Professional Documents
Culture Documents
Hindi Manual PDF
Hindi Manual PDF
fd”kksfj;ksa gsrq
मै᭠युअल
fo’k; lwph
पहला₩ᳰदन – ᮧिशᭃण₩:
1. आटᭅऑफ़िलᳲवग₩का₩पᳯरचय₩₩ ₩ ₩ ₩ ₩ 3
2. कायᭅᮓम₩कᳱ₩आव᭫यकता₩ ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ 3
3. कायᭅᮓम₩के ₩लाभ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ 3
4. िवकास/ᮧौढ़ता₩और₩यौवनार᭥भ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ 3-4
5. संतुिलत₩आहार₩और₩᳞ायाम₩ ₩ ₩ ₩ ₩ 4
6.योगkसन और ᮧाणायाम 4-7
7. ᳰदol₩dk;Zfu/kkZj.k (असाइनमᱶट) 8
दूसरा₩ᳰदन₩ - ᮧिशᭃण₩:
1.िपछले₩ᳰदन₩के ₩अंक₩कᳱ₩समीᭃा₩करᱶ ₩ ₩ ₩ ₩ 9
2.मादा₩ᮧजनन/ ᮧजनन₩ᮧणाली₩ ₩ ₩ ₩ ₩ 9
3.jtks/keZ@माहवारी /मािसकधमᭅ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ 10-11
4.मािसकधमᭅ₩कᳱ₩सम᭭याᲐ₩के ₩िलए₩सरल₩उपाय₩ ₩ ₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩11-12
5.योगkसन और ᮧाणायाम 12-13
6.ᳰदol dk;Zfu/kkZj.k (असाइनमᱶट) 13
तीसरा₩ᳰदन – मािसकधमᭅ₩᭭व᭒छता₩और₩िनराकरण
1.िपछले₩ᳰदन₩के ₩अंक/ᳲबदुᲐ₩कᳱ₩समीᭃा 14
2.मािसकधमᭅ₩᭭व᭒छता 14-15
3.योगkसन और ᮧाणायाम 16
4.मािसकधमᭅ₩से₩जुड़₩े अंधिव᳡ास (वहम) 17-18
5.समापन₩ ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ 18
6.अनुबंध₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩ħįġĨĦ₩
● पूवᭅġᮧिशᭃण₩सवᱷᭃण₩फामᭅ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ ĨħġĨĨ
पो᭭ट-ᮝेᳲनग₩सवᱷ₩फॉमᭅ₩₩ ₩ ₩ ₩ ₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩ĨĨġĨĩ₩
᭭कू ल₩ᮧशासन₩के ₩िलए₩अनुरोध₩पᮢ₩₩₩₩ ₩ ₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩ĨĪ₩
᭭कू ल₩ᮧशासन₩से₩अिभ᭭वीकृ ित/ पावतीपᮢ₩₩₩ ₩₩₩₩₩₩₩₩₩₩ĨĪ₩
चेकिल᭭ट₩ ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ ₩ Ĩī₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ĩ₩
अिभवादन₩-
dU;kvksa का₩᭭वागत₩करᱶ ₩ और₩ mUgsa viuk ,oa ᭭वयंसेवकᲂ₩का₩पᳯरचय₩दᱶ, lkFk gh इस₩कायᭅᮓम₩के ₩बारे ₩
मᱶ₩संिᭃ᳙₩पᳯरचय₩दᱶ।
1.आटᭅ₩ऑफ़₩िलᳲवग₩का₩पᳯरचय₩-
द₩आटᭅ₩ ऑफ़₩िलᳲवग₩सं᭭था₩एक₩अ᳞वसाियक, शैᭃिणक₩और₩मानवीय₩मू᭨यᲂ₩पर₩आधाᳯरत₩संगठन₩है जो₩
पूरे₩ िव᳡₩मᱶ 170 से₩ अिधक₩देशᲂ₩मᱶ₩ मौजूद₩है।₩᮰ी᮰ी₩रिव₩शंकर₩जी₩᳇ारा 1981 मᱶ₩ ᭭थािपत यह₩संगठन₩ iwjh
दुिनया dks ᳲहसामुᲦ, तनावमुᲦ₩बनाने₩कᳱ₩ᳰदशा₩मᱶ₩काम₩कर₩रहा₩है।
2. कायᭅᮓम₩कᳱ₩आव᭫यकता₩-
माहवारी(मािसकधमᭅ) एक₩ ᮧाकृ ितक, सामा᭠य]₩ जैिवक₩ ᮧᳰᮓया₩ है जो₩ ᳰक₩ सभी₩ ᳰकशोर₩ लड़ᳰकयᲂ₩ और₩
मिहलाᲐ₩᳇ारा₩अनुभव₩कᳱ₩जाती₩है₩ k 車濾來₩के ₩कारण₩ bl fo’k; ij खुल₩े तौर₩पर₩बात₩नहᱭ₩कᳱ₩जाती।₩
जागᱨकता₩और₩सुिवधाᲐ₩कᳱ₩कमी₩के ₩पᳯरणाम᭭वᱨप बᱟत₩सी₩युवा₩मिहलाएँ₩माहवारी₩के ₩दौरान₩संᮓमण₩
से₩ पीिड़त₩हो₩जाती₩है।₩ mUgsa एक₩ 藍襤 और₩सुरिᭃत₩वातावरण₩ᮧदान₩करने₩ कᳱ₩आव᭫यकता₩है₩ जो₩उन₩
efgykvksa कᳱ₩ मूलभूत₩ ᭭वा᭭᭝य₩ आव᭫यकताᲐ₩ को₩ पूरा₩ djs और₩ mudh सामा᭠य₩ ᭭कू ली₩ िशᭃा₩ कᳱ₩
