
τες καθημερινώς κυμαίνονται γύρω
στους 25. Πέραν του καλού, συγκρι-
τικώς, μισθού των μαζί με τις ασφα-
λίσεις των, έχουν το καθημεριν

τους σιτηρέσιο και αρκετές «ευλο-

γίες» απ
Mοναχούς και προσκυνη-
τάς.
Aπ
τον 8ο αι. μέχρι τα μέσα του
τρέχοντος (που εμφανίζεται το αυ-
τοκίνητο στο Σινά), η μετάφορά των
προμηθειών της Mονής εγίνετο, άλ-
λοτε απ
το Σουέζ και άλλοτε απ
το
Kάιρο, με καμήλες εντ
ς 10ημέρου
περίπου. Eίχε διαμορφωθεί δε ανά
τους αιώνας, ειδικ
σύστημα μετα-
φοράς, που μετείχαν
λες οι φυλές
ώστε να επωφελούνται απ
την α-
μοιβή των μεταφορικών και οι ολιγώ-
τερον συνδεδεμένες με το Mονα-
στήρι φυλές.
H μία, ύστερα απ
ορισμένη απ
-
σταση παρέδιδε τις προμήθειες στην
άλλη, ενώ άλλες φυλές είχαν εναλ-
λάξ και το δικαίωμα εν
πλου διαφυ- Bεδουίνοι με τις καμήλες τους έξω απ τα τείχη της Mονής. Eξυπηρετούν τη Mονή, αλλά και τους προσκυνητές, κερδίζο-
λάξεως των προμηθειών, ιδίως τρο- ντας τα αναγκαία προς το ζην.
φίμων. Δεν είναι περίεργο να μιλούν
οι Bεδουίνοι περισσ
τερο για δικαι- γενομένη μέσω της γραφικής κοιλά- μπορούσαν να προκύψουν απ
τη τραγικές συνέπειες, αν και οι Bε-
ώματα και ελάχιστα για υποχρέωση δας του «Iσλι» ήταν τριήμερος. Διά διαφορά θρησκείας, νοοτροπίας και δουίνοι δεν προσέτρεχον εις βοή-
προς τη Mονή και ιδίως
ταν οι προ- να αντέχουν και τα ψάρια που έστε- πολιτιστικού επιπέδου. Aκρ
της αυ- θειαν και κατάσβεσίν της μαζί με
μήθειες έφθαναν «κολοβωμένες» σ’ λον οι εν Pαϊθώ στους εν τη Mονή τής της αλληλοανοχής είναι και η ύ- τους λίγους άνδρας του ισραηλι-
αυτήν. Aυτ
άλλωστε δεν συμβαίνει Πατέρας, μαζί με τ’ άλλα είδη, τα α- παρξι μικρού Tεμένους, που προέ- νού στρατού που κατείχε τ
τε την
και παρ’ ημίν; λάτιζαν καλώς και τα τηγάνιζαν ελα- κυψε απ
τη μετατροπή της αρχαί- περιοχή.
Aπ
τα τέλη του 19ου αι., οι προ- φρώς. ας Tράπεζας των Mοναχών, σε κά- Aλλά τι να πρωτοδιηγηθώ· δεν θα
μήθειες έφευγαν απ
το Σουέζ, με ποιες δύσκολες στιγμές της Mονής, μου έφθαναν πολλές «Kαθημερι-
την «Aΐντα», ένα ατμοκίνητο πλοιά- Aγαθές σχέσεις τον 11ον αιώνα. νές». Kαι τα αρχεία της Mονής δια-
ριο και έφθαναν μετά 24 ώρες στη Δεν είναι, λοιπ
ν, παράδοξο να σώζουν πολλά άλλα ενδιαφέροντα
«σκάλα» της αρχαίας Pαϊθώ, σημερι- Eίναι αναμφιβ
λως ένα απ
τα βλέπεις τους Bεδουίνους να συ- γεγον
τα, που παρ’
λο που βρί-
ν
Eλ-Tορ,
που Mονή έχει Mετ
χιο πλέον παράδοξα γεγον
τα η ανά- μπαρίστανται στις δύσκολες στιγ- σκομαι 33 χρ
νια στη Mονή και έζη-
με αρκετές αποθήκες και προσωπικ
πτυξη αυτών των αγαθών σχέσεων μές των Πατέρων και της Mονής. σα απ
πολύ κοντά τους αγαθούς
απ
μοναχούς και Bεδουίνους. Aπ
μεταξύ Mονής και Bεδουίνων. H σω- Aναφέρω ενδεικτικά το μεγάλο αυτούς ανθρώπους, τέκνα της ερή-
εκεί εστέλοντο με καμήλες της Mο- στή και διακριτική αγάπη των μονα- σεισμ
κατά τον Mεσαίωνα, που μου, φίλους της Mονής και κατά
νής, σ’ αυτήν, οδηγούμενες απ
χών προς αυτούς, εξισορροπούσε γκρεμίστηκε το β
ρειο τείχος της κάποιον τρ
πον Ποίμνι
μου, λογι-
τους υπηρετούντας Bεδουίνους με και εξουδετέρωνε με θαυμαστή επι- Mονής και εσχάτως τη μεγάλη κ
ν, δεν μπ
ρεσα να τα πληροφο-
τη συνοδεία εν
ς μοναχού. H πορεία τυχία τις φυσικές αντιδράσεις, που πυρκαγιά του 1971, που θα είχε ρηθώ
λα.

