SADRŽAJ

1. Uvod ........................................................................................................................................... 3

2. Grassman-ov postupak kao vozno dinamička analiza ............................................................... 4

2.1 Vozno-dinamičke analize................................................................................................4
2.2 Proračun vremena vožnje i potrošnje pogonskog goriva ................................................5
2.3 Grassman-ov postupak ....................................................................................................6

3. Razvoj programskog sistema za proračun vremena vožnje i potrošnje pogonskog goriva po

Grassman-ovom postupku............................................................................................................. 17
3.1 Algoritmi programa.......................................................................................................17
3.2 Ulazni podaci programa ................................................................................................21
3.3 Testiranje programa.......................................................................................................24

LITERATURA.............................................................................................................................. 31
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

SPISAK SLIKA

Slika 2-1. Pogonske karakteristike merodavnog teretnog vozila ....................................................7

Slika 2-2. Normalni dijagram vuče (kočenja) merodavnog teretnog vozila ...................................8
Slika 2-4. Koeficijent punjenja stublina..........................................................................................9
Slika 2-5. Dijagram otpora puta ....................................................................................................10
Slika 2-6. Nomogram za određivanje puta ubrzanja (usporenja)..................................................13
Slika 2-7. Nomogram za određivanje vremena vožnje .................................................................14
Slika 2-8. Karakteristični slučajevi proračuna ..............................................................................15
Slika 2-9. Tabelarni prikaz Grassman-ovog postupka ..................................................................16
Slika 3-1. Glavni algoritam programa...........................................................................................18
Slika 3-2. Algoritam glavnog proračuna .......................................................................................19
Slika 3-3. Deo algoritma glavnog proračuna (vuča) ....................................................................20
Slika 3-4. Dijalog-izbor načina proračuna ....................................................................................21
Slika 3-5. Dijalog-tehnički podaci vozilu .....................................................................................21
Slika 3-6. Dijalog-unos podataka po svakoj pojedinačnoj brzini..................................................22
Slika 3-7. Dijalog-unos podataka o potrošnji goriva, sili kočenja i punjenju stublina .................22
Slika 3-8. Dijalog-unos karakterističnih brzina.............................................................................23
Slika 3-9. Dijalog-izbor nivelete ...................................................................................................23
Slika 3-10. Dijalog-unos razmere crtanja......................................................................................24
Slika 3-11. Dijalog-unos početne tačke dijagrama........................................................................24
Slika 3-12-a. Primer 1 ...................................................................................................................25
Slika 3-12-b. Primer 1 ...................................................................................................................26
Slika 3-12-c. Primer 1 ...................................................................................................................27
Slika 3-12-d. Primer 1 ...................................................................................................................28
Slika 3-13. Primer 2 ......................................................................................................................29
Slika 3-14. Pregledna karta - put Niš-Dimitrovgrad .....................................................................30
Slika 3-15-a. Primer 3 ...................................................................................................................31
Slika 3-15-b. Primer 3 ...................................................................................................................32

2
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

1. Uvod

Brzina vožnje, vreme putovanja i potrošnja pogonskog goriva bitno utiču na sve
moguće posledice izgradnje i eksploatacije puta. Opšte je poznato da na teškim
deonicama puta dolazi do usporenja u saobraćaju, javljaju se vremenski gubici, javlja se
potreba za dodatnom kolovoznom trakom za spora vozila, dolazi do veće emisije
štetnih izduvnih gasova kao i do većih troškova transporta usled veće potrošnje goriva.
Tri najbitnija parametra svih prethodno navedenih efekata su brzina, vreme i potrošnja
goriva jer se, ako su oni poznati, mogu lako izračunati i brojčano izraziti svi prethodno
navedeni efekti. Grassman-ov postupak za proračun vremena vožnje i potrošnje
pogonskog goriva daje vrlo precizne numeričke podatke o vremenu vožnje i potrošnji
goriva.

Bitnosti pomenutih parametara potvrđuje HDM – VOC model koji primenjuje

Svetska banka za obnovu i razvoj za proračun eksploatacionih troškova razvijen za
zemlje u razvoju. Po HDM modelu, vreme putovanja putnika, vreme prevoza tereta i
gorivo su komponente proračuna troškova korisnika.

Trend rasta cena goriva na svetskom tržištu u proteklih desetak godina upućuje
na to da će cena goriva dobijati sve više na značaju i uzimati sve veći udeo u ukupnim
troškovima korisnika.

