Professional Documents
Culture Documents
com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Bài mẫu 01
Cho các số thực a , b , c dương và a b c 1 . Hãy tìm giá trị
1 a 1 b 1 c
Lớn nhất của biểu thức P
2a 1 a 2b 1 b 2c 1 c
2 2 2 2 2 2
Công việc còn lại là tìm m, n . Với việc đánh giá điểm rơi như trên , để tìm m, n ta
1 1 1
f m. n m n 2 m
3
3 3
dùng hệ sau 3 2
1 3 3
f ' m m n
3 2 2
1 x3 x 1
2
1 x 3 3
Ta chứng minh x 0; x 0;1
2 x 2 1 x 2 x 1 x
2 2
2 2 2
1
Dấu bằng xảy ra khi x . Vậy ta có lời giải sau.
3
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Ta chứng minh
1 a3a 1
2
1 a 3 3
a 0; a 0;11 dấu bằng xảy ra
2 a 2 1 a 2 a 1 a
2 2
2 2 2
1
a
3
1 b3b 1
2
1 b 3 3
b 0; b 0;11 dấu bằng xảy ra
2b 2 1 b 2b 1 b
2 2
2 2 2
1
b
3
1 c 3c 1
2
1 c 3 3
c 0; c 0;1 3 dấu bằng xảy ra
2c 2 1 c 2c 1 c
2 2
2 2 2
1
b
3
Cộng vế với vế của 1 , 2 , 3 ta có
1 a 1 b 1 c 3 9
P a b c 6
2a 1 a 2b 1 b 2c 1 c
2 2 2
2 2 2 2 2
1
Vậy giá trị lớn nhất của , MaxP 6 a b c
.
3
Lưu ý: Để cong việc chứng minh ở bước phân tích thật đơn giản ta sử dụng
máy tính CASIOFX – 570ES hỗ trợ như sau
1 1 x
1
Calc:x 1
1. Tính f , ta nhập
3 f 2
3 2 x 2 1 x
2
3
1 Nhap
b d 1 x 3
2. Tính f ' Shift dx
xuat .hien
3 a dx 2 x 2 1 x 1 2
2
x
3
1 x3 x 1
2
1 x 3 3
3. Để biến đổi x 0; x 0;1
2 x 2 1 x 2 x 2 1 x
2 2
2 2
1 1 x 3 3
Mẹo : Ta nhớ rằng do có điểm rơi tại x , do vậy nếu x
2 x 1 x
2
3 2 2 2
1
xảy ra thì chắc chắn sẽ có x là nghiệm kép, hay có nhân tử chung là
3
3 x 1
2
do vậy ta thực hiện hai việc sau
1. Chuyển vế và quy đồng biểu thức cần chứng minh
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
2
2 1 x 3 2 x2 1 x
1 x 3 3 0
x
2 x 1 x 2(2 x 1 x )
2 2
2 2 2 2
2. Thực hiện phép chia đa thức cho đa thức bằng Casio như sau
2 2
2 1 x 3 2 x 1 x
Nhập
101 100 1 x 1
3 x 1
2
CALC:x100
2
Vậy 2 1 x 3 2 x 2 1 x x 1 3x 1 0; x 0;1
2
Việc biến đổi và chứng minh hoàn tất.
Bài mẫu 02
Cho các số thực a , b , c dương và a b c 1 . Hãy tìm giá trị
a 1 a b 1 b c 1 c
Lớn nhất của biểu thức P
a 1 a b 1 b c 1 c
2 2 2 2 2 2
Công việc còn lại là tìm m, n . Với việc đánh giá điểm rơi như trên , để tìm m, n ta
1 1 1 2 27
f m. n m n m
3 3 5
dùng hệ sau 3
25
1 27 1
f ' m m n
3 25 25
Vậy ta sẽ chứng minh bất đẳng thức phụ sau
x 1 x 3x 1 6 x 1
2
27 1
x 0; x 0;1 ,
x 2 1 x x 2 1 x
2 2
25 25
1
Bất đẳng thức luôn đúng với x 0;1 , dấu bằng xảy ra khi x , vậy ta có lời
3
giải sau.
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
a 1 a 1 6 a3a 1
2
27 1
a 0; a 0;11 dấu bằng xảy ra
a 2 1 a a 1 a
2 2
25 25 2
1
a
3
a 1 a 1 6b3b 1
2
27 1
b 0; b 0;11 dấu bằng xảy ra
b2 1 b b 1 b
2 2
25 25 2
1
b
3
c 1 c 1 6c 3c 1
2
27 1
c 0; c 0;1 3 dấu bằng xảy ra
c 2 1 c c 1 c
2 2
25 25 2
1
b
3
Cộng vế với vế của 1 , 2 , 3 ta có
a 1 a b 1 b c 1 c 27 3 6
P a b c
a 2 1 a b 2 1 b c 2 1 c
2 2 2
25 25 5
6 1
Vậy maxP abc .
