ZBIGNIEW BRZOSKA

, ,

STATYKA I STATECZNOSC

KONSTRUKCJI PRETOWYCH

,

I CIENKOSCIENNYCH

WYDANIE DRUGIE ZMIENIONE

WARSZAWA 1965 PANSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE

Obwolute projektowal Zenon Januszewski

Copyright

by Paaistwowe Wydawnictwo Naukowe

Warszawa 1965

SPIS RZECZY

Z przedmowy do wydania pierwszegc

przedmowa do wydania drugiego

1. Wiadornosci wstepne

1.1. Przeglad podstawowych twierdzen , 1.2. Wyznaczanie przemieszczen . .'. . 1.3. Rownania :\1axwella-Mohra

1.4. 1.5. 1.6. 1.7.

Uwagi 0 rownaniach M-M. Regula zamiany stanu Zasada jednoznacznosci rozwiozania . . . . . • Linie wplywowe, Sposob budowy i zastosowania

0"

"

Zadania

Cz~sc I KONSTRUKCJE PR]dTOWE

2. Kratownice statycznie wyznaczalne . . . . . . . .

2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.S. 2.9.

Okreslenia. Statyczny schemat kratownic. Statyka kratownicy trojprotowej

Przestrzenne kratownice proste. Metoda wezlow . Laczenie bryl. Metoda przekrojow . . . . . . • Kratowmce Iaozone. Kratownice brojpodluznicowe Ogolna teo ria kratownic przestrzennych . . . . .

Przestrzenne kratownice zespolowe, Metoda pretow zastepczych Niektore ulatwrenia analizy kratownic . . . . . .

Linie wplywowe dla kratownic .

2.10. Analityczna metoda wyznaczania odkeztalcen kratownic . 2.11. Plan Williotoa

2.12. Zadania

3. Kratowmce przestrzenne 0 scianach plaskich

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7.

Uproszczenia schematu statycznego. Kratownice pozornie niesztywne Kratownice powlokowe. Rozdzial obci~zen<

Skrecanie kratowniey powlokowej

Kratowmeo z 4.lamanymi podluznieami . .

Skrecarne kratownic 0 podluznicach lamanych przestrzennie

Kratowruce nabudowane na podlozu Zadania

II II 15 21 24 29 'l2

37

-r,

41 41 4: 4il 49 51 5i 6~ 61 51 71 7, 80

80

911 !f9 103 102 114

6 SPIS RZECZY

4. Kratownice statycznie niewyznaczalne 120

4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. 4.7. 4.8.

Definicje. Metoda rozwiazania NiektOre ulatwienia rozwiazan ,

Konstrukcje 4·podluznicowe z przesztywnionymi wregami

Inne przypadki konstrukcji 4-podluZnicowych . . . . . Racjonalny dob6r stanu ,,0". Przyblizone roawiasenia kratownic . Linie wplywowe kratownie statycznie niewyznaczalnych

Dob6r sztywnosei pr(lt6w .

Zadania

120 129 133 140 147 151 153 155

5. Ramy.

5.1. Definicje i klasyfikacja .

5.2. Ramy plaskie statycznie wyznaczalne

5.3. Statycznie niewyznaczalne ramy jednoobwodowe scisle plaskie 5.4. Przyklady rozwi'lzania ram. Niekt6re nproszczenia . . . . 5.5. Symetryczne wieloobwodow€' ramy plaskie plasko obciazone 5.6. Ramy scisle plaskie oboiazone przestrzennie . . . .

5.7. Wybrane zagadnienia przestrzennego obciazenia ram

5.8. Zadania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

158 158 159 160 165 173 180 187 193

CZ'2SC II KONSTRUKCJE CIENKOSCIENlI."'E

Wstep. Podzial zagadnien .

197

6. Statyka cienkosciennych pr(ltow

6.1. 6.2. 6~3. 6.4.

Podstawowe zalozenia i zaleznosei .

Czyste scinanie plaszcza. Skreeanie rur jednoobwodowych Swobodne skrecanie profili otwartych . . . . . .

Swobodne skreoanie rur wieloobwodowych .

198 198 201 204 207 210 214 221 226 229 236 243 245 249 254 257

6.5. Przeniesienie sil wzdluznych i momentow gnaeych . . .

6.6. Bezskreceniowe przeniesienie sil tnacyoh w preeie otwartym . 6.7. Nieswobodne skr(lcanie pretow 0 przekroju otwartym .... 6.8. Sposoby wyznaczania momentu J F i szbywnosci as. . . . . 6.9. Okreslenie odkaztaloan i naprezen przy nieswobodnym skreeaniu 6.10. Przeniesienie obeiazen poprzecznych przez rury jednoobwodowe '~.lJ. Przeniesienie obciazsn poprzecznych w rurach wieloobwodowych 6.12. Wp!yw zbieznosoi p!aszcza . . . . . . . . . .

6.13. Statyka zeber. . . . . . . . . . . . . . . . 6.14. Stosowalnosc modeln pr<;;ta do analizy ustrojow

6.15. Zadania .

7. Statyka tarcz i bryl cienkosciennych 7.1. Zastepczy model ustroju . 7.2. Statyka najprostszych tarcz.

7.3. Tarcze statycznie wyznaczalne .• Analogia kratownicowa

7.4. Wyznaczanie odksztelcen .

7.5. Statycznie wyznaczalne bryly 0 sciarikach plaskich 7.6. Konstrukcyjne modvfikacie brvl eienkosciennvch .

264 264 267 271 275 277 282

SPIS RZECZY

7

7.7. Niekt6re ulatwienia analizy cienkoseiennyeh bryl 7.8. Podstawowe ustroje ze scisnkemi zakrzywionymi 7.9. Statyka 3·pasowego dZwigara rurowego •... 7.10. Inne p61skorupowe diwigary statycznie wyznaczalne

7.11. Statycznie wyznaczalne bryly 0 sciankaeh zakrzywionych 7.12. Jednoobwodowe ramy z pr\!t6w 0 przekroju otwartym

7.13. Zlozone ustroje stetyezme wyznaczalne

285 288 291 294 297 301 304 307 313 317 319

7.14. Rozwiazywanio zagadnien statycznie niewyznaczalnych 7.15. Przyblizona analiza zagadnien brylowych w pretach , 7.16. Przyblizona analiza wplywu wykroj6w i zalom6w

7.17. Zadania

8. Statyka ustroj6w wielosegmentowych

8.1. Podstawowy i korygujaey stan napiec

8.2. Zagadnienia redukujace sill do analizy tarcz plaskieh 8.3. Bozwiazanie tarczy 3- i 4-pasowej. . . . .

8.4. Analityczne rozwiazanie tarczy 3- i 4-pasowej

8.5. Inne analityczne rozwiazania tarczy 3- i 4-pasowej

8.6. Analityczne rozwiazanie symetrycznej tarczy 5- i 6-pasowej 8.7. Wplyw wykroj6w w tarczach symetrycznie obeiazonych •.

8.8. Przestrzenne wsp6ldzialanie segment6w. Skrzynkowa konstrukcja 4.pasowa 8.9. Inne konstrukcje przestrzenne 4-pasowe . . . . . .

8.10. Analiza wynik6w rozwiazan konstrukcji 4.pasowych

8.11. Wplyw wykroj6w w konstrukcji 4-pasowej .

8.12. Zasady obliczania konstrnkcji wielopasowych .

8.13. Wplyw odksztalcalnosci wreg w konstrukcji cylindrycznej

8.14. Zadania

322 322 325 329 334 339 342 345 350 354 359 362 367 371 374

9. Statyka plyt

9.1- 9.2. 9.3. 9.4. 9.5.

Podstawowe zalozenia teorii plyt cienkich. Sily wewnetrzne . . .

R6wnanie rozniozkcwe plyt cienkioh .

Podstawowe wlasciwosci r6wnaJi (9.8) i (9.9). Warunki brzegowe Rozwiazanie plyt metoda rozkladu obciazen . . . . .

Energetyczna metoda rozwiazenia plyt

377 382 385 389 393 398 402 406

9.6. Niekt6re wyniki rozwiazanie, plyt. Analiza jakoseiowa . 9.7. Plyty gesto zebrowane

9.8. Zadania .....

CZ\!SC III

ZAGADNIENIA STATECZNOSCI KONSTRUKCJI

10. Statecznose konstrukcji pretowych .

10.1. Wst\!p. Podstawowe reguly i metody

10.2. Przyklady rozwiazania zagadnien stateeznosci.

10.3. Podzial zagadnieri statecznoeci konstrukcji pretowych

10.4. Niekt6re przypadki gietnego wyboezenia pojedynczego prete, . 10.5. Wyboozenie skretne preta 0 profilu otwartym

10.6. Wyboczenie gietno-skretne profili otwartych

10.7. Nieswobodne wyboczenie gietno-skretne

10.8. Zwichrzenie belek zginanych . . . . . . .

409 409 413 419 422 431 436 441 447

8

&PIS RZECZY

10.9. Wyboczeme poza granicami sprezystosci

10.10. Wyboczenie ram plaskich .

10.11. Wyboczenie kratownic .

10.12. Dzialanie zespolow obciazeri w stanaeh podkrytycznych 10.13. Zadania . . . . . . . . . . . . . . . . .

451 455 458 465

. 476

1 I.. Steteeznoso plY" i powlok

11.1. 11.2. 11.3. 11.4. 11.5. 11.6. 11.7. H.8. 11.9.

Obciazenia krytyczne plyt. Metody obl iczeri

Naprezenia krytyczne w plytach. Omowienie wynikow Wyboczenie ply" powyzej granicy sprezystosci 'Wyboczenie lokalne pretow , . . . . .

Wyboczenie plyty wzmoonionej zebrem

Wyboezenie plyt gesto zebrowanych . .

Wyboczenie powloki cylindrycznej przy sciskaniu . Naprezenia krytyczne w powlokach. Omowienie wynikow

Zadania . .

474 475 481 486 489 492· 4@8 504 508 511

12. Praca konstrukcji po utracie statecznosci .

12.1. 12.2. 12.3. 12.4. 12.5. 12.6. 12.7.

'12.8. -12.9.

-12.10.

514

Praca sciskanej plyty lub odcinka powloki po utracie statecznosci Obciazenia niszczaoe plyt i powlok zebrowanych, Uwagi ogolne Lokalne zniszczenie plyt i powlok zebrowanych

Gi"tne zniszczenie plyt i powlok zebrowanych .

Skretne zniszczenie plyt i powlok zebrowanyeh .

Gietno-skretne zniszczenie plyt i powlok zebrowanych .

Inne postacie zniszczenia konscrukcji zebrowanych

Praea scinanej plyty po utraeie statecznosci .

Niezupelne pole ciagnieri scmanej plyty

.Vytrzymalooc elementow konstrukcji w suan.e XPC

515 520 522 523 527 530 535 539 544 548 552 558 562

12.11. Pole eiagnien w scinanej powloee . . .

12.12. Obciazema niszczaoe w zlozonym stanie obeiazeri 12.13. Uwagi koneowe . . . . . . . . . . .

Z PRZEDMOWY DO WYDANIA PIERWSZEGO

Ksiazka niniejsza stanowi rozszerzony material wykladow autora w Politechnice Warszawskiej i obejmuje zagadnienia statyki i statecznosoi konstrukcji spotykanych w roznych dziedzinach urzadzen mechanicznych. To bardziej jednolite ujeeie uzassdnione jest ogolna tendencja we wszystkioh dzialach budowy maszyn tworzenia konstrukcji Iekkieh. Postulat lekkosci uzasadniony jest przy tyro nie tylko ossczednosoia materiahi, lecz rowniez dazeniem do zwiekszenia ekonomioznosci konstrukeji wyrazajaoe] sil2 stosunkiem eiezaru uzyteeznego do ciezaru wlasnego. Drugim rownie waznym postulatem jest bezpieczenstwo konstrukcji wyrazajace sie warunkiem, ze przy uzytkowych obeiazeniaoh rzeczywistych lub umownych nie pojawia si~ w danej konstrukoji odksztalcenia trwale lub Z9 przy tych obeiazeniach ustroj rna wymagany wspolczynnik bespieozenstwa.

Te dwa postulaty laoznie z innymi, jak sztywnosc i raojonalnosc budowy ustroju, nakladaja na konstruktora obowiazek przeprowadzenia analizy wytrzymalosoiowej w sposob mozliwie dokladny, a jednoezesnie mozliwie prosty. Ten drugi warunek majaoy w praktyce duze znaczenie spelniono w ksiazce przez operowanie uproszezonymi konstrukcjami zastepczymi z powolaniem si~ na wyniki doswiadczen.

PRZEDMOWA DO vVYDANIA DRUGIEGO

W porownaniu z pierwszym wydaniem tresc ksiazki zostala w niektOrych dzialach dose istotnie zmieniona, Zmiany te dotycza glownie statyki konstrukoji i polegaja na wiekszyrn niz poprzednio dostosowaniu materiahi do zagadnien spotykanyoh w praktyce. W szozegolnosoi w zakresie statyki konstrukoji cienkosciennyoh dokonano innego podzialu tresci, ktOry zdaniem autora, jest bardziej przejrzysty. Ponadto kazdy z rozdzia16w uzupelniono podaniem zagadnien, ktoryeh rozwiazanie przez " czytelnika powinno dae Iepsze opanowanie materialu,

Autor wyraza glebokie podziekowanie swoim wspolpracownikom L. Adamcowi, M. Bijakowi i R. Jedrzejczykowi za szczegolnie ofiarna pomoc w pracy redakcyjnej.

1. WIADOMOSCI WSTJl;PNE

1.1. Przeglad podstawowych twierdzeri

Statyka konstrukeji zajmuje sill analiza wytrzymaloseiowa ustrojow nosnych w stanie ich rownowagi, 0 istnieniu tej rownowagi wnioskujemy ze spelnienia odpowiednich warunkow, ktore jak to wiadomo z Mechaniki Ogolnej, sformulowao mozna w rozny sposob,

Jednym z tych sformulowan jest zlj,danie, aby dla kazdego elementu rozpatrywanego usiroju. sila wypadkowa i moment wypadkowy wszystkich sil (zewn~trznych i wewn~trznych) ·dzialajqcych na ten element byly rowne zero. W analizie konstrukcji zlozonyoh szozegolnie _przydatne jest sformulowanie oparte na zasadzie prac przygotowanych gloszaoej, iz warunkiem koniecznym i ilostatecznym rownowagi jakiegokolwiek ukladu materialneqo jest, zeby 8uma prac w8zystkich siZ (zewn~trznych i wewn~trznych) na rlowolnym przesuni~ciu przygotowanym* byla rowna zeru. W rzeczywistych ustrojach, ktorych elementy Sll! odksztalcalne, przy przesunieoiaoh przygotowanych wykonuja pracll nie tylko sily zewnetrzne lecz i wewnetrzne, wskutek czego zasada ta wyraZa sill w postaci

(1.1)

.gdzie

bLz - surna prac przygotowanych sil zewnetrznyoh, bLw - suma prac przygotowanych sil wewnetrznych.

W konstrukcji (rys. 1.1) zastosowanie rownania (1.1) przy przesunieeiu przygotowanym t:.f. bloku 3 (rys. 1.1 b) daje

(a)

~ /'oN\ - element odksztaicalny

Rys. 1.1. Zastosowanie zasady prac przygotowanych

f\fs - przesuniecie przvgotowane, Afp • .llal. Aag, ..!la, - rzuty przesunieeia lifs na kierunki sil P, NIt -loVe, J.V •.

"V rownsniu (a), bedacym [edynie formalnym stwierdzeniem istnienia r6wnowagi, sily P, Y" N2, N 3 zaehowuja wartosci i kiernnki istniejaee przed dokonaniem przesuniecia t:.f. pomyslsnego [ako pewne

* To jest zgodne z narzuconymi dla ukladu wiezami,

12

WUDOMOSCI WSTJl)PNE

[1.

przemieszczenie fikcyjne. Takich rownan mozna ulozyc tyle, ile jest stopni swobody, a wiee w dsnym, przypadku 9, otrsymujac dostateczna Iiozbe rownan okreslajacych 9 niewiadomych sil N" N., .... N, w sprezynech.

Rownanie (1.1) jest sluszne dla kazdej konstrukoji (spresyste] lub plastycznej). W ustrojaoh idealnie epresysrych, w ktoryoh, na zasadzie zachowania energii, praca sil wewnetrznych D.Lw jest zawsze rowna ubytkowi - D. V energii potenejalnej V zakumulowanej w ustroju*, rownanie (1.1) przyjmuje zmodyfikowana postac

6.Lz-6. V = 0 .

(1.2}

Zaleznoso (1.2) wynikajaoa z najogolniejszej zasady statyki (prac przygotowywanych} i zasady zaohowania energii sluszna jest zawsze, a wiec i wtedy, gdy odksztalcenia ustroju jako calosci nie Slj; funkcjami liniowymi obciazen zewnetrznych. Przy jej stosowaniu nalezy pamietac, ii wielkosciami poszukiwanymi sq, sily zapewniajace rownowage przy zadanyeh z gory przesunieoiaoh przygotowanych. Aby wieo moo obliczyd zmiane energii odksztaleenia 6. V, sama energia V musi bye wyrazona jako funkcja takich parametrow geometrycznych Ih, "', g. , ktoryoh nieskonczenie male zmiany 6.g1, .•. , 6.gn Slj; przesunieciami przygotowanymi. Zakladajao takie przesuniecie przygotowane, w ktorym tylkoll!li # 0, otrzymujemy wedlug prawidel raohunku rozniczkowegozx V = (OVjOgi)6.gi, a po· podstawieniu do rownania (1.2)

(b}

Jesli parametr gl jest przemieszozeniem liniowym, to lewa strona rownania (b) przedstawia wielkose fizyczna, majlj;clj; wymiar sily, Rozszerzajqc to okreslenie i na inne parametry, lewa strone rownania (b) nazywamy silq uoqolniona. Qi odpowiadajq_cq wspolrz{dnej gl' a rownanie (b) otrzymuje postac

(1.3}

gl:OSZlj;Clj;, ii W przypadku gdyenergia odksztalcenia ustroju wyrazona jest jako funkcja parametrow geometrycznych gl' ... , gn, poehodna czastkowa wzgledem jednego z nioh jest rowna sile uogolnionej odpowiadajaoej temu paramet.rowi (wspolrzednej).

Odpowiednikiem twierdzenia (1.3) jest twierdzenie Castigliana gloszq,ce, iz w ustroju; w ktorym dzialanie obciClzen zewn~trznych PI' P2, ... , P; podleqa. zasodzie superpozycji, poehodna ozqstkoioa energii odksztalcenia wzgl{dem jednej z sil Pi jest rowna wspolrzednej uogdrcionej Ii odpowiadajq_a-j tej sile**, to jest

(oVjoP,) = k

(1.4}

* Codziennym przykladem tego jest sprozyne zegara, w kt.orej w miare wykonywania pracy przez wewnecrzne sily sprezystosci maloje jej energia potencjalna.

¥" We wzorach (1.3) 1 (1.4) odmiennosc oznaozen wspolrzednych uogolnionych g. f i sil uogolnionych Q, P 'vyr'1za rozniee postepowania prowadzacego do tych wzorow. W pierwszym przypadku pojeciem WVJSClOW"jID S,!< zadane co do swego charakteru wspolrzedne g, a wtornym sily Q. W przypadku drugim kolejnosc jest odwrotna. Sarno pojeeie sil i wspolrzednych uogolnionyeh jest pojeciem podstawowym.

1.1]

PRZEGL.I\D PODSTAWOWYCH TWIERDZEN

13

Konsekwencja takiego sformulowania jest, ze ustroje, do ktOrych mozna stosowac5 twierdzenie Castizliana, sa. ukladami Okioeurona, dla ktoryoh praea sil zewnetrznvoh L% jest

n

L% = 0,5 (Pdl+ ... +Pnin) = 0,5.2' Pd.,

1

(1.5a)

a energia odksztalcenia V jest [ednorodna kwadratowa funkoja sil uog61nionych Pi' bllodz wspclrzednych uog6lnionych Ii:

n n n n

V = 0,5.2' .2' Y" k r,», = 0,51' .L i5i.ddk'

1 1 1 1

(1.5b)

gdzie Yi,k> i5i•k s~ to stale wsp61czynniki zalezne od ksztaltu konstrukcji i sposobu przyIozenia sil P~, ---, Pn-

Twierdzenie Castigliana otrzymuje sie z analizy zmian energii V wyrazonej w funkcjl sil uog6lnionych i zmiany pracy sil zewnetrznych L% spowodowanyeh przyrostem jednej z sil uogolnionych, ktoremu z uwagi na rownowage ustroju towarzyszy odpowiednia zrniana reakoji. Prawidlowe zatem wyniki zastosowania tego twierdzenia otrzymamy tylko wtedy, gdy energia odksztalcenia wyraiona je8t jako funkcja siZ uog6lnionych niezaleznych od siebie*.

Jednym z wniosk6w wynikajaoych z twierdzenia Castigliana jest zasada minimum energii odksztalcenia gloszaca, iz w statycznie niewyznaczalnym sprrczystym ueiroja podleqajqcym zasadzie superpozycji, pochodna energii odkezialcenia wzglr::.dem wielko8ci statycznie niewyznaczalnej jest r6wna zeru, JeSli zatem w rozpatrywanym ustroju sily statyczme niewyznaezalne s~ Xl' ... , Xm, to energia odksztalcenia V bedao ich funkcja spelnia warunki

(av/axk) = ° (k = 1, ... , m).

(1.6)

Ostatnim podstawowym twierdzeniem, na ktore bardzo ozesto bedaiemy sie powolywac, jest zasada wzajemno8ci przesuni~6 glossaca, iz w spr~iystym ustroj~L podZegajqcym zasadzie superpozycji praea L1•2 siZ pierwszego ukladu na przesuni?ciach ustroju wywolanych przez drugi (inny) uklad obcillzen jest r6wna pracy L2•1 siZ drugiego ukladu na przesunieciach. teqo: ustroju wywolanych przez pierwszy uklad obcillzen, to jest

L1•2 = L2,l' (1.7)

Konezao przeglad tych twierdzen, warto przypomniee, ii energia odksztalcenia V dla jednostkowej kostki izotropowej, w najczesoiej spotykanym dwuwymiarowym stanie napiecia (rys. 1.2a), wyraza sie nastepujaco :

V = 0,5 (O'x8x+O'y8y+rtJ) = [(0'~-21'O'xO'y+0'~)/2EH(r2/2G), (1.8)

gdzie E, G, l' - odpowiednio modul Younga, modul odksztalcenia postaciowego i liczba. Poissona.

* Warunku tego nie spelniaja reakcje podporowe i dlatego przy stosowaniu twierdzenia nalezy zawsze naprzod zdefiniowae, ktore sily uwazamy ze obciazenia niezalesne, ktore zas za reakcje.

14

WIADOMOSCI WSTllJPNE

Dla zilustrowania stosowalnosei twierdzen (1.2), (1.3) i (1.4) rozpatrzmy konstrukcje (rys. 1.3",) ztozona, z dwoch prawie poziomych, przagubowo polaezonych pretow, kazdy 0 sznywncsci EA i sprezyny 0 sztywnosoi K. Przy obciazeniu si!1j, 'picnowa Q, punkt A przesunie si\1 0 g do dolu (rys. 1.3b). Ten paramerr gaometryczny okresla odksztalcema wszystkich elementow konscrukcji a mianowicie skrooenie kazdego z pretow 0 u = [YI2+g~ -YI'+(go-g)2] i scisnieei .. sprezyny 0 g. Energia odksztalcenia ustroju jest

a)

b)

I h-------.,

~'" !