3
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

2. Grassman-ov postupak kao vozno dinamička analiza

2.1 Vozno-dinamičke analize

Vozno–dinamičke analize podrazumevaju analizu kretanja putničkih i teretnih

vozila radi definisanja merodavnih parametara za dimenzionisanje elemenata plana i
profila i određivanje eksploatacionih efekata posmatrane trase.

Vozno–dinamičke analize mogu nam unapred ukazati, pre nego što se projekat
izvede na terenu, na moguće nedostatke projektovanog rešenja, i dati nam
najpovoljnije rešenje po kriterijumima sigurnosti, udobnosti vožnje, kapaciteta
saobraćajnice, ekonomičnosti i minimalnih ekoloških posledica.

Ove analize se sprovode kako za pojedinačna vozila tako i za saobraćajni tok.

Kada su u pitanju pojedinačna vozila (uzimaju se merodavna vozila) ove analize nam
prvenstveno služe za ocenu sigurnosti vožnje, udobnosti, vremena putovanja i
potrošnje goriva. Kada su u pitanju saobraćajni tokovi (merodavna saobraćajna
opterećenja) ove analize služe za ocenu efekata eksploatacije po pitanju
ekonomičnosti, kapaciteta i minimalnih ekoloških posledica.

Vozno – dinamičke analize koristimo za:

ƒ Poređenje varijantnih rešenja po kriterijumima brzine, vremena putovanja i

potrošnje goriva

ƒ Osnovne odluke pri trasiranju (izbor između brdskih i dolinskih varijanata)

ƒ Dimenzionisanje elemenata poprečnog i podužnog profila

ƒ Optičke analize puteva i dimenzionisanja saobraćajno tehničke opreme

ƒ Odluke o građenju dodatnih traka za spora vozila na usponima i padovima

ƒ Izbor najpovoljnije rute za daljinske transporte

Vozno–dinamičke analize se pre svega rade na nivou idejnog projekta i služe

odabir optimalne varijante idejnog rešenja. Ključni parametar kod ovih analiza je brzina
koja je ujedno neophodna da bi se odredili ostali bitni parametri poput vremena vožnje,
potrošnje goriva i ekoloških posledica.

4
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

2.2 Proračun vremena vožnje i potrošnje pogonskog goriva

Vreme vožnje i potrošnja pogonskog goriva su ključni parametri pri oceni

varijantnih rešenja. Ove analize bi trebalo raditi kako pri projektovanju novih
magistralnih i regionalnih puteva tako i pri rekonstrukciji postojećih.

Ove analize se sprovode za merodavna teretna vozila pri slobodnom

saobraćajnom toku. Merodavna teretna vozila su ona vozila koja predstavljaju
reprezentativni uzorak voznog parka države u kojoj se ove analize rade. Kao kriterijum
za poređenje vozila se najčešće koristi odnos efektivne snage motora i bruto težine
vozila.

Analitičke jednačine brzina, vremena vožnje, i potrošnje goriva predstavljaju u

stvari integrale osnovnih jednačina kretanja. Međutim, mnogi parametri koji figurišu u
tim jednačinama su diskontinualne funkcije (menjaju se u zavisnosti od stepena
prenosa) i njihovo rešenje nije moguće u zatvorenom obliku. Umesto preko analitičkih
jednačina do rešenja se lakše može doći nekom od numeričkih ili grafičkih metoda.

Najčešće korišćene metode za proračun vremena vožnje i potrošnje pogonskog

goriva su:

ƒ Müller-ov približni postupak

ƒ Müller-ov „Δt postupak“

ƒ Grassman-ov postupak

5
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

2.3 Grassman-ov postupak

Grassman-ov postupak se nastavlja na Müller-ove postupke i on u stvari

predstavlja poboljšanje Müller-ovih postupka. To poboljšanje se pre svega odnosi na
skraćenje vremena potrebnog za proračun i na prilagođavanje postupka za elektronsku
obradu.

Testiranjem modela u praksi dobijeno je da se rezultati proračuna i rezultati

dobijeni test vožnjom razlikuju manje od 3% što predstavlja sasvim zadovoljavajuću
tačnost .