िनयिमतता₩मᱶ₩₩ck/kd Hkh u gksA
3. कायᭅᮓम₩के ₩लाभ₩-
4. िवकास ,ᮧौढ़ता₩और₩यौवनार᭥भ₩-
Ck<+rh vk;q ds lkFk शरीर₩ मᱶ₩ बᱟत₩ से₩ बदलाव₩ आते हᱹ।₩ छोटे बᲬे₩ से₩ बड़े₩ बᲬे₩ तक, बचपन₩ से₩
ᳰकशोराव᭭था₩ तक और₩ ᳰकशोराव᭭था₩ से₩ वय᭭कता₩ rd vusd शारीᳯरक, ᳞वहाᳯरक, सं᭄ाना᭜मक₩ और₩
भावना᭜मक₩िवकास₩,oa पᳯरवतᭅuksa का₩अनुभव₩होता₩है।
Ɋ卵濾₩ Ő₩ 7 lss 13 更Ŋ₩ 濫₩ 藍 ₩ Ő ₩ 濾 ₩ 卵來濾₩ Ő 10 lss 15 वषᭅ₩ कᳱ₩ 藍 ₩ Ő ₩ शरीर₩ मᱶ₩ कई₩ शारीᳯरक₩ और₩
भावना᭜मक₩पᳯरवतᭅन₩होते₩ हᱹ।₩पᳯरवतᭅनᲂ₩कᳱ₩इस₩ voLFkk को₩ᳰकशोराव᭭था₩कहा₩जाता₩है₩ और₩इस₩अविध₩
को₩यौवन₩के ₩ᱨप₩मᱶ₩जाना₩जाता₩है।
,sfPNd₩æगुिड़याखेलçÆ₩एक₩ckfydk₩को₩सामने₩आने₩के ₩िलए₩कहᱶ
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ī₩
माहवारी(मूलपᳯरचय) – ekgokjh esa ckfydk ds गभाᭅशय₩ से₩ रᲦ₩ और₩ ऊतक₩ mldh₩ योिन₩ ds }kjk
िनकलते₩हᱹ।₩यह₩आम₩तौर₩पर₩हर₩महीने₩होता₩है।₩मिहलाᲐ₩मᱶ₩यह बड़े₩होने₩का₩एक₩fpUg₩है।₩मािसक₩धमᭅ₩
के ₩दौरान₩यᲂᳰक मिहलाᲐ₩का₩बᱟत₩ lkjk₩ खून₩िनकल₩जाता₩है₩ rks₩ उनके ₩शरीर₩से₩ बᱟत₩अिधक₩ऊजाᭅ₩ Hkh
िनकल₩जाती₩है।₩blfy,₩यह₩vR;Ur मह᭜वपूणᭅ₩है₩ᳰक₩ekgokjhs ds le; ckfydk,a ᭭व᭭थ₩और₩पौि᳥क₩
भोजन₩खाएँ।₩
₩
5. संतिु लत₩आहार₩और₩᳞ायाम₩-
पयाᭅ᳙₩माᮢा₩मᱶ₩ पानी₩पीने₩ से₩ सूजन₩ 浪車朗₩ लᭃणᲂ₩को₩कम₩करने₩ मᱶ₩ सहायता₩िमलती₩है₩ A और₩आपको₩ nnZ₩ से₩
राहत₩िमलती₩है।₩᭭थानीय₩᭭तर₩पर₩उपल᭣ध₩अनाज, दालᲂ, फलᲂ₩और₩सि᭣जयᲂ₩के ₩साथ-साथ₩उनके ₩लाभ₩के ₩
बारे ₩मᱶ₩बताएं।
शारीᳯरक₩ ᱨप₩ से₩ सᳰᮓय₩ होने₩ के ₩ िलए₩ यह₩ भी₩ बᱟत₩ मह᭜वपूण₩ᭅ है₩ ᳰक₩ उ᭠हᱶ₩ एक₩ संतुिलत₩ आहार₩ के ₩ साथ
परं परागत₩朗襤₩मᱶ₩भाग₩लेना₩चािहए₩और₩दैिनक₩अ᭤यास₩करना₩चािहए।
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
Ĭ₩
6. योग₩आसन₩और₩ᮧाणायाम -
बीमाᳯरयाँ₩ ;Fkk ठन, जांघ₩ ददᭅ, पेट₩ ददᭅ आᳰद₩ gks tkrs gSa।₩ इस₩सम᭭या₩ से₩
मािसक₩धमᭅ ls शारीᳯरक₩बीमाᳯरयाँ
और₩ᮧाणायाम₩सीखते₩हᱹ।
िनपटने₩के ₩िलए₩चलो₩कु छ₩आसन₩और
₩
वॉमᭅअप/᳞ायाम₩ :- सुिनि᳟त₩ करᱶ ₩ ᳰक
ᳰक₩ सभी₩ ᳞ायाम₩ िवशेष₩ ᱨप₩ से₩ ckfydkvksa₩ dks₩ उनके ₩ माहवारी₩ के ₩
दौरान₩उपयुᲦ₩हᱹ।₩
₩
6.2 जानू₩शीषाᭅसन₩ġ₩
₩
₩
₩
लाभ₩₩ġ
● िनचले₩िह᭭से₩को₩बढ़ाता
बढ़ाता₩है।
● कᳱ₩मािलश₩होती₩हैA₩कं धो₩
पेट₩के ₩आंतᳯरक₩अंगो₩कᳱ
मᱶ₩िखचाव₩होता₩है।
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ĭ₩
6.4 िशशु₩आसन-
लाभ₩ġ
₩
मुᮤा 1: वातġनाशक₩मुᮤा₩ġ
₩
तजᭅनी₩और₩म᭟यek₩उँ गfy;ksa को₩मोड़ᱶ₩ और₩उनके ₩चारᲂ₩
ओर₩ अंगूठे₩ dks₩ लपेटᱶ।₩ dfu’dk ,oa vukfedk₩
उँ गfy;ka₩ सीधे₩ j[ksa।₩ gFksfy;ksa dks₩ vkdk”k dh vksj
djrs gq, viuh जांघᲂ₩पर₩₩रखᱶ और₩लंबी₩गहरी₩साँस₩
लᱶ।₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
į₩
6.8 ᮪ामरी₩ᮧाणायाम₩₩
लाभ₩ġ
6.9 ओम₩᭟यान₩₩
6.10 ला-ला₩᭟यान₩
6.11 स᭜संग (,sfPNd)₩
₩
एक₩ बार₩ जब₩ कोई₩ ckfydk₩ dk₩ यौवन/माहवारी₩ vkjaHk gksrk gS rc ckfydk,a
