Σύγκρουση αντιπάλων οπλιτών, όπως εικονίζεται σε αγγείο των αρχών

του 5ου ατώνα π.Χ. Η φάλαγγα των οπλιτών παρέμεινε, ως τον 3ο περίπου

αιώνα, ο βασικός σχηματισμός μάχης των νοτιοελληνικών στρατών.

Στη Σικελία οι αντίπαλες φάλαγγες διασταύρωσαν πολλές φορές

τα δόρατα τους. Τόσο or Αθηναίοι όσο και οι Συρακούσιοι πολέμησαν

γενναία, οι μεν κατά των δε, σε μια από τις πλέον απάνθρωπες εμφύλιες

ανθρωποσφαγές της ιστορίας. Στις Συρακούσες όμως, παρά το θάρρος

των ανδρών του, το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα λύγισε

και η αθηναϊκή πολιτική ηττήθηκε κατά κράτος. Στις Συρακούσες

ηττήθηκε, επίσης για πρώτη φορά το περίφημο αθηναϊκό ναυτικό

και τα κουφάρια των πλοίων του στόλισαν τις Σικελικές ακτές.

Φρικτή η τυχη των αιχμαλώτων. Ως και σήμερα αντηχούν οι κραυγές

τους στα λατομεία των Επιπολών.

 ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ

ΣΙΚΕΛΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
ΒΙΒΛΙΟ 7

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε.

Εμφύλιος σπαραγμός
Όταν το 431 π.Χ. ξέσπασε ο Πελοποννησιακός
Πόλεμος, κανείς από τους εμπολέμους δεν μπο­
ρούσε να φανταστεί ότι θα εμπλεκόταν στην πιο
μεγάλη σε διάρκεια και πιο άγρια εμφύλια διαμάχη.
Η αγριότητα του νέου εμφυλίου πολέμου θα
ξεπερνούσε πράγματι κάθε προηγούμενο. Για

Νόμισμα της πόλης

της Έγεστας. Η Έγε-
στα ήταν π ό λ η ιταλιω-
τική, πρωτεύουσα του
έθνους των Ελύμων.
Ήταν όμως σύμμαχος
της ελληνικής πόλης
των Λεοντίνων και
της Αθήνας. Όταν
δέχτηκε την επίθεση
των Σελινουντίων και
των Συρακούσιων
συμμάχων τους, ζήτη­
σε τη συνδρομή της
Αθήνας. Με αφορμή
το αίτημα αυτό παρα­
σύρθηκαν οι Αθηναίοι
*- στην καταστροφική
εκστρατεία.
Ο Περικλής απετέλεσε
τον στυλοβάτη της
Αθηναϊκής δημοκρα­
τίας, για όσο διάστημα
ήταν ο πηδαλιούχος
της. Ο θάνατος του
από την επιδημική
νόσο, που έπληξε την
π ό λ η , άφησε δυσανα­
πλήρωτο κενό. Τον
διαδέχτηκαν άνδρες
π ο λ ύ κατώτεροι του,
οι οποίοι αποδείχθη­
καν εξαιρετικά μικροί
για τη δεδομένη ιστο­
ρική στιγμή.
Επιτύμβια στήλη Αθη­ ξη του, στις Πλαταιές. Τον Απρίλιο του 431 π.Χ.
ναίου πολεμιστή, στην 300 Πλαταιείς ολιγαρχικοί και Θηβαίοι σύμμαχοί
τους, εισέβαλαν στην πόλη των Πλαταιών και προ­
οποία εικονίζεται ο
σπάθησαν να πείσουν τους κατοίκους να εντα­
ίδιος να καταβάλει
χθούν στην Πελοποννησιακή Συμμαχία. Οι Πλα­
Πελοποννήσιο
ταιείς όμως, παραδοσιακά πιστοί σύμμαχοι των
αντίπαλο του.
Αθηναίων, τους επιτέθηκαν και αφού σκότωσαν
120 από αυτούς αιχμαλώτισαν τους υπολοίπους,
μόνο και μόνο για να τους κατασφάξουν λίγο αργό­
τερα. Το γεγονός αυτό ήταν ενδεικτικό της έξαψης
των παθών μεταξύ των αντιμαχομένων, οι οποίοι
είχαν ήδη λησμονήσει τους κοινούς χους αγώνες
για την ελευθερία, 50 μόλις έτη πριν.
Αναπαράσταση υπό
Μετά το επεισόδιο των Πλαταιών, άρχισαν
κλίμακα τριήρους του
ουσιαστικά οι εχθροπραξίες. Τον Ιούνιο του ίδιου
5ου αιώνα π.Χ. από το
έτους ο βασιλιάς της Σπάρτης Αρχίδαμος εισέβαλε,
Ναυτικό Μουσείο επικεφαλής ισχυρού πελοποννησιακού στρατού,
Χανίων. Α π ό τη στιγ­ στην Αττική. Αφού κατέλαβε το συνοριακό οχυρό
μή που πρωτοναυπη- της Οινόης, λεηλάτησε επί έναν μήνα την ύπαιθρο
γήθηκε, τον 7ο αιώνα χώρα, μεταξύ Πάρνηθας και Πεντέλης και επέ­
π.Χ., η τριήρης απετέ­ στρεψε κατόπιν στην Πελοπόννησο. Στην επίθεση
λεσε τον κύριο τύπο αυτή, οι Αθηναίοι απάντησαν με επιδρομή αντιποί­
νων στη Λακωνική. Ισχυρότατη μοίρα του αθηναϊ­
πολεμικού σκάφους
κού στόλου - 100 πλοία και οι ανάλογοι επιβάτες -
των αρχαίων Ελλή­
κατευθύνθηκε προς την Πελοπόννησο και λεηλά­
νων. Εκτοπίστηκε από
τησε τα παράλια της. Αλλη μοίρα κατευθύνθηκε
μεγαλύτερα και βαρύ­
πρώτη φορά στην ως τότε ιστορία τους, οι Έλλη­ βόρεια και επιτέθηκε στους συμμάχους των Σπαρ­
τερα σκάφη κατά την νες θα αλληλοσφάζονταν με τέτοιο φανατισμό. τιατών Λοκρούς. Στα τέλη δε του καλοκαιριού οι
αλεξανδρινή περίοδο. Αυτό φάνηκε από την αρχή, πριν την τυπική έναρ­ Αθηναίοι επιτέθηκαν και κατέλαβαν την Αίγινα,
Βαριά οπλισμένος
Αθηναίος οπλίτης.
Σύμφωνα με τον Θου­
κυδίδη, οι Αθηναίοι
που συμμετείχαν στην
εκστρατεία, συναγωνί­
ζονταν μεταξύ τους
για το ποιος θα διαθέ­
τει τον καλύτερο εξο­
πλισμό. Φαίνεται πως
οι Αθηναίοι διατήρη­
σαν σε χρήση τον
λινοθώρακα, εδώ ενι­
σχυμένο με μεταλλι­
κές φολλίδες.
(πίνακας του Στέλιου
Νιγδιόπουλου)
ενώ τον Σεπτέμβριο επιτέθηκαν στη Μεγαρίδα και
την ερήμωσαν. Η ίδια κατάσταση επαναλήφθηκε
και στο δεύτερο έτος του πολέμου, το σημαντικό­
τερο γεγονός του οποίου ήταν η εξάπλωση του λοι­
μού στην Αθήνα, από τον οποίο έχασαν τη ζωή
τους 5.000 μάχιμοι άνδρες και πολλοί περισσότε­
ροι άμαχοι.
Το τρίτο έτος του πολέμου οι Αθηναίοι επιτέ­
θηκαν στην Ποτίδαια και οι αντίπαλοι τους επιτέ­
θηκαν στις Πλαταιές, ενώ μετέφεραν τον πόλεμο
και στη δυτική Ελλάδα, με συμμάχους τους
Αμβρακιώτες. Οι Αθηναίοι όμως, χάρις στην ναυτι­
κή υπεροχή τους νίκησαν δύο φορές τον πελοπον­
νησιακό στόλο σε ναυμαχίες στον Κορινθιακό. Αν
και νικητές όμως, ως τότε, οι Αθηναίοι, υπέστησαν
το έτος αυτό (429 π.Χ.) την οδυνηρή απώλεια, που
μάλλον τους στοίχισε και την απώλεια του πολέ­
μου, την απώλεια του Περικλή. Ο άριστος των ηγε­
τών της, εκείνη την περίοδο, υπέκυψε στην επιδη­
μική ασθένεια, αφήνοντας δυσαναπλήρωτο κενό.
Μετά τον θάνατο του και ως την υπογραφή της
ειρήνης του Νικία (421 π.Χ.), την πόλη κυβέρνησε
μια σειρά ανθρωπαρίων, με σημαντικότερο εκπρό-
Προτομή του Αλκιβιά­
δη, του πρωτεργάτη
της εκστρατείας,
ο οποίος όμως δεν
δίστασε να προδώσει,
λίγο αργότερα την
πατρίδα του και να
γίνει ο τιμωρός της.

Νόμισμα της Λοκρί­ σωπο τον Κλέονα. Ενδεικτική του «ήθους» του
δας, στο οποίο εικονί­ ανδρός ήταν η πρόταση του για τη θανάτωση όλων
ζεται χαρακτηριστικός των ανδρών κατοίκων της νήσου Λέσβου, μετά
τύπος οπλίτη της την καταστολή της εξέγερσης τους από τους Αθη­
ναίους. Ευτυχώς, σε αυτή την περίπτωση οι Αθη­
περιόδου 420-350 π.Χ.
ναίοι φάνηκαν φιλεύσπλαχνοι και θανάτωσαν μόνο
1.000 Λεσβίους!
Ο Κλέων αποτελούσε τυπικό δείγμα δημαγω­
γού της εποχής και όχι μόνο. Καταλήστευσε το
δημόσιο ταμείο και θριάμβευσε χάρις στην αφέ­
λεια των Αθηναίων πολιτών. Ή μεγάλη επιτυχία
της κατάληψης της Πύλου και της Σφακτηρίας, το
425 π.Χ. και η αιχμαλωσία 291 Σπαρτιατών διαφη­
μίστηκε από τον ίδιο ως έργο δικό του, ενώ στην
πραγματικότητα υπήρξε έργο του άξιου στρατη­
γού Δημοσθένη, ο οποίος είχε επίσης πολεμήσει
άριστα στη δυτική Ελλάδα και έμελλε να διαδρα­
ματίσει ακόμα σημαντικότερο ρόλο στην Σικελική
Εκστρατεία. Ευτυχώς για τους Αθηναίους ο φρι­
κτός δημαγωγός σκοτώθηκε στη μάχη της Αμφί­
πολης. Δειλός, όπως όλα τα ανθρωπάρια του
είδους, προσπαθούσε να διασώσει το σαρκίο του
όταν δέχτηκε ένα ακόντιο αντιπάλου πελταστή.
Στην ίδια πάντως μάχη σκοτώθηκε και ο γενναίος
Σπαρτιάτης αντίπαλος του Βρασίδας, ο οποίος
δέχτηκε τουλάχιστον το εχθρικό πλήγμα κατάστη-
θα.
H υπογραφή της Νικιείου ειρήνης (421 π.Χ.)
δεν ξεκαθάρισε το τοπίο στα ελληνικά πολιτικά
πράγματα. Επρόκειτο ουσιαστικά για μια μεγάλης
διάρκειας ανακωχή, που υπεγράφη με σκοπό να
προσφέρει την απαραίτητη ανάπαυλα στους αντι­
μαχόμενους, για να συνεχίσουν αργότερα τον
πόλεμο. Ύστερα από συγκρούσεις 10 ετών κανένα,
άλλωστε, στρατόπεδο δεν είχε υποστεί ανεπανόρ­
θωτη ήττα. Οι Πελοποννήσιοι και οι Βοιωτοί σύμ­
μαχοι των Σπαρτιατών, από την πλευρά τους, δεν
ήταν καθόλου ευχαριστημένοι με τη σύναψη της.
Ο πρωταρχικός τους σκοπός, η εξουδετέρωση της
Αθήνας δεν είχε επιτευχθεί. Οι Κορίνθιοι μάλιστα,
μεγάλοι ανταγωνιστές στον εμπορικό στίβο των
Αθηναίων, δεν δίστασαν να συστήσουν ένα νέο
δικό τους πλέγμα συμμαχιών, στο οποίο εντάχθη­
καν και οι φανατικοί εχθροί των Σπαρτιατών
Αργείοι. H κίνηση αυτή των Κορινθίων πραγματο­
ποιήθηκε ως μέτρο πίεσης προς τη Σπάρτη, για να
καταστρατηγήσει τη Νικίειο ειρήνη. Ό π ω ς ήταν
φυσικό η σύσταση της Κορινθιακής Συμμαχίας,
θορύβησε τους Σπαρτιάτες, που απάντησαν με
χωριστή συμφωνία με τους Βοιωτούς. Οι Αθηναίοι
από την πλευρά τους, με πρωτοβουλία του ανερ­
χόμενου αστέρα της πολιτικής τους σκηνής, Αλκι­
βιάδη, συνήψαν συμμαχία με τους Αργείους, τους
Ηλείους και τους Μαντινείς, συμμαχία που εξ ορι­
σμού στρεφόταν κατά της Σπάρτης. Συνέπεια της
συμφωνίας αυτής ήταν οι Κορίνθιοι να επιστρέ­
ψουν στο σπαρτιατικό άρμα. Όλα λοιπόν ήταν έτοι­
μα για την επανέναρξη του πολέμου, αρκούσε
μόνο η σπίθα που θα άναβε τη φωτιά του. Είναι
ασυγκίνητοι σε αυτή την απειλή. Ενίσχυσαν τη
φρουρά της πόλης με 300 άνδρες τους, προσπα­
θώντας όμως να μη διαταράξουν, όσο ήταν δυνατό,
τις σχέσεις τους με την Αθήνα. Και οι σόφρωνες
όμως Αθηναίοι προσπάθησαν να αποφύγουν την
εκ νέου έκρηξη γενικευμένου πολέμου. Ως πρώτο
μέτρο αφαίρεσαν τη στρατηγεία από τον φιλοπό­
Παράσταση οπλίτη.
λεμο Αλκιβιάδη και ανέθεσαν την εξουσία στους
Διακρίνεται ο πόρπα-
στρατηγούς Νικία, Αάχητα και Νικόστρατο. Οι
Σπαρτιάτες όμως δεν μπορούσαν με κανένα τρόπο κας και η αντιλαθή

να επιτρέψουν τη συγκρότηση ισχυρού εναντίον της ασπίδας.

 χους συνασπισμού, εντός της Πελοποννήσου. Με
αφορμή την επίθεση των Αργείων κατά της Επι­
δαύρου, συγκέντρωσαν τις δυνάμεις της Πελοπον­
νησιακής Συμμαχίας και εξεστράτευσαν κατά των
Αργείων, Ηλείων και Μαντινείων αντιπάλων τους.
Παράσταση από μελα­ Με επικεφαλής τον βασιλιά της Σπάρτης Αγι
νόμορφη κύλικα όπου συγκροτήθηκε ένας πανίσχυρος στρατός. Περιε­
εικονίζεται σύγκρουση λάμβανε περίπου 4.200 Λακεδαιμόνιους, 5.000 Βοι­
ωτούς, 2.000 Κορινθίους και 1.500 Αρκάδες οπλί­
μεταξύ αντιπάλων
τες. Μαζί της ενώθηκαν και οι δυνάμεις των πόλε­
φαλαγγών. Η τακτική
ων Φλειούντος, Μεγάρων, Επιδαύρου, Σικυώνας
χρήσης της φάλαγγας
και Πελλήνης. Συνολικά συγκεντρώθηκαν 20.000
βελτιώθηκε κατά τον
οπλίτες και τουλάχιστον άλλοι τόσοι ψιλοί και λίγοι
Πελοποννησιακό ιππείς. Από την άλλη πλευρά οι Αργείοι και οι σύμ­
Πόλεμο, όσον αφορά μαχοι τους κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν 16.000
τη συνεργασία της με οπλίτες και ανάλογο αριθμό ψιλών. Καθώς οι δύο
τα ελαφρά σώματα και στρατιές ελίσσοντο για να καταλάβουν πλεονεκτι­
το ιππικό. Κατά τα κό έδαφος, η πελοποννησιακή στρατιά κατόρθωσε
άλλα όμως η καθ' να κυκλώσει την αντίπαλη. Ο Αγις θα μπορούσε
τότε να επιτύχει συντριπτική νίκη. Δεν το επεδίω­
αυτό τακτική
ξε όμως, προσπαθώντας να αποφύγει την οριστική
σύγκρουση μεταξύ
ρήξη. Προχώρησε μάλιστα και στη σύναψη τετρά­
αντιπάλων φαλαγγών
μηνης ανακωχής με τους Αργείους. Οι τελευταίοι
γινόταν με τον ίδιο
πάντως, με τις προτροπές του Αλκιβιάδη, πρε­
τρόπο, από την αρχαϊ­ σβευτή της Αθήνας τότε, αποφάσισαν να συνεχί­
κή περίοδο. σουν τον πόλεμο κατά της Σπάρτης. Όταν μάλιστα
αφίχθησαν στο Αργός αθηναϊκές επικουρίες (1.000
πεζοί και 300 ιππείς), οι Αργείοι πείσθηκαν να
καταγγείλουν χην ανακωχή και εχοιμάστηκαν να
επιτεθούν στους εχθρούς. Πρώτος στόχος των
Αργείων και των συμμάχων τους ήταν η μικρή
πόλη του Αρκαδικού Ορχομενού. H πολύχνη
σύντομα καταλήφθηκε και οι σύμμαχοι, ύστερα
από την επιτυχία αυτή κατευθύνθηκαν προς την
πιστή σύμμαχο των Σπαρτιατών Τεγέα. Οι Μλείοι
όμως διαφώνησαν με το συγκεκριμένο σχέδιο επι­
χειρήσεων και αποχώρησαν από τον συνασπισμό
των Αργείων.
Στο μεταξύ οι Σπαρτιάτες είχαν κινητοποιήσει
τις δυνάμεις τους και μαζί με τους Τεγεάτες συμ­
μάχους τους κινήθηκαν κατά των πολεμίων. Οι
Αργείοι και οι σύμμαχοι τους είχαν λάβει θέσεις
στις πλαγιές του Αλησίου όρους, ιππαστί της οδού
που ένωνε τον αρκαδικό Ορχομενό με την πόλη
τους. Η θέση ήταν φύση οχυρή και οι Σπαρτιάτες
δεν τόλμησαν καν να επιτεθούν στους εκεί ταγμέ­
νους εχθρούς τους. Σε μια προσπάθεια να παρα­
σύρει τους αντιπάλους του να πολεμήσουν στην
πεδιάδα της Μαντινείας, ο Σπαρτιάτης βασιλιάς
Αγις διέταξε τους άνδρες του να αλλάξουν τη ροή
του ποταμού Ό φ ε ω ς , ώστε να πλημμυρίσουν οι
καλλιεργήσιμες εκτάσεις των Μαντινείων. Έ λ π ι ζ ε
όχι με χον χρόπο αυχό, οι Μανχινείς, που θα έβλε­
παν χις περιουσίες τους να καχασχρέφονχαι, θα
πίεζαν χους Αργείους συμμάχους χους να καχέλ-
θουν σχην πεδιάδα και να πολεμήσουν. Την επο­
μένη οι Αργείοι και οι σύμμαχοι τους κατέβηκαν
στην πεδιάδα. Ο στρατός τους αριθμούσε περί
τους 7.500 άνδρες. Από αυτούς περίπου 3.000 ήταν
Μαντινείς, Αρκάδες, Κλεοναίοι και Ορνεάτες, 3.000
ήχαν Αργείοι και 1.300 Αθηναίοι. Απέναντι τους
τάχθηκαν περίπου 8.000 Σπαρτιάτες και σύμμαχοι
τους. Αντιμέτωπες οι δύο στρατιές, άρχισαν να
κινούνται η μία κατά της άλλης. Σύμφωνα με τον
Θουκυδίδη, οι Αργείοι και οι σύμμαχοι τους κινή­
θηκαν, με ταχύτητα κατά των εχθρών, αντίθετα με
τους Λακεδαιμονίους, οι οποίοι βάδισαν με κανονι­
κό ρυθμό. Τελικά οι δύο αντίπαλες στρατιές ήρθαν
σε επαφή και οι Λακεδαιμόνιοι νίκησαν κατά κρά­
τος τους αντιπάλους τους στο δεξιό και στο κέντρο
του μετώπου χους και ηχχήθηκαν σχο αρισχερό. H
μάχη είχε όμως ήδη κερδιθεί αφού οι Αργείοι
σχραχιώχες, με εξαίρεση χους 1.000 επιλέκχους,
είχαν χραπεί σε φυγή και σχο άκρο αρισχερό οι
Αθηναίοι μόλις καχόρθωσαν να διασωθούν από

Προτομή του Θουκυδί­

δη, του μεγάλου ιστο­
ρικού, ο οποίος συνέ­
γραψε την ιστορία της
πρώτης μεγάλης ελλη­
νικής τραγωδίας, του
Πελοποννησιακού
Πολέμου.

Η πρώτη μάχη της

Μαντινείας, 418 π.Χ.
(Ιστορία Ελληνικού
Έθνους).
Παράσταση σύγκρου­
πλήρη εξόντωση, με τη συνδρομή χου ιππικού
σης οπλιτικών τους. Οι απώλειες των ηττημένων ξεπέρασαν τους
φαλαγγών. Q^z^ 1.100 άνδρες. Από αυτούς οι 700 ήταν Αργείοι,
Ορνεάτες και Κλεωναίοι, οι 200 Μαντινείς και οι
άλλοι 200 Αθηναίοι, μεταξύ των τελευταίων και οι
δύο στρατηγοί τους, Αάχης και Νικόστρατος. Οι
νικητές απώλεσαν 300 άνδρες.
H ήττα των συμμάχων στη Μαντινεία είχε
καταλυτικές συνέπειες για τα ελληνικά πολιτικά
πράγματα. Πρώτα απ' όλα έθεσε τέρμα στο ζήτημα
ηγεμονίας στην Πελοπόννησο. Δεύτερη και σημα­
ντικότερη συνέπεια ήταν η έμμεση, έστω, ταπεί­
Οπλίτης σαλπιγκτής,
νωση της Αθήνας. Ήταν η αθηναϊκή πολιτική που
ο οποίος φέρει δερμά­
δέχτηκε σφοδρό πλήγμα στη Μαντινεία, όχι ο αθη­
τινη επένδυση στο
ναϊκός στρατός. Αν και η ένοπλος ειρήνη του Νικία
κάτω μέρος της ασπί­ διατηρήθηκε, θεωρητικά τουλάχιστον, η έμμεση
δας του, ως επιπρό­ στρατηγική της Αθήνας είχε αποτύχει οικτρά να
σθετο μέσο άμυνας «παράγει» αποτέλεσμα. Οι Αθηναίοι ωστόσο δεν
από τα εχθρικά παραιτήθηκαν από τα διδάγματα της. Αποφάσισαν
βλήματα. μάλιστα να εφαρμόσουν στρατηγική περιφέρεια-
ντων με τους Αθηναίους πρέσβεις που ζητούσαν
την υποταγή του νησιού. Με μόνο επιχείρημα για
την απρόκλητη επίθεση το δίκαιο του ισχυρότε­
ρου, οι Αθηναίοι και οι συν αυτοίς πολιόρκησαν
την πόλη της Μήλου και όταν τελικά εξανάγκασαν
σε παράδοση τους κατοίκους, από έλλειψη τροφί­
Η οχύρωση της
μων, έλαβαν τη φρικιαστική απόφαση να θανατώ­
σουν όλους τους Μηλίους άνδρες και να πουλή­ Αθήνας και του Πει­

σουν ως δούλους τα γυναικόπαιδα! Δεν θα ήταν η ραιά, με τα Μακρά

πρώτη ούτε η τελευταία φορά που η αθηναϊκή Τείχη να δεσπόζουν.
«δημοκρατία» θα διέπραττε τέτοιο ατόπημα. Πολύ Χάρις στην ισχυρή
σύντομα όμως η θεία Νέμεσις θα τιμωρούσε το της οχύρωση και στα
Κλεινόν Αστυ, ανταποδίδοντας, στα τέκνα του τα «ξύλινα τείχη» της,
όμοια. Η ομηρική θεοδικία θα έπληττε την άπιστη
τα πλοία, η Αθήνα
πόλη.
έγινε ηγεμονίδα
δύναμη της Ελλάδας.
(Ιστορία Ελληνικού
Έθνους)
 Σικελική πρόκληση Οι στενές επαφές των Αθηνών με τη Σικελία
Αν και βαρβαρική ανάγοντο στα μέσα περίπου του 5ου αιώνα π.Χ.
'ΙΗταν χειμώνας του 415 π.Χ. όταν έπεσε η Περί το 453 οι Αθηναίοι είχαν συνάψει συνθήκη
π ό λ η , η Έγεστα, είχε
Μήλος. Οι «νικητές» Αθηναίοι, έχοντας προσθέσει συμμαχίας με την Έγεστα, τη μικρή ιταλική πόλη,
σε μεγάλο βαθμό
μια ακόμα τρανή επιτυχία στο ενεργητικό τους, στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού. Αίγα χρόνια
εξελληνιστεί. Στην επέστρεψαν στην πατρίδα τους, αφού πρώτα εγκα­ αργότερα, το 444 π.Χ. οι Αθηναίοι πρωτοστάτησαν
εικόνα διακρίνεται τέστησαν εποίκους στο αφανισμένο νησί. Π ί σ ω στην ίδρυση της πόλης των Θουρίων, στη δυτική
δωρικού ρυθμού ναός στην Αθήνα τους ανέμεναν πρέσβεις από τη σικε­ πλευρά του κόλπου του Τάραντα, απέναντι σχεδόν
της Έγεστας. λική πόλη Έγεστα. από την ομώνυμη δωρική αποικία. Ακολούθησε η
 w