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

«Tον άρτον ημών τον επιούσιον...». Aμισθη υποχρέωση των βεδουίνων που απασχολούνται στη Mονή είναι μ νο η παρασκευή του άρτου, η οποία γίνεται κάθε εβδο-
μάδα, μαζί με τους μοναχούς.

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 29

H Παναγία του Oικονμου, ο πρώτος νας στο δρμο απ τη Mονή για την Aγία Kορυφή. (Φωτ. I. Mεϊμάρης).

Tο μοναστήρι των Aγίων Aποστλων στην κοιλάδα Θολά. (Φωτ. X. Kατσιμπίνης).

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994

 Mοναστικά κέντρα
Oι εκατοντάδες σκήτες, λαύρες και μοναστήρια του Σινά
Tου Iωάννη Mεϊμάρη
Δρος Φ., αρχαιολγου, ερευνητή του Kέντρου
Eλληνικής και Pωμαϊκής Aρχαιτητος του Eθνι-
κού Iδρύματος Eρευνών

TA KYPIOTEPA γεγοντα που συ-

νέβαλαν στη δημιουργία του Nοτί-
ου Σινά, ως του κατ’ εξοχήν ορθ-
δοξου μοναστικού κέντρου ήσαν:
α) Tο ερημικ, ορειν και τραχύ
φυσικ του περιβάλλον. β) H μεγά-
λη απσταση της χερσονήσου απ
τα διοικητικά κέντρα της εποχής.
γ) H ύπαρξη νερού, λιγοστών φοι-
νικοδένδρων και περιορισμένος
χώρος καλλιεργήσιμης γης για την
επιβίωση των μοναχών, ιδιαίτερα
σε περιδους ξηρασίας, ή θρη-
σκευτικών διωγμών ή επιθέσεων
των Σαρακηνών και δ) H ιερτητα
του τπου αυτού που κατά την
παράδοση ο Mωϋσής παρέλαβε α-
π τον Θε τις δέκα εντολές.
Oμως το μεγαλείο του Oρθδο-
ξου Σιναϊτικού μοναχισμού, βρίσκε-
ται στους επί αιώνες πείσμονες και
ατέρμονες αγώνες του. Eδώ μονα-
χοί απ διαφορετικές πατρίδες
καλλιέργησαν την ακτημοσύνη, την
αδιάλειπτη προσευχή, την ελεημο-
σύνη και το σπουδαιτερο, την με-
ταξύ τους αγάπη. Aπ αυτούς, ανε-
δείχθησαν άγιοι, μάρτυρες, σιοι,
πατριάρχες και ηγούμενοι, των ο-
ποίων οι βίοι, οι παραινέσεις, οι δι-
δασκαλίες διατηρούνται ζωηρά στη
μνήμη των σημερινών Σιναϊτών, ώ-
στε να αφηγούνται στον ευλαβή
προσκυνητή των ημερών μας με
τρπο απλ για τους αγίους που έ-
ζησαν σε παρωχημένες εποχές: Tο σπήλαιο του αγίου Iωάννου της Kλίμακος στην κοιλάδα Θολά. Φαράν. Mοναχς δίπλα στην κγχη ερειπωμένου
«Eδώ μαρτύρησαν οι 40 μάρτυρες (Φωτ. X. Kατσιμπίνης). ναού, 12ου αιώνα.
της Pαϊθού! Eδώ έζησε ο άγιος Iω-
άννης της Kλίμακος. Eκεί οι άγιοι γύρω απ τη Mονή της αγίας Aικα- Mωυσέως του Φαρανίτη, των της εξομολογήσεως, του οσίου
Γαλακτίων και Eπιστήμη. Eδώ έγινε τερίνης, τα ρη Σουφσάφε το βι- Aγίων Aναργύρων Kοσμά και Δα- Oνουφρίου με το εκκλησάκι του.
το θαύμα με το λάδι...». βλικ ρος Xορίβ ετ Nτέιρ, Aου- μιανού και τις ερειπωμένες εκκλη- Tους μικρούς ναούς, της Παναγίας
τζαρ, Mπαμπ, Nτέιρ Aμπου Mάαρ, σίες της πάλαι ποτέ επισκοπής Φα- του Oικονμου ή της Eγγυητρίας,
Tα κτίσματα Nτέιρ Aντούς καθώς και στις κοι- ράν στα ερείπια της αρχαίας πλε- της Aγίας Tριάδος επί της κορυ-
λάδες τις μεταξύ των ορέων αυ- ως και στο απέναντι ρος Tαχούνε. φής του Δεκαλγου σε ύψος 2.285
H διαρρύθμιση και η έκταση κάθε τών. Eντπισαν και χαρτογράφη- Tο νεωστί γυναικείο ησυχαστήριο μ. Tων αγίων Θεοδώρων επί του
λαύρας, κάθε σκήτης και κάθε μο- σαν πολλές λαύρες, σκήτες, μονα- της Tάρφα, το γραφικτατο ησυ- λφου του Iοθώρ, του προφήτου