ckfydk,₩ उनके ₩ िपता,
भाई, चाचा₩vkfn₩कᳱ₩ओर₩दे देखने₩से₩शमाᭅ₩जाती₩हᱹA₩,sls esa ckfydkvksa ds ₩᳞वहार₩के ₩साथġसाथ₩₩
समाजíपᳯरवारíपुᱧषᲂ₩के ₩᳞᭪ह
᳞᭪ह'र₩मᱶ₩Hkh पᳯरवतᭅन₩आ₩tkrk₩है।₩
जब₩fdlh ckfydk dk ₩मािसकमािसकġधमᭅ₩vkjaHk gksrk gS तो₩ऐसा₩हो₩सकता
सकता₩है₩ᳰक₩उसे₩dqN dBksj
lkekftd₩ िनयमᲂ₩ का₩ पालन
पालन₩ करना₩ पड़ता₩ हो₩ æजैस₩े माता₩ ₩ िपता₩ अब₩ लड़कᲂ₩ के ₩ साथ₩ ml₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ħĦ₩
मािसकġचᮓ₩ के ₩ चाटᭅ/ᮟाइं ग₩ को₩ ᳰदखाएँ₩ और₩ नीचे₩ ᳰदए₩ गए₩ ᳲबदुᲐ₩ कᳱ₩
2.2 मिहला₩ ᮧजनन₩ ᮧणाली₩ ₩ मािसक
᳞ाया₩करᱶ :
नोट: ᳰकतने₩ िव᭭तार₩ से₩ िसखIना₩
िसख है₩ यह₩ ᮝेनर₩ के ₩ िववेक₩
िनभᭅर₩करता₩है।
और ᮕूप₩के ₩पूवᭅ₩᭄ान₩पर₩िनभᭅ
ᮧजननġᮧणाली₩का₩चाटᭅ₩ᳰदखाएं₩
ckfydkvksas₩को₩मिहला₩ᮧजनन
आरे ख₩खᱭचᱶ।
या₩᭣लैकġबोडᭅ₩ij mldk₩₩आरे
• अंडाशय: ;g बादाम₩ds₩आकार₩dh xzfUFk;ka gSa tks गभाᭅशय₩के ₩दोनᲂ₩ओर₩फै लोिपयन ब₩के ₩बगल₩मᱶ₩
फै लोिपयन₩Ჷू
ि᭭थत gksrh gSa।₩अंडाशय₩मᱶ₩ हजारᲂ₩₩अपᳯरपᲤ₩अंड₩े होते₩ हᱹ।₩ ;kSoukoLFkk esa एक₩पᳯरपᲤ₩अं
एक डा हर₩महीने₩
गभाᭅशय₩मᱶ₩जाता₩है।₩;fn ;g vaMk₩Ŋį₩हो₩tkrk gS rks blls cPpk fodflr gks tkrk gSA
योिन: ;g₩एक₩Ჷूब₩के ₩आकार₩का₩अंअंग होता₩है₩ ₩ tks गभाᭅशय₩से₩ शुᱨ₩हो₩ dj₩₩ nksuksa₩ पैरᲂ₩के ₩बीच₩समा᳙₩
होता₩है।₩यह₩मािसकġधमᭅ₩esa jDr₩dks₩izokfgr djrk 賈浪 ₩A₩
₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ħĨ₩
3. माहवारी₩₩ckfydkvksa से₩पूछᱶ₩ᳰक
ᳰक₩वे₩माहवारी@ मािसकġधमᭅ₩के ₩बारे ₩मᱶ₩या
या₩जानrh₩₩हᱹ₩Ë₩₩
चाटᭅ / बोडᭅ₩पर₩उनके ₩जवाब₩नीचे₩िलखᱶ₩ġ
• ftu ckfydkvksa esa “kkjhfjd o`f} अभी₩ gks jgh₩₩है उनesa अिनयिमत₩मािसकमािसक₩धमᭅ₩ gksuk ,d आम₩
ckr₩है।₩मािसक₩धमᭅ₩ िनयिमत₩होने₩₩मᱶ₩ dqN₩₩महीने/वषᭅ₩ भी₩लग₩सकते₩ gSa।₩ izR;sd₩महीने₩ मािसक₩धमᭅ₩ ds
pdz₩ कᳱ₩अविध₩ pkj₩ᳰदन₩ rd₩हो₩सकती ᳰदन₩ dk Hkh gks ldrk gS।
सकती₩हैA₩और₩ fQj₩अगले₩ महीने₩ ;g₩Ĭ₩ᳰदन
• अिनयिमत, भारी₩ या₩ ददᭅनाक₩ माहवारी₩ आम₩ ckr₩ है – यह₩ दो₩ वषᲄ₩ के ₩ भीतर₩ िनयिमत₩ हो₩ जाrh gS।
•”kjhj esa सूजन, थकान, वजन₩घटने, भोजन₩dk₩लालच, Lruksa esa सूजन/ददᭅ, हाथ-पैर esa₩सूजन, ᭜वचा₩कᳱ₩
सम᭭याएं, उ᭨टी, क᭣ज, और₩ चᲥर₩ आना vkfn कु छ₩ ,sls₩ शारीᳯरक₩ लᭃण₩ gSa₩ जो₩ मािसकġधमᭅ₩ के ₩ दौरान₩
अनुभव₩ ᳰकये₩ जा₩ सकते₩ है।
• ᮓोध, आᮓामकता, ᳲचता₩ जैसे₩ भावना᭜मक₩ पᳯरवतᭅन, ᮪म, अवसाद, िचड़िचड़ापन, एकाᮕता₩ कᳱ₩ कमी,
घबराहट@घबराहट₩ के ₩ दौरे और₩ तनाव₩ Hkh₩ मािसकġधमᭅ₩ के ₩ दौरान₩ आम₩ ckr₩ हᱹ।
₩
िचᳰक᭜सक₩ को₩ ᳰदखाना कब₩ vko”;d₩ है
उपचार:-
• घड़ी₩ कᳱ₩ lqbZ dh₩ ᳰदशा₩ मᱶ₩ पेट₩ dh₩ धीरे -धीरे₩ मािलश करᱶ ।
• एक₩᭡लाि᭭टक₩कᳱ₩बोतल₩मᱶ₩गमᭅ₩₩पानी₩भरᱶ vkSj mls एक₩तौिलये₩मᱶ₩लपेट₩dj पेट₩पर₩रख₩dj fladkbZ
djsAa गमᭅ₩पानी₩कᳱ₩बोतल₩सीधे₩᭜वचा₩पर₩dHkh₩न₩रखᱶ।
• ऐसा आहार₩खाएं₩ftles₩a नमक₩और₩चीनी₩कम₩हो₩rFkk₩कै ि᭨शयम₩उᲬ₩ek=k मᱶ हो।