Opšte postavke metode

ƒ Promena stepena prenosa se vrši pri obrtaju radilice motora 90% od

maksimalnog broja obrtaja, a vreme potrebno za promenu stepena
prenosa iznosi 1,2 sec

ƒ Ukoliko nije poznata kočiona snaga motora i motorne kočnice uzima se da

se vozilo na padu kreće 20% većom brzinom na padu nego na usponu
iste apsolutne vrednosti

ƒ Kod vozila sa dizel motorom pri kretanju na padu gde su otpori puta manji
od otpora vazduha se uzima da je potrošnja goriva jednaka nuli dok se
kod vozila sa SUS-motorima uzima da je potrošnja jednaka kao pri
„praznom hodu“

ƒ Frikcione kočnice se primenjuju samo kod izuzetno strmih deonica

ƒ Brzina vožnje pri proizvoljnom broju obrtaja radilice

n ⋅ 0.06 ⋅ π ⋅ Ddin
V = [km / h]
i m ⋅ io

ƒ Brzina pri promeni stepena prenosa

n ⋅ 0.06 ⋅ π ⋅ Ddin
Vš = max [km / h]
i m ⋅ io

ƒ Normalni dijagram vuče

Z − Wv
D= = wk ± in [N / kN ]
G
3 .6 ⋅ N e
gde je Z= ⋅ η [kN ]
V

ƒ Normalni dijagram kočenja

K + Wv
Dk = = wk ± in [N / kN ]
G
3.6 ⋅ K e
gde je K= [kN ]
V ⋅η
6
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Iz prethodnih jednačina moguće je konstruisati normalni dijagram vuče i normalni

dijagram kočenja koji su osnova za proračun vremena vožnje i potrošnju goriva.

Potrošnja goriva zavisi od pogonskih karakteristika merodavnog vozila i od

režima kretanja vozila. Postoje tri osnovna „stanja“ kada je u pitanju potrošnja goriva.
Kada se vozilo kreće promenljivom brzinom i kada se kreće konstantnom brzinom a pri
tom je pod punim opterećenjem uzima se da je potrošnja goriva maksimalna. Kada se
vozilo kreće konstantnom brzinom pri delimičnom opterećenju motora potrošnja je
manja od maksimalne i određuje se na osnovu stepena opterećenja motora. Kada se
vozilo kreće na padu većem od pada kočenja tada se uzima da je potrošnja goriva
jednaka nuli kod dizel motora odnosno jednaka minimalnoj potrošnji kod SUS-motora.

Slika 2-1. Pogonske karakteristike merodavnog teretnog vozila

7
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 2-2. Normalni dijagram vuče (kočenja) merodavnog teretnog vozila

8
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

ƒ stepen opterećenja motora

G ⋅ ( wk ± wn ) + Wv w p + wv
δ= =
Z z

Pri tom kada je D=wp stepen opterećenja motora će biti jednak jedinici a u
slučaju kada su otpori puta jednaki otporima strujanja vazduha (|wp| = |wv|) stepen je
jednak nuli.

Slika 2-3. Definisanje stepena opterećenja motora

U zavisnosti od stepena opterećenja motora određuje se stepen punjenja
stublina motora gorivom (d). Stepen punjenja stublina se kreće od d=1 za stepen
opterećenja δ=1 do d=0.3 za stepen opterećenja δ=0.

Slika 2-4. Koeficijent punjenja stublina

9
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

ƒ Podužni profil puta je neophodan podatak jer on zajedno sa otporom

kotrljanja čini otpor puta. Vertikalne krivine, gde se nagib puta (in) linearno
menja, aproksimira se nizom deonica sa konstantnim nagibom pri tom da
deonice ne budu duže od 200m. Ovim se znatno pojednostavljuje a samim
tim i ubrzava ceo proračun.

Slika 2-5. Dijagram otpora puta

10
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Nagib pojedinačne deonice iznosi

ik − i p
i j = i p + (2 ⋅ k − 1) ⋅ [%]
2⋅ p

gde je

ip - početni nagib vertikalnog zaobljenja

k - broj koraka

ik - krajnji nagib vertikalnog zaobljenja

n – broj intrervala sa konstantnim nagibom

Nagibi koji figurušu u prethodnoj formuli imaju znak „+“ za uspon i „-“ za pad.

ΔV
D = m⋅ + ( wk ± i n )
Δt

Dinamički faktor se prevashodno „troši“ za savladavanje otpora puta dok se

razlika dinamičkog faktora i otpora puta može iskoristiti za ubrzanje vozila.

