1

Ο ΝΑΖΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΟΥ

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α. Η ναζιστική προπαγάνδα

Ομάδα 1 - Η ναζιστική προπαγάνδα στα ΜΕΕ και σε άλλες πηγές ψυχαγωγίας

Πηγή Α1
Στις 24 Φεβρουαρίου 1920 το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα («Γερμανικό Κόμμα Εργατών»)
εξάγγειλε το Πρόγραμμα του Κόμματος, γνωστό ως "Πρόγραμμα των 25 σημείων". Στο 23ο
σημείο αναφέρονται τα εξής:
«Απαιτούμε σύννομη διαμάχη της σκόπιμης πολιτικής ψευδολογίας και της διασποράς της
μέσω του Τύπου. Για την δημιουργία ενός Εθνικού Γερμανικού Τύπου απαιτούμε:
 Όλοι οι εκδότες και συντάκτες/συνεργάτες των Γερμανόφωνων εφημερίδων να ανήκουν
στο Έθνος.
 Καμία μη Γερμανική εφημερίδα δεν μπορεί να κυκλοφορήσει χωρίς εκπεφρασμένη
έγκριση του Κράτους. […]
 Οι μη-Γερμανοί πρέπει να εμποδίζονται από τον Νόμο να συμμετέχουν οικονομικά ή να
επηρεάζουν Γερμανικές εφημερίδες και η ποινή για παράβαση αυτού του Νόμου πρέπει
να είναι η απαγόρευση έκδοσης της εφημερίδας και η άμεση απέλαση των
εμπλεκομένων μη-Γερμανών. Η έκδοση εφημερίδων που δεν προωθούν την εθνική
πρόοδο πρέπει να απαγορεύεται. Απαιτούμε την δια Νόμου δίωξη όλων των τάσεων της
τέχνης και της λογοτεχνίας που διαφθείρουν την εθνική ζωή και την απαγόρευση
πολιτιστικών εκδηλώσεων που παραβιάζουν αυτή την απαίτηση.

Πηγή Α2
Όταν το Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα ανέλαβε την εξουσία [το 1933], τις κατευθυντήριες
γραμμές της ναζιστικής προπαγάνδας τις έδινε το «Υπουργείο Προπαγάνδας και
Διαφωτίσεως» με έναν μαέστρο της δημαγωγίας στην κορυφή (τον Γιόσεφ Γκέμπελς), ο
οποίος «ευθυγράμμιζε» τον Τύπο, τη ραδιοφωνία, τον κινηματογράφο, το θέατρο, τη μουσική
και όλους τους υπόλοιπους τομείς των τεχνών με τη ναζιστική ιδεολογία. Η κρατικά
καθοδηγούμενη ψυχαγωγία έπαιζε καθοριστικό ρόλο στη δελεαστική και παραπλανητική
τακτική της ναζιστικής προπαγάνδας. Οπερέτες, ελαφρά μουσική (στο ραδιόφωνο) και
ανώδυνα φιλμ - καθώς δεν είχαν πολιτική χροιά - ήταν τα δημοφιλέστερα είδη. Ταυτόχρονα
αποτελούσαν τμήμα της κοινωνικής πολιτικής του καθεστώτος, που με τον τρόπο αυτό
συντηρούσε τη διάθεση της “λαϊκής κοινότητας”.

W. Benz, «Εξουσία και κοινωνία: Η σκηνοθέτηση της έκστασης», (μτφ. Φ. Κουτσούκου),

στο Αδόλφος Χίτλερ. Η άνοδος, η σφαγή, η κατάρρευση, π. Ε Ιστορικά, Τεγόπουλος, Αθήνα,
χ.χ., σ. 73-82 (Διασκευή).

Πηγή Α3
Η αντιληπτική ικανότητα των μαζών είναι εξαιρετικά περιορισμένη και αδύναμη. Έχοντας
αυτό υπόψη, κάθε αποτελεσματική προπαγάνδα πρέπει να περιορίζεται στη μετάδοση
ελάχιστων βασικών εννοιών. […] Μόνο η συνεχής επανάληψη μπορεί να επιφέρει την
αποτύπωση ιδεών στη μνήμη του πλήθους. […] Το σημαντικότερο είναι […] να χρωματίζεις
τις αντιθέσεις σε μαύρο και άσπρο.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 2

Απόσπασμα από το βιβλίο του Αδ. Χίτλερ Ο Αγών μου (Mein Kampf )

Πηγή Α4
Παιχνίδι στρατηγικής με το σχήμα της σβάστικας - Επιτραπέζιο παιχνίδι: Κινούμαστε εναντίον της
Αγγλίας

Τα εγχειρίδια με τους κανόνες των παιχνιδιών τόνιζαν πως ήταν ειδικά σχεδιασμένα «για πνευματική
εκπαίδευση, στρατιωτική κατάρτιση και δημόσια παιδεία». Κατασκευαστής ανάλογου παιχνιδιού
κατάρριψης συμμαχικών αεροσκαφών έλεγε πως το βαθύτερο νόημα του επιτραπέζιου ήταν «η
προστασία της πατρίδας».

Ενδεικτικές δραστηριότητες :
 Για ποιους λόγους όταν το Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα ανέλαβε την εξουσία φρόντισε να
ελέγξει τον Τύπο και τις διάφορες μορφές ψυχαγωγίας; Ποια άποψη είχε για την αντιληπτική
ικανότητα των ανθρώπων; Για να απαντήσετε βασιστείτε στις πηγές Α2 και Α3.
 Τι νομίζετε ότι επιδιωκόταν με παιχνίδια σαν αυτό που παρατίθεται στην πηγή Α4 και για
ποιους λόγους;
 Είστε ένας φιλελεύθερος πολίτης της Γερμανίας και διαβάζετε το 23ο σημείο του
προγράμματος του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος αλλά και όσα αναφέρονται στην πηγή Α3.
Σε μια επιστολή σας (έκτασης 120 λέξεων περίπου), που θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα που
διαβάζετε, στηλιτεύετε την πρόθεση του κόμματος αυτού να περιορίσει την ελευθερία του
Τύπου.

Ομάδα 2 - Προπαγάνδα μέσω των μαζικών συγκεντρώσεων

Πηγή Α5
Η ναζιστική ηγεσία διοργάνωνε τακτικά συγκεντρώσεις των
μελών του κόμματος, συνάξεις για ακρόαση των
ραδιοφωνικών ομιλιών του Χίτλερ, τοπικές συναθροίσεις και
εορτές επ’ ευκαιρία των κρατικών αργιών, φολκλορικές
βραδιές με έντονο «πατριωτικό» χρωματισμό, μαζικούς
όρκους, μυσταγωγίες. Το σκηνικό συμπλήρωναν συχνές
παρελάσεις, «ιστορικά μνημόσυνα» και άλλες εκδηλώσεις με
αποκορύφωμα το ετήσιο κομματικό συνέδριο στη
Νυρεμβέργη*. […] Η συμμετοχή του ατόμου σε αυτές οργανωνόταν σαν να επρόκειτο για
θεμελιώδους σημασίας εμπειρία. Στόχος ήταν πάντα, ανεξάρτητα από τη σπουδαιότητα του
Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας
 3

γεγονότος, η υποβολή του κάθε μέλους ξεχωριστά, η μαγεία των αισθήσεων, και σκοπός
ήταν η ενσωμάτωση και εκμηδένιση του ατόμου στη “λαϊκή κοινότητα”.

W. Benz, «Εξουσία και κοινωνία: Η σκηνοθέτηση της έκστασης», (μτφ. Φ. Κουτσούκου),

στο Αδόλφος Χίτλερ. Η άνοδος, η σφαγή, η κατάρρευση, π. Ε Ιστορικά, Τεγόπουλος, Αθήνα,
χ.χ., σ. 73-82 (Διασκευή).

