Hemija završni

1. Hidroliza i određivanje pH

2. Otapanje plinova u tekućinama

Kod rastvora gasova u tečnostima, na dodirnoj površini faze, tečne i gasovite nad rastovrom,
na stalnoj temperaturi uspostavlja se termodinamička ravnoteža. U svakom trenutku isti broj
molekula gasa napušta rastvor i vraća se u njega. S obzirom da je otapanje plinova u
tekućinama egzoterman proces jer se ne troši energija na raskidanje veza među molekulama
plina, dovođenjem temperature rastvorljivost plinova se smanjuje. Međutim, ono što najviše
utiče na rastovrljivost plinova u tekućinama je pritisak. Povišenjem pritiska rastvoriljivost
plinova raste, jer veći broj molekula plina udara o površinu tečnosti i tu se i zadržava.
Ovisnost rastvorljivosti plina o pritisku može se prikazati Henrijevim zakonom: Cg = kg x pg
odakle se vidi da je koncentracija rastvorenog gasa u rastvoru direktno je proporcionalna
parcijalnom pritisku tog gasa nad rastvorom. Ova zakonitost striktno važi samo za slabo
rastvorljive gasove pri niskim parcijalnim pritiscima.
Ovisnost rastvorljivost plina o parcijalnom pritisku našla je primjenu u medicini (davanje gasa
anestetika pod povišenim pritiskom ili davanje kiseonika), a može i da ima štetne efekte
(kesonska bolest). Ako se gas anestetik nalazi pod povišenim pritiskom u vazduhu, on u
našim tjelesnim tečnostima dostiže jako brzo visoke koncentracije, i ispoljava svoje
anestetičko desjtvo. Sve dok je pod povišenim pritiskom, to dejstvo se zadržava, a čim se
pritisak smanji gas anestetik smanjuje svoju koncentraciju i na kraju gubi anestetičko dejstvo.
Kesonska bolest – zbog najvišeg parcijalnog pritiska azota u vazduhu, on se pod povišenim
pritiskom (ronjenje ili rad na velikim dubinama) jako brzo širi u našim tjelesnim tečnostima.
Problem nastupa kada osoba želi da se prevede na normalan atmosferski pritisak, uslijed cega
se azot nastoji osloboditi u vidu mjehurića koji izazivaju začepljenje krvni sudova jer se
normalno ne uključuje u metaboličke procese, i ne može se eliminisati preko pluća kao
vazduh. Zato se u navdenim slučajeima koristi smjesa 98% helijum i 2% kisoenik, zbog
smanjenog parcijalnog pritiska helijuma.

3. Hibridizacije
- sp3 hibridizacija je mješanje 1s sa 3p orbitalam pri čemu nastaju 4 sp3 hibridne orbitale sa
istom energjiom. Orbitale među sobom zatvaraju ugao od 109,5 stepeni i kažemo da imaju
tetradedarnu orijentaciju. Ovaj tip karakterističan je sa jednostrukom vezom (npr. alkani)
gdje nastaje jedna sigma veza između C atoma. Reakcije: oksidacije, supstitucije ili
halogenacije, nitrovanja i sulfonovanja.
Ugljikov atom ima u valentnoj ljusci četiri elektrona i to dva sparena smještena u 2s orbitali, a
preostala dva su nesparena i nalaze se u 2px i 2py orbitali. Ukoliko mu dovedemo energiju i
pobudimo ga njegovi elektroni iz 2s orbitale će se raspariti i jedan će prijeći u 2pz orbitalu.
Tako ugljikov atom ima sada na raspolaganju četiri nesparena elektrona za vezu s vodikovim
atomima. Svaki od četiri vodikova atoma ima pak po jedan nespareni elektron u 1s orbitali.
Jednostavnim preklapanjem orbitala ugljikovog atoma (2s, 2px, 2py i 2pz) s 1s orbitalom
vodikovog atom nikako ne mogu nastati četiri veze iste duljine, a koje još pri tom zatvaraju
kut od 109°. Da bi se objasnilo kako nastaju četiri iste veze, teorija valentne veze
pretpostavlja da je došlo do hibridizacije orbitala i nastanka četiri degenerirane sp3 orbitale
međusobno smještene pod kutom od 109°, odnosno usmjerenih prema vrhovima tetraedra.
Tako sada ugljikovom atomu može s četiri strane prići po jedan vodikov atom čija će se
1s orbitala preklopiti s jednom hibridnom sp3orbitalom ugljikovog atoma. Nastat će četiri
sigma veze iste duljine (a time i iste jakosti) pod kutom od 109°, odnosno molekula će imati
tetraedarsku strukturu.

- sp2 hibridizacija nastaje mješanjem 1s i 2p orbitale pri čemu nastaju 3sp2 hibridne orbitale sa
istom energijom, a 1p orbitala ostaje nehibridizovana i ona ima veću energiju. Te orbitale
tvore dvostruku vezu koja se sastoji od jedne sigma i jedne pi veze. Hibridizovane orbitale
nastaju čeonim preklapanjem, a nehibridizovane bočnim preklapanjem grade pi vezu. Orbitale
među sobom stoje pod uglom od 120 stepeni, i kažemo da imaju trigonalnu orijentaciju. Ovaj
tip veze je karakterističan sa dvostrukom vezom (npr. alkeni) koju sačinjavaju jedna sigma i
jedna pi veza. Karakteristična je reakcija adicije gdje primjenjujemo Markovnikovljevo
pravilo (H atomi se adiraju na C atom sa više H atoma).
Borov atom ima u valentnoj ljusci tri elektrona i to dva sparena smještena u 2s orbitali i jedan
nespareni u 2px orbitali. Ukoliko mu dovedemo energiju i pobudimo ga njegovi elektroni iz
2s orbitale će se raspariti i jedan će prijeći u 2pyorbitalu. Tako borov atom ima na
raspolaganju tri nesparena elektrona za vezu s fluorovim atomima. Svaki fluorov atom ima u
svojoj valentnoj ljusci sedam elektrona, dva u 2s i pet u 2p orbitalama, a na raspolaganju im je
za stupanje u vezu s borovim atomom po jedan nespareni elektron u njihovim 2p orbitalama.
Jednostavnim preklapanjem 2s, 2px i 2py orbitala borova atoma s po jednom 2p orbitalom
svakog fluorovog atom nikako ne mogu nastati tri veze iste duljine, a koje još pri tom
zatvaraju kut od 120°. Da bi se objasnilo kako nastaju tri iste veze teorija valentne veze
pretpostavlja da je došlo do hibridizacije 2s, 2px i 2py orbitala i nastanka triju
degeneriranih sp2 orbitala, međusobno smještenih pod kutom od 120°. Tako sada borovom
atomu može s tri strane prići po jedan fluorov atom koji će se sa svojom 2pz orbitalom
preklopiti s po jednom hibridnom sp2 orbitalom borovog atoma. Nastat će tri sigma veze iste
duljine (a time i iste jakosti) pod kutom od 120°, odnosno molekula će predstavljati trokut u
ravnini.

