ติวสมุนไพรสด

● 1. ติว สอบภาคปฏิบ ัต ิ ณ.สวนสิร ีร ุก ชาติ มหาวิท ยาลัย มหิด ล ศาลา

ยา
● 2. สอนโดย... อ.อำา พลบุญ เปล่ง และพี่เ ขีย ว
● 3. คณะผู้จัด ทำา ภาพโดย : คุณอานันย์ สุชิตกุล คุณสุเวชช์ อองละออ คุณ
ภัทรินทร์ แฟงคล้าย สนับ สนุน โดย : คุณวีรปรัชญ์ เจริญศรี เรีย บเรีย งโดย : คุณ
ภัคจิรา บุญสา ตรวจทานโดย : คุณช่อลัดดา ผลเจริญศรี และกลุ่ม
● 4. ขอบพระคุณ อาจารย์ อำา พล บุญ เปล่ง และพี่เ ขีย ว ครูบ าอาจาร
ย์ท ก ท่า น ุ รุน พี่ท ุก คนที่เ ข้า มาดูแ ลช่ว ยเหลือ ่ หากมีข ้อ บกพร่อ งประการ
ใดคณะผู้จ ัด ทำา ต้อ งขออภัย มา ณ.ทีน ด ว ย ่ ี้ ้ คณะผู้จ ัด ทำา ขอสงวนสิท ธิ์ใ
นการจัด ทำา เพือ เป็น วิท ยาทาน ให้ก บ ผู้ท ม ค วามสนใจในการ ่ ั ี่ ี ศึก ษา วิช า
แพทย์แ ผนไทยห้า มมิใ ห้ผ ู้ใ ดนำา ไปจำา หน่า ยหรือ แสวงหาผลกำา ไร โดยเด็ด
ขาด
● 5. กรรณิก า ลัก ษณะ : ใบมีลักษณะ สากเหมือนกระดาษทราย เบอร์ 0
ก้านเป็นสีเหลี่ยม ่ มีตุ่มสากมือ ทรงใบแหลม ใบ : รสขม บำารุงนำ้าดี ( น้อ งกรรณิก
าร์ผ ิว ขาวเป็น คนดี = บำา รุง นำ้า ดี ) ใบสาก หลัง ใบสี เข้ม ดอก : รสขมหวาน แก้
ท้อ งใบขาว ลมวิงเวียนก้า นเป็น ปลายใบแหลมสี่เ หลี่ย ม ต้น : รสขมเย็น แก้ปวด
● 6. กระทิง ลัก ษณะ : เส้นใบ ชัดเจนคล้ายใบตอง ใบเป็นมัน ดอก : รส
เย็น บำารุง หัวใจ ใบเป็น มัน เส้น ลายใบชัด เจน นำ้า มัน จากเมล็ด : รสร้อน แก้เคล็ด
ขัดยอกมีเ ขากระทิง สี ใบ : ขยำาแช่นำ้าแดง
● 7. สารภีใบมีจ ุด ใน ลัก ษณะ : .ใบคล้ายร่า งแหตลอดใบ ใบกระทิง แต่
หลังใบ จะด้าน และเป็นจุดๆ รส : หอมเย็น ( ดอก ) สรรพคุณ : บำารุง ใบมีจ ุด ใน
ร่า งแหตลอดใบ หัวใจ
● 8. กระเบา ลัก ษณะ : ก้านสี ค่อนข้างแดง และมี ลักษณะเซไปเซมา รส :
เมาเบือ ่ก้า นสีค ่อ นข้า ง สรรพคุณ : นำ้ามันแดงเซไปเซมา จากเมล็ด แก้โรค
ผิวหนัง ก้า นเซไป เซมาสี ผลสุก รับประทาน ค่อ นข้า งแดง ใบแก่พ ื้น สีเ ขีย ว เส้น
ใบสีเ หลือ งเขีย ว คล้ายเผือก เนื้อในได้
● 9. กระเพรา ลัก ษณะ : หน้าใบสี แดงขาวนวล ก้าน ใบมีขนอ่อนสีขาว
รส : เผ็ดร้อน ( ใช้ ทั้ง 5 ) สรรพคุณ : แก้ปวด ลำาต้นสีเหลี่ยม ออกสีแดง ่ เมื่อแห้ง
ตรงกลางจะเป็นร่อง ท้อง แก้ท้องอืดเฟ้อ หน้าใบสีแดงขาวนวล • ก้านใบมีขนอ่อนสีขาว
ใช้ส ะตุม หาหิง ค์( นำ้า กระเพราแดงต้ม )ก้านใบมีขนสีขาวอ่อน ใบและก้านมีสีแดงปน •
เป็น กระสายยา แก้ ท้อ งขึ้น
● 10. กระแจะ ลัก ษณะ : ใบมี ลักษณะคล้ายจิ้งจก ตัวอ้วน รส : จืดเย็น
( เนื้อไม้ )ใบมีล ัก ษณะคล้า ยจิ้ง จก สรรพคุณ : ดับพิษ ร้อน (แก๊ก : นึก ถึง แป้ง
กระแจะทา หน้า ทาตัว ดับ พิษ ร้อ น) ใบหยัก โค้ง เล็ก น้อ ย มีห นามแหลม กลางใบอ้ว น
ใหญ่ค ู่ท ุก ข้อ
● 11. คนทา ( สีฟ น , ั กะลัน ทา ) ลัก ษณะ : คล้าย กระแจะ แต่ใหญ่กว่า
( จิ้งจก ตัวผอม ) รส : ขมเฝื่อนฝาดเย็น ริม ใบหยัก ฟัน เลื่อ ย ( ใช้ราก ) สรรพคุณ :
กระทุ้ง ก้า นย่อ ยมี พิษไข้ แก้ไข้หัวลมทุกหนาม ครีบ ใบ ชนิดสีช มพู แต่ผ อมกว่า ( คนทา
คทา = กระทุง ้
● 12. ปีบ ลัก ษณะ : แตกกิ่ง ตรงกันข้ามขอบใบ หยัก 2 ข้างไม่ สมมาตร
ดอก : รสเฝื่อน กลิ่นหอม ตากแห้งผสมบุหรี่ สูบ แก้ริดสีดวงจมูกแตกกิ่ง ตรงกันข้า มเสมอ
( ดมดอกปีบ ต้องบีบ จมูก )
●
ดอก : รสเฝื่อน กลิ่นหอม ตากแห้งผสมบุหรี่ สูบ แก้ริดสีดวงจมูกแตกกิ่ง ตรงกันข้า มเสมอ
( ดมดอกปีบ ต้องบีบ จมูก )
● 13. กระบือ เจ็ด ตัว ลัก ษณะ : ท้องใบมี สีแดง รส : รสร้อน ( ใช้ใบทำา
ยา ) สรรพคุณ : ขับนำ้า คาวปลา แก้ สันนิบาตหน้าเพลิง ขับเลือดหลังการ
● 14. การบูร ลัก ษณะ : ใบบาง ขยี้ ดมมีกลิ่นหอม มีตุ่มหมัด ขึ้นระหว่างข้อ
ใบ เปลือกต้น, ใบ และเนื้อ ก้า นใบเดี่ย วขยี้ใ บมีก ลิ่น หอม ออกใบเวีย นรอบก้า น
ไม้ กลั่นมาเป็นการบูร เกล็ด รสร้อน แก้ปวด ท้อง หน้า ใบสี เขีย ว เหลือ ง ด้า น หลัง สีข
าว • จุลพิกัดต่างกันทีสี ( ขาว-ดำา ่ )
● 15. กาหลง ลัก ษณะ : ปลาย ใบแหลม แยกเป็น 2 แฉก โคนใบคล้า ย
รส : จืด ( ดอก ) พระอาทิต ย์ลายใบแยกเป็น สอง แฉกเหมือ นปากอีก า สรรพคุณ :
แก้ ปวดศรีษะ ลดความ ดันโลหิตสูง • สรรพคุณเสมอ จิก ( แก๊ก : กาบินหลง จิกจน