*Το κομματικό συνέδριο της Νυρεμβέργης ήταν εκδήλωση που διοργάνωνε το Ναζιστικό
Κόμμα ετησίως από το 1923 ως 1938 στη συγκεκριμένη πόλη της Γερμανίας. Μετά από την
άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (1933) ήταν το μεγαλύτερο προπαγανδιστικό γεγονός του
ναζιστικού κράτους.

Πηγή Α6
«Οι ναζιστικές συγκεντρώσεις οργανώνονταν και
σκηνοθετούνταν από τον Άλμπερτ Σπέερ, αρχιτέκτονα και
στενό συνεργάτη του Χίτλερ, ενώ κινηματογραφούνταν
από τη Λένι Ρίφενσταλ. Σκηνικά, όπως θυρεοί,
εμβληματικά του καθεστώτος σύμβολα (αετός και
σβάστικα), σημαίες ύφους μέχρι 45 μέτρων, νυχτερινές
τελετές με πυρσούς και ειδικό φωτισμό από στρατιωτικούς
προβολείς, συμπλήρωναν ένα κινηματογραφικό, φαντασιακό και άκρως υποβλητικό σκηνικό
το οποίο τόνιζε τη δύναμη και την υπεροχή του γερμανικού έθνους».

Β. Σακκά, «Εμείς και οι “άλλοι”: η εμπειρία του ανεπαίσθητου εκφασισμού μιας κοινωνίας
και η σύγχρονη συγκυρία», στο Αγγ. Παληκίδης (επιμ.) (2013). Κριτικές προσεγγίσεις του
ναζιστικού φαινομένου. Από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική
μάθηση, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, σ. 234.

Πηγή Α7
« Ο Ντενί ντε Ρουζμόν είχε σταθεί στο κέντρο ενός πυκνού
πλήθους, που περίμενε την άφιξη του Χίτλερ. Οι άνθρωποι
γύρω του είχαν αρχίσει να ανυπομονούν, όταν φάνηκε, στο
βάθος βάθος μιας λεωφόρου ο Φύρερ με την ακολουθία του.
Ο Ντενί ντε Ρουζμόν είδε το πλήθος να καταλαμβάνεται
προοδευτικά, από ένα είδος υστερίας, επευφημώντας σαν
τρελό τον απαίσιο εκείνο άνθρωπο. Η υστερία απλωνόταν,
προχωρούσε, με το Χίτλερ μαζί σαν πλημμυρίδα. Στην αρχή
έμεινε έκπληκτος από αυτή την παράκρουση. Όταν, όμως, ο
Φύρερ πλησίασε για καλά και η γενική υστερία μεταδόθηκε και στους ανθρώπους που
βρίσκονταν πλάι του, ο Ντενί ντε Ρουζμόν ένιωσε μέσα του αυτή τη λύσσα να τείνει να τον
κατακτήσει και τον ίδιο, αυτή η παράκρουση τον "ηλέκτριζε". Ήταν έτοιμος να υποκύψει σ’
αυτή τη μαγεία, όταν ξάφνου κάτι ανέβηκε από τα κατάβαθα του είναι του κι αντιστάθηκε
στη μαζική θύελλα. Ο Ντενί ντε Ρουζμόν ένιωθε άσχημα, φρικτά, μόνος, μέσα στο πλήθος,
ταυτόχρονα αντιστεκόταν και δίσταζε. Ύστερα, ενώ σηκώθηκαν κυριολεκτικά οι τρίχες της
κεφαλής του κατάλαβε τι νόημα είχε αυτή η Ιερή Φρίκη».
[...] Είναι, χωρίς αμφιβολία, αδύνατον, τη στιγμή που κατακλύζεται κανείς από δόγματα,
"πνευματικά" συνθήματα, προπαγάνδες κάθε είδους, να δώσει την ίδια εκείνη στιγμή μιαν
εξήγηση της άρνησής του να υποκύψει.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 4

Από τον πρόλογο του θεατρικού έργου Ρινόκερος του Ευγένιου Ιονέσκο (μτφρ. Ερρίκος
Μπελιές), Κέδρος, Αθήνα 2009. (Διασκευή).

Πηγή Α8
Παρόλο που οι πολίτες δεν ήταν υποχρεωμένοι να
υψώνουν τη σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό, η μη
ύψωσή της μπορούσε να ερμηνευτεί ως έλλειψη
ενθουσιασμού για τον εθνικοσοσιαλισμό· ίσως τότε, η
τιμωρία να ήταν μια περίοδος σε στρατόπεδο
συγκέντρωσης. Σε μια περίπτωση, ασκήθηκε δίωξη σε
δημόσιο υπάλληλο επειδή είχε αρνηθεί να δωρίσει
χρήματα στο Χειμερινό Ταμείο Περίθαλψης. Ο
κατηγορούμενος διαμαρτυρήθηκε, λέγοντας ότι έδινε
λεφτά, και μάλιστα πολλά, για άλλους σκοπούς, και ότι
έπρεπε να του επιτρέπεται ν ’ αποφασίζει ο ίδιος ποιον φιλανθρωπικό σκοπό θα στήριζε,
πόσο μάλλον αφού οι δωρεές προς το Χειμερινό Ταμείο Περίθαλψης ήταν «εθελοντικές». Τα
επιχειρήματά του όμως δεν έπεισαν το δικαστήριο, που αποφάσισε:
“Η αντίληψη περί ελευθερίας που έχει ο κατηγορούμενος είναι ακραίου
χαρακτήρα.[...] Γι’ αυτόν ελευθερία σημαίνει το δικαίωμα να παραμελεί όλα τα
καθήκοντά του, εκτός από όσα απαιτεί ρητά ο νόμος. Αυτό τον οδήγησε σε μια
καταδικαστέα κατάχρηση της ελευθερίας την οποία είχε παραχωρήσει ο Ηγέτης, με τη
βεβαιότητα ότι ο γερμανικός λαός δεν θα την ασκούσε καταχρηστικά”.

Mark Mazower (20132). Σκοτεινή Ήπειρος. Ο Ευρωπαϊκός 20ος αιώνας. Αθήνα: Καθημερινές
Εκδόσεις, τ. 1, σ. 61 (Διασκευή).

Ενδεικτικές δραστηριότητες:
 Πού αποσκοπούσαν κατά την άποψή σας οι συχνές και καλά σκηνοθετημένες
μιλιταριστικές παρελάσεις μπροστά από τον Χίτλερ;
 Ποια επίδραση είχαν στους συμμετέχοντες οι συγκεντρώσεις του ναζιστικού
κόμματος σύμφωνα με την πηγή Α6;
 Βρίσκεστε με έναν φίλο σας σε μια συγκέντρωση σαν αυτές που αναφέρονται στις
παραπάνω πηγές. Εσείς, όπως ο Ντενί ντε Ρουζμόν, αντιστέκεστε στη φρενίτιδα που
καταλαμβάνει τον φίλο σας, όπως και τους περισσότερους. Όταν τελειώνει η
συγκέντρωση συζητάτε μαζί του το τι συνέβη. Γράψτε ένα διάλογο που να
αποτυπώνει τις διαφορετικές σκέψεις και τα διαφορετικά συναισθήματα που ο
καθένας σας έκανε/βίωσε.
 Αναζητήστε στο διαδίκτυο πληροφορίες για τη δράση όσων αντιστάθηκαν στα όσα
το ναζιστικό καθεστώς επιχειρούσε με τις τέτοιες δράσεις σαν αυτές που μελετήσατε.