- sp hibridizacija nastaje mješanjem 1s i 1p orbitale sa ralzičitom energijom pri čemu nasataju

2sp hibridne orbitale sa istom energijom, a ostale 2p orbitale ostaju nehibridizovane i one
imaju veću energiju nego hibridizovana. Hibridizovane orbitale nastaju čeonim preklapanjem,
a nehibridizovana bočnim preklapanjem grade pi vezu. Orbitale među sobom stoje pod uglom
od 180 stepeni i kažemo da imaju digonalnu orijentaciju. Ovaj tip veze je karakterističan sa
trostrukom vezom (npr. alikini) koji se sastoji od 1 sigma i 2 pi veze. Karakteristična je
reakcija adicije, koja se vrši u dvije faze, odnosno alkin-alken-alkan.

Berilijev atom u svojoj valentnoj ljusci ima dva elektrona u 2s orbitali. Ukoliko mu dovedemo
energiju i pobudimo ga, njegovi elektroni iz 2s orbitale će se raspariti i jedan će prijeći u
2px orbitalu. Tako berilijev atom ima na raspolaganju dva nesparena elektrona za vezu s
klorovim atomima. Svaki klorov atom ima u svojoj valentnoj ljusci sedam elektrona, dva u
3s i pet u 3p orbitalama, a na raspolaganju im je za stupanje u vezu s berilijevim atomom
jedan nespareni elektron u 3p orbitali. Jednostavnim preklapanjem 2s i 3px orbitala berilijeva
atoma s po jednom 3p orbitalom svakog atoma klora nikako ne mogu nastati dvije veze iste
duljine, a koje još pri tom zatvaraju kut od 180°. Da bi se objasnilo kako nastaju dvije iste
veze teorija valentne veze pretpostavlja da je došlo do hibridizacije 2s i 2px orbitala i nastanka
dviju degeneriranih sp orbitala, koje su međusobno smještene pod kutom od 180°. Tako sad
berilijevom atomu može sa svake strane prići po jedan klorov atom koji će se svaki sa svojom
3pz orbitalom preklopiti s po jednom sp orbitalom berilijevog atoma. Nastat će dvije sigma
veze iste duljine (a time i jakosti) pod kutom od 180°, odnosno nastat će linearna molekula.

4.Geometrijska izomerija, prostorna izomerija

Izomerija je pojava kada dva ili više jedinjenja imaju istu molekulsku, a različite strukturne
formule (odnosno i razlučite hemijske i fizičke osobine). Djeli se na sturkturnu – atomi
povezani za različite partnere i stereoizomeriju – atomi povezani za iste partnere.
Geometrijska izomerija je karakteristika spojeva sa dvostrukom vezom i nastaje kao
posljedica nemogućnosti rotacije oko dvostruke veze. Kao posljedica toga, funkcionalne
grupe mogu zauzimati dva položaja: cis i trans.
Prostorna izomerija nastaje kao posljedica rotacije oko jednostruke veze. Kao posljedica ove
izomerije, spojevi sa istom molekulskom formulom mogu da se razlikuju prema izgledu lanca
(butan;3-metil-propan).

5.Esteri
Estri su derivati kiselina koji nastaju zamjenom hidroksilne grupe u karboksilnoj funkciji
alkoksidnim ostatkom. Opšta formula estera je R-COOR´, te zbog izmjena na funkcionalnoj
COOH grupi, ovi spojevi se razlikuju po osobinama od karb. kiselina. Prema prirodi kiseline
iz kojie nastaju esteri se djele na estere neorganskih i organskih kiselina. Estri organskih
kiselina su redovni sastojci žive materije. Masti, ulja i voskovi su estri viših masnih kiselina.
Fosforna kiselina je vezana u mnogim prirodnim proizvodima, kao što su fosfolipidi,
nukleinske kiseline, ATP itd. Imena se izvode slično imenima soli. Prvo se navodi ime alkil
ili aril ostatka a zatim ime same kiseline tj. njenog ostatka (NACRTAT : monoestar sumprone
kiseline, etil-acetat)

6. Hidroski kiseline
Hidroski kiseline su supstituisane karboksilne kiseline i nastaju kada se neki od radikala
karboksilne kiseline zamijeni sa OH grupom alkohola. S obzirom da –COOH grupa ostaje
netaknuta, ovi spojevi imaju osobine karboksilnih kiselina. One su jače od izvedenih kiselina,
zbog dodate grupe, koje mogu da reaguju nezavisno jedna od druge i međusobno.
-Mliječna kiselina - nastaje vrenjem ugljenih hidrata, nalazi se u kiselom mlijeku, nagomilava
se u mišićima prilikom teškog fizičkog rada. Zbog hiralnog atoma javlja se u dva
enantiomerna oblika : D i L mliječna kiselina. Ekvimolekulska smješa oba enentiomera
mliječne kiseline je inaktivna tzv. Racemska mliječna kiselina. Njene soli su laktati.
(NACRTAT)
-Jabučna kiselina – nalazi se u prirodi u biljkama, najviše u zelenom voću. Bijela je kristalna
supstanca, rastvorljiva u vodi. Njene soli su malati, učestvuje u djelu Krebsovog ciklusa.
(NACRTAT)
-Vinska kiselina – bijelna kristalna supstanca, rastvorljiva u vodi. Nene soli su tartarati.
Postoje tri izomerna oblika D, L i mezo - vinska kiselina. Mezo-vinska kiselina neobrće
ravana polarizovane svjetlosti , te je optički inaktivna. (NACRTAT 3 OBLIKA)
-Limunska kiselina – nalazi se u prirodi u limunu odakle joj i ime. To je bijela kristalna
supstanca, lako rastvorljiva u vodi. Soli limunske kiseline su citrati. Natrijum-citrat se
upotrebljava kao antikoagulans. Limunska i izolimunska kiselina nastaje kao međuprodukt u
metaboličkom ciklusu Krebsovog ciklusa. Posjeduje optički aktivni izomer – izolimunska
kiselina (NACRTAT OBE)
-Salicilna kiselina – hidroskilna grupa direktno vezana za aromatično jezgro. Dosta je jaka
kiselina Njene soli su salicilati, koji se koriste u medicini. Derivati su aspirin (anestetik i
analgetik), salol (antiseptik), para-amino-salicilna kiselina (lijek protiv tuberkuloze), galna
kiselina (nalazi se u čaju)