D = D − ( wk ± w N ) = m ⋅ u

ΔV
pri čemu je u =
Δt

daljom transformacijom se dobija

1000 ⋅ ρ x
D = m⋅ ⋅ u = 102 ⋅ ρ x ⋅ u
g

odatle sledi

u=
D
102 ⋅ ρ x
[
m / sec 2 ]
U poslednjoj jednačini figuriše ρx – faktor uticaja rotirajućih masa. Koristeći
sračunatu vrednost ubrzanja (±u) može se izračunati put ubrzanja:

Vkr2 − V poč
2
Vkr2 − V poč
2
3.94 ⋅ (Vkr2 − V poč
2
)⋅ ρX
l= = = [m]
3.6 2 ⋅ 2 ⋅ u 25.92 ⋅ u D

pri čemu je:

Vkr - krajnja brzina u datom koraku proračuna

Vpoč - početna brzina u datom koraku proračuna

D - preostali deo dinamičkog faktora

11
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

ρx - faktor uticaja rotirajućih masa za dati stepen prenosa

u - ubrzanje tj. usporenje za dati interval brzina

Redosled proračuna može biti i inverzan. Ako imamo preostali deo puta Δl na
nekoj deonici i početnu brzinu možemo izračunati brzinu na kraju te deonice (Vkr).

Vreme vožnje potrošeno na savladavanje jedne deonice je:

3 .6 ⋅ l ⋅ 2 3 .6 ⋅ l
t= = [sec]
Vkr + V poč Vsr

Da bi se skratilo vreme proračuna konstruisani su nomogrami za određivanje

puta ubrzanja i vremena vožnje (slike 2-6. i 2-7.).

Neophodno je za svaki korak proračuna odrediti stepen punjenja stublina (preko

stepena opterećenja motora) koji se koristi za proračun potrošnje pogonskog goriva.
n
G = g sr ⋅ ∑ (d i ⋅ t i )
i =1

pri čemu je:

gsr - potrošnja pri srednjem broju obrtaja radilice motora

n

∑ (d
i =1
i ⋅ ti ) -ukupno vreme proračuna za sve korake gde je δ≥0

Pri čemu srednji broj obrtaja radilice motora se određuje iz jednačine.

n ⋅ Ddin ⋅ π
V = [m / sec]
im ⋅ i0 ⋅ 60

odakle sledi:

V ⋅ im ⋅ io ⋅ 60
n= [o / min ]
Ddin ⋅ π

12
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 2-6. Nomogram za određivanje puta ubrzanja (usporenja)

13
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 2-7. Nomogram za određivanje vremena vožnje

14
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Kada smo sračunali ukupan pređeni put i vreme vožnje po svakom brzinskom
spoju možemo izračunati srednji broj obrtaja motora:

60 ⋅ io
n sr =
t ⋅ Ddin ⋅ π
(
i I ⋅ ∑ l I• + i II ⋅ ∑ l II• +....... + i x ⋅ ∑ l x• ) [o / min ]

Kada smo sračunali srednji broj obrtaja uz pomoć dijagrama potrošnje goriva
možemo odrediti srednju potrošnju goriva – gsr. Potrošnja goriva za celu trasu puta biće:

G = g sr ⋅ ∑ (d ⋅ t )

Kada vozilo kreće iz stanja mirovanja put ubrzanja i vreme vožnje nije moguće
odrediti iz nomograma pa se u tom slučaju koriste sledeći izrazi:

ƒ Vreme vožnje
m ⋅ ΔV 1000 ⋅ ρ x ⋅ ΔV 28.3 ⋅ ΔV ⋅ ρx
Δt = = = [sec]
D ⋅ 3.6 9.81D ⋅ 3.6 D

pri čemu je:

ΔV=Vš(x+1)-Vš razlika brzine šaltovanja za određene stepene prenosa

ƒ Put ubrzanja
Δt ⋅ (V x +1 + V x ) Δt ⋅ Vsr
Δl = = [m]
2 ⋅ 3 .6 3 .6

ƒ Potrošnja goriva
ΔG = Δt ⋅ g sr ( x ) [l ]

Slika 2-8. Karakteristični slučajevi proračuna

15
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Najpogodnije je da se postupak radi tabelarno kao što je to prikazano na sledećoj

slici (slika 2-9.).