πόλη έφτασαν στην Αθήνα και ζήτησαν την τήρη­

ση των όρων της συμμαχίας που είχε συναφθεί το
427 π.Χ. μεταξύ των δύο πόλεων. Οι Εγεστέοι πρέ­
σβεις προέβαλαν το επιχείρημα ότι αν δεν βοηθη­
θούν και υποκύψουν, τότε οι Συρακούσιοι θα
κυριαρχήσουν σε όλη τη Σικελία. Αν κάτι τέτοιο
συνέβαινε κανείς πια δεν θα ήταν σε θέση να τους
εμποδίσει να αποστείλουν βοήθεια στους Δωριείς,
Πελοποννησίους ομοφύλους τους. Το επιχείρημα
φυσικά ήταν καθαρά ρητορικό. Οι Συρακούσιοι δεν
είχαν ως τότε εμπλακεί στον Πελοποννησιακό

Πόλεμο και τίποτα δεν έδειχνε ότι θα μπορούσαν Νομίσματα από τις
να εμπλακούν μελλοντικά σε αυτόν. Πόλεμοι μετα­ ελληνικές πόλεις
ξύ των πόλεων στην Σικελία συνέβαιναν συνέχεια, Ρήγιο, Αίτνα
όπως άλλωστε και στην Ελλάδα, χωρίς ποτέ ως και Λεοντίνους.
τότε να έχει αντίκτυπο ο ένας στον άλλο. Με το
σαθρό αυτό επιχείρημα, οι Εγεστέοι πρέσβεις δεν
θα μπορούσαν να πείσουν, παρά μόνο όσους θα
ήθελαν να πεισθούν. Και δυστυχώς για την Αθήνα
υπήρχαν πολλά ευήκοα ώτα εκείνη την περίοδο
στην πόλη. Υπό την πίεση αυτών ακριβώς, οι Αθη­
ναίοι αποφάσισαν να αποστείλουν πρέσβεις στην
Έγεστα για να διαπιστώσουν αν πράγματι οι Εγε­
στέοι ήταν σε θέση να τους ενισχύσουν, σε περί­
πτωση που αποφάσιζαν να εκστρατεύσουν στη
Σικελία.
Τον Μάρτιο του 415 π.Χ. οι Αθηναίοι πρέσβεις
επέστρεψαν στην πατρίδα τους συνοδευόμενοι
από Εγεστέους πρέσβεις, οι οποίοι προσέφεραν
στην πόλη το ποσό των 60 αργυρών ταλάντων, ως
αντάλλαγμα για την αποστολή 60 πλοίων στη Σικε­
λία. Ακολούθησε σύγκληση της εκκλησίας του αθη­
ναϊκού δήμου, στην οποία τόσο οι Αθηναίοι απε­
σταλμένοι, όσο και οι Εγεστέοι πρέσβεις αναφέρ­
θηκαν, με τα θετικότερα των σχολίων, στο ενδεχό­
μενο αποστολής αθηναϊκών δυνάμεων στη Σικε-
 λία. Οι κάτοικοι της Έγεστας, είχαν κατορθώσει να
εξαπατήσουν τους Αθηναίους απεσταλμένους,
σχετικά με τις οικονομικές και στρατιωτικές δυνα­
τότητες της πόλης τους. Οι θερμοί λόγοι των Εγε-
στέων, των Αθηναίων απεσταλμένων και του Αλκι­
βιάδη και των ομοϊδεατών του, δεν άργησαν να
πείσουν, τον πάντα ευμετάβλητο αθηναϊκό δήμο,
να δώσει τη συγκατάθεση του για την πραγματο­
ποίηση της εκστρατείας. H συνέλευση αποφάσισε
λοιπόν την αποστολή 60 πλοίων και αναλόγου
εκστρατευτικού σώματος στη Σικελία, υπό τις δια­
ταγές των στρατηγών Αλκιβιάδη, Αάμαχου και
Νικία. Ο τελευταίος είχε ταχθεί κατά της εκστρα-
Νόμισμα της πόλης τείας. Ο Θουκυδίδης κάνει εκτενή αναφορά στη
του Σελινούντα. Η δια­δημηγορία του, με την οποία μάταια, προσπάθησε
μάχη των κατοίκων να πείσει τους Αθηναίους να μην εκστρατεύσουν.
«... Αφήνετε εδώ τόσους εχθρούς και επιθυμείτε
του με αυτούς της
να πλεύσετε εκεί (στη Σικελία) για να φέρετε και
Έγεστας, απετέλεσε
άλλους εδώ. Ί σ ω ς να νομίζετε ότι η συναφθείσα
την αφορμή της Σικε­
συνθήκη ειρήνης (με τους Σπαρτιάτες) σας εξα­
λικής Εκστρατείας.
σφαλίζει. Αυτή όμως υπάρχει μόνο κατ' όνομα. Αν
δε συμβεί να ατυχήσουμε, οι εχθροί μας ταχέως θα
μας επιτεθούν, γιατί δέχτηκαν την ειρήνη εξ ανά­
γκης και εξάλλου η συνθήκη σε πολλά της σημεία
είναι υπό αμφισβήτηση. Υπάρχουν εξάλλου αρκε­
τοί από τους εχθρούς μας - όχι οι ασθενέστεροι
(εννοεί τους Κορίνθιους και τους Βοιωτούς), οι
οποίοι δεν δέχτηκαν τη συνθήκη και μας πολεμούν
ανοικτά ... Ί σ ω ς όμως, αν βρουν τις δυνάμεις μας
μοιρασμένες, όπως ακριβώς ετοιμαζόμαστε να
πράξουμε, θα μας επιτεθούν μαζί με τους Σικε­
λιώτες. Ενώ οι Χαλκιδείς στη Θράκη έχουν απο­
στατήσει τόσα χρόνια τώρα και δεν υποτάχθηκαν
ακόμα και ενώ αρκετοί άλλοι δύσκολα παραμένουν
υπήκοοι μας, εμείς εκδηλώνουμε την προθυμία
μας να βοηθήσουμε τους δήθεν αδικούμενους
Εγεστέους και δεν σπεύδουμε να τιμωρήσουμε
αυτούς που έχουν αποστατήσει και μας αδικούν
προ πολλού. Και όμως τους Χαλκιδείς αν τους
νικήσουμε θα τους κρατήσουμε στην εξουσία μας.
Τους Σικελιώτες όμως, ακόμα και αν τους νική­
σουμε, δεν θα μπορέσουμε να τους έχουμε υπό
την εξουσία μας, λόγω της μεγάλης απόστασης.
Είναι λοιπόν ανόητο να εκστρατευσει κανείς ενα­
ντίον ανθρώπων που ακόμα και αν τους νικήσει
δεν θα μπορέσει να τους υποτάξει, αν δε νικηθεί
από αυτούς δεν θα βρίσκεται στην προ της εκστρα­
τείας κατάσταση... Ό π ω ς έχει σήμερα η κατάστα­
ση, οι Σικελιώτες δεν είναι επίφοβοι για_ μας, θα
είναι δε ακόμα λιγότερο επίφοβοι αν τους υποτά­
ξουν οι Συρακούσιοι... Πρέπει να μην ξεχνάμε πως
μόλις προ ολίγου απαλλαγήκαμε από τη νόσο και
τον πόλεμο και δεν έχουμε ακόμα αναπληρώσει τις
απώλειες μας σε ανθρώπινο δυναμικό και χρήμα­
τα. Το σωστό επομένως είναι να διαθέσουμε τις
δυνάμεις μας για την εξυπηρέτηση των δικών μας
και μόνο αναγκών και όχι για αυτούς τους φυγά­
δες (τους Εγεστέους) που μας ζητούν βοήθεια και
για να σας πείσουν μεταχειρίζονται επιτήδεια
ψεύδη... Εάν δε κάποιος, γεμάτος χαρά για την
εκλογή του στο αξίωμα του στρατηγού, ο οποίος
μόνο σε ίδιον όφελος αποβλέπει και είναι και νέος
για την αρχηγία (ο Αλκιβιάδης), σας παρακινεί για
την εκστρατεία, μην του επιτρέψετε να θέσει την
πόλη σε κίνδυνο, μόνο και μόνο για να ικανοποιή­
σει την φιλοδοξία του». Με τους λόγους αυτούς
προσπάθησε ο συνετός Νικίας να αποτρέψει τους
συμπατριώτες του από το μέγιστο ατόπημα. Ζήτη­
σε μάλιστα να ξανατεθεί προς ψηφοφορία το όλο
θέμα. H πλειοψηφία όμως των Αθηναίων δεν
φάνηκε να συμμερίζεται την άποψη του γηραιού
στρατηγού. Αντίθετα τάχθηκε υπέρ της γνώμης
του φανατικότερου οπαδού του εγχειρήματος, του
Αλκιβιάδη. Ο τελευταίος , αμέσως μετά το πέρας
της ομιλίας του Νικία, ζήτησε τον λόγο και ανέβη­
κε στο βήμα. Αφού αντέκρουσε τις κατηγορίες του
Νικία εναντίον του, άρχισε να εξετάζει τις ικανότη­
τες αντίστασης των σικελικών πόλεων. «Μην αλλά­
ζετε γνώμη για την εκστρατεία κατά της Σικελίας
με τη σκέψη ότι πρόκειται να αντιμετωπίσουμε
μεγάλη δύναμη. Οι πόλεις της Σικελίας είναι

Ειδώλιο ξυλουργού
του 5οι αιώνα π.Χ. Η
αθηναϊκή εκστρατευτι­
κή δύναμη περιελάμ­
βανε στις τάξεις της
σημαντικό αριθμό
τεχνιτών.
 υπό συζήτηση θέμα. Έ χ ω ακούσει ότι οι πόλεις,
κατά των οποίων θα εκστρατεύσουμε, είναι μεγά­
λες και καμμιά δεν είναι υποτελής άλλης, ούτε
υπάρχει θέμα πολιτικών μεταβολών (το οποίο θα
μπορούσαν να εκμεταλλευτούν οι Αθηναίοι), με
την οποία θα προσπαθούσαν να απαλλαγούν από
σκληρή δουλεία, ούτε υπάρχει πιθανότητα να προ­
τιμήσουν να τεθούν υπό την εξουσία μας από το
να είναι ελεύθεροι. Το πλήθος μάλιστα των ελληνι­
κών πόλεων είναι μεγάλο για ένα νησί. Πέρα από
τη Νάξο και την Κατάνη, οι οποίες ελπίζω να μας
βοηθήσουν, αφού είναι συγγενείς με τους Αεοντί-
νους, υπάρχουν άλλες επτά πόλεις ετοιμοπόλεμες,
πόλεις με δυνάμεις όμοιες με τις δικές μας. Προ
πάντων δε οι Συρακούσες και ο Σελινούντας, ενα­
ντίον των οποίων στρέφεται και η εκστρατεία μας,
έχουν πολλούς οπλίτες και τοξότες και ακοντιστές
και πολλά πλοία και επάρκεια πληρωμάτων, για να
Θωρακισμένος Ιταλός
τα επανδρώσουν. Έχουν ακόμα και χρήματα πολλά
και ως ιδιώτες και δημόσια, ενώ ορισμένες βαρβα­
ττελταστής σαν και
ρικές πόλεις πληρώνουν φόρο στους Συρακούσι­
αυτούς που πολέμη­
ους. Το σημείο όμως όπου υπερέχουν δραματικά
σαν υπέρ των Συρα­
απέναντι μας είναι το ότι διαθέτουν πολλούς
κούσιων.
ιππείς και παράγουν σιτάρι. Εναντίον μιας τέτοιας
δύναμης λοιπόν, δεν αρκούν λίγα πλοία, αλλά χρει­
άζονται και πεζοί πολλοί, αν θέλουμε να επιτύχου-
πολυάνθρωπες, αλλά περιέχουν όχλους σύμμει­
κτους και εύκολα αλλάζουν πολίτευμα και πολιτο­
γραφούν πολίτες. Για τον λόγο αυτό κανείς τους
δεν φέρει όπλα για να αγωνιστεί υπέρ της πατρί­
δας του, ούτε στη χώρα έχουν κτιστεί οχυρά. Ο
καθένας δε ενδιαφέρεται μόνο για το τί θα κατορ­
θώσει να πάρει από τα κοινά... Επομένως η εκεί
κατάσταση, σύμφωνα με τα όσα ακούω, είναι αρκε­
τά ευνοϊκή και θα βελτιωθεί και άλλο γιατί θα βρού­
με και πολλούς βαρβάρους, οι οποίοι από μίσος για
τους Συρακούσιους, θα ενωθούν μαζί μας», είπε
στους Αθηναίους. Κατόπιν αναφέρθηκε στην περί­
πτωση πελοποννησιακής επίθεσης κατά της Αθή­
νας, στο διάστημα απουσίας του εκστρατευτικού
σώματος, και θεώρησε ότι δεν ήταν πιθανή. Ακόμα
όμως και αν πραγματοποιείτο, θα έμεναν πίσω
αρκετές δυνάμεις για να την αντιμετωπίσουν.
Ακούγοντας τους λόγους του Αλκιβιάδη, οι Αθη­
ναίοι πείσθηκαν οριστικά για την ορθότητα του
εγχειρήματος. Ο Νικίας βλέποντας ότι δεν ήταν σε
θέση να τους αποτρέψει, δια των λόγων, προσπά­
θησε να το επιτύχει με πλάγιο τρόπο. Μετά το
πέρας της ομιλίας του Αλκιβιάδη, ανέβηκε ξανά
στο βήμα και είπε: « Επειδή Αθηναίοι βλέπω ότι
έχετε αποφασίσει να πραγματοποιηθεί η εκστρα­
Ιταλός μισθοφόρος τεία, εύχομαι να εξελιχθεί σύμφωνα με τις επιθυ­
ιππέας. μίες μας. Θα εκφράσω όμως τη γνώμη μου για το
Λακεδαιμόνιος οπλί­
της, στα τέλη του 5ου
αιώνα π.Χ. Φέρει τη
χαρακτηριστική σκού­
ρα κόκκινη εξωμίδα
και τυπικό οπλιτικό
εξοπλισμό, χωρίς
θώρακα. Το μικρού
μήκους εγχειρίδιο
του, η ξυήλη, ήταν
επίσης χαρακτηριστι­
κό του σπαρτιατικού
στρατού.

(πίνακας του Στέλιου

Νιγδιόπουλου).
 με κάτι αξιόλογο και να μην εμποδίζονται οι απο­
βάσεις μας από το ιππικό χους. Είναι δε πιθανό να
συμμαχήσουν μεταξύ τους όλες οι πόλεις, από
φόβο προς εμάς και να μην έχουμε υποστήριξη
παρά μόνο από τους Εγεστέους. Επειδή είναι
ντροπή να φύγουμε νικημένοι ή να ζητάμε κατό­
πιν επικουρίες, πρέπει να ξεκινήσουμε από εδώ
πλήρως προετοιμασμένοι, έχοντας υ π ό ψ η ότι
πηγαίνουμε πολύ μακριά από τη χώρα μας. H
εκστρατεία αυτή δεν μοιάζει με αυτές που πραγ­
ματοποιήσατε ως σύμμαχοι των υπηκόων σας σε
γειτονικές χώρες, όπου οι μεταφορές των εφοδίων
είναι εύκολες. Τώρα θα βρεθούμε σε μια εντελώς
ξένη χώρα από την οποία, τους τέσσερους μήνες
του χειμώνα, ακόμα και αγγελιοφόρος δεν είναι
εύκολο να έρθει. Πρέπει λοιπόν, κατά τη γνώμη
Έ λ λ η ν α ς σφενδονή-
της. Το αθηναϊκό
εκστρατευτικό σώμα
περιελάμβανε στις
τάξεις του αριθμό
Ροδίων σφενδονητών.
Οι Ρόδιοι σφενδόνη-
τες ήταν περίφημοι
στον αρχαίο κόσμο.
Συνήθως έβαλαν βλή­
ματα από μόλυβδο,
ελλειψοειδούς
σχήματος.
μου, να συγκεντρώσουμε πολλούς οπλίτες, δικούς
μας και συμμάχους και Πελοποννησίους ακόμα,
αν μπορούμε να τους προσελκύσουμε με την
πειθώ ή με μισθό. Πρέπει να έχουμε πολλούς
τοξότες και σφενδονήτες, για να μπορούμε να
αντιμετωπίζουμε το εχθρικό ιππικό και πρέπει να
έχουμε πλήρη ναυτική υπεροχή για να μπορούμε
να ανεφοδιαζόμαστε χωρίς δυσκολία».
Με τα λόγια αυτά ο γηραιός στρατηγός τελεί­
ωσε την ομιλία του. Ήλπιζε ότι θα έπειθε τους
συμπατριώτες του, μα του κάκου. Ό μ ω ς η επιθυ­
μία των Αθηναίων όχι μόνο δεν μετριάστηκε αλλά,
αντίθετα εξάφτηκε. Ακόμα και οι ως τότε αντίθετοι
με την ιδέα, τάχθηκαν τελικά υπέρ της με την πρό­
φαση ότι οι εκστρατευτικές δυνάμεις θα ήταν,
σύμφωνα με την πρόταση του Νικία, πολύ ισχυρές
για να έχουν κάτι να φοβηθούν. Αλλοι πάλι σκέ­
φτονταν ότι θα γνώριζαν νέους τόπους και βέβαια
ότι θα αποκόμιζαν κέρδη από αυτούς. Οι ελάχιστοι
που συμμερίζονταν την άποψη του Νικία, περί μη
πραγματοποίησης της εκστρατείας, δεν τόλμησαν
καν να εκφράσουν τη γνώμη τους. Για μια ακόμα
φορά η οχλοκρατία είχε νικήσει και είχε ήδη κατα­
δικάσει το Κλεινόν Αστυ· σε θάνατο. Ανέκαθεν
άλλωστε οι μάζες ήταν και, δυστυχώς παραμένουν,
υποχείρια δημαγωγών που δεν διστάζουν μπροστά
σε τίποτα για την ικανοποίηση της προσωπικής
του φιλοδοξίας. Δυστυχώς για τον «λαό» πάντα
έρχεται η Νέμεσις, δυστυχώς πάντα κατόπιν εορ­
τής. H Αθήνα της τελευταίας δεκαπεντακινταετίας
του 5ου αιώνα π.Χ. όμως διέφερε εξαιρετικά από
την Αθήνα των Μαραθωνομάχων και των Σαλαμι-
νομάχων. Έλλειπε πια το πνευματικό επίπεδο και
κατ' επέκταση οι αντιστάσεις που αυτό ακριβώς το
επίπεδο δημιουργεί. Ο αθηναϊκός δήμος είχε κατα­
ντήσει παιχνίδι στα χέρια φιλόδοξων ανδρεικέλων
τύπου Κλέονα και Αλκιβιάδη και τους ακολουθού­
σε πιστά, μαζεύοντας τα ψίχουλα που του πετού­
σαν από τα πλούσια τραπέζια τους - όπως καυστι­
κά σχολιάζει ο πάντα επίκαιρος Αριστοφάνης.
Ό σ ο ν αφορά τον Αλκιβιάδη, πρέπει να του ανα­
γνωριστεί ότι είχε ικανότητες. Το πρόβλημα όμως
ήταν το πώς και στην υπηρεσία τίνος, τις αξιοποι­
ούσε. Οι μεγάλοι άνδρες αναγνωρίζονται στις
μεγάλες ώρες και ο Αλκιβιάδης ακριβώς στις ώρες
αυτές φάνηκε μικρός. Υπήρξε όμως τόσο φρικτά
ματαιόδοξος και εγωιστής, που τελικά δεν κατόρ­
θωσε ούτε με τον εαυτό του να συνεργαστεί, ούτε
τις επιθυμίες του πραγματοποιήσει. Αποτέλεσμα
τούτου ήταν και την πατρίδα του να καταστρέψει
και ο ίδιος να πεθάνει φέροντας ανεξίτηλο το στίγ­
μα του προδότη. Από την άλλη ο κύριος αντίπαλος
του, ο Νικίας υπήρξε αναμφισβήτητα σώφρων,
αλλά και δειλός, όχι βέβαια στο πεδίο της μάχης,
μα στην αντιμετώπιση του όχλου. Ο Νικίας, τόσο
με τις ομιλίες του, στην εκκλησία του δήμου, όσο
και με τη μετέπειτα συμπεριφορά του στη Σικελία,
φάνηκε επίσης αδύναμος και ανίκανος να αντιμε­
τωπίσει περιστάσεις, εντελώς έξω από τα μέτρα
του. Από την αρχή δίστασε να εναντιωθεί ανοικτά
στην εκστρατεία και στη θέληση της πλειοψηφίας
του δήμου. Προσπάθησε με ελιγμούς του λόγου
να αποτρέψει τους συμπατριώτες του από το, του­
λάχιστον, ανόητο εγχείρημα της εκστρατείας σε
έναν εν πολλοίς άγνωστο τους τόπο, στον οποίο
δεν υπήρχε περίπτωση να κρατηθούν, ακόμα και
αν επικρατούσαν των Συρακούσιων. H Σικελία βρι-
Ρόδιος σφενδονήτης
του αθηναϊκού στρα­
τού. Οι Ρόδιοι ήταν οι
καλύτεροι σφενδονή-
τες του αρχαίου
κόσμου, μαζί με τους
Βαλεάρες αντιστοί­
χους τους. Έβαλαν
συνήθως βλήματα από
μόλυβδο, τα οποία
είχαν μεγαλύτερο
βεληνεκές από τα
κοινά. Έχουν όμως
έρθει στο φως και
βλήματα σφενδόνης
από π η λ ό . Πιστεύεται
ότι τέτοια βλήματα
αποτελούσαν τις
θραυσματοφόρες βομ­
βίδες της εποχής
(πίνακας του Στέλιου
Νιγδιόπουλου).
Ο ναός του Α π ό λ λ ω ν α σκόταν εντελώς έξω από τη γεωστρατηγική ζώνη
στις Συρακούσες. Οι ελέγχου και επιρροής των Αθηναίων. Όσον αφορά
Συρακούσες ήταν η
τα παρανοϊκά σχέδια του Αλκιβιάδη για κατάκτηση
ως και της Καρχηδόνας - όπως αναφέρει ο Θουκυ­
ισχυρότερη ελληνική
δίδης - μόνο στη σφαίρα της φαντασίας εμπίπτουν.
αποικία, κατά τη διάρ­
H Αθήνα δεν ήταν κοσμοκράτορας και δεν είχε καν
κεια των πέντε αιώ­
καταφέρει να επικρατήσει των Πελοποννησίων
νων του ελεύθερου εχθρών της. Π ώ ς λοιπόν θα μπορούσε να εμπλα­
βίου της. κεί σε υπερπόντιες περιπέτειες, χωρίς καν να έχει
εξασφαλίσει τα νώτα της; Φυσικά ο Νικίας τα έθιξε
όλα αυτά στον λόγο του. Δεν επέμεινε όμως όσο θα
έπρεπε. Σε κάθε πάντως περίπτωση η τελική από­
φαση βαραίνει τον αθηναϊκό δήμο, ο οποίος κυριο­
λεκτικά με την ψήφο του κατέστρεψε την πατρίδα
του. Δυστυχώς το «φωτισμένο» του παράδειγμα
δεν αναλύθηκε όσο θα έπρεπε ούτε από τους απο­
γόνους του.
Μετά την οριστική λήψη της απόφασης, οι
Αθηναίοι πίεσαν τον Νικία να δηλώσει, ενώπιον
όλων, πόσες δυνάμεις θεωρούσε απαραίτητες για
την επιτυχή έκβαση της εκστρατείας. Ο γερο-
στρατηγός απάντησε π ω ς δεν θα έπρεπε να
εκστρατεύσουν με στόλο μικρότερο των 100 τριή-
ρεων και με λιγότερους από 5.000 οπλίτες. Τις
δυνάμεις αυτές θα συνόδευαν πολυάριθμα τμήμα­
τα ελαφρού πεζικού - τοξότες, σφενδονήτες, πελ-
ταστές - τεχνίτες, ιππικό, μεταγωγικά και σιταγω-
γά και κάθε είδους εφοδίων. Στο άκουσμα των
λόγων αυτών, οι Αθηναίοι, αποφάσισαν να παρα­
χωρήσουν απόλυτη εξουσία στους τρεις στρατη­
γούς, τον Νικία, τον Αλκιβιάδη και τον Αάμαχο,
τους υπεύθυνους για την εκστρατεία και να αρχί­
σουν αμέσως εντατικές προετοιμασίες. Οι στρατο­
λογικοί κατάλογοι της πόλης ανοίχτηκαν και τα
ονόματα των «προς στρατείαν» πολιτών σημειώθη­
καν. Αγγελιοφόροι έφυγαν προς τις σύμμαχες και
υποτελείς πόλεις με το μήνυμα, στα θυλάκιά τους,
για συγκέντρωση ανδρών και όλων των άλλων
αναγκαίων για την εκστρατεία. Τέλος αποφασίστη­
κε και η «ενοικίαση» μισθοφόρων. Ό λ η η πόλη
ζούσε στον πυρετό των προετοιμασιών. Οι Αθη­
ναίοι που θα εκστράτευαν οπλίστηκαν με τα καλύ­
τερα τους όπλα. Κανείς δεν ήθελε να υστερεί από
τον άλλο. Οι εύποροι, που αναλάμβαναν τον εξο­
πλισμό μιας τριήρεος ο καθένας, συναγωνίζονταν
μεταξύ τους για το ποιος θα επάνδρωνε και θα εξό­
πλιζε πιο άρτια το σκάφος του. Γενικά οι Αθηναίοι
δεν αντιμετώπισαν ιδιαίτερα προβλήματα στη
Πείσανδρου, τις 10.000 δραχμές! Οι Αθηναίοι απέ­
δωσαν μεγάλη σημασία στο γεγονός, πολύ μεγαλύ­
τερη ίσως από ό,τι θα έπρεπε, θεωρώντας την τρο­
μοκρατική, με τα σημερινά δεδομένα, πράξη ως
υπονόμευση της ίδιας της υπόστασης της πόλης.
Ήταν βέβαιοι πως οι ιερόσυλοι είχαν ως στόχο να
πλήξουν το φρόνημα του πληθυσμού, εν όψει της Αναπαράσταση πεντη-
εκστρατείας. κόντορου από το Ναυ­
Ό π ω ς ήταν φυσικό, η υψηλή αμοιβή προσέλ­ τικό Μουσείο Ελλά­
κυσε πολλούς, κυρίως μετοίκους και δούλους, οι δος. Τα πλοία αυτά
οποίοι ανέφεραν ότι δεν γνώριζαν μεν τίποτα για
ήταν, μέχρι την εμφά­
τον ακρωτηριασμό των Ερμων, γνώριζαν όμως ότι
νιση της τριήρους, ο
και προηγούμενα είχαν γίνει ακρωτηριασμοί αγαλ­
πλέον διαδεδομένος
μάτων και διακωμωδήσεις των ελευσίνιων μυστη­
ρίων, από νεαρούς Αθηναίους του κύκλου του τύπος πολεμικού σκά­

Αλκιβιάδη. Καθώς τα στοιχεία αυτά έρχονταν στο φους. Από τον 6ο

φως, έτυχαν και της ανάλογης πολιτικής εκμετάλ­ αιώνα ο ρόλος του
λευσης. Οι «εσωκομματικοί», θα λέγαμε, αντίπαλοι περιορίστηκε. Ο αθη­
του Αλκιβιάδη, στη δημοκρατική παράταξη, που ναϊκός στόλος πάντως
σύμφωνα με τον Πλούταρχο είχαν επικεφαλής τον διέθετε δύο παρόμοιες
Ανδροκλή, έσπευσαν να εκμεταλλευθούν τις κατα­ ροδιακές πεντηκόντο-
θέσεις των μαρτύρων, με σκοπό να απεμπολήσουν
ρους και αργότερα
τον νεαρό αλαζόνα πολιτικό και να αναλάβουν
ενισχύθηκε με τρεις
αυτοί την αρχηγία του «κόμματος». Ο τουλάχιστον
ετρουσκικές.
«παράξενος» τρόπος ζωής του Αλκιβιάδη, άλλωστε,
 Η αναχώρηση του
πολεμιστή, από ερυ-
θρόμορφο κρατήρα
του 5ου αιώνα π.Χ. Οι
Αθηναίοι κατευόδω-
σαν με πανηγυρι­
σμούς τον αναχωρού-
ντα για τη Σικελία
στόλο και τους επιβά­
τες του. Δεν εισάκου­
σαν τις φρόνιμες συμ­
βουλές του Νικία.
Σύντομα θά πλήρωναν
ακριβά για το λάθος
τους.