● 16. ส้ม เสี้ย ว ลัก ษณะ : ปลายใบ โค้งมน ใบ : รสเปรี้ยวจัดโคนใบ
ลายเหมือ นพระอาทิต ย์ข น ใบแข็ง ึ้ แก้ไอ ฟอกโลหิต ประจำาเดือน เปลือ กต้น :
รสฝาด ปลายใบโค้งมนเหมือนก้นเด็ก แก้ท้องเสีย แก้บด ิ • ส้มเสี้ยว - เปรี้ยว - ฟอก
● 17. ก้า นสีน ำ้า ตาลมีจุด ขาว กุ่ม นำ้า ลัก ษณะ : ใบแหลม มี 3 ใบ เส้น
ใบแบ่งเท่ากัน ก้านใบสีนำ้าตาลมีจุด ขาวๆ เปลือ กต้น : รสร้อน ขับ ลมในลำาไส้
ราก : รสร้อน แก้ปวด ท้อง • ( แก๊ก : กุ่ม กุม ท้อ ง = แก้
● 18. กุ่ม บก ลัก ษณะ : ใบมน 3 ใบ เส้นใบแบ่งไม่สีน ำ้า ตาลอ่อ นคล้า
ย เท่ากันหนัง จระเข้ ใบ 2 ข้า งไม่เ ท่า กัน เปลือ กต้น : รส ร้อน ขับลมใน มีส ามใบ
ปลายโค้ง มน าไส้ ลำ
● 19. แก้ว ลัก ษณะ : ใบออก สลับ ใบ : รสร้อนเผ็ด ขมสุขุม ขับ โลหิต
ระดูสตรี ใบรูปหอก / ปลายแหลม ราก : รสเผ็ดขม สุขุม แก้ปวดสะเอวหน้า ใบสีเ ขีย ว
เข้ม / มัน /หลัง ใบเขีย วด้า น ( แก้ว (อภิรดี ) – ผู้ หญิง
● 20. ขี้เ หล็ก ลักษณะ : ใบประกอบ ปลายใบมีเสาอากาศ รส : ขม
ปลายใบมีเ สาอากาศ สรรพคุณ : ดอก - แก้นอน ไม่หลับ แก่น /เปลือกต้น / ใบ - ลาย
ใบถี่เ ป็น ร่า งแห แก้กระษัย ราก รสขมเย็น แก้ไข้ กลับซำ้าลายกลางเส้น ใบสีแ ดงปนนำ้า
ตาลอ่อ น ออกใบคู่ • สสม. ใช้ด อกตูม และใบอ่อ น
● 21. เขยตาย ลัก ษณะ : มีตุ่มคล้าย กำาหมัดที่ยอด ควำ่าใบดู มีต ุ่ม
คล้า ยกำา หมัด ที่ย อด เส้นใบคล้ายบังนายสิบ ้ ขยี้ดมมีกลิ่นเฉพาะ รส : ขื่นปร่า
( ราก ) ( แก๊ก : เขยขื่นตัดฟืนใน ป่า ถูกงูกัด ) สรรพคุณ : แก้พิษงูเส้น ใบคล้า ยบั้ง นาย
สิบ เส้น ใบคล้า ยบั้ง นายสิบ
● 22. คนทีเ ขมา ( คนทีส อดำา ) ไม้ พุ่มขนาดใหญ่ ลัก ษณะ : มี 5 ใบ ท้อง
ใบขาว รส : ร้อน มี 5 ใบ สรรพคุณ : หลัง ใบเข้ม ท้อ งใบขาว เปลือกต้น แก้เลือด
แก้ลม รากและใบ แก้ปวด กล้ามเนืเป็นกำามะหยี่ ใบนิ่ม ้อ ( 5 ใบ = 5 นิว นวดแก้ ้ ปวด
กล้ามเนี้อ ) • จัดเป็ ก้านย่อยสีเขียว นพืชประเภทต้น ก่านใหญ่สีนำ้าตาลแดง
● 23. คนทีส อขาว( คนทีส อเครือ ) ลัก ษณะ : มี 3 ใบ ท้องใบขาว หลังใบ
เขียวแก่ ลายใบขาว ขอบใบขาว รส : ขมเมา ( ใบและ ดอก ) • ( แก๊ก : คนขาวมักเป็น
คน ดี ) หลังใบเขียวแก่ ลายใบขาว สรรพคุณ : บำารุง นำ้าดี แยกออกเป็น 3 ใบ • จัด
เป็นพืชประเภท เถา- เครือ
● 24. คนสีส อทะเล ( เป็น ไม้ เลื้อ ยตามพื้น ทราย ) ลัก ษณะ : ใบเดียว ท้อง
ใบขาว รูปร่างใบ คล้ายหัวแม่มือ รส : เผ็ดร้อน ( ใช้ ต้น ) สรรพคุณ : แก้ลม ( แก๊ก :
ไปทะเลคน เดียว ร้อน ลมแรง ) • จัดเป็นพืชประเภทเถา- เครือ ใบมีความนิ่ม สีอ่อน 1 ด้าน
● 25. คูน ( ราชพฤกษ์ ) ลัก ษณะ : มีปุ่มที่ โคนใบ เนือ ในฝัก : รส ้
หวานเอียน ระบาย ท้อง ราก : รสเมา แก้ คุดทะราดมีป ุ่ม ใหญ่ที่โ คนใบ • สสม.ใช้
เป็ยาระบายใน คนทีทองผูกเป็นานกับปลอมมาต่อ ่ ้ รอยต่นดอกไม้ กิ่งใหญ่เป็น อก้ ประ
จำา เหมือ และหญิงมีครรภ์ก็ใช้ได้
●

เป็ยาระบายใน คนทีทองผูกเป็นานกับปลอมมาต่อ ่ ้ รอยต่นดอกไม้ กิ่งใหญ่เป็น อก้ ประ

จำา เหมือ และหญิงมีครรภ์ก็ใช้ได้
● 26. เหงือ กปลา หมอ ลัก ษณะ : ใบหยัก ฟันเลื่อย ริมใบมีหนาม ใบ :
รสร้อนเล็กน้อย ตำาพอกรักษา แผลอักเสบ ราก : รสเฝือนเค็ม ่ แก้โรคผิวหนัง• มี 2
ชนิด คือ ดอกขาว ต้น เป็นยาตัดรากฝี,ดอกสีฟ้า ใช้ท ั้ง 5 : รสร้อน• อีกชื่อเรียก
ว่า ต้นแก้ม แก้ไข้หัว
● 27. เจตมูล เพลิง ขาว ษณะ : ใบนิ่มกว่า ลัก เจตมูลเพลิงโคนใบโอบรอบ
ก้านใหญ่ข้อใบสีชมพู แดง ที่ข้อใบมี สีชมพู รส : ร้อน ( ใช้ราก ) สรรพคุณ : บำารุง
โลหิต ใบอ่อนกว่าเจตมูลเพลิงแดง •ใบบางและพริกหยัตรีสาร, ตรีปิตตะ อยูในพิ ้ว ด ก
่ ั ผล, เบญจกูล • อยูในยาไฟห้ากอง ่
● 28. เจตมูล เพลิง แดง ( ไฟใต้ด ิน ) ลัก ษณะ : ใบแข็ง กว่าเจตมูลเพลิง
ขาว ข้อใบมีสแดงถึงเส้น ี กลางใบ รส : ร้อน สรรพคุณ : บำารุง โลหิต • อยูในพิ
กดตรีสาร, ตรี ่ ั ปิตตะผล, เบญจกูล โคนใบโอบรอบ • อยูในยาไฟประลัย ่ใบแข็ง
ชูช ่อ ก้า นใหญ่ กัลป์ สีแ ดงขึ้น ก้า นใบ
● 29. ช้า พลู ลัก ษณะ : โคนใบเป็น รูปตัว U ใบมีกลิ่นเฉพาะ ตัว ราก :
