Ο ποταμός Ερκύνα της Λιβαδειάς

Κατά την Ελληνική Μυθολογία η 'Ερκυνα ήταν η Νύμφη της ομώνυμης πηγής στην Λιβαδειά
της Βοιωτίας. Η 'Ερκυνα, κόρη του Τροφωνίου, ήταν παιδική φίλη της Περσεφόνης, κόρης
της θεάς Δήμητρας, πριν από την απαγωγή της από τον Πλούτωνα.
Οι δυο τους έπαιζαν μια ημέρα με μια χήνα κοντά στην πόλη, στο άλσος του Τροφωνίου. Το
πτηνό τους ξέφυγε και πήγε να κρυφτεί μέσα σε μια σπηλιά κάτω από μία πέτρα.
Η Περσεφόνη σήκωσε την πέτρα για να πιάσει την χήνα, οπότε μία πηγή ξεπετάχτηκε από
την Γη, η πηγή της 'Ερκυνας.
Στα νερά της πηγής αυτής έρχονταν να λουστούν αυτοί που ζητούσαν χρησμό από το
Μαντείο του Τροφωνίου, το οποίο βρισκόταν εκεί κοντά.
Σήμερα το όνομα Έρκυνα φέρει ο μικρός ποταμός που διασχίζει τη Λιβαδειά, ο οποίος
παρείχε για πολλά χρόνια την απαραίτητη ενέργεια για την ανάπτυξη της βιομηχανίας, της
βιοτεχνίας και της μεταποίησης αγροτικών προϊόντων. Η 'Ερκυνα και οι πηγές της στην
περιοχή της Κρύας προσδίδουν στην πόλη μια ξεχωριστή φυσική ομορφιά.
Πρόκειται για ένα από τα λίγα ποτάμια στην Ελλάδα που έχει ονομασία θηλυκού γένους, από
τα οποία τα πιο γνωστά είναι η Αράπιτσα στην Νάουσα, η Ερμίτσα στο Αγρίνιο, η Ζηλιάνα
στην Πιερία και η Νέδα στα σύνορα Ηλείας και Μεσσηνίας.
Ο Τροφώνιος ήταν μυθικός αρχιτέκτονας. Mαζί με τον αδελφό του Αγαμήδη χρησιμοποίησε
τον λίθο στην κατασκευή μνημείων, σε αντικατάσταση των πλίνθων και των ξύλων.
Ανάμεσα στα μνημεία που τους αποδίδονται είναι ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς, το
σπίτι του Αμφιτρίωνα και της Αλκμήνης στην Θήβα και οι θησαυροί του Υριέα και του Αυγεία.
Μόνος του ο Τροφώνιος ανέλαβε το ναό του Απόλλωνα στις Παγασές και το δικό του μαντικό
ιερό στη Λιβαδειά, όπου και λατρεύτηκε ως χθόνιος θεός και μάντης.
Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο θνητός πατέρας του Τροφώνιου είναι ο Εργίνος και θεϊκός
πατέρας του ο Απόλλων, ενώ για την μητέρα του δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά.
Το όνομα προέρχεται ετυμολογικά από το τρέφω και αυτός είναι πιθανώς ο λόγος που ο
Στράβων και αρκετά επιγραφικά μνημεία τον ονομάζουν Τρεφώνιο.
Ο Αγαμήδης και ο Τροφώνιος κατασκεύασαν το θησαυρό του Υριέα, με τρόπο ώστε
αφαιρώντας κάποιο συγκεκριμένο λίθο να μπορούν να μπαίνουν απαρατήρητοι μέσα στο
κτίσμα και να αποσπούν τιμαλφή. Όμως ο Υριέας αντιλήφθηκε ότι του έλειπε χρυσάφι και
έστησε παγίδα για να συλλάβει τον κλέφτη.
Ο Αγαμήδης έπεσε στην παγίδα και ο Τροφώνιος αναγκάστηκε να του κόψει το κεφάλι για
να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητά του. Μετά την πράξη του εξαφανίστηκε σε ένα χάσμα της
γης που ονομάστηκε "Λάκκος του Αγαμήδη". Έτσι ξεκινά η σχέση του με τον Κάτω Κόσμο.
Όσοι αναζητούσαν χρησμό από τον Τροφώνιο έπρεπε να θυσιάσουν κριό στον λάκκο, στο
άλσος της Λιβαδειάς.
Το χάσμα ή σπήλαιο του Τροφώνιου ξεχάστηκε και ανακαλύφθηκε εκ νέου όταν οι
Λιβαδείτες υπέφεραν από λιμό, και συμβουλεύτηκαν το μαντείο των Δελφών. Η Πυθία τους
αποκάλυψε πως ένας ανώνυμος ήρωας είχε θυμώσει γιατί ήταν παραμελημένος.
Έπρεπε λοιπόν να βρουν τον τάφο του και να του προσφέρουν εφεξής λατρεία. Μετά από
πολλές ανεπιτυχείς προσπάθειες ένας νεαρός βοσκός ακολουθώντας τις μέλισσες
ανακάλυψε ένα χάσμα στο έδαφος και αντί να βρει μέλι συνάντησε έναν δαίμονα. Ο λιμός
σταμάτησε και η Λιβαδειά απέκτησε το διάσημο μαντείο της.
Οι πηγές της Λήθης και της Μνημοσύνης στην περιοχή της Έρκυνας τα νεώτερα χρόνια
ονομάστηκαν "Χλιά" (Χλιαρά Νερά) και 'Κρύα" (Κρύα Νερά).