I I

- - ! i

1 Exk-

Rys. 1.2. Oznaczenia dla wzorow (1.8)

(c)

Traktujac przyrost t;.g jako przesuniecie przygotowan .. obliczamy t;.Lz = Q I1g i 11 V, a po podstawianiu do (1.21 mamy

Q j,g- Kg tlg- (2EAu/yI2+g~) (du/dg) I1g = O.

Poniewaz I1g "# 0, wiee powyzses zaleznosc bedzie spelniona, gdy

(d)

przy czym wstawiono tu pelne wyrazenie (du/dg). Identyczny wynik otrzyma.my rozniczkujae wyrazenie V wzgledem g (wzor 1.3). Poniewaz (go/I) i (g/l) Sll! zgodnie z zalozeniem ulamkami malymi, wiee rozwi-

Rys. 1.3. Przyklad konstrukcji 0 nieliniowej charakterystyce

Rys. 1.4. Wynik obliczen ella konstrukcji z rvs, 1.3

Rys. 1.5

jajlj,c w szereg pierwiastki yl+(go/l)' i yl+(go-g)'W rnamy z dokladnoseia do malych czwartego fZ\)du

(a)

Q= Kgo'y+EA(go/I)''1'(l-'1') (2-'1'),

1.1J

PRZEGLAD PODSTA WOWYCH TWIERDZEN

15

gdzie y = g{g. - wzgledna miara przesuniecia punktu A. Podane przykladowo w jednostkach bezwymiarowych wykresy Q(y) (rys. 1.4) wykazuja znaczne odchylenie od Iiniowosci spowodowane tym, iz dzialanie obciazenia zrnienia w zasadniczy sposob ksztalt konstrukcji. DIll. tej zatem konstrukcji rrie obowiazuje zasada superpozycji obciazon, aczkolwiek elementy jej Sll< sprezyste. Nie mozna wiec tu stosowac ani twierdzenia Castigliana ani zasady wzajemnosci przesuniec, Przyczyny tego wyjasnia rys. 1.5 przedstawiajacy ogolnie charakterystyke nieliniowego ustroju. "V stanie rownowagi okreslonym przez punkt A pole OAG przedstawia pracoz sily P przy jej quasistatycznym narastaniu od 0 do wartosc i P A' Praca ta na zasadzie zachowania energii jest rowna energii odksztalcenia V. Nadajae teraz wspolrzednej fA przyrost df przy jednoczesnym wzroscie P A 0 dP, mamy z rysunku d V = P A df, skad wy. nika twierdzenie wyrazone za pomoca wzoru (1.3). Ten przyrost dV wcale nie jest rowny polu AEFH, to jestfAdP. Tylko w ustroju 0 charakterystyce Iiniowej, a wiec podlegajaoym zassdzie superpozycji, gdy Iinia 0 AB jest prosta, P A df = fA dP = d V i wtedy otrzymujemy twierdzenie Castigliana wzor(1.4).

1.2. Wyznaczanie przemieszezeti

Poniewaz w wielu zagadnieniach, jak np. zadaniaoh statycznie niewyznaczalnych, okreslenie przemiessczen ustroju jest nieodzowne, potrzebne jest sformulowanie reguly sprowadzajacej tlil czynnosc do jednolitego dla wszystkich konstrukcji schematu postepowania.

W tym celu rozpatrzmy na poczatek plaska tarcze 0 grubosci <5 (rys. 1.6a), w ktorej dzialanie jakichkolwiek przyczyn. wywolalo znana nam zrniane wymiarow poszczegolnyeh jej elementow. Element A doznal przy tym deformacji wyrazajqcej silil przyrostami dlu-

Rys. 1.6. Wyznaczenie przemieszczeri na. zasadzie prse przygotowanych

a) geometria przemieszczen wymuszonyeh przyczynami zewnetrznymi, f .: calkowite przemieszczenie punktu B, skladowa f na kierunek e-e jest szukanym przemieszczemem IB; b) czynnosc pomocnicza.

gosci dx i dy 0 8xdx i 8ydy oraz zmiana prostego kata ~ bac 0 przyrost (3. Stawiajqo zadanie wyznaczenia przesunieoia fB' jakiego na skutek tej deformacji doznal obrany punkt B W obranym kierunku e·e, wykonajmy CZynn08C pomoonicza, polegajaoa na obeiazeniu tej konstrukcji silq, 1 kG przylozona w punkcie B w kierunku e-e (rys. 1.6b). Zakladamy przy tym, iz potrafimy oblicsyc stan napililccr"" cry,:;; kG/kGcm2*, wywolany przez tlil sile,

Jego dzialanie wewnatrz konstrukcji po usunieoiu kostki A przedstawia powiekszony fragment rys. l.6b. Wiedzac z zalozenia, ze wad tych sil jest w rownowadze, zastosujmy do niego wzor (l.1), przy czym jako przesunieeia przygot.owane wezmy wad przemieszozen

* Wymiar napiec a"" Gv, 1: nalezy rozumiee [ako kG{cm' na 1 kG obciasenia,

16

WIADOMOSCI WST~N-g-

(J.

z rys. 1.68.. Praea sil wewnetrsnych q" dy b, q, dz' b, T <Ix 15, T dy 15 dzialajqcyeh w miejscu elementu A, jest

(a)

a ealkowita praca. t:::.Lw we wszystkich elementach skladajacych sil;l na rozpatrywana tarczll 0 polu F wynosi

si; = - J J (q"s",+q,s,+Tft) dz dy a. (b)

F

Poniewaz praca przygotowana sil zewnetrsnych t:::.Lz jest

si; = liB' (c)

wieo po podstawieniu do wzoru (1.1) otrzymujemy

IB = J J (q"s",+q,S,+Tpj <Ix dy J .

F

Analogiczny dowod mozna przeprowadzic dla dowolnego 3-wymiarowego oiala, otrzymuj~c w wyniku regule, iz szukane przemieszczenie zrleforrrwwanego z dowolnych przyczyn ustroju jest rOwne liczbouo pracy sil wewn~trznych wywolanych odpounednia. silq jednostkowq na odksztakeniach spowodowanych tymi dowolnymi p1"'fyczynami. Pry:ez odpowiedni dobor slly jednostkowej rozumie sil;l spelnienie kryterium (c), co jest rownoznaezne z tym, aby byla ona sil~ uogolnionq dla poszukiwanego prsemieszczenia. Otrzymany wynik (1.9) ma. wazne znaczenie dla cienkoseiennych konstrukeji, kt6ryeh elementy praouja na og61 w 2-wymiarowym stanie napied (patrz rozdz. 6 i 7).

W przypadku plaskiej konstrukcji pretowej 0 przekrojach zwartych (rys. 1.730), w ktore] dzialanie dowolnyeh przycz.yn zdeformowalo pierwotnie proste elementy, na

a)

tis

A

(1.9)

b)

A

Bys, 1.7. W yznaczenie przemieszozen vrr ple.skiej konstrukcji pretowe]

a) geometrla Plzemieszezen wymUllzonyeh przyezynami zewn~trmymi; b) czynnosd pomocmcza (obciazenie sil" jedn08tkow,,) I uklad sil wewn~trmycb.

przyklad OD pierwsza ezynn08ci~ dla okreslenia przemieszezenia f punktu E w zadanym kimmku e-e jest wprowadzenie odpowiedniej sily jednostkowej (rys. 1.7b). Sila ta wywoluje pewien stan naprezen w pretaoh ustroju. Obliczenie przemieszczenia wedlng podanej reguly wymagaloby calkowania prac elementarnyeh W objetosei wszystkich pretow traktowanych jako ciala 3-wymiarowe. Zadanie to mozna Jednak uproseic" wprowadzajsc

• Uproszozenie oparte jest no. tvrrierdzeniu Meohaniki 0g61nej glossacym, it praco. ukladu sil jest rowna praoy wypadkovrrej sily togo ukladu. W ornawianym przypadku daje to zast'lpienie ealki potr6jnej przez pojedyncsa,

1.2J

WYZNACZANIE PRZEMIESZCZEN

17

wypadkowe slly wewnetrzne n kGJkG, t kGJkG, m kGcmJkG, wywolane przez ~ sllf2 jednostkowa i oblicsajae ieh praee 11a prsesunieciach pnnktow osi preta, Daje to w wyniku

f = J (n du+kt dw+m dO) ,

AEB

(dOa)

gclzie symbol AEB oznacza calkow.anie wzdluz osi wszystkich pretow, a wsp6lczynnik Ie uwzglednie fakt, iz rozklad naprl,lzeit stycznych 0 wypadkowej t nie jest na przekroju preta r6wnomierny, [ak rowniez i to ze klloty f3 dla poszczeg6lnych wkikien tez ~ na og61 jednakowe.

2' 2'

2" 2=2" (\.5

2, S' ~ s

Q'~' "t::!1 I'

d'lJo, s d~ S

0.5 r I'

1":1 d.~ 1

1"

Rys. 1.8. Uklad sil i geometria przemieezezen w przestrzennej konstrukcji pretowej

a) uklad sil wypadkowych wewnt:trznych; b) skladowe przemieszezenia w elernencie preta: du - wydluzenie, dWl i dWt praesuniecla prostopadle do osl, df), i dD, - zakrzywtenie ost, d ~ - sk1't;cenie.

W przypadku konstrukcji pretowej przestrzennej (rys. 1.8) analogiczne rozumowanie prowadzi do wyniku

f = J (n du+kItl dWI+k2t2 dw2+'"'I dOI+m2 d02+mS d1J),

(l.lOb)

gdzie [ak poprzednio calkowanie odnosi sie do wszystkich elementow skladsjacych si~ na dana konstrnkcje, wsp6lczynniki ki i le2 majlt to samo znaezenie, co poprzednio wspolczynnik k.

W dotychczasowych rozwazaniach nie interesowalismy si~ przyczynami wywohrjaeymi przemieszczenia. W zagadnieniach statyki konstrukcji przyczynami tymi moze bye na przyklad dzialanie oboiasen zewnetrznych, odksztalcenie cieplne, bledny montaz lub odksztalcenia plastyczne. Ograniozajao sil,l na razie do analizy skutk6w dzialania obciazen zewnetrznych, gdy konstrukcja jest idealnie spresysta, a w elemencie CD (rys. 1.7a) dziala slla wzdluZna N, sila tnll:ca T i moment gnaey M, mamy nastepujace zaleznosci znane z Wytrzymalosci Materia16w:

dla konstrukeji pretowej plaskiej

du = N ds(EA, dw = f3 ds = T ds/GA, dO = M ds(EJ ;

(d)

dla konstrukcji pretowej przestrzennej (rye. 1.8)

du = N ds/EA, dWI = f31 ds = TI ~/GA, dW2 = f32 ds = T2 dB/GA , }

(e)

dOl = MI ds/EJI, d02 = M2 ds/EJ2, d1J = M. dB/C ,

2 Statyka i statecznoSC

18

WIADOMOSCI WST1i1PNE

[1.

gdzie

A - pole poprzecznego przekroju preta,

11, 12 - momenty beawlsdnosci wzgledem glownyoh centralnyoh osi 1 i 2, G - sstywnose preta na skrecanie,

Podstawienie zaleznosei (d) i (e) do wzorow (1.10) daje dla konstrukcji plaskiej

f=J Nnds f Mmds kJ Ttds

EA + EJ + GA'

a dla przestrzennej*

(Ula)

. = J Nn ds +k J Tt ds k f T2t2 ds + J Mlml ds

J EA 1 GA + 2 GA EJ +

. 1

(1.11b)

Wyst~pujq,ce we wzoraoh (1.11) wyrazenia podcalkowe maja dla konstrukcji 0 stalych sstvwnosoiach postae iloozvnu dwoch funkcii, W wielu zastosowaniaoh co najmniej [edna,

y

y

o

Rys. 1.9. Ozna.czenia do wzoru (1.12)

o

z tych funkcji jest liniowa. W takieh przypadkach calkowanie mozna uproscic stosujac znany z matematyki wzor, wedlug ktorego oalka z iloczynu dwoch funkcji, jednej dowolnej Y,(x) i drugiej liniowej y(x) = ax+b (rys. 1.9), jest

x,

J Y(x) y(x) dx = F(axsc+b) = Fysc'

x,

(1.12)

Szereg typowych wartosei JYy dx podano w tabl, 1.1.

Przyklad: Wyzneczyc pionowe przemieszczenie przesuwnej podpory ramy plaskiej (rys, 1.10). R 0 z w i q, zan i e rozpoczynamy wyznaczajac przebieg sil wewnetrznych (M, T, N) od obciazenia sewnetrznego (rys.l.lOb), a nastepnie od obciazenia sil'!, jednostkowa PdOd przylozona na podporze B (rys. l.100). Zwroty sil wewnetrznych na poszczegolnych pretach zaznaczono tak, jak dzialaj& one na

* Nalezy podkreslie tu, iz we wzoraeh (1.11) osie 1 i 2 Sll! centralnymi glownymi osiami beswladnosci przekroju, podczas gdy we wzorach (1.10) Sll! to dwie dowolne prostopadle osie.

19

~
---
al- -c
+ ~ ~
~ - "" +
..... ~ "" + 0
~ 1 1 :0 ';'
cO ~ :0 -i""
0 ~ --- 1
.~ ~ 1 1 ~!- + <l
..... 1 0 .::.. + <l ~
.0 .::.. ~ <l ~ 2.
al e e -I"" ..... 1'"
E-< -I"" -i'"
~
1
.0 ~
.0 ~
..... e. "" 1
- - ~ "d 1 .::..
~ "<:l + + :0 <l
+
- ~ "" *' .::.. .0 1 -I""
~ + + e + <l
+ e .::.. -I'" " ~
.::.. ~ e + ~ 2.
e -I'" o -'!~
e -I'" .....
-I~ -::--1-

~."

1

I~ § ('R

1 -I"" I

I -1.

I

*'

I +

It I

I

II -:!=

+

: .....

-

I

I

.... - .0

+

--

'a 1-

+

....

- e

~ Q

-l~

--
- a
.._.. 1
.0
1 I ~ie-:t
-- ---
'al- 0
e
+ '"""'\et)
- I
----
e
'----'
Q
_1<0
"i3
:0 Q
1 e
e ..... 1<0
~
.....\""
Q
:0 0
1
e
-T""
B
I
I--ld-
I v 20

WJADOlllObCI WSTl!'PNE

[1.

wyciety element. OdpowiedZ otrzymujemy podstawiaj~c odpowiednie funkcje do wzoru (LIla). Wyniki oalkowama po zastosowaniu wzoru (1.12) lub wartosci z tabl. 1.1 s~ usstepujace

f Mmds 1 PI 2 1 P(l+a) 2 Pl3 [ Jpl. ( a)]

---=---1-1+------1.-1=--- 1+-- 1+- = 3,55 em,

EJ EJp 2 3 EJ. 2 3 3EJp Jul I

f Ttds k ku k PI [ k.A (a+l)]

k GA = G~p Pl·l+ GA. Rsin{31.cosfJ = JAp 1+ kpA: T = 0,0056 em,

f Nn ds = _ R eosfJ lu sinfJ Pl(l+a)

EA EA. = - Z.EA. = -0,0053 em,

a) P=2t
1,,=7600cm4
C lp= 5700 em+
E =2'/06 kG/cm2
Au.=60cm2
1~0' Ap=53 cm2
./?>.
\'v R= P(a+1L3.55t k,,=2.0
h '
b) kjJ= 2.1
A A B

c)

B

B

Rvs. 1.10. Wvkresv sil wewnetcznych ramy plaskiej przy obciazoniu zewnetrznym (11l, T, N) i jednostkowym sll~ P dod (m, t, n)

przy czym znak minus ostatmiej calki wynika stad, ze znaki sil wewnetrznyoh N i 11 8& przecrwne, W ostatecznym wyniku dodatnia wartosc

iB = 3,55+0,0056-0,0053 ~ 3,55 em

oznaeza, ze przemieszozenie nascepu]e w kierunkn zalozonej sily PdOd•

1.2]

WYZNACZANIE PRZEMIESZCZEN

21

Z analizy powyzszych Iiczb wynika ogolna regula: W konstrukcjach. pr~tOVY1Jch, w kt&rych wymicvry przekroju poprzecznego sq male w por6wnaniu z dlugo8ciq pr~t6w i w ktrYrych poza 8't7ami wzdluznymi i tnqcymi wyst~puje jednoczemie zginanie, odksztalcenie konstrukcji mozna wyznaczy6 pomijajqc calkowicie wplyw/sil wzdluznych i tnqcych.

1.3. R6wnania Maxwella-c-Mohra

W statyce konstrukcji najezesciej stosowana metoda rozwiazania zagadnien statycznie niewyznaczalnych jest metoda sil dajaea odpowiedi w postaci rownan MaxwelZa~Mohra. Rownania te Slj, bardzo przejrzyste z uwagi na ieh sens fizyczny, a wyznaezenie wspolczynnikow tyeh rownan sprowadzone jest do jednolitego dla wszystkieh konstrukcji schematu postepowania. Punktem wyjscia do sformulowania rownan Maxwella= Mohra jest nastepujace stwierdzenie:

W konstrukcji statycznie niewyznaczalnej, zamienionej myslowo na statycznie wyznaczalna. przez wprowadzenie dodatkowych przeci~c, uiartosci nieuruulomqch. sil statycznie niewyznaczalnych s[{ tak aobrane, ii w miejscach dodatkowych przeci~6 zachodzi ciqglo.s6 przemieszczen.

Wezmy jako najprostszy przyklad belke czteroprzeslowa (rys. 1.11). Przez usunieeie wiezow Ilj,czlj,cych belke z podporami srodkowymi zamieniamy jlj, na konstrukcje statyeznie wyznaczalna z nie znanymi na razie wartosciami si] Xl' X2, Xa (rys. 1.11b). VV celu sformulowania rownan Maxwella-Mohra rozdzielamy ten stan na cztery stany skladowe (rys. 1.11e) nazywajqc stan obciazenia silami PI' P2 stanem zerowym (stan ,,0"), a kolejne stany obciqzenia silami jednostkowymi Xl = 1 kG, X2 = 1 kG, Xa = 1 kG odpowiednio stanami: 1, 2i 3. Oznacsajac odpowiednie przemieszczenia przez a, rozrozniamy je podajao wskazniki. Wskaznik pierwszy oznacza, jakiej sile uogolnionej odpowiada dane przemieszczenie jako wspolrzedna uogolniona, Wskaznik drugi oznacza obciazenie wywolujqee to przemieszczenie.

Tak wiec na przyklad al,a, ~,2' al,o sq wspolrzednymi uogolnionymi odpowiadajscymi odpowiednio, silom uogolnionym Xl> Xz, Xl' wywolanymi jednostkowymi oboiazeniami uogolnionymi Xa = 1 kG, X2 = 1 kG, i stanem obciazenia ,,0".

Przypominajac teraz, ze zamiast jednostkowych sil uogolnionyoh Xl' X2, X3 dzialailJ! ich wielokrotnosci oznaczone jako Xl f= 1 kG, X2 f= 1 kG, Xa f= 1 kG, otrzymamy np. w punkcie 1 przemieszezenia al,IXI, al,2X2' a1.3Xa, a1,o zaehodzace w tym samym kierunku. Suma tych przemieszczeri

al = al,IXI+a1.2X2+al,aXa+al,O

jest wedlug zasady superpozycji wynikowym przemieszczeniem punktu 1 belli wzgledem wierzcholka podpory 1 traktowanej w danym zadaniu jako nieprzesuwnej (calkowicie sztywnej) w kierunku dzialania Xl' Przypadek al > 0 oznaozalby, ze material belki przeniknal w material podpory, przypadek al < 0 oznaczalby powstanie szczeliny miedzy materialem belki a podporq. W obydwu przypadkach al f= 0 oznacza wiee niecilj:glosc przemieszczen miedzy dwoma odpowiadajaoymi sobie punktami konstrukcji, Jesli sily

a)

I I

iXt r r !Xa IB

F=========~====~C======:~2====~D====~=========~~m

I I

i

h)

c)

d)

e

e

Rys. 1.11 Bozwiazanie belki eiagle] rownaniami M-l\I

Lima AC'D'B - wykres moment6w gnacych od sil PI' P,; linia Al'2'3'B - wykres moment6w gnacych od sil

Xl> XII. Xa otrzymanych z rozwiazania rownen M-Jl.

1.3)

RGWNAJ.'ITA MAXWELLA-MOHRA

23

Xl' X2, Xa dobrane Sl!! prawidlowo, to tej nieciaglosci bye nie mose i al musi bye rowne zeru. Ostatecznie

(1.13a)

jest rownaniem warunkujaoym ci~glose przemieszozen na podporze 1. Analogiczne rozwazania dla punktow 2 i 3 daja dwa dalsze rownania w postaci:

~,IXI+~,2X2+~,3Xa+a2,O = O. a3,1XI+as,2X2+as,aXa+as,o = o.

(1.13b) (1.13c)

W ten sposob sformulowany uklad rownan tzw. rownan Maxwella-Mohra jest biorao formalnie rozwiazaniem posta wionego zadania, Aby jednak mial on wartosc praktyczna, musimy okreslie wspolczynniki a. To ostatnie zadanie jest powtorzeniem rozwazan art. 1.2 i polega na okresleniu pracy sil wewnetrznyeh wywolanych oboiazeniem jednostkowym (wskaZnik pierwszy) na odksztalceniach spowodowanych obciazeniem jednostkowym (wskasnik drugi). Zauwazmy ponadto, iz zawsze sluszna jest zaleznoso

(1.14)

wynikajaea z zasady wzajemnosoi przesuniee (1.7). Dzieki temu ulega redukeji liczba obliczanych wspolozynnikow,

Poniewaz rozwazana konstrukcja (rys. 1.11) jest konstrukoja pretowa plaska, przeto uwzgledniajao wnioski z przykladu (art. 1.2) mamy wedlug wzoru (LIla)

J mimj dx

ai,j = EJ'

I

J Mmidx

ai,O= EJ

I

(1.15)

Tak na przyklad

alba [a3(l+ba)-at]

aI,a = as,I = 6lEJ.

Analogicznie mozna obliczyo

(aibi)2

ai,i = 3lEJ

Wspolczynniki ai,;' jako calli z kwadratow funkcji, Sl!! zawsze dodatnie, natomiast wspolczynniki au (i 1= j) mega bye ujemne, dodatnie lub rowne zeru. Nalezy podkreslic, ii wyznacznik charakterystyczny ukladu* (1.13) jest zawsze dodatni, a wiee uklad rownan

* Dow6d tego Czytelnik moze znalezc w: Biezeno Grammel, Technische Dynamik, 1939, Springer Verlag, st:. 89.

24

WIADOMOSCI WSTJ:;PNE

[1.

ma zawsze jedno rozwiazanie. Wsp6l:czynniki obliczone wedlug wzorow , (1.15) majq, bardzo male wartosci, co jest w raohunkach niewygodne. Dlatego zazwyczaj mnozymy wszystkie wspolczynniki i wyrazy wolne przez stall! wartosc (np. przez E). Miana wspolczynnikow przy niewiadomych SI! takie, ze rezultat, tj. sily Xv Xz, X3, otrzymujemy zawsze we wlasciwyc~ wymiarach. \V omawianym przykladzie mi, mj maja wymiar kGcm/kG, a zatem mianem ai,j jest cm/kG, podozas gdy ai,O ma wymiar em, gdyz 111 (x) jest w kGcm. W rezultacie wymiarem Xv X2, Xa jest kG.

Wybrany przez nas przyklad ukladania rownan Maxwella=-Mohra nalezy do najprostszych. W przypadka~h bardziej zlozonych metoda postepowania pozostaje ta sama, a jej etapy Sl! nastepujqce :

1. Zamiana ustroJu na statycznie wyznaczalny z urprouxulzeniem wielkoici stcttycznie niewyznaczalnyck i okresleniem ieh. liczby (rys. 1.11b).