รสเผ็ดร้อน เล็กน้อย ช่อ ดอกสั้น ดอก ออกเป็น กลุ่ม แก้คูถเสมหะ ต้น : รสเผ็ดร้อน เล็ก
น้อย แก้เสมหะในออกใบเดี่ย วเวีย น ทรวงอกสลับ รอบก้า น ลูก (ดอก) : รสเผ็ดร้อน
● 30. ดีป ลี ลัก ษณะ : ออกรา กรอบๆข้อ ใบแก่มี ใบยาวหยัก พริ้ว ลักษณะ
ยักไหล่ โคนเส้น กลางใบสีแ ดงระเรื่อ ก้านใบมีสีแดง รส : เผ็ดร้อน สรรพคุณ : ขับ
ลม ในลำาไส้ แก้ท้องร่วง • ฤาษีชื่อ ปัพพะตัง บริโภคผลดีปลี ดอกยาว • ผลแก่แห้ง หมอ
ยาเรียก เป็นตุ่มขึนสูงจากผิวดอก ้ ดอกดีปลี
● 31. พลูค าว ลัก ษณะ : ใบคล้าย พลู มีกลิ่นคาวโคนข้อ ต่อ มีส ีแ ดงระ
เรื่อ ใบเดี่ย วออกสลับ รส : ร้อนเล็กน้อย กลิ่นคาวขื่น สรรพคุณ : แก้ กามโรค แก้
นำ้าเหลือง เสีย ใบเล็ก กว่า พลูโ คน • ( พลูคหน่อทุกก้านใบ ย์ = มี าว-คาวโลกี รูป หัว
ใจ กามโรค ) ขอบสีแ ดง ขยีใ บ ้ กลิ่น คาวมาก
● 32. มีร ากอากาศออกตามข้อ พลู ลัก ษณะ : ใบคล้าย ใบโพธิ์ โคนใบเป็น
รูป หัวใจ มีรากอากาศ ออกตามข้อ รส : เผ็ด ( ใบ )โคนใบเป็น สรรพคุณ : ขับลม
รูป หัว ใจ แก้ผนคัน ื่ แก้ปากเหม็น มีร ากอากาศ ( คนแก่เคี้ยวหมากพลู แก้ ออกตามข้อ
ปากเหม็น )
● 33. พริก ไทย ลัก ษณะ : มีเส้นใบ 5 เส้น เมล็ด : รสร้อนเผ็ด แก้ ลม
อัมพฤกษ์เส้น กลางใบ 5เส้น ชัด ( พริก – พฤกษ์ )ใบลายย่อ ยเป็น ใบแข็งร่า งแห กว่า
เถา : รสร้อน แก้เสมหะ อบเชย ในทรวงอก ( เถาพริกไทยเป็นญาติกบ ั รากช้าพลู )
ใบ : รสเผ็ดร้อน แก้ลม
● 34. อบเชย ลัก ษณะ : มีเส้นใบ 3 เส้น ใบมีลักษณะแข็ง กรอบ รส :
หอมติดร้อน ( เปลือกต้น ) สรรพคุณ : แก้ อ่อนเพลีย บำารุงดวงจิต ( แก๊ก : อบ 3 ครั้ง
จน อ่อ น ) • อยู่ใ นพิก ัด ทศกุล าผลโคนใบบิด เล็ก โคนใบบิด เล็ก น้อ ยน้อ ย ลายใบ
หลัก 3 เส้น ลาย ย่อ ยเส้น ขนาน
● 35. แสลงใจ ( ลูก กระจี้ / โกฐกะ กลิ้ง ) ลัก ษณะ : มีลายเส้น 3 เส้นคล้าย
อบเชยมีล ายเส้น 3 เส้น แต่ใบนิ่มกว่าคล้า ยพริก ไทย เปลือ กต้น เนื้อ ไม้ : รสเบือเมา
ขมร้อน ่ และอบเชย แต่ เล็กน้อย ตัดไข้อ่อ นนิ่ม กว่า ใบ : รสขมเมาเบื่อ แก้โรคไต
พิการ เมล็ด : รสเบื่อเมาขมเล็กน้อย บำารุง ประสาท บำารุงหัวใจ ราก : รสเบื่อเมา
ขมร้อน แก้ทองขึ้น ้ มีช ่อ ดอกออกที่ย อดใบคู่ • รับประทานมาก ชักกระตุก ถึงตายได้
● 36. เตยหอม ลัก ษณะ : เหมือน ในภาพ ใบ : รสเย็นหอม บำารุง
หัวใจ( แก๊ก : รักน้องเตย หอม จนสุดหัวใจ ) รากและต้น : รส จืดหอม
● 37. ทองพัน ชั่ง ลัก ษณะ : ข้อจะบวม หักก้านดูมีไส้สขาว ี ใบ : รสเบื่อ
เย็น แก้ พยาธิผิวหนัง ราก : รสเมาเบือ แก้ ่ กลากเกลื้อน• รากทองพันชั่งอยู่ใน พิกัด
● 37. ทองพัน ชั่ง ลัก ษณะ : ข้อจะบวม หักก้านดูมีไส้สขาว ี ใบ : รสเบื่อ
เย็น แก้ พยาธิผิวหนัง ราก : รสเมาเบือ แก้ ่ กลากเกลื้อน• รากทองพันชั่งอยู่ใน พิกัด
เบญจโลหะ, สัตตะโลหะ ใกล้ข ้อ ป่อ ง และเนาวโลหะ เนื้อ ในสีข าว ลำา ต้น มี 6 เป็น
โฟม เหลี่ย ม
● 38. ลิ้น งูเ ห่า ( ทอง ระอา ) ลัก ษณะ : ใบสีเขียว เข้ม เป็นคลื่น โป่งนูนขึ้น
รส : เย็นเบื่อ สรรพคุณ : ใบ ตำากับสุราพอก แก้ ปวดฝี ราก ฝนกับสุราทาแก้ พิษ
พิษ ตะขาบ แมลง ใบแข็ง มัน คล้า ย พษงู ป่อง แลแก้ ิออกใบคู่ พลาสติกลำา ต้น กลม •
อีกชื่อเรียก ทองระอา ผิว หน้า ใบเป็น คลื่น
● 39. เสลดพัง พอนตัว เมีย ( พญายอ ) ลัก ษณะ : ใบบางพลิ้ว และสีอ่อน
กว่า ลิ้นงูเห่า รส : ขม สรรพคุณ : แก้พิษ แมลงสัตว์กัดต่อย ใบสีเ ขีย ว อ่อ น ไม่
แข็ง เหมือ น ลิ้น งูเ ห่า
● 40. ธรณีส าร ลัก ษณะ : ใบประกอบคล้ายใบ มะขาม ค่อนข้างกลม ปลาย
ใบ แหลมเล็ก ดอกสีชมพู รส : จืดเย็น (ใช้ราก ) สรรพคุณ : แก้ไข้ตัวร้อนดอกสีชมพู
กลีบสีเขียวอมเหลือง เปลือ กต้น สีน ำ้า ตาล แตกเป็น ลายทาง
● 41. ใบเงิน ลัก ษณะ : ใบสี เขียวลายขาว รส : เย็น สรรพคุณ : ล้อม
ตับดับพิษ
● 42. ใบทอง ลัก ษณะ : ใบสีเหลือง กลางใบเขียว รส : เย็น
สรรพคุณ : ล้อมตับดับ พิษ
● 43. ใบนาค ลัก ษณะ : ใบสี แดงลายขาว รส : เย็น สรรพคุณ : ล้อม
ตับดับพิษ
● 44. เปล้า น้อ ย ลัก ษณะ : ใบคล้าย มะละกอ ก้านกับเนือใบ ้ เหมือนต่อ
ปะกัน รส : ร้อน ผล : ขับหนองให้กระจายใบรูป มะละกอ ใบ : แก้คันตามตัว