5 3
Bài mẫu 03
Cho các số thực a , b , c dương và a3 b 3 c 3 3 .
1 1 1
Hãy chứng minh rằng 4 5 a 2 b2 c 2 27 .
a b c
Phân tích và định hướng giải
Trước hết ta viết lại biểu thức cần chứng minh như sau
4
5a 2 4 5b2 4 5c 2 27
a
b
c
Tới đây ta có các phân tích chi tiết sau.
Bài toán đã có dạng f a f b f c ( các biến hoàn toàn độc lập )
Vai trò giữa các biến là như nhau, do đó ta dễ dàng dự đoán điểm rơi là
abc1
Bài toán yêu cầu chứng minh P 27
Kết nối những điều trên cho ta ý tưởng đánh giá bđt phụ
4
x
5 x 2 mx 3 n; x 0; 3 3
Công việc còn lại là tìm m, n . Với việc đánh giá điểm rơi như trên , để tìm m, n ta
f 1 m.1 n m n 9 m 2
3
dùng hệ sau
f ' 1 3m.12 m 2 n 7
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Vậy ta tiến hành đánh giá
x 1 2 x 2 x 4
2
4
x
2 3
5 x 2 x 7; x 0; 3
3
x
0; x 0; 3 3
Chú ý: Kết quả trên được tìm thấy như sau
2 x 4 5 x 3 7 x 4
- Sau khi chuyển vế ta được
x
2 x 4 5 x 3 7 x 4
- Nhập vào máy tính Casio Fx – 570 es,
x 1
2
4
b
5b 2 2b3 7; b 0; 3 3 2
4
c
5c 2 2c 3 7; c 0; 3 3 3
1 1 1
Cộng vế với vế của 1 , 2 , 3 ta có 4 5 a 2 b2 c 2 27 ( đpcm)
a b c
Dấu bằng xảy ra khi a b c 1 .
Bài mẫu 04
Cho các số thực a , b , c dương và ab bc ac 2016abc .Hãy tìm
giá trị nhỏ nhất của biểu thức
1 1 1
P .
a 2016a 1 b 2016b 1 c 2016c 1
2 2 2
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
1 1 1
Đặt x ; y ; z , tư đây ta có bài toán mới
a b c
Cho x , y , z là các số thực dương và thỏa mãn x y z 2016 . Hãy tìm giá trị
x3 y3 z3
nhỏ nhất của biểu thức P
2016 x 2016 y 2016 z
2 2 2
a 3 a 5042016 a
2
a3
x 672 là nghiệm kép của pt a 504
2016 a
2
y3
y 504; y 0; 20162
2016 y
2
z3
z 504; z 0; 20163
2016 z
2
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Vậy giá trị nhỏ nhất của P : MinP 504 dấu '' '' xảy ra khi x y z 672 .
Nhận xét
Từ bài toán trên cho ta kinh nghiệm trong việc xử lý điều kiện ban đầu để tìm
điểm rơi, từ đó thiết lập các mối quan hệ để kết nối với phương pháp.
Bài mẫu 05
Cho các số thực a , b , c là 3 cạnh của một tam giác, có chu vi
bằng 1 . Hãy tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
1 1 1 ab bc ac
P 4 .
a b b c a c abc
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
không mất đi tính tổng quát ta giả sử
1 1
a max a , b , c 1 a b c 2 a a a , b , c 0;
2 2
3a 1 2a 1
2
4 1 1
Ta có: 18 a 3 0 ; a 0;
1 a a a 1 a 2
3b 1 2b 1
2
4 1 1
18b 3 0 ; b 0;
1 b b b 1 b 2
3c 1 2c 1
2
4 1
18c 3 0 ; c 0;1
1 c c c 1 c
Cộng vế thu được
4 1 4 1 4 1
P( ) 18 a b c 9 9
1 a a 1 b b 1 c c
1
Vậy MaxP 9 a b c .
3
Bài mẫu 06
Cho các số thực a,b,c dương và a 2 b 2 3 a b 4 0 . Hãy tìm
a1 b 1 ab
giá trị nhỏ nhất của biểu thức P 32 2
a 2 a b 2 b
2
a b
2
9
a b
2
a b 6 a b 8 0 2 a b 4
2
a2 b 2
2
a b 1
Do nhận định a b k ? nên có hai khả năng , Thử trực tiếp từng
a b 2
124
trường hợp ta thấy MinP ab2
5
a 1 b1
Mặt khác trong biểu thức P có 2 ; 2 giống nhau về loại hàm nhưng
a 2 a b 2b
lại khác biệt với biểu thức còn lại , do đó ta có ý tưởng dồn biến về a b ở biểu
thức thứ 3.