7. Zwitter-ion serina, bazna svojstva

Amionikisleine su ionizirane pri neutralnom pH i u rastvorima se nalaze kao dipolni jon –
zwitter jon. Kad je aminokiselina u dipolnom obliku, njena amino-grupa je protonirana a
karbokislna grupa deprotonovana. Izoelektirčna tačka predstavlja pH vrijednost kod koje je
molekula aminokiselina električni neutralna i ne može se kretati u električnom polju.
Izolektrična tačka je artimetička srednja vrijednost kiselog i baznog oblika pHi = pK+1,0 + pK-
1,0)/2 . Zbog svoje dipolnosti aminokiseline se ponašaju kao puferi i maju vrlo važnu ulogu u
odražavanju neuralne pH vrijednosti u živim organizmima.
NH3+ COOH (pH=1;kationski oblik) NH3+ COO- (ph=7;neutralni oblik)
NH2 COO- (ph=11; anionski oblik)
(NACRTAT SERIN!!!!)

8. XVI grupa
U ovu grupu spadaju O,S,Se,Te,Po. Prvi član je gas, a ostali članovi grupe su čvrste
supstance. O je nemetal, a što se ide na niže u grupi, atomi elementa su sve veći metali. O se
javlja u dvije alotropske modifikacije O2 i O3 (ozon). Vazduh normalno sadrži oko 20%
kiseonika. U znatnoj količini se nalazi u obliku jedinjenja, najčešće H2O.
Kiseonik je veoma važan biogeni element. Nalazi se kao sastojak gotovo svih supstanci u
organizmu. Život ljudi i životinja zavisi od kiseonika iz vazduha koji im je potreban za
disanje. Kiseonik iz vazduha koji se disanjem unosi u pluća djelom se rastvara u krvi, a
djelom vezuje za hemoglobin i tako dospjeva do svih ćelija organa i tkiva kojima je
neophodan za metaboličku aktivnost. Čist kiseonik se može udisati samo kratko bez štetnih
posljedica (takav se u medicini koristi kod trovanja sa CO ). Sumpor se nalazi u gotovo svim
čeijama organizma kao sastojak proteina. U proteinima se nalazi u ostacima aminokiselina
cisteina i metionina. Sulfatni jon se nalazi u krvi i drugim biloškim tečnostima. Selen se
nalazi u organizmu u veoma malim količinama, najviše u bubrezima i jetri. Nađeno je da ima
značajnu ulogu u sprječavanju mišićne distrofije kod nekih životinja.

9. XV grupa
U ovu grupu spadaju N, P, As, Sb, Bi. Od ovih spojeva N i P su nemetali a ostali su metali.
Azot je gas te se javlja u obliku diatomske molekule, a ostali su čvrsta tijela. Elementi ove
grupe mogu imati oksidaciona stanja od -3 do +5. Od ovih elemenata N, P i As imaju biološki
značaj.
Azot je konstitucionalni element svih biljnih i životinjskih proteina. Većina živih organizama
ne može da koristi azot iz atmosfere jer je on stabilan i nereaktivan. Biljke aposrbuju azot u
obliku nitrita i prevode ga u preoteine.
Oko 80% fosfora se nalazi u kostima i zubima u obliku fosfata kalcijuma. Fosfolipidi su bitni
za sve ćelije. Fosfor se nalazi u RNK i DNK molekulama odgovornim za sintezu proteina i
prenošenje genetskih informacija. Ulazi u sastav energijom bogatog ATP-a. U krvi se nalazi
fosfatni jon gdje ima ulogu pufera. Ulazivu sastav fosfoproteina i nekih koenzima.
Arsen spada u mirkoelemente i nalazi se gotovo u svim organima. Njegova uloga nije sa
sigurnošću utvrđena, smatra se da utiču na sposobnost reprodukcije.

10. Glukoza
Glukoza (C6H12O6) spada u grupu monosahardia (aldoza). Nalazi se u voću i medu, uz
fruktozu, i daje sladak okus. Nalazi se u krvi sisara oko 0,1%. Glukoza je gorivo kojim se
putem krvi opskrbljuje ćelije, razgradnjom glukoze se oslobađaju velike količine energije. U
prirodi se javlja u D obliku. Ulazi u sastav nekih značajnih jedinjena: škrob, glikogen,
celuloza,laktora, itd. Pokazuje optičku aktivnost i reducirajući je šećer (redukuje Fehlingov i
Tollensov reagens).