Ομάδα 3 - Προπαγάνδα στα σχολεία

Πηγή Α9
Η συστηματική μεταρρύθμιση του γερμανικού εκπαιδευτικού συστήματος άρχισε αμέσως
μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Προϋπόθεση για να υλοποιηθούν οι επιχειρούμενες
μεγάλες αλλαγές ήταν να καταστούν ικανοί οι εκπαιδευτικοί να τις εισαγάγουν.
Οργανώθηκαν και πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμα σεμινάρια […] , ώστε να παρασχεθούν οι
απαραίτητες οδηγίες, που περιελάμβαναν, εκτός από συγκεκριμένα διδακτικά αντικείμενα, τη
διδασκαλία της φιλοσοφίας του Εθνικοσοσιαλισμού.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 5

Bernhard Rust(1938). Education in the Third Reich, χ.ε, χ.τ.

Σημείωση : το 1933 ο Rust ήταν Υπουργός Επιστημών, Τέχνης και Εκπαίδευσης της
Πρωσίας.

Πηγή Α10
Η ατμόσφαιρα στις τάξεις ήταν πολύ διαφορετική από
εκείνη που ήξεραν οι μαθητές. Φωτογραφία του Χίτλερ
υπήρχε σε κάθε αίθουσα. Ο δάσκαλος, όταν έμπαινε στην
τάξη, χαιρετούσε ναζιστικά λέγοντας “Heil Hitler!”. Οι οι
μαθητές καλούνταν να αποκριθούν με τον ίδιο τρόπο
φωνάζοντας “Heil Hitler!” τρεις φορές, επί οκτώ φορές την
ημέρα (στην αρχή και το τέλος της μέρας, αλλά και κάθε
μαθήματος).
Πηγή:http://www.theholocaustexplained.org/ks3/life-in-nazi-occupied-europe/controlling-
everyday-life/controlling-education/#.WikArTclFPY

Πηγή Α11
Να και οι καθηγητές,
απ' τ' αυτί οι μαθητές
τους αρπάζουν και τους στήνουν προσοχή.
Κάθε μαθητής κατάσκοπος.
Η μόρφωση, η γνώση είναι άσκοπος.
Μα ποιος γνωρίζει τίποτα στη σημερινή εποχή;

Ύστερα να τα νιάτα τα χρυσά

που με το δήμιο τα 'χουνε καλά.
Τον παίρνουν και τον φέρνουν σπίτι.
Καρφώνουν τον πατέρα τους με μια καταγγελία
και τον κατηγορούν για εσχάτη προδοσία·
δεμένος βγαίνει ο πατέρας απ' το σπίτι.

Από το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Τρόμος και αθλιότητα του τρίτου Ράιχ. Καθεμιά από
τις 24 σκηνές (μονόπρακτα) του έργου παρουσιάζει μια ιδιαίτερη περίπτωση και όλες
μαζί συνθέτουν αυτό που λέει ο τίτλος: τον τρόμο και την αθλιότητα που επικρατεί στη
Γερμανία με την επιβολή του ναζισμού.

Πηγή Α12
«Όλα τα μαθήματα […] πρέπει να εστιάζουν σε στρατιωτικά ζητήματα, στον εγκωμιασμό
της στρατιωτικής θητείας των Γερμανών ηρώων και ηγετών».
Der Angriff, Οκτώβριος 1939 (Η Der Angriff ήταν εφημερίδα που εξέδιδε ο υπουργός
Προπαγάνδας του Γ΄ Ράιχ)

Προβλήματα μαθηματικών
1. «Ένα βομβαρδιστικό αεροπλάνο κατά την απογείωση μεταφέρει 12 ντουζίνες βόμβες, η
καθεμία από τις οποίες ζυγίζει 10 κιλά. Το αεροσκάφος απογειώνεται για τη Βαρσοβία, το
διεθνές κέντρο του Ιουδαϊσμού. Βομβαρδίζει την πόλη. Κατά την απογείωση, με όλες τις
βόμβες και γεμάτη τη δεξαμενή με 100 κιλά καυσίμων, το αεροσκάφος ζύγιζε 8 τόνους
περίπου. Όταν επιστρέφει από τη σταυροφορία υπάρχουν ακόμη 230 κιλά υλικού. Ποιο είναι
το βάρος του αεροσκάφους όταν είναι άδειο;»

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 6

2. «Το να συντηρηθεί ένα νοητικά ανάπηρο άτομο κοστίζει περίπου 4 μάρκα την ημέρα.
Υπάρχουν 300.000 νοητικά καθυστερημένα άτομα για φροντίδα. Πόσο κοστίζουν συνολικά
αυτά τα άτομα; Πόσα επιδόματα γάμου των 1000μάρκων θα μπορούσαν να δοθούν με τα ίδια
χρήματα;»

Ενδεικτικές δραστηριότητες :
 Για ποιους λόγους θεωρείτε πως ο Χίτλερ επιχείρησε να ελέγξει το εκπαιδευτικό σύστημα
και με ποιους τρόπους το επιχείρησε;
 Ποιες αντιλήψεις πιστεύετε ότι καλλιεργούσαν στάσεις και συμπεριφορές σαν αυτές που
αποτυπώνονται στις πηγές στις πηγές Α10 – Α12;
 Ποιες επιπτώσεις φαντάζεστε ότι θα είχαν στην ψυχολογία των μαθητών πρακτικές σαν
αυτές που είδατε στις πηγές Α10 - Α12;
 Τι σας κάνει εντύπωση στη διατύπωση των μαθηματικών προβλημάτων της πηγής Α12; Για
ποιους λόγους κατά τη γνώμη σας είχαν αυτό το περιεχόμενο;
 Είστε μαθητής/τρια που είχε συνηθίσει σε ένα διαφορετικό σχολικό κλίμα από αυτό που
βιώνετε στο ναζιστικό καθεστώς. Στο ημερολόγιό σας καταγράφετε τις σκέψεις και τα
συναισθήματά σας.

Ομάδα 4 – Προπαγάνδα δια των οργανώσεων νέων

Πηγή Α13
«Η Χιτλερική Νεολαία συνιστούσε για το ναζιστικό καθεστώς έναν τρίτο [...] πυλώνα
διαπαιδαγώγησης, διαμόρφωσης των νέων μαζί με την οικογένεια και το σχολείο. Το 1936
[…] ορίστηκε με νόμο ότι “το σύνολο της γερμανικής νεολαίας περιλαμβάνεται στη
Χιτλερική Νεολαία” και “το σύνολο της γερμανικής νεολαίας θα διαπαιδαγωγείται εκτός της
οικογένειας και του σχολείου στην Χιτλερική Νεολαία, σωματικά, πνευματικά και ηθικά, στο
πνεύμα του εθνικοσοσιαλισμού”».

Μ. Παπαθανασίου, «Εθνικοσοσιαλισμός, Εκπαίδευση και Νεολαία στη Ναζιστική

Γερμανία», στα Πρακτικά διημερίδας με θέμα: Ερμηνεύοντας την ιστορική εμπειρία του
ναζιστικού φαινομένου στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας,
Τομέας Ιστορίας (13-14 Μαρτίου 2013, Πανεπιστήμιο Αθηνών), σ. 4 και 6, Διαθέσιμο
και στο www. arch. uoa. gr/filesdmin/arch.uoa/up- Μloads/drast_hist /fasismos_ekpaid/
papathanasioumaria.pdf (ανάκτηση 20/11/2017)

Πηγή A14
«Οι νέες ευκαιρίες δράσης που πρόσφεραν οι Ναζί, ειδικά στους νέους και στους απλούς
ανθρώπους, στις διάφορες οργανώσεις του κόμματος, τούς δημιουργούσε την αίσθηση ότι
τους έπαιρναν στα σοβαρά και είχαν μια αξία στην κοινωνία. Επιπλέον, με την ανάληψη
ενός αξιώματος στις οργανώσεις του Ναζιστικού Kόμματος μπορούσε κάποιος να βελτιώσει
την κοινωνική του θέση. [...] H κομματική στολή είχε βαρύνουσα σημασία και άνοιγε
πολλούς δρόμους για μια γρήγορη και πρωτόγνωρη κοινωνική άνοδο».