ναστηριού, διέφερε απ το ένα στο στηριακά συγκροτήματα, υδραγω- χαστήριο στο Oρος Tζέμπελ εν- Aαρών επί του ομωνύμου λφου,
άλλο ανάλογα με τη θέση που κτιζ- γεία, κγχες προσευχής και πολ- Nτέιρ στη θέση της γυναικείας μο- της αγίας Aικατερίνης επί της κο-
ταν. Aπαραίτητα ήσαν το νερ, λίγη λές ελληνικές επιγραφές. νής που ίδρυσε η αγία Eπιστήμη το ρυφής του ρους της αγίας, στο
καλλιεργήσιμη γη, ένας μανδρτοι- νέο ησυχαστήριο του μοναχού μέρος που βρέθηκε το άγιο λεί-
χος, η εκκλησία, τα κελιά που ήσαν Mοναστική πολιτεία Mωυσέως. Tα ασκητήρια με τα ψαν της σε ύψος 2.637 μ., του αγί-
άλλοτε λιθκτιστα και άλλοτε φυσι- ναΰδρια του Προδρμου, της α- ου Iωάννου της Kλίμακος στην κοι-
κά σπήλαια και οι αποθήκες. H Aρχιεπισκοπή Σινά, Φαράν και γίας Zώνης, του αγίου Παντελεή- λάδα Θολά και του προ ετών ιδρυ-
Tα τελευταία χρνια το μεγάλο Pαϊθού, ήταν μια πραγματικά μεγά- μονος, της αγίας Aννης, των δύο θέντος Tιμίου Σταυρού στην τοπο-
ρεύμα των προσκυνητών και πε- λη μοναστική πολιτεία. Mέχρι σή- κατά την παράδοση βασιλικών αν- θεσία Mπουάμπα. Tα μοναστήρια
ριηγητών ξαναζωντάνεψε το εν- μερα έχει σε λειτουργία και υπ θρώπων, των προφητών Hλιού και με τους πλούσιους κήπους τους,
διαφέρον για τα λησμονημένα μο- την άμεση επίβλεψη και προστασία Eλισσαίου και της αγίας Mαρίνας, των αγίων Tεσσαράκοντα μαρτύ-
ναστήρια και ασκηταριά της Σιναϊ- της στην Pαϊθώ το παλαι επίνει του αγίου Γεωργίου του Aρσελαΐτη ρων, των αγίων Aποστλων, των α-
τικής Xερσονήσου. Πολλές εκπαι- της, το μετχι του Aγίου Γεωργίου στην κοιλάδα Pαμχάν που υπήρχε γίων Aναργύρων στην κοιλάδα Θο-
δευτικές αποστολές επιφανειακής με τον θαυμάσιο να και το ηγου- η Λαύρα του Aρσελάου καθώς και λά και των Γενεθλίων της Θεοτ-
έρευνας και σωστικές ανασκαφές μενείο του. Tα ερείπια της ενδ- το κάθισμα του αγίου Aντωνίου. κου (Mπουστάνι).
με καταπληκτικά αποτελέσματα ξου λαύρας της Pαϊθού, που ε- Tις γνωστές θέσεις που βρίσκε-
πραγματοποιήθηκαν απ τα Πανε- σφαγιάσθηκαν απ τους Bλέμμυες ται το Kυπαρίσσι του Προφήτου Eυχαριστούμε θερμά την I. Mονή Σινά
πιστήμια του Iσραήλ, το Tμήμα οι 40 σιοι πατέρες. Tην λαύρα Hλιού, τα καταλύματα του ασκη- και τους συγγραφείς των κειμένων για
Aρχαιοτήτων της Aιγύπτου και τις στην παραθαλάσσια περιοχή τού Γρηγορίου, τις πηγές του Tσα- τις φωτογραφίες που μας παραχώρη-
ξένες αρχαιολογικές σχολές, στην Aμπού - Σουέρα με τα πολλά ασκη- γκάρη και της Πέρδικας. Tα σπή- σαν. Eπίσης τον εκδοτικ οίκο
Pαϊθώ, στην αση Φαράν, Oυάντι τήρια και το ναΐσκο του Aγίου Δη- λαια του προφήτου Mωυσέως, του «EKΔOTIKH AΘHNΩN» για το φωτο-
γραφικ υλικ που αντλήσαμε απ το
Σιγγιλία, τα ρη Σερμπάλ, Oυμ-Σ- μητρίου μέσα σε σπήλαιο. Στην προφήτου Hλιού, του αγίου Iωάν- έργο «Σινά. Oι θησαυροί της Mονής»,
μερ NΔ της Xερσονήσου και στους Φαράν το νέο γυναικείο ησυχαστή- νου της Kλίμακος, του οσίου Στε- εκδ. 1990.
γρανιτένιους γκους των ορέων ριο με τις εκκλησίες του οσίου φάνου κοντά στη δευτέρα πύλη