τους παρείχε πληθώρα επιχειρημάτων για να εξα­
πολύσουν κατηγορίες εναντίον του. Ο τελευταίος
αρνήθηκε, βέβαια, τις κατηγορίες και ζήτησε να
προσαχθεί σε δίκη. Οι αντίπαλοι του όμως δεν
σκόπευαν να του επιτρέψουν να απαλλαγεί τόσο
εύκολα από το στίγμα του ιερόσυλου. Το αίτημα
του απορρίφθηκε, αλλά παράλληλα δεν του αφαι­
ρέθηκε η στρατηγεία.
Οι σύμμαχοι μόνο αυτόν εμπιστεύονταν και
δήλωσαν κατηγορηματικά ότι χωρίς την παρουσία
του Αλκιβιάδη, δεν υπήρχε περίπτωση να συμμε­
τάσχουν στην εκστρατεία. Ο νεαρός εξάλλου πολι­
τικός είχε και την εύνοια του στρατού, παράγοντας
που δεν μπορούσε να αγνοηθεί από τους «εσω­
κομματικούς» του αντιπάλους. Έτσι ελήφθη η
πλέον παράλογη απόφαση. Ο Αλκιβιάδης θα ακο­
λουθούσε κανονικά το εκστρατευτικό σώμα, με
την κατηγορία να επικρέμεται επάνω του, στιγμα­
τίζοντας τον. Αλλοι εννέα από τους υποτιθέμενους
συνενόχους του συνελήφθησαν και δικάστηκαν με
συνοπτικές διαδικασίες και καταδικάστηκαν σε
θάνατο.
Στα μέσα του καλοκαιριού του 415 π.Χ. όλα
ήταν έτοιμα για τη μεγάλη αναχώρηση. Εκείνη την
ημέρα όλοι οι ευρισκόμενοι στην Αθήνα, Αθηναίοι
και ξένοι και σύμμαχοι, κατέβηκαν στον Πειραιά
για να παρακολουθήσουν το μεγάλο γεγονός της
αναχώρησης του εκστρατευτικού σώματος. Είχαν
 Αρνείος οπλίτης. Οι
Αργείοι απέστειλαν
ένα ισχυρό σώμα σε
ενίσχυση των Αθηναί­
ων συμμάχων τους.

έσβησε. Ο στόλος σε γραμμή παραγωγής, έπλεε

προς το άγνωστο, προς το νησί των Κυκλώπων.
Πρώτος σταθμός του ταξιδιού θα ήταν η Κέρκυρα.

27
 Τρόμος στις Συρακούσες
Όταν ο αθηναϊκός στόλος άφηνε τον φιλόξενο
Πειραιά για να ανοιχτεί στη δυτική θάλασσα,
Νόμισμα της πόλης κανείς από τους επιβαίνοντες δεν γνώριζε ότι την
των Θουρίων. Οι Αθη­ ίδια ώρα, στις Συρακούσες, είχε ήδη φτάσει ο αχός
ναίοι πρωτοστάτησαν
του απόπλου τους. Αρχικά οι Συρακούσιοι, αν και
είχαν πληροφορίες για τις αθηναϊκές προετοιμα­
στην ίδρυση της. Εκεί
σίες, δεν τους έδιναν και μεγάλη βάση. Θεωρού­
κατέφυγε αρχικά ο
σαν ότι ένα τέτοιο, τόσο ανόητο, εγχείρημα δεν
Αλκιβιάδης και από
μπορούσε να είναι πραγματοποιήσιμο. Ωστόσο
εκεί κίνησε για τη καθώς οι ειδήσεις πύκνωναν, οι ηγέτες της πόλης
Σπάρτη. αναγκάστηκαν να καλέσουν τους πολίτες σε συνέ­
λευση, στην οποία θα εξεταζόταν η ακρίβεια των
πληροφοριών και η αντίδραση της πόλης, εφόσον
οι Αθηναίοι πράγματι την απειλούσαν. Επικεφαλής
της αντιαθηναϊκής μερίδας ήταν ο πολιτικός και
στρατηγός Ερμοκράτης. Ο Ερμοκράτης τηρούσε
εχθρική στάση προς την Αθήνα από τότε που η
τελευταία αναμίχθηκε στα σικελικά πράγματα.
Ωστόσο κανείς αρχαίος ιστορικός δεν του καταλό­
γισε ποτέ καμμία πρόθεση συμμετοχής του στον
Πελοποννησιακό Πόλεμο, υπέρ της Σπάρτης.
Αυτό συνέβη μετά την απόκρουση της αθηναϊκής
απειλής και για μικρό χρονικό διάστημα (412-410
π.Χ.). Πεπεισμένος για την αθηναϊκή επεκτατικό-
τητα και την απειλή που αυτή αντιπροσώπευε για
την πόλη του, ο Ερμοκράτης ανέβηκε στο βήμα
και είπε στους συγκεντρωμένους συμπατριώτες
του: « Ί σ ω ς εγώ, όπως και μερικοί άλλοι, φανώ ότι
λέγω απίστευτα πράγματα, σχετικά με την εκστρα­
τεία εναντίον μας... εγώ δεν θα κρατήσω τη γλώσ­
σα μου από φόβο μη φανώ ασύνετος, αφού κινδυ­
νεύει η πατρίδα μου, επειδή είμαι πεπεισμένος ότι
γνωρίζω την κατάσταση ακριβέστερα από άλλους.
Οι Αθηναίοι έχουν ήδη κινήσει εναντίον μας, γεγο­
νός για το οποίο απορείτε, με ισχυρές δυνάμεις
ξηράς και ναυτικές, επειδή δήθεν είναι σύμμαχοι
των Εγεστέων και επιθυμούν να επανεγκαταστή-
σουν τους Αεοντίνους στον τόπο τους. Στην πραγ­
ματικότητα όμως εκστρατεύουν γιατί επιθυμούν
να κατακτήσουν τη Σικελία και κυρίως την πόλη
μας... Με τη σκέψη λοιπόν ότι γρήγορα οι Αθηναί­
οι θα είναι εδώ, να σκεφτείτε με ποιόν τρόπο θα
τους αντιμετωπίσουμε, με τις δυνάμεις που διαθέ­
τουμε. Να μην περιφρονήσετε το ζήτημα αυτό,
ούτε να μην πιστέψετε την είδηση του ερχομού
τους και πιαστείτε έτσι απροετοίμαστοι». Αυτά
είπε ο Ερμοκράτης και κλείνοντας τον λόγο του
Σκηνή ναυμαχίας
μεταξύ Αθηναίων και
Συρακούσιων. Στις
Συρακούσες ήταν που
για πρώτη φορά τα
πρωτεία των Αθηναί­
ων στη θάλασσα αμφι­
σβητήθηκαν και στη
θάλασσα συνέβη η
καταλυτική ήττα τους
(πίνακας του Στέλιου
Νιγδιόπουλου).
 προέτρεψε τους Συρακούσιους να συνάψουν συμ­
μαχίες με τις ελληνικές και τις ιταλικές πόλεις της
Μεγάλης Ελλάδας και να αποστείλουν πρέσβεις
ακόμα και στους θανάσιμους εχθρούς τους Καρ­
χηδόνιους. Πρότεινε ακόμα την αποστολή πρέσβε­
ων στην μητρόπολη Κόρινθο και στη συγγενική -
δωρική- Σπάρτη. Τέλος ζήτησε την κινητοποίηση
του πολεμικού ναυτικού της πόλης και τη συγκέ­
ντρωση του στο ακρωτήριο της Ιαπυγίας, στον
κόλπο του Τάραντα. Εκεί θα αγωνιζόταν κατά του
επερχομένου εχθρικού στόλου, διατηρώντας την
ελπίδα απόκρουσης του. H πρόταση του Ερμοκρά-
τη ήταν η πλέον ενδεδειγμένη. H λύση της ενερ­
γητικής άμυνας ήταν η πλέον πρόσφορη, προσδί­
δοντας στρατηγικό βάθος στην αμυντική διάταξη
των Συρακούσιων. Αν ο αντίπαλος στόλος αποδει­
κνυόταν πολύ πιο ισχυρός, δεν υπήρχε λόγος να
εμπλακούν μαζί του. Θα μπορούσαν να κερδίσουν
τουλάχιστον αρκετό χρόνο απειλώντας τα μεταγω­
γικά του και αναγκάζοντας τον να διατηρεί τετα­
μένη την προσοχή του κάθε στιγμή. Με την τήρη­
ση μιας έξυπνης τακτικής ναυτικού «κλεφτοπολέ­
μου», οι Συρακούσιοι θα ήταν σε θέση να καταστή­
σουν άκρως επισφαλή τη θέση των αντιπάλων
τους, παρενοχλώντας τους ακόμα και όταν θα ετοι­
μάζονταν να αποβιβάσουν τις στρατιωτικές δυνά­
μεις που τα πλοία μετέφεραν.
Οι Συρακούσιοι όμως δεν πείστηκαν με τα
λεγόμενα του Ερμοκράτη και άλλοι απλά θεωρού­
σαν ως αδύνατο το αθηναϊκό εγχείρημα και άλλοι

Νόμισμα της Μακεδο­

νίας, το οποίο εικονί­
ζει τυπικά οπλισμένο
ιππέα του 5ου αιώνα
π.Χ. Ως την στρατιωτι­
κή μεταρρύθμιση του
Φιλίππου, το ιππικό
ήταν ο «φτωχός συγ­
γενής» των ελληνικών
οπλιτικών στρατών.
Στην Κάτω Ιταλία
όμως και στη Σικελία,
οι εκεί ελληνικοί
στρατοί είχαν αναπτύ­
ξει, αριθμητικά τουλά­
χιστον, το όπλο του
ιππικού. Στη σύγκρου­
ση τους με τους Αθη­
ναίους, οι Συρακούσι­
οι χρησιμοποίησαν
σημαντικό αριθμό
ιππέων, αποκτώντας
έτσι σαφές τακτικό
πλεονέκτημα έναντι
των αντιπάλων τους.
υποστήριζαν όχι ακόμα και αν έφχαναν σχον χόπο
χους οι Αθηναίοι, δεν θα ήταν σε θέση να χους
νικήσουν. Σχην άποψη χου Ερμοκράχη ανχιχίθεχο
κυρίως ο ηγέχης χων δημοκραχικών Αθηναγόρας.
Αυχός υποσχήριζε χην άποψη όχι οι Αθηναίοι δεν
θα αποχολμούσαν ποχέ να χους επιτεθούν, γιαχί θα
ήχαν εκ χων προχέρων καταδικασμένοι σε πλήρη
ήττα. Υποστήριξε ότι η όλη φημολογία προερχόταν
από τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι επιθυμούσαν με
τον τρόπο αυτό να βρουν αφορμή και να καταλύ­
σουν το δημοκρατικό πολίτευμα. Ακολούθησε παν­
δαιμόνιο. Οι μεν κατηγορούσαν τους δε και οι
συζητήσεις δεν κατέληγαν πουθενά. Τότε ανέβηκε
στο βήμα ένας στρατηγός. Αφού έπεισε το πλήθος
να ησυχάσει και να τον ακούσει, δήλωσε στους
Συρακούσιους: «Δεν είναι φρόνιμο ούτε ορισμένοι
πολιτικοί να συκοφαντούν ο ένας τον άλλο, ούτε
αυτοί που ακούνε τις συκοφαντίες να τις αποδέχο­
νται. Σχετικά με τις αγγελίες που μας έρχονται
(περί της άφιξης των Αθηναίων) είναι περισσότερο
φρόνιμο να φροντίσουμε να προετοιμαστούμε
καλά και ως άτομα και συλλογικά, για να αποκρού­
σουμε τους εισβολείς. Ακόμα και αν όμως υποθέ­
σουμε ότι τίποτα δεν θα συμβεί, δεν θα είναι ζημιά
για το κράτος να εφοδιαστεί με ίππους και όπλα
και με τα άλλα αναγκαία του πολέμου... Και δεν
είναι ζημιά να στείλουμε απεσταλμένους στις
πόλεις για να παρατηρούν τα τεκταινόμενα... για
ορισμένα έχουμε ήδη φροντίσει και ό,χι νέο υπο­
πέσει σχην ανχίληψή μας θα χεθεί υπόψη σας». H
επέμβαση χου σχρατηγού και η συμβιβαστική
λύση που πρότεινε, έφεραν την ηρεμία στην πόλη.
H μη αποδοχή της πρότασης του Ερμοκράτη
πάντως, στέρησε τους Συρακούσιους από έναν
μεγάλο θρίαμβο και επέτρεψε στους Αθηναίους να
εξακολουθούν να καλλιεργούν την αυταπάτη.
Στο μεταξύ οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους
είχαν ήδη αφιχθεί στη φιλική τους Κέρκυρα. Εκεί
οι στρατηγοί πραγματοποίησαν επιθεώρηση της
στρατιάς και διαίρεσαν τις δυνάμεις τους σε τρία
τμήματα, τη διοίκηση των οποίων ανάλαβαν με
κλήρο. Ο διαχωρισμός έγινε για να είναι ευκολότε­
ρος ο εφοδιασμός σε τρόφιμα και νερό και να μην
παρατηρείται συνωστισμός στους λιμένες προσόρ- νότια Ιταλία. Η κατάσταση όμως δεν εξελίχθηκε Επιτύμβια στήλη οπλίτη
μησης. Κατόπιν απέστειλαν τα τρία πλέον αξιό- και τόσο θετικά για τους υπερφίαλους Αθηναίους. του 5ου αιώνα π.Χ. Ο
πλοα πλοία τους στη Σικελία και στη νότια Ιταλία, Οι πόλεις της περιοχής, οι περισσότερες τουλάχι­ άνδρας φέρει το όπλον
για να αναγνωρίσουν το έδαφος και να έρθουν σε στον, δεν τους δέχτηκαν. Τους επέτρεπαν μόνο
του (ασπίδα) και εξωμί-
επαφή με τις αρχές των διαφόρων πόλεων. Οι Αθη­ την υδροληψία και εν μέρει την τροφοδοσία. Οι
δα, χιτώνα που άφηνε
ναίοι έπρεπε να γνωρίζουν ποιες πόλεις ήταν φιλι­ πόλεις Τάρας και Επιζεφύριοι Αοκροί όμως, ούτε
κά διακείμενες απέναντί τους και από ποιες μπο­ ακάλυπτο τον δεξιό ώ­
αυτά δεν τους επέτρεψαν. Τελικά ο αθηναϊκός στό­
ρούσαν να περιμένουν βοήθεια. Αμέσως μετά ο λος συγκεντρώθηκε στην περιοχή του Ρηγίου, μο, για να διευκολύνε­
χωρισμένος σε τρεις μοίρες αθηναϊκός στόλος απέναντι από τις σικελικές ακτές. Οι κάτοικοι της ται ο πολεμιστής στη
απέπλευσε από την Κέρκυρα με κατεύθυνση τη ομώνυμης πόλης όμως δεν τους επέτρεψαν την χρήση του δόρατος.
 Βοιωτός οπλίτης,
όπως εικονίζεται σε
επιτύμβια στήλη.
Φέρει ό π λ ο , δόρυ και
κράνος τύπου π ί λ ο υ .
Περίπου 500 Βοιωτοί
οπλίτες εκστρατευσαν
μαζί με τους Σπαρτιά­
τες στη Σικελία και
ενίσχυσαν σημαντικά
τις δυνάμεις των
Συρακούσιων.
Χάρτης της πρώτης
αθηναϊκής επίθεσης
και της πρώτης μάχης
των δύο αντιπάλων
έξω από τις
Συρακούσες,
(του Στέλιου Νιγδιό­
πουλου)
 Απεικόνιση πλήρους είσοδο στην πόλη τους. Έτσι οι Αθηναίοι αγκυρο­ μακροχρόνια πολιορκία.
πανοπλίας οπλίτη, με βόλησαν νότια της πόλης και στρατοπέδευσαν Την ώρα που οι Συρακούσιοι προετοιμάζο­
εκεί. Οι κάτοικοι του Ρηγίου, τουλάχιστον, τους νταν, οι Αθηναίοι διαφωνούσαν. Τα τρία ανιχνευτι­
κορινθιακό κράνος,
πουλούσαν τρόφιμα και τους προμήθευαν με νερό. κά πλοία που είχαν αποστείλει προς διερεύνηση
βοιωτική ασπίδα,
Πέραν όμως τούτου, ουδέν. Οι κάτοικοι του Ρηγί­ των προθέσεων των σικελικών πόλεων, είχαν επι­
σπαθί και ενισχυμένο
ου, παρά τις πιέσεις των Αθηναίων, δήλωσαν ότι στρέψει στο αγκυροβόλιο του στόλου, κοντά στο
με φωλίδες λινοθώρα-
θα παρέμεναν ουδέτεροι στην επερχόμενη Ρήγιο, μεταφέροντας ειδήσεις άσχημες. Οι Εγε-
κα. Ο τύπος αυτός σύγκρουση. Ούτε καν η κοινή αιολική καταγωγή στέοι, για τους οποίους υποτίθεται ότι πραγματο­
πανοπλίας ήταν σε τους με τους Αεοντίνους δεν τους άλλαξε τη ποιείτο η εκστρατεία, διέθεταν στους Αθηναίους
χρήση ως το τελευ­ γνώμη. συμμάχους τους 30 μόνο ασημένια τάλαντα αντί
ταίο τέταρτο του 5ου Ή άφιξη του αθηναϊκού στόλου στο Ρήγιο, δεν των 60 συμφωνηθέντων. Αλλά και από τις άλλες
αιώνα π.Χ. Κατά τη μπορούσε να περάσει φυσικά απαρατήρητη. Οι σικελικές πόλεις ελάχιστες βρέθηκαν πρόθυμες να
διάρκεια του Πελοπον­ Συρακούσιοι πείσθηκαν επιτέλους ότι η απειλή ακούσουν, έστω, τις αθηναϊκές προτάσεις. Μπρο­
ήταν υπαρκτή και άρχισαν να προετοιμάζονται με στά στο αποθαρρυντικό αυτό κλίμα, οι τρεις Αθη­
νησιακού Πολέμου, οι
πυρετώδεις ρυθμούς για την απόκρουση της. ναίοι στρατηγοί, αποφάσισαν να συσκεφθούν
οπλίτες απέδαλαν τον
Ό π λ α και άνδρες συγκεντρώθηκαν, οι φρουρές μεταξύ τους, σχετικά με τον προσφορότερο τρόπο
θώρακα και τα βαριά
των γύρω οχυρών ενισχύθηκαν και περιπολίες ενεργείας. Πρώτος μίλησε ο γέρο-Νικίας, ο οποίος
κράνη, τα οποία δεν
ιππέων εγκαταστάθηκαν στις γύρω ακτές. Παράλ­ εξέφρασε την άποψη ότι έπρεπε να πλεύσουν
τους επέτρεπαν να ληλα συγκεντρώθηκαν τρόφιμα και εφόδια μέσα άμεσα κατά του Σελινούντα και να προσπαθήσουν
έχουν πλήρη αντίληψη στην πόλη, ώστε να είναι ικανή να αντέξει σε να συμφιλιώσουν τους Σελινούντιους με τους Εγε-
του χώρου. Συνήθως
χρόνος δεν εργαζόταν προς όφελος των Αθηναίων,
οι οποίοι ευρίσκοντο τόσο μακριά από τις βάσεις
εφοδιασμού τους. Όσον αφορά την προσέλκυση
συμμάχων, οι οποίοι θα τους εξασφάλιζαν τις ανα­
γκαίες βάσεις επιχειρήσεων, δεν θα ήταν εύκολη
υπόθεση. Οι περισσότερες, τουλάχιστον, σικελικές
πόλεις δεν επιθυμούσαν να εμπλακούν σε έναν
αδιάφορο για αυτές αγώνα και τελικά δεν εμπλέ-
χθηκαν. Ο Αλκιβιάδης κατέστρωσε το σχέδιο του
βασιζόμενος σε ένα μη πιθανό ενδεχόμενο, η μη
πραγματοποίηση του οποίου προκάλεσε και την
κατάρρευση του σχεδιασμού του. Έ τ α ν μάλλον
ανόητο να εξαρτάται η επιβίωση της αθηναϊκής
εκστρατευτικής δύναμης από έναν τόσο αστάθμη­
το παράγοντα. Ακόμα όμως και αν οι περισσότερες
πόλεις τάσσονταν με το μέρος τους για πόσον,
άραγε, καιρό θα μπορούσαν να συντηρούν την αθη­
ναϊκή στρατιά και, από την άλλη πλευρά, για πόσο
καιρό θα μπορούσε η Αθήνα να στερείται των
υπηρεσιών, τόσο σημαντικού ποσοστού των ενό­