W. Mickel - B. Wiegand (επιμ.), Geschichte, Politik und Gesellschaft (Bd. 1: Von der
Franzosischen Revolution bis zum Ende des 2. Weltkrieges), Bερολίνο 1998, σελ. 336-337
(Διασκευή).
Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας
 7

Πηγή Α15
[…] Η ρητορική του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος και αρκετές από τις ιδέες που πρόβαλε
ή τις πρακτικές που εφάρμοζε το καθεστώς ασκούσαν δυνάμει μία έλξη σε νέους και νέες, ή
τουλάχιστον δεν τους απωθούσαν, είτε επειδή τους κολάκευαν είτε επειδή ήταν ιδέες (όπως
ο εθνικισμός, ο μιλιταρισμός) που είχαν τις ρίζες τους σε άλλους, συγγενείς ως ένα βαθμό,
πολιτικούς, ιδεολογικούς χώρους (πέραν του ναζιστικού που δανείστηκε και μετέπλασε ή
μετάλλαξε τις ιδέες αυτές) και σε μακρινές δεκαετίες (π.χ. στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου
αιώνα), κι επομένως δεν ξένιζαν».

Μ. Παπαθανασίου, «Εθνικοσοσιαλισμός, Εκπαίδευση και Νεολαία στη Ναζιστική

Γερμανία», ό.π., σ. 4.

Πηγή 16
Αυτά τα αναγκαστικά μέσα [κυρίως η στρατιωτική θητεία] προκάλεσαν [ιδίως μετά το 1936]
τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος από νέους που όχι μόνο απέρριπταν τη μηχανική
υποβολή των ναζιστικών απόψεων και τη σκληρή πειθαρχία της “Χιτλερικής Νεολαίας” αλλά
και που αντιστάθηκαν ενεργά σε αυτήν την υποχρεωτική οργάνωση και στο [ναζιστικό]
καθεστώς με μια σειρά από ανοιχτές συγκρούσεις και ορατές προκλήσεις*.

Daniel Horn, Jouth Resistance in the Third Reich: A Social Portrait, Journal of Social
History, Vol. 7, No. 1 (Autumn, 1973), σ. 26.

*Έκφραση του κινήματος αυτού υπήρξαν οργανώσεις όπως Οι Πειρατές Edelweiss, Τα

παιδιά του Swing, κ.ά..

Ενδεικτικές ερωτήσεις προσέγγισης και επεξεργασίας:

 Σύμφωνα με την πηγή Α13 «το σύνολο της γερμανικής νεολαίας» υποχρεωνόταν να
ενταχθεί στη “Χιτλερική Νεολαία”. Για ποιους λόγους εικάζετε ότι το ναζιστικό
καθεστώς οργάνωσε τη “Χιτλερική Νεολαία” και υποχρέωσε τους νέους και τις νέες να
ενταχθούν σε αυτήν;
 Με ποιους τρόπους επιδιώχθηκε από το ναζιστικό καθεστώς η εγγραφή και η παραμονή
των νέων σε αυτήν, σύμφωνα με τις πηγές;
 Πώς φαντάζεστε ότι αντιδρούσαν οι περισσότεροι νέοι σε όσα άκουγαν και βίωναν στη
Χιτλερική Νεολαία και για ποιους λόγους;
 Είστε ένας έξυπνος Γερμανός νέος με πνεύμα αμφισβήτησης και με ελάχιστη έφεση στις
ασκήσεις και τα παιχνίδια στρατιωτικού τύπου. Σε μια επιστολή προς τους γονείς σας
μεταφέρετε τη δυσαρέσκειά σας για όσα βιώσατε σε μια βδομάδα κατασκήνωσης με την
Χιτλερική Νεολαία στην οποία είστε υποχρεωτικά ενταγμένος.
 Είστε φιλελεύθερος δημοσιογράφος ιστορικός που κάνει ρεπορτάζ για τη νεολαία της
εποχής του Γ΄ Ράιχ. Γράψτε ένα σύντομο άρθρο (120 λέξεων) αναφορικά με: i) τους
τρόπους με τους οποίους επιδιώχθηκε από το ναζιστικό καθεστώς η εγγραφή και η
παραμονή των νέων στη Χιτλερική Νεολαία, ii) τις αντιδράσεις των νέων.
 Βασιζόμενοι σε όλα όσα μελετήσατε γράψτε έναν διάλογο ανάμεσα σε δύο νέους. Ο ένας
ασκεί κριτική στα μέσα με τα οποία το ναζιστικό καθεστώς επιχείρησε να διαδώσει και να
επιβάλλει την ιδεολογία του και ο άλλος ευχαριστιέται την ένταξή του σε αυτήν και
υπερασπίζεται τη Χιτλερική Νεολαία.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 8

Β. Ευγονική και πρόγραμμα ευθανασίας

Ομάδα 1

Πηγή Β1
Ωρολόγιο πρόγραμμα του 1935 για σχολείο θηλέων
Ώρες Δευτέρα Τρίτη Τετάρτη Πέμπτη Παρασκευή Σάββατο
8:00-8:45 Γερμανικά (κάθε μέρα)
8:50-9:35 Γεωγραφία Ιστορία Χορωδία Γεωγραφία Ιστορία Χορωδία
9:40-10:25 Φυλετικές σπουδές (κάθε μέρα)
10:25-11:00 Διάλειμμα με ειδικές ανακοινώσεις και σπορ
11:00-12:05 Οικιακή Οικονομία & Μαθηματικά (κάθε μέρα)
12:10-12:55 Η επιστήμη της Ευγονικής (Eugenics) – Βιολογία της Υγείας (κάθε μέρα)
2:00-6:00 Σπορ (κάθε μέρα)

Σκηνή από το μάθημα των Φυλετικών σπουδών.

Πηγή:http://www.theholocaustexplained.org/ks3/life-in-nazi-occupied-europe/controlling-
everyday-life/controlling-education/#.WikArTclFPY

Πηγή Β2
Σύμφωνα με τον Χίτλερ “επιστέγασμα του συνόλου της παιδαγωγικής εργασίας του
εθνολαϊκού Κράτους πρέπει να είναι η εμφύτευση του νοήματος και του αισθήματος της
φυλής στην καρδιά και στο μυαλό της νεολαίας”. Σε διατριβή ενός αρχηγού της Χιτλερικής
Νεολαίας διαβάζουμε μεταξύ άλλων:
“Η φυλετική διδασκαλία αποτελεί την αφετηρία του εθνικοσοσιαλιστικού
προγράμματος διαπαιδαγώγησης (...). Σύμφωνα με την επιθυμία του Φύρερ, η
σωματική ικανότητα αποτελεί την πρωταρχική και υψηλότερη υποχρέωση της νέας
γενιάς. [...] Aυτή η αυτοπεποίθηση πρέπει ήδη να διδαχθεί στον νέο εθνικό/λαϊκό
σύντροφο (Volksgenosse) από την παιδική ηλικία. Το σύνολο της
διαπαιδαγώγησης και της διαμόρφωσής του πρέπει να του προσφέρουν την
πεποίθηση ότι είναι οπωσδήποτε ανώτερος από τους άλλους”.