ขอบหยัก เล็ก น้อ ย เปลือ กต้น : ช่วยย่อย อาหาร แก่น : แก้ชำ้าใน ราก : แก้
ลมขึ้นเบื้องบนให้ เป็นปกติ • เปล้า คัน เป้า ( แก้ค ัน ตาม ตัว )
● 45. เปล้า ใหญ่ ลัก ษณะ : ใบหยัก ฟันเลื่อย มี กลิ่นหอม มีจุดที่โคน ใบ
รส : ร้อนเมาเอียน ( ใบ ) สรรพคุณ : บำารุง ธาตุใบใหญ่ ยาวด ขอบหยัก พลิ้ว มีจ ุด
ดำา 2 จุ ที่โ คนหลัง ใบ ( ปลาปั๊ก เป้า ตัว ใหญ่ขยี้ใ บดม มีกสัตหอม = บำา รุง ธาตุ )
( ลิ่น ว์ ) • จุดพิกดต่างกันทีขนาด ั ่
● 46. หนาด ลัก ษณะ : มีหนวดที่ โคนใบ ใบนิ่มๆ เป็น ขน รส : เมาฉุน
เล็กน้อย มีห นวดที่ ( ใบ ) โคนใบ สรรพคุณ : แก้ ริดสีดวงจมูก ขับเหงื่อ แก๊ก : วิ่ง หนี
( ผีเ ข้า ดงหนาด จน เหงื่อ แตก )มีห นวดที่โคนก้า นใบ
● 47. ตีน เป็ด ต้น ( พญาสัต ตบรรณ ) ลักษณะ : ใบเป็นกลุ่ม กลุ่มละ 5-6 ใบ
ออกเป็นมี 5-6 ใบ ชั้น เส้นลายใบขนานกัน เปลือ กต้น : รสขม แก้ไข้ เพือดีพิการ ่
ใบ : รสจืด แก้ไข้หวัด ดอก : รสขมเย็น แก้ไข้ เหนือ ราก : รสร้อนเล็กน้อย ขับ
ผายลม ้ กลุ่ม ใบ 1 ชัน หน้า ใบ เขีย ว-หลัง ขาว กระพี้ : รสร้อนเล็กน้อย
● 48. ตีน เป็ด นำ้า ลัก ษณะ : ใบเป็นกลุ่ม ออกเวียน 2-3 ชั้น หน้าใบเขียว-
หลังขาว ปลายใบแหลม เปลือ กต้น : รสจืดเฝื่อน แก้นิ่วใบเป็น กลุ่มออกเวีย น
ใบ : รสเมาเบื่อ ฆ่าพยาธิผิวหนัง กระพี้ : รสเบื่อเมา แก้เกลื้อน • เรียกอีกชื่อว่า พะเนียง
นำ้า
● 49. พิล ัง กาสา ลัก ษณะ : ยอดโคน ใบสีชมพู ใบกรอบ ราก : รสเมา
แก้ กามโรค ต้น : รสเมา แก้โรค ผิวหนัง ใบ : รสร้อน แก้ตับ ไม่ม ีร ่า งแหโคน
ใบสีช มพู พิการ ลูก : รสฝาดสุขุม
● 50. พิก ุล ลัก ษณะ : ขอบใบพลิ้ว เป็นคลื่น ใบ : รสเมาเบื่อฝาด ฆ่า
เชือกามโรค ้ ดอก : รสฝาดกลิ่นหอม บำารุงโลหิตใบห่อเล็กน้อย แก่น : รสขม
เฝื่อน บำารุง โลหิต กระพี้ : รสเมาเบื่อ แก้ ขอบใบแก่ บิดพลิ้ววตลอดใบ หลังใบไม่มี
ลายร่างแห เกลื้อน
●

เฝื่อน บำารุง โลหิต กระพี้ : รสเมาเบื่อ แก้ ขอบใบแก่ บิดพลิ้ววตลอดใบ หลังใบไม่มี

ลายร่างแห เกลื้อน
● 51. ฝ้า ยแดง ลัก ษณะ : ใบมี 5 แฉก เส้นก้านใบสีแดง ส่องแดดจะเห็นเป็น
จุดๆหลังใบมีหนาม 1 หนาม รส : เย็นเบื่อ ใบเป็น 5 แฉก สรรพคุณ : แก้ไข้ ขับ
เหงื่อ ก้านสีแดงมีรอง ่ แก้พิษตานซางเด็ก
● 52. กระเจี๊ย บ แดง ลัก ษณะ : ใบมี 5 แฉก ลำาต้นแดง ก้านใบแดงถึง เส้น
กลางใบ ชิมใบดูมีรส เปรี้ยว ใบ : รสเปรี้ยว กัดเสลด เส้น กลาง แดงบ้า ง สีแ ดง
เมล็ด ใน : รสจืด บำารุง เขีย วบ้า ง ธาตุ ผล : รสจืดเมาเล็กน้อย ขับเหงื่อเส้นหลัง
ใช้ทง5 : แก้พยาธิตัวจีด ั้ ๊ชัดเจน ลำาต้นมีสีแดง • ในสสม. ใช้ก ลีบ เลี้ย งและ เข้ม
กลีบ รองดอก ใช้ร ัก ษา อาการขัด เบา โดยนำา ไปตาก
● 53. ฝางก้า นมี ลัก ษณะ : ใบคล้ายหนาม มีดอีโต้ ก้านใบมีหนาม รส :
ขมขื่นฝาด ( แก่น ) สรรพคุณ : แก้ท้อง ร่วง โลหิตออกทาง ทวารหนัก ใบคล้า ย มีด อีโ
ต้ • ( แก๊ก : ฝาง-ขวาง-ไม่
● 54. โคคลาน ลักษณะ : ใบคล้ายใบ ก้า นออก โพธิ์ หลังใบนิ่มคล้าย สลับ
รอบกิง ่ กำามะหยี่ หน้าใบสาก ก้านมีตุ่มเล็กๆ ออก สลับรอบกิ่งก้านออกสลับรอบกิ่ง
ใช้เถาทำายา ใบเหมือ นใบโพธิ์ ท้อ งใบเป็น กำา มะหยี่ รส : ขมเบือเย็น ่
สรรพคุณ : แก้ปวด เมือยตามร่างกาย ่ บำารุงโลหิต
● 55. ข้อ ก้า นและข้อ ใบ สีช มพูแ ดงใบเล็ก คล้า ยผัก กระเฉด โคก กระสุน
ลัก ษณะ : ก้านออกตรง ข้ามกัน ข้อก้านและข้อใบ สีชมพูแดง ใบเล็กคล้าย ผักกระเฉด ลูก
เป็นระเบิด แฉก มีหนาม รส : รสเค็มขื่นเล็กน้อย ( ต้น / ใบ ) สรรพคุณ : แก้ปสสา
วะ ั ก้านออกตรงข้ามกัน พิการ • อีกชื่อเรียกว่า กาบินหนี • สรรพคุณเสมอกับ นมพิจิตร
● 56. โคกกระออม ( ก ษณะต้อ ก ผล ลั ตุ้ม : ไม้เถา ) มี 3 กลีบ ใช้ทั้ง 5
รส : ขมเย็น สรรพคุณ : ขับ ปัสสาวะ บำารุงนำ้านม ( ตุ้มต้อก เต้า บำารุง นำ้านม ) ผลมี
3 กลีบ ภายในสีดำา มีรูป หัวใจสีขาว
● 57. มะระขี้น ก( ผัก ไห ) ลัก ษณะ : ใบเป็นแฉก ผล ขรุขระ ใบ / เถา :
รสขม บำารุงนำ้าดี ผล : รสขม บำารุง ระดูสตรี แก้บวม• เรียกอีกชื่อว่า ผักไห
● 58. บอระเพ็ด ตัว เมียตุ่ม นูน สูง มือ ลูบ แล้ว สะดุด มาก ลัก ษณะ : เถามี