2. Podzial obciezenia statycznie wyznaczalnej konstrukcji na stany: zerouni i stany kolejneqo obciazenia silami jeclnostkowymi (rys. 1.11c).

3. Sformulowanie uldadu rownan M axwella- .Lv! okra z warunku CUlJJt08C~ przemieszczen:

4. W yznaczenie wspolczynnik6w rouman wecllug jeanolitego schemata i rozwiq_zania ukladu,

Nalezy podkreslic, ze trud sformulowania rownan Maxwella=-Mohra w postaci (l.I3) jest minimalny i polega na zsumowaniu skladowycn przemiessczen zachodzaeych w tym samym punkcie i w tym samym kierunku. Xiepotrzebne jest przy tym analizowanie zgodnosci zwrotow przamieszczen, gdj-z odpowicdz na to daje wzor (1.11), do ktorego sily wewnetrzne wstawiamy z jednakowymi b~di przeciwnymi znakami. w zaleznosci od tego, czy majq, one w danym punkcie osi prf2B zwroty zgodne czy przeciwne. Aby przy tym nie popelnic bledu, mozna te zwroty zaznaezac jak podano w przykladzie (art. 1.2).

1.4. Uwagi 0 rownaniach M-M. Regula zamiany stanu ,,0"

Przyklad belki eiagle] (rys. 1.11) prowadzqcy do rownan (1.13) jest formalnie biorac rozwiazany prawidlowo. Z punktu widzenia jednak zastosowania praktycznego rozwiazanie to pozostawia wiele do zyczenia. Rozpatrujae bowiem wynik koncowy, tj. wypadkowy wykres momentow gnaoych (rys. Ll Id), widzimy, ze jest on roznica dwoch duzych i bliskieh siebie wartosci. Aby wieo rezultat ten mial znaczenie praktyczne, wszystkie rachunki musza bye prowadsonez duzl! dokladnoscia przy uzyoiu maszyn. Druga okolicznoscia, ktora wystapilaby wyraaniej przy duze] hczbie niewiadomyeh X jest to, ze kazde z rownan (1.13) zawiera wszystkie niewiadome. Fakt ten nie jest grozny, gdy liczba rownan M-JVI jest dwa Iub tnzy. Jesli jednak jest ich kilkadziesiat, to rozwiazanie zadania staje sil2 probleniem rachunkowym nie pozwalajacym na szybkie wyciagniecie wnioskow praktycznych. 'tV wyniku mamy wiec dwa postulaty, a mianowicie:

1. Oharakier wielko8ci statycznie niewyznaczalnych nalezy tak dobierae, aby w kazdym z rownan, M - M urustepoicala mozliuiie mala liczba niewiadomych.

a)

stan ,,0'

stan J:'

i

I + I

lHli

Xi ... t Xi .. ,=lkGcm

\~t

stan,i+I'

I

!

i f

~l

l !

i

1

stan "i+3'

Rys. 1.12. Belka ciagla na sprezystych podporach

Schemat statycznie wyznaczalny i stany wyjsclowe do wyznaczania r6wnania 5 moment6w 0

26

IVIADOMOSCI WSTlj!PNE

[1.

2. Dobor uklarIu zerouieqo musi bye taki, aby przebieg sil wewnetrznych tego ukladu zblizal 8i~ do rzeczywi8tego wh przebiegu, to je8t, aby 8tatycznie niewyznaczalne wielk08ci byly moiliwie male i nosily charakter tylko malyrh poprawek.

Zastosowanie pierwszego postulatu omowimy na przykladzie belki oiagle] zakladajac dla ogolnosei, ze podpory SI! sprezyscie podatne na przesuniecia pionowe (wsp61czynnik sstywnosoi 0 [kG/cm]) (rys. Ll2a).

Zamiany tej belki na uklad statycznie wyznaczalny dokonujemy rozcinajac belke na podporaeh i wprowadzajae w tych myslowyoh przecieciaoh momenty oddzialywania Xi-I, Xi' Xi+1 jednego przekroju belli na drugi. Biorae pod uwage wz6r (c) z art. 1.2 okreslamy, iz wspolrzedna uogolniona odpowiadajaea sile uogolnionej X, jest wzgledny obr6t przekrojow sehodzacych sie na danej podporze alba inaezej k!j,t zalomu linii ugiecia w tym przekroju. Piszac zatem rownanie M-M dla i-tej podpory, wyrazajace warunek, aby sumaryczny zalom wywolany obciazeniami PI' P2, ••• , M, ... , Xi-S' Xi-2, Xl itd, byl r6wny zeru, otrzymujemy

Ui,lXl+",+Ui,i-aXi-a+Ui,i-2Xi-2+Ui,l-lXi-I+UI,iXI+'"+Ui kXk+ai,O = 0,

W rownaniu powyzssym uwzgledniliemy wszystkie niewiadome pocz!j,wszy od Xl> a skonczywszy na ostatniej Xk• Latwo jednak zauwazyc (rys. 1.12c), ze Ui,j = 0, gdy j ~ i+3 Nie ma bowiem ani jednego elementu konstrukcji statycznie wyznaczalnej, w kt6rym obciazenia Xi = 1 kGcm (stan "i") i Xi+a = 1 kGcm (stan "i+3") wywolywalyby jednoezesnie sily wewnetrzne rozne od zera, Wobec tego wszystkie wyrazenia podcalkowe we wzorze (1.11) Sll tozsamosciowo rowne zeru, to zas daje Ui,i+3 = 0, jak rowniez Ui,j = 0, gdy j > i+3, Fizycznie oznacza to, ze uklad Xj(j > i+3) nie wplywa na zalom na i-tej podporze, To samo stwierdzenie dotyczy niewiadomych Xj na Iewo od podpory i, a mianowicie: ai.J = 0, jesli j ~ i-3. Wynika stad, ze w rownaniu M-M wystepowac bedzie tylko pi~e kolejnyoh niewiadomych Xi-2, Xi-I' Xi> Xi+1' Xi+2, to jest

(1.16)

i dlatego rownanie to nosi nazwe rownania 5 momentow.

Aby rownanie (1.16) mialo sens praktyczny, potrzeba podac wyrazenia dla wspolczynnikow a. Najlatwiej okreslic ai,i-Z i Ui,I+2' gdyz jedynymi elementami, w ktorych pojawiajq si~ jednoczesnie sily wewnetrzne od Xi = 1 kGcm i Xi+2 = 1 kGcm (lub Xi-Z = 1 kGcm) S!j, elementy sprezyste podpory (i+l) lub (i-I). Przemieszczenie ai,l+2 jest wedIug art. 1.2 rowne liozbowo pracy sily soiskajacej llli, wywolanej przez Xi = = 1 kGcm na skrooeniu 1/0/+1li+1 wywolanym przez Xi+2 = 1 kGcm.

W wyniku

1

Ui,i+2 = O. l.l. l/kGcm.

1+111+1

Podobnie

1

al,i-2 = l/kGcm

°i-lli-2li-l

przedstawia k!j,t zalomu na podporze i-tej (w radianach na kGcm) wywolany obciazeniami Xi-2 = 1 kGcm.

1.4J

UWAGI 0 ROWNANIACH M-M. REGULA ZAMlANY STANU .. 0"

27

.Analogicznie obliczamy pozostale wsp61czynniki obrsymujac W wyniku: 1

Ui i+2 = l'

Oi+lli i+l

Wyraz woIny Ui,O przedstawia zalom na i.tej podporze w stanie ,,0". -Jesli wieo 08,i-1 i OA, i sq, katami ugieeia prz~selli-1 i li na podporze i.tej w przypadku podpor absolutnie sztywnych, to po uwzglednieniu podatnosei podpor mamy

(1.17)

(1.18)

gdzie Ri-1, Ri, Ri+1 oznaczajq reakcje na odpowiednich podporaoh w stanie ,,0". Jesliby na przyklad sily P 1> P 2 dzialaly posrodku przesel li-to li-"2' to

Ri = 0,5P2+(MIl;}, Ri+1 = -Mlli, Ri-1 = 0,5(P1+P2)

W szczeg6lnym przypadku podpor absolutnie sztywnych (01 = O2 = .. , = (0) i stalej .sztywnosci EJ belki, r6wnanie (1.16) przechodzi w powszechnie znane rownanie trzech moment6w

(1.19)

Nie wdajao si~ w dalsza analise r6wnania eiaglosoi (1.16) stwierdzamy, ze postac ukladu (rys. 1.13) jest stosunkowo prosta, a sam uklad mozna rozwiazac przy uzyeiu suwaka logarytmicznego .

• Ten pomyslny wynik zawdzieczamy temu, ze dzialanie kazdej z niewiadomych X zamyka si~ w obrebie czesci konstrukcji (dwa sasiednie przeala). Podobny dob6r nieuiiadomych mozna zastosowac w koneirulcojaoh. wykazujCfcych tzw. Inuknoe seqmeniouni. (rozdz. 4, 5 i 8). Przedstawiona metoda spelnia w pewnej mierze rowniez drugi postulat, 0 ile tylko sztywnosoi 0 podpor nie s,! zbyt male. Wystepuje to szczeg6Inie wyraznie w przypadku podp6r sztywnych (rownanie trzech momentow), Przyklady liczbowe wykazuja, iz korekta wprowadzona przez momenty X rzadko kiedy przekraoza 30% maksymalnej wartosoi momentu w stanie ,,0".

Znaezna, redukoje wartosci statycznie niewyznaczaInych mozna otrsymac, jesli juz w stanie ,,0" wprowadzic "a priori" pewne wartosci sil statycznie niewyznaczaInych. Wezmy dla przykladu belke statycznie niewyznaczalna (rys. 1.14a), kt6rej przewidywany ksztalt linii ugiecia wykazuje istnienie punktu przegieoia na pewno miedzy punktami .A i O. Obierzmy zupelnie dowoInie ten punkt, na polowie odleglosei miedzy A i O. Z wa-

28

WLl.DOMOSCI WSTlilPNE

a)

~
n x,rx~lx3 X4 X5 x51x7 Xa
I a a I a - - - - -
11 a 010 a - - - -
III 01010 a a - - -
IV -! a! a a a a - t
-
v -1-10 a o· a a -
VI - -1- '0 a a a a
I
VII - -1- - a a 010
VIIll-i -1- - - a a 0
, I b)

~ XI xzl X3 X4 X5 XI{ X7 Xa
n
I a a - - - - - -
II a a a - - - - -
III - a a a - - - -
IV - - a a a -1- -
v - - - a a a - -
VI - - - - a 0 a -
VII - - - - - a a a
VIII - - - - - - a a LS a

zs J

zs 2

zs 4

zs 3

zs 5

L 9

zs 6

zs 7

zs 8

Rys, 1.13. Symboliczne przedstawienie rownan 5 3 moment6w -dla belki 9-cio przeslowej Kolka oznaozaja wystepowanie danej niewiadome] w rownaruu. R6wnania I, II, VII I 'VIII mara postac skrocona, gdyz X_i = X_I = Xo = X9 = X10 = ...,111 = O.

runku, ze w punkcie przegiecia J.v! = 0, otrzymamy reakcje R = P13. -Iesli wiee przyjmiemy, ze stan ,,0" sklada sie z dwoeh si] P i R (rys. 1.14c), to rownanie M-M dla sily X przedstawiajacej tyrn razern nie callj> reakcje podpory B, lecz tylko ,korekt~ zalozonej

a)

b)

,.a priori" wartosoi R rna postac U1.1X+U1,O = 0,

gdzie wedlug przykladu (art. 1.::l)

1 PI I 5 1 PI 1 2 1

u1,o ~22261 EJ -323 EJ =

Obliczona stlj>d sila X = P/48 rna wartoso 15-krotnie mniejsza, niz sila X = 5Pj16, ktora otrzymalibyamy stosujao normalny sposob po-

Rys. 1.14. Wprowadzame "a priori" do stepowania, stanu ,,0" wartosci sil dzialajaeych na

W postawionym zadaniu (rys. 1.14) rnoglizbednej podporze

bysmy zamiast R = Pj3 wziao rownie dobrze

jakakolwiek inna wartosc R' i obliczyc odpowiednia wartose X': Analogicznie mozemy postapic w przypadku kazdej innej konstrukcji, otrzymujac w wyniku tzw. requle zamiany sianic ,,0" gloszaoa, iz w danej konstrukcji statycznie niewyznaczalnej jako stan ,,0" mozn«

1.4]

UWAGI 0 RO\VNANIACH M-}I. REGULA ZA~IIANY STANU ,,0"

29

przyjq!, kaZdy dowolny uklad sil wewn~trznych spelniajq,cy warunki r6wnowagi i statyczne warunki podporowe. Pod tym ostatnim okresleniem rozumiemy spelnienie warunkow na brzegach (podporach) narzuconych w danym zagadnieniu w postaci sil. Takim warunkiem w zadaniu (rys. 1.141 bylo na przyklad to, iz na koneu B moment gn~cy jest. a na podporze .A moze nie bye rO"'TIY zeru, Podana podstawowa regula jest czesto stosowana wanalizie wszystkich statycznie niewyznaczalnych konstrukcji (patrz rozdz. 4, 5, 8).

1.5. Zasada jednoznacznosci rozwiazania

W wielu zagadnieniach statyki konstrukcji duze uproszczenia mozna osiagnqc korzystajac :l1 zasady jednoznaczno8ci rozwiq,zania glosaacej, ze jesli dane cialo sprezyste unieruehomione jest w sposob wykluozajacy jego przemieszczenia jako oiala sztywnego, to dane obciazenie wywoluje w nim jeden i tylko jeden stan napiec i przemieszczen=. -Iesli wiec w ustroju statycznie wyznaczalnym dobrany bez zadnych raohunkow (na chybil trafil) uklad sil wewnetrznych spelnia wraz z danym obciazeniem \lTymagane wa· runki r6wnowagi, to z zasady jednoznacznosoi wynika, ze taki uklad jest jednoczesnie pra· widlowym rozwiazaniem zagadnienia. Jak sie okaze (patrz art. 2.8) takie sprawdzenie moz« bye niekiedy wynikiem samego tylko rozumowania bez jakichkolwiek obliezen, wobec czego powyzszy wniosek rna duze 'znaczenie praktyczne. Ten sam wniosek dotyczy .rowniez ustroj6w statycznie niewyznaezalnyeh z tq, tylko roznica, iz sprawdzenie dobranego na chybil trafi] ukladu sil wewnetrznyoh polegac musi me tylko na sprawdzeniu rownowagi, leoz rowniez na sprawdzeniu ci~glosci przemieszczen miedzy wszystkimi elementami ustroju.

W przypadku, gdy ustr6j statycznie niewyznaczalny rna os lub plaszcsyzne symetrii **, zasa da jednoznaoznosci bardzo ulatwia obliczenie sit wewnetrznych. Zauwazmy bowiem, iz ustr6j taki stanowi zespol dw6ch identycznych konstrukcji (polowek) polaozonyoh w plaszczyznie symetrii. Dzielac obeiazenie takiej konstrukcji na obeiazenie symetryczne i antysymetryczne (rys. 1.15), a nastepnie prowadzac w plaszczyznie symetrii przekroj i wstawiajqc w nim wszystkie sily wewnetrzne. jakie w tym przekroju mogq, sie pojawio (w przypadku plaskie go ukladu lIIg, T, N), stosujemy do kazdej z polowek zasade jednoznacznosei rozwiazania. Wykonawszy te czynnosei (rys, l.16 i l.17) widzimy, ze dla obciazenia symetrycznego (rys. 1.16) sila T istniec nie moze, w przypadku zas obeiazenia antysymetrycznego (rys. 1.17) nie moga istniec ani 2t1g, ani N. To rozwazanie prowadzi do reguly, ze w kon.stntkcji symetrycznej symetrycznie (antysymetrycznie) obciq,zonej w przekroju na osi symetrii moqa. istnie6 tylko te oddzialywania, kiore b~dC!:c zqodne z zasada dziala· nia i oddzialywania sianouna. (nie stanowiq,) zwierciadlane odbicie jedne druqich,

• Twierdzeme to okresla skutek, jaki wywoluje dane obcrazenie, natomiast nie rna tu mowy 0 calkowityoh naprezemach, kt6re moga bye zmienione przez naprezenia wtasne, pojawiajace sill np. na skutek bledow montazowych. Dow6d zasady [ednoznaeznosci rozwiazania podany jest u Hubera, Teoria Sprfi;YBt08Ci cz. I, 'Varszawa 1954, PWN, str. 110 .

•• Konstrukcje uwazamy za symetryczna tylko wtedy, gdy nie tylko ksztalt jej jest symetryczny, lecz gdy opr6cz tego elementy symetryczne maja identyczne sztywnosci.

a)

,~

Rys. 1.15. Przyklsd rozdzialu og6lnego obciazenia konstrukcji symetrycznej na obciaeeniesymetryczne (b) i sntyaymetryczne (c)

Rys. 1.16. Sily wewnetrzne w plaszczyinie symetrn przy obciazeniu symetrycznym

a), b) roeciete czesci z rys. I.I5b z wprowadzonymi. oddzialywaniami, ktore mog~, ale me musza istniec ; c) konstrukcja. z b) odwr6cona do pokrycia si~ z konstrukcja z a). widad, ie jest to taka sama konstrukcja Identycznie obciazona, a stad sily wewnetrzne w plaszcsyznie symetrii mussa bye taIde same. Stad T = _ T i wreszcie T = O.

b)

c) ,O__, q/2 % T

, "~j P212\ Mol2 Mg

'", C ~/(jP;

"/2' ~-==="- __ r_{]_j

/'/£ )<:" -----

~ F N

% T .;

Rys. 1.17. Sily wewnet.rzne w plaszczyznie symetrii przy obciazeniu antysymetryeznym

a) i b) rozctete czesci konstrukcji z rys. 1.15c z wprowadzonymi oddziulvwaniami. kt6re mega, ale nie mueza tatmed: c) konstrukcfa z rys. b cdwrocona do pokrycia sie z konstrukcia z a), wldac, ie jest to ta sama konstrukcja, ale od .. wrotnie obciazona, wtee sHy wewnetrzne tez musza zmienie znak, \Varunek ten spelnia tylko T, stad wniosek, se

N = 0, Mg = 0, a T moze nie rownac si~ zeru.

ZASADA JEDNOZNACZNOSCI ROZWL\ZANIA

31

Korzysci, jakie ta regula daje, widac od razu Z rys. 1.16 i 1.17, a mianowicie przy ogolnym obciazeniu (rys. 1.15a) jest pieo wielkosoi statycznie niewyznaczalnych, natomiast przy oboiazeniu symetrycznym tych niewiadomych jest trzy, a przy antysymetrycznym dwie. Prowadzi to do znaeznie prostszych ukladow rownan M-M. W niektorych przypadkach przy zastosowaniu przytoczonej reguly mozna rozwiazao zadania

a)

b)

c)

I i i tl---j ~

Rys. 1.18. Przyklad rozwiezania ramy

statycznie niewyznaczalne poslugujac sill tylko rownaniami r6wnowagi. Weimy na przyklad rame (rys, 1.18), w ktOrej silll T wyznaczymy z warunku rownowagi momentow wzgledem punktu A (rys. 1.18b), a mianowicie

T= 2M

1 '

(a)

skad juz mozna okreslie przebieg momentow gnaeych (rys. 1.18c). Podobnie dla pierscienia, kolowego (rys. 1.19) rozcieeie wzdluz srednioy poziomej i prseprowadzenie rozumowania-

Rys. 1.19. Przyklad rozwiazania pierscienia. Obciazenie para sil: 2PR, zrownowazone obciazeniem rownomierme rozlozonyrn qt = P/r.R. Jednoetka rzednyeh na rys. c jest PRo

identycznego jak na rys. 1.17 daje zaleznosc Tl = Tz• Z rownania rownowagi rzutow na os poziomq mamy

r, = T2,= : ( 1- !) ~ O,182P.

(b)

32

WlADOMOSCI WSTEPNE

[1.

Moment gnaey W dowolnym przekroju (0 ~ fJ ~ ;)

Mg-= I q,RdyR[1-cos(fJ-y)]-T1RsinfJ_= P2R (SinfJ- !) IDa przebieg podany na rys. 1.19c.

(c)

1.6. Linie wplywowe. Sposob budowy i zastosowania

W niekt6rych ustrojach, zwlaszeza dzwignicaeh, obeiazenie zewnetrzne moze zmieniao wartosd polozenie na konstrnkcji, pociagajac za soba zmiane wartosei sil wewnetrznych, odksztalceIi itp.

Przejrzysty obraz zmian interesujacych nas wielkosci otrzymujemy stosujac- specjalne wykresy, tzw. linie wplywowe.

Spos6b budowy linii wplywowych opiszemy na przykladzie belki (rys. 1.20) obciazonej sil,. P = = 1 kG mog,.e,. przesuwad sif,1 wzdluz calej rozpietosci. W obranym przekroju A -A obliezamy wielkosci sil wewnetrznyoh t kG/kG i mg kGem/kG w funkeji wspolrzednej c. Uwzgledniajac, ole dodatnie zwroty tych sil s~ takie jak na rys. 1.20b, mamy:

t = -1 kG/kG; my = -(a-c) kGem/kG, gdy 0';;; c,;;; a;

t = o kG/kG, mg = OkGem/kG, gdy a,;;; c,;;; Z.

(a) (b)

\V celu najprostszego przedstawienia wzor6w (a) i (b) odkladamy interesujaee nas wielkosei (t, mg) jako rzedne wykresu, w kt6rym odcieta jest wielkose c, czyli wspolrzedna okreslajaca kazdorazowe polozenie jednostkowej sily obciazajacej. Wykresy te (rys. 1.20c i d) nazywamy liniami wplywowymi -odpowiedniej wielkosei fizyeznej w danym przekroju A-A. Peine wiee okreslenie Iimi wplywowej zawiera zawsze dwie informaeje - pierwsza dotyozacq przedstawionej wielkosci fizyeznej, druga okreslaj~e& przekroj (b!J,dZ ogolnie biorac element) konstrukeji, w kt6rym ta wielkosc fizyezna wystepuje,

Analogiezne Iinie wplywowe mozna wykreslie i dla innyeh przekroj6w rozwazanej belki (rys. 1.20a).

W wyniku otrzymamy szereg linii wplywowyeh, kt6re mozna naniesc na jeden rysunek (rys. 1.21).

Jako drugi przyklad 0 duzym praktyeznym znaczeniu omowimy wyznaezenie Iinii wplywowyeh reakeji podpor s11 tn'lcych i moment6w gnaeych dla belki z wysiegnikami (rys. 1.22). Linie wplywowe -dla reakeji T A i TB

i-o

TA = "T" kG/kG,

c

TB = T kG/kG,

(e)

-otrzymujemy jako dwie Iinie proste (rys. 1.22b) przechodzaee przez wskazane punkty charakterystyezne (0 = 0; c = I). Lime wplywowa sill' tnacej t w przekroju K (rys. 1.22c) otrzymujemy z wzorow (rys. 1.20b):

gdy gdy

(d)

Ta postae linii wplywowej (Iamana C,K,K2D,) jest sluszna dopoty, dopoki punkt K znajduje sie miedzy podporami A i B. Jesli punkt K znajduje sie na jednym z wysiegnikow, to postac Iinii wplywowej podaje dolny rys. 1.22c.