a 1 b 1
Hai biểu thức 2 2 có dạng f a f b nên ta đánh giá bđt phụ
a 2 a b 2b
sau
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
x 1
f x 2 mx n với x 0; 4 .
x 2x
3 5
f 2 2 m x 8 2 m n m 32
Để tìm m; n ta xét hệ sau
f ' 2 m 5 11
m n
32 6
Tiếp theo, ta sẽ chứng minh
x 2 5 x 8
2
x 1 5 11
x 0 với x 0; 4 .dấu ‘’=’’ xảy ra khi
x2 2 x 32 16
32 x 2 2 x
x2
a 1 5 11
2 a
a 2a 32 6 a 1 b 1 5 11
Từ đây ta có 2 2 a b , dấu
b 1 5 11 a 2 a b 2b 32 8
2 b
b 2b 32 16
bằng xảy ra khi a b 2
a1 b 1 ab ab
Vậy P 32 2 44 5 a b
a 2 a b 2 b
2
a b a b
2 2
9 9
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
2
bc b c
2
ac a c
2
2
ab a b
2
2
Ngoài ra các biến a , b , c đối xứng ta không khó để dự đoán a b c 1
Ta có lời giải
Áp dụng bất đẳng thức Côsi ta có:
a b c
VT
2 2 2
a 8bc b 8ac c 8ab
a b c
a 2 2(b c)2 b2 2 a c
2
c2 2 a b
2
a b c
f(a) f(b) f(c)
2 2 2 2 2 2
a 2(3 a) b 2 3 b c 2 3 c
a
Ta sẽ tìm m,n để ma n ; m, n là nghiệm của hệ
a 2(3 a)2
2
4
m
f(1) m n 9
f(1) ' m n 1
4
a 4 1
Như vậy ta sẽ chứng minh a , a 0; 3 . Thật vậy:
a 2 2(3 a)2 9 9
1
Nếu 0 a thì hiển nhiên đúng
4
2
2
1 a 4 1 a 4 1
Nếu a 3 thì a a
2 2
4 a 2 2(3 a)2 9 9
a 2(3 a)
9 9
2 1
a 1
8a 2 20a 3 0 (Đúng a, a 3 )
4
a b c 4 1 4 1 4 1
Suy ra : a b c 1
a 2 8bc b2 8ac c 2 8ab 9 9 9 9 9 9
Nhận xét
Trong bài mẫu 07, bạn đọc được trải nghiệm thêm sự đa dạng của phương pháp, khi ta
có thêm các động tác đánh giá phụ ngay từ đầu nhằm đưa bài toán trở về đúng dạn mà
ta mong muốn, để tìm hiểu thêm vấn đề này, mời bạn đọc tiếp tục theo dõi bài mẫu 08.
Bài mẫu 08
Cho các số thực x , y , z dương và x y z 1 . Hãy tìm giá trị nhỏ nhất
3 x y
2
x2 y2
của biểu thức P
y z x z
2 2
5 yz 5xz 4
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
y z x z
2 2
y z 1 x
yz ; xz kết hợp ta có đánh giá cho bđt
4 4 z x 1 y
sau
x2 x2 4 x2
y z 5 yz y z2 5 y z 9 1 x
2 2 2
2
Ta có
y2 y2 4y2
x z2 5 xz x z 2 9 1 y2
2
x z 5
2
Với ý đồ sử dụng phương pháp hệ số bất định, ta đã thành công bước đầu tiên
là độc lập các biến với nhau, việc cần làm tiếp theo là đánh giá để đưa bài toán về
biến x y .
4a 2
Ta xét bđt sau f a ma n; a 0;1 , để tìm hai số thực m, n ta xét
9 1 a
2
hpt
1 1
f m n 1 1
3 3 mn
9 3
2
m 1; n
1 9
f ' m m 1
3
Vậy ta chứng minh
3a 1 7 a
2
4a 2 2
f a a ; a 0;1 0; a 0;1 dấu bằng xảy ra
9 1 a 1 a
2 2
9
1
khi a ( BĐT luôn đúng khi a 0;1
3
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Vậy ta có lời giải sau
x2 x2 4 x2
y z 5 yz y z2 5 y z 9 1 x
2 2 2
2
Ta có
y2 y2 4y2
x z2 5 xz x z 2 9 1 y2
x z 5
2
2
Dấu bằng xảy ra khi x y z
3x 1 7 x
2
4 x2 2
x ; x 0;1 0; x 0; 1 dấu ‘’=’’ xảy ra khi
9 1 x 1 x
2 2
9
1
x
3
3 y 1 7 y
2
4y2 2
y ; y 0;1 0; y 0;1 dấu ‘’=’’ xảy ra khi
9 1 y 1 y
2 2
9
1
y
3
Vậy lúc đó ta có
3 x y
2
x2 y2
P
y z x z 5xz
2 2
5yz 4
3 x y 2 3 x y 4 3 x y
2 2 2
4 x2 4 y2 2
x y x y
9 9
9 1 x 9 1 y
2 2
4 4 9 4
Với x y 1 z; z 0;1 , phần việc còn lại là khảo sát hàm số g z trên
khoảng 0; 1 , công việc khá dễ này xin dành cho bạn đọc.
