EKOKRITISIMO (HANDOUTS) IKA-APAT NA GRUPO

ARALIN 3 – Wika ng Ekolohiya

ARALIN 3.1 – Higaonon: Wikang Kakambal ng Kalikasan

Aralin 3- ANG WIKA NG EKOLOHIYA

Introduksyon: Ugnayan ng Wika sa Kalikasan

 Wika ang pangunahing instrumento sa pakikipag-ugnayan ng tao sa lipunan. Sa kabilang

banda, ang kapaligiran at mga natural na kalikasan sa palibot naman ang nagbibigay ng
pundamental na mga pangangailangan ng mga tao.

Paano ba umusbong ang Wika ng Ekolohiya?

 Ang halaga ng wika sa tao ay kasinghalaga rin ng kapaligiran sa tao

 Tatlong Manipestasyon sa ugnayan ng Wika-Isip-Kapaligiran; nasa impluwensiya ng WIKA
kung paano INIISIP ng tao ang kanyang mundo (KAPALIGIRAN)

 Ayon kay Wendel (w.t.), “ang mga wika ay hindi umiiral sa kawalan”.

 Ayon kay Dobie (2012), “ekokritisismo ang pag-aaral ng panitikan at kapaligiran mula sa
interdisipinaryong pananaw kung saan ang lahat ng mga agham ay pinagsama-sama
upang suriin ang kapaligirang sitwasyon”.

 Ayon kay Einar Haugen sa kanyang sanaysay na The Ecology of Language noon 1972,
“higit na may makukuhang pakinabang sa pagbibigay ng higit na atensyon sa ugnayan ng
wika at ekolohiya mula sa pakikipagtulungan ng larang ng linggwistika at larang ng
antropolohiya, sosyolohiya, agham political, at maging sikolohiya”.

 Binigyan ng kabuluhan ni Haugen (1972) ang wika ng ekolohiya bilang pag-aaral sa mga
interaksyon sa pagitan ng anumang wika sa kapaligiran nito. Ang tinutukoy rito na
kapaligiran ng isang wika ay ang lipunan na gumagamit nito bilang kanilang mga simbolo
o wika.

Ang ekolohiya ng wika ay nakilala sa ng mga taong nagsasalita ng wikang ito at inilipat sa iba.
May dalawang bahagi ang ekolohiya nito:

1. Saykolohikal- ang pakikipag-ugnayan sa ibang wika sa isip ng mga bilinggwal at

multilinggwa na tao o tagapagsalita.

2. Sosyolohikal- ang interaksyon ng lipunan kung saan ito ginagamit bilang midyum ng
komunikasyon. Ang ekolohiyang binaggit rito ay ang entidad (mga taong gumagamit ng
wika) at ang pisikal na kapaligiran (ang lipunang kinabibilangan ng tao)

Aralin 3.1 – HIGAONON: WIKANG KAKAMBAL NG KALIKASAN

 Ayon kay Levita (1996) ang salitang Higaonon ay galing sa 'gaon' na ang ibig sabihin ay
'bundok', "taong bundok" o "taong taga-bundok
 Ayon kay UNAHI Mindanao nagmula ito sa tatlong mahahalagang kataga, 'pangkat-higa'
(buhay), 'gaon' (bundok), at 'onon' (tao). Taong nabubuhay sa bundok.
 Sa papel ni Tangian (2010), ang higa ay salitang bukid na ang ibig sabihin ay
"pinagkukutaan" at ang non ay taong taga-itaas. "Pinagkukutaan ng taong taga-itaas.
 Ang taas ay tumutukoy sa mataas na lugar halimbawa: bundok at burol
 Higaono din ang tawag sa kanilang wika
 Kilala bilang Lumad ang pangkat na ito para sa mga taga-Mindanao

Lumad

 uri sa isang taong "isinilang at nabuhay sa iisang lugar" (grown in place).

Higaonon

 bahagi ng 18 pangkat etnolinggwistikong Mindanaon.

 hindi naging Islam. - dating naninirahan sa kapatagan.
 ayon sa kasaysayan, sila ay napilitang tumungo sa pusod ng kagubatan dahil sa kalupitan
ng tao at modernisasyon.
 binubuo ng walong pangkat.
 ang mga pangkat ay nasa Bukidnon, Misamis Oriental, Agusan del Sur at Lanao.
 kahit magkakalayo ay kapansin-pansing magkakatulad ang kanilang kasaysayan.
 hanggang kasalukuyan ay napanatili nila ang sariling komyunal na pananaw sa paggamit
ng lupa, kapatiran, ritual, karunungang bayan, kuwentong bayan at awiting bayan.
 Ang higaonon ay sakop ng orihinal na angkan ng proto-Philippine o proto-Austronesian
stock
 Nagmula sa katimugang bahagi ng tsina
 Ang higaonon ang nanguna sa bansa bago ang ifugao
 Ang pamayanan ay makikita sa mga tuktok ng kabundukan
 Ito ay nakapalibot sa Sentral Mindanao
 Tulad ng Bundok Kitanglad at Gabunan
 Higit 400,000 ang populasyon
 Nahahati sa tatlong kategorya
 Primitibong komunidad na naninirahan sa kasukalan ng kagubatan at patuloy na
sumusunod nang walang pagbabago sa “Bungkatol Ha Bulawan Daw Nang Ka Tasa Ha
Lana” (Hangarin ng Pagkakaisa, Pag-ibig at kapayapaan) ang kanilang kabuuang batas ng
mapayapang pakikipamnuhay sa kapwa
 Pinaghalong komunidad ng mayoryang di-Higaonon at Lehitimo o taal ng Higaonon na
naninirahan sa bukana ng mga bundukan at kagubatan.
 Nagsasamang komunidad ng mga Higaonon sa kapatagan at baybaying bayan.

Ayon sa Kasaysayan, nakapalibot saw along malalaking ilog ang mga pamayanan ng indihenos

 Tagoloan  Cagayan de Oro Katangian ng

 Pulangi Higaonon
 Agusan  Mapayapa
 Gingoog  Palakaibigan
 Linugos  Masunurin sa kanilang Datu
 Balantukan  Matalino at Bihasa sa pamamahala,
 Odiongan edukasyon at pananampalataya

Ang gawain ng isang Datu?

 Sumusubaybay at may awtoridad sa pagdaraos ng lahat ng ritwal

 Tagahatol sa nagkakasala sa isinasaad sa kanilang batas