πλων της δυνάμεων; Ο Αλκιβιάδης εκπόνησε ένα Ασπίδα-όπλον,ηη «γεν-

Ασπίδα-όπλον, «γεν-
σχέδιο το οποίο προϋπέθετε την επί μακρόν εγκα- νεσιουργός»
νεσιουργός» αιτία
αιτία της
της
τάσταση του εκστρατευτικού σώματος στη Σικε- οπλιτικής φάλαγγας.
οπλιτικής φάλαγγας.
λία, με ό,τι κινδύνους μπορούσε αυτό να προκαλέ­
σει. Ως εκ τούτου θα πρέπει να το δούμε ως υπο-
 θετικό σενάριο, κινούμενο στη σφαίρα της καλπά-
ζουσας φαντασίας του συντάκτη του.
Τρίτος μίλησε ο Λάμαχος, ο οποίος και έθεσε
προς συζήτηση την πλέον αξιόλογη πρόταση. Από
τη στιγμή που είχαν ήδη εκστρατεύσει, δεν είχε
νόημα η επίδειξη δύναμης, ούτε η προσέλκυση
συμμάχων. Στόχος της εκστρατείας ήταν η κατά­
ληψη των Συρακουσών. Έ π ρ ε π ε λοιπόν, κατά τον
Λάμαχο, να επιτεθούν άμεσα κατά της συγκεκρι­
μένης πόλης, πριν ολοκληρώσει τις πολεμικές τις
προετοιμασίες και αναπτύξει το δίκτυο συμμαχιών
της τόσο στη Σικελία, όσο και στην μητροπολιτική
I Η Ρ Α/·
Ελληνικός ναός στην Ελλάδα και πριν οι κάτοικοί της συνέλθουν από
Κάτω Ιταλία. Η περιο­ τον αιφνιδιασμό. Το συγκεκριμένο σχέδιο ήταν
χή, λόγω της έντονης αυτό που εξασφάλιζε μεγαλύτερες πιθανότητες
ελληνικής παρουσίας, επιτυχίας στους Αθηναίους. Στηριζόταν στην
ψυχρή στρατιωτική λογική και στις αξιωματικά
ονομάστηκε δίκαια
αποδεκτές αρχές του πολέμου, που ισχύουν δια­
Μεγάλη Ελλάδα. Και
χρονικά, θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο πως μια
οι Έλληνες της Κάτω
άμεση επίθεση των Αθηναίων κατά των Συρακου­
Ιταλίας όμως δεν
σών θα είχε καταλυτικά αποτελέσματα στο στρα­
κατόρθωσαν να ξεφύ­ τιωτικό και στο πολιτικό πεδίο. Και οι Συρακούσι­
γουν από τη δίνη του οι, στην καλύτερη για αυτούς περίπτωση θα απο­
Πελοποννησιακού κλείονταν εντός των τειχών τους, περιοριζόμενοι
Πολέμου. σε παθητική άμυνα και οι λοιποί Σικελοί θα αντι­
λαμβάνονταν έμπρακτα την αθηναϊκή ισχύ και θα
I
τάσσονταν υπέρ των Αθηναίων, από τη στιγμή που
ουσιαστικά ο άλλος πόλος ισχύος, οι Συρακούσες,
θα είχε εξουδετερωθεί. Α π ο μ ο ν ω μ έ ν η με τον
τρόπο αυτό η πόλη δεν θα αργούσε να πέσει στα
χέρια των Αθηναίων, οι οποίοι ήταν και ιδιαίτερα
έμπειροι στη διεξαγωγή πολιορκητικών επιχειρή­
σεων. Ο Λάμαχος πρότεινε επίσης την εγκατάστα­
ση ναυστάθμου στην περιοχή των Υβλέων Μεγά­
ρων. Τελικά όμως υιοθετήθηκε το σχέδιο του Αλκι­
βιάδη. Οι άλλοι στρατηγοί αναγκάστηκαν να υπο­
ταχθούν στη γνώμη του εμπνευστή της εκστρα­
τείας. Ο τελευταίος, έπλευσε με την τριήρη του
στην Μεσσήνη και προσπάθησε να έρθει σε επαφή
με τις αρχές της πόλης, σε μια προσπάθεια να πεί­
σει τους κατοίκους της πόλης, να ανοίξουν το λιμά­
νι τους στον αθηναϊκό στόλο και να συμμαχήσουν
μαζί τους. Δυστυχώς για τον ίδιο, οι κάτοικοι δεν
του επέτρεψαν καν την είσοδο στην πόλη τους.
Δέχτηκαν μόνο να του πουλήσουν τρόφιμα. Παρά
την αποτυχία αυτή, ο Αλκιβιάδης ούτε για μια στιγ­
μή δε σκέφτηκε να αναθεωρήσει το σχέδιο του.
Επέστρεψε με το πλοίο του στον πρόχειρο ναύ­
σταθμο, κοντά στο Ρήγιο, ετοιμάζοντας διπλωμα­
τικά διαβήματα προς άλλες πόλεις. Οι μέρες όμως
κυλούσαν και κάθε μια αποτελούσε έναν επιπλέον
λίθο στο αμυντικό οικοδόμημα των Συρακούσιων.
 οι Αθηναίοι να προκαλέσουν εσωτερικά προβλήμα­
τα στους αντιπάλους τους. Αφού συνέλεξε στοι­
χεία για τη διαμόρφωση των λιμένων και γενικά
για τη μορφολογία της περιοχής, η μοίρα επέστρε­
ψε στο αγκυροβόλιο στον Τηρία ποταμό, κοντά
στην Κατάνη. Στο μεταξύ οι κάτοικοι της Κατάνης
είχαν καλέσει τους πολίτες σε συνέλευση στην
οποία επετράπη να συμμετάσχουν και οι Αθηναίοι
στρατηγοί. Την ώρα όμως που οι κάτοικοι είχαν
συγκεντρωθεί για την συνέλευση, ο Αλκιβιάδης
οδήγησε τους άνδρες του κατά μιας πυλίδας του
τείχους, η οποία σύντομα παραβιάστηκε με αποτέ­
λεσμα, σε λίγες στιγμές οι Αθηναίοι να γίνουν
κύριοι της πόλης. Οι κάτοικοι, όταν αντίκρυσαν
τους Αθηναίους στην πόλη τους τρομοκρατήθη­
καν. Οι λίγοι φιλοσυρακούσιοι έσπευσαν να κρυ­
φτούν, ενώ οι πολλοί δέχτηκαν αναγκαστικά τους
Αθηναίους. Ύστερα από την «εκούσια προσχώρη­
ση» της Κατάνης στο αθηναϊκό στρατόπεδο, οι
Αθηναίοι την μετέτρεψαν σε βάση επιχειρήσεων
τους. Το αγκυροβόλιο κοντά στο Ρήγιο εγκαταλεί­
φθηκε και το σύνολο των δυνάμεων τους εγκατα­
στάθηκε στην Κατάνη. Τότε έφτασαν πληροφορίες
στο αθηναϊκό στρατόπεδο, οι οποίες ανέφεραν ότι
και οι κάτοικοι της πόλης Καμάρινας - στο νότιο
άκρο του νησιού - ήταν έτοιμοι να προσχωρήσουν
Βαριά οπλισμένος
σε αυτούς, με την εμφάνιση του αθηναϊκού στόλου
στα ύδατα τους. Επίσης κατάσκοποι ανέφεραν Λακεδαιμόνιος οπλί­

τους Αθηναίους ότι οι αντίπαλοι τους ετοιμάζουν της, με το χαρακτηρι­

τον στόλο τους. Χωρίς να αξιολογήσουν τις πληρο- στικό Λ στην ασπίδα.

Η έναρξη των συγκρούσεων

Μετά την επικράτηση της άποψης του Αλκι­

βιάδη και την αποτυχημένη επαφή του τους κατοί­
κους της πόλης Μεσσήνης, οι Αθηναίοι έστειλαν
μια μοίρα 10 πλοίων του στόλου τους στις Συρα­
κούσες για να κατοπτεύσουν τους αντιπάλους
τους. Άλλα 50 πλοία τους έπλευσαν προς την πόλη
της Νάξου (της Σικελίας), οι κάτοικοι της οποίας
τους δέχτηκαν. Ο υπόλοιπος στόλος παρέμεινε
στο αγκυροβόλιο του κοντά στο Ρήγιο. Από τη
Νάξο, η μοίρα των 50 πλοίων έπλευσε προς την
Κατάνη. Στην πόλη αυτή όμως οι Αθηναίοι δεν έγι­
ναν και πάλι δεκτοί. Έτσι αναγκάστηκαν να αγκυ­
ροβολήσουν στις εκβολές του ποταμού Τηρία, ο
σημερινός χείμαρρος του Αγίου Αεονάρδου. Στο
μεταξύ η μοίρα των 10 ανιχνευτικών είχε^πλησιά-
σει στον λιμένα των Συρακουσών και οι κήρυκες
των πλοίων έστειλαν μήνυμα στους Αεοντίνους,
Έλληνας ιππέας με
που ευρίσκοντο στην πόλη, πως είχαν έρθει να
τους ελευθερώσουν και να τους επανεγκαταστή- ακόντια, βοιωτικό

σουν στον τόπο τους. Με τον τρόπο αυτό ήλπιζαν κράνος και σπαθί.
φορίες, οι Αθηναίοι κίνησαν με όλο τον στόλο και
την εκστρατευτική δύναμη πρώτα προς τις Συρα­
κούσες, όπου δεν παρατήρησαν τίποτα το ανησυ­
χητικό, και μετά προς την Καμάρινα. Και εκεί
όμως δεν έγιναν τελικά δεκτοί και τελικά αποφά­
σισαν να επιστρέψουν στην Κατάνη. Για να μη
γυρίσουν όμως εντελώς άπρακτοι, αποφάσισαν να
αποβιβάσουν λίγους άνδρες και να λεηλατήσουν
μια αγροτική περιοχή, κοντά στις Συρακούσες. Οι
αποβιβασθέντες όμως έγιναν αντιληπτοί από τις
περιπολίες του ιππικού των Συρακούσιων και
δέχτηκαν την επίθεση τους. Αφού έχασαν λίγους,
κυρίως ψιλούς, οι Αθηναίοι επανεπιβιβάστηκαν
στα πλοία τους και επέστρεψαν στη βάση τους. Το
πρώτο αίμα του πολέμου είχε χυθεί και δεν ήταν
εχθρικό.
Στο μεταξύ, πίσω στην Αθήνα, οι αντίπαλοι
του Αλκιβιάδη εξακολουθούσαν να συνομωτούν
εις βάρος του. Με την απουσία του μάλιστα το
έργο τους ήταν σαφώς πιο εύκολο. H συνέχιση της
έρευνας σχετικά με τον ακρωτηριασμό των
Ερμων, είχε φέρει στο φως νέα στοιχεία. Κάποιος
μάλιστα από τους συλληφθέντες ομολόγησε δημό­
σια την ενοχή του και κατήγγειλε τους συνενόχους
του. Ο ίδιος αμνηστεύθηκε και οι άλλοι θανατώθη­
καν. Για τον Αλκιβιάδη, η έρευνα δεν είχε αποκα­
λύψει κάτι συγκεκριμένο. Ωστόσο, συνέπεσε τότε
να εμφανιστεί στον Ισθμό μια πελοποννησιακή
στρατιά. Οι Αθηναίοι αμέσως πίστεψαν ότι οι
Πελοποννήσιοι είχαν εμφανιστεί ύστερα από
συνεννόηση με τον Αλκιβιάδη, ο οποίος σκόπευε
να καταλύσει το δημοκρατικό πολίτευμα χωρίς λοι­
πόν πολύ σκέψη - χαρακτηριστικό πρόβλημα του
αθηναϊκού δήμου - οι Αθηναίοι αποφάσισαν την
ανάκληση του από τη Σικελία. Φυσικά η απόφαση
τους αυτή τουλάχιστον ως ανόητη θα πρέπει να
χαρακτηριστεί. Ο Αλκιβιάδης παρά τα ελαττώματα
- και ήταν πολλά - ήταν εντούτοις η ψυχή της
εκστρατείας, ο μόνος ίσως που πίστευε στην επι­
τυχή της έκβαση και στήριζε όλες του τις φιλοδο­
ξίες σε αυτή. Μετά την ανάκληση του Αλκιβιάδη θα
έμενε επικεφαλής ο άνθρωπος που ήταν πεπει­
σμένος για την αποτυχία του εγχειρήματος, ο
άβουλος Νικίας. Τι ελπίδες επιτυχίας μπορούσαν
να έχουν οι Αθηναίοι μετά από αυτό;
Στον λιμένα της Κατάνης, η «Σαλαμινία», το
ένα από τα δύο ιερά πλοία των Αθηναίων, είχε
μόλις αφιχθεί, όταν ο υπόλοιπος στόλος επέστρε­
φε από την Καμάρινα. Το σκάφος είχε αφιχθεί με
ειδική αποστολή, τη μεταφορά του Αλκιβιάδη πίσω
στην Αθήνα, όπου μια κατασκευασμένη δίκη τον
ανέμενε και μετά ο θάνατος. Αρχικά ο νεαρός στρα­
τηγός δεν έφερε αντίρρηση. Ζήτησε όμως να επι­
στρέψει στην Αθήνα με το δικό του πλοίο. Έτσι το
σκάφος του, συνοδευόμενο από τη «Σαλαμινία»,
απέπλευσε με προορισμό το αχάριστο Αστυ. Όταν
όμως τα δύο σκάφη αγκυροβόλησαν στον λιμένα
της πόλης των θουρίων, για ανεφοδιασμό, ο Αλκι­
βιάδης απλά εξαφανίστηκε. Χάθηκε μέσα στο πλή­
θος. Μάταια τον αναζήτησαν οι διώκτες του, οι
οποίοι τελικά, απογοητευμένοι επέστρεψαν στην
Αθήνα. Ο Αλκιβιάδης από την πλευρά του, αμέσως
μετά τον απόπλου της «Σαλαμινίας» από τους θ ο ύ ­
ριους, πέρασε με πλοίο στη Αευκάδα και από εκεί
έφτασε τελικά στη Σπάρτη. Ήταν ό,τι χειρότερο
μπορούσε να πράξει. Ήταν πολύ λογικό από
μέρους του να μην παραδοθεί ως αμνός επί σφαγή
στους ανόητους συμπολίτες του και να προσπαθή­
σει να σώσει τη ζωή του. Από το σημείο αυτό όμως
ως την προδοσία της πατρίδας του, υπήρχε μεγά­
λη απόσταση. Σε τελευταία ανάλυση πατρίδα δεν
είναι η κυβέρνηση, είναι ο τόπος, τα βιώματα, οι
φίλοι και οι συγγενείς, όλα όσα πιστεύει κανείς ότι
αξίζει για αυτά και να πεθάνει ακόμα. Πάνω από
όλα όμως η έννοια της πατρίδας έχει να κάνει με
την ευταξία του καθενός, με τις αρχές και το ήθος
του και από ό,τι φαίνεται ο νεαρός Αθηναίος, νεό­
πλουτος και αλαζόνας «στρατηγός», δεν διέθετε σε
επάρκεια τίποτα άλλο παρά προσωπική φιλοδοξία
και ματαιοδοξία. Για τον Αλκιβιάδη μόνο ένα πρό­
σωπο είχε αξία στη γη: ο Αλκιβιάδης. Οι Σπαρτιά­
τες φυσικά τον υποδέχτηκαν θερμά!!!
Ο αποκεφαλισμός της αθηναϊκής εκστρατευτι­
κής δύναμης, ήταν παράγοντας εξαιρετικής σπου­
δαιότητας για την έκβαση της όλης επιχείρησης.
Ως τότε οι Αθηναίοι περιδιάβαιναν από τόπο σε
τόπο, χωρίς να έχουν επιτύχει το παραμικρό, σε
διπλωματικό ή σε στρατιωτικό επίπεδο. Χωρίς τον
εμπνευστή τους όμως η κατάσταση θα εξελισσό­
ταν χειρότερα. Ο Νικίας σίγουρα δεν ήταν ο κατάλ­
ληλος άνθρωπος, ο ικανός να εμπνεύσει και να
καθοδηγήσει δυναμικά τους άνδρες του. Ήταν
αναμφισβήτητα γενναίος, δεν ήταν όμως γεννημέ­
νος για ηγέτης.
Ο Νικίας θα ήταν σίγουρα ο ιδανικός υφιστά­
μενος ενός δυναμικού, αποφασιστικού και οξύνου
στρατηγού, στη θέληση του οποίου θα υποτασσό­
ταν, χωρίς να χρειάζεται να σκέφτεται ή να ανα­
πτύσσει πρωτοβουλία. Ως αρχηγός όμως δεν ήταν
ικανός να αναπτύξει αυτόνομη δράση και πολλές
φορές εμφανίστηκε ευθυνόφοβος. Έτσι και μετά
την απομάκρυνση του Αλκιβιάδη, συνέχιζε να
βαδίζει στα ίχνη του, ακολουθώντας, ουσιαστικά το
σχέδιο επιχειρήσεων που ο ίδιος είχε υιοθετήσει.
Δεν προσπάθησε καν να θέσει σε εφαρμογή το ίδιο
του το σχέδιο, που είχε προτείνει στη σύσκεψη
 των στρατηγών. Από φόβο μην κατηγορηθεί από
τους Αθηναίους, δεν ενήργησε κατά την κρίση του,
όπως κάθε στρατιωτικός ηγέτης οφείλει να πράτ­
τει αναλόγως των συνθηκών, αλλά συνέχισε μια
επιχείρηση, στην επιτυχή έκβαση της οποίας δεν
πίστεψε ποτέ, με συνεχώς μειούμενη ενεργητικό­
τητα.
Μετά την απομάκρυνση του Αλκιβιάδη, οι
άλλοι δυο Αθηναίοι στρατηγοί οδήγησαν τις δυνά­
μεις τους στα βόρεια παράλια της νήσου, προς την
Ιμέρα, την Έγεστα και τον Σελινούντα. Στην ελλη­
νική πόλη Ιμέρα, συνάντησαν και πάλι την άρνηση
των κατοίκων να τους ενισχύσουν, ακόμα και να
τους δεχτούν στον τόπο τους. Κινούμενοι δυτικά
έπλευσαν τότε προς τη μικρή, αντίπαλη προς τους
Εγεστέους, σικανική πόλη των Υκκάρων, την
οποία και κατέλαβαν και εξανδραπόδισαν τον πλη­
θυσμό. Όλοι οι επιζώντες κάτοικοι πουλήθηκαν
ως δούλοι, αποφέροντας, μαζί με τα λάφυρα,
κέρδη της τάξης των 120 ταλάντων στους Αθηναί­
ους. Αφού πήραν άλλα 30 τάλαντα από τους Εγε-
στέους, αποβίβασαν τις δυνάμεις τους και τις
κατηύθυναν προς την εχθρική πόλη Ύβλα, η οποία
βρισκόταν στην άλλη άκρη του νησιού, δυτικά των
Συρακουσών. H επίθεση τους όμως κατά της
Ύβλας αποκρούστηκε. Ύστερα από αυτά η αθηναϊ­
κή δύναμη επέστρεψε στην Κατάνη. Είχε άλλωστε
φτάσει ο χειμώνας.
Βλήματα σφενδόνης
από το Μουσείο της
Ερέτριας (φωτ. Ειρήνη
Μπουρδάκου)
Η αποτυχία των Αθηναίων να καταλάβουν την
Ύβλα και να διεξάγουν μεγάλης κλίμακας επιχει­
ρήσεις γενικότερα είχε, όπως ήταν φυσικό, θετική
επίδραση στο ηθικό των Συρακουσίων. H τόσο
τρομερή αθηναϊκή στρατιά, η υποστηριζόμενη από
τον πανίσχυρο στόλο, δεν είχε επιτύχει επί τόσους
μήνες, το παραμικρό, πέραν της κατάληψης της
πολίχνης των Υκκάρων. Το περίφημο ιππικό των
Συρακουσίων, μάλιστα έφτασε στο σημείο να διε­
νεργεί επιδρομές κατά του αθηναϊκού στρατοπέ­
δου στα περίχωρα της Κατάνης. Οι Συρακούσιοι
ιππείς πλησίαζαν τις αθηναϊκές θέσεις και ρωτού­
σαν περιπαικτικά τους αντιπάλους τους αν είχαν
έρθει να τους συντροφεύσουν στην ξενιτιά! Από
την πλευρά τους οι Αθηναίοι, διαθέτοντας αστείες
δυνάμεις ιππικού - 30 μόλις άνδρες- αποφάσισαν
να καταφύγουν σε στρατήγημα για να απαλλαγούν
από την εχθρική πίεση και να αποκλείσουν την
πόλη από την ξηρά. Απέστειλαν λοιπόν στις Συρα­
κούσες έναν έμπιστο τους άνδρα από την Κατάνη,
ο οποίος παρουσιάστηκε ως εχθρός των Αθηναίων
και δήλωσε στους Συρακούσιους στρατηγούς ότι
οι συμπολίτες του ήταν έτοιμοι να επαναστατή­
σουν κατά των Αθηναίων. Τους πρότεινε λοιπόν
ένα σχέδιο κοινής δράσης που προέβλεπε ταυτό­
χρονη επίθεση των Συρακουσίων, κατά του αθη­
ναϊκού στρατοπέδου και των Καταναίων, κατά των
Αθηναίων που ευρίσκοντο στην πόλη και κατά των
Ψιλός ακοντιστής.
Αυτός ο τύπος ελα­
φρά οπλισμένων
ανδρών ήταν ο πλέον
διαδεδομένος στους
αρχαιοελληνικούς
στρατούς. Και στις
μάχες, αλλά και στις
ναυμαχίες γύρω από
τις Συρακούσες και οι
δύο αντίπαλοι έκαναν
χρήση τέτοιων
ανδρών.
(πίνακας του Στέλιου
Νιγδιόπουλου).
 πλοίων του στόλου τους. Περιχαρείς οι Συρακού­
σιοι στρατηγοί, δέχτηκαν το σχέδιο και συμφώνη­
σαν την ημερομηνία εφαρμογής του. Την καθορι­
σμένη μέρα, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι τους
κίνησαν κατά των πολεμίων. Οι Αθηναίοι όμως
είχαν ήδη επιβιβαστεί στα πλοία τους και έπλεαν
προς τις Συρακούσες, στα νώτα του εχθρικού
στρατού. Τα ξημερώματα της επομένης οι Αθηναί­
οι είχαν αφιχθεί στην ακτή του Δάσκωνα, απέναντι
από τον μεγάλο εμπορικό λιμένα των Συρακου­
σών, κοντά στο ακρωτήριο Πλημμύριο και άρχισαν
να εγκαθιστούν στρατόπεδο. Στο μεταξύ και οι
Συρακούσιοι είχαν ανακαλύψει την απάτη και
έσπευδαν βιαστικά να επιστρέψουν στην πόλη
τους.
Οι Αθηναίοι εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο
Ιταλός ιππέας, ο οποί­
ος ελάχιστα διαφέρει
από Έ λ λ η ν α .
αυτό το χρονικό διάστημα και κατασκεύασαν πρό­
χειρα οχυρώματα και εγκαταστάσεις και κατέστρε­
ψαν μια μικρή γέφυρα που ένωνε τις δυο όχθες
του μικρού ποταμού Ανάπου, ο οποίος διχοτομού­
σε την πεδιάδα των Συρακουσών. Η τοποθεσία
εγκατάστασης των Αθηναίων ήταν προσεκτικά
επιλεγμένη ώστε να μην επιτρέπει ελευθερία κινή­
σεων στο επίφοβο εχθρικό ιππικό. Το έδαφος στο
σημείο εκείνο ήταν διακεκομμένο, ενώ υπήρχαν
αγροικίες και ένα έλος, που παρεμπόδιζαν ακόμα
περισσότερο το αντίπαλο ιππικό. Παράλληλα έσυ­
ραν τα πλοία τους στην ξηρά και κατασκεύασαν
γύρω τους φράγμα από ξύλινους πασσάλους.
Ώσπου να ολοκληρωθούν όλες αυτές οι εργασίες,
επέστρεψε και ο στρατός των Συρακουσίων από
την άσκοπη «εκδρομή» στην Κατάνη. Οι Συρακού­
σιοι ιππείς πλησίασαν τις αθηναϊκές θέσεις, αλλά
τελικά αποσύρθηκαν. Μόνοι τους δεν σκόπευαν να
επιτεθούν κατά των εχθρών, ενώ το πεζικό τους
είχε ταλαιπωρηθεί αρκετά από τη μακρά πορεία.
Έτσι ο στρατός των Συρακουσίων καταυλίστηκε
εκείνο το βράδυ έξω από τα τείχη, έτοιμος να
δώσει μάχη την επομένη, σε ευνοϊκό για τον αντί­
παλο έδαφος.
Η πρώτη μάχη
Με την ανατολή του ήλιου και οι δύο στρατοί
ετοιμάστηκαν να αναμετρηθούν για πρώτη φορά
στο πεδίο της μάχης. Οι Συρακούσιοι και οι σύμ­
μαχοι τους, είχαν στρατοπεδεύσει κοντά στο ιερό
του Ολυμπίου Διός, νοτιοδυτικά της πόλης. Μαζί
τους ευρίσκοντο και οι Σελινούντιοι, καθώς και
220 ιππείς και 50 ψιλοί ακοντιστές από τη Γέλα και
την Καμάρινα. Αν και δεν είναι γνωστός ο αριθμός
των ανδρών του ελληνικού, σικελικού στρατού,
πιστεύεται ότι υπερείχε αριθμητικά του αντιπάλου
αθηναϊκού. Το συμπέρασμα αυτό εξάγεται από τα
γραφόμενα του Θουκυδίδη, σύμφωνα με τα οποία,
οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι τους οπλίτες σχη­
μάτισαν φάλαγγα βάθους 16 ζυγών. Αντίθετα οι
Αθηναίοι και οι συν αυτοίς οπλίτες τάχθηκαν σε
δύο γραμμές μάχης, σε βάθος 8 μόλις ζυγών, η
κάθε μία, ίσως για να είναι σε θέση να καλύψουν
όλη την έκταση του εχθρικού μετώπου, ώστε να
μην κινδυνεύουν να υπερφαλαγγιστουν από το
εχθρικό ιππικό, το οποίο υπολογίζεται ότι αριθ­
μούσε πάνω από 1.200 άνδρες. Οι Αθηναίοι και οι
σύμμαχοι τους πεζοί ήταν σαφώς πιό εμπειροπό-
λεμοι και καλύτερα εκπαιδευμένοι από τους αντι­
πάλους τους. Ίσως αυτός να ήταν και ο λόγος για
τον οποίο οι Συρακούσιοι στρατηγοί έταξαν τους
άνδρες τους σε βαθύ σχηματισμό, ώστε και μεγα­
λύτερο θάρρος να έχουν και η διάσπαση του σχη­
ματισμού τους να μην είναι εύκολη. Απέναντί τους
η αθηναϊκή στρατιά τάχθηκε, σε δύο γραμμές,
όπως αναφέρθηκε, με τους Αργείους και τους
Μαντινείς συμμάχους να σχηματίζουν το δεξιό
κέρας, με τους Αθηναίους να σχηματίζουν το
κέντρο και τους υπόλοιπους συμμάχους και μισθο­
φόρους να συγκροτούν το αριστερό κέρας - ίσο
περίπου μήκος μετώπου με το αντίστοιχο που
κάλυπταν οι Αθηναίοι. Τη διοίκηση της πρώτης
γραμμής κατά πάσα πιθανότητα ανέλαβε ο Νικίας
και της δεύτερης ο Αάμαχος.
Αμέσως μετά τη λήψη σχηματισμού ο Νικίας
Συρακούσιος οπλίτης.
Φέρει παραλλαγή βοι­
ωτικού κράνους, κνη-
μίδες, δόρυ, ασπίδα
και σπαθί. Τέτοιοι
άνδρες αποτελούσαν
τον όγκο του στρατού
των Συρακουσών.
Κατά τον Θουκυδίδη,
δεν υστερούσαν σε
τόλμη των αντιπάλων
τους, υστερούσαν
όμως σε εκπαίδευση
(πίνακας του Στέλιου
Νιγδιόπουλου).
προχώρησε μπροστά από τους άνδρες του και
τους μίλησε. «Τί ανάγκη υπάρχει άνδρες να σας
παρακινήσω με λόγια, αφού όλοι μας έχουμε έρθει
εδώ για τον κοινό σκοπό; Νομίζω άλλωστε ότι η
στρατιωτική μας ισχύς είναι ικανότερη από τους
λόγους να σας δώσει θάρρος, αντίθετα με τους
καλοειπωμένους λόγους, που όμως απευθύνονται
σε ανίσχυρο στράτευμα. Και πως δεν πρέπει
Αργείοι, Μαντινείς και Αθηναίοι και οι καλύτεροι
των νησιωτών, μαζί με συμμάχους τόσους πολ­
λούς και τόσο γενναίους, να μην έχει ο καθένας
μας μεγάλες ελπίδες για τη νίκη; Όταν μάλιστα
βαδίζουμε εναντίον ανδρών που μας αντιμετωπί­
ζουν ασύνταχτοι και δεν είναι επίλεκτοι, όπως
εμείς και επιπλέον είναι Σικελιώτες, οι οποίοι μας
περιφρονούν βέβαια, αλλά δεν θα μπορέσουν να
αντέξουν στην ορμή μας, αφού η εμπειρία τους
είναι κατώτερη της τόλμης τους». Με τα λόγια
αυτά προσπάθησε ο Νικίας να εξυψώσει το ηθικό
των ανδρών του. Δεν υπήρχε πάντως, για την ώρα
λόγος, το ηθικό των Αθηναίων και των συμμάχων
τους να μην είναι υψηλό. Γνώριζαν και οι ίδιοι ότι
υπερείχαν των αντιπάλων τους σε εκπαίδευση και
συνοχή. Το μόνο πρόβλημα ήταν η παρουσία του
εχθρικού ιππικού. Και το πρόβλημα αυτό όμως
είχε εν μέρει, τουλάχιστον, επιλυθεί από την επι­
λογή του πεδίου της μάχης, το έδαφος του οποίου
δεν θα του επέτρεπε να εκμεταλλευτεί τις δυνατό­
τητες του. Αξίζει στο σημείο αυτό να υπογραμμι­
στεί, ότι το ελληνικό ιππικό της εποχής δεν ήταν
το όπλο κρούσης και κρίσης του αγώνα της επο­
χής του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου και των Διαδό­
χων τους. Λειτουργούσε υποβοηθητικά της οπλιτι-
κής φάλαγγας. Δεν ήταν σε θέση να επιτεθεί κατά
μέτωπο εναντίον συντεταγμένης εχθρικής οπλιτι-
κής φάλαγγας. Οι ιππείς αναλώνονταν σε εξ απο­
στάσεως ακοντισμούς και επέλαυναν κατά του
βαρέος πεζικού μόνο αν αυτό έχανε τη συνοχή και
την τάξη του. Συνήθως οι ιππείς προσπαθούσαν
να υπερφαλαγγίσουν την εχθρική παράταξη και να
πλήξουν την αντίπαλη φάλαγγα από το πλευρό, την
ώρα που η φίλια φάλαγγα θα την προσέβαλε μετω­
πικά. Αυτό μάλλον θα ήταν και το σχέδιο των
Συρακουσίων. Απέτυχε όμως λόγω της ασυμβατό­
τητας του εδάφους για επιχειρήσεις ιππικού και
της τάξης του αθηναϊκού στρατού σε διπλή γραμ­
μή μάχης. Με το τρόπο αυτό, ακόμα και αν, για
οποιοδήποτε λόγο, δημιουργείτο ρήγμα στο μέτω­
πο της αθηναϊκής παράταξης, θα καλυπτόταν
άμεσα από τμήματα της δεύτερης γραμμής. Έτσι
θα παρουσιαζόταν μια συνεχής γραμμή μετώπου
απέναντι στο εχθρικό ιππικό, η οποία δεν θα μπο­
ρούσε να υπερφαλαγγιστεί, ούτε να υπερκεραστεί,
εξαιτίας των διαφόρων κωλυμάτων που υπήρχαν
και στα οποία στηρίζονταν τα πλευρά της αθηναϊ­
κής φάλαγγας. Οι Συρακούσιοι όμως δεν ήταν
ακόμα έτοιμοι να πολεμήσουν. Πολλοί από αυτούς
είχαν περάσει τη νύκτα στα σπίτια τους στην πόλη
και δεν είχαν ακόμα επιστρέψει. Αρχισαν να προ­
σέρχονται βιαστικά μόνο όταν οι φρουροί στα
τείχη ειδοποίησαν ότι οι Αθηναίοι ήταν έτοιμοι για
μάχη.
Οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοι τους κίνησαν
πρώτοι κατά των εχθρών τους. Οι Συρακούσιοι
κινήθηκαν επίσης εναντίον τους, με τους αργοπο­
ρημένους όμως να τρέχουν όπως όπως να εντα­
χθούν στους ζυγούς. Αποτέλεσμα αυτού ήταν,
φυσικά, η πρόκληση αταξίας στους ζυγούς, κατά
τη στιγμή της προσπέλασης. Τα μέτωπα και των
δύο στρατών κάλυπταν τμήματα ελαφρού πεζικού
(ψιλοί) τα οποία συνεπλάκησαν πρώτα μεταξύ
τους. Οι ακροβολισμοί συνεχίστηκαν για κάποια
ώρα, ώσπου οι μάντεις ολοκλήρωσαν τις καθιερω­
μένες θυσίες και οι φάλαγγες εξόρμησαν η μία
κατά της άλλης. Αξιοπρόσεκτη είναι η απουσία
αναφοράς του Θουκυδίδη στη δράση του ιππικού
των Συρακουσίων, κατά τη διάρκεια της φάσης
των ακροβολισμών. Αν το ιππικό επέλαυνε κατά
των ψιλών της αθηναϊκής στρατιάς θα ήταν σε
θέση να τους κατακάψει. Κάτι τέτοιο όμως, για
άγνωστο λόγο, δεν συνέβη.
Οι «Αθηναίοι» ψιλοί, συνεπλάκησαν με τους
αντιπάλους ομολόγους τους και όπως συνήθως
συνέβαινε σε αυτές τις περιπτώσεις, καμμιά πλευ­
ρά δεν απέκτησε τακτικό πλεονέκτημα. Κάποια
στιγμή οι αντίπαλες φάλαγγες έφτασαν σε από­
σταση δορατισμού και κατόπιν ωθισμού. Οι αντί­
παλες φάλαγγες ωθούντο για αρκετή ώρα και όταν
κάποιοι από τους προμάχους έπεφταν, αντικαθί-
σταντο αμέσως από τους άνδρες των πίσω ζυγών.
Παρά τη βαθύτερη παράταξη τους, οι Συρακούσιοι,
δεν κατόρθωσαν να απωθήσουν τους αντιπάλους
τους ούτε να προκαλέσουν ρήγμα στην παράταξη
τους. Η αδυναμία τους αυτή είχε μάλλον να κάνει
με την απειρία τους και όχι με έλλειψη θάρρους,
όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει και ο Θουκυδίδης.
Την ώρα που διεξαγόταν η μάχη και η κλαγγή των
όπλων αντηχούσε παντού στον περιβάλλοντα
χώρο, ο ουρανός ζήλεψε, θαρρείς και άρχισε να
βροντά με τη σειρά του. Ήταν άλλωστε ήδη χει­
μώνας και ήταν μάλλον φυσιολογικό να βρέχει. Οι
άπειροι Συρακούσιοι όμως θεώρησαν τις βροντές
και τις αστραπές ως κακό οιωνό. Την πίστη τους
αυτή ενίσχυε το γεγονός ότι αν και ήταν περισσό­
τεροι δεν μπορούσαν να απωθήσουν τον εχθρό.
Ότι δεν κατάφεραν οι Συρακούσιοι το κατάφεραν
Θράκας πελταστής
του αθηναϊκού στρα­
τού. Οι Αθηναίοι είχαν
στην υπηρεσία τους
μεγάλο αριθμό Θρα­
κών, πελταστών και
ιππέων. Έ ν α ς αριθμός
πελταστών φαίνεται
πως συμμετείχε στη
σικελική εκστρατεία,
ως μέρος της εφεδρι­
κής στρατιάς του
Δημοσθένη,
(πίνακας του Στέλιου
Νιγδιόπουλου).
 όμως οι αντίπαλοι τους. Πρώτοι οι Αργείοι, οι ταγ­
μένοι στο τιμητικό άκρο δεξιό της παράταξης,
απώθησαν τους απέναντι τους Συρακούσιους. Με
Αναπαράσταση κατά-
τον τρόπο αυτό εξαναγκάστηκαν σε υποχώρηση
φρακτης τριήρους του
και τα άλλα τμήματα τους, για να αποφύγουν την
5ου αιώνα π.Χ. από το πιθανότητα κύκλωσης τους. Ή μάχη κρίθηκε υπέρ
Ναυτικό Μουσείο των Αθηναίων, οι οποίοι όμως δεν καταδίωξαν
Ελλάδος. Αυτό ήταν τους ηττημένους, το ιππικό των οποίων δεν είχε
το κατ' εξοχήν πολεμι­ καθόλου φθαρεί και καραδοκούσε. Το γεγονός ότι
κό σκάφος όλων των δεν καταδιώχθηκαν, επέτρεψε στους Συρακούσι­
ελληνικών ναυτικών ους να ανασυνταχθούν και, παρά την ήττα τους, να
της περιόδου. Ή τ α ν οχυρώσουν τον ναό του Διός και να εγκαταστή­
σουν σε αυτόν φρουρά. Οι απώλειες και των δύο
εξοπλισμένο με χάλκι­
στρατών δεν ήταν μεγάλες. Στη μάχη χάθηκαν
νο έμβολο ενώ μετέ­
περί τους 60 Συρακούσιοι και περίπου 50 Αθηναί­
φερε και μικρό αριθμό
οι και σύμμαχοί τους.
επιβατών, συνήθως Ο μικρός αριθμός των νεκρών δεν συνάδει με
τοξοτών και το πείσμα με το οποίο διεξήχθη η μάχη. Είναι
ακοντιστών. όμως εξηγήσιμος αν αναλογιστεί κανείς ότι οι
Συρακούσιοι δεν άντεξαν αρκετά στον ωθισμό και
μετά την απεμπλοκή τους δεν καταδιώχτηκαν. Ο
Διόδωρος ο Σικελιώτης πάντως κάνει λόγο για 400
Συρακούσιους νεκρούς.
Αν και νικητές σε τακτικό επίπεδο οι Αθηναί­
οι, δεν είχαν κερδίσει τίποτα σε στρατηγικό. Ακόμα
και η τακτική τους επιτυχία όμως δεν ήταν δυνατό
να τύχει της δέουσας εκμετάλλευσης, χωρίς την
παρουσία φίλιου ιππικού. Αν διέθεταν ιππικό, οι
Αθηναίοι θα ήταν σε θέση να καταδιώξουν με σχε­
τική ασφάλεια τους αντιπάλους τους και να τους
προκαλέσουν τόσο σοβαρές απώλειες, ώστε να
τους αναγκάσουν να αποδεχτούν τους όρους τους,
ή στη χειρότερη περίπτωση να τους αποκλείσουν
πίσω από τα τείχη τους και να τους περιορίσουν σε
παθητική άμυνα. Είναι άλλωστε γενικά παραδεκτό
ότι το μεγαλύτερο ποσοστό απωλειών μιας ηττη­
μένης στρατιωτικής δύναμης επιτυγχάνεται, από
τον νικητή, στη φάση της καταδίωξης.
ες επικράτησε η αντιαθηναϊκή μερίδα. Έτσι και Χάρτης της αρχαίας
πάλι οι Αθηναίοι απέτυχαν και κατέφυγαν τελικά Σικελίας, από το
να διαχειμάσουν στη Νάξο. Από εκεί έστειλαν απε­ βιβλίο της Ειρήνης
σταλμένους τους στην πόλη Καμάρινα με σκοπό
Μττουρδάκου «Δαίδα­
να την προσεταιριστούν. Οι Συρακούσιοι από την
λος, ο πρώτος μηχανι­
πλευρά τους δεν έμειναν επίσης αδρανείς. Έστει­
κός».
λαν και αυτοί απεσταλμένους στην Καμάρινα, ενώ
παράλληλα ετοιμάστηκαν και εξεστράτευσαν κατά
της Κατάνης και λεηλάτησαν την γύρω από την
πόλη περιοχή. Την ίδια ώρα ενίσχυσαν την άμυνα
της πόλης τους, επεκτείνοντας την τειχοδομή της,
ώστε να καθίσταται δυσκολότερη η δημιουργία
αντιτειχίσματος από τους Αθηναίους, κατασκεύα­
σαν οχυρά στους γύρω λόφους και τοποθέτησαν
πασσάλους σε όλες τις κατάλληλες προς απόβαση
ακτές. Λίγο αργότερα αντιπροσωπίες και των δύο
αντιμαχομένων πλευρών έφτασαν στην Καμάρινα.
Και οι δύο αντίπαλοι ήλπιζαν να τραβήξουν προς
το μέρος τους την πλούσια πόλη. Οι κάτοικοι της
άκουσαν και τις δύο αντιπροσωπείες και αποφάσι­
σαν να παραμείνουν ουδέτεροι. H απόφαση τους
αυτή απετέλεσε νέο πλήγμα στην αθηναϊκή πολιτι­
κή σχεδίαση. Οι Συρακούσιοι θα πρέπει μάλλον να
έμειναν ευχαριστημένοι με την ευμενή ουδετερό­
τητα της Καμάρινας.
 προδότη Αλκιβιάδη. Ο Αλκιβιάδης παρουσιάστηκε
ενώπιον των εφόρων και των γερόντων της Σπάρ­
της και εκφώνησε μακρύ λόγο. Αρχικά απέκρουσε
τις «συκοφαντίες» των Αθηναίων εναντίον του και
κατόπιν τόνισε την αφοσίωση του στο πολίτευμα
των «αρίστων», αυτός ο κύριος εκπρόσωπος της
μερίδας των λαοπλάνων δημαγωγών. Στη συνέ­
χεια ανέπτυξε μια σειρά τερατολογιών, σύμφωνα
με τις οποίες οι Αθηναίοι σκόπευαν να επιδιώξουν
την κυριαρχία στο χώρο της δυτικής Μεσογείου,
ώστε να ισχυροποιήσουν την οικονομική και στρα­
τιωτική τους θέση, για να μπορούν κατόπιν να επι­
τεθούν, πιό ισχυροί από πριν, κατά των Λακεδαι­
μονίων και των συμμάχων τους! Ασχετα βέβαια με
τις όποιες ανόητες ιδέες είχε σκεφτεί ο οποιοσδή­
ποτε ανόητος Αθηναίος ρητορίσκος, τα κοσμοκρα-
τορικά αυτά σχέδια της Αθήνας ήταν φυσικά ανε­
φάρμοστα. Δεν υπήρχε περίπτωση επέκτασης της
αθηναϊκής ζώνης επιρροής τόσο μακριά από τη
μητρόπολη. Από την άλλη μεριά η Καρχηδόνα, η
Ιταλός πελταστής. οποία ήλεγχε τη λεκάνη της δυτικής Μεσογείου,
Τέτοιοι άνδρες πολέ­ δεν ήταν ούτε πρόθυμη να την παραχωρήσει
μησαν μαζί με τους στους Αθηναίους, ούτε εύκολος αντίπαλος. Βάσει
Συρακούσιους. αυτών φαίνεται καθαρά ότι το συγκεκριμένο επι-