Nhận xét.
Với một bài toán mà có thể đưa về dạng f a f b f c m m thì qua
những bài tập mẫu trên có lẽ bạn đọc đã quen thuộc và gạt bỏ được nỗi sợ hãi
khi gặp những bài toán kiểu này. Câu hỏi đặt ra ngay lúc này, đó là với những
bài toán có dạng f a,b f b,c f a,c m m thì liệu phương pháp trên còn
phát huy được sức mạnh của nó nữa hay không ??? Câu trả lời của chúng tôi là ‘’
Có “, bạn đọc tiệp tục theo dõi các bài mẫu sau đây.
Bài mẫu 09
Cho các số thực x , y , z dương và x y z 3 . Hãy tìm giá trị nhỏ
25x 2 25 y 2 z 2 x 3
nhất của biểu thức P
2 x 2 16 xy 7 y 2 2 y 2 16 yz 7 z 2 x
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
2 2
25x 25y
Dựa vào các biểu thức ; cho ta dự đoán điểm
2 x 16 xy 7 y
2 2
2 y 16 yz 7 z 2
2
a b
2
là nhân tử chung, vậy ta nhập vào máy tính casio fx 570es biểu thức
a b
2
4970065,994
Ta phân tích
63 63
4970065,994 497.00.66 4970000 66 497 a 2 66ab 63b 2
10000 10000
Bạn đang thắc mắc, tại sao ko để nguyên là 66 mà lại là 66ab
Trả lời
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
tất cả đều có chứa biến a , b do đó khi phân tích sẽ ko thể có hạng tử tự do, hơn
1
nữa ta cho a 100; b a.b 1 66 66.1 66 ab ( bạn nhớ điều này nhé ).
100
Vậy lúc này
Do 497 a2 66ab 63b 2 71a 21b7 a 3b 0; do..8 a 3b 0 vậy luôn
đúng, dấu '' '' xảy ra khi a b .
Cách 2: Không sử dụng máy tính casio
25a 2 25 b
ma nb; a , b 0; 3 m n
2a 2 16ab 7 b2 a
b b
2
2 7 16
a a
b 25 b
Xét f , do ta dự đoán a b 1 , để tìm m, n ta xét
a b 2 b a
7 16 2
a a
hpt
f 1 m n
m 8; n 3 , vậy ta sẽ chứng
f ' 1 m
25a 2
minh 8a 3b; a , b 0; 3
2a 2 16ab 7 b2
Thực hiện giống cách 1. Đến đây ta có lời giải
Ta có
25x 2
8x 3y; x , y 0; 31
2 x 2 16 xy 7 y 2
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
2
P 3 x z 2 8 z 15 z 2 2 z 15 z 1 14 14 , dấu “ = “ xảy ra
z 2
x
khi z 1 , vậy MinP 14 x y z 1 .
Nhận xét.
Qua ví dụ trên, bạn đọc thấy được sự đa dạng của phương pháp, không nhất thiết phải
dồn được bài toán về dạng f a f b f c , ở ví dụ vừa rồi thấy rằng nếu ta đưa
được bài toán về dạng f a; b f b; c f c ; a thì bài toán vẫn có thể giải quyết theo
phương pháp sử dụng hệ số bất định, ta cùng xét thêm các ví dụ tiếp theo để hiểu kỹ hơn
về bài toán kiểu này nhé.
Bài mẫu 10.
Cho các số thực x , y , z dương và x y z 1 . Hãy tìm giá trị nhỏ nhất
x2 y2 z2
của biểu thức P
2 x 2 xy y 2 2 y 2 yz z 2 2z 2 xz x 2
11x 3 y 0
Dấu “ = “ xảy ra khi x y , do có tính đối xứng ta có ngay
y2 11 3 z2 11 3
y z; z x
2 y 2 yz z 2 16 16 2 z 2 xz x2 16 16
11 3 1
Vậy P x y z x y z
16 16 2
1
Vậy MinP x y z .