• उᲬ₩फाइबर₩okys₩खा᳒₩पदाथᭅ₩tSls₩पᱫेदार₩हरी₩सि᭣जयां₩और₩फल₩vf/kd ek=k es₩a खाएं।
• भोजन₩djuk₩ना₩छोड़ᱶ₩और₩ᳰकसी₩Hkh कᳱमत₩पर₩उपवास₩न₩करᱶ ।
• ह᭨का₩᳞ायाम₩जैसे₩योग₩करᱶ ।
• गमᭅ₩पानी₩ls ₩ᳩान₩djuk₩या₩पैर₩Mqck dj cSBuk Hkh lgk;d gksrk gSA ₩₩
• ᮧाणायाम₩और₩᭟यान₩djuk₩भी₩lgk;d gSA ₩₩
• हबᭅल₩या₩अदरक₩कᳱ₩गमᭅ चाय₩िप,a।
• कै फᳱन, शीतलपेय, तंबाकू ₩और₩शराब₩से₩ijgst djs।a ₩
• संतुिलत₩ पौि᳥क₩ आहार₩ का₩ lsou₩ करᱶ ₩ और₩ <sj₩ सारा₩ गमᭅ₩ पानी₩ पीयᱶ।
• गुनगुने₩पानी₩मᱶ₩ᳩान₩djs₩a ।₩
4.4 जांघᲂ₩मᱶ₩जलन₩या₩फफोले₩ġ₩₩
₩
• जननांxks₩a को₩सूखा₩रखᱶ₩और₩ᮧभािवत₩Hkkx पर नाᳯरयल₩dk₩तेल₩yxk,a।
• vkjkenk;d ,oa <hys₩ सूती₩ वᳫᲂ₩ का₩ उपयोग₩ करᱶ ।
4.5 रᲦlzko₩मᱶ₩थᲥे ₩ġ
5. योxkसन₩और₩ᮧाणायाम₩ġ
5.1 वामᭅअप₩₩
5.2 िततली₩पोज़₩
5.3कै टपोज़
5.4 चाइ᭨डपोज़₩
5.5 कोबरापोज़₩
5.6 कॉ᭡सᭅपोज़₩
5.7 कै मलपोज़₩(m’Vªklu) -
लाभ₩ġ
• ानी ₩और₩
m’Vªklu मािसकġधमᭅ₩मᱶ₩परे शानी₩कम₩करता₩है
blls₩₩पाचन₩मᱶ₩Hkh₩सुधार₩होता
होता₩है।
• शरीर₩के ₩सामने₩ वाले₩ भाग₩को₩खोल₩
भाग dj ₩पीठ₩और₩
कं धᲂ₩को₩मज़बूती₩देrk₩₩है।
• blls रीढ़₩ मᱶ₩ लचीलापन₩
लचीलापन vkrk gS₩ और₩ पीठ₩ के ₩
िनचले₩ िह᭭से₩ मᱶ₩ ददᭅ₩ कम₩ हो₩ जाता₩ है।
5.8 मुᮤा 1
5.9 मुᮤा 2
₩
₩
₩
सूयमᭅ ᮤ को₩मोड़ᱶ₩ और₩अंगूठे₩ ls ml₩₩
ु ा₩₩ vukfedk₩₩अंगुली₩को
उं गली₩ dks gYds ls nck,a।₩दोनᲂ
दोनᲂ₩हाथ₩जांघ₩पर रखᱶ₩ और₩
लंबी₩ गहरी₩ सांस₩े ysa।
₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ħĬ₩
5.10᮪ामरीᮧाणायाम
5.11 भिᳫका₩ᮧाणायाम₩ġ
₩
लाभ₩ ġ
• जीवन₩ शिᲦ₩ कᳱ₩ माᮢा₩ और₩ गुणवᱫा₩ बढ़ाता₩ है।
• raf=dk ra= ds vo:} mtkZ izokg dks [kksy dj शरीर₩और₩मन₩को₩ऊजाᭅवान₩cukrk₩है।
• उ᮫₩ बढ़ने₩ कᳱ₩ ᮧᳰᮓया₩ को₩ धीमा₩ कर₩ देता₩ है₩ और₩ रोग₩ ᮧितरोधक₩ ᭃमता₩ बढ़ाता₩ है।
5.12 ओम₩चैᳳटग₩₩
5.13 ला-ला₩᭟यान₩
5.14 स᭜संग (,sfPNd)
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ħĭ₩
धमᭅ₩%₩᭭व᭒छता₩और₩िनराकरण - आव᭫यकसामᮕी
ĩÔ₩तीसराᳰदनÆ₩मािसकġधमᭅ
(,sfPNd): चाटᭅपेपर ] माकᭅ र/᭣लैकबोडᭅ ,oa चॉक
• ᳰदन₩मᱶ₩कम₩से₩कम₩एक₩बार₩₩गमᭅ₩पानी₩से₩ᳩान₩करᱶ ।₩
• कपड़ᲂ₩ मᱶ₩ दाग₩ लगने₩ ls cpus₩ के ₩ िलए₩ सैिनटरी₩
नैपᳰकन₩का₩उपयोग₩करᱶ ।₩
• संᮓमण₩से₩ बचने₩ के ₩िलए सैिनटरी₩नै
नटरी पᳰकन₩या₩कपड़े₩
dks₩ xhyk gksus ij₩ᮧितᳰदन
ᮧितᳰदन कम₩से₩ कम₩3-4 बार₩(4
से 5 घंटे₩ के ₩ अंतराल₩ ij) बदलᱶ ।₩ पैस₩े बचाने₩ के ₩ िलए₩
ckfydk,a₩ ₩ आमतौर₩ पर₩ नैप᳴कस₩ ᳴कस le; ij₩ नहᱭ₩
बदलती)।
• माहवारी₩ के ₩ दौरान जननांगᲂ₩ ᲂ को₩ िनयिमत₩ तौर₩ पर₩
/kks,aA₩ᳩान₩करते₩ समय₩ Hkh₩जननां
जननांग₩साबुन₩से₩ एक₩बार₩
शौचालय के ₩ ᮧ᭜येक₩ उपयोग₩ के ₩
धोया₩ जाना₩ चािहए।₩ शौचालय₩
बाद₩जननांग₩को पानी₩से₩ धो₩₩ ysa और₩आगे₩ से₩ पीछे₩ तक₩
साफ₩कर₩ysa ।₩
• हर₩बार₩नैपᳰकन₩बदलने₩ से₩ पहले₩ और₩बाद₩ esa₩ साबुन₩
से अ᭒छी₩तरह₩हाथ₩धो,a।₩