Πολύ μακριά από τη Σικελία όμως, ένα δράμα

βρισκόταν στην κορύφωση του. Στη μεγάλη αντί­
παλο της Αθήνας, στη Σπάρτη, είχε μόλις αφιχθεί ο
ερήμην καταδικασμένος σε θάνατο Αλκιβιάδης, ο
νέος Εφιάλτης, έτοιμος να κερδίσει την υποστήρι­
ξη των πρώην μισητών του αντιπάλων, για να εκδι­
κηθεί την Πατρίδα του! Τον αυτό χρόνο έφτασαν
δε στη Σπάρτη και οι Συρακούσιοι αντιπρόσωποι,
μαζί με Κορινθίους, οι οποίοι επιθυμούσαν να υπο­
στηρίξουν το αίτημα της αποικίας τους. Οι Σπαρ­
τιάτες, κλασικά απρόθυμοι για μακρινές και επι­
κίνδυνες εκστρατείες, ήταν εκείνη την περίοδο
έτοιμοι να αποστείλουν αυτοί πρέσβεις στις Συρα­
κούσες, για να ζητήσουν από την πόλη να μην
έρθει σε συνδιαλλαγή με τους Αθηναίους. Δεν
είχαν όμως καμμία πρόθεση να εκστρατεύσουν
τόσο μακριά για χάρη των Συρακουσίων. Δεν είχαν
καν εκστρατεύσει για χάρη της κοντινής τους
Μήλου, οπότε θα ήταν μάλλον παράλογο να περι­
μένει κανείς ότι θα το έπρατταν τώρα. Το περισ­
σότερο που θα μπορούσαν να πράξουν, αυτό μάλ­
Ιταλός, Καμττανός, λον ανέμεναν και οι Συρακούσιοι απεσταλμένοι,
ήταν να βαδίσουν κατά της Αθήνας, σε μια κίνηση
οπλίτης. Μισθοφόροι
αντιπερισπασμού. Το γεγονός αποστολής στρατευ­
Ιταλοί οπλίτες χρησι­
μάτων της Πελοποννησιακής Συμμαχίας στη
μοποιήθηκαν κατά
Σικελία, δεν ήταν έργο της σπαρτιατικής πολιτικής
κόρον από τους οξύνιας, ούτε έργο της ευγλωττίας των Συρακου­
Συρακούσιους. σίων απεσταλμένων. Ήταν αποκλειστικά έργο του
ζεται ότι σκέφτονται έτσι μόνο για τη Σικελία, αλλά
και για την Πελοπόννησο, αν δεν κάνετε τα παρα­
κάτω: να στείλετε στράτευμα στη Σικελία... Και
αυτό που νομίζω ότι είναι χρησιμότερο και από το
στράτευμα, να στείλετε Σπαρτιάτη αρχηγό, για να
οργανώσει και να πειθαρχήσει την υπάρχουσα
δύναμη... Παράλληλα πρέπει να διεξάγετε πιό απο­
φασιστικά τον πόλεμο εδώ, και για να αντιστέκο­
νται οι Συρακούσιοι περισσότερο γνωρίζοντας ότι
εσείς φροντίζετε για αυτούς, και για να εμποδίσε­
τε τους Αθηναίους να ενισχύσουν τις εκεί δυνά-

μεις τους. Έτσι πρέπει να κατασκευάσετε οχυρό Παράσταση πρώιμων

στην περιοχή της Δεκέλειας...Και οι Αθηναίοι θα ιππέων. Ο πρώτος
στερηθούν αμέσως τα έσοδα από αργυρούχα φέρει βοιωτική ασπίδα
μεταλλεία του Ααυρίου, τις ωφέλειες από τα χωρά­ και δύο ακόντια και ο
φια τους». Αν και γεμάτος ρητορικά ευρήματα, ο
δεύτερος όπλο και
λόγος του Αλκιβιάδη, υπήρξε στην κυριολεξία απο­
ακόντια.
κάλυψη για τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι αποφάσι­
σαν να υλοποιήσουν άμεσα τις συμβουλές του
Αλκιβιάδη. Όρισαν μάλιστα τον Γύλιππο, έναν
έμπειρο διπλωμάτη και πολεμιστή, ως αρχιστράτη­
γο των Συρακουσίων. Αλλά και οι Αθηναίοι ετοιμά­
ζονταν να στείλουν τις ενισχύσεις που τους είχε
ζητήσει ο Νικίας. Πλησίαζε ήδη η στιγμή της απο­
φασιστικής καμπής του πολέμου.
 Αναζωπύρωση του πολέμου
Την άνοιξη του 414 π.Χ., η αθηναϊκή εκστρα­
τευτική δύναμη, κίνησε από την Κατάνη, στην
οποία είχε επιστρέψει κατά τη διάρκεια του χειμώ­
να, προς τις Συρακούσες. H αθηναϊκή στρατιά είχε
ενισχυθεί με ιππείς -200 περίπου Αθηναίοι, 300
από την Έγεστα και 100 από τη Νάξο της Σικελίας.
Αρχικά η στρατιά επιτέθηκε κατά των Υβλέων
Νομίσματα των ελλη­ Μεγάρων - ελληνική πόλη, βόρεια των Συρακου­
νικών πόλεων της σών - αλλά αποκρούστηκε. Κατόπιν συνέχισε την
Κάτω Ιταλίας και της κίνηση της προς τις Συρακούσες. Αυτή τη φορά οι
Σικελίας από την Τερί- Αθηναίοι διενήργησαν απόβαση βόρεια της πόλης,
να, τον Ακράγαντα και στη θέση Λέων. Ο στόλος τους, μετά την απόβαση
των πολεμιστών, κινήθηκε αρχικά βόρεια κατ
την Υέλη
αγκυροβόλησε στη Θάψο, όχι μακριά από τις Συρα­
κούσες. Οι Συρακούσιοι αιφνιδιάστηκαν από την
απόβαση των αντιπάλων στο συγκεκριμένο
σημείο. Προσπάθησαν, με 600 επίλεκτους, υπό
τον Διόμιλο, να απαγορεύσουν τη δημιουργία προ-
γεφυρώματος αλλά ηττήθηκαν σε μάχη στην ακτή
και υπέστησαν μάλιστα μεγάλες απώλειες -περί­
που 300 έπεσαν, μαζί με τον επικεφαλής τους.
Έτσι οι Αθηναίοι και προγεφύρωμα δημιούργησαν
και τον στρατηγικής σημασίας λόφο των Επιπο-
λών κατέλαβαν και οχύρωσαν. Στο λόφο των Επι-
πολών ευρίσκοντο και τα περίφημα λατομεία των
Συρακουσών, τα οποία πολλοί Αθηναίοι θα γνώρι-
ζαν, σύντομα από πολύ κοντά.
Με τους Συρακούσιους αποκλεισμένους εντός
των τειχών τους, οι Αθηναίοι απολάμβαναν πλήρη
ελευθερία ενεργειών. Για να αποκλειστεί εντελώς
η πόλη, οι Αθηναίοι στρατηγοί, αποφάσισαν να ανε­
γείρουν ένα αντιτείχισμα γύρω από τα τείχη της.
Ουσιαστικά επρόκειτο για έναν εξωτερικό περίβο­
λο των τειχών, ο οποίος θα εκτεινόταν από τον
μεγάλο εμπορικό λιμένα, ως το μικρό ακρωτήριο
Τρωγίλος, στη βόρεια έξοδο του μικρού, πολεμι­
κού λνμένα της πόλης. Για την επίτευξη του στό-
Ακαρνάνας ακοντι­
στής του αθηναϊκού
στρατού. Οι Ακαρνά-
νες εθεωρούντο, μαζί
με τους Αγριάνες, οι
καλύτεροι ακοντιστές
της αρχαιότητας.
Χάρις στη μικρή τους
ασπίδα ήταν ικανοί να
πολεμούν αποτελε­
σματικότερα κατά
αντιπάλων ψιλών
(πίνακας του Στέλιου
Νινδιόπουλου).
 χου τους, οι Αθηναίοι, έκτισαν πρώτα ένα κυκλικό
οχυρό στην περιοχή της Συκής, στο μέσο περίπου
του περιβόλου που θα κατασκεύαζαν. Οι πολιορ­
κημένοι, με εισήγηση του Ερμοκράτη, αποφάσι­
σαν την κατασκευή κάθετου, ως προς το αθηναϊκό
τείχος, αντιτειχίσματος. Με τον τρόπο αυτό ήλπι­
ζαν να εμποδίσουν τους αντιπάλους τους από το
να περιζώσουν την πόλη. Οι Αθηναίοι και οι Αργεί-
οι όμως επιτέθηκαν κατά των Συρακουσίων με
300 επίλεκτους οπλίτες, τους ανέτρεψαν και κατέ­
λαβαν το αντιτείχισμα. Πίεσαν μάλιστα τόσο πολύ
τους αντιπάλους τους, ώστε κατόρθωσαν προς
στιγμή να εισχωρήσουν στον προκεχωρημένο,
πρόσφατα κατασκευασμένο, αμυντικό περίβολο
Ψιλός, ασπιδοφόρος
ακοντιστής.
της πόλης, στην περιοχή του Τεμενίτη. Αποκρού­
στηκαν όμως και υποχώρησαν, αφήνοντας πίσω
τους αρκετούς νεκρούς. Σημασία πάντως είχε ότι
η απόπειρα των πολιορκημένων να εμποδίσουν
την πρόοδο των εργασιών αποκρούστηκε. Το ίδιο
επαναλήφθηκε όταν οι Συρακούσιοι επιχείρησαν
να υψώσουν και νέο εγκάρσιο αντιτείχισμα. Αυτή
τη φορά όμως διεξήχθη πραγματική μάχη γύρω
από το αντιτείχισμα στην οποία νίκησαν μεν οι
Αθηναίοι, σκοτώθηκε όμως ο γενναίος στρατηγός
τους Λάμαχος. Οι Συρακούσιοι όμως δεν απογοη­
τεύτηκαν από την ήττα τους στον νότιο τομέα,
αλλά αμέσως συγκέντρωσαν τον στρατό τους και
επιτέθηκαν κατά του κυκλικού οχυρού, στις
Συκιές, την άμυνα του οποίου διηύθηνε ο άρρω­
στος Νικίας. Οι Συρακούσιοι κατόρθωσαν να κυρι­
εύσουν το προκεχωρημένο αθηναϊκό τείχος,
βόρεια του κυκλικού οχυρού, σε μήκος 300
μέτρων. Δεν κατόρθωσαν όμως να καταλάβουν το
ίδιο το οχυρό, το οποίο απέμεινε το προωθημένο
σημείο στηρίγματος της αθηναϊκής άμυνας. Στο
σημείο αυτό έπαψε και η αντεπίθεση τους, καθώς
οι άνδρες του Λάμαχου έρχονταν εναντίον τους
από τον νότιο τομέα, έτοιμοι να εκδικηθούν τον
θάνατο του αρχηγού τους και την αρπαγή του
νεκρού του από τους Συρακούσιους και καθώς,
από τον Βορρά, φάνηκε να καταφθάνει ο αθηναϊ­
κός στόλος, ο οποίος εγκατέλειψε εσπευσμένα το
αγκυροβόλιο του στη Οάψο για να βοηθήσει τον
πιεζόμενο στρατό. Έτσι οι Συρακούσιοι κατέφυ­
γαν και πάλι πίσω από την ασφάλεια των ισχυρών
τειχών της πόλης τους και οι Αθηναίοι έμειναν
κύριοι του πεδίου της μάχης και έστησαν τρόπαιο
νίκης. Την επόμενη μέρα οι δύο αντίπαλοι απέδω­
σαν τους νεκρούς τους οι μεν στους δε. Μετά τη
μάχη η θέση των Αθηναίων είχε ισχυροποιηθεί
κατά πολύ. Οι αντίπαλοι τους δεν τολμούσαν να
τους αντιμετωπίσουν σε κατά παράταξη μάχη και
οι λοιπές πόλεις της περιοχής άρχισαν να τους
αντιμετωπίζουν με περισσότερη συμπάθεια,
καθώς προτιμούσαν να βρίσκονται στην πλευρά
των νικητών και όχι των ηττημένων. Ανδρες και
εφόδια κατέφταναν τώρα στο αθηναϊκό στρατόπε­
δο από ολόκληρη την Ιταλία. Οι Τυρρηνοί (Ετρου-
σκοι) μόνο έστειλαν τρεις πεντηκόντορους, με τα
ανάλογα πληρώματα και επιβάτες. Οι Συρακούσιοι
απογοητευμένοι από τη μη άφιξη βοήθειας από
την Πελοπόννησο, άρχισαν να αντιμετωπίζουν
θετικά το ενδεχόμενο συνεννόησης με τους Αθη­
ναίους. Οι τελευταίοι για πρώτη φορά ευρίσκοντο
τόσο κοντά στην επιτυχία. Όλοι από τον Νικία ως
τον τελευταίο ερέτη του στόλου θεωρούσαν πιά
δεδομένη την υποταγή των Συρακουσών. Υπήρ­
χαν όμως δύο σκοτεινά σημεία, στα οποία δεν
δόθηκε η δέουσα έμφαση. Το πρώτο ήταν η παύση
των εργασιών αποκλεισμού των Συρακουσών με
τείχος. Το νότιο τείχος, από τον μεγάλο λιμένα, ως
το κυκλικό οχυρό στη Συκή ήταν ολοκληρωμένο.
Το τμήμα όμως από τη Συκή, ως το ακρωτήριο
Τρωγίλος δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, άγνωστο γιατί.
Το πιθανότερο ήταν οι Αθηναίοι να επαναπαύθη-
καν στις δάφνες της τελευταίας τους νίκης. Πιθα­
νόν δε να τους παραπλάνησε ακόμα και η διάθεση
των Συρακουσίων για διάλογο. Όλα άλλωστε έδει­
χναν ότι η εκστρατεία έβαινε προς το τέλος της.
Υπήρχε λόγος να αναλώσουν τις δυνάμεις τους
κατασκευάζοντας έργα, τα οποία δεν θα τους χρη­
σίμευαν σε τίποτα; Το δεύτερο σκοτεινό σημείο
έγκειτο στο γεγονός του θανάτου του Λάμαχου.
Μετά τον θάνατο του Λάμαχου, ενός πολεμιστή
Παραγναθίδα κράνους
με παράσταση πολεμι­
στή, μάλλον πελτα-
στή, αν κρίνουμε από
τα ακόντια που υπάρ­
χουν δίπλα του