Linie wplywowa momentu zginajacego mg w przekroju K wyznaczarny z nastepujacyeh zaleznosci r

c(l-aK) gdy 0< aK;
mg =--1--'
(e)
(I-c) gdy
my =--I-aK, c » aK. 1.61

LlNIE WPJ.YWOWE. SPOSOB BUDOWY I ZASTOSOWANIA

33

Z obydwu wzorow (e) wynika, ze gdy c = aK, to

(f)

Uwzgledniajac umowe z rys. 1.20b, obraz linii wplywowej otrzyruamy prowadzae proste przez punkty okreslona z wzorow (e) dla c = 0 i c = I. Stosujac nastepnie" ograniczenia podane w tych wzorach,

a)

L,' ' =r_=_ik_6_~~A FE:====~~=====~~!A=====~

----~' ----------~

b)

t~; mG Dmg I

. : -B I

. )

: I

, ,

! I

, '

'A B

y=mg k6cm/kB

c

c
d 1 A 8_
I I \ I I~ c
~~I
a
e) n:l~ c)C6
0
a
:A 8~ -/
! D
s F IA Rys. 1.20. Przyklad. budowy linii wplywowych b) dodatnie zwroty ail wewnetrznych; 0) OAB - linia wpiywowa momentu gnaeego w przekrolu A - A; d) DAA'B - Iiata wplywowa sily tnace] w przekroju A-A;

e) obclazenie zfoaone.

Rys. 1.21

zaznaczamy Iinie wpiywowa grub!} lini& (rys, 1.22d). Podobnie jak w przypadku sil tnaeych, to. posteo Iinii wplywowej jest siuszna, gdy punkt K znajduje si~ miedzy podporami, Jem punkt K znajduje si~ poza nimi, to postacie Iinii wplywowych podaje rys. 1.22e.

W podanyeh przykladach obrazem linii wplywowych byly odcinki proscyoh lub linie lamsne, Esbnieja [ednsk przypadki, gdy obrazem linii wplywowej jest krzywa. 00 tych przypedkow nalE>Zl!, z reguly linie wplywowe sil wewnetrsnych w ustrojach statycznie niewyznaezalnyeh oraz Iinie wplywowe odkszbalceu

3 Statyka 1 statecznose

14

WIADOMOSCI WSTlllPNE

[1.

w konstrukcjach zarowno statyc=ie wyznaczalnych jak i niewyznaczalnyoh, Tak na prsyklad stawiaj~o zada.nia wyzneozenie linii wplywowej ugieeia w konca 0 balki wspornikowej (rys. 1.23a) otrzymujemy

wynik

f (1-0)3 (1-0)' (1-0)'(21+0)

w = p = '3iffJ + 2EJ 0 = 6EJ '

(g)

a)

podany w bezwymiarowej postaci na rys. 1.23b. podobnie mozna okreslid linie wplywowe ugi~c w innych przekrojach (Ai' A" Aa).

b)

c)

A, O<G.ti<l

e)

c

D

I(')C ibA-aK przypadek aK < 0

Rys. 1.22. Linie wplywowa reakcji podp6r (b, e) sil tnaeyeh (c, d), momant6w gnq,cych (e, f) belki z wysi<;!gnika.mi

Podsumowujacr budouxs linii wplywowej pokga na sformulowaniu wzor6w okres1ajqcych szukanq, wie1ko8c w funkcji polozenia jednostkowej sily oboiq,zajqcej i przedstawieniu tyoh wzorOw na wykre8ie, w kt6rym odcU:,tQ jest polozenie tej sily jednostkowej.

Pierwszym zastosowaniem linii wplywowych jest wyznaczanie skutku wywolanego dzialaniem zlotonego obciq,tenia. J eaH jako przyklad Ilustrujacy to zastosowanie wzi'lc belke (rys. 1.20a), to zauwazmy przede wszystkim, iZ przy dzialaniu dowolnej sily P "" 1 kG, sily wewnetrzne T, Mg 8'1

T = tP kG, M = mgP kGcm. (1.20)

JesJi w punktach E i F (rys. 1.20e) dzialaill sily Pi do dolu i P, do gory, to z zassdy superpozycji wynika, ze calkowity moment w przekroju A-A wynosi

Plmgl-P,mg, = P1Yl-P,y,.

W przypadku dzialania n ail Pi' P" ... , p. w punktach 0 odeietych 01>c" ... , c. otrzyJllUjemy,:ie jakakolwiek wielkosc f'izyczne Y wyraza sie wzorem

n

y = };p(!/;, 1

(1.21)

1.61

LINIE \vpLYWOWlll. SPOS6B BUDOWY I ZASTOSOWANIA

35

gdzie Yi - rzedna linii wplywowej tej wielkosci fizycznej odpowiadajaca odeietej "i. W przypadku dzialania obciazenia, ciaglego q(O) (rys, 1.24a) traktujemy to obciazenie jako jednoczesne dzialanie nieskOliczenie wielu sil q(o) de. W rezultacie we wzorach (1.21) zamiast sumy otrzymamy calk~, tj.

c,

Y= J q(e)y(e) de,

c,

(1.22)

gdzie y (e) - rzedna linii wplywowej odpowiadajaea odeietej c. W przypadku gdy obciazenie eiagle jest stale (rys. 1.24c), wz6r (1.22) przyjmuje postac

c,

Y = q J y(o) do = qFc"c"

c,

gdzie Fc, c, - pole zakreskowane na rys. 1.240.

Rys. 1.23. Linie wplywowe ugi\)C belki wspornikowej

(1.23)

a)

b)

8

c

c)

, I I ,

I :

I I I I I I I

C i

I

I :

uE!Yr~

~

B~

1~t C2 ,

Rys. 1.24. Zastosowanie linii wplywowej

w przypadku obciazenis ciaglego

a) przyklad oznaczen przy dowolnym obciazeniu cillglym; b) przyklad Ilnii wp!ywm1'ej (w danym przypadku Ilnia wplywowa w przekroju A-A); c) przy-

padek stale20 obciatenia cilildego.

Drugim zastosowaniem Iinii wplywowych jest okreelenie najniebezpieczniej8zego polozenia obciqzen. pro8tyeh lub zlozonych, przy kt6rym szukana wielkosd okreslona dana Iinia wplywowa osiaga ekstremalna wartosc. Jesli na przyklad badana wielkoscia jest sila tnaoa w przekroju K (rys. 1.22), to z rys. 1.220 widae od razu, ze najniebezpieczniejsze polozenie pojedynczej sily obci1j,zaj1j,cej (rzedna KKI) odpowiada umieszczeniu tej sily tu:1; z lewaj strony przekroju K. Nieco bardziej zlozone jest zadanie, gdy obciazenie stanowi grupa silo miedzy kt6rymi odstep jest staly (przejazd w6zka lub lokomotywy).

Poszukajmy nil. przyklad takiego polozenia grupy sil PI' ... , p., (rys. 1.25a), kt6re da najwi\lkszymoment zginajaey w przekroju K.

W dowolnym polozeniu rej grupy silmoment zginajeey jest

Mg = P1Yl+P.y. + ... + p.Y •.

3*

36

WIADOMOSCI WSTEPNE

[1.

Jesli eala gruPI! ail przesunac w pra.wo 0 AD, to przyrost momentu !:iMg jest r6wny AMg = P, !:iy,+p. !:iy,+P, !!.y.-p. Ay.-P. Ay,.

Biorac pod uwsge (rvs. 1.25b), ze

l-aK

AY, = AY, = !:iys = --I-!:ic,

po przeksztalcenia.ch otrzymujemy

(h)

b) A'

c)

Rys. 1.25. Wyznaczenie najniebezpieczniejszego polozenia obciazenia grupowego

Jesli wyrazenie w drugim nawiasie jest dodatnie, to przesunieeie obeiazen w pra.wo powieksza moment zginajacy, Ten przyrost trwa tak dingo, dopoki sila. P 3 nie przekroczy punktu K. Z t~ chwila !:iM 9 wyraaa sie za pomoca wzoru

!!.Mg = aK(l-aK) (P,+p, _ P3+P,+P, ) e.e.

1 aK l-aK

Jesli AMg jest na.da.l dodatni, to dla otrzyma.nia. m .. ksymalnego momentu nalezy jeszcze dale] przesuwaC grupe obeiazen w pra.wo. Jeilli na.tomia.st wyrazenie (i) staje ail! ujemne, to ma.ksymalna wartosc mornentu odpowisda polozeniu sily P, na.d przokrojem badanym. Odwrotne rozumowanie nalezy prze. prowadzic, gdy wyrazenie (h) jest ujemne, wtedy dill. wyznaozenia najniebezp reczniejszogo polozenia nalezaloby grupe obciazeri przesuwae w lewo.

Wz6r (h) mozna przeksztelcic wprowedzajac zastepcze obeiazenia ciagle (rys. 1.25c), w rezultacie

(i)

czego

(k)

Tak wiec najniebezpieczniejsze polozenie grupy obciazen zachodzi wtedy, gdy roznica z&Stl!pczych obci,!zen ciaglych zmienia znak.

1.7]

ZADANIA

37

1.7. Zadania

1. Wyzna.czyc energie odksztalcenia. wspornikowej belki (rys, 1.23a) obciazonej w 0 sill} P, jako funkeje ugiecia w tegoz punktu O. Sprawdztc slusznosc wzoru (l.3).

2. Wyznaczyc energie odksztalcenia belki (rys. 1.26) obeiazonej niezaleznymi od siebie momentami MA i MB, jako funkcje katow ugiecia {fA i /}B na podporach. Sprawdzi6 slusznosc wzoru (l.3).

Rys. 1.26.

3. >vyznaczyc energie odksztalcenia belki z zad, 2 jako funkeje moment6w MA i MB' Wykazac slusznosc twierdzenia Castigliana.

4. Trakbujac obci'lz~nie momentem MA belki z zad, 2 jako pierwszy uklad sil, a MB jako drugi uklad sil sprawdzie slusznosc zasady wzajemnosci przesuniee,

5*. Wspornikowa. belka w miare wzrostu obciazenia pionowa sil!j, P (rys. 1.27) przylega stopniowo do podloza 0 promieniu R> (EJIPI). Wyznaczyc charakterystyka ustroju P = J(w) zakladajac, it odksztalcenia konstrukcji sa male.

Rys. 1.27.

6*, Belka oparta na dwoch walco.wych podporach (rys. 1.28) obciazona jest po srodku sil!j, P. Wyznaezyc zaleznosc sily P od ugiecia w srodku bolki P = J(w) i sprawdzic stosowalnosc wzorow (1.3) i (1.4).

Rys. 1.28.

7*. Na lewy koniec stalowej szyny 0 cil)zarze jednostkowyrri q, leZ!}cej na sztywnym podlosu (rys. 1.29) dziala skierowana pionowo do gory sila P < 0,5 ql tak, it oderwana. od podloza jest tylko cZQsc AB szyny. Okreslie zaleznose P = f(w).

P A

Rys. 1.29.

38

WIADOMOScr WST~PNE

[1.

8. Okresli6liczb~ sil uogolnionyeh i odpowiadajace kaidej z nieh wspolrzedne uog6lnione w podanych konstrukcja.ch (rys. 1.30).

a)

c)

C D

~

- - P

A~~

Rys. 1.30.

9. Obliczyo pionowe przemieszczenia punkt6w A i B podanej belki (rys. 1.31), jeSli 1= 4 m, EJ = = 5· 10' kGcm2; 0 = 200 kG/em, P = 1 t.

P

Rys. 1.31.

10. Wyznaczy6 k!!,t obrotu przekroju A wzgledem przekroju B dla belki z zad, 9.

11*. Wyznaczyc wzgledny obr6t w plaszczyinie xz przekroj6w Ai B konstrukcji (rys. 1.32), ktorej ramiona maj& sztywnosd na skreeanie 0 = 8.108 kGcm2, a na zginanie w kierunku prostopadlym do xy - EJ = 4 ·10" kGcm·. Sila P = 1 t, I = 2 m.

Rvs. 1.32.

12. Wyznaezy6 zmiane odleglosci punkt6w A i B podanej konstrukeji (rys. 1.33), jesli P = 2 t, h = 5 m, EJ = 5·10" kGcm', C = 500 kG/cm.

2P

c

Rys. 1.33.

13. Na skutek niedokladnosci wykonania belka AD ramy (rys. 1.10) rna wstepna krzywizne (promien (! = 20 m) zwroeona wypukloscia do dolu. Jaka. wskutek tego bedzie rzeozywista odleglose AB w porownaniu z idealnie wykonana konstrukejq.

14. W beloe (rys. 1.22) cZQsc AB na skutek blednego wykonania ma wstepna krzywizne zwrocona wklQsloscill! do g6ry. Jakie wskutek tego bedzie polozenie punkt6w KiD wzgledern prostej AB. Dane liczbowe I = 5 ill, (! = 50 ill, os: = 3 m, bB = 2 m.

1.7]

ZADANIA

39

15. Korzystejqc z zasady [ednoznacznosci rozwiazania obliezyc sUy wewnetrzne w podanej kcnstrukcji plaskiej (rys. 1.34).

Rys. 1.34.

16. Korzystajao z zasady [ednoznecznosei rozwiazania obliczyc sily wewnetrzne w podanej konstrukcji przestrzennej (rys. 1.35).

M

Rys. 1.35.

17. Wykorzystujac symetrie budowy konstrukcji (rys. 1.36) rozdzielie zadanie wy=aczenia ail wewnetrznyoh na prostsze i okreslio w kazdym z tych skladowych zadan stopien statyc=ej niewyznaczalnosei,

Rys. 1.36.

18. W podanej belce (tzw. belce Gerbera) (rys. 1.37), w- przekroju K wyznaezyc Iinie wplywowe sily tnacej i momentu gnaeego.

8

Rye. 1.37.

Rys. 1.38.

Rys. 1.39.

40

vnADOMOSillWST~PNE

[1.

19. W oparciu 0 wiadomosci z Wytrzymalosci Materia16w wyznaczye linie wplywowe ugieeia przekroj6w KiD (rys. 1.22), [esl] EJ = 4·10· kGcm', Z = 5 m, aK = 3 m, bB = 2 m, bA = O.

20. Wyznaczyc najbardziej niebezpieczne, z uwagi na wartosc momentu gnacego przekroju K, po· Iozenie 4.osiowego w6zka (rys. 1.25), jaBli P, = p. = 10 t, P, = 15 t, p. = 5 t, p. = 0, Z =;= 25 m, aK = 10 m, a odleglose mredzy silami P, i p. jest 1 m, p. i p. - 2 m, p. i p. - 1 m.

21". W podanej konstrukcji 3.przegubowej (rys. l.38) wyznaczyc linie wplywowe aily tnacej i momentu gnaeego w przekroju K.

22. Przy [akim polozeniu c przesuwnego stalego obeiazenia q (rys. 1.39) w przekroju K wystapi ekstremalna sila tnaea, przy [akim zas ekstremalna wartosc momentu gnacego,

CZ]JSO PIERWSZA KONSTRUKCJE PRijTOWE

2. KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

2.1. Okreslenia. Statyczny schemat kratownic

Kratownice 51!, jedna z najbardziej popularnych form rozwiazari konstrukcyjnych.

Og61nie biorao kratownica jest konstrukcja zlozona z pretow, polaozonyoh na swych koncach tak, ze otrzymany zespol jest geometrycznie niezmienny*, nawet jesli te poll!,czenia pretow SI!, przegubowe.

Uklad si] zewnetrznych czynnych i biernych (reakcji) dzialajaoych na kratowniee jest zazwyozaj przestrzenny, wobec czego dla otrzymania konstrukcji lekkiej i sztywne] prety kratownicy nie powinny lez3c w jednej plaszczyznie**. Kratownice takq nazywamy przestrzenma, w odroznieniu od kratownicy pia8kiej, stosowanej najezesciej jako podzespol kratownicy lub ustroju przestrzennego.

Analiza wytrzymalosciowa kratownic polega na okresleniu sil wewnetrznych w pretach kratownicy i okresleniu jej odksztalcen.

a)

b)

c)

Rys. 2.1. Konstrukcja zastepcza kratownicy plaskiej

a) rzeeaywlste rozwtazame: :.3) konstrukcia zastepcza: c) kratownica z wezlami satywnymr. Na rysunkach b i c linie cienkie odpowiedaja kratownicy nieodksztalconej, Ilnle grube :_ obrazowi kratowmcy po odksztalceniu,

Podstawowe zalozenie, uproszezajaoe analise, polega na przyjeciu, ze prety kratowniey laoza si~ ze soba za pomoclj, idealnyoh przegub6w. iN kratownicy plaskiej przeguby te sa, plaskie (rys. 2.1), w kratownicy przestrzennej Slj, to przeguby kulowe. Przy takim polaczeniu i obeiazeniu przylozonym w wezlach, kasdy pr~t\ przenosi jedvnie sily N

.. 0 ile zaniedbamy odksztalcenia prllt6w.

** Gdyby przy przestrzennym obciazeniu zachowae rozwiazanie " postaci kratownicy plaskiej, to konstrukcja taka bylaby bsrdzo wiotka na dzialanie sil prostopadfvch do plaszczyzny kratownicy.

42

KltATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

dziatajace wsdhiz linii l~cz~cej przeguby preta. Zazwyczaj os preta pokrywa si~ z t~ Iinia i wtedy sila N powoduje tylko rozciqganie lub soiskanie, a naprezenla normalne a = NjA nosza nazwe napr?_zen zasadniczych lub podstawowych. Naprezenia te zmieniaja dlugosei pretow, powodujac odksztalcenia kratownicy, przejawiajqce si~ nie tylko w przemieszczeniu poszczegolnyoh w~zlow, lecz rowniez w zmianie katow miedzy pretami, schodzacymi si~ w poszczegolnych wezlach. Gdyby prety byly polaczone za pomoc~ idealnyeh przegubow, wowezas ta zmiana k~t6w nie spowodowalaby zadnych zmian naprezen i naprezenia zasadnieze bylyby jednoezesnie naprezeniami calkowitymi. Zazwyczaj [ednak w~zly wykonane s~ tak, ze swobodna zrniana k~t6w zajsc nie moze i wezel przemieszcza sifi) lub obraca jako w przyblizeniu nieodksstalealny zespol, Fakt ten powoduje, ze pierwotnie proste osie pretow ulegajq zakrzywieniu (rys. 2.1c), wskutek czego pojawiaja sie dodatkowe naprezenia od zginania, nazywane napr?;zeniami wt6rnymi. Jesli jednak w kazdym wesle osie pr~tow przeoinajq si~ w jednym punkcie, to nieodksztalcalnosc w?;zl6w wplywa nieznacznie na wielkosc naprezen zasadniczych, usprawiedliwiajao tym samym shisznosc zamiany rzeczywistych wezhiw przez przeguby idealne przynajmniej przy okreslaniu naprezen zasadniczych.

Naprezenia wt6rne zaleza, od smuklosoi pretow A. i mog~ niekiedy przybierae wartosci dochodzace do 30% wartosei naprezen zasadniczych.

Obciazenia dzialajqce na kratownice rue zawsze przylozone s~ w wezlaoh (rys. 2.2). W przypadku takim wyznaczenie sil wewnetrznych rozdziela si~ na dwa etapy. Wprowadzajae mianowicie ukladysil zerowych, np. E3, -E3' E4, -E4 (rys. 2.2a), dobranych tak, aby jedne z nieh rownowazyly sil~ P1 w obrebie preta 3, otrzymuje sie po rozdzieleniu (rys. 2.2b, c) dwa obciazenia, Obciazenie pierwsze (rys. 2.2b) powoduje zginanie pretow 3 i 11 jako belek podpartych przegubowo na swych koncaeh, natomiast sily wewnetrzne we wszystkich pozostalych pretach s~ rowne zeru, Oboiazenie to nazywa si~ obci(fzeniem lokalnym, podozas gdy drugie (rys. 2.2c) powoduje powstanie sil sciskajqcyoh lub rozciagajqcyoh na ogol we wszystkich pretach kratownicy i dlatego nazywa si~ obci(fzeniem og6lnym.

a)

b)

c)

Rys. 2.2. Rozdzial obciazenia na lokalne i 0- g61ne

a) wprowadzenie uldad6w zerowych; sily obcillzaj'lce

PI i Pa; uklady zerowe: R3J R", Rs, Be i -Ra. -R", -R5. -E,; b) obclazenie lokalne kratownicy uldadami sil

rownowazacymi si~ w obreoie poszczeg61nych pr~t6w i wywoloj"cymi ich zginanie; 0) obciazenie og6lne kratownley silamt przyfozonymi jedynie w w~z1ach.

2.1}

OKR]]SLENIA. STATYCZ.'iT SCHEMAT KRATOWNIC

43

Przedmiotem gl6wnego zainteresowania w rozdz, 2 -;- 5 bedzie dzialanie obciazenia ogolnego", podczas gdy skutki dzialania obciazen lokalnych b~d~ rozpatrywane tylko w nielicznyoh przypadkach.

2.2. Statyka kratownicy tr6jprf,ltowej

Najprostssa kratowniea przestrzenna jest kratownica zlozona z trzech pretow nie lezaoych w jednej plaszczyznie. Pod dzialaniem obciazenia Q (rys. 2.3a) powstana w pr~, tach sHy wewnetrzne skierowane wzdluz osi tych pretow, Obliczenia tych sil mozna do, konac w r6zny sposob.

c)

pret 1 I 2 3
xi m -4 i 1 2
Yt m 1 I 4 -3
Zi m 5 J 5 5
l, m 8.48 I 6,48 6.16
cos a; -0.618 I 0.155 0.325
cos Pi 0.155 I 0.618 !-a487
cos I'i 0.772 ' 0.772 0,812 Q,,=4.4t Qz= 1.7t

RY$. 2.3. Dane wyjsciows do metody analitycznej

a) kratownica tr6jpr~towa; b) uklad osi i wyznaczeme rzut6w; c) ukIad tablicy do metody analitycznej.

R 0 z w i ~'z ani e an a l i t Y 0 z n e otrzymujemy z rownari r6wnowagi. Biorac za podstawe rysunek kratownioy w dwooh rzutaeh (rys. 2.3b):

a) ustalamy polozenie prostokatnego ukladu wspolrzednyeh (x, y, z) obierajao punkt o jako poczatek.

b) Wyznaczamy z rysunku dlugosei rzutow poszczeg6lnych pretow 1, 2 i 3 na osie x, y, z. Otrzymane wartosoi Xi, Yi> Zi (i = 1, 2, 3) grupujemy (rys. 2.3c) w tabliee wyznaozajac ponadto dlugosei pretow ze wzor6w

t, = V xfTYr+zr oraz cosinusy kierunkowe pretow wedlug wzor6w

cos ai = XJli , COS Pi = yJl; ,

cosy; = zJl; .

(a)

(b)

* Poniewaz kratownice plaskie SII! szeroko omawiane w kursach }!echaniki Og6inej, w podrecznuru tyro analiza ograniczona jest gl6wnie do kratownic przestrzennych.

44

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

c) Zakladajqc, ze sily NI> Nz, N3 SlJ! rozoiagajace i wobeo tego przy rozpatrywaniu rownowagi wezla dzialajll! od wezla 0, ukladamy warunki r6wnowagi rzut6w, przy czym rzuty dowolnej sily, np. NI, Sll!

Rozwiazanie otrzymanego ukladu rownan

(c)

NI cosa1+Nz cosaz+Na cosaa+Qx = 0, 1 NI COS{3I +N2 cosf3z+Na COSf33+Qy = 0, NI cosYI+Nz cosyz+N3 COSYa+Q. = 0

(2.1)

daje sily NI> N2, Na. Nalezy podkreslic, ze cosinusy kierunkowe Sll! wielkosoiami algebraioznymi, tzn. mogll! mieo one zar6wno wartose dodatniq; jak i ujemna. Tak na przyklad na rys. 2.3b Xl < 0, Yl > 0, Zl > 0 itd.

W przypadku gdy w wyniku rozwiazama row-

t-.- --7i;- 4AIIf nan (2.3) otrzymamy ujemna wartosc ktorejs z

sil, oznaeza to, ze sila ta jest sciskajaca".