• साफ₩जाँिघयᲂ₩का₩उपयोग₩करᱶ करᱶ A उ᭠हᱶ₩ हर₩ᳰदन₩बदल₩दᱶ₩
और₩कपड़ᲂ₩को]₩खासकर₩जां जांिघया]₩दूसरᲂ₩के ₩साथ₩साझा₩
न₩करᱶ ।₩
• ᳲसथेᳯटक₩ कᳱ₩ बजाय₩ कपास/ कपास lwrh₩ जाँिघया₩ नमी₩
रोकती₩है₩ftlls₩संᮓमण₩ls cpko gksrk₩gS।₩
• पीड़ा₩और₩खुजली₩से₩बचने₩के ₩िलए₩अपने₩पैरᲂ₩के ₩बीच₩
का₩Hkkx₩शु᭬क₩रखᱶ।
₩
₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ħĮ₩
₩
₩
माहवारी₩के ₩दौरान₩यᳰद₩आप₩कपडे₩ का₩उपयोग₩कर₩रहे₩ है₩ तो₩िन᳜िलिखत₩ᳰदशािनदᱷशᲂ₩का₩पालन₩ᳰकया₩
जाना₩ चािहए:-
यᳰद₩ mlh₩₩कपड़े₩ को₩आप₩दोबारा₩उपयोग₩ ugha करuk₩ pkgrh gSa₩ ₩तो₩ ;g₩सुिनि᳟त₩करᱶ ₩ ᳰक₩कपड़े₩ मᱶ₩ से₩
रᲦ₩दाग₩धो₩कर₩mls एक₩कागज₩मᱶ₩लपेट₩dj₩₩कचरे ₩के ₩िड᭣बे₩मᱶ₩डाल₩दᱶ।₩
,sfPNd₩: ᭭व᭒छता₩कᳱ₩जानकारी₩ᮧदान₩करने₩ds₩₩िलए₩एक₩खेल₩₩
₩
ᮧ᭜येक₩᭭व᭒छता₩अ᭤यास₩कᳱ₩ fuEufyिखत₩तािलका₩ vuqlkj अलग-अलग₩िचट₩बनाएं और₩इसे₩ एक₩बड़े₩
कटोरे / बैग₩मᱶ₩डाल₩दᱶ।₩᭥यूिज़कल₩चेयर₩खेलने₩के ₩िलए₩संगीत₩चलायᱶ₩।₩संगीत₩ᱧकने₩पर₩जो₩izfrHkkxh₩खाली₩
कु सᱮ₩ को₩ ढू ंढकर₩ बैठने₩ मᱶ₩ िवफल₩ jgsxk₩ ₩ उसे₩ बाहर₩ िनकलना₩ आव᭫यक₩ है।₩ वह₩ izfrHkkxh₩ कटोराíबैग₩ मᱶ₩
उपि᭭थत₩ िचटᲂ₩ मᱶ₩ से₩ एक₩ िचट ckहर₩ िनकाल₩ कर₩ उसे₩ जोर₩ से₩ i<+sxk₩ ।₩ ᮧितभागी₩ ᳰफर₩ से₩ खेल₩ esa
lfEefyr jgsxk₩₩और₩खेल₩ rc rd₩जारी₩ jgsxk जब₩तक₩ fd₩सभी₩ fpVs₩a ₩पढ़₩नहᱭ₩ yh₩जातᱭ।₩खेल₩के ₩
अंत₩तक₩ᮧितभािगयᲂ₩को₩ viuh₩₩ fpVsa रखuh gSa₩ ।₩अंत₩मᱶ₩ समूह₩को₩एक₩साथ₩ yk,a₩ ₩और₩ ckfydkvks₩a ₩को₩
ᳰफर₩से₩viuh viuh fpVksa₩₩को₩पढ़ने₩के ₩िलए₩dgs₩a ।₩
यᳰद₩ᳰकसी₩ izfrHkkxh₩₩को₩एक₩से₩ अिधक₩िचट₩िमलती₩है₩ तो₩वह₩ᳰकसी₩ vU;₩ ml izfrHkkxh के ₩साथ₩िचट₩
साझा₩कर₩सकrh₩है₩ िजसे₩ ज़ोर₩से िचट₩पढ़ने₩ का₩मौका₩न₩िमला₩हो।₩ᮧ᭜येक₩᭭व᭒छता₩अ᭤यास₩ ij₩िव᭭तार₩
से एक₩fopkj foe”kZ fd;k₩₩जायेगा।₩िचटᲂ₩को₩दीवार₩पर₩लगे₩चाटᭅ₩पेपर₩पर₩dzekuqlkj रखा₩जायेगा।₩
₩
᭭व᭒छता₩ अ᭤यास – अ᭭व᭒छ₩ सैिनटरी₩ पैड/कपड़ा
᭭वा᭭᭝य₩जोिखम₩₩᭭थानीय₩संᮓमण₩का₩कारण₩बैटीᳯरया हो₩सकता₩है₩ tks₩ ₩योिन₩के ₩ jkLrs ls₩ ₩यूटᳯे र;न₩
कै िवटी₩मᱶ₩ᮧवेश₩कर₩सकता₩है।₩
᭭वा᭭᭝य₩ जोिखम₩ ₩ गभाᭅशय₩ ᮕीवा₩ औj िछᮤ₩ मᱶ₩ बैटीᳯरया₩ के ₩ िलए₩ izos”k djuk₩ आसान₩ हो₩ जाता₩ है।₩
᭭व᭒छता₩अ᭤यास – लघुशक ं ा या शौच के बाद vaxksa dks₩ साफ़₩करने₩ ds₩ िलए₩ mUgs₩a ₩पीछे₩ से₩ आगे₩ कᳱ₩ओर₩
पᲂछना।
᭭वा᭭᭝य₩जोिखम₩₩आंᮢ₩से₩योिन₩æया₩मूᮢमागᭅç₩मᱶ₩बैटीᳯरया₩के ᮧवेश₩होने₩कᳱ₩स᭥भावना₩बढ़₩जाती₩है।₩
᭭व᭒छता₩ अ᭤यास – पैड₩ बदलने₩ ds₩ ₩ बाद₩ gkFkksa dks₩ ₩ साबुन₩ से₩ नहᱭ₩ धोना।₩
᭭वा᭭᭝य₩ जोिखम₩ ₩ हेपटे ाइᳯटस₩ ₩ बी₩ या₩ छाले₩ जैस₩े संᮓमण₩ फै लाने₩ मᱶ₩ सहायता।₩
कपड़ा₩ ġ₩ अंडरिवयर₩ के ₩ भीतर₩ एक₩ साफ₩ नरम₩ सूती₩ कपड़े₩ को₩ rg yxk₩ कर₩ bl izdkj₩ ₩ रखᱶ₩
ftlls₩कपड़ा₩िनजी₩भागᲂ₩से₩गुज़रते₩ᱟए₩चारᲂ₩ओर₩कमर₩ij₩₩बंधी₩एक₩Mksjh₩₩के ₩मा᭟यम₩से₩fVdk
jgs₩ ।₩ मोVs₩ या₩ भारी₩ कपड़s₩ ds iz;ksx₩ ls₩ घषᭅण₩ होगा₩ और₩ ;g₩ जांघᲂ₩ और₩ जननांगᲂ₩ मᱶ₩ जलन₩ का₩