Ψιλός τοξότης. Και οι
δύο αντίπαλοι διέθε­
ταν μικρά σώματα
τοξοτών. Τους Αθη­
ναίους ακολουθούσαν
μερικές δεκάδες Κρη-
τών τοξοτών.
στρατηγού, ο Νικίας έμεινε μόνος να ασκεί τη διοί­
κηση της στρατιάς. Γέρος, ασθενής και άβουλος,
όπως ήταν, δεν ήταν σε θέση να διοικήσει δυναμι­
κά. Αν οι Αθηναίοι συνέχιζαν τις επιχειρήσεις με
τον ίδιο δυναμισμό και με την ίδια ταχύτητα που
τις άρχισαν, την άνοιξη του 414 π.Χ., θεωρείται
βέβαιο πως οι Συρακούσες θα έπεφταν τελικά στα
χέρια τους. Αμέσως όμως μετά τον θάνατο του
Χάλκινο έμβολο τριή­
Λάμαχου οι ρυθμοί έπεσαν απότομα στο αθηναϊκό
ρους από το Αρχαιο­
στρατόπεδο. Ασχετα με τις εκάστοτε προσδοκίες ή
λογικό Μουσείο Πει­
τις σκέψεις και τις γνώμες των ανδρών, καθήκον
ραιά. Το έμβολο απο­ και υποχρέωση κάθε διοικητή είναι να διατηρεί
τελούσε το κύριο υψηλό το αγωνιστικό φρόνιμα των υπ' αυτόν και
όπλο της τριήρους. να μην επιτρέπει σε κανενός είδους φημολογία να
υποσκάπτει την αγωνιστική τους διάθεση. Εδώ
ακριβώς αρχίζουν οι ευθύνες του Νικία. Αρχικά,
ακόμα και με την πρόοδο των ειρηνευτικών συνο­
μιλιών, οι Αθηναίοι, για να είναι βέβαιοι ότι η πόλη
θα γίνει δική τους, όφειλαν πρώτα-πρώτα να ολο­
κληρώσουν την κατασκευή του αντιτειχίσματος
αποκλεισμού της. Έ π ρ ε π ε να συνεχίσουν να
ασκούν όσο το δυνατό μεγαλύτερη πίεση στον
αντίπαλο, ώστε να τον εξαναγκάσουν να παραιτη­
θεί του αγώνος το συντομότερο δυνατό. Ο χρόνος
ποτέ δεν εργάστηκε υπέρ τους και η θέση τους
εξακολουθούσε πάντα να είναι επισφαλής. Αλλω­
στε πίσω στην μητροπολιτική Ελλάδα, οι φλόγες
του πολέμου φούντωναν ξανά. Στην Πελοπόννησο
Αργείοι και Σπαρτιάτες επιδίδονταν σε συνεχείς
επιδρομές και λεηλασίες, ενώ και στη Μακεδονία η
Αμφίπολη δέχτηκε τη συνδυασμένη επίθεση των
δυνάμεων του βασιλιά Περδίκα και των Αθηναίων
συμμάχων του. Στη Βοιωτία επίσης οι «δημοκρατι­
κοί» Θεσπιείς προσπάθησαν, με την υποστήριξη
των Αθηναίων, να καταλάβουν την πόλη τους. Απέ­
τυχαν όμως από την έγκαιρη επέμβαση των θηβαϊ­
κών στρατευμάτων. Ήταν καθαρά ζήτημα χρόνου
η επανέναρξη, και επίσημα, του πολέμου στην
Ελλάδα, γεγονός που απλά σήμαινε ότι ο Νικίας
δεν είχε απεριόριστο χρόνο στη διάθεση του για να
καταλάβει τις Συρακούσες. Σύντομα τα στρατεύ­
ματα του θα έπρεπε να καλύψουν πιό επείγουσες
ανάγκες της αθηναϊκής εξωτερικής πολιτικής.
Στο μεταξύ η βοήθεια, την οποία με τόση αγω­
νία πρόσμεναν οι Συρακούσιοι, βρισκόταν καθ'
οδόν. Ο δαιμόνιος Γύλιππος είχε, με τη συνδρομή
των Κορινθίων, κατορθώσει να επανδρώσει 12
τριήρεις, με τις οποίες ξεκίνησε για τις Συρακού­
σες. Φήμες όμως, που ανέφεραν ότι η πόλη είχε
ήδη κυριευθεί, τον έκαναν να κατευθυνθεί αρχικά
προς τη νότια Ιταλία και συγκεκριμένα προς τον
Τάραντα. Από εκεί με τέσσερα μόνο πλοία - τα
άλλα τα άφησε για ασφάλεια πίσω - έπλευσε προς
την πόλη των Επιζεφύριων Λοκρών. Μόνο όταν
έφτασε εκεί πληροφορήθηκε την αλήθεια, ότι
δηλαδή οι Συρακούσες άντεχαν ακόμα και άρχισε
τις ενέργειες για τη συγκέντρωση μικρού, έστω,
στρατιωτικού σώματος, προς ανακούφιση των
πολιορκημένων. Αφού ξέφυγε από την επιτήρηση
αθηναϊκών περιπολικών τριήρεων, ο Γύλιππος με
τα τέσσερα σκάφη του έφτασε στο Ρήγιο, από εκεί
στη Μεσσήνη και τελικά στην Ιμέρα. Εκεί κατάφε­
ρε να συγκροτήσει ένα σώμα 3.000 ανδρών, στο
οποίο ενέταξε ναύτες από τα πλοία του καθώς και
Έλληνες και Ιταλούς μισθοφόρους και εθελοντές.
Στο διάστημα αυτό μια κορινθιακή τριήρης, με
πλοίαρχο τον Γογγύλο, διέσπασε τον αθηναϊκό

54
55
 αποκλεισμό, ο οποίος από ότι φαίνεται μάλλον είχε Γυλίππου. Ωστόσο· η αθηναϊκή στρατιά κατόρθωσε
χαλαρώσει αισθητά, και έπλευσε στον μικρό λιμέ­ να λάβει θέσεις μάχης. Μάχη όμως δεν έγινε. Ο
να των Συρακουσών, μεταφέροντας τη χαρμόσυνη Γύλιππος, αντί να επιτεθεί, απέστειλε κήρυκα
είδηση για την επικείμενη άφιξη του Γυλίππου. H στους αντιπάλους χου, με τον οποίο τους ζήτησε
να εγκαταλείψουν εντός πέντε ημερών τη Σικελία!
Όπως ήταν αναμενόμενο οι Αθηναίοι δεν καταδέ­
χτηκαν καν να απαντήσουν και ο κήρυκας επέ­
στρεψε άπρακτος. Ο Σπαρτιάτης στρατηγός ωστό­
σο, παρατηρώντας τον στρατό των Συρακούσιων,
να μην είναι σε θέση να λάβει και να διατηρήσει
τον σχηματισμό μάχης του, δεν διακινδύνευσε να
δώσει μάχη. Αφού ένωσε τους άνδρες του με τους
Συρακούσιους, οδήγησε όλο τον στρατό στον
Τεμενίτη λόφο, μπροστά από χα χείχη της πόλης,
όπου και στρατοπέδευσε. Οι Αθηναίοι, όλο αυτό το
διάστημα απλά παρακολουθούσαν τις μετακινή­
σεις των αντιπάλων τους. H πρωτοβουλία των
κινήσεων είχε ήδη κερδιθεί από τον Γύλιππο, αν
και είχε μόλις λίγες ώρες που είχε αφιχθεί σχην
περιοχή χων επιχειρήσεων. Την επομένη οδήγησε
τον στρατό του απέναντι από χις αθηναϊκές θέσεις,
Ιταλός βαριά οπλισμέ­
σχο ύψος χου κυκλικού οχυρού και νοτίως αυτού
νος πελταστής. Φέρει και παράλληλα απέστειλε κρυφά ένα τμήμα του να
κνημίδες, ελληνικού επιτεθεί στο αθηναϊκό οχυρό Λάβδαλο, που βρι­
τύπου κράνος, μικρή σκόταν στη βόρεια κλιτύ του λόφου των Επιπολών
ασπίδα, δύο ελαφρά και ήταν αθέατο από χις ανεπτυγμένες στη νότια
ακόντια και ένα κλιτύ αθηναϊκές δυνάμεις. Σύντομα το οχυρό
βαρύτερο. καταλήφθηκε και όσοι από τη φρουρά του συνελή­

άφιξη χου Γογγύλου και οι ειδήσεις που μετέφερε,

έδωσαν νέα πνοή στην άμυνα της πόλης. Οι Συρα­
κούσιοι αντιμετώπιζαν το μέλλον με αναπτερωμέ­
νο ηθικό. Άλλωστε ετοιμάζονταν και νέες τριήρεις
της Πελοποννησιακής Συμμαχίας να πλεύσουν
Παράσταση ακοντιστή. στο νησί. Το παράξενο ήταν ότι ο Νικίας πληροφο­
Διακρίνεται ο ειδικός ρήθηκε τα περί της άφιξης του Γυλίππου στη Σικε­
βρόχος του ακοντίου,
λία. Τον θεώρησε όμως αμελητέα απειλή. Άλλωστε
ο πονηρός Λάκωνας διέθετε τέσσερα μόλις πλοία.
με τη βοήθεια του
Πως θα μπορούσε μόνο με αυτά να αμφισβητήσει
οποίου ο ακοντιστής
τα πρωτεία από τον θαλασσοκράτορα αθηναϊκό
εκτόξευε το όπλο του στόλο;
σε μεγαλύτερη από­
σταση και με μεγαλύ­
Αίμα στη θάλασσα
τερη ακρίβεια.
H είδηση της άφιξης των ενισχύσεων είχε
ενθουσιάσει τους Συρακούσιους. Βέβαιοι ότι επί- φθησαν, εκτελέστηκαν με διαταγή του Γυλίππου.
κειτο η άφιξη του Γυλίππου, οι Συρακούσιοι Ο αγώνας περνούσε πιά σε νέα, σκληρότερη φάση.
συγκέντρωσαν τις δυνάμεις τους και βάδισαν κατά Οι Αθηναίοι θα έδιναν πιά τη δική χους μάχη επι­
των Αθηναίων, στην πλευρά που δεν υπήρχε τεί­ βίωσης, πολλά χιλιόμεχρα ή στάδια από τις εστίες
χος, στα υψώματα των Επιπολών. Οι Αθηναίοι αιφ­ τους.
νιδιάστηκαν. H σύγχυση τους μάλιστα μεγάλωσε Με επικεφαλής τον Γύλιππο, οι Συρακούσιοι
όταν, ταυτόχρονα, από την βόρεια πλαγιά των Επι­ σχεδίαζαν τώρα να απαγορεύσουν οριστικά στους
πολών, άρχισαν να ξεπροβάλουν οι άνδρες του αντιπάλους τους να ολοκληρώσουν τον αποκλει-
57
 σμό χης πόλης με τείχος. Ο Σπαρτιάτης στρατηγός
διέταξε την κατασκευή εγκαρσίου, ως προς τα
αθηναϊκά οχυρώματα, τείχους, το οποίο θα ξεκι­
νούσε από τα τείχη χης πόλης και θα έφτανε ως
και πέρα από τις Επιπολές, στο κατεληφθέν οχυρό
Λάβδαλο. Με τον τρόπο αυτό οι Αθηναίοι θα απο­
κλείονταν αυτοί τώρα στην νοτίως των Επιπολών
περιοχή. Έτσι η πίεση κατά της πόλης θα έπαυε να
είναι ασφυκτική και θα αποκαθίσταντο η επικοι­
νωνία της και οι δυνατότητες τροφοδοσίας της
από τον «έξω κόσμο». Οι Αθηναίοι κινδύνευαν από
πολιορκητές να καταντήσουν πολιορκημένοι. Αν
και ένα εγχείρημα χου Γυλίππου κατά ενός αδύνα­
του σημείου του νότιου αθηναϊκού τείχους κατα­
Τοιχογραφία από την πνίγηκε εν τη γενέσει του, εντούτοις οι εργασίες
Κάτω Ιταλία που εικο­ κατασκευής του εγκαρσίου αντιτειχίσματος προ­
νίζει ιταλιώτες πολε­ χωρούσαν με ταχύ ρυθμό.
Από την πλευρά του ο Νικίας, ως πρώτο μέτρο
μιστές. Και οι δύο
αντίδρασης αποφάσισε την οχύρωση του ακρωτη­
πλευρές χρησιμοποίη­
ρίου Πλημμυρίου, ώστε να εξασφαλίσει την ασφα­
σαν Ιταλούς μισθοφό­
λή ναυλούχηση του στόλου του στον μεγάλο εμπο­
ρους στη μεταξύ τους ρικό λιμένα. Με τον τρόπο αυτό εξασφάλιζε, σε
σύγκρουση. μεγάλο ποσοστό και την ασφαλή ροή εφοδίων και
ενισχύσεων. Το γεγονός όμως ήταν ότι ο Γύλιπ-
πος είχε μέσα σε ελάχιστες ημέρες ανατρέψει όσα
οι Αθηναίοι χρειάστηκαν σχεδόν ένα έτος για να
επιτύχουν. Αυτό όμως δεν οφείλεται μόνο στις ικα­
νότητες χου Γυλίππου, αλλά και στην ανικανόχηχα
χου Νικία. Σχην καχάσχαση που είχε βρεθεί χώρα η
αθηναϊκή εκσχραχευχική δύναμη, οι πιθανόχητες
επιτυχίας της αποστολής της ήταν πιά ελάχιστες.
Μόνο η άφιξη νέων δυνάμεων και ενός πιό δρα­
στήριου ηγέτη θα μπορούσε να ξαναδώσει πνοή
στην αθηναϊκή υπόθεση. Πραγματικά, πίσω στην
Αθήνα, η απόφαση ενίσχυσης της εκστραχευχικής
δύναμης χης Σικελίας, είχε ήδη ληφθεί. Ο εξαίρε-
χος στρατηγός Δημοσθένης, αυτός που είχε ταπει­
νώσει τους Σπαρτιάτες στην Αμβρακία και στη
Σφακτηρία, θα ήταν επικεφαλής. Παρά την οχύρω­
ση του Πλημμυρίου όμως, η κατάσταση για τους
Αθηναίους άρχισε να μεταβάλλεται σε κρίσιμη. Ο
στόλος τους βρισκόταν συνωστισμένος στον μεγά­
λο λιμένα και τα πληρώματα του υπέφεραν ιδιαίτε­
ρα, αφού δεν μπορούσαν να αποβιβαστούν και να
βρουν ανάπαυση στην ξηρά, λόγω των επιδρομών
του εχθρικού ιππικού. Στο μεταξύ οι Συρακούσιοι
συνέχιζαν τις εργασίες ανέγερσης του εγκαρσίου την αθηναϊκή ναυτική μοίρα του Κορινθιακού. Παράσταση φάλαγγας.
τείχους. Οι Αθηναίοι προσπάθησαν να εμποδίσουν Εξουδετερώνοντας τη μοίρα αυτή, θα ήταν σε Από τον 7ο αιώνα η
την πρόοδο των εργασιών και σε μια πρώτη μάχη θέση να αποστείλουν με ασφάλεια μεταγωγικά οττλιτική φάλαγγα
νίκησαν τους Συρακούσιους. Την επομένη όμως οι πλοία και στρατιώτες στη Σικελία. Οι Σπαρτιάτες απετέλεσε το κύριο
Συρακούσιοι επανήλθαν και με τη συνδρομή του από την πλευρά τους ετοιμάζονταν να εισβάλουν όργανο διεξαγωγής
ιππικού τους κατανίκησαν τους αντιπάλους τους στην Αττική και, σύμφωνα με τις συμβουλές του
του πολέμου στην Ελ­
και στη συνέχεια ολοκλήρωσαν την κατασκευή του Αλκιβιάδη, να οχυρώσουν τη Δεκέλεια και να την
λάδα και στον ελληνι­
αντιτειχίσματος. Λίγο αργότερα έφτασαν στον
κό κόσμο γενικότερα.
μικρό λιμένα της πόλης 12 κορινθιακά πλοία με ενι­
σχύσεις. H αντίστροφη μέτρηση για τους Αθηναί­
ους είχε αρχίσει. Ο ίδιος ο αρχηγός τους, ο Νικίας,
το είχε αντιληφθεί. Για το λόγο αυτό απέστειλε επι­
στολή στην πόλη ζητώντας είτε την άδεια απε­
μπλοκής της στρατιάς, είτε την αποστολή ενισχύ­
σεων. Οι Αθηναίοι, όπως είδαμε, είχαν ήδη επιλέ­ Τυπικός οπλίτης της
ξει τη δεύτερη λύση και ετοίμαζαν νέες δυνάμεις
περιόδου του
για τη Σικελία. Ήδη τον Δεκέμβριοι του 414 π.Χ.,
Πελοποννησιακού.
10 αθηναϊκά πλοία, υπό τις διαταγές του στρατη­
Φέρει πιλόσχημο
γού Ευρυμέδοντα, έφτασαν στη Σικελία και εφο­
δίασαν με χρήματα τη στρατιά, μεταφέροντας επί­ κράνος, δόρυ,
σης την είδηση ότι επίκειται η άφιξη ενισχύσεων, ξίφος και ασπίδα.
στις αρχές της επόμενης άνοιξης. Χάρις στον ελα­
Μετά και την τυπική κατάργηση της Νικιείου φρύτερο εξοπλισμό
ειρήνης, τον Αύγουστο του 414 π.Χ, όλες οι εμπό­ του, ο οπλίτης της
λεμες πόλεις στην Ελλάδα είχαν αρχίσει να εντατι­ εποχής κατέστη ικα­
κοποιούν τις προετοιμασίες τους εν όψη της γενί­ νός να επιχειρεί
κευσης του πολέμου. Οι Κορίνθιοι ετοίμασαν
ακόμα και σε ημιορει­
στόλο 25 πολεμικών, με τον οποίο σκόπευαν να
νά εδάφη.
αποκλείσουν, εντός του λιμένα της Ναυπάκτου,
Ανάγλυφη παράσταση καταστήσουν ορμητήριο τους. Αλλά και στη Σικε­ ποννήσιοι θα ήταν σε θέση να ασκούν συνεχή
επίθεσης οπλιτών σε λία, ο ΓυλίΓτπος περιόδευσε σε όλες σχεδόν τις πίεση στους αντιπάλους τους. Ουσιαστικά μετά
οχυρό. Και οι δύο πόλεις του νησιού αναζητώντας επιπλέον συμμά­ την ανέγερση του οχυρού η Αθήνα θα βρισκόταν
αντίπαλοι έδωσαν χους. αποκλεισμένη από την ξηρά και θα τροφοδοτείτο
σκληρές μάχες για Την άνοιξη του 413 π.Χ., τα σχέδια των αντι­ μόνο από τη θάλασσα. Παράλληλα, με πρωτοβου­
την κατάληψη φρου­
πάλων μπήκαν σε εφαρμογή. Ένας πολυάριθμος λία των Σπαρτιατών, συγκεντρωνόταν μια μικρή
στρατός Πελοποννησίων, με επικεφαλής τον βασι­ δύναμη για να αποσταλεί στη Σικελία προς ενίσχυ­
ρίων και οχυρών.
λιά της Σπάρτης Αγι, εισέβαλε στην Αττική και ση των Συρακούσιων. Τη δύναμη συγκροτούσαν
αφού λεηλάτησε τη χώρα κατευθύνθηκε προς τη 600 απελεύθεροι είλωτες οπλίτες, 300 Βοιωτοί
Δεκέλεια, όπου άρχισε να υψώνει ισχυρό φρούριο. οπλίτες, 500 Κορίνθιοι και Αρκάδες μισθοφόροι
Χρησιμοποιώντας το φρούριο αυτό ως βάση επι­ οπλίτες και 200 Σικυώνιοι οπλίτες. Με τον τρόπο
χειρήσεων, εντός του εχθρικού εδάφους, οι Πελο- αυτό συγκεντρώθηκε ένα ισχυρό σώμα εμπειρο-
πόλεμων ανδρών, το οποίο θα ενίσχυε σημαντικά
Σχεδιάγραμμα του τις δυνάμεις του Γυλίππου. H κορινθιακή μοίρα
1919, από το Εθνικό
των 25 πλοίων απέκλεισε πράγματι την αθηναϊκή
μοίρα στο λιμάνι της Ναυπάκτου και τα πελοπον­
Μουσείο του Μονά­
νησιακά μεταγωγικά σκάφη, τα έμφορτα οπλιτών,
χου, στο οποίο απει­
απέπλευσαν με ασφάλεια, από την Πελοπόννησο,
κονίζεται ο τρόπος με κατεύθυνση τις Συρακούσες. Και οι Αθηναίοι
επαφής των κουπιών όμως είχαν αποφασίσει να εμποδίσουν τη μεταφο­
της τριήρους με το ρά στρατευμάτων από την Πελοπόννησο στη Σικε­
υγρό στοιχείο. λία. Για τον σκοπό αυτό είχαν συγκροτήσει μοίρα
30 πλοίων, τη διοίκηση της οποίας ανέθεσαν στον
Χαρικλή, με τη διαταγή να ελέγχει τα δυτικά παρά­
λια χης Πελοποννήσου. Παράλληλα απέπλευσε και
ο στόλος του Δημοσθένη - 65 τριήρεις. Όμως και
στους δύο στρατηγούς οι Αθηναίοι ανέθεσαν επι­
πλέον δευτερεύουσες αποστολές, οι οποίες εν
μέρει, ακύρωναν την πρωτεύουσα αποστολή. Έτσι
ο Χαρικλής διατάχτηκε να πλεύσει πρώτα στο
Αργός και να επιβιβάσει στα πλοία του Αργείους
στρατιώτες και ο Δημοσθένης διατάχτηκε να
συνεργαστεί πρώτα με τον Χαρικλή στην εκτέλεση
επιδρομών στη Λακωνική! Πολύτιμος χρόνος
χάθηκε και η μεν μοίρα του Χαρικλή δεν κατόρθω­
σε να αποκλείσει εγκαίρως τις δυτικές πελοποννη­
σιακές ακτές, ο δε στόλος του Δημοσθένη άργησε
να αφιχθεί στη Σικελία. Χρειάστηκαν σχεδόν τρεις
μήνες για να αφιχθεί τελικά η δύναμη του Δημο­
σθένη στη Σικελία. Τότε όμως η πλάστιγγα είχε
ήδη γύρει υπέρ των πολεμίων.
Οι επιχειρήσεις είχαν φυσικά ξαναρχίσει και
στη Σικελία, την άνοιξη του 413 π.Χ. Ο Γύλιππος
είχε επιστρέψει στην πόλη, από την περιοδεία του,
φέρνοντας μαζί του σημαντικό αριθμό Ελλήνων
και Ιταλών μαχητών. Παράλληλα, ο δαιμόνιος
Σπαρτιάτης προσπάθησε, με τη συνεργασία του
Ερμοκράτη, να πείσει τους Συρακουσίους να δοκι­
μάσουν τις τύχες τους και στη θάλασσα. Ο Γύλιπ­
πος γνώριζε καλά ότι όσο οι Αθηναίοι θαλασσο-
κρατούν δεν υπάρχει περίπτωση να υποστούν
καταλυτική ήττα. Έπεισε λοιπόν τους Συρακουσί­
ους να επανδρώσουν 80 τριήρεις και να επιτεθούν
με αυτές κατά των αντιπάλων. Από ό,τι πάντως
φαίνεται και από το αποτέλεσμα της εν λόγω επι­
χείρησης, σκοπός του Γυλίππου δεν ήταν να
θραύσει, εν μια νυκτί, την αθηναϊκή ναυτική ισχύ.
Μάλλον η ναυτική επίθεση των Συρακούσιων, θα
λειτουργούσε περισσότερο ως αντιπερισπασμός.
Ο πραγματικός στόχος του Λάκωνα στρατηγού
ήταν η κατάληψη των αθηναϊκών οχυρών στο
Πλημμύριο. Αυτά, πέρα από τη στρατηγική τους
θέση, λειτουργούσαν ως αποθήκες υλικού της
αθηναϊκής εκστρατευτικής δύναμης. H κατάληψη
τους θα είχε καταστροφικά αποτελέσματα για
αυτούς, αφού θα καθιστούσε άκρως επισφαλές το
αγκυροβόλιο του στόλου τους στον μεγάλο λιμένα.
Την επομένη το σχέδιο του Γυλίππου τέθηκε σε
εφαρμογή. Περίπου 35 τριήρεις των Συρακουσίων
εισήλθαν στον μεγάλο λιμένα, φαινομενικά για να
ναυμαχήσουν, ουσιαστικά όμως για να υποστηρί­
ξουν από την πλευρά της θάλασσας την επίθεση
των χερσαίων δυνάμεων του Γυλίππου. Αλλες 45
τριήρεις θα εξέρχονταν σε δεύτερο χρόνο, από τον Χάρτης της Σικελίας.
μικρό λιμένα και καλώς εχόντων των πραγμάτων, (Ιστορία Ελληνικού
θα επετίθεντο κατά των αθηναϊκών πλοίων, τα Έθνους)
 οποία θεωρητικά ως τότε, θα έπρεπε να έχουν
εμπλακεί με τις 35 τριήρεις των Συρακούσιων. Το
σχέδιο του Γυλίππου ήταν λαμπρό στη σύλληψη
και αν τα πληρώματα των συρακούσιων πλοίων
ήταν πιό έμπειρα θα αποδεικνυόταν ακόμα πιό
λαμπρό και στην εφαρμογή του. Στη θέα των
εχθρικών σκαφών οι Αθηναίοι επάνδρωσαν εσπευ­
σμένα 60 πλοία, τα οποία χώρισαν σε δύο μοίρες,
των 25 και 35 πλοίων, αντίστοιχα και έπλευσαν
εναντίον των εχθρών. Σύντομα οι δύο στόλοι είχαν
εμπλακεί σε πείσμωνα ναυμαχία, στο στόμιο του
μεγάλου λιμένα. Την ίδια όμως ώρα ο Γύλιππος
και οι πεζοί του εξόρμησαν κατά των οχυρών του
Πλημμυρίου. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι
φρουροί των οχυρών, τα είχαν εγκαταλείψει σχε-
Ιταλός βαριά οπλισμέ­
νος πελταστής, ο οποί­
ος φέρει οπλιτική ασπί­
δα. Είναι σαφείς οι επι­
δράσεις, όσον αφορά
τον εξοπλισμό του, από
την επαφή με τους
Έλληνες αποίκους.
δόν αφύλακτα και είχαν κατέβει στην ακτή για να
παρακολουθήσουν τη ναυμαχία. Άσχετα με το αν
πράγματι συνέβη κάτι τέτοιο ή όχι, σημασία έχει
ότι οι άνδρες του Γυλίππου, πέτυχαν να αιφνιδιά­
σουν πλήρως τις αθηναϊκές φρουρές. Πρώτα
κατελήφθη το μεγαλύτερο από τα τρία οχυρά και
στη συνέχεια τα δύο μικρότερα. Οι φρουροί και
των τριών, όσοι δεν σκοτώθηκαν, επιβιβάσθηκαν
σε ένα φορτηγό πλοίο, που ναυλοχούσε κοντά
στην ακτή και έπλευσαν προς το μεγάλο λιμάνι,
πίσω από τον αθηναϊκό στόλο που εκείνη την ώρα
ναυμαχούσε. Μετά την επιτυχή άλωση των τριών
οχυρών, τα πλοία των Συρακούσιων προσπάθησαν
να απεμπλακούν. Τότε ακριβώς φάνηκε η απειρία
των πληρωμάτων, με αποτέλεσμα 11 από αυτά να
βυθιστούν αύτανδρα σχεδόν. Οι Αθηναίοι έχασαν
τρεις μόνο τριήρεις τους. Μ νίκη τους όμως στη
θάλασσα δεν είχε αντίκρισμα. Αντίθετα ήταν οι
αντίπαλοι τους που επέτυχαν στην ξηρά μια πολύ
χρήσιμη νίκη! Η απώλεια του Πλημμυρίου δεν
σήμαινε για τους Αθηναίους, μόνο την απώλεια
σημαντικών ποσοτήτων εφοδίων, τροφίμων και
παρελκομένων των πλοίων. Πάνω από όλα σήμαι­
νε ότι δεν θα ήταν πλέον σε θέση να ελέγχουν την
είσοδο του μεγάλου λιμένα. Αναγκαστικά θα περιό­
ριζαν τη δράση τους, αποκλεισμένοι μεταξύ των
οχυρωμάτων, από το κυκλικό οχυρό και νοτίως
αυτού. Ήδη είχε επιτευχθεί η στρατηγική τους
περικύκλωση. Οι Συρακούσιοι κατείχαν σταθερά
το Ολυμπίειο, το Πλημμύριο και τα υψώματα των
Επιπολών. Στους Αθηναίους έμενε ανοικτή, για
την ώρα, μόνο η θαλάσσια οδός και η χερσαία οδός
κατά μήκος του Ανάπου ποταμού.
Στο μεταξύ ο Δημοσθένης, αφού διέσχισε όλα
τα παράλια της δυτικής Ελλάδας, συγκεντρώνο­
ντας άνδρες, έφτασε επιτέλους στην Ιταλία. Εκεί
ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο με Ιταλούς και
Έλληνες μισθοφόρους και συμμάχους. Τελικά στα
τέλη Ιουλίου του 413 π.Χ., ο Δημοσθένης αφίχθη,
επικεφαλής 73 πλοίων, στις Συρακούσες. Δύο-
τρεις μέρες πριν την άφιξη του όμως, οι Συρακού­
σιοι επιτέθηκαν με τον στόλο τους κατά των Αθη­
ναίων, φιλοδοξώντας να τους νικήσουν πριν φτά­
σουν οι δυνάμεις του Δημοσθένη. Επιτέθηκαν λοι­
πόν από ξηρά και θάλασσα, αλλά αποκρούστηκαν,
αν και είχαν διαμορφώσει κατάλληλα τα πλοία τους
- είχαν ενισχύσει τις πλώρες τους - και ο στενός
χώρος του λιμένα τους έδινε το τακτικό πλεονέ­
κτημα, καθώς οι Αθηναίοι τριήραρχοι δεν ήταν σε
θέση να εφαρμόσουν τους περίφημους ελιγμούς
του περίπλου και δίεκπλου, τους τόσο προσφιλείς
σε αυτούς. Την επομένη μέρα οι Συρακούσιοι επι­
τέθηκαν ξανά, αιφνιδιαστικά - ύστερα από πρόταση
του Κορινθίου Αρίστωνα - είχαν αρχικά παραταχθεί
για ναυμαχία και στη συνέχεια, αποσύρθηκαν και
άρχισαν να γευματίζουν. Όταν και οι Αθηναίοι
έπραξαν το ίδιο, οι αντίπαλοι τους επάνδρωσαν τα
πλοία τους και κινήθηκαν εναντίον τους. Οι Αθη­
ναίοι έκαναν το λάθος να επιτεθούν πρώτοι, με
αποτέλεσμα να υποστούν μεγάλη ήττα. Επτά πλοία
τους βυθίστηκαν και πολλά άλλα έπαθαν σοβαρές
ζημιές. Ευτυχώς ο Νικίας είχε προβλέψει το ενδε­
χόμενο ήττας και είχε διατάξει τη δημιουργία ενός
«φράγματος» από φορτηγά πλοία, πίσω από τα
οποία θα μπορούσαν να αποσυρθούν τα πολεμικά,
σε περίπτωση ανάγκης. Στα δε φορτηγά είχαν προ-
Ψιλός τοξότης, ένας
από τους 400 που διέ­
θετε το αθηναϊκό
εκστρατευτικό σώμα.
Μαζί τους συμπολέμη-
σαν και 80 επίλεκτοι
Κρήτες τοξότες,
(πίνακας του Στέλιου
Νιγδιόπουλου)
 σαρμοστεί ειδικοί γερανοί, επί των οποίων επικρέ- θεσίας, κατά τον Δημοσθένη, ήταν τα υψώματα
μονταν μεταλλικά βαρύδια. Αν τα εχθρικά πολεμι­ των Επιπολών. Αν αυτά καταλαμβάνονταν, οι
κά πλησίαζαν, τα βαρύδια απελευθερώνονταν και άνδρες του εύκολα θα μπορούσαν να καταλάβουν
έπεφταν με ορμή πάνω τους,' συντρίβοντας τα και να καταστρέψουν και το εγκάρσιο αντιτείχισμα
ξύλινα καταστρώματα τους. Δύο τριήρεις των των Συρακούσιων και να ολοκληρώσουν κατόπιν
Συρακούσιων, που πλησίασαν στο φράγμα των τον αποκλεισμό της από την ξηρά. Αν το εγχείρη­
αθηναϊκών φορτηγών πλοίων εξουδετερώθηκαν μα κατά των Επιπολών απετύγχανε, ο Δημοσθέ­
με αυτόν τον τρόπο. νης, δεν έβλεπε άλλη πιθανή διέξοδο, από την
Αναθαρρυμένοι από τη νίκη τους, οι Συρακού­
σιοι ετοιμάζονταν για να εξαπολύσουν την τελική,
γενική τους επίθεση κατά των Αθηναίων. Τότε
όμως αφίχθη, επιτέλους, ο Δημοσθένης. Στα 73
πλοία του επέβαιναν περίπου 5.000 οπλίτες - οι
1.200 Αθηναίοι, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι
3.000 σύμφωνα με τον Πλούταρχο - και μεγάλος
αριθμός ελαφρών πεζών, κυρίως Ιταλών. Μαζί με
τα πληρώματα των πλοίων η δύναμη του Δημο­
σθένη ξεπερνούσε τους 25.000 άνδρες. Όπως
ήταν φυσικό, η άφιξη τόσο σημαντικών ενισχύσε­
ων έδωσε νέες ελπίδες στους Αθηναίους και προ­
βλημάτισε τους Συρακουσίους.
Με την άφιξη του Δημοσθένη, κάτι φάνηκε να
αλλάζει, όσον αφορά την ανάληψη της πρωτοβου­
λίας των κινήσεων, από τους Αθηναίους. Ο Δημο­
σθένης, ως έμπειρος στρατιώτης που ήταν, κατά­
λαβε αμέσως σε τί δύσκολη θέση είχε περιέλθει το
εκστρατευτικό σώμα του Νικία. Εκμεταλλευόμε­
νος λοιπόν και τον αιφνιδιασμό που είχε προκαλέ­
σει η άφιξη αυτού και των ανδρών του στους
Ιταλός, μισθοφόρος
Συρακουσίους, αποφάσισε να θέσει σε εφαρμογή
των Συρακούσιων ένα σχέδιο, το οποίο αν επετύγχανε, θα του έδινε
ιππέας. κατά πάσα πιθανότητα τη νίκη. Το κλειδί της τοπο-