11. Derivati karb. kiselina

Nastaju zamjenom hidroksilne grupe u karboksilnoj grupi nekim atomom ili atomskom
grupom. Derivate karboksilnih kiselina možemo predstaviti formulom R-CO-X. Sa obzirom
da izmjena nastaje na COOH grupi, ovi spojevi nemaju osobine karboksilnih kiselina.
Hemijske osobine derivata zavise od reaktivnosti dolazeće grupe X.
- Alkil-halogenidi- nastaju zamjenom sa atomom halogena, najčešće hlora. Vrlo su reaktivna
jedinjenja i preko njih se nukleofilnom supstitucijom dobivaju drugi derivati kiselina.
-Anhidridi – sadrže dva alkil ostatka preko kiseonika. Ako su acil grupe iste onda je riječim o
prostim anhidridima, a ako su različite onda su to mještoviti anhidridi. Veoma s važni
anhidridno vezani fosfati, koji su bogati energijom i služe kao „depoi“ biološke energije, jer
se njihovom hidrolizom oslobođaju velike količine energije. (R-CO-O-CO-R)
- Estri - derivati kiselina koji nastaju zamjenom hidroksilne grupe u karboksilnoj funkciji
alkoksidnim ostatkom. Opšta formula estera je R-COOR´, te zbog izmjena na funkcionalnoj
COOH grupi, ovi spojevi se razlikuju po osobinama od karb. kiselina. Prema prirodi kiseline
iz kojie nastaju esteri se djele na estere neorganskih i organskih kiselina. Estri organskih
kiselina su redovni sastojci žive materije. Masti, ulja i voskovi su estri viših masnih kiselina.
Fosforna kiselina je vezana u mnogim prirodnim proizvodima, kao što su fosfolipidi,
nukleinske kiseline, ATP itd. Imena se izvode slično imenima soli. Prvo se navodi ime alkil
ili aril ostatka a zatim ime same kiseline tj. Njenog ostatka (NACRTAT etil-acetat)
-Amidi- zamjena hidroksilne grupe sa amino grupom. Imena amida se izvode iz imena
kiselina iz koje nastaju. Diamid ugljene kiseline (NH2-CO-NH2) ili karbamid nastaje kao
krajnjij proizvod metabolizma proteina, pa se zbog tog nalazi u svim živim organizmima.
Eliminiše se iz organizma preko urina. Kod zdravih osoba se izluči 30 grama dnevno.

12. Osmotski tlak – primjer NaCl i gluk.

Proces difuzije rastvarača kroz polupropusnu opnu iz rastvora niže koncentracije u rastvor
više koncentracije naziva se osmoza, a pritisak koji je potreban da se uspostavi ravnoteža
između 2 rastvora različitih koncetracija naziva se osmotski pritisak. Eksprerimentalno je
utvrđeno da rastvori elektrolita zbog elektrolitske disocijacije pokazuju uvijek veći osmotski
pritisak od rastvora neelektrolita iste koncentracije. Ovome pridonosi vant Hoffov faktor
korekcije koji uključuje broj jona na koji elektrolit disocira u rastvoru: i = 1+(n-1) x alfa
U medicini se osmotski aktivne tvari u rastvoru izražavaju osmolima. Jedan osmol je količina
tvari koa sadrži 6,022 x 1023 osmotski aktivni čestica, dakle
1 mol glukoze = 1 osmol 1 mol NaCl = 2 osmola (Na+ + Cl-)
Tako da pri istoj temperaturi i koncentraciji veći osmostski pritisak će imati NaCl od glukoze.

13. Dekarboksilacija i dezaminacija

- Reakcije dekarboksilacije se vrše u prisustvu Ba(OH)2 uz zagrijavanje pri čemu Ba(OH)2
veže oslobođeni CO2 i od aminokisleina nastaje amin.

- Reakcija dezaminacije je enzimska reakcija koja se vrši u prisustvu enima dezaminaze, pri
čemu iz amino kiseliina nastaju hidroski-kiseline. Ova reakcija se, uz prisustvo HNO2 koristi
za kvantitativno dokazivanje aminokiselina, na osnovu mjerenja količine oslobođenog N2
određuje se količina.

+ H20
14. Stereoizomerija
Izomerija je pojava kada dva ili više jedinjenja imaju istu molekulsku, a različite strukturne
formule (odnosno i razlučite hemijske i fizičke osobine). Djeli se na sturkturnu – atomi
povezani za različite partnere i stereoizomeriju – atomi povezani za iste partnere.
Stereoizomeri se dalje dijele na optičke i geometrijske.
Geometrijska izomerija je karakteristika spojeva sa dvostrukom vezom i nastaje kao
posljedica nemogućnosti rotacije oko dvostruke veze. Kao posljedica toga, funkcionalne
grupe mogu zauzimati dva položaja: cis i trans.
Optička izomerije je vrsta izomerije gdje se molekule izomerng spoja odnose kao lik i
njegove slika u ogledalu

15. Glukoza + Tollens - Fruktoza + Fehling

C5H11O5COH + 2[Ag(NH3)2]+ + 2OH-  C5H11O5COONH4 + 2Ag + 3NH3 + H2O
U reakciji glukoze i tollensa, glukoza djeluje kao reducirajuće sredstvo koje će se oksidovati, i
time redukovati srebro iz Ag+ u elementarno. Potrebno je eprvuetu zagrijati u vodenom
kuptailu, te će se za nekoliko minuta u epruvetama pojaviti srebreno ogledalo.
Fruktoza ima svojstva kao glukoza iako je ketoheksoza, zbog toga što je frutkoza u alkalnom
rastovru u ravnoteži sa glukozom. Ketoni ne redukuju Fehling, pa je prvo prethodno potrebno
da dođe do keto-enolne izomerije, odnosno tautomerije. (NACRTAT!!!!)

C5H11O5CHO + 2Cu2+ + 5OH- -> C5H11O5 + Cu2O + 3H2O

Nakon dodavanja reagensa potrebno je epruvetu zagrijati, te će se nakon nekog vremena

pojaviti na dnu crvenosmeđi talog bakar-1-oksida. Djeluje kao reducirajući šećer tako da se
reduciraju bakar koji se i izdvaja u vidu taloga.

16. Otapanje čvrsto-tečno. Bubrežni kamenac

Kod otapanja čvrsto-tečno važi pravilo da se slično otapa u sličnom. Ako se neka čvrsta tvar,
kristalne strukture, čije su čestice joni ili polarne molekule otapa u polarnom rastvaraču (npr.
vodi) sile kojima rastvarač privlači čestice čvrste supstance su dovoljno jake da raskinu čvrste
Kulonove sile koji te čestice drže na okupu. Tako voda zbog velike dielektrične konstante
prekida jake Kulonove sile, i dolazi do otapanja čvrste tvari u vodi (NaCl). Ako se polarnim
rastvaračima doda nepolarna tvar (I2), veze kojima nepolarna tvar privlači rastvarač su
nedovoljne da prekinu jake veze rastvarača. Kristalni jod će se rastvoriti u nepolarnim
rastvaračima kao sto su CCl4, jer će sile interakcije između molekula biti dovoljno jake.
Rastvaranje čvrstog u vodi se može vršiti i zahvaljujući građenju intermolekularnih,
vodikovih veza. Tako npr. Glukoza preko 5 OH grupa gradi vodikove veze sa vodom i dobro
se u njoj rastvara. Na rastvorljivost utiče i temperatura., njenim povišenjem povećava se i
rastvorljivost, dok pritisak nema neki veliki značaj. Na rastvorljivost utiče još i količina
čestica otopljene materije kao i njihova veličina.
Ukoliko u organizam unosimo prevelike količine oksalata (zeleno povrće, špinat, brokule) oni
se vežu sa kalcijumom i grade prezasićen rastvor i vode ka nastajanju kamenca u bubregu.
Zbog prezasićena ne može se sva količina CaC2O4, koji nastaje spojem oksalta sa Ca,
rastvoriti pa se ona taloži i nakuplja u vidu pijeska koji vodi ka nastajanju kamenca
Ca + C2O4 -> CaC2O4