कारण₩बन₩सकता₩है।₩कपड़े₩कᳱ₩तह₩के ₩बीच₩:bZ₩j[ksaA₩₩ :bZ₩सीधे₩जननांगᲂ₩के ₩संपकᭅ ₩मᱶ₩dHkh Hkh u
j[ksaA₩
कपड़े₩ को₩हर 5 घंटे₩ मᱶ₩ बदल₩ nsa rkfd₩₩संᮓमण₩कᳱ₩संभावना₩ u gksA ₩कमर₩ ij₩₩ Mksjh Bhd ls₩
बंधी₩jgs rkfd₩₩कपड़ा₩fleV ₩ना₩जाएA₩₩कपड़ा कमर₩के ₩आस-पास₩bl izdkj ls₩₩बांधा₩हो₩ᳰक₩
og₩᭭थान₩से₩ बाहर₩ना िनकल₩जाए।₩कभी₩नम₩कपड़े₩ का₩उपयोग₩न₩करᱶ ₩ यᲂᳰक₩इससे₩ असहजrk₩₩
महसूस₩gksxh₩₩और₩संᮓमण₩कᳱ₩संभावना₩Hkh₩बढ़₩जाती₩है।
ĩÔĨÔĨ₩नैपᳰकन₩का₩उपयोग₩कै से₩करᱶ ₩
पैक₩ से₩ एक₩ नैपᳰकन₩ िनकालᱶA ₩ नैपᳰकन₩ से₩ रै पर₩ dks₩ ₩ æबाद₩ मᱶ₩ फᱶ कने₩ के ₩ िलएç₩ िनकालᱶ₩ ।₩ नैपᳰकन₩ पर₩ से₩
᭭टीकर₩ gVk dj₩ mls पᱹटी₩ मᱶ₩ सही₩ ढंग₩ से₩ fpidk dj₩रखᱶ।₩ यᳰद₩ नैपᳰकन₩ ᳲवस₩ okys₩ ₩ हᱹ₩ तो₩ mudks
QSyk ysaA₩₩पᱹटी₩पहनᱶ।₩पᱹटी₩को₩मत₩बदलᱶ₩ exj ;fn₩यह₩असुिवधाजनक₩है₩ तो₩इसे₩ िनकाल₩कर₩नैपᳰकन₩
Bhd rjg ls yxk,a।₩₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ĨĦ₩
3.2.3 सुरिᭃत₩fuLrkj.k -
₩
• आप₩ᳰकस₩तरीके ₩से₩पैड₩का₩fuLrkj.k करᱶ ग₩े यह₩उपल᭣ध₩सुिवधाᲐ₩पर₩िनभᭅर₩करता₩है।₩
•अᮧयुᲦ₩ सैिनटरी₩ नैपᳰकन/कपड़ᲂ₩ को₩ एक₩ ᭭व᭒छ, सुरिᭃत₩ और₩ lwखी₩ जगह₩ रखना₩ चािहए।
•सैिनटरी₩ नैपᳰकन/कपड़ᲂ₩ को₩ कचjs₩ ds₩ ढेर₩ मᱶ₩ नहᱭ₩ Qsaduk₩ चािहए।
• शौचालय₩ मᱶ₩ सैिनटरी₩ या₩ कपड़ा₩ पैड₩ को₩ कभी₩ भी₩ ᭢लश₩ नहᱭ₩ करᱶ ₩ यᲂᳰक₩ यह₩ ukyh es₩a ᱧकावट₩ पैदा₩
करे गा।
• ?kj ds₩िपछवाड़े₩मᱶ₩सैिनटरी₩नैपᳰकन/कपड़ᲂ₩dk fuLrkj.k djus के ₩िलए₩एक₩सैिनटरी गᲺा₩खोद₩कर₩₩
mUgsa अख़बार₩मᱶ₩yisV dj Mkyk tk ldrk gSA₩₩इसे₩पशुᲐ₩के ₩बाहर₩खᱭचने₩से₩बचाने₩के ₩िलए₩गᲺे₩को₩
<d nsaA₩bls ₩ᮧयोग₩djus₩के ₩बाद₩राख₩ls <drs₩₩रहᱶ।₩गᲺा₩भरने₩ के ₩बाद₩feVVh ls mls₩ पूरी₩तरह₩से₩
बंद₩ कर₩ nsa₩ और₩ दूसरे ₩ गᲺे₩ का₩ उपयोग₩ करᱶ ।
•एक₩ पुराus₩ ₩ अखबार/jnnh₩ ₩ कागज₩ मᱶ₩ नैपᳰकन₩ लपेट₩ dj mls₩ कचरा पेटी मᱶ₩ Mky₩ दᱶ।
• कु छ₩शौचालयᲂ₩मᱶ₩कचरा-भट्ठी होrh₩हᱹ₩जो₩नैपᳰकन₩को₩जला₩nsrh gSa vr%₩उनका₩उपयोग₩करने₩से₩बचᱶ।
3.3.4िशशुआसन₩
3.3.5कोबराiksज़₩
3.3.6शवkसन₩
₩
3.3.7 धनुरासन (बोiksज़) -
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
Ĩħ₩
3.3.6 मुᮤा
13.3.7 मुᮤा 2
3.3.8 मुᮤा
3: शिᲦमुᮤा₩ġ₩
₩
₩
अंगूठे₩ dks gFksyh₩ पर₩ eksM+₩sa rFkk₩ NksVh
vaxqyh dfu’dk
ds ewy Hkkx ij j[ksaA₩rtZ
rtZuh ,oa e/;ek ls vaxwBs
dks nck,aA vukfedk ,oa dfu’Bk vaxqfy;ksa ds vxz
Hkkx dks feykrs gq, gFksyh dks नािभ₩के ₩सामने₩ रखᱶ।₩
कु छ₩देर₩गहरी₩साँस₩ᱶ लᱶ।₩
3.3.9 ᮪ामरी₩ᮧाणायाम₩
3.3.10भिᳫका₩ ᮧाणायाम
लाभ₩ ġ
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ĨĨ₩
•पᳯरसंचारी₩ और₩ ᳡सन₩ ra=₩ कᳱ₩ सम᭭याvksa₩ के ₩ िलए₩ ;g₩ िचᳰक᭜सीय₩ काम₩ करता₩ है।
•blls मन₩ और₩ शरीर₩ iwjh rjg ls₩ ₩ rukoeqDr gks tkrk gS₩ ।