εγκατάλειψη της όλης επιχείρησης και την επι­

στροφή της εκστρατευτικής δύναμης στην Αθήνα,
όσο ακόμα τους το επέτρεπαν οι συνθήκες.
Όλα λοιπόν θα κρίνονταν από την επιτυχία ή
την αποτυχία της αθηναϊκής επίθεσης στις Επιπο-
λές. Ο Δημοσθένης προετοίμασε την επιχείρηση
και ετοιμάστηκε να εξαπολύσει την επίθεση του το
ίδιο βράδυ της άφιξης του. Όταν όλα ήταν έτοιμα
η νυκτερινή επίθεση άρχισε. Οι στρατιώτες και οι
τεχνίτες του άφησαν το στρατόπεδο, λίγο πριν τα
μεσάνυκτα και κινήθηκαν προς τις Επιπολές.
Επιτύμβια στήλη του
Χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, οι στρατιώτες του
Δημοσθένη, κυρίευσαν τα πρώτα οχυρώματα των
Αλκία, από το Αρχαιο­
Συρακούσιων και σκότωσαν μερικούς φρουρούς.
λογικό Μουσείο Αθη­
Όσοι όμως φρουροί επέζησαν σήμαναν τον συνα­
νών. Διακρίνεται καθα­ γερμό. Μια εφεδρική δύναμη 600 Συρακούσιων
ρά η ελαφρά εξάρτυση οπλιτών, επιτέθηκε αμέσως κατά των Αθηναίων
των οπλιτών του αλλά νικήθηκε και τράπηκε σε φυγή. Μετά την
τελευταίου τετάρτου επιτυχία αυτή, οι Αθηναίοι, με τον Δημοσθένη
του 5ου αιώνα π.Χ. πάντα επικεφαλής, συνέχισαν την επίθεση τους
Τυπικός Συρακούσιος
ιππέας της εποχής,
οπλισμένος με ακό­
ντια και μια πρώιμη
κοπίδα. Το ιππικό
των Συρακουσών απε­
τέλεσε, σε όλη τη
διάρκεια της εκστρα-
 και έφτασαν ως το ακρότατο σημείο του εγκαρσί­
ου τείχους, το οποίο οι σκαπανείς τους άρχισαν να
καταστρέφουν. Ο Γύλιππος, μόλις πληροφορήθη­
κε τα γενόμενα, έσπευσε με πλήθος Συρακούσιων
Σχεδιαστική αναπαρά­
προς τον απειλούμενο τομέα. Μέσα στη νύκτα
σταση της πόλης των όμως τα τμήματα του έχασαν τη συνοχή τους και
Υθλαίων Μεγάρων του απωθήθηκαν. Η μάχη φαινόταν πιά κερδισμένη για
1935, από τον Μπ. τους Αθηναίους και οι τάξεις τους διασπάστηκαν.
Πάσε. Οι Αθηναίοι επι­ Τότε ξαφνικά ένα τμήμα των αθηναϊκών δυνάμε­
τέθηκαν χωρίς επιτυ­ ων, δέχτηκε την επίθεση των 300 Βοιωτών οπλι­
τών. Οι Βοιωτοί επικράτησαν στον συγκεκριμένο
χία και κατά της
τομέα και απώθησαν τους απέναντί τους Αθηναί­
πόλης αυτής
ους. Σε άλλον τομέα όμως οι Αθηναίοι συνέχιζαν,
(από το βιβλίο της
χωρίς αντίπαλο να προελαύνουν. Σύντομα επικρά­
Ειρήνης Μπουρδάκου
τησε πλήρης σύγχυση. Ο αχός της παρακείμενης
«Δαίδαλος, ο πρώτος
και μη ορατής, λόγω του σκοταδιού, μάχης, η
μηχανικός»). έλλειψη καθοδήγησης και η συσσώρευση πολλών
ανδρών σε μικρό χώρο, επέτειναν τη σύγχυση και
σύντομα τη μετέτρεψαν σε πανικό. Οι Αθηναίοι
και οι σύμμαχοι τους σε λίγο είχαν τραπεί σε άτα­
κτη φυγή. Πολλοί τότε αλληλοσφάζονταν μεταξύ
τους, ενώ άλλοι έπεφταν από τους κοντινούς γκρε­
μούς και σκοτώνονταν. Τελικά οι περισσότεροι
έφτασαν με χίλιους κόπους στο στρατόπεδο τους,
κατά το ξημέρωμα. Άλλοι πάλι χάθηκαν και άρχι­
σαν να περιπλανώνται στην άγνωστη τους ενδο­
χώρα, με αποτέλεσμα, το επόμενο πρωί να πέσουν
θύματα του εχθρικού ιππικού. H αποτυχία της
νυκτερινής εφόδου καταρράκωσε όπως ήταν
φυσικό το ήδη τρωθέν ηθικό των Αθηναίων. Έ χ ο ­
ντας συναίσθηση των συνεπειών της ήττας του, ο
Δημοσθένης πρότεινε την άμεση επανεπιβίβαση
στα πλοία και τον απόπλου για την Αθήνα. Ο
Νικίας όμως δεν ήταν της ίδιας άποψης. Ε ί τ ε γιατί
πραγματικά, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης,
πίστευε ότι οι αντίπαλοί του αντιμετώπιζαν μεγα­
λύτερες δυσκολίες από τους ίδιους, είτε γιατί είχε
έρθει σε συνεννόηση με Συρακούσιους δημοκρα­
τικούς να του παραδώσουν την πόλη, είτε τέλος
γιατί απλά φοβόταν την αντίδραση του αθηναϊκού
δήμου αν γύριζε πίσω ηττημένος, ο Νικίας αποφά­
σισε ότι ήταν προτιμώτερο να παραμείνουν στις
θέσεις τους και να εξαντλήσουν τον αντίπαλο με
πόλεμο φθοράς. Στο μεταξύ όμως νέες επικουρίες
έφταναν στην πόλη. Ο Γύλιππος είχε κατορθώσει
να συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη Ιταλών μισθοφό­
ρων και συμμάχων, ενώ αφίχθησαν, ύστερα από
περιπετειώδη πλου και Πελοποννήσιοι οπλίτες.
Με σοβαρά ενισχυμένο τον στρατό του, ο Γύλιπ­
πος αποφάσισε να επιτεθεί εκ νέου κατά των Αθη­
ναίων. Ή τ α ν βέβαιος ότι τώρα μπορούσε να τους
συντρίψει. H ενίσχυση του αντιπάλου στρατοπέ­
δου δεν πέρασε απαρατήρητη από το αθηναϊκό.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να πεισθεί επιτέλους ο
Νικίας και να δεχθεί να αποχωρήσει η στρατιά από
τη Σικελία, όσο ακόμα οι Αθηναίοι μπορούσαν να
εξασφαλίσουν ναυτική υπεροχή.
Τη στιγμή που ελήφθη τελικά η απόφαση ανα­
χώρησης, ήταν η θεά τύχη που επενέβη και ορι­
στικοποίησε το αποτέλεσμα της σύγκρουσης. Τη
νύκτα πριν την αναχώρηση (27η Αυγούστου 413
π.Χ.) συνέβη έκλειψη σελήνης. Ο δεισιδαίμονας
Νικίας ζήτησε τη συμβουλή των οιωνοσκόπων, οι
οποίοι αποφάνθηκαν ότι οι θεοί δεν επιθυμούσαν
να αναχωρήσουν οι Αθηναίοι από την περιοχή πριν
περάσουν τρεις φορές εννέα μέρες (δηλαδή συνο­
λικά 27 ημέρες). Έ τ σ ι το εκστρατευτικό σώμα
καθηλώθηκε, περιμένοντας να κυλήσουν οι 27
μέρες, για να δώσουν οι «θεοί» την έγκριση τους!
Ή τ α ν φανερό πως το βάρος των ευθυνών είχε προ-
 Ομοίωμα σπαρτιατικής
ξυήλης. Το θραχύ
αυτό εγχειρίδιο ήταν
το κύριο ξίφος των
Λακεδαιμονίων.
Αποδείχτηκε
εξαιρετικά αποτελε­
καλέσει πλήρη κατάρρευση στο νευρικό σύστημα υπαγορευόμενη από τον Νικία, ο οποίος θα προ­ σματικό στις
του Νικία. Δεν μπορεί να εξηγηθεί διαφορετικά η σπαθούσε έτσι να απομακρύνει τις ευθύνες από οπλιτικές
λήψη μιας τόσο ηλίθιας απόφασης. Τ η ν στιγμή πάνω του και να αποφύγει την αποχώρηση. Ο συγκρούσεις.
που οι άνδρες του μαστίζονταν από την ελονοσία Νικίας φοβόταν τόσο πολύ, και όχι άδικα, την αντί­
και δεν χρειαζόταν καν η επέμβαση των εχθρών δραση των συμπολιτών του στην Αθήνα, ώστε δεν
για να πεθάνουν, ο Νικίας ασχολείτο με χρησμούς. θα δίσταζε να χρησιμοποιήσει ενδεχομένως και
Θεωρείται πάντως πιθανό, η εξήγηση των οιωνο- ένα τέτοιο τέχνασμα για να επηρεάσει τους άνδρες
σκόπων στο σύνηθες φυσικό φαινόμενο, να ήταν του και να τους πείσει να παραμείνουν και να αγω-

Οι συγκρούσεις των
αντιμαχομένων γύρω
από την πόλη.
(Ιστορία Ελληνικού
Έθνους)
 νιστουν.
Το κακό για τους Αθηναίους ήταν ότι και οι
αντίπαλοι τους πληροφορήθηκαν, από αυτομό­
λους, τις προετοιμασίες τους για να αναχώρηση
και την ματαίωση της και το χρονοδιάγραμμα που
είχαν θέσει οι μάντεις. Κάτι τέτοιο δεν ήταν άλλω­
στε δύσκολο, αν αναλογιστεί κανείς και τη μικρή
απόσταση μεταξύ των δύο στρατοπέδων. Αποφά­
σισαν λοιπόν να πιέσουν ασφυκτικά τους αντιπά­
λους τους και αν αυτό ήταν δυνατό να τους κατα­
στρέψουν ολοκληρωτικά. Μόνο έτσι θα ήταν
Χάλκινος θώρακας και σίγουροι ότι οι Αθηναίοι δεν θα κατέφευγαν σε
κνημίδες που βρέθη­ άλλον τόπο στη Σικελία, με βάση τον οποίο θα
καν στην Ολυμπία. συνέχιζαν τον πόλεμο. Αφού προετοιμάστηκαν
Στην περίοδο του κατάλληλα οι Συρακούσιοι, εκτόξευσαν αρχικά
Πελοποννησιακού δοκιμαστική κρούση, με λίγες δυνάμεις, κατά τμή­
ματος του αθηναϊκού περιτειχισμένου στρατοπέ­
Πολέμου το παρελκό-
δου. Έ ν α μικρό τμήμα Αθηναίων πεζών και ιππέ­
μενο αυτό της οπλιτι-
ων εξήλθε από μια πυλίδα του τείχους προς αντι­
κής πανοπλίας είχαν
μετώπιση τους. Ηττήθηκε όμως και κατά την προ­
σχεδόν τεθεί εκτός σπάθεια των ανδρών του να περάσουν ταυτόχρονα
υπηρεσίας. όλοι την πυλίδα, σχεδόν εξοντώθηκε. Πολλοί
ιππείς μάλιστα εγκατέλειψαν ακόμα και τα άλογα
τους, 70 από τα οποία πιάστηκαν από τους Συρα­
κούσιους. Διακρίνοντας την αδυναμία και την
φανερή πτώση του αντιπάλου ηθικού, ο Γύλιππος
αποφάσισε πως είχε έρθει η ώρα για την ανάληψη
γενικής επίθεσης από στεριά και θάλασσα κατά
των Αθηναίων. Δύο μέρες αργότερα ο στρατός και
ο στόλος των Συρακούσιων ήταν έτοιμος για μάχη.
Ο στρατός τάχθηκε απέναντι από το οχυρό στρα­
τόπεδο και ο στόλος, αποτελούμενος από 76 τριή­
ρεις, έλαβε θέση στο στόμιο του μεγάλου λιμένα.
Απέναντι του οι Αθηναίοι παρέταξαν 86 πλοία.
Έ τ α ν η πρώτη φορά που οι Αθηναίοι απολάμβαναν
αριθμητικής υπεροχής στη θάλασσα. Από άποψη
ποιότητας όμως η κατάσταση για αυτούς δεν ήταν
και τόσο ευνοϊκή. Οι τριήρεις των πολεμίων διέθε­
ταν ενισχυμένες πρώρες και πολύ μεγαλύτερο
αριθμό επιβατών, ενώ χάρις στις τελευταίες
συγκρούσεις οι πλοίαρχοι τους είχαν πλέον απο­
κτήσει ικανοποιητική εμπειρία. Από την άλλη οι
Αθηναίοι στον συγκεκριμένο στενό χώρο δεν μπο­
ρούσαν να ελιχθούν με τον τρόπο που γνώριζαν. Η
μορφή των ναυμαχιών στο στενό στόμιο του λιμέ­
να, θύμιζε ταυρομαχία, με τα δύο ζώα να αλληλο-
πλήττονται κεφάλι με κεφάλι. Το σημαντικότερο
ωστόσο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι Αθηναίοι
τριήραρχοι ήταν αυτό του καταρρακωμένου ηθι­
κού των ανδρών τους. Το ηθικό των αθηναϊκών
πληρωμάτων είχε εντελώς καταπέσει. Μόνο η
δύναμη της απελπισίας απέμενε στα αθηναϊκά
πληρώματα.
Το πρωινό της 29ης ή της 30ης Αυγούστου, οι
δύο στόλοι συναντήθηκαν στον μεγάλο λιμένα. Το
αθηναϊκό δεξιό κέρας, υπό τον Ευρυμέδοντα, προ­
σπάθησε να ελιχθεί και να πλαγιοκοπήσει το αντί-
παλο αριστερό. Οι Συρακούσιοι όμως διέσπασαν
το αθηναϊκό κέντρο και απέκλεισαν το κέρας του
Ευρυμέδοντα μεταξύ των εμβόλων τους και των
βράχων της ακτής. H μοίρα του Ευρυμέδοντα
κυριολεκτικά αφανίστηκε. Τα πλοία της εξώκειλαν
στα βράχια και τα πτώματα των ναυτών και των
επιβατών τους γέμισαν την ακτή. Μεταξύ των
νεκρών ήταν και ο γενναίος Ευρυμέδων, ο οποίος,
σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, «υπό
τινός τρωθείς καιρίω πληγή τον βίο μετήλλαξεν».
Βλέποντας τον αθηναϊκό στόλο να ηττάται, ο
Αθηναίος ιππέας
καταπατά Λάκωνα
οπλίτη. Ο τελευταίος
φέρει το χαρακτηρι­
στικό κοντό σπαρτια­
τικό ξίφος, την ξυήλη.
 Έ λ λ η ν α ς οπλίτης. Γύλιππος επιτέθηκε, επικεφαλής του στρατού των
Συρακούσιων κατά των λιμενικών εγκαταστάσεων
των Αθηναίων. Η φρουρά όμως, η αποτελούμενη
από άνδρες Τυρρηνούς (Ετρούσκους) τους απέ­
κρουσε και, όταν ενισχύθηκε και από αθηναϊκά
τμήματα, αντεπιτέθηκε και τους έτρεψε σε φυγή.
Αυτή όμως ήταν και η μόνη επιτυχία των Αθηναί­
ων. Στη θάλασσα είχαν εντελώς συντριβεί, έχοντας
συνολικά απωλέσει 18 πλοία με τα πληρώματα
τους (περί τους 3.500 άνδρες). Σα να μην έφτανε
αυτό, οι Συρακούσιοι φόρτωσαν εύφλεκτα υλικά
σε ένα φορτηγό πλοίο και το άφησαν να παρασυρ­
θεί από τον άνεμο, που φυσούσε τότε προς το αθη­
ναϊκό αγκυροβόλιο, σε μια προσπάθεια πυρπόλη­
σης του εχθρικού στόλου. Αυτή είναι και η πρώτη
καταγεγραμμένη απόπειρα χρήσης πυρπολικού.
Χάρτης των Συρακου­ Πολλά χρόνια αργότερα, οι νεώτεροι Έ λ λ η ν ε ς θα
τα χρησιμοποιούσαν πολύ πιό εκτεταμένα. Όσον
σών του Αμερικανού
αφορά τους Αθηναίους, κατέφεραν τελικά, με πολύ
ναυάρχου Ρότζερς,
κόπο να κρατήσουν το πυρπολικό μακριά από τα
από το 1924.
εναπομείναντα πλοία τους.