ตุ่ม นูนสูง มือรูปแล้วสะดุด โคนใบเป็นรูปตัว V รส : ขม สรรพคุณ : บำารุง โคนใบ
รูป ตัว V นำ้าดี • สรรพคุณเสมอ ชิงช้าชา ลี • อยูในยาจันทลีลา ( 3 ่
● 59. บอระเพ็ด ตัว ผู้ ( ชิง ช้า ชาลี ) ลัก ษณะ : โคนใบ เป็นรูปตัว U มีรูปใข่
2 อันที่โคน ใบ รส : ขม สรรพคุณ : แก้ไข้ เหนือ โคนใบเป็นรูปตัวU (ยู) เจริญ
อาหาร สรรพคุณ มีรูปไข่ 2 อันที่โคนใบ • เสมอโคนใบเป็น •รูป ตัว U โกฐก้า น พร้า ว
● 60. หญ้า นาง แดง ลัก ษณะ : มีหนวด งอๆ ตามข้อใบ คล้ายมีห นวดงอๆ
ตามข้อ ใบ หนวดผีเสื้อ ใบบาง กว่าหญ้านางเล็กน้อย ใช้รากทำายา รส : เย็น
สรรพคุณ : แก้ผดิ สำาแดง
● 61. หญ้า นาง (หญ้า ภคิน ี ) ลัก ษณะ : ใบ คล้ายรางจืด แต่เถา แข็ง และ
เหนียวบีบ ไม่แตก รส : เย็นขม สรรพคุณ : แก้ไข้ ทุกชนิดเถาบีบไม่แตก ( เถา
รางจืดบีบ แตก) ี • อีกชื่อเรียก ปู่เจ้าเขา ไม่มหนวดทีก้าน ่ เขียว • มี 2 ชนิด คือ ชนิดขาว
และเขียโคนใบ มีสีเขียว ไม่แดง ว
● 62. รางจืด ( ราง เย็น ) ลัก ษณะ : เถา กลวง บีบดู รส : เย็น ( ใช้ราก )
สรรพคุณ : ขอบใบหยักเหมือนหนามสีขาวเล็กๆ ลูบจะสะดุดมือ ถอนพิษเบือเมา ่เถา
กลาง มีหน่อ 2 หน่อทีโคนก้านใบ ่
● 63. ตานหม่อ น ( ตาลขี้น ก ) ลัก ษณะ : หลังใบ ขาว ออกใบ สลับ เถา
ขาว ใช้ทั้งต้น รส : เบือเย็น ( พืช ่ วัตถุ ) หวานเย็น ( ยา 9 รส ) สรรพคุณ : แก้พิษ
● 64. เถาเอ็น อ่อ น ลัก ษณะ : หลังใบ ขาว หน้าใบเขียว หัก ใบมียาง ( นำ้า
นม ) ออกมา เส้นลายใบ คล้ายกระทิงแต่ห่าง กว่า ใบ : รสเบื่อเอียน แก้ปวดเสียวตาม
● 64. เถาเอ็น อ่อ น ลัก ษณะ : หลังใบ ขาว หน้าใบเขียว หัก ใบมียาง ( นำ้า
นม ) ออกมา เส้นลายใบ คล้ายกระทิงแต่ห่าง กว่า ใบ : รสเบื่อเอียน แก้ปวดเสียวตาม
ร่างกาย เถา : รสขมเมา
● 65. เถาวัล ย์เ ปรีย ง ลัก ษณะ : ใบรูป มะละกอ ปลายใบปลายใบ เหมือน
จุกนมเหมือ นจุก นม รส : เบือเอียน ่ ( เถา ) สรรพคุณ : แก้ปวด
● 66. เพชรสัง ฆาต (ขัน ข้อ , สามร้อ ยต่อ ) ลัก ษณะ : เถาเป็น สี่เหลี่ยม
รส : ขื่นร้อนเล็ก น้อย ใช้เถา สรรพคุณ : แก้ กระดูกแตก แก้ ริดสีดวงทวารหนัก
● 67. เล็บ มือ นางางมาก ขอบใบบิด ปลายหลุบ ลงท้อ งใบสากลายชัด ลัก
ษณะ : ก้านใบบิด เล็กน้อย ใช้ทั้ง 5 รส : เอียนเบื่อเล็กน้อย สรรพคุณ : ขับ
พยาธิ แก้พิษตานซาง ดอกแก่ส ีช มพู(แดง) ดอกยาวเหมือ นคบเพลิง ก้า นบิด เล็ก น้อ ย
ออกใบคู่
● 68. มีเขา 4 เขา มะลิ ( ไม้เ ถา ยืน ต้น ) ลัก ษณะ : ใบบางอ่อน สีเขียว
บิดพลิ้วเล็กน้อย เถา : รสขื่นเย็น แก้ คุดทะราด ใบสด : รสเย็นฝาด แก้แผลพุพอง
ดอก : รสหอมเย็น แก้ ร้อนในกระหายนำ้า ทำาให้จิตใจแช่มชื่น • ดอกมะลิอยูในพิกัด
เกสรทัง ่ ้
● 69. มะแว้ง เครือ ลัก ษณะ : เถามีหนาม ผลลาย ก้านผลยาว ผล : รสขม
แก้ไอ ขับ เสมหะ ราก : รสขื่นเปรี้ยว เล็กน้อย แก้ไอ แก้ นำ้าลายเหนียว• อยู่ในยา
ประสะมะแว้ง 8
● 70. มะแว้ง ต้น ลัก ษณะ : ใบสีเขียว นวลๆ ลูกก้านสัน และ ้ ไม่ลาย
ราก : รสเปรี้ยว เอียน แก้นำ้าลายเหนียว ผลสุก : รสขื่นขม กัดเสมหะในลำา คอ ผล
ดิบ : รสขื่นขม แก้เบาหวาน
● 71. มะกลำ่า ตาหนู( มะกลำ่า เครือ ) ลัก ษณะ : ใบ เล็กๆคล้ายใบ
มะขาม แต่มีรส หวาน ราก : รสเปรี้ยว ขื่น แก้เสมหะใน ลำาคอ เมล็ด : ขื่นเย็น
● 72. มะขาม ลัก ษณะ : ก้านสีนำ้าตาลแดง ใบประกอบ ไทย เปลือ
กต้น : รสฝาด ต้มเอานำ้าชะล้าง บาดแผลทำาให้หายเร็ว ใบแก่ : รสเปรี้ยวฝาด ขับ
เสมหะในลำาไส้ เนื้อ ในฝัก : รสเปรี้ยวจัด กัดเสมหะ เปลือ กเมล็ด : รสฝาด คั่วไฟ
เอาเปลือกแช่ นำ้ารับประทาน แก้ทองร่วง ้ เมล็ด ใน ( คัว แล้ว ) : รสมันเบื่อ ขับ
พยาธิ ่ ก้า นสี ไส้เดือนตัวกลม นำ้า ตาล รกมะขาม : รสฝาดเปรี้ยวเล็กน้อย แก้ทอง ้
แดง เสีย นำ้า ส้ม มะขามเปีย ก : รสเปรี้ยว รับประทาน กับนำ้าปูนใส ขับเลือด ขับลม
สำาหรับสตรี
● 73. สีเ สีย ด ลัก ษณะ : มีปุ่ม เหมือนเห็บ 3 ตัวเกาะ อยู่ ก้านไม่มีหนาม ใบ
เล็กละเอียดกว่าใบ ส้มป่อย ใช้เปลือกต้น และ ยาง รส : ฝาดจัด สรรพคุณ : แก้
ท้องใบเล็ก ละเอีย ดมาก สีเ ขีย วขาว ร่วง
● 74. ส้ม ป่อ ย ( ไม้เ ถา ยืน ต้น ) ลัก ษณะ : หลังก้าน ใบมีหนาม ก้านใบมี