2
KỸ THUẬT CHỨNG MINH BĐT – TÌM GIÁ TRỊ LỚN NHẤT – NHỎ NHẤT
BẰNG PHƯƠNG PHÁP TIẾP TUYẾN
1. Phương pháp giải
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Định lí: (Bất đẳng thức tiếp tuyến)
Cho hàm số y f(x) liên tục và có đạo hàm đến cấp hai trên [a;b] .
i) Nếu f ''(x) 0 x [a; b] thì f(x) f '(x0 )(x x 0 ) f(x0 ) x0 [a; b]
ii) Nếu f ''(x) 0 x [a; b] thì f(x) f '(x0 )(x x 0 ) f(x0 ) x0 [a; b]
Bước 1: Đưa bất đẳng thức về dạng f(a1 ) f(a 2 ) ... f(a n ) k (hoặc
f(a1 ) f(a 2 ) ... f(a n ) k ), trong đó a i D (i 1,..,n) là các số thực cho trước.
thì đẳng thức xảy ra) bằng cách. Xét hàm số g x f(x) f '(x 0 )(x x 0 ) f(x0 )
Bài mẫu 01 Cho x , y , z là các số thực dương thỏa mãn x y z 3 . Tìm giá trị lớn nhất của
Q y ln x z ln y x ln z .
Lời giải.
Xét hàm số f x ln x x 1 trên 0;
1 1
Ta có f ' x 1 , f ' x 0 1 0 x 1
x x
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Bảng biến thiên
x 0 1
f ' x + 0 -
0
f x
Suy ra ln x x 1 0 , x 0;
Ta có ln x x 1 y ln x xy y
Tương tự ta có z ln y yz z, xln z xz x
Cộng vế với vế ta được : y ln x z ln y x ln z xy yz zx x y z
2
Mặt khác ta có xy yz zx
x y z
3
2
Do đó Q
x y z x y z 0 .
3
Vậy maxQ 0 x y z 1.
Bạn sẽ thắc mắc
Tại sao chúng ta lại có được hàm số f x ln x x 1 trên 0; ?
Câu trả lời .
Trước tiên dự đoán điểm rơi , do x, y, z có vai trò đối xứng nên dự đoán
x y z1
Xét hàm số g x ln x; x 0; 3 ta sẽ lập phương trình tiếp tuyến của hàm số
trên tại điểm có hoành độ x0 1 , phương trình có dạng
y g' 1 x 1 g 1 x1
Lại do Bài yêu cầu tìm giá trị lớn nhất nên có ý tưởng đánh giá Q M ? , do
vậy ta sẽ đi chứng minh f x ln x x 1 0,x 0; 3 , do đó ta có lời giải như
trên.
Tới đây chắc bạn đã hình dung ra phương thức để giải quyết bài toán bằng
phương pháp tiếp tuyến rồi chứ ? Và không khó để nhận ra rằng có nhiều nét
tương đồng giữa phương pháp này và phương pháp ĐÁNH GIÁ MỘT BIẾN
BẰNG PHƯƠNG PHÁP HỆ SỐ BẤT ĐỊNH, chỉ khác ở chỗ ta tìm ra bất đẳng
thức phụ bằng cách thiết lập phương trình tiếp tuyến tai điểm rơi đã dự đoán,
Mời bạn đọc tiếp tục trải nghiệm các ví dụ tiếp theo để hiểu rõ hơn về phương
pháp cũng như thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm nhé .
Bài mẫu 02 Cho các số thực dương a , b , c thỏa mãn a b c 3 . Tìm giá trị nhỏ nhất của
P a2 3 b2 3 c 2 3
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
1
1
ln x 2 1 x 1 ln 4 ln x2 1 x 1 ln 4 0; x 0; 3
2 2
2x 1 2x 1
Ta có f ' x 2
, f ' x 0 2 0 x 1 (vì x 0 )
x 3 2 x 3 2
1
Suy ra ln x2 3 2
x 1 ln 4, x 0;
Thay lần lượt x bởi a, b,c rồi cộng các BĐT lại ta được
1
ln a 2 3 ln b2 3 ln c 2 3 2
a b c 3 3ln 4
Hay ln P 3ln 4 P 43 64
Vậy min P 64 a b c 1 .
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
x 1 x
Ta thiết lập phương trình tiếp tuyến của hàm số f x tại điểm rơi
x 1 x
2 2
1
x ,
3
1 1
1 27 1 2 27 1
phương trình có dạng y f ' x
f x x
3 3 25
3 3 5 25 25
Vậy ta sẽ chứng minh bất đẳng thức phụ sau
x 1 x 3x 1 6 x 1
2
27 1
x 0; x 0;1 ,
x 2 1 x x 1 x
2 2
25 25 2
1
Bất đẳng thức luôn đúng với x 0;1 , dấu bằng xảy ra khi x , vậy ta có lời
3
giải sau.
a 1 a 1 6 a3a 1
2
27 1
a 0; a 0;11 dấu bằng xảy ra
a 2 1 a a 1 a
2 2
25 25 2
1
a
3
a 1 a 1 6b3b 1
2
27 1
b 0; b 0;11 dấu bằng xảy ra
b2 1 b b 1 b
2 2
25 25 2
1
b
3
c 1 c 1 6c 3c 1
2
27 1
c 0; c 0;1 3 dấu bằng xảy ra
c 2 1 c c 1 c
2 2
25 25 2
1
b
3
Cộng vế với vế của 1 , 2 , 3 ta có
a 1 a b 1 b c 1 c 27 3 6
P a b c
a 1 a b 1 b c 1 c
2 2 2
2 2 2 25 25 5
6 1
Vậy maxP abc .