17.Tautomerija
Tautomeri su konstitucioni izomeri jedinjenja koja se lako konvertuju iz jednog u drugi oblik
hemijskom reakcijom zvanom tautomerizacija. Ovaj tip izomerizacije je karakterističan za
aldehide i ketone. Zbog deficitarnosti C atoma- COOH grupe protonima, on privlači jedan H
atom sa alfa C atoma, i na taj način aldehid/keton prelazi iz keto oblika u enolni oblik. Ova
dva oblika preko keto-enolne izomerije stoje u ravnoteži.
CH2OH CHOH CHO
| -> || -> |
C=O C-OH CHOH
| | |
CH2OH CH2OH CH2OH
ketoza endiolni oblik aldoza

18. Koloidne otopine, anemija srpasti eritrocita

Koloidni sistem je vrsta disperznog sistema gdje su čestice u dispreznoj sredini imaju
veličinu od 10-5 do 10-7 cm, te predstavljaju najrasprostranjenije sisteme. Veličina ovih čestica
uslovaljava da koloidi odbijaju i rasipaju svijetlost kada ona biva usmjerena na njih te ovo
zovemo Tyndallov fenomen gdje se u svijetlosnoj zraci vide sitne svijetle tačkice koje lete.
Koloid kod kojeg je čvrsta disprezna faza dispergovana u tečnoj disperznoj sredini naziva se
sol. Ukoliko je čvršće konzistencije (polučvrst) naziva se gel. Ukoliko koloidne čestice
privlače i vezuju za svoju površinu molekule vode, tada imamo hidrofilni sol, ako ne vezuju
molekule vode, tada imamo hidfrofobni sol. Uopšte govoreći kada koloidne čestice privlače
čestice rastvarala takav sol se naziva liofilni, a ukoliko ih ne privlače liofobni.
Iako koloidni rastvor ima veliku površinsku energiju on se ne taloži. Jedan od faktora
stabilnosti disprezne faze je naelektrisanje čestica, koje zbog istoga naelektrisanja se odbijaju
i sprijačavaju taloženje tj. koagulaciju. Proces suprotan koagulacije je peptizacija npr.
dodavanje vode gelu kako bi ponovno prešao u sol.
Pri normalnim uslovima hemoglobin jer hidrofilna molekula što obezbjeđuje njegovu
rastvorljivost u vodi i vršenje funkcije u vezivanju i prenošenju kisika po cijelom organizmu.
Međutim kod genetski uslovljenih anomalija nalazimo nepolarnu hidrofobnu grupu što je
uzrok smanjenje rastvorljivosti pa i njegove koagulacije. Dolazi do zamjene polarne
aminokiseline – glutaminske kiseline, sa manje polarnom – valinom. Ovakav hemoglobin
javlja se kod oboljenja poznatog kao anemija srpasti eritrocita. Preko 85% hemoglobina se
kristališe , te daje srpaste forme eritrocitima što dovodi do zapušavanja kapilara i odumiranja
vitalnih organa. Oboljeno je nasljedno.

19.Fosfatni pufer
Glavni pufer intracelularne tečnosti, dok je njegova uloga u krvi od manjeg značaja. On se
sastoji od konjugovane kiseline H2PO4- i baze HPO42- Njegovo puferno dejstvo je ogleda u
tome da kada se dodaje određenda kiselina , reagovat će H+ joni sa baznom komponetnom, te
isto tako i pri dodavanju baze OH- će reagovati sa kiselom komponentom kako bi se održao
konstantan pH. Efikasnost fosfatnog pufera se kreće u granicama pH = pK ± 1, odnosno
između 5,8 i 7.8 (jer je pK 6.8). Fosfatni pufer takođe učestvuje i u izlučivanju ili reaposrpciji
jona u bubrezima gdje reaguje sa viškom određenih jona te im omogućava izlučivanje putem
urina.
2NaOH + H2PO4 -> Na2HPO4 + 2H2O Na2HPO4 + HCl -> NaH2PO4 + NaCl
Prema hendersen-haslbahovoj jednačini možemo izračunati pH pufera po formuli:

𝐶(𝑁𝑎2𝐻𝑃𝑂4)
pH = 𝑝𝐾(H2PO4) + 𝑙𝑜𝑔
𝐶(𝐻2𝑃𝑂4)
20.Karbonatni pufer
Glavni puferni sitem krvi, sastoji se od ugljene kiseline H2CO3 i njene konjugovane baze
HCO3. Njegovo puferno dejstvo je ogleda u tome da kada se dodaje određeda kiselina,
reagovat će H+ joni sa baznom komponetnom, te isto tako i pri dodavanju baze OH- će
reagovati sa kiselom komponentom kako bi se održao konstantan pH. Pri jednakim
koncetracijama H2CO3 i HCO3, pH=pK ovog pufera je 6,4. Efikasnost pufera se kreće u
granicama pH = pK ± 1. U krvi se održava pH oko 7,4 što podrazumijeva da se H2CO3 i
HCO3 nalaze u odnosu 1:20. Ovakav odnos pokazuje da je kapacitet znatno veći za kiseline.
Veći kapacitet za kiseline je i potrebniji, jer pri radu i metaboličkim procesim organizma
nastaje veći broj kiselina koje moraju biti brzo uklonjene kako ne bi došlo do pada vrijednosti
pH krvi ispod fizioloških granica.
H2CO3 + NaOH -> NaHCO3 + H2O NaHCO3 + HCl -> H2CO3 + NaCl
Prema hendersen-haslbahovoj jednačini možemo izračunati pH pufera po formuli:

𝐶(𝑁𝑎𝐻𝐶𝑂3)
pH = 𝑝𝐾(H2CO3) + 𝑙𝑜𝑔
𝐶(𝐻2𝐶𝑂3)

21.Objasni pojmove: difzuija,osmoza,dijaliza,elektroforeza

- Difuzija- kada se dva rastvora različitih koncentracija u neposrednom dodiru nastoje
izjednačiti koncentracije tako da se rastvarač kreće (difundira) iz razrijeđenijeg u
koncentriraniji, a rastvorena supstanca u suprotnom pravcu. Brzina zavisi od:
temeprerature,viskoznosti,mase čestica.
- Osmoza – proces difuzije rastvarača kroz polupropusnu opnu iz rastvora niže koncentracije
u rastvor više koncentracije naziva se osmoza. A pritisak koji je potreban da se uspostavi
osmotska ravnoteža izemđu dva rastvora različitih koncentracija nazavima se osmotski
pritisak.
- Dijaliza je metoda koja se koristi kako bi se sol očistio od elektrolita koji zaostaju u
dispreznom sredstvu. Ova metoda se temelji na pojavi da koloidne čestice ne mogu prolaziti
kroz polupropusnu membranu u vodu, a joni mogu. Ako se uređaj stavi tako da voda stalno
protječe kroz membranu, dijaliza će biti brža.
-Elektroforeza- pojava u kojoj se nabijene koloidne čestice kreću u nepokrenoj tečnosti pod
djelovanjem električnog polja. Elektorforezom se mogu odvajati međusobno vrlo slični
spojevi kao što su pojedine aminokiseline, proteini, itd. Naročito veliku primjenu imaju
elektroforetsko određivanje sastojaka krvne plazme koji su vrlo važni za tačnu dijagnozu
pojedinih bolesti.

22.Supstituirane karboksilne kiseline

Iz karboksilnih kiselina izvode se različita jedinjenja uvođenjem pojedinih atoma ili atomskih
grupa u molekul kiseline. S obzirom da –COOH grupa ostaje netaknuta, ovi spojevi imaju
osobine karboksilnih kiselina. Supstituisane karb. kiseline:
-Halogenske kiseline – supstituenti kod kojih je jedan ili više vodikovih atoma u alkil-ostatku
zamjeni halogenima. Prema broju halogena mogu biti mono,di,tri,polihalogenske kiseline.
Halogensnski elementi pojačavaju kiselost jedinjenja. Thrihlorsirćetna kiselina CCl3COOH se
upotrebljava za taloženje bjelančevina, izaziva opekotine i draži oči. (NACRTAT
TRIHLORSIRĆETNU KISELINU)
- Hidroski kiseline - supstituisane karboksilne kiseline i nastaju kada se neki od radikala
karboksilne kiseline zamijeni sa OH grupom alkohola. S obzirom da –COOH grupa ostaje
netaknuta, ovi spojevi imaju osobine karboksilnih kiselina. One su jače od izvedenih kiselina,
zbog dodate grupe, koje mogu da reaguju nezavisno jedna od druge i međusobno. S alicilna
kiselina – hidroskilna grupa direktno vezana za aromatično jezgro. Dosta je jaka kiselina.
Njene soli su salicilati, koji se koriste u medicini. Derivati su aspirin (anestetik i analgetik),
salol (antiseptik), para-amino-salicilna kiselina (lijek protiv tuberkuloze), galna kiselina
(nalazi se u čaju) (NACRTATI DERIVATE).
-Aldehidne kiseline – pored karboksilne grupe sadrže i aldehidnu funkcionalnu grupu. Iz
monosaharida se izvode polihidroksi aldehidne kiseline tzv. uronske kiseline.
COH – (CHOH)4 – COOH (NACRTATI STRUKTURNO)
-Ketonske kiseline – u molekulu pored karboksilne grupe sadrže ketonsku grupu. Ove kiseline
imaju važnu fiziološku ulogu: pirogrožđana kiselina je važna intermedijator u metabolizmu
ugljeni hidrata;
-acetsirćetna kiselina se nalazi u mokraći dijabetičara zajedno sa drugim acetonskim
kiselinama; - alfa-keto glutarna kiselina, oksalćilibarna i oksalsirćetna kiselina- učestvuju u
Krebsovom ciklusu. (NACRTAT ALFA-KETO GLUTARNU KISELINU,
OKSALĆILIBARNU i OKSALSIRĆETNU KISELINU)

23. Transamniacija
Enzimska reakcija koja se odvija u prisustvu enzima transaminaze. Ovom reakcijom amino
grupa iz molekule amionikiseline prelazi na neku drugu molekulu koja u zamjenu daje neku
svoju funkcionalnu grupu. Ovom reakcijom takođe aminokiseline prelaze u ketokiseline i
obratno, jer je reakcija reverzibilna.

24. Krioskopija i ebulioksopija (kod glukoze i magneziji fosfata)

Zbog smanjenja parcijalnog pritiska pare rastvarača nad rastvorom dolazi do sniženja
temperature mržnjenja (krioskopije) i povišenja temperature ključanja (ebulioskopija).
Krioskopija se računa po formuli: delta Tk = Kk x bB Kk – krioskopska konstantna
rastvarača predstavlja sniženje temperature mržnjenja jednomolarnog rastvora neke
neisparljive supstance u tom rastvaraču.
Ebulioskopija se računa po formuli: delta Te= Ke x bB Ke – ebulioskopska konstanta
rastvarača predstavlja povišenje vrelišta jednomolarnog rastvora neke neisparljive supstance u
tom rastvaraču.
Eksprerimentalno je utvrđeno da rastvori elektrolita zbog elektrolitske disocijacije pokazuju
uvijek veće povećane tačke ključanja i smanjenje tačke mržnjenja od rastvora neelektrolita
iste koncentracije. Ovome pridonosi vant Hoffov faktor korekcije koji uključuje broj jona na
koji elektrolit disocira u rastvoru: i = 1+(n-1) x alfa
U medicini se osmotski aktivne tvari u rastvoru izražavaju osmolima. Jedan osmol je količina
tvari koa sadrži 6,022 x 1023 osmotski aktivni čestica, dakle
1 mol glukoze = 1 osmol 1 mol Mg3(PO4)2 = 5 osmola (3Mg2+ +
3-
2PO4 )