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 31

 Tα Σιναϊτικά Mετχια
Διεσπαρμένα σε λο τον κσμο στήριξαν τη μοναχική ζωή και παράδοση
Tου IερομονάχουΔημητρίου
Πρώην Bιβλιοθηκαρίου I. Mονής Aγίας Aικατερί-
νης Σινά

META την μωαμεθανική κατάκτηση

της Aιγύπτου, πέρασε η χρυσή πε-
ρίοδος, κατά την οποία οι αυτοκρά-
τορες του Bυζαντίου με τους διοικη-
τικούς αντιπροσώπους τους στην Aί-
γυπτο εφρντιζαν τη διατροφή των
Σιναϊτών Πατέρων, οι οποίοι, παράλ-
ληλα, καλλιεργούσαν τους μικρούς
κήπους των κελιών τους, χωρίς κιν-
δύνους και εξωτερικά εμπδια.
Mετά την κατάλυση της βυζαντι-
νής κυριαρχίας στην Aίγυπτο, οι μο-
ναχοί αναγκάσθηκαν να εγκαταλεί-
ψουν τη σιναϊτική έρημο και να ε-
γκλεισθούν στο κάστρο της Mονής,
την οποία πριν απ έναν περίπου αι-
ώνα είχε κτίσει ο αυτοκράτωρ Iου-
στιανς ο A΄ (527-565 μ.X).
Oι δυσκολίες που προέκυψαν στα
χρνια των ισλαμικών επιδρομών α-
νάγκασαν τον Aρχιεπίσκοπο και τους
Πατέρες του Σινά να αναζητήσουν
νέους πρους ζωής σε χώρους έξω
απ τη Σιναϊτική Xερσνησο. Προσέ-
τρεξαν, λοιπν, στο έλεος των απα-
νταχού Xριστιανών, οι οποίοι με με-
γάλη προθυμία προσέφεραν τη βοή-
θειά τους. Eτσι, ξεκίνησαν οι λεγ-
μενες «ζητείες», εξ αιτίας των οποί-
ων δημιουργήθηκαν οι πρώτοι σταθ-
μοί, οι πλείστοι των οποίων εξελί-
χθησαν σε σιναϊτικά μετχια.
Eκτς απ την άμεση ελεημοσύνη,
πολλές φορές οι χριστιανοί προσέ- Aποψη τμήματος του Σιναϊτικού Mετοχίου και στο βάθος το ιστορικ κέντρο της Pαϊθούς (El-Tor). (Φωτ. Aρχείο Π. και M.
φεραν και μέρος απ την κτηματική Kουφοπούλου)
τους περιουσία· είτε απ ευλάβεια
προς το Σινά είτε για να μην πέσει ση. Aυτ συνετέλεσε, ώστε και ολ- μάτα, τη Mονή Tαξιαρχών κοντά Mετά έρχεται αυτ που δημιούργησε
στα χέρια του σκηρού κατακτητού. κληρα Mοναστήρια «προσηλώνο- στην Eπίδαυρο κ.ά. ο Σιναΐτης Συμεών ο πεντάγλωσσος,
Δυνάμει του «αχτιναμέ», ενς προ- ντο» στη Mονή Σινά, για να σωθούν Aλλά και αυτοκράτορες στη Pω- το 1033 περίπου μ.X. στην Tριρ της
νομιακού εγγράφου που κατά την απ την τουρκική αρπακτικτητα. σία και Γεωργία, καθώς και ηγεμ- Γαλλίας. Aκολουθεί η Aγία Aικατερί-
παράδοση είχε σφραγισθεί απ τον Παραδείγματα τέτοιων αφιερώσεων νες στη Mολδοβλαχία, αφιέρωσαν νη των Σιναϊτών στο Xάνδακα της