H ήττα στη ναυμαχία, αποθάρρυνε εντελώς

τους Αθηναίους. Για πρώτη φορά ναυμάχησαν με
τον εχθρό να υστερεί αριθμητικά και ηττήθηκαν
κατά κράτος. Τι άλλο πιά τους απέμενε από το
φύγουν. Ή τ α ν όμως οι αντίπαλοι τους αποφασι­
σμένοι να τους επιτρέψουν να αποχωρήσουν; H
απάντηση στην ερώτηση αυτή ήταν σαφώς αρνη­
τική. Οι Συρακούσιοι δεν αρκέστηκαν στην νίκη
τους επί του περίφημου αθηναϊκού ναυτικού. Απο­
φάσισαν να αποκλείσουν τον εχθρικό στόλο μέσα
στον μεγάλο λιμένα, με την κατασκευή πλωτού
φράγματος από φορτηγά πλοία, μεταξύ της Ορτυ­
γίας και του Πλημμυρίου. Η κατασκευή του έργου
αυτού θα σήμαινε την σε θάνατο καταδίκη του
αθηναϊκού εκστρατευτικού σώματος. Οι Αθηναίοι
στρατηγοί δεν μπορούσαν και δεν έπρεπε να παρα­
μείνουν αδρανείς απέναντι σε αυτό το ενδεχόμενο.
Για αυτό συγκέντρωσαν όσα από τα πλοία τους
ήταν ακόμα αξιόπλοα - 110 τον αριθμό - και αφού
επιβίβασαν σε αυτά πολλούς τοξότες, ακοντιστές
και οπλίτες επιτέθηκαν κατά του εχθρικού στόλου,
ο οποίος είχε στο μεταξύ λάβει θέση στο στόμιο
του λιμένα. Τότε διεξήχθη η πλέον πεισματώδης
ναυμαχία όλης της εκστρατείας. Τριήρεις αλληλο-
εμβολίζονταν και παρέμεναν έτσι με τα πλήρωμα-
τα να αγωνίζονται, σαν σε τειχομαχία, να καταβά-
λουν το αντίπαλο. Β έ λ η και ακόντια διέσχιζαν τον
αέρα και καρφώνονταν παντού. H ατμόσφαιρα εδο-
νείτο από τις κραυγές των τραυματισμένων και
των ετοιμοθάνατων, από τις βρισιές των μεν προς
τους δε. Σε λίγο η θάλασσα είχε βαφτεί κόκκινη
από το άφθονο ελληνικό αίμα που έρεε μέσα της.
Τελικά, ύστερα από πολύωρη σύγκρουση, οι Συρα­
κούσιοι επικράτησαν και έτρεψαν όσα αθηναϊκά
πλοία δεν είχαν βυθιστεί ή κυριευθεί, σε φυγή
προς την ακτή. Όλα είχαν τελειώσει για την αθη­
ναϊκή στρατιά. H μοναδική ασφαλής οδός διαφυ­
γής φαινόταν να είχε ερμητικά κλειστεί. Ή τ α ν
όμως έτσι;
Στην πεισματώδη ναυμαχία οι αντίπαλοι στόλοι
είχαν απωλέσει τον ίδιο περίπου αριθμό πλοίων -
50 οι Αθηναίοι, 40 οι Συρακούσιοι. Ααμβάνοντας
όμως υπόψη και την αριθμητική υπεροχή των
Αθηναίων - ναυμάχησαν με 110 πλοία, έναντι 100
περίπου των αντιπάλων τους - το αποτέλεσμα της
ναυμαχίας δεν ήταν τόσο καταστροφικό όσο αρχι­
κά έδειχνε. Επέτρεπε τουλάχιστον στους Αθηναί­
ους να επιχειρήσουν να ναυμαχήσουν για μια
ακόμα φορά, με αυξημένες μάλιστα πιθανότητες
επιτυχίας, λόγω της σοβαρής φθοράς του αντιπά­
λου. Υ π έ ρ αυτής της άποψης τάχθηκε αμέσως ο
πραγματιστής Δημοσθένης και την αποδέχτηκε
και ο Νικίας. Δεν την αποδέχτηκαν όμως τα πλη­
ρώματα του στόλου. Αρνήθηκαν κατηγορηματικά
να επανδρώσουν τα πλοία τους, τρέμοντας και
μόνο στην ιδέα νέας ναυμαχίας με τους Συρακού­
σιους. Μάταια οι στρατηγοί τους προσπάθησαν να
πείσουν τους άνδρες τους για τις καλές προοπτι-
κές του εγχειρήματος. Κανείς δεν τους άκουσε.
Μοιραία λοιπόν, οι Αθηναίοι στρατηγοί έλαβαν την
μόνη δυνατή απόφαση, υποχώρηση διά ξηράς. Το
ερώτημα όμως ήταν πού θα πήγαιναν, ποιά πόλη
θα δεχόταν τους ηττημένους, με κίνδυνο να δεχθεί
την εκδίκηση των νικητών; Μόνο η φιλική Κατάνη
ή η Νάξος θα μπορούσε ίσως να τους δεχθεί. Πριν
καν αποφασιστεί το δρομολόγιο και καθώς οι προ­
ετοιμασίες για την αναχώρηση δεν είχαν ακόμα
ολοκληρωθεί, μια ομάδα Συρακούσιων ιππέων
πλησίασε μόλις έπεσε η νύκτα στο αθηναϊκό στρα­
τόπεδο και μετέφερε στους Αθηναίους την εμπι­
στευτική τάχα πληροφορία, ότι οι αντίπαλοι τους
έχουν ήδη αποκλείσει με οχυρά και περιπόλους
όλες τις κατάλληλες για την υποχώρηση οδεύσεις.
Φυσικά επρόκειτο για ανθρώπους του Ερμοκράτη,
ο οποίος πραγματικά προσπάθησε να πείσει τους
συμπατριώτες του να οχυρώσουν τα περάσματα
για να εμποδίσουν τη φυγή των Αθηναίων. Αυτοί
όμως γιόρταζαν τα επινίκια και δεν εισάκουσαν τις
παρακλήσεις του. Έ τ σ ι αποφάσισε ο Ερμοκράτης
να καταφύγει σε τέχνασμα και απέστειλε τους
ανθρώπους του στο εχθρικό στρατόπεδο. Οι Αθη­
ναίοι, απελπισμένοι όπως ήταν, θα έδιναν πίστη
και σε μεγαλύτερες ακόμα τερατολογίες, τη στιγμή
εκείνη, θεώρησαν λοιπόν πως οι Συρακούσιοι
τους έλεγαν την αλήθεια - διατηρούσαν άλλωστε
επαφές με Συρακούσιους δημοκρατικούς, από την
αρχή της εκστρατείας - και ανέβαλαν την αναχώ­
ρηση τους. Ή τ α ν η τελευταία από μια σειρά κατα­
στροφικών αποφάσεων που είχαν λάβει. Τώρα πιά
τίποτα και κανένας δεν μπορούσε να τους σώσει.
Τυπικό αρχαιοελληνι­
κό σπαθί. Γύρω στα
τέλη του 5ου αιώνα
όλοι οι ελληνικοί
στρατοί, με εξαίρεση
τον σπαρτιατικό και
κάποιους συμμαχικούς
του, ήταν εφοδιασμέ­
νοι με παρόμοια με το
εικονιζόμενο σπαθιά.
Ο συγκεκριμένος τύ­
πος ήταν ικανός για
την πρόκληση θλαστι­
κών και νυκτικών
τραυμάτων.

Συμφορά στην πόλη της Παλλάδας
Τα λατομεία των
Αφού δεν αναχώρησαν την αμέσως μετά τη
Συρακουσών. Σε αυτά
ναυμαχία νύκτα, οι Αθηναίοι στρατηγοί αποφάσι­
άφησαν την τελευταία σαν να παραμείνουν στις θέσεις τους και την επό­
τους πνοή χιλιάδες μενη μέρα και να κινήσουν την επόμενη νύκτα,
Αθηναίοι και σύμμαχοι υπό την κάλυψη του σκοταδιού. Υπήρχε έτσι ελπί­
τους αιχμάλωτοι. δα να αποφύγουν την καταδίωξη των καταραμέ-
νων ιππέων του εχθρού. H απόφαση των στρατη­
γών φαινομενικά δείχνει ανεξήγητη, ιδιαίτερα για
έναν στρατηγό όπως ο Δημοσθένης. Προφανώς
όμως η κατάσταση της αθηναϊκής στρατιάς ήταν
τόσο τραγική, που χρειαζόταν αρκετός χρόνος για
να συνέλθουν οι άνδρες και να μπορέσουν να εκτε­
λέσουν τόσο επίπονη πορεία μέσα από το εχθρικό
έδαφος. Φυσικά ο Γύλιππος δεν παρέμενε όλο
αυτό το διάστημα αδρανής. Οι άνδρες του απλώ-
θηκαν γύρω από την πόλη, έφραξαν τα στενά περά­
σματα, εγκατέστησαν φρουρές κοντά σε ποταμούς
και πηγές και γενικά έλαβαν όλα τα αναγκαία
μέτρα για να είναι βέβαιοι ότι δεν πρόκειται να
τους ξεφύγει ούτε ένας αντίπαλος στρατιώτης.
Τ ρ ε ι ς μέρες είχαν περάσει από την τελευταία
καταστροφική για τους Αθηναίους ναυμαχία, όταν
δόθηκε τελικά η διαταγή για την εκτέλεση της υπο­
χώρησης. Ό Νικίας τις κρίσιμες εκείνες στιγμές
επιστράτευσε όλο του το κουράγιο και προέτρεπε
τους στρατιώτες του να φανούν γενναίοι απέναντι
στη συμφορά. «Πρέπει να καταλάβετε στρατιώτες
ότι είναι ανάγκη να φανείτε γενναίοι, γιατί δεν
υπάρχει εδώ τόπος για να καταφύγετε, αν δειλιά­
σετε. Αν όμως διαφύγετε από τους εχθρούς και
όλοι οι άλλοι θα ευτυχήσετε να ξαναδείτε ό,τι επι­
θυμείτε (τις πατρίδες τους) και οι Αθηναίοι θα
ανορθώσετε τη δύναμη της πόλης που έχει τώρα
καταπέσει. Γιατί η πόλη είναι οι άνδρες της, όχι τα
τείχη, ούτε τα κενά πλοία». Αυτά έλεγε ο Νικίας. Το
ηθικό των ανδρών του όμως δεν μπορούσε και
πάλι να αναπτερωθεί. Εγκατέλειπαν στο στρατόπε­
δο άταφα τα πτώματα των συντρόφων τους και
τους τραυματισμένους και ασθενείς συναδέλφους
τους. Γράφει ο Θουκυδίδης: «Μεγαλύτερη όμως
λύπη και από τους νεκρούς προξενούσαν οι
ζώντες εγκαταλειπόμενοι τραυματίε οι ασθε­
νείς, που τους συγκινούσαν (τους υποχωρούντες)
περισσότερο από τους πεθαμένους. Γιατί άρχιζαν
τις παρακλήσεις και τους οδυρμούς και έφερναν
τους αναχωρούντες σε αμηχανία, κάθε φορά που
έβλεπε κάποιος φίλο ή συγγενή τον καλούσε μεγα­
λόφωνα με το όνομα του και του ζητούσε να τον
πάρει μαζί του. Αλλοι πάλι, κρέμονταν κυριολεκτι­
κά πάνω στους σύσκηνούς τους και τους ακολου­
θούσαν όσο μπορούσαν. Όταν όμως έχαναν τις
δυνάμεις τους, εγκαταλείπονταν και άρχιζαν τους
εξορκισμούς και τους οδυρμούς. Όλα αυτά έκαναν
όλους τους στρατιώτες να χύνουν άφθονα δάκρυα
και τους έφεραν σε τέτοια αμηχανία, ώστε να ξεκι­
νήσουν, αν και βρίσκονταν σε χώρα εχθρική και
αυτοί οι ίδιοι είχαν υποστεί ως τώρα παθήματα
πολύ περισσότερο αξιοδάκρυτα, εφοβούντο δε
μήπως το σκοτεινό μέλλον τους επιφυλάσσει
ακόμα χειρότερα».
Μέσα σε τέτοια ατμόσφαιρα άρχισε η υποχώ­
ρηση. Οι άνδρες βάδιζαν κατηφείς, φορτωμένοι με
τα όπλα και τις τελευταίες τους προμήθειες.
Περισσότεροι από 40.000 άνδρες Αθηναίοι, Ευβοί-
εις, Αργείοι, Χίοι, Ίμβριοι και άλλοι βάδιζαν αργά, τα εφόδια να βρίσκονται στο εσωτερικό του. Αρχι­ Άγαλμα κολοσσιαίων
προς το εσωτερικό του νησιού. Είχαν σχηματίσει κά τα υπολείμματα της αθηναϊκής στρατιάς κινή­ διαστάσεων από τον
ένα τεράστιο τετράγωνο, με τους οπλίτες να σχη­ θηκαν βορειοδυτικά, κατά μήκος της κοιλάδας του ναό του Διός στον
ματίζουν τις πλευρές και τους λοιπούς άνδρες και Αναπου ποταμού. Αφού απώθησαν ένα τμήμα Ακράγαντα.
Επιτύμβια στήλη Αθη­
ναίων οπλιτών - δεύ­
τερο μισό του 5ου
αιώνα π.Χ. Οι δύο
άνδρες, οι Χαιρέδημος
και Λυκέας, θεωρείται
ότι σκοτώθηκαν κατά
τη διάρκεια του Πελο­
ποννησιακού Πολέ­
μου. Φέρουν την τυπι­
κή «ελαφρά» εξάρτυ­
ση της εποχής - χωρίς
θώρακα.
Συρακούσιων, που προσπαθούσε να χους φράξει
χον δρόμο, συνέχισαν χην πορεία χους ως χο πέρα­
σμα Ακραίο Λέπας, χο οποίο οι ανχίπαλοί χους
είχαν οχυρώσει. Δεν υπήρχε χρόπος να παρακαμ­
φθούν οι εχθρικές οχυρώσεις, γιαχί χο πέρασμα
βρισκόχαν σχο άκρο μιας απόχομης χαράδρας. Ε π ί
δύο μέρες προσπάθησαν οι Αθηναίοι να εκβιάσουν
χο πέρασμα. Απέχυχαν όμως και φοβούμενοι μην
παγιδευχούν εντός χης χαράδρας κινήθηκαν πάλι
προς χα πίσω, συνεχώς δεχόμενοι επιθέσεις χων
Συρακούσιων ιππέων και ψιλών. Βλέπονχας, ο
Νικίας και ο Δημοσθένης όχι ήχαν αδύναχη η
πορεία προς χην Καχάνη, αποφάσισαν να κινηθούν
δυχικά, και μέσω της Ελωρίνης οδού να πορευ­
θούν προς την Καμάρινα. Για να παραπλανήσουν
τους αντιπάλους τους άναψαν πολλές φωτιές,
ώστε μέσα στη νύκτα να φαίνεται ότι παρέμεναν
στρατοπεδευμένοι, και κινήθηκαν παραλιακά. Θα
βάδιζαν επί της οδού, ως το ύψος της συμβολής
της με τον ποταμό Κακύπαρι. Κατόπιν θα έστρε­
φαν βόρεια και θα ακολουθούσαν χην κοίχη χου
ποχαμού, από χον οποίο θα μπορούσαν χουλάχι-
στον να προμηθεύονχαι νερό. Καχά χην πορεία
όμως χο χμήμα χης οπισθοφυλακής, που χο διοι­
κούσε ο Δημοσθένης έμεινε πίσω και χελικά απο­
κόπηκε από χους προπορευόμενους. Δέχχηκε
μάλιστα χην επίθεση χων Συρακούσιων και χελικά
περικυκλώθηκε. Βαλλόμενοι από πανχού, πεινα­
σμένοι και καχάκοποι, οι άνδρες χου Δημοσθένη
δεν είχαν άλλη επιλογή από χο να παραδοθούν, με
όρους σχους ανχιπάλους χους. Συνολικά 6.000
μάχιμοι άνδρες καχέθεσαν χα όπλα εκείνη χη μέρα,
περιλαμβανομένου και του Δημοσθένη. Τ η ν επο­
μένη, Συρακούσιοι ιππείς πρόφχασαν χο χμήμα
χου Νικία και χο κάλεσαν να παραδοθεί. Ανέφεραν Δεκάδραχμο της
μάλισχα στον Νικία χα περί χης παράδοσης του πόλης των Συρακου­
Δημοσθένη. Ο Νικίας όμως δεν τους πίσχεψε και σών που εκδόθηκε
χους ζήχησε να επιτραπεί σε έναν ιππέα του να
αμέσως μετά τη νίκη
εξακριβώσει αν πράγματι οι υπό τον Δημοσθένη
κατά των Αθηναίων.
είχαν παραδοθεί. Έ τ σ ι και έγινε. Όταν ο Νικίας
Εικονίζει αθηναϊκά
βεβαιώθηκε πρότεινε την παράδοση του τμήματος
λάφυρα.
του υπό όρους, τους οποίους οι αντίπαλοι του
έκριναν ως απαράδεκτους. Για αυτό εξαπέλησαν
κατά των ανδρών του σφοδρή επίθεση. Οι Αθηναί­
οι πάντως αντιμετώπισαν με καρτερία την εχθρική
επίθεση. Τ η ν επομένη ο Νικίας κίνησε και πάλι
 χους άνδρες χου. Σκόπευε να χους οδηγήσει πέρα
από τον ποχαμό Ασσίναρο, ώσχε να υπάρχει χο
εμπόδιο χου ποχαμού ανάμεσα σχο χμήμα χου και
σχους διώκχες χου, αλλά και για να προμηθευτεί
νερό ο στρατός του, που υπέφερε από δίψα. Μόλις
όμως οι Αθηναίοι έφτασαν στον ποταμό, έχασαν
κάθε έννοια τάξης και όρμησαν μαζικά στις όχθες
του για να ξεδιψάσουν. Τότε τους επιτέθηκαν και
οι εχθροί. Ακολούθησε σφαγή. Το νερό, κατά τον
Θουκυδίδη είχε κοκκινίσει από το αίμα, αλλά οι
Ιππέας καταβάλει
πεζό. Παράσταση του
4ου αιώνα π.Χ.
στρατιώτες εξακολουθούσαν να το πίνουν! Μπρο­
στά σε τέτοια σφαγή ο Νικίας δεν είχε άλλη επιλο­
γή. Παρουσιάστηκε ενώπιον του Γυλίππου και
παραδόθηκε, παρακαλώντας τον να σταματήσει
την άσκοπη σφαγή των ανδρών του. Πραγματικά η
σφαγή έπαψε και οι επιζώντες στρατιώτες αιχμα­
λωτίστηκαν. Πολλοί λίγοι κατόρθωσαν να διαφύ­
γουν την αιχμαλωσία, κρυπτόμενοι κάτω από τους
σωρούς των πτωμάτων. Αυτοί αργότερα κατέφυ­
γαν στην Κατάνη. Οι περισσότεροι όμως έπεσαν
Ο λόφος των Επιττο-
λών με τις οχυρώσεις
που κατασκεύασε εκεί
ο Διονύσιος ο Α', λίγα
χρόνια μετά την από­
κρουση της αθηναϊκής
εισβολής, ώστε κανείς
νέος εισβολέας να μη
μπορεί να καταλάβει
το στρατηγικής σημα­
σίας ύψωμα.
(Ιστορία Ελληνικού
Έθνους)

Σκηνή της Γιγαντομα­

χίας από τη Ζωοφόρο
του Θησαυρού των
Σιφνίων στους Δελ­
φούς, (φωτ. Ειρήνη
Μπουρδάκου)
 Παράσταση έλληνα αιχμάλωτοι στα χέρια των Συρακούσιων, οι οποίοι
ιππέα από τη λεγόμε­ δεν φάνηκαν μεγαλόψυχοι στη νίκη τους. Μεγάλος
νη «Σαρκοφάγο του αριθμός ανδρών πουλήθηκαν ως δούλοι, ενώ οι
Αλεξάνδρου». Φέρει υπόλοιποι τελείωσαν τη ζωή τους στα λατομεία
των Επιπολών. Οι στρατηγοί Νικίας και Δημοσθέ­
βοιωτικό κράνος και
νης δε, σφάχτηκαν σαν να ήταν κοινοί κακούργοι.
έχει υψωμένο το χέρι
H σικελική εκστρατεία είχε λήξει, η αθηναϊκή στρα­
έτοιμος να πλήξει τον
τιά των 50.000 περίπου ανδρών είχε κυριολεκτικά
αντίπαλο. εξολοθρευτεί. Το Κλεινόν Άστυ είχε πληρώσει την
ανοησία του με το αίμα των παιδιών του.

Επίλογος
«Ιλλυρικού» τύπου
κράνος. Στην πραγμα­ H είδηση της συμφοράς κάλυψε ως μαύρο
τικότητα τα συγκεκρι­ πέπλο την πόλη της Παλλάδας. Όλος εκείνος ο
λαμπρός στρατός, με τις επικουρίες του μαζί, είχε
μένα κράνη ήταν
χαθεί. Η πόλη δεν είχε πολλούς λόγους να ατενίζει
καθαρά ελληνικής
το μέλλον με αισιοδοξία. Απορφανισμένη από το
σχεδίασης και προέρ­
άνθος της νεολαίας της, με τους Σπαρτιάτες μόνι­
χονταν από τα χαλκι-
μα εγκατεστημένους στη Δεκέλεια, με το περίφη­
δικού τύπου κράνη. μο και υπερήφανο ναυτικό της συντετριμμένο και
ταπεινωμένο, η Αθήνα ήταν ζήτημα χρόνου για να
υποκύψει. Χρειάστηκαν άλλα εννέα σκληρά χρόνια
πολέμου για να αξιωθεί τελικά ο Αύσσανδρος να
αντικρύσει τα μακρά τείχη να γκρεμίζονται, υπό
τους ήχους των αυλών. H τύχη πράγματι παρείχε
στην Αθήνα και άλλες ευκαιρίες, τις οποίες και
πάλι δεν εκμεταλλεύτηκε. Το σπέρμα της τελικής
ήττας και χης καταστροφής της βρισκόταν όμως
στην σικελική καταστροφή και μόνο. Οι αιτίες που
προκάλεσαν την συντριβή ήταν πολλές. Πρώτα
από όλα ήταν το ίδιο το ανυπόστατο σκεπτικό,
βάσει του οποίου η εκστρατεία πραγματοποιήθη­
κε. Οι Αθηναίοι δύσκολα θα κατακτούσαν τις Συρα­
κούσες και ακόμα πιό δύσκολα θα διατηρούσαν
την κυριαρχία τους. Τ η ν αθηναϊκή υπόθεση έβλα­
ψε πολύ η ανάκληση του Αλκιβιάδη, η προδοτική
συμπεριφορά του τελευταίου και η ανάληψη της

ηγεσίας από τον Νικία. Σε καθαρά τακτικό επίπεδο υποχώρηση και ηη

Η υποχώρηση
τη μάχη την έχασε ο Νικίας. H σειρά αυτή των καταστροφή του
καταστροφή τουαθη­
αθη-
σφαλμάτων, των λανθασμένων αποφάσεων και ναϊκού
ναϊκού και συμμαχι­
συμμαχι­
κό» παραλείψεων ήταν που τελικά οδήγησαν στην ο ύ στρατού,
Κκού στρατού.
καταστροφή.

Επιτύμβια στήλη οπλί­

τη ο οποίος φέρει
πιλόσχημο κράνος,
όπλο και δόρυ.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
•Θουκυδίδη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ
Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Αθήνα 1954, εκδόσεις Ζαχαρόπου­
λος, μετάφραση-σχόλια Π. Ξιφαράς.
• Διόδωρου Σικελιώτη: Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η ,
εκδόσεις Γεωργιάδη, μετάφραση-σχόλια Απ.
Παπανδρέου.
• Πλουτάρχου: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, εκδόσεις
Γεωργιάδη.
• Παυσανία: Ε Λ Λ Α Δ Ο Σ Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Ι Σ , Εκδοτική
Αθηνών.
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική
Αθηνών.
• Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ο Υ Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Υ , εκδόσεις
Χάρη Πάτση.
• W.L. Rodgers: G R E E K AND ROMAN NAVAL
W A R F A R E , London 1964.
• Γ. Σταϊνχάουερ: Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ Σ Τ Η Ν Α Ρ Χ Α Ι Α
ΕΛΛΑΔΑ, εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 2000.
• Ε. Μπουρδάκου: ΔΑΙΔΑΛΟΣ. Ο ΠΡΩΤΟΣ
Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ , εκδόσεις Αίολος, Αθήνα 2000.
• Η. H a r t : W E A P O N AND A R M O R , New York
1978.
• D . Head: A R M I E S O F T H E M A C E D O N I A N AND
P U N I C W A R S , W R G , London 1982.
• J . C . Scott: T H E G R E E K AND P E R S I A N WARS,
London1988.
• Ν. Σεκουντα: ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ,
E u r o B o o k s , Αθήνα 1995.
• Έ ν θ ε τ ο : Ε Π Τ Α Η Μ Ε Ρ Ε Σ , της εφημερίδας
Κ Α Θ Η Μ Ε Ρ Ι Ν Η , 2 Μαΐου 1993.

Επιτύμβια στήλη του

Βοιωτού πολεμιστή
Ρύγχωνος.