Rozwiazarne ukladu rownan (2.3) daje zawsze jednoznaczna odpowiedz wtedy, gdy wyznacznik charakterystyczny D

wykreslno-analitycznej

q

cos a2 cos a31

_co.s p, . ~;~~h I

\<COSY2 COSY3 i

(2.2)

I cos c, D = I cosP, I cosy,

nie jest rowny zeru, co jest zawsze spelnione, gdy prety 1, 2, 3 zgodme z zalozeniem wstepnym nie 1ez'l w jednej plaszcsyznie. Rozwazonie przypadku szczeg61nego, gdy D = O. podsne jest w ogolnej teorii kratowruo przestrzennych (art. 2_6)_

Rozwi~zanie analityczno-wy-

k res I n e jest podobne do metody Rittera przy rozwiazywaniu kratownic plaskich. Biorac rysunek kratownicy w dwooh -rzutach (rys. 2.4) ukladamy

dla w~zla 0 rownania r6wnowagi mornentow 'wzgledem takich prostyoh, aby w kazde z rownan wchodzila jedna z niewiadomych ail N1, Nz lub Na. Tak na przyklad choac wyznaozyc sil\l NI piszemy rownanie rownowagi momentow wzgledem prostej (2, 3), przy czym sile Q przesuwamy wzdluz linii jej dziatania

* Tak na przyklad dla konstrukcji (rys. 2.3b) uklad rownan (2.1) rna postac : -O,618N,+0,155N,+O,325N.+4,JO = 0, 0,155N,+0,618N,-0,487N.+1.20 = 0, O,772N,+0,772N,+O,812N.+1,70 = 0,

a jego rozwi,!zanie daje

N, = 4,79 t, N, = - 4,83 t, N. = - 2,05 t, a wiee pf<2ty 2 i 3 B& soiskane, a pr'ilt 1 rozciagany,

2.2]

STATYKA KRATOWNICY TR6JPR~TOWEJ

45

az do punktu (A', A").Rozkladaj(j:c nastepnie sHe Nl na skladowe pozioma HI i pionowa P1 oraz analogieznie sHe Q na skladowe HiP otrzymujemy z r6wnania momentow

Pal-Plbl = O.

Calkowita wartoso sily NI mozna wyznaozyc uwzgledniajae, ze

(d)

P = Qhjl,

(e)

gdzie II = 0'1, l = 0'.1 S(j: rzeczywistymi dlugosciami+ preta 1 odoinka OA. Podstawiajao powyzsze wartosci do (d) w rezultacie

s, = Qallllb1l.

(2.3a)

Podobnie mozna wyznaozyc sily w pozostalych pretaoh. Tak na przyhlad w preeie 2 sila

(2.3b)

gdzie l2 - dlugosc preta 2, a znak minus bierze sie stad, ze zar6wno skladowa pionowa sily Q, tj. P, jak i skladowa pionowa sily N2 dzialaje po tej samej stronie prostej 1'3'.

R 0 Z w i Ij, zan i e w y k res 1 n e. Wedlug tego sposobu zamiast roepatrywac rownowag~ wesla pod dzialaniem wszystkich ezterech sil, tj. Q, N" N., N., zgrupujemy je po dwie tworzao wypadkowa W, z sily Q i sily Nt oraz wypadkowa W. z dwooh pozosta!yeh sil N, iN a- Niezaleenie od tego, jakie

wareosoi przyjma sily :::/" N" N., wypadkowa W, dziala na pewno w plaszczysnie wyznaczonej przez pret 1 i sil~ Q (rys. 2.51'), wypadkowa zaS W. lezy

b)

na pewno w plaszezyinie wyznaczonej przez prety 2 i 3. Aby wezel 0 pod dzialaniem W, i W. byl w rownowadze, musza one bye rowne, przeciwnie skierowana i musza dzialac wzdluz jednej prostej. Prosta ta musr bye wiec krawedzia przecieeia wyzej " wspomnia.nyeh p!aszezyzn, kt6ryeh sladami s& linie N, T'A' i 2'3'. Poziomy rzut tSl krawedzi otrzymujemy Iaczao punkt 0' z punktem B', pionowy zas rzut - !"OZ&O punkt 0" z pionowym rzutem punktu B, tj. B".

Ustaliwszy w ten sposob Iinie dzialania wypadkowyoh W, i W,' przeohodzimy obeenie do wyznaezenia. all N" N, i N._ Tr6jk»t sil zlozony z Q, N, i W, lezy w przestrzeni w ten spos6b, ze jego boki sa odpowiednio r6wnolegledo prostych OA, 01 i OB, woboo ozego rzuty prostokatne tego tr6jk"ta Slj, odpowiedmo r6wnolegle do rzut6w tyohze prostych. Rysujac zatem oddzieinie rzmy sHy Q w obrane] skal i (rys. 2.5b) i prowadzao z jej koncow r6wnolegle do proscych 01 i OB otrzy:mujemy pierwszy tr6jk»t sil, w kt6rym bok ay przedstawia sile N" bok za.S lfY wypadkowa W,. Pouiewaz W, roa bye wypadkowq sil N, i Q, przeto jaj zwroc musi bye od y do {J, zwrot zas sily Nt od y do a. Zgodnie z tyro co podano powyzej, sill' W. musi bye identyezna z WI z tyro tylko, ze jej zwrot jest przeciwny, tj. od, {3 do y.

Rozklad sily W. na s.iI~ N. i N. przeprowadzamy zauwazajao, ze tworza one znowu ¢6jk'!t 0 bokach r6wnoleglych do prostyeh OB, 02 i 03. Prowadzae wieo z punktow (J i Y rownolegle dOP2 i 03 otrzymu-

Rys. 2.5. Wykreslne rozwiazanie trojpretowej

kratownicy

a) geometria kratownicy; b) rzuty przestrzennego wieloboku silo

* N a rysunku 2.4 dlugosci te wyznaczono przez obr6t rzut6w pionowych do ),olozen 0"1'" i 0" A. rrr i odpowtedme przerzutowanie na pozioma p!aszczyzn~.

46

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

jemy rysunek drugiego tr6jkq,ta sil w rzusach jako tJ.{Jyo. Zwroty sil N. i N. okreslamy pamietajac, ie W. jest wypadkowa tych sil, wobec ozego obieg wzdluz Iinii Iamanej {Joy musi bye od punktu {J do y. Okreslenie znaku sil N1, N" N. przeprowadzamy [ak w kratownieaeh plaskieh, a mianowieie sila jest rozciegajaca, gdy przeniesiona do wezla rna zwrot od tego wezle, Tak na przyklad na rys. 2.5. sila N, jest rozciagajaca, podozas gdy N, i N. S!l, silami sciskajacyrni.

Calkowiba wartose sil wyznacza sie stosujae konstrukcje kladu i przeliczenie dlugosci wedlug przy· jf,ltej skali.

2.3. Przestrzenne kratownice proste. Metoda Wttzl6w

Biorae kratowniee trojpretowa jako podzespol, mozna przejse do budowania bardziej zlozonych ukladow kratowych. Zasadniczym oelem jest przy tym unieruchomienie* b~di wzgledem podloza, badz wzgledem siebie szeregu punkt6w lub element6w niezbednyeh dla prawidlowego dzialania ustroju. W zaleznoeci wiee od podstawy wyjsciowej, rozroznia siEil konstrukcje nabudowane na podlozu oraz konstrukcje sztywne same w sobie.

Unieruohomienia szeregu punkt6w wzgledem podloza mozna dokonac l~cz~c bezposrednio z podlozem kazdy z punkt6w, do czego za kazdym razem trzeba zusyc trzy prety nie Iezaee w jednej plaszozysnie. Bardziej celowe jest Iaczenie stopniowe, tj. nabudowa nad istniejqoym podlozem posrednich weslow. Tak na przyklad unieruehomienia punkt6w 4 i 5 wzgledem podloza mozna dokonao bezposrednio (rys. 2.6a), mozna jednakze nabudowac naprzod wQzel 1, I~cz~c go trzema pretami z punktami podloza A, B, a

Rys. 2.6. Kratownice nabudowane na sztywnym podtozu

a) kratownica nabudowana bezposrednio; b) kratownica z trzema w~zlami posrednlmi,

(rys. 2.6b). WQzel 2 unieruchomiamy, wykorzystujac juz uprzednio nabudowany wEilze11, stanowiaey jak gdyby przedluzenie podloza. .Analogicznie unieruchamiamy Wlilzel 3. Otrsymana w ten sposob platforma z wttzl6w 1, 2, 3 jest podstawa, do kt6rej podlaeza siEil kolejno wEilzly 4 i 5. Konstrukcja z weslami posrednimi (rys. 2.6b) sklada sie z wiekszej liczby pretow niz konstrukcja nabudowana bezposrednio (rys. 2.6a), jednakze same prety ~ kr6tsze. Dzieki temu konstrukcja taka moze bye wykonana znacznie Ize] glownie z: uwagi na niebezpieozenstwo wyboczenia pretow,

Kilka przyklad6w kratownic nabudowanyoh na sztywnym podlozu podaje rys. 2.7, przy czym za kazdym razem kolejny wesel podlaozony jest do podloza Iub do poprzednio

* Unieruchomienie to jest idealne, jesli nie brae pod uwage odksztaloalnoaei pretow,

2.3]

PRZESTllZENNE RRATOWNIC:& PllOSTE. METODA WEZLOW

47

nabudowanyoh wezlow za pomocll! trzech pretow nie lezaoyoh W jednej plaszczyinie. Kratownice zbudowane wedlug tej reguly nosza nazwe kratoumio prostych. Z reguly kratownice te sztywne Sll! dop6ty, dopoki Sll! one polaezone ze sztywnym podlozem. Po odlll!ozeniu od podloza stajll! si~ one na ogol mechanizmami, jak na przyklad kratownice z rysunkow 2.7b, c.

Rys. 2.7. Przyklady kratownic prostych nabudowanych na sztywnym podlozu

a) kolejnosc nabudowania: 6, 6, 4, 9, 8, 7, 12, II, 10; b) kolejnosc nabudowania: 6, 7, 8, 6, 10, 9, 12, 11, 14, 13, 16, 15; c) kolejnosc nabndowania: 10, 8, 9, 7, 6.

Najprostssa kratownioa sstywna sama w sobie jest kratownica (rys. 2.8a) otrzymana przez prsylaczenie wezta 4 do trojk!],ta podstawowego 1-2-3 za pomocll! trzech pretow nie Iezaoych w jednej plaszozysnie. Dobudowujae do tej konstrukcji nastepne wesly przez l!],czenie kazdego z nich za pomocll! trzech pretow otrzymujemy bardziej skomplikowane konstrukcje, bedace nadal kratownicami prostymi. Przyklady takich kratownic podano na rys. 2.8b, c. Przy odpowiednim rozstawieniu wezlow 1, ... ,8 soiany kratownicy (rys. 2.8b) zamykaja prostopadlosoian, ktory moze stanowic podloze do nabudowania na nim dalszej konstrukcji. Tak na przyklad jesli rozstawienie wezlow 1,2,3,4 (rys. 2.8b) pokrywa si~ z rozstawieniem weztow 1, 2, 3, 4 (rys. 2.7b), to obydwa zespoly mozna w tych weslaeh ze soba polaczyc usuwajac zbyteczne juz podloze, Ta sama uwaga dotyczy mozliwosci polqczenia kratownic z rys. 2.7a i 2.8a. Kratownice wedhig rys. 2.8c w nieco zmienionej postaci znajduja zastosowanie w budowie wysiegnikow zurawi z jazda dolnq wozka, przy czym Iiozbe segment6w, tj. podobnych podzespolow konstrukcji, mozna uowoinie zwielokrotnic. Poniewaz taka segmentowa budowe spotyka sie ezesto, celowe jest wprowadzenie skrooonej terminologii dla oznaezenia niekt6rych podzespolow. I tak poprzeczne kratownice plaskie ograniczone wezlami (1, 2, 3, 4), (5, 6, 7, 8), (13, 14, 15, 16) (rys. 2.8c) nazywany wr~gami, zespol pretow pobocznicy (5, 9), (8, 12), (7, 11), (6, 10),

48

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

(5, 12), (7, 12), (6, 11) miedzy dwiema kolejnymi wregami nazywa sil;) groiiziCf.. W niekt6ryeh konstrukejaeh wregi same W sobie nie slJ! sztywne, jak np. (13, 14, 15, 16), ... , (5,6,7,8) (rys. 2.7b) i m6wimy wtedy 0 wr~ga(Jh niesztywnych W odroznieniu od poprzednieh, kt6re nazywamy wregami sztywnymi. Zespol pretow wzdluznych nalezaoyoh do [ednej krawedzi (4. 8), (8,12), (12,16) (rys. 2.8e) nazywamy podluznicCf., przy ezym podhiznioe te moga bye prosie (rys. 2,8e) lub lamane (rys, 2.7b).

Bozwiazania kratownio prostyeh dokonuje sie metoda kolejnego rozpatrywania rownowagi wezlow lub w skroeie metoda. w(Zl6w. Kolejnose tl;) nalezy tak natalie, aby za kazdym razem miec tylko trzy mewiadome sily w danym WQ-

4 Zle. Wskutek tego zadanie sprowadza sie do wielo-

a) krotnego powt6rzenia zadania podstawowego (art. 2.2). W konstrukcji, dla kt6rej znana jest kolejnose

2 jej budowania, kclejnose rozwiazania jest odwrotna od kolejnosci jej tworzenia. 'I'ak na przyklad w kratowniey z rys. 2.6b obliczamy naprz6d sily w pr~tach wl;)zla 5. tj. N10' Nw N15, nastepnic praechodzimy do wesla 4, gdzie niewiadomymi s~ N12, Ns' Nu, a obeiazenie stanowi wypadkowa z Q4 i N15, kt6ra obliozona zostala poprzednio. Postepujao podobnie wyznaczamy sily N4, s; Nu wQzla 3, dla kt6rego oboiazeniem S'l! znane juz N13, Nw a nastepnie obiiczamy sHy w pretaoh wezlow 2 i 1. W rezultacie wssystkie sily wewnetrzne wyznaczamy z rownan statyki, a WlI;)C kratownice proste SlJ! statycmie wyznaczalne,

b)

3

7

c)

Rys. 2.8. PrzykIady kratownic pros. tych sztywnych samych w sobie a) narprostsza kratowmca przestrzenna; b) czworoscian podstawowv 2; 4, 6, 8; WfJZ1y nabudowane 1, 3, 5, 7; c) czworoscran podetawowy 1, 3, 8, 6; kotejnosc nabudowarua weztow: 4,2,5,7,12,11,10,9,16,15,14,13.

W przypadkach gdy kolejnosc budowama kratowniey nie jest znana, ustalenie kolejnosei rozpatrywania wealow jest pierwszym etapem rozwiazania, Sarno wyznaczanie sil w poszczeg6lnych pretaeh przeprowadza sil;) metoda wykreslno-analityczna lub

2 wykreslna, przy czym dla kazdcgo z wezlow nalesy wykonae oddzielny rysunek analogiczny do rys. 2.4 lub 2.5, Dokladnosc takiej metody pogarsza sie ze wzrostem liczby w~z16w i dlatego dla ustrojow slozonych stosuje sie, 0 He moznosci, irme metody.

Jak wykazuju rozwiazania konkretnyeh konstrukcji, wzgledny blad wartosci slly w pretaoh n-tegn kolejnego w<;!z1a wyrazro mozna wzorem

(2.,1)

gdzie $ ~ 0,01+0,02 zalezy od dokladnosci wykonania wykreslnyeh konstrukcji wediug rys, 2.4 lub 2.5, Tak wieo przy rozwiazywaniu konstrukcji 020 wezrach przy srednrm wykonamu ($ = 0,015) nalezy 81'2 Iiczyc z tyro, ze sily w pretaoh ostatniego dwudzrestego wQzla okreslone bQda, z dokladnoscia Of 30'';" a WIQC stanowczo niewystarezajaea,

2.4]

LACZENIE BRYl,. METODA PRZEKROJOW

49

2.4. L~czenie bryl. Metoda przekro.i6w

W wielu zagadnieniach zadaniem konstruktora jest polacsy» w sstywna caiose dwa zespoly (konstrukcje), z kt6rych kazdy sam w sobie stanowi sztywny ustroj. Polaczenie takie wymaga zlikwidowania 6 stopni swobody, tj. trzech wzglednyoh przemieszczen i trzeoh wzglednyoh obrot6w. Jesli polaezenia tych dwoch bryl bedziemy realizowac za pomocl!! pretow, to Iiozba ich musi wynosic co najmniej szese, Kazdy pret bowiem, usuwajao moznosc wzajemnej zmiany odleglosci dwoch punktow, likwiduje jeden stopien swobody.

Klasycznym polaozeniem tego rodzaju jest polaozenie (rys, 2.9a), w ktorym wezel 1 bryly I unieruohomiamy wzgledem bryly II za pomocl!! trzech pretow, Dzieki temu,

z

11 "'9

Rys, 2.9. Klasyczny uklad sztywnego !q.czenia dwoeh bryl

~) ;;!7ln .... k"nn<l.h-lllrf'11 h) okrf'''Ilp.rue SU w pretaoh; Tx, Ty. Tz• jJx. My, .J1z. obcrazenie bryty I zredukowane do ukladu OSI Z. Y. z; c) inna wersia polaczenia z rys. a.

truktujac bryle II jako nieruohoma, pozostawiamy swobode ruchu kulistego bryle I ze srodkiem w punkcie 1. Dorianie dw6ch nastepnyoh pretow, schodzacych siQ w wQzle 2, pozostawia)edynie swobode obrotu wsgledem osi 1-2 i wreszoie dodanie sz6stego preta 6 unieruchamia calkowioie [edna bryle (kratownioe) wzgledem drugiej. Jest oczywiste, ze prQt 6 musi bye skosny wzgledem Iinii 1-2, gdyz tylko wtedy usuwa on mosliwosc obrotu wzglcdem tejze prostej. Wynika stl!!d podstawowy warunek sztywnego polaozenia dw6ch bryl, a mianowicie : 8zes6 pr~t6w realizujc{(;ych polllczenie nie moze przecina6 8i~ z jedna,. presto",

Podany sposob polaczenia dwoeh bryl nie jest jedynym mozliwym. Szeroko rozpowszechniony jest uklad (rys. 2.10a) sldadajqcy siQ z trzech par pretow biegnacych w trzech roznyoh plaszczyznach. Ogolnie biorao, kazdy uklad laczaoy zlozony z szesoiu pretow i spelniajacy warunek podstawowy jest tak ~mo prawidlowy. Czesto zamiast poszczegolnych pretow, Iub ioh grup, stosuje siQ przeguby osadzone besposrednio w konstrukojach laczonych. Tak na przyklad przedluzajac w dowolny sposob konstrukcje bryly II (rys, 2.9c) az do wezla 1 i umieszczajac w tym wezle przegub kulowy, realizujemy konstrukcje rownowazna konstrukcji pretowej, zlozona jednak tylko ,z trzech pretow i jednego przegubu kulowego.

* Istnieja przypadki, gdy warunek ten jest niewystarczajacy, Jest to zwi~e z tzw. kryoyczna postacia kratowmo (art. 2.6).

4 Statyka 1 statecznosc

50

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

Wysnacaerde sil w pretaoh lub elementach l~cz~cych obydwiebryly, przeprowadzamy metoda. przekroj6w. Polega ona na oddzieleniu jednej bryly od drugiej myslowym przekrojem przecinajaeym wszystkie prety lub elementy Iaezace. Zastepujac w tym przekroju

r,

c

Rys. 2.10. Typowy uklad laczenia 2 bryl

a) azkie kanstrukeji; b) analiza r6wnawagi bryly I; obciazenle Tx, Ty, T=, M", My, Mz zredukawane da ukiadu ost :t, y, z,

oddzialywanie jednej czesci na drugs odpowiednimi szescioma silami Ni, piszemy nastepnie szesc rownari r6wnowagi jednej z bryl. Ieh klasyczna postao (rys. 2.9b)

T,,+.2 s, cos c, = 0, Ty+.2 s, COSf3i = 0,

M,,+LMjx=O, My+LM;y=O,

T=+.2 s, COSYi = 0, M=+LM!z=O

(2.5)

wyraza warunki r6wnowagi rzut6w sil N, na osie x, y, z (patrz wzory bart. 2.2) i rownowagi moment6w tych sil Mi", Miy, Mi: (i = 1, ... ,6) wzgledem odpowiednioh osi.

Postac rownan r6wnowagi (2.5) nie jest [edyna i moze bye zastapiona inna wygodniejsza do rachunk6w. W szczegolnosci zaleea si\1 zast~powae r6wnania rzut6w przez r6wnania moment6w wzgledem ta.kieh osi, aby w r6wnanie to wehodzilo malo niewiadomych. Tak na przyklad z rownari r6wnowagi moment6w wzgledem osi z, (1, B) i osi (1, 4) (rys. 2.9) otrzymamy kolejno

N. = -l11:z/e, N5 = [(M,,/h)-Ty]secfJ, N. = -(N.+N. sinfJ)+T,,-(My/h).

Z warunku r6wnowagi moment6w wzgledem osi x, rzut6w na os z i moment6w wzgl\1dem osi y mamy nestepnie

N, = -(M,,/h) seefJ. N3 = -Tzcosecy, N. = (My/h)-N3eosy-N,sinfJ.

W rezultaeie dzieki odpowiedniemu formulowaniu rownan mamy wedlug podane] kolejnosci za kazdym razem r6wnanie z [edna riiewiadoma,

Obliczenie sil w polaezenin (rys. 2.10) dzielimy na 2 etapy. W etapie pierwszym wyznaczamy skladowe R i T (rys. 2.10b) wypadkowej sily kazdej pary pr~t6w 8chodzqcych 8i~ w w~zlach 1. 2. 3. Z rownan r6wnowsgi moment6w bryly I wzgl~dem osi (1, 3). z i rzut6w na os x roamy kolejno

R. = T,,-(My/h). s, = -(Mz/c)-(R,j2). } R, = T,,-R.-R.,

a z rownan r6wnowsgi moment6w wzgledem asi »; (4. D) i rzut6w na os y

(2.1)

(2.7)

W etapie drugim kaidll! z wypadkowych razkladamy na aily dzialajl!ee w poszczeg61nych pretaeh. I tak majac wyznaozone Ro iT. rozkladamy wypadkowa z nieh na kierunki pretow 5 i 6. otrzymujqc

2.4}

l..\CZENIE BRYL. :\IETODA PRZEKROJOW

51

w ten spos6b sily N. iN e- Tak proste wyrazenia sil BiT otrzymuje sie tylko dzieki szczeg6lnie prostemu ukladowi pretow, Metode postepowania mozna jednak zastosowac i do ustroju (rys. 2.1Oc), gdy pary pr~t6w (1, A), (1, E), (3, B) itd. s~ usytuowane dowolnie, Rozniea polega na tym, u z r6wnaIi rownowagi moment6w wzgledem oei z, y i rzut6w na os z wyznaczamy nie cale sily R, lecz ich skladowe pionowe Z. Dzieki temu w trzech nastepnych r6wnaniach poziome skladowe silB, tj. H, sa juz znane i wtedy Iatwo mozna wyznaczye sily T" T, iT a-

2.5_ Kratownice lll,czone_ Kratownice trojpodluznicowe

Jesli termin "bryl~" uzyty wart. 2.4 zastapimy okresleniem .Jcratownice prosta" sztywna sama w sobie, to doohodzimy do pojecia kraioumio lq_czonych jako konstrukeji zbudowanyoh w ten sposob, ze dwie lub wiecej kratownic prostyeh polaczonych ze soba w sposob statycznie wyznaczalny, tworzao sztywny zespol,

Z uwagi na ich sposob budowy kratownice lq_czone nie moqq. bye rozwiq_zane metoda w,<zl6w, lecz trzeba zast080WaC metode przekroj6w. Biorao na przyklad kratowniee tr6jpodluznicowa (rys. 2.11a) widzimy, iz przedstawia ona polaczenie kilku najprostszych

3

3

Rys. 2.11. Techniczne waine przypadki kratownic l&czonych

a) kratownica tr6jpodluZnicowa klasyezna; b) kratownica tr6jpodluZnicowa pryzmatyczna z usuni~tymi pretami

zerowymi.

sztywnych kratownic (trojkatnych wreg) za pomoc~ tr~ech podluznio i trzeeh wykrzyzowan idacyoh jednym obiegiem. W og6lnym przypadku, gdy podhiznice ~ lamane, kratowniey takiej nie mozna rozwiazae metoda wezlow, gdyz rozpoczynajac od wregi 1.23 w kazdym z w\lzl6w mamy po cztery niewiadome sily. Mozna natomiast wyznaczyc sHy w pretaeh grodzi prowadzac przekroj przez szesc pretow l~ez~eych dwie sasiednie wregi, otrzymujao w ten sposob zagadnienie identyezne jak w przypadku l~czenia bryl (rys. 2.10b).