•मि᭭त᭬क₩के ₩बाएं₩ और₩दाएँ₩ भाग/गोला/kkZsa₩ dks tks dze”k% gekjs₩ ᳞िᲦ᭜व₩ ds₩ ₩ता᳸कक₩और₩भावना᭜मक₩
पᭃᲂ₩से₩संबंिधत₩gSa] को₩अनुᱨप₩करने₩मᱶ₩lgk;d gSA
•;g gekjs शरीर₩ का₩ तापमान₩ Hkh fu;r₩ बनाए₩ रखता₩ है।
3.3.12ओम₩ᳲचतन
3.3.13 ला-ला᭟यान
3.3.14स᭜संग(,sfPNd)
3.4 मािसकġधमᭅ₩िमथक/धारणा₩ġ
Ckfydkvksa₩ ₩ से₩ ,d₩ izglu ¼ि᭭कटç₩ बनाने₩ के ₩ िलए₩ कहᱶ।₩ ᮧ᭜येक₩ िमथक/गलत₩ धारणा₩ dks oSKkfud
vk/kkj ij खाᳯरज₩करᱶ ₩िजससे₩mUgsa ;g₩पता₩चले₩कᳱ₩िमथक/गलत₩धारणा₩dh okLrfodrk D;k gSA₩₩
िमथक 1 –मिहला₩ मािसकġधमᭅ₩ ds dkj.k₩ अशु, xanh, बीमार₩ या₩ शािपत₩ है।
;g₩ सच₩ नहᱭ₩ हैA₩ माहवारी₩ एक₩ ᮧाकृ ितक₩ शारीᳯरक₩ घटना₩ है।₩ मािसकġधमᭅ₩ dsoy रᲦ₩ और₩ ऊतक₩ ds
fuLrkj.k ds fy, gksrk gS₩ अ᭠यथा₩ bl₩ रᲦ₩ और₩ ऊतक₩ ls₩ बᲬे₩ का₩ iks’k.k₩ होता₩ है।₩ माहवारी ds
nkSjku आप₩ ᳰकसी₩ भी₩ सामािजक₩ कायᭅ₩ मᱶ₩ ᭭वतंᮢ₩ ᱨप₩ से₩ भाग₩ ले₩ सकrh₩ हᱹ।
₩
िमथक 2 –मािसकġधमᭅ₩मᱶ₩मिहला₩को₩ᳩान₩नहᱭ₩करना₩चािहए।
₩
Ikgys₩ माहवारी₩के ₩दौरान₩खुल₩े मᱶ₩ ᳩान₩करना₩शमᭅनाक₩ᱟआ₩करता₩था₩लेᳰकन₩अब₩हमारे ₩ पास ˘卵拉賈₩ हᱹA
दैिनक₩ᳩान₩करना₩अ᭜यिधक₩ज़ᱨरी₩है।₩
िमथक 4 – मािसकġधमᭅ₩ के ₩ दौरान₩ रᲦ₩ कᳱ₩ कमी₩ से₩ एनीिमया₩ हो₩ जाता₩ है।
यᳰद₩ आप₩ ᭭व᭭थ₩ हᱹ तो₩ मािसकġधमᭅ₩ esa₩ रᲦ₩ कᳱ₩ हािन₩ gksus ls₩ एनीिमया₩ नहᱭ gks ldrkA के वल₩ भारी₩
रᲦ᮲ाव₩gh₩एनीिमया₩पैदा₩कर₩सकता₩है।₩;fn₩,slk gS rks₩त᭜काल₩डॉटर₩से₩परामशᭅ₩करᱶ ।₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
Ĩĩ₩
5. समापन -
•िपछले rhu ᳰदनᲂ₩ से₩ izkIr₩ सभी₩ सामᮕी₩ और₩ तकनीकᲂ₩ कᳱ₩ समीᭃा₩ करᱶ ।
•iz”u djsa₩ और₩ dgha Hkh rfud lk Hkh₩ कोई₩ संदह े ₩ हो₩ तो₩ ᭭प᳥₩ करᱶ ।
•lHkh सहभािगयᲂ₩ के ₩ अनुभवᲂ₩ को₩ संिᭃ᳙₩ ᱨप₩ से₩ साझा₩ करने₩ के ₩ िलए₩ कहᱶ।
• आगे₩₩समथᭅन₩के ₩िलए 卵₩संपकᭅ ₩िववरण₩ᮧदान₩करᱶ ।
6. अनुबध
ं -
- अ᭠य (उि᭨लिखतकरᱶ )
___________________________________________
8) जब आपको माहवारी शुᱨ ᱟई तो या उसके पहले पता था ᳰक माहवारी या है?
- हाँ - नहᱭ
___________________________________________________________
________________________________
13) अगर आप सेनेटरी पैड या कपड़े का उपयोग करतh हᱹ तो आप इसे कहाँ से ᮧा᳙
करतh हᱹ?
- घर मᱶ बना ᱟआ - बाज़ार से (᭭टेᯋᳱ, ि᭪ह᭭पर)
(कपड़े मᱶ िलपटा कपास)
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
Ĩī₩
16) या पैड बदलने के बाद आपको जननेि᭠ᮤय ᭃेᮢ को धोना चािहए?
- हाँ - नहᱭ
17) या आपको पैड या कपड़ा बदलने के बाद अपने हाथ धोus चािहए?
- हाँ - नहᱭ
a) यᳰद हाँ, तो पैड या कपड़ा बदलने के बाद आपको अपने हाथᲂ को कै से धोना
चािहए?
- पानी से - साबुन और पानी से
- िमᲵी से - मुझे नहᱭ पता
______________________________________________________________
___
10) या पैड बदलने के बाद आपको जननेि᭠ᮤय ᭃेᮢ को धोना चािहए?
- हाँ - नहᱭ
11) या आपको पैड या कपड़ा बदलने के बाद अपने हाथ धोus चािहए?