5 3
Bạn thấy gì ở ví dụ này?
Rõ ràng ví dụ này đã được chúng tôi đề cập trong phương pháp hệ số bất định,
và giờ đây chúng tôi giải quyết bài toán theo phương pháp tiếp tuyến, và ta nhận
định thêm một lần nữa chúng khác biệt bởi phương pháp tìm ra bất đẳng thức
phụ mà thôi
Bài mẫu 04
Cho các số thực x , y , z dương và x y z 3 . Hãy tìm giá trị nhỏ
25x 2 25 y 2 z 2 x 3
nhất của biểu thức P
2 x 2 16 xy 7 y 2 2 y 2 16 yz 7 z 2 x
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
a b
2
là nhân tử chung, vậy ta nhập vào máy tính casio fx 570es biểu thức
a b
2
4970065,994
Ta phân tích
63 63
4970065,994 497.00.66 4970000 66 497 a 2 66ab 63b 2
10000 10000
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Bạn đang thắc mắc, tại sao ko để nguyên là 66 mà lại là 66ab
Trả lời
tất cả đều có chứa biến a , b do đó khi phân tích sẽ ko thể có hạng tử tự do, hơn
1
nữa ta cho a 100; b a.b 1 66 66.1 66 ab ( bạn nhớ điều này nhé ).
100
Vậy lúc này
Do 497 a2 66ab 63b 2 71a 21b7 a 3b 0; do..8 a 3b 0 vậy luôn
đúng, dấu '' '' xảy ra khi a b .
Cách 2: Không sử dụng máy tính casio
25a 2 25 b
ma nb; a , b 0; 3 m n
2a 2 16ab 7 b2 a
b b
2
2 7 16
a a
b 25 b
Xét f , do ta dự đoán a b 1 , để tìm m, n ta xét
a b 2 b a
7 16 2
a a
hpt
f 1 m n
m 8; n 3 , vậy ta sẽ chứng
f ' 1 m
25a 2
minh 8a 3b; a , b 0; 3
2a 2 16ab 7 b2
Thực hiện giống cách 1. Đến đây ta có lời giải
Ta có
25x 2
8x 3y; x , y 0; 31
2 x 2 16 xy 7 y 2
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
z 3 x
2
3z 2
P 8 x y 3 y z 3 x 5 x y z 8 z z2
x x
2
P 3 x z 2 8 z 15 z 2 2 z 15 z 1 14 14 , dấu “ = “ xảy ra
z 2
x
khi z 1 , vậy MinP 14 x y z 1 .
Nhận xét:
Đây cũng là một ví dụ chúng tôi đã đề cập tới trong phương pháp hệ số bất đinh, và
cũng là lời giải thực hiện theo phương pháp hệ số bất định, vậy nếu thực hiện bài toán
này theo phương pháp tiếp tuyến thì sẽ như thế nào? Bạn đọc tiếp tục théo dõi lời giải
Trước hết ta cần khẳng định rằng tiếp tuyến của hàm số là một đường thẳng,
hay nói chính xác nó phải là một hàm số bậc nhất, để thực hiện được bài toán
này theo phương pháp tiếp tuyến ta sẽ làm như sau.
Cách 3: Phương pháp tiếp tuyến
25a 2 25 b
ma nb; a , b 0; 3 m n
a
2a 2 16ab 7 b2 b
2
b
2 7 16
a a
b 25 b
Xét f , do ta dự đoán a b 1 , để tìm m, n ta xét
a a
b 2 b
7 16 2
a a
hpt
b 25
Đặt t ; f t do dự đoán a b 1 nên ta sẽ lập phương
a 7t 16t 2
2
trình tiếp tuyến của hàm số f t tại điểm có hoành độ t 1 , phương trình có
dạng
y f ' 1t 1 f 1 y 3 t 1 5 8 3t
Vậy ta sẽ chứng minh
25 25x 2
8 3t hay 8x 3y; x , y 0; 31
7t 2 16t 2 2 x 2 16 xy 7 y 2
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
z 3 x
2
3z 2
P 8 x y 3 y z 3 x 5 x y z 8 z z2
x x
2
P 3 x z 2 8 z 15 z 2 2 z 15 z 1 14 14 , dấu “ = “ xảy ra
z 2
x
khi z 1 , vậy MinP 14 x y z 1 .
Cách 4.