Βλ. σχετικά: Adolf Hitler, Mein Kampf έκδοση του 1933, σ. 475 κ.ε., όπως παραπέμπει η Μ.
Παπαθανασίου, «Εθνικοσοσιαλισμός, Εκπαίδευση και Νεολαία στη Ναζιστική Γερμανία»,
ό.π., σ.8.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 9

Ενδεικτικές ερωτήσεις προσέγγισης και επεξεργασίας:

 Ποια μαθήματα δεσπόζουν στο ωρολόγιο πρόγραμμα του 1935; Για ποιους λόγους
εικάζετε ότι δινόταν τόση έμφαση στη διδασκαλία των μαθημάτων αυτών;
 Ποιο φαντάζεστε ότι ήταν το περιεχόμενο των μαθημάτων: α) Φυλετικές σπουδές και β)
Επιστήμη της ευγονικής;
 Με ποια μαθήματα επιχειρείτο η επίτευξη της «σωματικής ικανότητας» και της
πεποίθησης ότι «νέος εθνικός/λαϊκός σύντροφος» ήταν «οπωσδήποτε ανώτερος από τους
άλλους»;

Πηγή Β3
Κυριάρχησε η άποψη ότι [και] η δικαιοσύνη πρέπει ν ’ αντανακλά τη βούληση του Χίτλερ,
να λειτουργεί ως εργαλείο εξυπηρέτησης των στόχων του καθεστώτος, που ήταν η
δημιουργία μιας «υγιούς φυλετικής κοινότητας», γεγονός που υπόταξε τα «τυπικά νομικά
κριτήρια» στα αυθαίρετα μέτρα τα οποία επικύρωνε η αυθεντία του Χίτλερ. Ο νόμος έπαυσε
να προστατεύει τα δικαιώματα των Εβραίων και των τσιγγάνων, αλλά και των
«εκφυλισμένων» κατηγοριών των Αρίων: των “ακοινωνικών”, των ομοφυλόφιλων, των
σωματικά και διανοητικά υστερούντων και άλλων.

Mark Mazower (20132). Σκοτεινή Ήπειρος. Ο Ευρωπαϊκός 20ος αιώνας. Αθήνα: Καθημερινές
Εκδόσεις, τ. 1, σ. 57 (Διασκευή).

 Πώς λειτουργούσε η δικαιοσύνη στη ναζιστική Γερμανία; Ποιες συνέπειες θεωρείτε ότι
θα είχε αυτός ο τρόπος λειτουργίας της στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων;
 Κατά την άποψή σας, ποιο περιεχόμενο έδιναν οι Ναζί στη φράση «υγιής φυλετική
κοινότητα»;
 Ποιες κοινωνικές ομάδες ανήκαν κατά τους Ναζί στην «εκφυλισμένη κατηγορία
Αρίων»; Τι νομίζετε ότι θα προβλεπόταν για αυτούς;

Ομάδα 2

Πηγή Β4
«Το πρόγραμμα Lebensborn, που επινοήθηκε το 1935, αποσκοπούσε στην αύξηση του
ανθρώπινου αποθέματος της Άριας Φυλής. Σε πρώτη φάση οι στρατιώτες των Ες Ες που
εισέβαλαν στις ευρωπαϊκές χώρες ενθαρρύνονταν να “σμίξουν” με ντόπιες υπό την
προϋπόθεση ότι αυτές θα είχαν σκανδιναβικά χαρακτηριστικά, ώστε να εξασφαλίζεται η
φυλετική καθαρότητα. Όταν οι γυναίκες έμεναν έγκυες, μεταφέρονταν σε σπίτια του
προγράμματος, όπου τις εξέταζαν ως προς το αν πράγματι είχαν “τα φυλετικά, βιολογικά και
κληρονομικά πολύτιμα χαρακτηριστικά” και ήταν ικανές “να φέρουν στον κόσμο παιδιά με
τα ίδια πολύτιμα χαρακτηριστικά”. Με αυτόν τον τρόπο γεννήθηκαν περίπου 16.000-20.000
μωρά κατά τη διάρκεια του πολέμου και ανατράφηκαν με τα ναζιστικά πρότυπα, κυρίως στη
Νορβηγία, τουλάχιστον μέχρι την κατάρρευση του ναζιστικού καθεστώτος».

Πηγή: http://www.mixanitouxronou.gr/to-programma-gia-tin-anaparagogi-tis-arias-filis-
chiliades-exogama-ton-es-es-ke-apagoges-pedion-me-aria-charaktiristika/ (Διασκευή)

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 10

Πηγή Β5

Tα κορίτσια του "Συνδέσμου Γερμανίδων

Kορασίδων" ακολουθούσαν εντατικό
πρόγραμμα γυμναστικής για να είναι κατόπιν H ρώμη και η ομορφιά του γερμανικού
σε θέση να γεννήσουν υγιή παιδιά. H "πρώτη λαού, πιο συγκεκριμένα των ανδρών της
εντολή για την υποχρέωση διατήρησης της Γερμανίας.
σωματικής υγείας" από τα μέλη της Tο κράτος και το έθνος, πίστευαν οι Ναζί,
Xιτλερικής Nεολαίας και του Συνδέσμου δεν ήταν τίποτε άλλο παρά το αποτέλεσμα
Γερμανίδων Kορασίδων ήταν: "Tο σώμα σου της συγκρότησης ενός ισχυρού συνδέσμου
ανήκει στο έθνος σου, γιατί σ' αυτό χρωστάς ανδρών με ένα κοινό σκοπό.
την ύπαρξή σου, συνεπώς είσαι υπεύθυνος-η
απέναντι στο γερμανικό έθνος για το σώμα Wien 1938, (Ausstellungskatalog), Bιέννη
σου". 1988, σελ. 333.
Wien 1938, (Ausstellungskatalog), Bιέννη
1988, σελ. 355.

Πηγή Β6

Arno Berker, Το κόμμα και ο στρατός (1938)

Σημείωση:
Στο εξώφυλλο του ημερολογίου του
Ο Χίτλερ υποστήριξε μια τέχνη παραστατική με
έτους 1938, που τύπωσε το Neues
θέματα από τη ζωή και τις αρετές της άριας φυλής.
Volk, επίσημο περιοδικό του ναζιστικού
Μια τέχνη που έστρεφε το ενδιαφέρον της στο
κόμματος, απεικονίζεται η «καθαρή»
κλασικό ιδεώδες, το οποίο, όμως, απομάκρυνε από
Αρία οικογένεια.
το ιστορικό του πλαίσιο και χωρίς καμία αίσθηση
του ανθρώπινου μέτρου, υπερτόνιζε το μέγεθος,
προκειμένου να αποδοθεί η δύναμη και η δήθεν
ανωτερότητα της άριας φυλής.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 11

Ενδεικτικές δραστηριότητες :
 Τι σημαίνει κατά την άποψή σας η θέση που διατυπώνεται στην πηγή Β4 ότι «το
σώμα σου ανήκει στο έθνος σου»; Πώς την κρίνετε;
 Ποια ήταν τα «φυλετικά, βιολογικά και κληρονομικά πολύτιμα χαρακτηριστικά»
για τα οποία γίνεται λόγος στην πηγή Β5; Για να απαντήσετε προσέξτε και τις πηγές
Β4 και Β6.
 Είστε ένας νέος που πιστεύει πως το σώμα του ανήκει πρώτιστα στον εαυτόν του και
που αμφισβητεί το πρότυπο της «καθαρής» Αρίας οικογένειας. Φτιάξτε μια αφίσα
που να προβάλλει τις πεποιθήσεις σας και να καταδεικνύει τη αντίθεσή σας στα
σχετικά προπαγανδιστικά μηνύματα των ναζιστών.