25. Brzina hemijske reakcije

Brzina hemijske reakcije predstavlja promjenu koncentracije reagujućih supstanci ili
reakcionih proizvoda u jedinici vremena. Otuda se brzina izražava odnosm: koncen.
supstance/Vrijeme (mol/litar). Pri razmatranju uslova koji utiču na brzinu hemijske reakcije
mora se uzeti u obzir da li je reakcija homogena(sistem od samo jedne faze) ili hetergoena(na
granici dvije ili više faza). Brzina hemijske reakcije ovisi od:
- prirode reagujućih supstanci,
- koncentracije,
- temeprature (zakon o brzini hemijske reakcije kaže da pri konstantnoj temperaturi brzina
homogene reakcije srazmjerna proizvodu koncentracije reaktanata),
- veličine dodirne površine kod heterogenih reakcija (proporcionalno se odnosi sa brzinom
reakcije ),

- različite vrste zračenja (alfa,beta,gama, i X zraci. Hemijske reakcije koje se vrše absorpciom
svijetlosti nazivaju se fotohemijske reackije),
- prisustvo katalizatora (supstanci koje utiču na brzinu hemijske reakcije ali se ne mjenjaju,
sam proces mjenjanj brzine se naziv katliza. Mogu biti joni H+,OH-,J-, metali,soli,voda,itd.,
- kod gasova - povećanjem pritiska povećava se i brzina jer se povećava koncentracija u
jedinici zapremine.
Primjer: U čovječijem organizmu se događaju reakcije prevoda glukoze u glukozu-6-fosfat
koja se odgirava u organizmu prilikom reakcije glikolize i koju katališe enzim heksokinaza (a
u jetri glukokinaza). Enzim djeluje tako što snižava energiju aktivacije i na taj način ubrzava
hemijsku reakciju. Kada ga ne bi bilo onda bi se reakcija odvijala sporije i bila bi potrebna
puno veća energija, te bi tada cijeli glikolitički put bio ugrožen.
Primjer II: Povećanjem temperature u organizmu ubrzavaju se hemijske reakcije. Povećanje
temperatura za 2 stepena može dovesti do povećanja brzine hemijske reakcije što se
manifestuje ubraznim pulsom, disanjem, itd. Suprotno tome smanjenje temeprature dovodi do
usporenih procesa. Tako se recimo pojedini lokalni anestetici (etil hlorid) koriste čija se
funkcija zasniva na hlađenju određeni dijelova tijela i smanjenju brzina prenosa podražaja.

26. Vitamin C
Vitamin C ili askorbinska kiselina je vitamin topljiv u vodi zbog prisutnosti polarnih OH
grupa, prisutan u voću i povrću. Sudjeluje kao reducens u mnogim biološkim procesima.
Važan je za sintezu kolagena, regenraciju tkiva, krvnih žila, kostiju i zubi, metabolizam
masnih kiselina, te je jak antioksidans. Uz nedostatak vitamina C uzrokuje bolest skorbut.
Imamo dvije frome vitamina C : aktivni i neaktivni oblik. (NACRTAT OBJE FORME)

27. Hemijska ravnoteža

Izvjesne hemijske reakcije mogu da teku samo u jednom određenom smjeru. Takve reakcije
nazivaju se konačne ili ireverzibilne, međutim većina reakcija su povratne ili reverzibilne tj.
reakcijom nastali proizvodi takođe mogu reagovati dajuću ponovno reaktante. Za hemijski
sistem koji se sastoji od smjese reaktanata i reakcionih proizvoda u kome sve koncentracije
dostižu vrijednosti koje se dalje ne mjenjaju, kaže se da je sistem u stanju hemijske ravnoteže.
Sistem u ravnoteži je dinamički sistem te promjenom jednog od uslova sistema dovodi do
promjene položaja ravnoteže. Prema Le Chatelierovom prinicpu ako se na nekom sistemu koji
se nalazi u ravnoteži promjeni neki od spoljašnih uslova, sistem će da uspostavi novo
ravnotežno stanje tako da se suprostavi promjeni. Položaj ravnoteže se može promjeniti zbog:
1.koncentracije (pri povećanu koncentracije reaktanata ravnoteža se pomjera u cilju stvaranja
produkata i obrnuto) 2. pritiska(kada se pritisak povećava,ravnoteža ide ka manjem broju
molekula) 3. temperature( ako je reakcija egzotermna, onda njoj obrnuta reakcija je
endodtermna , tada povećanjem temperature ravnoteža se pomjera ka endotermnoj)4.
Prisustvo ili odsustvo katalizatora nema nikakvof uticaja na položaj ravnoteže.
N2 + 3H2 -> 2NH3 + Q povećcanjem koncentracije N2 -> ; povećanjem pritiska -> ;
povećanjem temperature <-

28.Eteri
Etri su jedinjenja koja imaju opštu formulu R-O-R i koja se mogu smatrati izvedenim iz vode
zamjenom vodonikovih atoma alkil ili aril ostatkom. Ime etara se dobivaju na taj način što se
navedu imena alkil ili aril ostatka koji ga grade i doda riječ „etar“. Hemijska reaktivnost etera
nije velika, slabi su nukleofili. Dietil-etar ili obični etar(CH3CH2-O-CH2CH3) sladunjavog je
mirisa i upotrebljava se kao anestetik. Zbog lake zapaljivosti, toksičnosti i nekih drugi osobina
danas se u hirurgiji više ne upotrebljava, već drugi anestetici divinil-etar. Aromatični etri
mogu biti prosti i mješoviti, jedan je gvajakol koji ima antiseptično dejstvo slično
fenolu.(NACRTAT DIETILETAR, GVAJAKOL)