- हाँ - नहᱭ
a) यᳰद हाँ, तो पैड या कपड़ा बदलने के बाद आपको अपने हाथᲂ को कै से धोना
चािहए?
- पानी से - साबुन और पानी से
- िमᲵी से - मुझे नहᱭ पता
16) ᮧिशᭃण के बाद मािसक-धमᭅ का सामना करने मᱶ आपको ᳰकतना िव᳡ास है?
- बᱟत - थोड़ा
- अिनि᳟त - कोई पᳯरवतᭅन नहᱭ ᱟआ
₩
₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ĨĮ₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
₩
Ldwल₩ᮧशासन₩के ₩िलए₩अनुरोधपᮢ₩ġ₩
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
Ĩį₩
सेवामᱶ,
ᮧधान अ᭟यापक,
---------------------
---------------------
----------------------
आदरणीय महोदय/महोदया
महोदया,
िवषय:आपकᳱ सं᭭था / ᭭कू ल / हाई᭭कू ल मᱶ पढ़ रही ᳰकशोर ckfydkvksa के िलए
मािसक-धमᭅ ds nkSjku ᭭व᭒छता और समᮕ ᭭वा᭭᭝य पर एक ᮧिशᭃण कायᭅशाला का
आयोजन करने हेतु
lkदर,
᳞िᲦ िवकास कᱶ ᮤ, भारत
द आटᭅ ऑफ़ िलᳲवग, बᱹगलोर
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ĩħ₩
सेवा esa,
मुय कायᭅकारी अिधकारी
पᳯरयोजना दल,
᳞िᲦ िवकास कᱶ ᮤ, भारत,
बᱹगलोर
आदरणीय महोदय/महोदया
महोदया,
ध᭠यवाद और सादर
ᮧधान अ᭟यापक का नाम: :
ई-मेल आई डी:
फोन नंबर:
᭭कू ल कᳱ आिधकाᳯरक मqह
हर:
र
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ĩĩ₩
● चेक िल᭭ट-
पहला ᳰदन-
दूसरा ᳰदन-
तीसरा ᳰदन-
6. योगा मैट
7. कु छ कु ᳶसयᲂ कᳱ, एक छोटे बैग कᳱ ᳞व᭭था कर लᱶ (᭥यूिजकल चेयसᭅ खेल के िलए)
8. पो᭭ट-सवᱷ फॉमᭅ और एᲣॉलेजमᱶट लेटर
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ĩī₩
● ᮧी-सवᱷ फॉमᭅ ᮧिशᭃण के पहले ᳰदन ही सारे बᲬᲂ को बाँटना है। पहले ᳰदन ही
सभी से भरवा dj उसे वािपस ले लᱶ (ᮧिशᭃण का ᮧी-सवᱷ फॉमᭅ मै᭠युअल मᱶ
संलᲨ है)।
● पो᭭ट-सवᱷ फॉमᭅ ᮧिशᭃण के तीसरे ,oa vafre ᳰदन सारे बᲬᲂ को बाँटना है।
सभी से फॉमᭅ भरवा dj उसी ᳰदन वािपस ले लᱶ (ᮧिशᭃण का पो᭭ट-सवᱷ फॉमᭅ
मै᭠युअल मᱶ संलᲨ है)।
● सभी बᲬᲂ से फॉमᭅ के ऊपर उनका नाम और लास िलखने को ज़ᱨर कहᱶ।
● सुिनि᳟त करᱶ fd कोई भी ckfydk एक दूसरे से देख कर फॉमᭅ ना भरे और
सभी के पास फॉमᭅ भरने के िलए पेन या पᱶिसल मौजूद हᲂ ।
● सभी बᲬᲂ के नाम, लास और उ᮫ िलख dj अलग से िल᭭ट बना लᱶ।
● सुिनि᳟त कर लᱶ fd ᭭कू ल मᱶ एक खाली लास ᱨम या हॉल, िबना बᱶचेस के ,
एक साफ़ दरी के साथ मौजूद हो।
● ᭟यान रखᱶ fd योग करने ले िलए सभी को खाली जगह चािहए होगी इसिलए
िजतनी बड़ी जगह िमल सके उतना अ᭒छा होगा।
● सुिनि᳟त करे कᳱ सभी बᲬे अपनी च᭡पल लास के बkहर ही उतारᱶ ojuk योग
करने मᱶ dfBukbZ gksxh।
● ᭭कू ल के ᳲᮧिसपल को पहले ᳰदन ही अनुरोध पᮢ दे कर उस पर साइन करवा
लᱶA ᮧिशᭃण कᳱ शासकᳱय अनुमित लेने ds िलए यह vko”;d है।
● mnkgj.kLo:Ik मै᭠युअल मᱶ अनुरोध पᮢ संलᲨ है ।
● ᭭कू ल अिधकारी से ᮧशंसा पᮢ/ध᭠यवाद पᮢ लेना ना भूल।ᱶ
● mnkgj.kLo:Ik मै᭠युअल मᱶ ध᭠यवाद पᮢ संलᲨ है ।
● ᮧिशᭃण गितिविध कᳱ एक ᳯरपोटᭅ dks ध᭠यवाद पᮢ के साथ वी. वी. के .
आई. के dsanzh; dk;kZy; मᱶ भेज दᱶ।
ᅮ#,1203*₩ᅫ#*2&Ð₩ᅫ7%'#,#₩Ô₩ᅫ..'#11₩ᅮ,3*₩
ĩĬ₩
कॉपीराइट
इस मै᭠युअल का कोई भी Hkkx QksVksdkWih ;k ᳲᮧट नहᱭ ᳰक;k जा सकता है। िबना अनुमित
के इस मै᭠युअल कᳱ ᳰकसी भी सामᮕी के पुनᱧ᭜पादन करने पर ys[kd dks मुकदमा nk;j
djus का अिधकार है। f”k{kd इस मै᭠युअल dk ᮧयोग dsoy आटᭅ ऑफ़ िलᳲवग ᳇ारा
अिधकृ त उे᭫य के िलए ही कर सकते हᱹ। os नॉनिड᭭लोज़र एᮕीमᱶट (blds iw.kZr;k vFkok
vkaf”kd :Ik ls vU;Fkk mi;ksx½ से बा᭟य हᱹ। आटᭅ ऑफ़ िलᳲवग या xq:nso ᮰ी ᮰ी
रिवशंकर जी dh िलिखत vuqefr के िबना इस मै᭠युअल का dksbZ Hkh Hkkx कॉपी fd;k या
बांटा नहᱭ जा सकता है।