Ομάδα 3

Πηγή Β7

Προεκλογική αφίσα του
Εθνικοσοσιαλιστικού
κόμματος:
"Γυναίκες, αυτή θα είναι η
μοίρα σας στο Γ΄ Ράιχ!"
Tα τελευταία χρόνια του πολέμου οι ναζί προσπάθησαν να εντάξουν ενεργά τις γυναίκες
στην παραγωγική διαδικασία [και στον στρατό], προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις
τεράστιες πολεμικές ανάγκες.
Wien 1938, (Ausstellungskatalog), Bιέννη 1988, σελ. 325.

Πηγή Β8
«Σύμφωνα με τον Joseph Goebbels, “καθήκον της γυναίκας είναι να
είναι όμορφη και να ανατρέφει παιδιά. Βγάζοντας τη γυναίκα έξω από
το πεδίο της δημόσιας ζωής της δίνουμε πίσω την αξιοπρέπειά της”.
Όταν οι Εθνικοσοσιαλιστές πήραν την εξουσία εφάρμοσαν αμέσως το
πρόγραμμά τους: απέλυσαν τις γυναίκες γιατρούς και δημόσιους
λειτουργούς. Ο αριθμός των γυναικών εκπαιδευτικών μειώθηκε
δραματικά, όπως και εκείνος των κοριτσιών που εισάγονταν στα
ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Από το 1936 και μετά οι γυναίκες δεν
Αφίσα του W. Willrich είχαν το δικαίωμα να γίνουν δικαστές ή δημόσιοι κατήγοροι. Το βασικό
για την ιδανική καθήκον τους ήταν να φροντίζουν την οικογένεια, φτιάχνοντας φαΐ και
ναζιστική οικογένεια

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 12

κάνοντας τις δουλειές του νοικοκυριού. Το βασικό σύνθημα ήταν Kinder - Küche – Kirche
(παιδιά, κουζίνα, εκκλησία). Βασική επίσης επιδίωξη του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος
(NSDAP) ήταν η ενθάρρυνση των γυναικών να κάνουν όσα το δυνατόν περισσότερα παιδιά».
´
Πηγή: http://bills-bunker.de/171801.html (Διασκευή)

Ενδεικτικές δραστηριότητες:
 Ποιες απόψεις απηχούν οι πηγές Β7 και Β8 για τη θέση και το ρόλο των γυναικών στο Γ΄
Ράιχ;
 Για ποιους λόγους εικάζετε ότι το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα ενθάρρυνε την τεκνοποιία;
 Ποιος ήταν ο ιδανικός αριθμός παιδιών για κάθε οικογένεια σύμφωνα με τις αφίσες;
 Κοιτάξτε προσεκτικά τις αφίσες της πηγής Β8. Υπήρξε με την πάροδο του χρόνου αλλαγή
στον τρόπο με τον οποίο οι οπαδοί του ναζιστικού καθεστώτος αντιμετώπιζαν το
γυναικείο φύλο; Τι συνέτεινε σε αυτό;
 Υποθέστε ότι είστε ένα παντρεμένο ζευγάρι, που δεν μπορεί (ή δεν θέλει) να κάνει παιδιά.
Σε ένα γράμμα προς κάποιο έμπιστο και αγαπητό πρόσωπο εκμυστηρεύεστε το άγχος και
την αγωνία (ή τους ενδεχόμενους φόβους) που σας προκαλεί η επιταγή για τεκνοποιία.
 Είστε μια νέα ενταγμένη σε μια αντιναζιστική οργάνωση (π.χ. στους Πειρατές Edelweiss
ή στο κίνημα Swing) και αποφασίζετε να φτιάξετε ένα φυλλάδιο που να στηλιτεύει τη
ναζιστικό θέση πως “καθήκον της γυναίκας είναι να είναι όμορφη και να κάνει παιδιά
ή/και να αντιπαρατίθεται στο ναζιστικό σύνθημα Kinder - Küche – Kirche (παιδιά,
κουζίνα, εκκλησία).

Ομάδα 4

Πηγή Β8
«Όσο περισσότερο η πολιτική γινόταν αντιληπτή με όρους στρατιωτικής αναμέτρησης και
εθνικής επιβίωσης τόσο σπουδαιότερη γινόταν η σωματική ευρωστία του κοινωνικού
συνόλου. Ωστόσο, το κράτος δεν όφειλε απλώς να προάγει το υγιές σώμα· όφειλε επίσης, με
τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να εξασφαλίζει ότι δεν θα μολυνόταν από τ’ ανθυγιεινά στοιχεία.
[…] Μόλις οι Εθνικοσοσιαλιστές πήραν την εξουσία θέσπισαν νόμους περί αναγκαστικής
στείρωσης, οι οποίοι αφορούσαν πρώτα τους ψυχασθενείς, στη συνέχεια τους «επικίνδυνους
καθ’ έξιν εγκληματίες», και, τέλος, τους παραβατικούς νέους. Το 1937 πάνω από 200.000
άνθρωποι είχαν στειρωθεί - σε σύγκριση με τους λίγο περισσότερους από 3.000 των ΗΠΑ -
ανάμεσα τους [….] οι «ηθικώς αδύναμοι», οι «άτακτοι πλάνητες», οι «φυγόπονοι» και οι
«ακοινωνικοί». […]
Το 1939 το καθεστώς πέρασε από τη στείρωση στους μαζικούς φόνους. Με ειδική άδεια
του Χίτλερ, 70.000 έως 93.000 τρόφιμοι ασύλων και κλινικών εκτελέστηκαν με αέρια,
προτού η εκστρατεία ευθανασίας διακοπεί ύστερα από τη δημόσια αντίθεση που εκδήλωσαν
οι ηγέτες της Εκκλησίας. Μετά το 1941, η εκτέλεση των ψυχασθενών συνεχίστηκε σε
μικρότερη κλίμακα, κυρίως με θανατηφόρες ενέσεις, ενώ οι ειδικοί της ευθανασίας βρήκαν
νέα απασχόληση στη διαχείριση των στρατοπέδων θανάτου της Πολωνίας και στη λειτουργία
των κινητών μονάδων αερίων.

Mark Mazower (20132). Σκοτεινή Ήπειρος. Ο Ευρωπαϊκός 20ος αιώνας. Αθήνα: Καθημερινές
Εκδόσεις, τ. 1, σ. 61 (Διασκευή).

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 13

Πηγή Β9
Προπαγανδιστικές αφίσες

«Καθημερινά κάποιος με κληρονομική ασθένεια

κοστίζει στην Πολιτεία 5.50 γερμανικά μάρκα».
«Με 5.50 γερμανικά μάρκα τη μέρα μπορεί να ζήσει «Ένας κληρονομικά άρρωστος ου
κοστίζει
μια υγιής οικογένεια» μέχρι τη συμπλήρωση του 60 έτους
ηλικίας του κατά μέσον όρο πενήντα χιλιάδες
μάρκα. Και εσύ σηκώνεις το βάρος !»
[Από βιβλίο Βιολογίας. Φωτογραφικό υλικό
του Κέντρου Τεκμηρίωσης του
Εθνικοσοσιαλισμού στην Κολωνία,
Πρόγραμμα «Jugend In Deutschland 1918 –
1945»]
Το Neues Volk, επίσημο περιοδικό του ναζιστικού κόμματος,
τύπωσε κατά τη δεκαετία του 1930 αφίσα στην οποία διαβάζει
κανείς :
«60.000 γερμανικά μάρκα το χρόνο στοιχίζει σε δικό σου χρήμα
αυτός ο μόνιμα ανάπηρος».