เห็บ 2 จุด ชิมดูรส เปรี้ยว รส : เปรี้ยวฝาดเล็ก น้อย ( ใบ ) สรรพคุณ : ฟอกล้าง
โลหิตระดู ประคบให้มีป ุ่ม เส้นเอ็นหย่อนเหมือ น มีปุ่มเหมือฝักส้มปุ่ม ยอยูในยาไฟห้า •
นเห็บ 2 ป่อ ่เห็บ ทีโคนและปลายกิงใบ ่ ่ กอง
● 75. ก้า นหลัก สีแ ดงออกนำ้า ตาล สำา มะงา ลัก ษณะ : ก้านสีนำ้าตาล
ซอก ก้านมีเม็ดสีขาวคล้ายสิวอยู่ ใบส่องแดดเห็นเส้นก้านใบ รส : เย็นเบื่อ ( ใช้ใบ )
สรรพคุณ : ต้มเอานำ้าอาบ แก้โรคผิวหนัง มีเ ม็ด สีข าว 2 เม็ด ขึ้น ทีข อ ก้า นใบ ้ ออก
ใบเวีย นคู่ส ลับ รอบก้า น
● 76. หนุม านประสานกาย ( ไม้เ ถายืน ต้น ) ลัก ษณะ : ใบออก เป็นกลุ่ม 7
ใบ รส : ฝาดเย็นเอียน ( ใบ ) สรรพคุณ : แก้หืด หอบ ห้ามเลือดและ สมานแผลได้ดี•
จัดเป็นพืชประเภท เถา-
● 77. อัญ ชัน ลัก ษณะ : ใต้ใบมีขนเล็กๆ ละเอียด มีเขี้ยวเล็กๆ ยื่นยาว ออก
มาทุกข้อก้าน รส : รสจืด ( ใช้ราก ) สรรพคุณ : แก้ปวดฟัน• ทำาสีผสมอาหารได้ สี
● 77. อัญ ชัน ลัก ษณะ : ใต้ใบมีขนเล็กๆ ละเอียด มีเขี้ยวเล็กๆ ยื่นยาว ออก
มาทุกข้อก้าน รส : รสจืด ( ใช้ราก ) สรรพคุณ : แก้ปวดฟัน• ทำาสีผสมอาหารได้ สี
นำ้าเงิน โดย ใช้กลีบดอกสด ตำา เติมนำ้าเล็กน้อย กรองด้วยผ้าขาวบาง มีเ ขีย วเล็ก ๆ
ยืน ยาว ้ ่ ออกมาทุก ข้อ ก้า น
● 78. มหากาฬ( ว่า นมหากาฬ ) ลัก ษณะ : ใบลายๆ สีม่วง หัว : รสเย็น
ดับพิษกาฬ ใบ : รสเย็น ตำาพอกถอนพิษฝี • จัดอยู่ในประเภท หัว - เหง้า
● 79. ดองดึง ลัก ษณะ : ปลายใบ ม้วนงอ ใช้หัวทำายาปลายใบม้ว นงอ
รส : ร้อนเมา สรรพคุณ : แก้ปวด ข้อ แก้กามโรค • จัดเป็นพืชจำาพวก หัว -
● 80. ไผ่เ หลือ ง ลัก ษณะ : เหมือนใน ภาพ ส่วนที่ใช้ตาไผ่ รสจืด
สรรพคุณ : เอา 7 ตา ต้มรับประทาน แก้สตรี ตกโลหิตมากเกินไป
● 81. หญ้า แห้ว หมู ลัก ษณะ : ใบคล้าย ใบเตย แต่เล็กยาวพลิ้ว วและ เรียบ
กว่า มีหัวที่ โคนรากคล้ายเผือกแต่ เล็ก ใช้หัวทำายา รส : ซ่าติดจะร้อนเผ็ด
สรรพคุณ : บำารุงธาตุ เจริญอาหาร บำารุง ครรภ์รักษา• อยูในพิกัดเบญจผลธาตุ ่
● 82. หญ้า ชัน กาด ลัก ษณะ : ลำาต้นเป็น ปล้องกลม แบ่งออก เป็นข้อๆ สี
ม่วง ลำา ต้น เป็น ปล้อ งกลม รส : จืดเย็น ( หัว ) แบ่ง ออกเป็น ข้อ ๆ สีม ่ว ง
สรรพคุณ : ขับ ปัสสาวะ ใบเดี่ยวออกจากลำาต้น • อยูในพิกดเบญจผลธาตุ ่ แบบสลับ
ฐานใบมน ั ปลายแหลม ด้านบนมีขน ลำาต้นเป็นปล้องกลม แบ่งออกเป็นข้อๆ สีม่วง
● 83. หญ้า คา ลัก ษณะ : ใบเดี่ยวแข็ง สาก เส้นกลางใบสีขาว ใบยาวคล้าย
ตะไคร้ ใบ เอามือลูบดูคม รส : หวานเย็นเล็กน้อย ใบเดี่ย วแข็ง ( ใช้ราก ) สาก
สรรพคุณ : ขับ เส้น กลางใบ สีข าว ปัสสาวะ แก้ร้อนใน กระหายนำ้ารากเป็นปล้องๆ • ใน
สสม. รสจืด
● 84. หญ้า ปาก ควาย ลัก ษณะ : ดูที่ดอก มี ลักษณะเหมือน แปรงสีฟันดอก
ใช้ทั้งต้นเหมือนแปลงสีฟัน รส : เย็นควำ่า ใบยาวไม่ก ว้า ง สรรพคุณ : ช่วย
มาก ย่อยอาหาร พริ้ว เล็ก น้อ ย • ( แก๊ก : ควายชอบเคี้ยว
● 85. หญ้า ตีน กา ลัก ษณะ : ยอดมี 5-6 ช่อเป็นเส้น ยาวๆ มีเดือย 1 เส้น
รส : ขมเย็น ( ต้น ) สรรพคุณ : ลด ยอดมี 5-6 ช่อ ความร้อน แก้พิษ ไข้กาฬ มีขนสีขาว
ปกคลุมกาบใบ,ฐานใบ
● 86. หญ้า ตีน นก ลัก ษณะ : ยอดมี 2-3 ช่อ (ไม่เกิน ) รส : ขม
สรรพคุณ : บำารุงนำ้าดี แก้ไข้เพื่อดี • ( แก๊ก : น้องนกผิวขาวเป็นยอดมี 2-3 ช่อ (ไม่เ กิน )
คนดี๊ ดีเรียนอยู่จุฬา ) รสขม มีขนขึนบริเวณ ้ กาบใบ • สรรพคุณเสมอโกฐจุฬาลัม
● 87. หญ้า แพรก ลัก ษณะ : เหมือนใน ภาพ ใช้ทั้งต้น รส : ขมเย็น
สรรพคุณ : แก้ร้อน ในกระหายนำ้า แก้สตรี ตกโลหิตมากเกินไป
● 88. กกลัง กา ( กกขนาก ) ลัก ษณะ : ใบมี ลักษณะคล้ายกางร่ม รส : ขม
เอียน ( หัว ) สรรพคุณ : บำารุงธาตุ ( กา )• อยู่ใ นพิก ด เบญจผลธาตุ ั
● 89. กะเม็ง ลัก ษณะ : ออกใบคูตาม ่ ข้อ ดูที่ดอกมีลักษณะ เหมือนในภาพ
รส : เอียน ( ต้น/ดอก/ราก ) สรรพคุณ : ดอกเล็ก ต้น บำารุงโลหิต ดอก แก้ดีซ่าน
ออกใบคู่ตามข้อ ราก ขับลมในลำาไส้และ กระเพาะอาหารใบเล็กมากยาว มีขนสีขวาอยู่ทั่ว
ใบ • เป็นพืชจำาพวกหญ้า มี 2 ชนิด คือ ดอกขาว กับ ดอก
● 90. ขลู่ ( หนาด วัว ) ลัก ษณะ : ขอบใบ หยักคล้ายฟัน กระต่ายขูดมะพร้าว