STAC I Wp DUŽINA PUTA U BRZINSKOM SPOJU D Vpoč Vkr Vsr t d*t

(km) (m) (%) I1 I2 I3 I4 I5 I6 (N/kN) (km/h) (km/h) (km/h) (sec) δ d (sec)

Δli' . D'i Vp V4 (Vp+V4)/2 t'i 1,0 1,0 t'i

0+000 l1 Wp1
. Δli'' D''i V4 Vkr (V4+Vkr)/2 t''i 1,0 1,0 t''i

Δli+1' . D'i+1 Vp V5 (Vp+V5)/2 t'i+1 1,0 1,0 t'i+1

0+l1 l2 Wp2 . Δli+1'' D''i+1 V5 V6 (V5+V6)/2 t''i+1 1,0 1,0 t''i+1
. Δli+1''' D'''i+1 V6 V6 V6 t'''i+1 0,3 0,45 0,45*t'''i+1

ΣI1 ΣI2 ΣI3 ΣI4 ΣI5 ΣI6 ΣI1 Σ(d*t)

Slika 2-9. Tabelarni prikaz Grassman-ovog postupka

16
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

3. Razvoj programskog sistema za proračun vremena vožnje

i potrošnje pogonskog goriva po Grassman-ovom postupku

Ovo poglavlje sadrži objašnjenje, u vidu algoritma, kako program funkcioniše, sve
ulazne podatke koje korisnik unosi u program preko dijalog boksova i izgled samih
dijaloga i, na kraju, nekoliko test primera primene programa.

3.1 Algoritmi programa

Ceo program može se podeliti u pet funkcionalno različitih delova (slika 3-1.).

Prvi deo programa služi za unos podataka neophodnih za proračun. Ulazni

podaci su tehničke karakteristike vozila, podužni profil trase puta (VCL datoteka iz
programskog paketa Gavran Civil Modeller) i dolazna i granična brzina. U ovom delu
ostavlja se mogućnost korisniku da ako ne poseduje podatke o tehničkim
karakteristikama vozila iskoristi postojeće, ugrađene u program. U tu svrhu u program
su uneti podaci o teškom teretnom vozilu „FAP 2225“. Podaci se u program unose u
onom obliku u kojem se mogu sresti u literaturi sem normalnog dijagrama vuče kojeg je
potrebno linearizovati pre unosa.

Drugi deo programa unesene podatke (iz prvog dela) obrađuje i prilagođava za
glavni proračun. Trasa puta se deli na manje segmente pri čemu se vertikalne krivine
aproksimiraju nizom konstantnih nagiba sa dužinom manjom od 50 m. Za dijagrame
potrošnje goriva, stepena punjenja stublina i normalni dijagram kočenja sračunavaju se
funkcije zavisnosti metodom najmanjih kvadrata. Dijagrami se unose u program u vidu
nekoliko karakterističnih tačaka.

Treći deo predstavlja glavni deo programa u kojem se po pojedinačnim

segmentima izračunavaju brzine i vremena vožnje.

U četvrtom delu se sumiraju podaci za sve segmente dobijeni iz glavnog dela

programa i sračunava potrošnja goriva za celu trasu.

U poslednjem delu se grafički predstavljaju dobijeni podaci u vidu dva dijagrama

za svaki smer vožnje.

17
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Glavni algoritam

Algoritam programskog sistema za proračun potrošnje goriva i vremena vožnje

Ulazni podaci

Niveleta trase
Tehničke Dolazna i granična
(.vcl datoteka iz
karakteristike vozila brzina (treća traka)
programskog paketa GCM)
Obrada ulaznih

Sračunavanje funkcija
podataka

zavisnosti za dijagrame: vuče, Podela trase na manje deonice

kočenja, potrošnje goriva i se konstantnim nagibom
stepena punjenja stublina
Glavni proračun

V
t
g
Obrada rezultata

Sračunavanje ukupnog
vremena vožnje i
potrošnje goriva
Grafička interpretacija

Slika 3-1. Glavni algoritam programa

18
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-2. Algoritam glavnog proračuna

19
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-3. Deo algoritma glavnog proračuna (vuča)

20
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

3.2 Ulazni podaci programa

Ulazni podaci programa su ujedno svi neophodni podaci za proračun vremena

vožnje i potrošnje goriva po Grassman-ovom postupku. Podaci se u program unose
preko interaktivnih dijaloga.

U prvom (Slika 3-4.) dijalogu nudi se mogućnost korisniku da, ukoliko ne

poseduje tehničke podatke o vozilu, koristi postojeće, već unete, podatke za vozilo
„FAP 2225“. Ukoliko se korisnik odluči za proračun sa postojećim podacima o vozilu
dijalozi vezani za vozilo se ne pojavljuju i prelazi se na unos ostalih podataka.