Πηγή Β10
Επίσκοπος Galen, Αύγουστος 1941: «Αν θεσπίσετε την αρχή ότι μπορείτε να σκοτώνετε μη
παραγωγικούς συνανθρώπους μας, τότε αλίμονο σε όλους μας όταν γίνουμε γέροντες και
ευπαθείς. Αλίμονο στην ανθρωπότητα, αλίμονο στο γερμανικό έθνος αν η ιερή επιταγή του
Θεού «Ου φονεύσεις», όχι μόνο παραβαίνεται αλλά επίσης γίνεται ανεκτή και επιτρέπεται
στους παραβάτες να μένουν ατιμώρητοι».
Παρατίθεται στο History for CCEA GCSE, 2004

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 14

Ενδεικτικές δραστηριότητες:
 Με ποιους τρόπους επιχείρησαν οι Εθνικοσοσιαλιστές να δαιμονοποιήσουν τους
ανάπηρους και όσους έπασχαν από κάποια κληρονομική ασθένεια; Πώς κρίνετε τη
στάση τους;
 Για ποιους λόγους η ευγονική κέρδιζε έδαφος στη Γερμανία την ίδια εποχή που έχανε
έδαφος αλλού;
 Ποιοι χαρακτηρίζονταν κατά τη γνώμη σας «ηθικώς αδύναμοι», «άτακτοι πλάνητες»,
«φυγόπονοι» και «ακοινωνικοί»; Ποια μέτρα έλαβε το ναζιστικό καθεστώς για όλες τις
παραπάνω κοινωνικές ομάδες;
 Είστε ένας έφηβος/η που ζει στη ναζιστική Γερμανία. Στην οικογένειά σας υπάρχει ένα
αγαπημένο πρόσωπο που όμως έχει μια «μόνιμη αναπηρία». Στο ημερολόγιό σας
καταγράφετε τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σας προκαλούν όσα αναφέρονται
στις παραπάνω πηγές.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 15

Γ. Αντισημιτισμός και δίωξη άλλων κοινωνικών ομάδων

Ομάδα 1
Πηγή Γ1
Σκηνή από το μποϋκοτάρισμα εβραϊκών καταστημάτων
στη Γερμανία την 1η Aπριλίου 1933. Mπροστά από τη
βιτρίνα στέκεται ένας άνδρας των SA ("Aποσπάσματα
Eφόδου"), παραστρατιωτικής χιτλερικής οργάνωσης
που τρομοκρατούσε μαζί με τα SS τους αντιπάλους των
Nαζί.
(Στο πλακάτ κάτω αριστερά γράφει : "Γερμανοί
Aμυνθείτε! Mην ψωνίζετε από τους Eβραίους!)

A. Scheucher/ A. Wald/ κ.α., Zeitbilder-Geschichte und

Sozialkunde7, Bιέννη 1998, σ. 157.

Πηγή Γ2
Oι διώξεις κατά των Eβραίων άρχισαν επίσημα τον Σεπτέμβριο του 1935 με τη θέσπιση των
Nόμων της Nυρεμβέργης, βάσει των οποίων οι Eβραίοι στερούνταν των πολιτικών
δικαιωμάτων τους. Tα επόμενα 4 χρόνια δημεύθηκαν οι περιουσίες τους στο πλαίσιο ενός
προγράμματος "Aριοποίησης" και υποβλήθηκαν σε μια σειρά επαγγελματικών και
κοινωνικών διακρίσεων και απαγορεύσεων· τότε ο μισός εβραϊκός πληθυσμός της Γερμανίας
μετανάστευσε. Mε την έναρξη του πολέμου […] η μετανάστευση αποκλείστηκε ως
δυνατότητα λόγω του αποκλεισμού της Γερμανίας από τους συμμάχους. Tότε το ναζιστικό
καθεστώς εφάρμοσε πολιτική απομόνωσης έναντι των Eβραίων και των λοιπών
"ακοινωνικών" στοιχείων, συλλαμβάνοντάς τους και στέλνοντάς τους σε γκέτο χωρίς επαρκή
τροφή και ιατρική περίθαλψη.
Ιστορικός Άτλας του 20ου αιώνα, εφ. KAΘHMEPINH, Aθήνα 1999, σελ. 100 (Διασκευή).

Πηγή Γ3
Αμέσως μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην
Αυστρία στις 12 Μαρτίου 1938 ξέσπασε κύμα βιαιοπραγιών
εναντίον των Εβραίων […]. Ήδη από τις πρώτες μέρες οι Εβραίοι
της Βιέννης υπέστησαν προπηλακισμούς, κλοπές και εν μέρει
εξώσεις από τα σπίτια τους στο πλαίσιο βίαιων Aριοποιήσεων.
Εκείνες τις μέρες πλούτισαν όχι μόνο μέλη του Nαζιστικού
Kόμματος, αλλά και πολλοί συνοδοιπόροι του από τις εβραϊκές
περιουσίες.
H πολιτική εξόντωσης των Eβραίων από τους Nαζί συνοδεύτηκε από μια σειρά
απαγορεύσεων και διακρίσεων: απαγόρευση σπουδών στο Πανεπιστήμιο, διαχωρισμός των
εβραιόπουλων στο σχολείο, απαγόρευση της εισόδου σε βιβλιοθήκες, δημόσιους κήπους και
πάρκα, αθλητικούς χώρους, θέατρα, κινηματογράφους, αίθουσες χορού και κέντρα
διασκέδασης, χαρακτηρισμός των προσωπικών εγγράφων, απαγόρευση χρήσης των
ανελκυστήρων στα δημόσια κτήρια, άρση της προστασίας των Εβραίων ενοικιαστών,
αποκλεισμός από τις υπηρεσίες της δημόσιας κοινωνικής πρόνοιας, στιγματισμός μέσω της
υποχρέωσης όλων των Εβραίων να φέρουν ένα κίτρινο αστέρι στα ρούχα τους, απαγόρευση

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 16

χρήσης των δημόσιων μέσων μεταφοράς, κ.ά.

M. John/ A. Lichtblau, Schmelztiegel Wien einst und jetzt: Zur Geschichte und Gegenwart
von Zuwanderung und Minderheiten, Bιέννη 1990, σελ. 296-297.

Πηγή Γ4
Οι ερωτικές σχέσεις Γερμανίδων με Eβραίους ήταν σοβαρό
έγκλημα στη ναζιστική Γερμανία (συνιστούσε "φυλετικό
όνειδος") και τέτοια ζευγάρια διαπομπεύονταν δημόσια.
Το πλακάτ στο λαιμό της νεαρής Γερμανίδας έγραφε:
"Eίμαι το μεγαλύτερο γουρούνι της περιοχής και πηγαίνω
μόνο με Eβραίους!, ενώ το αντίστοιχο στο λαιμό του νεαρού
Γερμανοεβραίου λέει: "Ως νεαρός παίρνω πάντοτε μαζί μου
στο δωμάτιο μόνο νεαρές Γερμανίδες!".