ต้น รสเหม็นขื่น ขับ ปัสสาวะ ใบ คั่วให้เกรียม รสลำาต้นอวบนำ้าใบเดี่ยวเวียน
หอมเย็นรอบก้าน ขับปัสสาวะ เปลือ ก รสเมาเบื่อขอบใบหยักไม่แข็ง เล็กน้อยลายใบ
บาง แก้ริดสีดวงจมูก แก้
● 91. หญ้า ขัด มอน ลัก ษณะ : ดอกสี เหลือง ฐานรองดอกสี เขียว ออกดอก
ทุกข้อ ขอบใบหยักฟันเลื่อย รส : เผ็ด ใช้ร าก เป็นเมือก สรรพคุณ : แก้ปวด
ออกดอกทุกข้อ มดลูกใบบางสีเขียว แก้เยื่อหุ้มสมองเข้มขอบใบหยัก กเสบ อัฟันเลื่อย
● 92. ขอบชะนาง ขาว ลัก ษณะ : ลายใบ ชัดเจน ออกใบเดี่ยว เวียนรอบก้าน
●

ออกดอกทุกข้อ มดลูกใบบางสีเขียว แก้เยื่อหุ้มสมองเข้มขอบใบหยัก กเสบ อัฟันเลื่อย

● 92. ขอบชะนาง ขาว ลัก ษณะ : ลายใบ ชัดเจน ออกใบเดี่ยว เวียนรอบก้าน
ออกดอก ขนาดเล็ก /กลม( สีออกดอกขนาดเล็ก /กลม นำ้าตาลแดง )ทุกข้อใบ( สีน ำ้า
ตาลแดง )ทุก ข้อ ใบ ใช้ท ั้ง ต้น รส : เมาเบือร้อนเล็ก ่ น้อย สรรพคุณ : ขับ
ระดู ขาว
● 93. ขอบชะนาง แดง ลัก ษณะ : ใบเล็กเรียว ยาว มักพับห่อเข้าหากัน หน้า
ใบสีเขียว หลังใบสี แดงลำาต้นออกแดงเป็นรอยข้อใบชัดเจนใช้ทั้งต้น รส : เมา
เบื่อร้อนเล็ก น้อย สรรพคุณ : ขับระดู ขาว ขับโลหิตประจำาเดือน
● 94. หญ้า ใต้ใ บ ( ลูก ใต้ใ บ ) ลัก ษณะ : ใบเล็ก คล้ายมะขาม ออกสลับ
ออกลูก เล็ก ๆ ใต้ก านใบ มีลูกเล็กๆ อยู่ใต้ก้าน ใบ ใช้ท ั้ง ต้น รส : ขมเย็น
สรรพคุณ : แก้ไข้ มาลาเรีย ออกลูกเล็กๆ ใต้กานใบ
● 95. หญ้า นำ้า นม ราชสีห ์ ลัก ษณะ : ขอบใบมี หยักฟันเลื่อย หักใบจะมี
ยางสีขาว รส : ขม ( ใช้ต้น )ก้า น ขอบใบ เส้น ใบมีส ีแ ดงม่ว ง สรรพคุณ : บำารุง
นำ้านม ขอบใบมีหยักฟันเลื่อย
● 96. หญ้า พัน งู ขาว ลัก ษณะ : ใบค่อนข้างนิ่ม สีเขียวอ่อน เส้นลายใบ
ชัดเจน ลูกมักติดขาเวลาเดินผ่าน ใช้ท ง ต้น ั้ รส : จืดขื่น สรรพคุณ : แก้ไข้
ตรีโทษ
● 97. หญ้า พัน งู เขีย ว ลัก ษณะ : .ใบสีเขียว เข้ม ขอบหยักฟันเลื่อย เส้นลาย
ใบสีขาว ชัดเจน ใช้ท ั้ง ต้น รส : จืด สรรพคุณ : ขับเหงื่อ ขับปัสสาวะ
● 98. หญ้า หนวดแมว ( พยับ เมฆ ) ลัก ษณะ :ใบหยักสวยสม มาตรช้าย-ขวา
ก้านสี่ เหลี่ยมสีแดง รส : รสจืด ( ใช้ต้น ) สรรพคุณ : ขับปัสสาวะ ขับนิ่ว ใบหยัก• ใช้
มากเป็นอันตราย กดหัวใจ สวย ทำาให้หยุดเต้นได้ ( เพราะมี สมมาตรช้า สารโปรแตสเซี
ยมมาก ) ย-ขวา จะมีด อกก้านสี่ เหลี่ยมสีแดง ขึ้น ทุก ช่อ
● 99. แพงพวย บก ลัก ษณะ : ลำาต้นสี แดง ใบมีเส้นกลาง ใบสีขาวชัดเจน
ใช้ รากทำายา รส : เย็นเบือ ่ สรรพคุณ : แก้ มะเร็ง นำ้าเหลืองเสีย (แก๊ก : มะเร็ง
ค่า รักษาแพง )
● 100. มะกรูด ลัก ษณะ : ใบคล้ายเลข 8 มีลายจุด กลิ่นหอม เฉพาะตัวใบ
คล้า ย ผล : รสเปรี้ยว ฟอกเลข 8 โลหิตระดู ผิว ลูก : รสปร่าหอมติด ร้อน ขับลมใน
ลำาไส้ นำ้า ในลูก : รสเปรี้ยว แก้เลือดออกตาม ไรฟัน ราก : รสปร่า กระทุงพิษ ้
ไข้
● 101. มะนาว ลัก ษณะ : มีหนามทีข้อก้าน ่ ใบ ใบ : รสปร่าซ่า กัดฟอก
เสมหะและระดู ใช้ในพิกัด 108 ใบมีห นามที่ข ้อ ราก : รสขื่นจืด ถอนพิษไข้ก้า นใบ
กลับซำ้า นำ้า ในลูก : รสเปรี้ยว กัด เสมหะ แก้ไอ เมล็ด ( คั่วไฟ ) : รสขมหอม
● 102. กิง , ก้า นใบ ่และเส้น กลาง มะเกลือใบสีเ หลือ ง ลัก ษณะ : กิ่งและ
ก้านใบสี เหลืองสด เส้นกลางใบสี เหลืองถ้าขูดหลังใบจะเป็น รอยชำ้า ผล : รสเบื่อ
เมา ตำาคั้นเอา นำ้าประมาณ 2 ชต.ผสมหัว กะทิหรือนมสด รับประทานถ้า ขูด หลัง ใบจะ
เป็น รอยชำ้า ขับพยาธิ ราก : รสเมาเบื่อ ฝนกับนำ้า ซาวข้าว แก้อาเจียน หน้า ใบสีเ
ขีย วเข้ม • ใน สสม. ใช้ผลดิบสด ( ผลแก่ที่ หลัง ใบสีเ ขีย วเหลือ ง มีสีเขียว ผลสุกสี
เหลือง หรือผลสี ดำาห้ามใช้ ) โดยใช้จำานวนเท่า
● 103. มะกา ลัก ษณะ : ใบบางๆ หลังใบสีเข้มกว่าท้อง ใบ ท้องใบสีขาวนวล
ใบ : รสขมขื่นลายใบย่อ ยขนานกัน ถ่ายเสมหะและ โลหิต เปลือ กต้น : รสขม ฝาด
สมานลำาไส้ ลายใบย่อ ยขนานก • อยูในยาถ่าย ่
● 104. มะกอกนำ้า ลัก ษณะ : ก้านใบ แดงๆ ขอบใบหยัก มี หนามอ่อนๆสี
ดำาตรง ก้า นใบสี แดง รอยหยักของใบ รส : เปรี้ยวฝาด ( เมล็ด )ขอบใบมีห นามสีด
ำาตรงรอยหยัก สรรพคุณ : แก้ กระหายนำ้า • รากมะกอกอยู่ในพิกด ั