Wyznaczywszy sily w pretaoh dwoeh ko1ejnych grodzi, mozna przejse do rozpatrywania wregi oddzielajqoej te grodzie i wyznaczyc sily w pretach wregi, Formalnie' zadanie jest wieo rozwiazane, jednakze analityczne wyznaczenie sil jest zmudne. Tylko w przy-

4'

52

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

padku, gdy kratownica trojpodluznicowa jest pryzmatyczna i p!aszczyzny wr~g sll! prestopadle do podluznio lub gdy wregi SI!! r6wnorarnienne i ustawione: W ten sposob, ze ieh osie symetrii lezlJ! w jednej plaesosyznie, wtedy wzory na sily w pretach SIl! wzglednie proste.

W kratownicy pryzmatycznej (rys. 2.12a) po dokonaniu przekroju sily zewnetrzne dzialejace na cdrzucona (lewa) cz~sc konstrukcji redukujemy do punktu pokrywajacego si~ z [edna z+podluznic,

a)

b)

Rys. 2.12. Statyka tr6jpodluznicowej kratownicy lllczonej a) I b) uklad obciqien i gil wewnetrznych; c) statyka wregi ABC.

otrzymujac W wyniku sily No, Ty, Tz i momenty .11y, Jfz, "'1s. Bozkladajac" to wypadkowe obciazenie na sklsdowe RA iTA, EB i TB, Ec i Tc (analogia do rys. !l.lOb) mamy w rezultacie

RA = (Jd'z-ReCB)/C, RB = No-{Mz/c)-(ReCA/C), Ee = My/he; (2.8)

TA = -.lIs/hB. TB = [(-Ms+TzCB)ihel-Ty, Tc = (-Ms+Tzc)/hA. (2.9)

Majll,c obliczone sily R i T, wyznaczamy sily w preteeh

N.= Ee+Te ! ' 1

I.

N, = -Te-;;,

(2.10)

gdzie I" I" I. - dlugosci pretow 4, 5, 6.

Po dane wzory S,! 0 tyle wygodne, ze pozwalaja rozpatrywao kratownice jak belke, Obierajac mianowicie os odniesienia, wyznaezamy dla danych warunk6w podparcia przebieg moment6w gnacych i sil triacyoh w dwoch plaszczyznach oraz przebieg sil wzdluznych i moment6w skrecajaeych. Po zastosowaniu kolejno wzor6w (2.8), (2.9) i (2.10) otrzymujemy sily w pretach. Znajomose sil w pretach dw6ch sasiednieh grodzi pozwala obliczyo sily w pretach wregi, Izolujac wr\,g\l dwoma przekrojami otrzymujemyobraz oddzialywari. na wr\,g~ pod poetacia sil TA, Ta, Tc pochodzacych ad pretow grodzi lezacej

, , ,

z prawej strony i sil TA, TB, Tc ad dzialania pretow grodzi lezaoej ze strony lewej (rys. 2.12c). Sily

te Iacznie z silami zewnetrznymi przylczonymi bezposrednio do wezlow wr'2gi, tj. P A, P a, Pc i H A.' H B. He musza tworzyd uklad sil w r6wnowadze. Samo wyznaezanie sil przeprowadza sie jak dla normalnej

* Zwraca sie uwage na rozniee miedzy rys. 2.10b a rye. 2.12a. Na rysunku 2.10b Tx, ... , M% Sf!< obciazeniami dzialajacyrni na cz\,S6 rozpatrywana i dlatego sily R i T wyznaczano z rownari r6wnowagi. Na rysunku 2.12a No, ... , l11s SfJ< oddzialywaniami czesci odrzuconej i dlatego sily R i T wyznacza si\l rozkladajao obciazenie na sily skladowe.

2.5]

KRATOWNICE L.-\CZNE. KRATOWNICE TR6JPODLUZNICOWE

53

kratownicy plaskiej. Jesli wrega nie jest obciazona silami zewnetrznymi, to sily wewnetrzne w preteoh, jej s,! rowne bezposrednio TA, TB, Tc, przy czym

T~ = T A' T~ = TB, T~ = Tc. (2.11)

Wzory (2.8) ~ (2.11) obowiazuja tylko przy poda.nym (rys. 2.12) ukladzie wykrzyzowan. JeSli uklad sill zmieni i bedzie taki jak na rys. 2.7a, to metoda rozwiazania zostaje identyozns, jednak:ie wzory ulegna zmianom. Przeprowadzenie analizy w takim przypadku, jak rowniez w drugim, gdy m~gi S'l symetryczne, ale podlu:inice nie S'I rownologle, zostawia sill czytelnikowi.

Z punktu widzenia dokladnosoi rachunkow, metoda przekroj6w jest znacznie lepsza niz metoda wezkiw, gdyZ obliozenie sil w pretaoh kazdej grodzi jest operaoja niezalezna od wszystkieh poprzednioh obliozen. Jesli wiee kratownica moze bye obliczona metoda wezlow lub przekrojow, jak np. kratownica z rys. 2.7a, to pierwszenstwo nalezy przyznac metodzie przekroj6w.

W niekt6rych przypadkach kratownica trojpodhiznicowa pryzmatyczna moze bye uproszczona przez usunieoie wrQg posrednioh i pozostawienie tylko obydwu wr~g skrajnych, (rys. 2.11b). -Iesli mianowicie kratownica obciazona jest tylko we wregaoh skrajnych, a obieg wykrzyzowari zmienia si~ co kazdlj. grodz, to wszystkie prety wrQg posrednioh moga bye usuniete, gdyz wszystkie one Slj. pretami zerowymi". Bardziej szczeg6lowe uwagi podane Slj. wart. 2.8.

Przyklad. Wyznaczyc sily w pretaoh 1, 3, 5 wysiegnika (rys. 2.13a), zawieszonego na linie oraz podpartego przegnbowo na wllzlach 1, 2, przy obciazeniu silami P i H.

16 b)

e)

Re T8~==::;:~N8.9=O.5t Ns.II=-l,Ot

rownowaga werta 8 w ptaszczyinie 8,8,11,9

Rys. 2.13. Przyklad liczbowy

* Weimy na przyklad wezel 4. Gdyby istnial pr\'t 4-6, to z warunku rownowagi rzut6w ail schodz'!cych sill w tym wezle na prosta prostopadla do seiany 1-2-14-13 wvnika NLA = 0 e.b.d.d,

54

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

R 0 z w i & z a. n i e. Z wa.runk6w r6wnowagi moment6w wzgledem prostej 1·2 otrzymujemy ail\! w Iinie e

s = P 12a+o)/h. = 9,62 t,

gdzie h. = 2,91 m - dlugosci odcinka prostopadlej (rys. 2.13b). Prowedzae obecnie przekr6j ~uz za wr\1g& 6-7-8 msmy do wyznaezenia siedem sil w pr\1ta.ch pobocznicy (trzy podluZnice i cztery wykrzyzowania, rys. 2.13d), tj. wieoej nit szeB6 rownari r6wnowagi. Poniewaz jedna.k wypadkowa. sil w pretach (19,10) i (19, 11) musi miec kierunek 7·8, gdyz inaozej nie moglaby istnie6 r6wnowa.ga. w\1z1a. 19, wieo st&d wynika zaleznosc

a wi\1c w rezultacie mamy szeii6 niewiadomych • .Podobme Jak na rys. 2.1211., tak 1 tu wyzna.cza.my na.prz6d sily B., B., B., T., T., Tn r6wnowaZne ukladowi sil Ty, T., No, My, M .. M. (rys. 2.13c). Zgodnie z rys. 2.12a.

T. = 2P-S sinfJ = 1,66 t, Ty = -2H = -0,6 t, No = -8 cosfJ = -9,33 t,

My = 2,03tm,_M% = 1,8tm, M. = 0,6tm.

Ukla.da.jllc r6wna.nia rownowasnoscr ma.my:

My

E. = h = 2,03 t,

E7 = No + M. _ My = -3,l:Il!St,

2 0 2,.

No M% My 1 'h

B. = 2--0--~ = - 7,48 t, T,• = -y;;(M.,Ty ) = 0,

(TZ M')ll (0)'

T. = 2+-0- J' 1+ 2h = 1,60t,

(JYI. Tz)' / (0)'

T. = -0--2 Jl1+ 2h = -0,26t.

Bozkladejao w plaszczyzna.ch odpowiednich krat wypadkowe z sil B. i T. otrzymujemy (rys. 2.13e) No,., ze wzoru (2.11) N. = T. oraz N,=B. i w wyniku

N, = N ••• = 2,03 t, N. = N.,. = 0,5 t, N. = N •• a=' -0,26 t.

2.6. Og6lna teoria. kratownic przestrzennych

Rozwazania artykul6w 2.4 i 2.5 pozwalaja rozwiazac tylko nieliczne zagadnienia statyki kratownic. W ustrojach najozesciej spotykanych obliozenie sil wewnetrznyeh jest bardziej zlozone i dlatego konieczne iest zaznaiomienie sie z ozolna teoria kratownic przestrzennych.

Punktem wyjsoia tej teorii jest liczbouie kryterium sziuumosci, to jest ustalenie minimalnej niezbednej liczby pretow P potrzebnej do zbudowania sztywnej kratownicy o W wezlach.

W kratownicy. przestrzenuej nabudowanej na sztywnym podlozu do unieruchomienia kazdcgo wezla, lezqcego poza podlozem, zuzvwamv trzy prety, Dla unieruchomienia takich W wezlow potrzeba jest pretow

p=3w.

(2.12a)

2.6]

OGOLNA TEORIA KRATOWNIC PRZESTRZENNYCH

55

Przy budowaniu kratownicy sztywnej samej w sobie, trzy pierwsze wezly, stanowiace trojkl£t podstawowy, zuzywaja, tylko trzy prety, Dobudowanie do tego trojkl£ta kazdego z nastepnyoh (w-3) weztow wymaga za kszdym razem zuzyoia trzech pretow. W rezultaoie Iiczba pretow w kratownicy sztywnej samej w sobie wynosi

p = 3+3(w-3) = 3w-6.

(2.12b)

Roznioa wzo~ow (2.12a) i (2.12b) jest pozoma, nalezy bowiem pamietae, ze kratownica. sztywna sama w sobie nie jest kinematyoznie rownowazna kratownicy nabudowanej na sztywnym podlozu, gdyZ posiada 6 stopni swobody. Aby moo porownao obydwa kryteria, nalezy kratowniee sztywnl£ sama w sobie unieruohomic wsgledem podloza, tj. dodac 6 wiezow, np. w postaci dodatkowych 6 pretow (art. 2.4). W rezultacie obydwa kryteria. sprowadzaja siQ do wzoru (2.12a), jesli jako prety wliczac bedziemy rowniez wiezy dodatkowe (reakcje) unieruohamiajqce kratownioe w przestrzeni.

Kryteria (2.12) Sl£ kryteriami sumarycznymi i nie okreslaja, jak majl£ przebiega6 prety II£CZl!Ce weslv. W rezultaoie przv tvm samvm rozstawieniu i liczbie w\lz16w mozna

a)

b)

15

15

Rys. 2.14. R6:ine postaeie kratownicy 0 tym samym rozstawieniu W\lzl6w

a) kratownica prosta; czworoscian podstawowy 1. 3. 4, 8; koiejnoSC budowanis: 6, 2, 5,7,12.11,9,10,16, IS, 13, 14; b) kratownica I~czona tr6jpodluznicowa 2,3,4,6,7,8,10, II, 12, H, 15, 16 z nabudowanymi w~zlami w kolejnosci: 1, 5, 9, 13; c) kratownica zespolowa.

zbudowao rozne kratownice 0 tej samej liczbie pretow. Przykladem tego jest kratownica z rys. 2.8c, ktora przez przestawienie pretow moze bye przeksztalcona na inna kratownice prosta (rys. 2.14a) lub kratownice laozona (rys. 2.14b), lub wreszcie kratownice (rys. 2.14c), ktora spelniajao warunek (2.12b) nie moze bye rozwiqzana ani metoda wQz16w, ani przekrojow, Kratownice takie, spelniajq_ce warunek sztywno8ci, a nie bl2dq_ce kratownicami prostymi lub lq_czonymi nazywamy kratownicami zespolowymi.

Nalezy rowniez zauwezyc, iz kryteria (2.12) nie wykluczaja mozliwosei zbudowania kratownioy nieprawidlowej, a mianowicie z cZ\lsci~ praesztywniona (statycznie niewyznaezalna] i cZ\lsci~ niedosstywniona (mechanizmem). Przykladem takiego blednego rozwil£zania moze sluzye kratownica z rys. 2.14a, gdy pret (5,12) zamienimy pretem' (8,2), gdyz w6wczas grodz prawa bedzie przesztywniona, natomiast grodZ srodkowa niedosztvwniona.

56

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

Kratownica (rys. 2.14c) jest przykladem ozesto stosowanych kratownic powlokowych, kt6rych pr~ty zamykaja [ednospojna przestrzen nie przeohodzqo przez jej wnetrze=. Okazuje si~, ze kazda kratownica powlokowa zbudowana z tr6jk/!t6w spelnia warunek (2.12b), jest wieo kratownica sztywn~. Wynika to z twierdzenia Eulera**, kt6re glosi, iz w dowolnym wielosoianie liczba seian 8, narozy w i krawedzi p jest zwiazana zaleznosoie,

p = w+8-2.

(a)

Jesli wieloseian sklada si~ z samych tr6jk/!t6w, to liczba soian 8 i krawedzi p zwiazana jest zaleznoaeia dodatkowa :

p = 38/2,

(b)

gdyi kazdy z bok6w nalezy jednoezesnie do dw6ch tr6jk/!t6w. WyznaczailJ,c stad 8 i podstawiajao do (a), mamy

p = w+(2p/3)-2 ,

p = 3w-6.

Traktujq,c wieo wielosoian jako kratownice, w kt6rej odpowiednikiem narozy Silo wezly, a krawedzi - pr~ty, dochodzimy do stwierdzenia, ze kratownica taka jest sztywna sama w sobie.

Kratownica calkowicie unieruchomiona, a wiec spelniajaoa kryterium p = 3w jest rownoozesnie kratownica statyoznie wyznaezalna. Oznaczajae bow,iem [ako niewiadome

* Definicja kratownic powlokowych wynika z wlasciwosci geometrycznych i nie rna nic wsp6lnego z podzialem na kratownice proste, laozone i zespolowe, kt6ry to podzial jest zrobiony ze wzglQdu na metode rozwiazania, Kratownica powlokowa moze nalezec do kazdej z tych grup. Tak na przyklad -kratownica (rys. 2.11a) jest Iaczona, podezas gdy kratcwnica (rys. 2.7a) jest prosta,

*-'" Dowod twierdzenia Eulera jest nastepujacy. Przy tworzeniu wieloseianu pierwszy wielobok ma tyle samo krawedzi Pl' ile naroey WI' Przy dobudowsniu nastepnego wieloboku wykorzystujemy z wieloboku pierwszego [edna krawedz i dwa naroza, tak ze liczba dodanych bok6w p, jest 0 1 wieksza niz liczba dodanych nsrozy w2• Dobudowujao trzeci wielobok wykorzystujemy juz trzy naroza iscniejace i dwa boki, a zatem znowu musimy dodac bok6w p, 0 1 wiecej niz narozy w,. Postepujac w ten sposob stwierdzamy, ze zaleznose ta jest spelniona dla (8-2) dobudowanych soian z wyjlj,tkiem ostatniej scieny, kt6rlj, otrzymuje sic niejako automatycznie. W rezultacie mozemy napisao (8-1) zaleznosci

PI = WI> P. = w. + 1 , P. = "'3 + 1 ,

PS-l = WS-l+1.

Dodajae stronami te wszystkie rownosei mamy:

Pl+P,+ .,. +PS-I = wI+w.+ '" +WS-1 +(1+1+ ... +1), '-,-' (s-2)razy

a po oznaczeniu

s-I

P = .2; Pi, 1

s-1 =:» 1

mamy

P = w+8-2.

onl\T.N A '1'F.ORTA XR A'1'OWNm l'R7.F.~'1'R7.F.NNYr,l'T

57

sily wewnetrzne Ni w pretaoh, mozemy dla kazdego z wezlow napisac trzy r6wnania r6wnowagi rzutOw sil:

2 s, eOSUi+Q" = 0, I }; x, eos{3i+Qy = 0,

2 s, eosYi+Qz = 0,

(2.13)

....

gdzie Q[Q", Qy, Qz], jest obciazeniem zewnetrznym danego wezta, u" Pi' Yi sq, katami,

jakie tworzy pret i z osiami x, y, z, a sumowanie odnosi siQ do wszystkich pretow sehodzaeych sie w danym wQzle. Jesli kratowniea rna W wezlow, to liczba rownan (2.13) jest r6wna 3w, a liezba niewiadomyeh jest r6wna liezbie pretow p. 0 ile wieo kratownica spelnia warunek (2.12a), to liozba niewiadomyeh jest akurat r6wna liezbie rownan statyki, a wieo kratowniea jest statyeznie wyznaezalna. Dla kratowniey sztywnej samej w sobie jako 6 dodatkowyeh niewiadomyeh wystepuje 6 reakeji (wezlow) unieruohamiajaoych jq, w przestrzeni, tak ze znowu liezba niewiadomyeh sil jest r6wna liezbie rownan r6wnowagi.

Uklad rownari (2.13) jest liniowy. Z wyjqtkiem przypadku, gdy wyznacznik charakterystyczny ukladu r6wnan (2.13) jest r6wny zeru, istnieje tylko jeden uklad sil wewn~trznych, kt6ry przy danym obciqzeniu zapewnia r6wnowag~ kaZdego z w~z16w.

Kratownice, dla ktoryoh wyznacznik charakterystyczny jest rowny zeru, nazywaja si\1 kratownicami 0 postaoi krytycznej. Najprostszy przyklad takiej kratownicy przedstawia kratownica trojpretowa (art. 2.2), gdy wyznaoznik (2.2) jest rowny zeru. Wprowadzajq,c jednostkowe wektory ik skierowane wzdluZ osi pretow 1, 2, 3 (rys. 2.3) i okreslone rzutami

ikx = cos cj , ikJl-= cosfJk> ikz = cosYk> (k = 1,2,3),

otrzymujemy wyznacznik (2.2) w postaci iloczynu mieszanego skalarno-wektorowego

.... - ....

D =i1·(i.Xi.)

przedstewiajqcego obj~tosc rownolegloscianu 0 kraw~dziach:;:, 7.,i3• Obj~tosc ta staje sie rowna zeru tylko wtedy, gdy te trzy wektory, a wiee i trzy prety 1ezq, w jednej plaszesyznie,

Obierajao w tym przypadku uklad osi x, y, z (rys. 2.15) rozrozniamy dwa warianty obciazenia tel przestrzennej kratownicy 0 postaci krytycznej. Przy oboiazeniu 1, gdy tylko Qz "# 0, sily N~, N;, N;

a)

z

z

Rys. 2.15. Statyka trojpretowej kratownicy 0 postaci krytycznej a) I wariant obciazenta: b) II wariant obciazenla,

58

:KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

staj!!, sie teoretyeznie nieskonczenie wielkie. W rzeozywistosei pod dzialaniem nawet bardzo malej sily Q powstana duze odkszta.leenia samyeh pretow, jak rowniez dose znaczne przemieszezenia pionowa wezla O. W tym przypadku kratowniea staje sie pseudomechanizmem, to jest konstrukcja dosnajaca niewspolmiernie duzyeh odksztalceri innego zupelnie rzedu niZ spotykane zazwyczaj. R6wnowaga wllzla mozliwa jest tylko dlatego, ze po odksztaleeniu prllty nie lezlj, scisle w plaszczyznie xy, leoz tworza z nia niewielkie katy, Zadanie wyznaczenia sil daje sill nieliniowe, gdyz odksztalcenia pretow wehodza w rownanie r6wnowagi rzut6w na os pionowa ukryte w tyeh katech, jakie po odksztalceniu tWOrzlj, prllty z plaszczyzne, xy_

Jesli na przyklad wszystkie trzy pr<;>ty kratowniey (rys. 2.15a) Slj, identyczne i S!j, rozstawione co 120°, to z warunk6w r6wnowagi rzut6w na os x i y wynika, ze N~ = N; = N; = N', a punkt a doznaje tylko przemieszezenia pionowego. Jesli po odksztalceniu kazdy z pretow tworzy z plessczyena xy klj,t [3, to rownanie r6wnowagi rzut6w na os pionowa brzmi:

3N' sin[3 = Q •.

Wydluzenie kezdego z pretow 0 pierwotnej dlugosei t wynosi:

I see [3 - t = N'l/EA

i po podstawieniu N' do poprzedniego wzoru daje r6wnanie trygonometryozne dla k!j,ta [3: tg[3-sin[3 = Q./3EA.

(0)

Jesli Q.IEA = 1· 10-·, to z r6wnania. (e) mamy [3 = 1°5'. Aby zdac sobie sprawll z tego, ja.ki rzlj,d przedstawiajll powyzsze Iiczby, przypuscmy, ze E = 2 ·10· kG/em', A = 2 em', 1 = 1 m,

wtedy

Przemieszczenie pionowe f W\lzla 0 wynosi:

f = I tg[3 = 1,88 em,

sila za.S w kazdym z pr<;>t6w jest:

N' = EA(see[3-1) = 2·10··2(s001°5'-1) = 7l0kG,

a wieo okolo 18 razy wiecej niZ sila obciazajaca, Wszystkie te liczby potwierdzaja poprzednie stwierdzenie, ze konstrukeja przy takim obciazeniu staje sill pseudomechanizmem.

W przypadku II (rys. 2.15b) r6wnanie rzut6w na os z jest spelnione tozsamosciowo, natomiast w dwoeh pozostalyeh, r6wnaniaeh wystepuja trzy niewiadome sily N~ (k = 1, 2, 3). Poniewaz rownan statyki jest za malo do wyznaczenia niewiadomyeh sil, przeto zadanie jest statyeznie niewyzna.czalne, ale Iiniowe. Rowniez w przypadku, gdy Qx = Qy = 0, w preteoh kratownicy moga istniec sily rozne od zera. Obierajae bowiem N~' zupelnie dowolnio, wartosci sil pozosta.lyeh N;: i N'; mozna zawsze tak dobrso, aby r6wnania statyki byly spelnione. Jest to znana wlaanosd uklad6w statycznie niewyznaezalnyeh okreslona jako naprezenie wlasne,

Przeanalizowany przyklad kratowniey tr6jpr\ltowej 0 postaci krytyeznej pozwala wyciqgnqc i uogolnie kilka wniosk6w.