A. Scheucher, A. Wald/ κ.α., Zeitbilder-Geschichte und

Sozialkunde7, Bιέννη 1998, σελ. 157

Πηγή Γ5
Οι Ναζί επέβαλαν τον εγκλεισμό των
Eβραίων σε γκέτο, δηλαδή σε
περιφραγμένους και απομονωμένους από τον
υπόλοιπο κόσμο χώρους, όπου
συνωστίζονταν και ζούσαν κάτω από άθλιες
συνθήκες ο εβραϊκός πληθυσμός.
Στην πινακίδα γράφει: "Eδώ κατοικούν
Eβραίοι. Aπαγορεύεται η είσοδος".
M. Wurmbrand/ C. Roth, Das Volk der
Juden, σελ. 471
Φωτογραφία από το γκέτο στο Λοτζ της
Πολωνίας

Πηγή Γ6

Στην αφίσα δεξιά γράφει: «Ο Θεός των Εβραίων είναι τα λεφτά. Για να κερδίσει χρήματα ο
Εβραίος διαπράττει τα μεγαλύτερα εγκλήματα. Δεν σταματά αν δεν καθίσει σε ένα τεράστιο
σάκο με λεφτά, αν δεν γίνει βασιλιάς του χρήματος»
Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας
 17

Ενδεικτικές ερωτήσεις προσέγγισης και επεξεργασίας:

 Ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι, κατά την άποψή σας, για τους οποίους οι Ναζί
στράφηκαν εναντίον των Εβραίων;
 Περιγράψτε τις αφίσες της πηγής Γ5. Ποια στερεότυπη αντίληψη για τους Εβραίους
υποστηρίζουν και ενισχύουν;
 Είστε ένας νέος ιστορικός και γράφετε ένα σύντομο επιστημονικό άρθρο για τις διώξεις
που εξαπέλυσε το ναζιστικό καθεστώς εναντίον των Εβραίων. Μην ξεχάσετε να
αναφερθείτε και στην «Νύχτα των Κρυστάλλων», για την οποία μπορείτε να
αναζητήσετε πληροφορίες από το διαδίκτυο.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 18

Ομάδα 2

Πηγή Γ6
Από ναζιστικό σχολικό βιβλίο Γεωγραφίας Β΄ Γυμνασίου:
"Oι Eβραίοι, οι οποίοι προέρχονται, όπως ακριβώς και οι Tσιγγάνοι, από μια ανάμειξη
ανατολικών φυλών, είναι εντελώς ξένοι προς εμάς. Aυτή η απόσταση αποτυπώνεται ήδη
στην εξωτερική μορφή και στα ήθη τους. [...] Mε την πονηριά και την αδιακρισία τους
κατέλαβαν ηγετικές θέσεις στην οικονομία και τον κρατικό μηχανισμό, έγιναν ανενδοίαστοι
δικηγόροι και ασυνείδητοι γιατροί. Mόλυναν τον Τύπο και μέσω αυτού την κοινή γνώμη. [...]
Ως πολιτικοί δηλητηρίασαν τη δημόσια ζωή και το κράτος των λαών που τους φιλοξενούν.
[...] Aκόμη και στους μουσουλμανικούς ναούς οι ιερείς διαβάζουν επανειλημμένα το
ακόλουθο απόσπασμα από το Kοράνι: "Oι πιστοί μισούν τους Eβραίους και τους ιερείς τους
ακόμη περισσότερο. Oι Eβραίοι είναι τοκογλύφοι, παίρνουν από τους πιστούς αυτά που τους
ανήκουν, θα τιμωρηθούν".

M. John/ A. Lichtblau (1990), Schmelztiegel Wien einst und jetzt: Zur Geschichte und
Gegenwart von Zuwanderung und Minderheiten, Bιέννη, σελ. 330

Πηγή Γ7
Εβραιόπουλα ταπεινώνονται μπροστά στην
υπόλοιπη τάξη. Στον πίνακα γράφει «Ο
Εβραίος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός μας!
Προστατευτείτε από τους Εβραίους!».
Προπηλακισμός εβραίων μαθητών με το
δάσκαλό τους.
Γελοιογραφία σε γερμανικό σχολικό βιβλίο
εποχής.

Jochen Hering, Rolf Johannsmeister, Ulrike

Merkel et. al. (1984). Schüleralltag im
Nationalsozialismus. Schulleben – Führer
und Helden - Kameradschaft und Hitler
Jugend - Rassismus – Lieder.
Pädagogische Arbeitsstelle Dortmund
(PAD), Ντόρτμουντ, σ. 294.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 19

Πηγή Γ8
Juden raus! («Πέταξε τους Εβραίους έξω»): γερμανικό επιτραπέζιο παιδικό παιχνίδι.
Το 1938 πουλήθηκαν ένα εκατομμύριο τέτοια παιχνίδια στη Γερμανία.

Πηγή Γ9
Εκτός από τους Εβραίους το ναζιστικό καθεστώς δίωξε και σκότωσε μέλη και άλλων
ομάδων. Ανάμεσα στα πρώτα θύματα των διακρίσεων και των διώξεων στη ναζιστική
Γερμανία ήταν οι πολιτικοί τους αντίπαλοι […] Την περίοδο 1933-1934 ιδρύθηκαν
στρατόπεδα συγκέντρωσης σε όλη τη Γερμανία για τη προφυλάκιση πολιτικών κρατουμένων.
Οι Ναζί άσκησαν επίσης διώξεις εις βάρος
συγγραφέων και καλλιτεχνών οι οποίοι ή ήταν εβραϊκής
καταγωγής ή τα έργα τους θεωρούνταν ανατρεπτικά.
[…] Επίσης, στράφηκαν εναντίον των Ρομά
(Τσιγγάνοι) […] Χρησιμοποιώντας τις παραδοσιακές
προκαταλήψεις της γερμανικής κοινωνίας, όριζαν τους
10/5/1933: Ναζιστές φοιτητές καίνε
20.000 βιβλία σημαντικών διανοούμενων Ρομά ως επιρρεπείς λόγω φυλετικής καταγωγής στην
και επιστημόνων στην πλατεία Όπερας "οκνηρία" και την "αντικοινωνικότητα" με
στο Βερολίνο.
κληρονομική τάση στις μικροαπατεωνιές. Μεταξύ των
πρώτων που θανατώθηκαν στα φορτηγά-θαλάμους
αερίων στο κέντρο εξόντωσης Κέλμνο στην κατεχόμενη από τη Γερμανία Πολωνία στις
αρχές του 1942, ήταν Ρομά. […] Οι Ναζί θεωρούσαν φυλετικά κατώτερους και τους
Πολωνούς και τους προόριζαν για υποδούλωση και καταναγκαστική εργασία […]
Επιπλέον, το ναζιστικό καθεστώς καταδίωξε τους ομοφυλόφιλους άντρες, των οποίων η
σεξουαλική συμπεριφορά θεωρείτο εμπόδιο για τη διατήρηση του γερμανικού έθνους και
στοιχείο διαφθοράς και ανηθικότητας για τη γερμανική κοινωνία. […]
Τέλος, αξιωματούχοι του τομέα της Δίωξης Εγκλήματος της γερμανικής Αστυνομίας
συνέλαβαν και φυλάκισαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που
χαρακτηρίστηκαν ως αντικοινωνικοί, καθώς και πραγματικοί ή θεωρούμενοι κατά συρροή
εγκληματίες, κι ας μην είχαν διαπράξει νέο έγκλημα ή παράβαση.

Πηγή: https://encyclopedia.ushmm.org/content/el/article/mosaic-of-victims-in-depth
(Διασκευή)

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας

 20

Ενδεικτικές δραστηριότητες:

 Για ποιους λόγους και με ποια μέσα επιχειρήθηκε, η καλλιέργεια του αντισημιτισμού και
η περιθωριοποίηση άλλων κοινωνικών ομάδων στη ναζιστική εκπαίδευση;
 Είστε ένα Εβραιόπουλο που ζει στη ναζιστική Γερμανία και βιώνει όσα αναφέρονται
στις πηγές. Στο ημερολόγιό σας καταγράφετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας.
 Φτιάξτε έναν κατάλογο με τις κοινωνικές ομάδες που διώχθηκαν και θανατώθηκαν από
τους Ναζί, εμπλουτίστε τον με οπτικό υλικό και άλλες πληροφορίες που θα βρείτε από
το διαδίκτυο και παρουσιάστε τον στους συμμαθητές σας.

Π. Πυρπυρής, Ο ναζισμός και τα θύματά του. Φύλλα εργασίας