Mωάμεθ, το Σινά ήταν ελεύθερο απ έχουμε τη Mονή του Aνδρονίκου ή ολκληρα χωριά και μοναστήρια με Kρήτης, με επίσημη αναγνώριση των
κάθε φορολογία και κρατική επέμβα- Aνδρομονάστηρο κοντά στην Kαλα- τεράστια κτηματική περιουσία, - σιναϊτικών κτημάτων στην Kρήτη α-
πως είναι το Mοναστήρι «Σινάια» π τους Eνετούς το 1212.
και η γύρω περιοχή, στη σημερινή Tην ίδια εποχή ο πάπας Oνώριος
Pουμανία. Γ΄, με βούλα του έτους 1217, ανα-
γνωρίζει την σιναϊτική κτηματική πε-
Aνω των 100 ριουσία στην Aίγυπτο, Παλαιστίνη,
Συρία, Kύπρο, Kρήτη και Kωνσταντι-
Eτσι, λοιπν, τσο απ τις εκού- νούπολη. O κορμς, μως, των Σιναϊ-
σιες ή αναγκαστικές αφιερώσεις, - τικών Mετοχίων σχηματίζεται κατά
σο και απ αγορές που έκανες οι Σι- τον 18ο και 19ο αιώνα. Oχι μνο μέ-
ναΐτες «ταξιδιώτες» δημιουργήθηκε σα στην ττε Oθωμανική Aυτοκρα-
ένα πλήθος απ Σιναϊτικά Mετχια, τορία, αλλά και έξω απ αυτήν, πως
τα οποία κατά το τέλος του 19ου αι- στη Pωσία, στον Kαύκασο, έως και
ώνος ξεπερνούσαν τα 100. Για τα πιο στη μακρινή Iνδία.
σπουδαία απ αυτά εφρντιζαν οι Σι- Σήμερα η εικνα των Σιναϊτικών
ναΐτες να αποκτήσουν και πατριαρχι- Mετοχίων έχει αλλάξει. Eλάχιστα
κά σιγίλια, με τα οποία αναγνωρίζο- διατηρούνται υπ τη σιναϊτική κυ-
νταν η σταυροπηγιακή τους ανεξαρ- ριαρχία και πολύ ολίγα απ αυτά έ-
τησία ως Mετχια του Σινά, πως εί- χουν Σιναΐτη μοναχ ως υπεύθυνο
ναι π.χ. το σιγίλιο του Oικουμενικού οικονμο ή επίτροπο. H φοβερή πλη-
Πατριάρχου Διονυσίου για το Σιναϊτι- γή της μοναχικής λειψανδρίας, που
κ Mετχιο της Kωνσταντινουπλε- χρνια τώρα μαστίζει την σιναϊτική
ως (17ου αι.). έρημο, δεν επηρέασε μνο την Iερά
Tο αρχαιτερο Σιναϊτικ Mετχιο Mονή Aγίας Aικατερίνης στο Oρος
θεωρείται αυτ που δημιουργήθηκε Σινά, αλλά και λη τη σιναϊτική πα-
στο παλαι Kάιρο, στη συνοικία ρουσία και δραστηριτητα ανά τον
Tζουβανία, λίγο μετά την επικράτη- κσμο, που υπήρχε έως και τα μέσα
ση της δυναστείας των Φατιμιδών του αιώνα μας μέσω των πολλών Σι-
H Aγία Aικατερίνη των Σιναϊτών στο Hράκλειο Kρήτης. στην Aίγυπτο, 10ος-11ος αιώνας. ναϊτικών Mετοχίων.

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994