Wniosek 1. Krytyczna postao kratownicy jest wynikiem wylq,cznie ustawienia 'pr~t6w i w~zI6w, a nie zalezy zupetnie od obciqzenia, gdyz wartosc wyznaeznika charakterystycznego rownari (2.13) zalezy tylko od cosinus6w kierunkowych.

Wniosek 2. Kazda kratoumica 0 poetaei. krytycznej 8taje si~ przy niekt6rych obciq,Zeniaeh pseudomechaniemem.

W omawianym przykladzie tym obciazeniem byla sila Qz. W przypadku og6lnym wniosek ten wyplywa z wlasnosci ukladu rownan liniowych *.

* Gdy wyzna.cznik ukladu rownan (2.13) jest r6wny zeru, to przy istnieniu wyraz6w wolnyeh (dsiaIaniu obciazen Q) mozna zawsze znaleic takie ioh wartosci, aby niewia.dome N;->=_

2.6

OGOLNA TEORIA KRATOWNIC PRZESTRZENNYCH

59

Wniosek 3. W kaZdej kratownicy 0 postae; krytycznej mogq i8tnieC 8ily we~rzne bez dzialania. obciqzenia ze~trznego. Z matematyki wiadomo, ze w przypa.dku gdy wyznaoznik chara.kterystyczny jest rowny zero, istniejq, niezerowe rozwiazania jednorodnego ukladu, w ktorym wyrazy wolne sq, rowne zero. W na.szym przypadku wyrazami wolnymi s~ obciasenia zewnetrzne, a. niewiadomymi sily w pretach.

Formulujac wniosek odwrotny do wniosku 3, ma.my moznosc !atwego sprawdzenia, czy kratownica. rna posted krytyezna, Jesli mianowicie przy zerowym obciazeniu zewnetrznym mozemy dobrac taki niezerowy uklad sil wewnetrznych, ktory zapewnia rownowage kazdego z wezlow, to kratownica rna. postac krytycznq" a wyznacznik charakterystyczny ukladu rownan (2.13) jest rowny zero. Ta. metoda zerouieqo obciqzenia jest znacznie wygodniejsza anizeli bezposrednie obliozanie wartosci wysnscznika,

Dla kratownic prostych i !q,czonych krytyczne postacie kratownic sprowadzaja sill albo do przypadku, gdy trojpretowe naroze staje sill zespolem trzech pretow lezacych w jed.oej plaszczyznie (rys. 2.15), albo gdy 6 pretow !q,czq,cych dwa sztywne zespoly przecina sill z [edna prosta. W kratownicach zespolowych takich og6lnych regul sformulowac nie mozna i analize na postao krytycznq, nalezy przeprowsdzae dla. kazdego przypa.dku oddzielnie. Ta.k na przyklad kratownica. zespolows (rys. 2.1680), w ktore] ~gi skrajne sq, kwa.dra.tami 0 boku a, wrega srodkowa kwadratem 0 boku alV2: usta.wionym syme-

c)

12

Rys. 2.16. Analiza kratownicy zespolowej 0 postaci krytycznej

a) przestrzenny obraz kratownicy; b) obeiazenie silami wewnetrznyml: statyka wr~g skrajnych.

trycznie, milo postac krytycznq, przy dowolnych wartoseiaoh hl i hz• JeSli bowiem podzielic kratownioe na. trzy czesci (rys. 2.16b) i zalozyc, ZS oddzialywanis rniedzy gomq, i dolna CZllsciq, stanowia cztery sily ± Q. to stwierdzamy, ze prl1ty wregi srodkowej bl1d>} zerowe, oraz ze CZIlSC gorna i dolna beda jako calosc w rownowadzo, Bozpabrujac z kolei CZ\lSC gorna widzimy, ze oddzialywania Q wywoluja w prl1- tach podluZnic sily

przy czym w pretach W\1z16w 5 i 7 sq, to slly rozciagajace, w pretach zas wl1zl6w 6 i 8 sciskajace. Przechodzao nastepnie do wezla 4 stwierdzamy, ze oddzialywania pretow 4·8 i 4·7 dadza w tym Wl1z1e wypadkowa W1 lezq,c'l< w plaszczyznie wregi gornej i skierowana pod katem 45° do prllta 3·4 (rys. 2.160). Wielkosc tej wypadkowsj jest

W, = Qa V2j4h,.

60

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

Analogieznie przedstewiao si<iJ beda oddzialywenia podluznie ne. pozostale W\lzly wrl)gi (rys. 2.16e) i W rezultaeie w pretaeh 1·2, 2-3, 3-4, 4-1 powatena sily N'" jednakowe co do wielkosci i r6wne:

N'" = Qa/4h1

z tym tylko, ze w dw6ch pretach 1·2, 3-4 sq, One sciskajq,ee, w pozoste.lych rozciagajqee, podczas gdy przekatny prl)t jest zerowy. W podobny spos6b mozna rozpatrzyc rownowago dolnej czesci kre.towniey otrzymujac W wyniku te same wzory, w kt6rych ~ zastq,piono przez h s- W ostatecznym rezulta.cie dochodzimy do wniosku, ze w kratowniey (rys. 2.1680) moga isbniee sily wewnetrzne zapewniejace rownowage kazdego z w\lz!6w bez jakiegokolwiek obciazenia zewnecrznego, e. to dowodzi, ze kratowniea me. poste.o krytyeznq,.

KiIka innyeh przyklad6w krytyeznej posta.ci kratownie zespo!owyeh podano na rys. 2.17. Przeprowadzenie ane.lizy pozostawia. sill ezytelnikowi.

b)

Rys. 2.17. Przyklady kratownic zespolowyeh 0 posta.ci krytycznej

Pewna wskazowka do przewidywania, ze kratownica. ma postao krytyezna jest to, ie postac krytyezna towarzyszy ezesto regularnyrn rozstawieniom weztow I pretow, jednakze wskaz6wka ta nie moze bye uznana za regule. Gdyby wieniee kratowniey (rys. 2.17b) mial postao wielokata foremnego 0 nieparzystej liezbie bok6w, to kratownics nie mia!aby postaei krvtvoznej pomimo rezularnego rozstawienia. wezlow i pretow.

Przeprowadzone rozwazania dotyczy!y kratownie przestrzennych. Identyczne rozumowanie mozna przeprowadzic dla kratownie plaskich, przy czym wszystkie wnioski zostajq, w moey.

Praktyczne znsczenie wszystkich wywod6w jest nastepujace. W kratownicach przestrzennyeh, atanowiacych konstrukcje bardziej zlozone anizeli kratowruce plaskie, istnieje w znacznie wiekszym stopniu mosliwose poja.wienia sill krytycznej postaci kratownicy, zwla.szcza przy naturalne] tendencji konstruktor6w do tworzenia ukladow regularnych. Uswiadomienie sobie tega niebezpieczeristwa, jak rowniez przedstawienie metod siuzacych do wykrycia takich nieprewidlowosoi'konstrukcji bylo istotnym eelem przeprowadzonych rozwaian.

2.7. Przestrzenne kratownice zespolowe. Metoda pr~t6w zastepezych

W odroznieniu od plaskioh, kratownice przestrzenne naleza przewaznie do kratownio zespolowyoh. Rozwiazanle ich jest mozliwe przez wyznaczenie niewiadomych z ukladu 3w rownan (2.13) rownowagi wezlow, jednakze metoda ta jest niepraktyczna. Z tego powodu stosujemy metode pr~t6w zastepczych (tzw. metode Henneberga), polegajacq na

2.7]'

PRZESTRZENNE KRATOWNICE ZESPOl.OWE. METODA .PRl\!TOW ZASTl\lPCZYCH

61

takim przestawieniu stosowanej liczby pretow, aby przeksztalcona kratownica stala sill kratownicq prostq Iub l~czon~.

Przypuscmy, ze mamy rozwiazac zespolowq kratownice powlokowa (rys. 2.18a) obciazon~ silami Q, a utrzymanq w rownowadze szesoioma reakcjami. W danym przypadku wystarczy usunae tylko pr\lt (1, 3) wstawiajao go jako pret (13,15), aby kratownica stala sill [uz kratownioq prosta. Istotnie w kratownicy przeksztalconej (rys. 2.18b) mozemy

Rys. 2.1S. Rozwiazanie kratownicy zespolowej metoda prstow zastepczych

a) kratownica zespolowa pow!okowa w = 17, P = 45; b) kratownica prosta z wprowadzonym pretem zastepczym 13·15. Sily wewnetrzne Ni; c) kratownica prosta z pretem zaatepczym 13·15. Sily wewnetrzne ni.

rozwiaaae wszystkie wezly wecllug nastepujaoej kolejnosoi : 2, 3, 1, 4, 6; 7, 5, 8, 10, 11, 9, 12, 14, 13, 15 i 16, gdyz w kazdym z wezlow spotykamy tylko trzy.niewiadome sily wewnetrzne lVi• W tej samej kolejnosci mozna obliczy6 sily ni wywolane w tych samych pretach dzialaniem sil X = l.kG prsylozonych w wezlaoh 1 i 3 (rys. 2.18c). -Iesli teraz X#- 1 kG, to z zasady superpozycji wypadkowa sila Wi w preeie i jest

(2.14)

l\IIi\ldzy innymi w preeie zastepczym (13,15) oznaczonym dla krotkosci wskaznikiem a, sila wypadkowa

W. = N.+n.X.

(a)

W rzeczywistosei preta zastepczego nie ma i po to, aby moe go usunao trzeba, aby miedzy weslami 1 i 3 dzialala sila X sprowadzajaca W. do zera. W wyniku:

X = -(Naln.).

(2.15)

Maj~c sil\l X, przedstawiajaoa oddzialywanie usunietego pierwotnie preta (1,3) mozna z wzoru (2.14) wyznaezy6 sily we wszystkich pretach. Otrzymane w ten sposob rozwiazanie, zapewniajae rownowage kazdego wesla, jest na zasadzie jednoznacznoaoi rozwiazania odpowiedzia prawidlowa i jedyna mozliwa.

Biorae [ako przyklad kratowniee (rys. 2.1Sa) obciazona tylko Q, ;6 0 i analizujac pracekonsbrukcji z wprowadzonym pretem zastepcsym (rys. 2.18b), dochodzimy de> wniosku (rys. 2.18c), ~ciany boczne i gorne w obrebie 3 grodzi beda mialy wszystkie prety zerowe. Biorac dla pr~". = I", = I ••• = 1,.,3 = I, .• = b oras wysokosc fl.13, 16, 17 rowna tez b otrzymujemy sily w pretach jak na rys, 2.19a. Stan obciazenia X = 1 kG daje sily wskazane na rys. 2.19b, przy czym:w obrebie 3 grodzi sily te wyzns-

62

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

czono stosujac superpozyeje czterech stan6w podobnych do obciazenia si1'l Qp W obrebie piramidy 13, 14, 15, 16, 17 sily wyznaczono z rownari (2.1), rozwiazujac kolejno w'i!zly 16, 14, 13, podezas gdy r6wnowaga wezlow 15 i 17 sluzy jako sprawdzenie rachunk6w. W zaatepcaym 'precie N a i na Sl), N a =

= 4Q, V2= 5,656 Q" na = -7,0 kG/kG, skad wedlug (2.15) X = 0,808 Qt. Dodatnia wartosc X wskazuje, :ie oddzia.!ywanie odrzuoonego preta (1, 3) jest takie jak zalozono na rys. 2.19b, a sam pret (1, 3) jest rozciagany sil'l X = 0,808 Q,. Stosujae teraz wz6r (2.14) obliczamy sily w pretach, Tak na przyklad

Nl1". = 3,535· 0,808Q, = 2,86Q" N,.,;. = 3Q,-4,242.0,808Q, = -0,43Q, itd.

W obliczeniaeh eelowe jest uj'lc powyzsze raehunki w postaci tabelarycznej.

17

Rys. 2.19. Przyklad rozwiazania kratownicy zespo!owej z rys. 2.18 metoda Henneberga

a) stan odpowiadajacy rys. 2.18b; ponadto Co podano na rysunku: NuJ1l= QtYll,25 = -NlS'U'~ J.V14.1't = -Nu.'l1 = :-:-6Q1; b) stan obciazenia .x = 1 kG; ponadto co podano na rysunku: .N'1..s = O. NUJlI = 4,949, N"to = -1.414. NlQ'u. = -2,828. N13,17 = -N1&.l't = 4.75, N14•1T = -J..V1S.1'7 = 6,363. Dla [asnosei na rys. a opuszczono pr~ty zerowe, rys. b wykonano tak, jakby sciany kratownicy oklejono papierern, ueuwaiae przy tyro podluznice 2 - 6 -10 - U.

Jesli do rozwiazania kratownicy zespolowej potrzebna jest zamiana dw6ch lub wiecej pretow, to metoda zostaje podobna. Tak na przyldad W kratownicy (rys. 2.20) nalezy zamienie prety 1 i 2 przez pr~ty a i b, aby przez t~ zamiane kratownica stala si~ prosta, Rozumujac [ak poprzednio otrzymujemy przy jednoczesnym dzialaniu sil Xl' X2 i obeiazenia zewnetrznego, wypadkowa sil~ Wi W precie i

(2.16)

Mi~dzy innymi W pretaoh zastepczych a i b powstana sily:

(b)

2.71

PRZESTRZENNE KRATOWNICE ZESPOLOWE. METODA PR~T(jW ZAST~PC ZYCH

63

kt6re W rzeczywistosci musza bye r6wne zeru. Otrzymujemy stad dwa rownania dla okreslenia Xl i X2• Rozwiazanie ich daje :

Nan~-Nbn~

,,, I II

nanb -nbna

(2.17)

W przypadku liczby pretow zastepozych wiekszej niz dwa, dysponujemy odpowiednio wieksaa liezba rownan typu (b), a stqd ze wzoru typu (2.16), przybierajacego postac

(2.18)

mozemy wyznaczyc SHY we wszystkich pretach,

Przy stosowaniu metody pretow zastepezyeh konieozne jest sprawdzenie, czy wprowadzajae pret zastepozy nie spowodowalismy pojawienia si4i! krytycznej postaci prze-

Rys. 2.20. Przyklad rozwiazania kratownicy zespolowej z dwoma zastepczyrui pretami

a) konstrukcja pierwotna 1. 2 pr~ty usnwane; b) konstrukcja z pretami zastepczymi a, b; obeiasenie zewnetrzne Pl,P" zr6wnowazone 6 reakcjami R, H, T wywoluje sUy w pretaeh Ni: c) stan obeiazenia Z', = 1 kG; s~,w pretach n~; d) stan obeiazenla XI = 1 kG; slly w pr~tach n~.I.

ksztalconej kratownioy. Poniewaz przeksztal:cona kratownica ma bye prosta lub lQoczona, przeto nalezy zwrooie uwage, aby nigdzie w przeksztalconej kratownicy nie pojawilo si\l naroze plaskie oraz aby nigdzie 6 pretow l~cz~cych nie przecinalo si\l Z jedna prosta.

Metoda pretow zastepczych bedac najbardziej uniwersalna metoda rozwiazywania kratownic zespolowych jest stosowana w tych przypadkach, gdy zawodza, inne metody rozwiasywania tych kratownic. Powodem jest to, ze w zastosowaniach technicznych, gdy 1iczba pretow w kratownicy jest rzedu 100 i wiecej, dokladnoso rachunk6w wedlug metody pretow zastepczyoh jest mala.

W szezegolnosci dla kratownic powlokowyeh ostateczna- wartosc sily wewnetrznej (wzory 2.14 i 2.18) przedstawia sie na og6l pod postacia roznicy dw6ch bliskich wartosoi, wskutek czego przy prseprowadzaniu obliczen wykreslnie lub na suwaku, wiarygodnose rezultatu jest problcmatvozna.

64

KltATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

2.8. Niekt6re ulatwienia analizy kratownic

Jakkolwiek kazdq, statycznie wyznaczalna kratowniee przestrzenna mozna rozwiazac metoda wezlow, przekroj6w lub pretow aastepcsych, to jednak bardzo ozesto spotykamy przypadki, gdy rozwiazanie mozna znacznie uprosoio nie stosujac tych ogolnyoh metod. -Iedna z takioh mozliwosoi daja reguly wynikajace z rownowagi przestrzenneg? ukladu sil, przecinajacych sie w jednym punkcie (wf,lzle) 0, a mianowicie:

1. Trzy sily rue dzialajaee w jednej plaazczyznie mega bye tylko wtedy w rownowadze, gdy kazda z nich jest rowna zeru (patrz wz6r 2.1).

2. Gdy z czterech sil, nie dzialajaeych w jednej plaszcsyznie, dwie dzialajq, wzdluz jednej prostej, to rownowaga zaohodzi tylko wtedy, gdy te wspolliniowe sily SlJ! r6wne i przeciwnie skierowane, pozostale zas dwie sily Sq, r6wne zeru,

3. Jesli z n sil, (n-2) sily dzialajq, w [ednej plaszcsysnie, a tylko (n-1)-sza 1 nota sila poza tq, plaszcsyzna, to majao wartose jednej z tyoh dwooh sil, mozna wartosc drugiej wyznaczyo bezposrednio z warunku rzut6w na os prostopadla do pl:aszczyzny wyznaczo~ej przez sily pozostale,

4. Jesli z n sil (n-1) dzial:a w jednej plaszczyznie, a tylko nota poza nia, to rownowaga zachodzi tylko wtedy, gdy ta nota sila jest rowna zeru.

Stosujao te regul:y mozna osiagnqe uproszczenie polegajace na wyeliminowaniu z analizy aanej kratownicy pojeaynczyck prr<t6w lub grup preiou: nieczynnyck przy danym obcil!zeniu. Tak na przyklad w kratownicy (rys. 2.80) przy dzialaniu dwoch par sil 0 momencie Pa zastosowanie reguly (1) eliminuje z analizy prety schodzace sie w w'i}zle 2, 13 i 14. Stosujae nastepnie regule (4) do sil schodzacych sill w w\lzle 15 widao, iz sila N,5•16 = 0, jako jedyna rue lezaca w plaszczyznie, w ktorej dzialajq NlO•15, Nn.15 i P. Przeehodzao z kolei do wesla 16 i nadal stosujao regule (4) widac, iz N16•1l = O. Dalsze stosowanie tej samej reguly okresla nieozynnosc pretow (12, 11), (9, 10), (12, 10), (12, 7), (7, 8) i (5, 6). Wreszcie rozpatrujao wezel 4 i stosujac regule (2), otrzymujemy, ze prety (4, 8). (4, 3) Sl! tez zerowe, a sila Nll.l = -Po W wyniku mamy znaozne uproszczenie analizy, gdyz z 42 pierwotnie nieznanych sil mamy okreslonych [uz polowe.

Podana analiza maze wywolao wrazenie, iz stosowanie regul (1-:-4) daje uproszczerua tylko w przypadku kratownic prostyoh. Tak jednak nie jest. Biorac bowiem kratownice zespolowa 0 plaskieh soianaoh (rys. 2.21a) obciazona tylko silq, Rl (R3 = 0) w plaszczyinie (1,2,14,13) i stosujae regule (4) do wezfa 2, a nastepnie regule (1) do wezlow 3 i 4 i wreszoie regule (4) do wesla 1 otrzymujemy w wyniku, iz wszystkie prety gornej grodzi lezaoe poza pl:aszczyzn~ (1, 2, 14, 13) Sq, nieczynne. Powtarzajqc to samo rozumowanie dla grodzi srodkowej i dolnej otrzymujemy na koniec, i:1; jedynymi pretami, w kt6rych przy obeiazeniu Rl moga (ale nie we wszystkich musza) dzralac sily wewnetrzne Sl! prety soiany (1, 2, 14, 13) (rys. 2.21b). W ten sposob analize kratownicy przestrzennej sprowadzamy do rozwiazania kratownicy plaskiej unikajao klopotliwej metody pretow zastepczyeh.

Druga mozliwosc uproszczen daje zastosowanie zasady [ednoznacznosci rozwiazania (art. 1.5). Biorao znowu kratownice (rys. 2.21a) obciazonq tylko silq, Ra (Rl = 0) zalozmy, 1Z pracuje tylko podluzniea (3, 15) i ze sila we wszystkich jej odcinkach jest stala i rowna

2.81

NIEKTORE U:tATWIENIA ANALIZY-KRATOWNIC

65

-R3' Latwo sprawdzi6, ze przy tyro zalozeniu r6wnowaga wszystkich wezlow jest spelniona, a .. wieo obrany przez nas na ohybil trafil uk1:ad sil jest, zgodnie z zasadq jednoznaoznosoi roawiazania, odpowiedzia prawidlowq i [edyna. Wypadkowe sily w pretach kratownicy (rys. 2.21) przy jednoczesnym dzialaniu si] RI i R3 znajdziemy stosujac zasade superpozycji do wyniku powyzssego (RI = 0, R3 =F 0) i poprzedniego (rys. 2.21b).

Szczeg61nie wazn!!! regule daje zastosowanie zasady jednoznaeznosci w przypadku kratownicy przestrzennej 0 seianach plaskich. Obciazmy taka kratowniee sstywna samq w sobie, z jedna tylko sciane, plaska (1, ... , 8) (rys. 2.22a), silami WI' Ws, W4 i W7 le-

5

Rys. 2.21. Przyk1ad uproszczonej analizy kratownicy

Rys. 2.22. Kratownica 0 jednej soianie plaskiej obciazona samozr6wnowazonym uk1adem czterech sil W

zacymi w plaszczyinie tej soiany i tworzaoymi uk1:ad rownowazaey sie, Zalozmy, ze pod takim oboiazeniem w pretach, nalezacyoh do soiany obeiazonej, pojawiaja si~ sily obliozone tak, jakby ta kratownica byla izolowana od r~szty, podczas gdy we wszystkich innych pretaoh s~ one r6wne zeru. Sprawdimy, czy przy takim zalozeniu zaohowana jest r6wnowaga kazdego z wezlow. Dla wezlow lezaoych poza seiana obciazona, np. dla wezla 12, jest to rzeczywisoie spelnione, g?-yz zgodnie z zalozeniem N12•13 = N12•10 = = N12•l1 = N12•4 = N12•3 = N12•2 = N12•14 = O. Dla wezla lezacego na soianie plaskiej, np. wezla 7, rownanie r6wnowagi rzut6w na prostopadla do plaszczyzny soiany jest tez spelnione. Z zalozenia bowiem N7•I3 = N7•11 = 0, a s~ w pretaeh (7, 8), (7, 2), (7, 3), (7, 6) i sila W7 nie dajlJ: rzut6w na t~ prostopadla. Pozostajq warunki rzut6w na dwie osie, lezqce w pl:aszczyinie sciany, leoz S!!! one rowniez spelnione, gdya sily w pretaoh obliozylismy wlasnie tak, aby te warunki r6wnowagi byly spelnione. Wynikiem wieo rozwazania jest stwierdzenie slusznosoi zalozenia wstepnego, co mozna UillC w regure 5.

5. Jesli w statycznie wyznaczalnej kratownicy przestrzennej majq_cej scian~ pluskq,_, sztywnq,_ samq,_ w sobie, wszystkie obciq,_ienia r6wnowaiq,_ sil2 w plaszczyznie tej sciany, to sily uieumetrzne w pretach nie naleiq_cych do sciany obciq_zonej sq,_ rowne zeru, a sily w prr::tach sciany wyznacza sie jak dla kratownicy plaskiej.

5 Statyka 1 statecznose

66

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

(2.

Wyjasmenia wymaga dodatkowy warunek, aby oboiazona soiana plaska izolowana od reszty konstrukcji byla sztywna sama w sobie. Przypuscmy, ze w omawianej kratownioy pr~t (3, 7) zostal zastapiony pretem (7, 12). Kratownica jako ealose jest nadal sztywna, leoz plaska soiana staje si~ sama w sobie mechanizmem (rys. 2.22b), dla kt6rego niemozliwe jest wyznaczenie takiego ukladu sil N, aby w plaszcsysnie kraty byly spelnione warunki r6wnowagi, a to obala oale rozumowanie.