25 x2
Giả sử ta xét biểu thức sau f x ( coi như ẩn là x; y là tham số ),
2 x 2 16 xy 7 y 2
ta sẽ đi thiết lập phương trình tiếp tuyến của hàm số này như sau
Theo dự đoán điểm rơi, ta có x y pttt của hàm số
f x : y f ' y x y f y
Ta có f ' y 8; f y 5y pttt : y 8 x y 5y 8x 3y , đến đây ta làm
giống trên nhé.
Chú ý để tính đạo hàm nhanh ta làm như sau
d tren.may. xuat .hien d
1. Ấn Shift
dx dx x
d 25 x 2
2. Nhập 8
dx 2 x 2 16 xy 7 y 2
x y
Bạn hiểu rồi chứ ? ta sẽ củng cố thêm kiến thức bằng một số ví dụ nữa nhé
Bài mẫu 05
Cho các số thực x , y , z dương và x y z 3 . Hãy tìm giá trị lớn nhất
x 3x y y 3 y z z 3 z x
2 2 2
x 3 x y
2
Để tìm ra BĐT phụ này ta lập pt tiếp tuyến của hàm số f x tại
3x2 2 xy y 2
điểm rơi dự đoán x y , phương trình tiếp tuyến có dạng y f ' y x y f y
Làm tương tự bài mẫu 04 ta dễ dàng tìm được f ' y 4; f y 8 y , vậy ta có
phương trình tiếp tuyến là y 4 x y 8 y 4 x y
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Ta chứng minh
x 3x y 3x 2 2 xy y 2 4 x 4 y
2
x 3 x y x y 3x 4 y
2 2
4x 4y 0 0
3x 2 2 xy y 2 3x 2 2 xy y 2 3 x 2 2xy y 2
Ta thấy luôn đúng vì
x; y 0; 3 3 x 4 y 0; 3x 2 2 xy y 2 x y 2 x 2 0
2
sau
Do dự đoán x y biểu thức sẽ có x y là nhân tư chung, do đó ta nhập
2
4
300,004 300 3 x 4 y .
100
Vậy ta có lời giải
x 3x y 3x 2 2 xy y 2 4x 4 y
2
x 3x y x y 3x 4 y
2 2
4x 4y 0 0 1
3x 2 2 xy y 2 3 x 2 2 xy y 2 3x 2 2 xy y 2
y 3 y z 3y 2 2 zy z 2 4 z 4 y
2
y 3 y z y z 3 y 4 z
2 2
4y 4z 0 0 2
3 y 2 2 zy z 2 3 y 2 2 zy z 2 3 y 2 2 zy z 2
z 3z x 3z 2 2 xz x2 4 z 4x
2
z 3 z x z x 3z 4 x
2 2
4z 4x 0 0 3
3z 2 2 xz x 2 3z 2 2 xz x2 3z 2 2 xz z 2
Từ 1 , 2 , 3 x y z 1 , Cộng vế với vế ta có
x 3 x y y 3 y z z 3 z x
2 2 2
P 8 x y z 24
3x 2 2 xy y 2 3 y 2 2 xy z 2 3z 2 2 xz z 2
Vậy MaxP 24 x y z 1 .
Bài toán được giải quyết
Lời giải
Hoàn toàn giống ví dụ trên, ta giả sử thiết lập phương trình tiếp tuyến của hàm
số
x3
f x tại x y
x 2 xy y 2
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
2 1
- Phương trình tiếp tuyến y x y
3 3
x y x y
2
x3 2 1
- Ta chứng minh f x x y 2 0; x , y 0; 3 ,
x xy y
2 2
3 3 x xy y 2
dấu bằng xảy ra khi x y
y3 2 1 z3 2 1
- Tương tự ta cũng có y z ; 2 z x
y yz z
2 2
3 3 z xz x 2 3 3
y3 z3 x3 xyz
Cộng vế với vế ta có P 2 1
y yz z
2 2
z xz x
2 2
x xy y 2
3
Vậy MinP 1 x y z 1
f a 3
a45 3
a b
a b 3b 2 ab a2
0; a , b 0
2
a b3 4 4 4 a 3 b3
5 3 c4 b4
5 3
Tương tự ta cũng có 3 b c; 3 c a
b c 3
4 4 c a 3
4 4
a4 b4 c4 abc
Cộng vế với vế ta có P 3 3 ( đpcm)
a b
3 3
b c 3
c a 3
2
Dầu “ = ‘’ xảy ra khi a b c .