29.Nezasićene višemasne kiseline

predstavljaju višemasne kiseline koje sadrže jednu,dvije ili više dvostrukih veza. Ulaze u
sastav triglicerida (masti i ulja) gdje su esterski vezane sa alkoholom glicerolom. Ukoliko u
trigliceridu preovladavaju nezasićene masne kiseline, takvom trigliceridu opada tačka
topljenja pa je taj triglicerid ulje. Obrnuto ukoliko se sastoji od više zasićeni masnih kiselina
onda se radi o masti. Od nezasićeni najčešća je oleinska (sa jednom dvostrukom vezom).
Važno je prisustvo linolne(2 = veze), lionlenske(3 = veze) i arahidonske kiseline(4 = veze) jer
se ne mogu sintetizovati u višim organizmima. U prirodi se nalaze većinom u cis obliku.
Najčeće reakcije kojima podliježu su:
-adicija- adiranjem halogeni elemenata se može odrediti broj nezasićeni veza u masti i ulju na
osnovu količine adiranog halogena
-okisdacija-oksidacijom dvostruki veza grade se peroksidi, a zatim aldehidi, koji su i
odgovorni za neprijatan miris. Za određivanje kvaliteta masti i njene pogodnosti za ishranu
služe se određene konstante: kiselinski, saponifikacijski,esterski i jodni broj. Što su veće,to je
mast lošija.
-saponifikacija- reakcija nastajanja glicerola i soli višni masni kiselina tj. sapuna. Natrijumov
sapun je čvrst, kalijev mekan, imaju veliki medicinski i higijenski značaj. (NACRTAT
KISELINE 3 ili 4)

30.Pentoze
vrsta jednostavnih šećer tj. monosaharida. U molekuli sadrži pet atoma ugljika., i dejlimo ih
na aldopentoze (koji sadrže aldehidnu skupinu na položaju 1.) i ketopentoze (keto grupa na
položaju 2. Ili 3.) U najznačajnije pentoze ubrajamo ribozu i 2-deoksiribozu (aldopentoze)
bez kojih bi život bio nemoguć. Riboza učestvuje u strukturi RNA (gdje vrši ulogu prenosa
informacija sa DNA i učestvuje u izradnji polipeptidni lanaca) fosfatizirani derivati riboze
igraju ulogu u metabolizmu čovjeka u vidu ATP-ea (molekule bogatom energijom). 2-
deoksiriboza ima važnu biološku ulogu jer ulazi u građu jedinice nasljeđa tj. DNK gdje su
smještene sve genetičke informacije o životu. Ona može biti rasprešna po citoplazmi (kod
prokariota) ili u jedru ćelije (kod eukrariota). Odsustvo OH grupe na 2. C atomu ima ulogu u
fleksibilnosti molekule DNA te joj omogućava da gradi dupliheliks za razliku od jedno
lančane RNA.

31. Saharoza
Saharoza je ugljikohidrat, disaharid, hemijske formule C12H22O11 u kojem su molekule
glukoze povezane sa molekulama frutkoze 1 alfa – 2 beta glikozidnom vezom. Saharoza nema
reducirajuća svojstva jer su aldehidna i keto grupa uključene u nastanak glikozidne veze.
Dobija se iz šećerne repe, kao i šećerne trske i ima svakodnevnu upotrebu u životu u vidu
kuhinjskog,običnog šećera. (NACRTAT SAHARZOU!)

32. Helati i koordinacijski kompleksi

Koordinacioni kompleksi postali vezivanjem jona metala sa agensima koji sadrže više atoma
sa usamljenim parom elektorna nazivaju se helati. Helati su rasprostranjeni u prirodi u
mnogim biljnim i životinjskim ćelijama izuzetnog biološkog značaja. Više raznih helatni
agenasa sadrže porifinski prsten, a njihovi kompleksi se nazivaju porifini. U porifine spada
HEM, neproteinska komponenta hemoglobina, koja daje krvi crvenu boju. U njegovoj
strukturi preko željeza se veže reverzno kiseonik i uslovljava važnu ulogu u transportu
kiseonika. Nedostatak gvožđa u ishrani, česta krvarenja, dovode do smanjenja količine
hemoglobina u krvi, uslijed čega se javlja anemija. Za HEM čvršće od kiseonika se može
vezati ugljen monoksid čime se onemogućuje prenos kiseonika kroz organizam, to dovodi do
otrovnog dejstva ugljenmonoksida.
Mioglobin mišića takođe kao neprotiensku komponentu sadrži grupu hema, koja veže
kiseonik čvršće nego hemoglobin.
Hloforfil, zeleni pigment biljaka, je helat porifinske strukture koji umjesto gvožđa u svom
prstenu sadrži magenzijum. Ima bitnu ulogu u procesu fotosineze kod biljaka.
Citohrom C, kao i hemoglobin sadrži hem koji je ugrađen u proteinski kompleks. Ima važnu
ulogu u transferu elektrona u oksido-redukcionim reakcijama organizma.
Vitamin B12 kobalamin i njemu srodne supstance imaju korisnki prsten gdje je vezan
kobalt(II). Nalazi se u jetri i to u veoma malim količinama. Unosimo ga hranom i u
organizmu se prevodi u koenzim, kobamid.
Mnogi lijekovi su helati ili helatni agensi. Tako za razaranje bakterija upotrebljavaju se
lijekovi koje im oduzimaju metale. Pri trovanju metalima daju se helatni agensi da bi vezali
otrovne jone kao što su Pb2+,Hg2+,Cd2+ . U tu svrsžhu se obično koristi Na2(CaEDTA) pri
čemu etilendiamin-tetracetat vezuje otrovne jone i uklanja ih mokraćom,

33.Osmoza
Proces difuzije rastvarača kroz polupropusnu opnu iz rastvora niže koncentracije u rastvor
više koncentracije naziva se osmoza, a pritisak koji je potreban da se uspostavi ravnoteža
između 2 rastvora račičitih koncetracija naziva se osmotski pritisak. Eksprerimentalno je
utvrđeno da rastvori elektrolita zbog elektrolitske disocijacije pokazuju uvijek veći osmotski
pritisak od rastvora neelektrolita iste koncentracije. Pojava osmoze je važna za funkcioniranje
stanica jer se njihove stijenke sastoje od poluproupsnih membrana. Ako stanica dođe u
koncentriraniji rastvor doći će do njene plazmolize (voda napušta ćeliju) , a u razrijeđenijem
rastvoru stanice bubre jer voda ulazi u njih sada.Rastovre možemo podjeliti na izotonične
(rastvori istog osmotskog pristiska kao i u stanicama), hipertonični(rastvor koncentriraniji od
staničnog rastvora), i hipotonični(rastvori razblaženiji od staničnog rastvora). U medicini se
osmotski aktivne tvari u rastvoru izražavaju osmolima. Jedan osmol je količina tvari koja
sadrži 6,022 x 1023 osmotski aktivni čestica.