● 105. มะดัน ลัก ษณะ : ลำาต้นสี แดงดำา ใบกรอบ รส : รสเปรี้ยว
●

ำาตรงรอยหยัก สรรพคุณ : แก้ กระหายนำ้า • รากมะกอกอยู่ในพิกด ั

● 105. มะดัน ลัก ษณะ : ลำาต้นสี แดงดำา ใบกรอบ รส : รสเปรี้ยว
( ราก / ใบ ) สรรพคุณ : แก้ระดู เสียก้า นสี กัดเสมหะแดงดำา • วัดโพธิ์ ใช้ทั้ง 5 รส
เปรี้ยว
● 106. มะเดื่อ ชุม พร ลัก ษณะ : ก้านเป็นสีส้ม บิดนิดๆ ราก : รสฝาดเย็น
กระทุ้งพิษไข้ เปลือ กต้น : รสฝาด แก้ก้า นใบ โคนก้า นใบมีส ีส ้ม ท้องร่วง • ราก
มะเดื่อชุมพรอยู่ในพิกัด ก้า นใบ โคนก้า น ใบ เบญจโลกวิามเหลี่ย มสีส ้ม มีส เชียร เส้น
กลางใบสีเ หลือ ง• เปลือกต้นเป็นนำ้ากระสายยา แก้ทองเดิน ้
● 107. ขอบใบหยัก มนโค้ง 1ใบใหญ่ 2 ใบเล็ก มะตูม ลัก ษณะ : ใบสีเขียว
อ่อน ใบบางขอบใบหยักมนโค้ง 1ใบใหญ่ 2 ใบเล็ก ราก : รสปร่าซ่าขื่นเล็ก น้อย แก้
พษไข้ แก้สติเผลอ ิ เปลือ กราก / ลำา ต้น : รส ปร่าซ่าขื่น ขับลมในลำาไส้ ใบสด :
รสปร่าซ่าขื่น คั้น มีหนามแหลมคู่ตามข้อ เอานำ้ารับประทาน แก้หวัด ผลอ่อ น : ชนิด
เปลือกลูก แข็ง หันตากแดดปรุงเป็น ่ ยาธาตุ แก้ธาตุพิการ ผลสุก ระบายท้อง ช่วยาน
หลัก ด้า นหนึ่ง สีแ ดง อีก ด้า นสีเ ขีย ว เหมือนปากจู๋ ย่อยอาหาร • มี 3 ชนิด คือ ลูก กลม
ลูก
● 108. มะเฟือ ง ลัก ษณะ : โคนก้านโคนก้า นใบ ใบเป็นตุ่มสีแดง ใบเป็น
ตุ่ม สีแ ดง คล้ายใบมะยม ลูก : รสเปรี้ยวหวาน กัดเสมหะ ใบ / ราก : รสเย็น ดับ
พิษร้อน แก้ไข้
● 109. มะยม ลัก ษณะ : เหมือนใน ภาพ เปลือ กต้น : รสเปรี้ยว แก้เม็ดผื่น
คัน ใบ : รสเปรี้ยว แก้ไข้ตัว ร้อน ราก : รสจืดเย็นติด เปรี้ยวแก้เม็ดประดง นำ้าเหลือง
เสีย
● 110. มะรุม ลัก ษณะ : ใบออ กมนๆ อ่อนๆ ใบห่อ เล็กน้อย เปลือ กต้น :
รส ร้อน ขับลมในลำาไส้ คุมธาตุอ่อนๆ ราก : เผ็ดหวาน ขม แก้บวม บำารุง ไฟธาตุ•
เปลือกลูกมะรุม เป็นนำ้า
● 111. หม่อ น ลัก ษณะ : ใบคล้าย ใบโพธิ์ แต่ขอบใบมีต าทุก โคนก้า นใบ
หยัก เอามือลูบสาก มือเล็กน้อย มีตาทุกด คนก้านใบ หลังใบ เส้นใบมีสีขาวชัดเจน
รส : เมา ( ใช้ใบ ) สรรพคุณ : ระงับ ประสาท
● 112. ลำา ดวน ลัก ษณะ : โคนก้าน ใบสีชมพูระเรื่อ โคน บิดเล็กน้อย ออก
ใบ เดี่ยวสลับ ใบสีเข้ม ท้องโคนก้า นใบ ขาวนวลสีช มพูร ะเรื่อ รส : หอมเย็น ( ดอก )
สรรพคุณ : บำารุง ปลายใบแหลม มาก หัวใจ หลัง ใบสีเ ข้ม ท้อ งขาวนวล • อยูในพิ
กดเกสรทัง9 ่ ั ้ ใบยาว เส้นกลางใบชัด ร่างแห
● 113. สะเดา ลัก ษณะ : ออกใบสลับซ้าย-ขวาขอบหยักฟัน เลื่อยเล็กน้อย
เปลือ กต้น : รสฝาดขม แก้ท้องร่วง ใบแก่ : รสขม ช่วยย่อยอาหาร ใบอ่อ น :
รสขม แก้โรคผิวหนัง ก้าน : รสขม แก้ไข้ บำารุงนำ้าดีขอบหยักฟันเลื่อยเล็กน้อยออก
ใบสลับซ้าย-ขวา
● 114. เสนีย ด ลัก ษณะ : ใบและ ก้าน มีสีเขียวอ่อน ลำาต้น แบนไปแบนมา
มีเม็ด ผดขึ้นต้น แบนไปแบนมา มีเ ม็ด ผดขึ้น ใบ / ดอก : รสขม แก้ไข้ แก้หืด มีช่อใบชู
เป็นเอกลักษณ์ ราก : รสขมเย็น บำารุงโลหิต แก้ฝีใน ท้อง ( วัณโรค ) รูปตัดลำาต้นเป็น
สี่เหลี่ยมผืนผ้ามนๆ
● 115. มีจ ุด คล้า ยนม 2-4 จุด สมอไทย ลัก ษณะ : ใบใหญ่ สี เหมือนขึ้น
สนิม ควำ่าใบ ดู เส้นใบ ก้านใบสี เหลือง โคนก้านมีตุ่มอยู่ 2 คู่ ใช้ผลทำายา รส :
ฝาดติดเปรี้ยว (พี่ ไทยไฝติด ปาก ) ควำ่า ใบดู เส้น ใบ ก้า นใบสีเ หลือ ง สรรพคุณ :
ระบา ยอ่อนๆ
● 116. สมอภิเ ภก ลัก ษณะ : ใบออกเวียน เป็นกลุ่มๆ ปลายยอดมีตุ่มลายยอ
ดมีต ุ่ม กำา มะหยี่ คล้า ยกำา ปั้น กำามะหยี่ คล้ายกำาปัน ้ ผลแก่ : รสเปรี้ยวฝาด
หวาน แก้ริดสีดวง แก้โรค ตา ผลอ่อ น : รสเปรี้ยว แก้ ไข้เพื่อเสมหะ • อยูในพิกด
●
ดมีต ุ่ม กำา มะหยี่ คล้า ยกำา ปั้น กำามะหยี่ คล้ายกำาปัน ้ ผลแก่ : รสเปรี้ยวฝาด
หวาน แก้ริดสีดวง แก้โรค ตา ผลอ่อ น : รสเปรี้ยว แก้ ไข้เพื่อเสมหะ • อยูในพิกด
ตรีผลา, ตรีสมอ, ่ ั
● 117. อิน ทนิน ลัก ษณะ : ใบใหญ่รอง ลงมาจากเปล้า ก้านหลัง ใบ และ
หน้าใบ มีจุดดำาๆ อยู่ ปลายใบไหม้ รส : ขมเย็นเล็กน้อย สรรพคุณ : แก้เบา หวา
นมีจ ุด ดำา ที่โ คนก้า นใบทั้ง หน้า และหลัง ( ขุนอินไข่ยานเล็กน้อย ชอบ มีจ ุด ดำา ที่โ
คนก้า นใบทั้ง หน้า และหลัง กินของหวาน )