Bài mẫu 08. Cho x, y, z là các số thực dương thỏa mãn x y z 3 . Tìm giá trị nhỏ nhất
x y z 2 xy yz zx
của P
ex ey ez e
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
Quan sát biểu thức P có chứa 2 xy zy zx chưa độc lập về biến, một cách
tự nhiên ta nghĩ ngay tới biểu thức
x y z x 2 y 2 z 2 2 xy zy zx 2 xy zy zx x y z x 2 y 2 z 2
2 2
x x2 y y2 z z2 9
Với x y z 3 ta có P y z .
ex e e e e e e
1
Xét hàm số f x trên 0; 3 , phương trình tiếp tuyến của hàm sồ
ex
1 2
y f ' 1 x 1 f 1 x , ta chứng minh
e e
2
1 1 2 x x 2x
f x x x x việc chứng minh khá đơn giản bằng bẳng biến
e e e e e e
thiên, xin dành cho bạn đọc
Tương tự cũng có
1
1 2 y y2 2y
f y y
ey e e ey e e
1 1 2 z z2 2z
f z z z z
e e e e e e
Cộng vế lại ta có
x y 1 2z 2 x y z 1 6
ex
e y
e
e z
e
e e
x y2 z2 x y z x y z x2 y2 z2
e e e
6 9 3
Suy ra P
e e e
3
Vậy MinP x y z 1.
e
Bài mẫu 09. (ĐH 2003) Cho các số dương x, y và z thoả mãn x + y + z 1. Chứng minh rằng
1 1 1
x2 y2 z2 82
2 2
x y z2
Lời giải
Tìm tài liệu Toán ? Chuyện nhỏ - www.toanmath.com
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
1 80 162 1
Suy ra f x x 2 x f 0
2
x 82 3 82 3
1 80 162
Hay x2 x (*), tương tự ta có
2
x 82 3 82
1 80 162 1 80 162
y2 y , z2 z
2 2
y 82 3 82 z 82 3 82
Cộng vế với vế ta được
1 1 1 80
x2
2
y2
2
z2
2
x y z 162 82
x y z 82 82
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x y z .
3
Bài mẫu 10.
Cho x, y, z là các số thực dương thỏa mãn x y z 3 .
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
1
Xét g x ln x x 1 g' x 1 0 x 1
x
Lập bẳng biến thiên ta thấy g x g 1 0 vậy luôn đúng, dấu ‘’=’’ xảy ra
khi x 1 tư đây ta có x ln x x 2 x x ln x x 2 x
y ln y y 2 y
Do tính đối xứng nên ta cũng có 2
z ln z z z
Cộng vế với vế ta có
P x ln x y ln y z ln z x 2 y 2 z 2 x y z 3
Vậy MaxP 3 Dấu “ = “ xảy ra khi x y z 1 .
P x 1 ln x y 1 ln y z 1 ln z x 2 y 2 z 2 3
Vậy MaxP 3 x y z 1 .
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
xyz 3 log 3 x log 3 y log 3 z 1 , đặt a log 3 x; b log3 y ; c log3 z lúc đó ta có
a b c 1 và biểu thức trở thành P a 2 1 b 2 1 c 2 1
Biểu thức chứa các biến hoàn toàn độc lập với nhau, cho ta ý tưởng lập
1
phương trình tiếp tuyến của hàm số f x x 2 1 tại điểm có hoành độ x :
3
1 3
y x
10 10
1 3 2
Ta cần chứng minh x2 1 x 9x 2 6x 1 0 3x 1 0 , dấu
10 10
1
bằng xảy ra khi x
3
2 1 3
a 1 a
10 10
1 3
Vậy ta có b 2 1 b
10 10
2 1 3
c 1 c
10 10
Cộng vế ta có
1 9
P a2 1 b2 1 c 2 1 a b c 10
10 10
1
MinP 10 a b c xyz 33 .
3
Chinh phục BĐT trong kỳ thi Quốc Gia Nguyễn Tiến Chinh
3x 1
Xét hàm số f x 1 x 2 có pttt tại x 3 là y
10
3x 1 2
Ta cần chứng minh x2 1 x 2 6x 9 0 x 3 0 , dấu bằng xảy
10
2 3 1
x 1 x 1
10 10
ra khi x 3 Vậy
y 2 1 3 y 1 2
10 10
Công việc cuối cùng ta đánh giá xy , với bạn mới học bđt sẽ rấ dễ nhầm lẫn vì
2
xy
sẽ dùng AM – GM đánh giá xy tuy nhiên bạn để ý sẽ thấy chúng
2
ngược dấu, ta sẽ dùng đến điều kiện như sau.
x y x y
x y 4 2 . 4 6
1 1 y x y x
x 1 y 1 4 2
y x 2 x y
x y xy x y 2xy xy 3
x y2
Như vậy việc dồn biến đã hoàn thành, ta đăt t x y 6
2
Từ 1 , 2 , 3
x y 3 2 t2 3 2
P
xy2
x y t
10 10 t 2 10 10
t2 3 2 t t 4 3
Xét f t t ; t 6 f ' t 2
0; t 6
t2 10 10
t 2 10