Slika 3-4. Dijalog-izbor načina proračuna

Ukoliko se korisnik odluči da sam unese podatke o vozilu pred njim se pojavljuju
sledeći dijalozi:

Prvi dijalog (Slika 3-5.) odnosi se na opšte podatke o vozilu

Slika 3-5. Dijalog-tehnički podaci vozilu

21
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Drugi dijalog (Slika 3-6.) se pojavljuje onoliko puta koliko vozilo ima brzina pošto
su podaci koji se unose vezani za pojedinačnu brzinu.

Slika 3-6. Dijalog-unos podataka po svakoj pojedinačnoj brzini

Treći dijalog (slika 3-7.), vezan za podatke o vozilu, odnosi se na potrošnju goriva
u zavisnosti od broja obrtaja radilice motora, silu kočenja u zavisnosti od brzine i
koeficijent punjenja stublina gorivom u zavisnosti od stepena opterećenja motora.
Potrebno je uneti nekoliko karakterističnih tačaka sa svakog dijagrama.

Slika 3-7. Dijalog-unos podataka o potrošnji goriva, sili kočenja i punjenju

stublina

22
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Nakon unošenja podataka o vozilu neophodno je u uneti početnu brzinu (Slika 3-

8.) kojom vozilo dolazi na trasu za koju se proračun radi. Takođe potrebno je uneti
graničnu brzinu teretnog vozila merodavnu za određivanje početka i kraja dodatne trake
za spora vozila.

Slika 3-8. Dijalog-unos karakterističnih brzina

Za proračun neophodno je uneti još podužni profil puta (slika 3-9.). Podužni profil
puta se unosi u obliku GCM datoteke sa ekstenzijom „vcl“. Pretpostavka je da korisnik
ima već formiranu ovu datoteku pošto se ovaj proračun kao i 3D model puta rade u istoj
fazi projektovanja.

Slika 3-9. Dijalog-izbor nivelete

23
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Nakon unosa svih neophodnih podataka za proračun potrebno je još uneti

razmeru crtanja dijagrama i početnu tačku dijagrama (Slike 3-10. i 3-11.).

Slika 3-10. Dijalog-unos razmere crtanja

Slika 3-11. Dijalog-unos početne tačke dijagrama

3.3 Izlazni podaci programa

Rezultati proračuna se grafički predstavljaju u obliku dijagrama brzina i dijagrama

vremena putovanja za svaki smer vožnje. Podatak o potrošnji goriva se daje numeričkoj
formi. Podaci o potrošnji se daju za smer vožnje u pravcu rasta stacionaža, za smer
vožnje suprotno rasta stacionaža, kao i prosečna potrošnja za oba smera. Primeri
izlaznih podataka dati su u okviru narednog poglavlja.

3.4 Testiranje programa

Testiranje programa je izvršeno na više različitih trasa puteva. Izdvojena su tri

karakteristična primera.

Prvi primer (slika 3-12.) je niz eksperimentalnih test deonica kod kojih se nagib
nivelete menja od 1% do 10%. Ovakav podužni profil nam služi da vidimo kolike su
trajne brzine na nagibima posmatranog vozila.

Drugi primer (slika 3-13.) je jedan segment puta sa nagibima promenljivog znaka
kakav se često može sresti u praksi.

Treći primer je test dva varijantna rešenja trase puta. U pitanju je trasa budućeg
autoputa Niš – Dimitrovgrad (Slika 3-14.). Pri projektovanju ovog autoputa urađena su
dva varijantna rešenja: prva varijanta je brdska varijanta ovog autoputa koja se proteže
od Čiflika preko Debelog Dela, Rasnice i Pirota istok (Slika 3-15.) dok je druga varijanta
dolinska trasa koja se proteže dolinom reke Nišave (Slika 3-16.).
24
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-12-a. Primer 1

25
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-12-b. Primer 1

26
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-12-c. Primer 1

27
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-12-d. Primer 1

28
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-13. Primer 2

29
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-14. Pregledna karta - put Niš-Dimitrovgrad

30
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-15-a. Primer 3

31
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

Slika 3-15-b. Primer 3

32
 DIPLOMSKI RAD kandidat: Milošev Miloš
RAZVOJ PROGRAMSKOG SISTEMA ZA ANALIZU BRZINE VOŽNJE, VREMENA PUTOVANJA I
POTROŠNJE GORIVA (Grasmanov postupak)

LITERATURA

1. Katanić, J Projektovanje puteva

Anđus, V Građevinska knjiga, Beograd, 1983.

Maletin, M

2. Nikolić, D Trajne brzine teretnih vozila na nagibima

magistarski rad, Beograd, 1989.

3. Jevremović, V Verovatnoća i statistika

Krug, Beograd, 1999.

33