Rys. 2.23. Ststyka krstownicy czteropod1uZnicowej symetryoznej przy symerrycznym obciazenlu

a) ukie konstrukcji; b) okreSlenle rzutu i obciljzen aclany boezn~; c) statyka w~zla 8.

2.8]

NIEKTORE trl..ATWIENIA. .ANALIZY KRA.TOWNIC

67

W przypadku symetryoznyoh kratownic 3- i 4-podluznicowych* (rys. 2.23a), wykorzystanie zasady jednoznacznosci pozwala w prosty spos6b rozwiaza« przypadek dzialania oboiazenia symetrycznego (rys. 2.23b). Zrzutujmy mianowicie soiane boozna tej kratowniey na plaszczysne symetrii przenoszlJ,c jednoczesnie wszystkie sily do niej r6wnolegle (tj. P, H, R). Ten' uklad sil jest w r6wnowadze, gdys przez takie przeniesienie trzy warunki r6wnowagi, tj. suma rzut6w na osie x i Z oraz suma moment6w wzgledem osi y nie ulegla zmianie, pozostale zas warunki r6wnowagi byly spelnione tozsamosciowo. Wyznaczmy sily Ni w pretaeh tej kratownicy plaskiej i zal6imy, ze rzeczywista wartosc sily w preeie soiany bocznej Ni = Ni sec Yi' gdzie Yi - klJ,t miedsy pretem i a plaazczyzna symetrii. Zal6zmy, ze sily we wszystkich wykrzyzowaniaoh soian g6rnej i dolnej SlJ, r6wne zeru. Sprawdzmy teraz, czy przy tych zalozeniaoh bedzie spelniona r6wnowaga kazdego z w~zl6w kratownicy przestrzennej. Biorao dowolny wezel, np. 8 (rys. 2.23c), oboiazony dodatkowo sillJ, Ts zauwasmy, ze zamiana sHy NS,12 na sil~ NS,X2 = NS,12 secYS,12 r6wnoznaczna jest z dodaniem sily Na,12tgYS,12 prostopadlej do plaszczyzny symetrii, a zatem pokrywajaeej sie z pretem 8-5. To samo dotyczy wszystkich pozostalych sil schodzaoych si~ w tym

wezle. Obierajao sil~ Ns,s = Ts+ .2 Ni tgYi' gdzie sumowanie odnosi si~ do wszystkich pretow sohodzacych sie w tym w~Zle** spelniamy warunek r6wnowagi w~zla 8 w kierunku prostopadlym do plaszczyzny symetrii, a pozostale dwa warunki juz przedtem spelnilismy, dzieki stosownemu obliczeniu sil Ni• Poniewaz identyoznq wartosc Ns,a otrzymamy z rozpatrywania r6wnowagi symetrycznie polozonego w~zla 5, to dow6d spelnienia r6wnowagi wszystkich w~zl6w przy poczynionych zalozeniach mozna uwazae za przeprowadzony.

Jak widae z powyzszego, przy obciazeniu symetrycznym praouja jedynie prety scian bocznych i rozp6rki prostopadle do plaszczyzny symetrii.

2.9. Linie wplywowe dla kratownic

Jak bedzie podsne w rozdziale 3, wiele zagadnien statyki kratownic przestrzennycn ~ si~ sprowadzic do roswiasania kratownic pla.skich, dIatego tez wyznaezanie linii wplywowych ogriiiiczymy glownie do tych kratownic. Interesowac beda nas slly wsdluzne w pretaeh wywolane obciaseniem ogolnym, gdy:i; dzialanie obciazenia Iokalnego (rys. 2.2) i odpowiadajaee mu linie wplywowe pokrywejs si~ z Iiniami wplywowymi dla belek (art. 1.6).

Biorao kratownice (rys.2.24) wyzna.czmy prawo zmiennosci sil w pretaoh 1, 2, 3, gdy sila P = 1 kG przesuwa si~ po pasie AOB. Sily te najlatwiej wyznaczyc metoda Rittera, prowadzac przekroj przez te trzy prety, Musimy przy tym rozroZnie trzy przypa.dki w saleznosci od tego, jak polo zona jest sila P wzgledem punkt6w G i D cZ\lsci pasa, przez kt6ry byl przeprowadzony przekro], Gdy sila P znajduje si~ na Iewo od G(e < aG), wygodniej jest rozpatrywa6 prawa cz~sc kratownicy obciaaona tylko reakcjq, rB = ell. Wtedy slly n1> n" n. (rys. 2.24b) Slj, rowne i

c I-aD n,=--- kGfkG, I h,

c I-a

n. = ---- kG/kG, I h.

n.=~~ kG/kG.

I h.

(a)

* Dla kratownic 4-podIui;nicowych istnieje dodatkowe ograniczenie, aby scia.ny gorne i dolna byly prostopadle do plaszczyzny symetrii, nstomiast wykrzyzowania w tych seianaoh nie mUSZ'l< bye symetryczne •

• * KIj,t y uwezamy za dodatni, gdy wychodzao Z danego ~zla pr~t odchodzi od plaszczyzny symetrii.

Tak wil1c Y.,1O> 0, ale Y.,. < O.

5*

b)

c)

e)

r)

h)

Rys. 2.24. Lillie wplywowe sil w pretech typowej kratownicy plaskiej

2.9]

LINIE WPLYWOWE DLA K:RATOWNIC

69

Jesli z kolei 0> aD, wygodniej jest rozpatrywac rownowage czesci lewej (rys. 2.24c) obciazone] reakcj'l rA = (I -o}!Z otrzymujae:

1-0 «»

n,= -l-T kG/kG, ,

Z-o aF

n, = --l-T kG/kG,

•

1-0 aE+l

n3 = - -- --- kG/kG.

I II •

(b)

Wreszcie, gdy sila P znajduje sie miedzy G i D, to rozkladajae j'l na dwie skladowe ro i r» (rys. 2.24d) widzimy, ze rozklad ten nie wplywa zupelnie na n" gdyi z warunku r6wnowagi prawej czesci wynika ze sila r» daje wzgledem D moment r6wny zeru. A zatem wartosc sily n, bedzie nadal okreslona wzorem (a). Inaczej przedstawia sill sprawa z sil'l n" gdyz rozpatrujac rownowage Iewej czesci widzimy, ze paza momentem od r A wejdzie w rownanie moment sily rG r6wny +rc (aF-aG). W rezultacie sila

1 [1-0 aD-C ]

n. = - - -- aF- --- (ap-aG)

II, I aD-aG

(c)

c)

d)

e)

~. ®O' .®G1

A' -~

'";- F' 8 8'

Rys. 2.25. Linie wplywowe sil w kratawnicy a pasach r6wnaleglych

70

KltATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

liniowo zalezy od zmiennej e . -Iak latwo sprawdzi6 dla 0 = aG i 0 = aD wartosc n. (wzor c) pokrywa si~ odpowiednio z wartosciami n. ze wzorow (a) i (b), co oznacza, za wykres tworzy Iinie Iamana.

Analogioznie mozna udowodnic, ze Iinie laman'!. bez przeskokow musi tworzye Iinia wplywowa n3• Maj&c odpowiednie zaleznosci linie wplywowe (rys. 2.246, f, g) kreslimy [ak dla belek, art. 1.6 .

.JesH pasy kratownicy 8'!. r6wnolegle, to sil~ w wykrzyZowaniu naj!atwiej wyznaezyc w warunku rzutu na os prostopadla do pasow. Tak na przyklad dla pr~ta 4, prowadzac przakr6j przez prety H -K. 4 i C-G, gdy 0> aG, mamy z warunku rownowagi lawej czesci kratownicv

n.sinfl-rA = 0,

n, = (1-0)/1 sin{3.

Podobnie; gdy sila P jest na lewo od C (c < ad

n. = -011 sin{3 .

(d)

Wreszcie gdy sila P znajduje si(;l mi!;ldzy C i G, to dowodzae jakdla.sily n. znajdziemy. is n. zmienia sie Iiniowo w funkcji c, W wyniku otrzymujemy lini~ wplywow'!. jako laman'l A'C'D'B' (rys. 2.24h).

(e)

a)

b)

C 0

,..a!~i'~

gtowna

E F

~ ~ ~

c)

l-~ ar1f2d 71-,-

f)

kratonnica pomocnicza

d)

e)

c~

~

nGH

h)

~

....

C'

n'bt=nHO

Rys. .2.26. Linie wp!ywowe sil w kratownicy l'!.Czonej

2.9]

LINIE WPLYWOWE DLA KRATOWNIC

71

W przypadku szczeg6lnym, gdy pasy kratownicy s& na danym odeinku r6wnolegle, a rozp6rki prostopadle (rys. 2.25), linie wplywowe upodabniaja sie do linii wplywowyoh dla belki (art. 1.6). Tak wiee sil~ w pasie :2 otrzymuje sie dzielac rzedne linii wplywowej momentu gnaoego belki AB dla przekroju C przez odleglosc pas6w h. Podobnie dla pasa 1 rzedne Iinii wplywowej momentu gnaeego nalezy okraslie dla D, wzgledem kt6rego przy obliozaniu sily n, formulujemy r6wnanie r6wnowagi moment6w. Dla sily n. rzedne obliczamy wedlug wzor6w (d) i (e). Podobnie obliozamy Iinie wplywowa dla n., pami~taj'loo tylko, ze k'lot {3 = 90°, a punktami zalomu wykresu s& D i F.

W niekt6rych konstrukcjach w oelu unikniecia zbyt duzych moment6w zginaj&eych od obciazen lokalnych stosuje sie dodatkowe podparoia pas6w bezposrednio obciazonych sil& przesuwna (rys. 2.26). Wyznaczenie linii wplywowyoh nie sprawi trudnosci, jeMi pobrektowac t~ kratownice jako zlozon'!. w dwoeh nalozonych na siebie: gl6wnej i pomocniozej (rys. 2.26b). Sily wypadkowe w p~taoh (a wieo i Iinie-wplywowe) S& 811m'!. algebraiezna 8i1 w nakrywejacych 8i~ pretach. Przesledzmy wyznaczenie linii wplywowej dla pr~ta CG. Dla kratownioy gl6wnej Iinia wplywowa n~G jest linia lamana A"D'B' (rys. 2.2613), podczas gdy dla kratownioy pomoeniczej - Iamana C'G'D' (rys. 2.26d). Suma tych dw6ch wykras6w daje ostatecznie Iinie laman& A"G'G'D'B' (rys. 2.260), przy ozym punkty G'D' i B' lei;& na jednej prostej, gdyz

G'G'" = G'G"+G"G'" = aF[l-aF+(d/2)J/hl,

a wiec rzedna na prostej B' D'.

Podobnie nCH otrzymuje sie jako sume rz\ldnych n~H lamanej A'C'D'B' (rys. 2.26g) oraz n;;H rz\ldnych linii C'G'D' (rys. 2.26h). W wyniku lamsna A'G'G'D'B' (rys.2.26g) jest lini'lo wplywowa nCB, przy czym Iinia G'D'B' jest znowu Iinia prosta. Dla pretow, kt6re wystl;lpuj& tylko jako p~ty kratownicy gl6wnej b'lodZ pomocniczej, linie wplywowe okreslone dla odpowiedniej kratownicy S'!. odpowiedzi'!. ostateozna. Tak na przyklad nEF (rys. 2.26f) jest obliczone jak gdyby zadnej kratownicy pomooniozej nie bylo, a nHD (rys. 2.26h) i nGB (rys. 2.26e),jak gdybynie bylo kratownicy gl6wnej. Co sill tyczy sily nHF, to jest ona r6wna pierwszemu skladnikowi n~H' to jest Iamanej A'C'D'B' (rys. 2.26g).

2.10. Analityczna metoda wyznaczania odksztalcen kratownic

W kratownicach statycznie wyznaozalnych obliozenie odkaztalceit ma- ns eelu udowodni6 dostateozna sztywnosc konstrukcji, tj. wykaza6, ze odksstalcenia m~ przekraczajl!! wartosoi dopuszczalnych przez obowiazujaoe przepisy*,.

Wyznaczenie odksztaleen kratownic polega na okresleniu przemieszczeit ioh WW;IOw.

Postepujae wedlug regul art. 1.2 musimy zatem dla wyznaczenia szukanego przemieszczenia jednego z w~z16w obcil!!zy6 kratownice w tym w~Zle sil~ PdOd = 1 kG dzialaj~CI!! w kierunku poszukiwanego przemieszczenia. Poniewaz zalozono przegubowe polaosenie pretow kratownicy (art. 2.1), to ta sila PdOd wywola w pretaoh kratownicy tylko sily wzdluzne n" kGfkG stale w poszczeg6lnych pretaoh. Uwzgledniajqo to po podstawieniu do (1.10) mamy

(2.19)

gdzie up - ealkowite wydhizenie preta p wywolane dowolnymi przyczynami (art. 1.2), a sumowanie obejmuje wszystkie k pretow kratownicy.

.. Przepisy takie istniej& w lotniotwie, budowie dZwig6w itd. Tak nil przyklad wymaga sill, aby maksymalne ugiecie mostu suwnicy nie przekraozalo 1 -i- 2.10-3 I (l - dlugoS6 mostu).

72

KRATOWNICE STATYCZN1E WYZNACZALNE

[2.

Jesli przyczyna powstania Up by! jednoczesny wplyw oboiazenia zewnetrznego, daj~cego sily Np, r6wnomierne ogrzanie preta (wsp61czynnik rozszerzalnosci Ap) 0 4_tp stopni i blad wykonawczy iip, to

(2.20)

W szozegolnosci, jesli Np = 0 (p = 1, ... , k), a pozostale skladniki nie s~ r6wne zeru, to wartosc f wedlug (2.19) wyznacza przemieszczenie wywolane samymi tylko bledami wykonawczymi i ogrzaniem, Samo up traktujemy jako dodatnie, gdy jest ono wydluzeniem si~ pr~ta.

Obliczenia odksatalcen prowadzimy najezescie] w postaci tabelsrycznej. Przesledzmy ich przebieg na przykladzie kratownicy (rys. 2.27a), dla kt6rej szukamy pionowego przemieszezenia w\lzla II l'rzy obeiazeniu Q. = 2 t, Q. = 5 t. nrzekro iach podluznic 10 em', przekrojach rozp6rek i wykrzyzowan

b)

c)

Rys, 2.27. Wyznaczenie przemieszezenia liniowego

a) obciazenie zewnetrzne: sily wewnetrzne w pretach Ni; b) obeiazenie dodatkowe; sily wewnetrzne w pr~tach nj; c) obciazenie dodatkowe; sily wewnetrzne w pretach ni.

5 cIll', a = 1 m. Zestawiejac dane geometryezne oraz obliczajae sily Np otrzymujemy trzy pierwsze kolumny tabl. 2.1. Obliczajao nastepnie up z wzoru (2.20) (Ep = 2.106 kG/em>; f),.tp = 0; dp = 0) otrzymujemy kolumne 4. Sily np (kolumna 5) otrzymujemy [ako wynik obeiazenia kratownioy sil~ pionowa P dod = ·l1tG w wezle 6 (rys. 2.27b), gdyz ona wlasnie odpowiada. szukanemu przemieszezeniu [ako sila uog6lniona. Wykonanie mnozenia kolumn 4 przez 5 daje kolumne 6, kt6rej SUIIlS

12

f = .2: npup = 0,679 em ::::: 6,8 mm. 1

Suma ta jest szukanym przernieszczeniem pionowym, Dodatnia. wartosc f oznacza, iz przemieszczenie ';a.sti'puje zgodnie ze zwrotem P dod' a. wiec do do~. Gdybysmy zamiast pionowego przesuniecia wezla 6 chcieli wyznaezy6 jego przernieszozenie poziome, to wprowadzajac nowa sil\1 ~Od = 1 kG skierowana poziorno (rys. 2.270) otrzymujemy sily np i nastepnie np'ttp (kolumny 7 i 8). Suma

12

f' = .2: npup = - 0,135 em ::::: - 1,3 mm 1

daje wartosc szukanego przernieszczenia poziomego, przy czym znak minus wskazuje, iz przemieszezenie rna zwrot przeciwny do zalozonego zwrotu P~Od' a wieo na lewo.

W niekt6rych zagadnieniach potrzebna jest znajomosc wzglednych przemieszczeri weztow lub obrot6w pretow, Wyznaczenie przemiessczen tego rodzaju jest mozliwe po wprowadzeniu odpowiednich sil uog61nionych (art. 1.2). -Iesli chcemy wyznaczye zblizenie

- I I ,
s -
"
0 0
0 10 0
.... <:> 0 00 0 0 0 ",' 0 0 0 0 0 .., I
I I !
":l'" 'I I I
'~
I i
-- I I
I
I
°1° 0 0 I I
0 0
.!4.!4 0 0 5- 0 0 0 I c:. 0 0 0 0 0 t-,
'~'" ... I
I I I
TI I ! I
i
0 "" 0 "OJ< 0 0
:=: 0 00 0 .... 0 0 -
ui I <£ -'~ .. 0 "OJ<' t·: '0' 0 0 0 0 0 '0
.... .... I i
;fl'" I I I I
,,'" I I
-- I I
-
0 "OJ< 0 ~ 0 0
°1° 0 0 0 0
c:. :- 0 :- c:. 5- I
.!4.!4 .... ci 0 .... 0 0 0 0 0 .,.,
.. + I + I + I I
" I
I
s 0 0 0 0 0 0 0 0 I 0 0 0 0 I
o 0 0 '" 10 .... 0 0 0 0 0 10 0
§ ",,' ~' 00 ",,' ~ r:: ui <:$ I ~ ui ",,' ui i ....
;flO, + + I + + I I + I I I I
I 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 I
e 0 0 0 0 t- o 0 t- o 0 0 I
.!4 0 '" 0 0 0 0 0 0 0 0 0
:=: '" ~ 10 t- t- :=: 0 J:-o "" 10 10 ...,
::e;'" I + + I + + I I + I I I I
i
_--
I I I I I
~s I
0 0 0 0 0 ~ .. 1 0 0 0 0 0 0 I
c I o· I ui ~ :=:' ui 0' 0' ui 10' o· 10' : .....
'" .... ,..., ....
"'1 I I I I
I I I I
I I [§ 1
I
a 0 :- 0 0 :- 0 0 0 "OJ<, 0 0 I
o <:$ I <:$ <:$ <:$ <:$ <:$ ..... O· 0 ...
:=: I "OJ< 0 0 "OJ< 0 0 0 ~ 0 :=:
_"" ..... .... ..... .... ..... .... .... ....
I 1.-
-- J I I
I
I
..., t-, I
~ ~ .... ..... .... .... '" '0 .., 0\ I ~ .... ..... I
P< .... ... ... I
I 74

K1l..A.TOWNICE STA.TYCZNIE WYZNA.CZA.LNE

[2.

si~ wliJz16w 2 i 8 (rys. 2.28a), to przykladajao W tyoh wezlach dwie jednostkowe sUy P = = 1 kG dzialajaoe wzdluz linii (2, 8) otrzymamy z wzoru (2.19) zlJ!danll: odpowiecIZ. Podobnie, chcao wysnaezyc obr6t preta (2, 3) (rys. 2.28b) wzgledem podloza, nalezy pr'ilt ten oboi~zyc momentem jednostkowym. Poniewaz jednak zaniedbujemy odksztaloenie lokalne (odksztaloenie na zginanie samego preta), wieo obeiazenie ogolne przedstawi sie jako para sillja kGjkGom prsylozonyoh prostopadle do pr'ilta na jego konoach. Wreszoie ohcac wykrye zmiane k~ta miedzy pretem (2, 3) i sohodzaoym siIiJ z nim W wliJzle 3 protem (3,9) wprowadzamy dwie jednostkowe pary sil Ija i lib (rys. 2.28b). Mamy przy tym

a)

Rys. 2.28 • .Tednostkowe uogolnienie sHy odpowiadajaee wzglednym przemieszczeniom a.) llniowe przemleszczenie w~z!a Z wzgledem wQzl,. &~ b) obrOt pr~ta Z -;; wzgJQdem prQta ;; - 9.

pe~ analogie z rozpatrzonym wart. 1.4 przypadkiem belli ciaglej. Jedyna roznica polega na tym. ze zmiana k~ta miedzy pretami (2, 3) i (3, 9) wynika Z podatnosei podparoia koncow tyoh pretow przez resste konstrukcji kratowej, natomiast na rys. 1.12 klJ!t wsglednego obrotu jest spowodowany odksatalcalnoscia ~siaduj~cyoh belek na zginanie i podatnosoia podpor.

Przylclad liczbowy. Obliczye k'lt obrotu p~ta 18 w plaszczyznie w~gi 7·8·9 trojpodluZnicowej kratowniey stalowej (rys. 2.29), je8li Q = 2 t, ; = 1 m, przekroje podluznio A, = 4 cm', przekroje rozp6rek i wykrzyzowan A. = 2 em', E = 2 ·10' kG/em>.

Rye. 2.29. Wyznacza.nie k'lta obrotu pr\lta

a) dane wyjsclowe dla. okreslenta odksztalcefl kratownicy; b) obci~tenie zewnQtrzne; sUy wewn~trzne w pretach N i; c) obci~zenie dodatkowe odpowiadajaee ~towi obrotn preta 18 wplaszczyZnlewrQgi 7-8-9 jako sila uogolniona,

R 0 z w i a zan i e, Obliczmy przede wszystkim slly Np wywolane dzieleniem obciazenie Q (rys. 2.29b). MOina by tu stosowa.6 wzory art. 2.5, jednakze prosciej dojdzismy do wyniku zauwezajac, ie pod dz ialaniem Q powstana BUy tylko w pretach seiany 1-2-8-7 (patrz rys. 2.21):

N, = - N12 = 2t, N. = - 4t, N. = N,. = 2y'2t, N. = N,. = - 2 t, N,. = O.

2.10]

ANALITYCZNA METODA WYZNACZAJ.'UA ODKSZTAWEN KltATOWNIC

75

Przechodzae do ohliczenia ail nil' wywolanych parll sa lit (rys. 2.290), mamy po zastosowaruu wzor6w (2.8) i (2.9) przy M. = MdOd = 1 kGom i h = he = q/3j2:

RA. = RB = Re = 0, TA. = TB = Tc = -Ms/h = -2/Iy'S.

Wstawiajllc te wartosei do wzorow (2.10), przy czym c = l, a dlugose wykrzyzowen I y'2: okreslamy sily w pretaeh pobocznicy. Poniewas Nil' "# 0 tylko dla pretow seiany 1·2-8-7, wieo przy wyznaczaniu ni ograniczamy sie tez tylko do tych pretow, W wyniku:

nl = n. = nl0 = n,. = n. = 2n18 = - 2/ly'3, n. = n.. = 2{?:/1 y'3".

Wyniki powyzsze grupujemy w tabliey 2.2. Stad <P = 2: npup ~ 47,2· 10-< rad ~ 0,27°. Dodatnia wartosc k.,ta wskazuje, ze obr6t ten zaohodzi w kiel'1lIlku dzialania pary ail 0 jednostkowym momeneie.

OBLICZEN1E ODKSZTALCEN KRATOWNICY PRZESTRZENNEJ"

Ta b Li e a 2.2

I~t ~p om t A!, em' I NpkG I 102up !npl0' k:~1 10'· npup
em
I I ! 100,0 I 4,0 2000 I 2,50 -1,157 I -2,89
!-I !
1 3 I 100,0 I 4,0 -4000 I -5,00 -1,157 1 +5,78
1 1 I I
: 41 141,4 I 2,0 2830 10,00 1,637 +16,37
1 I I
1 9 I 100,0 I 2,0 -2000 -5,00 -1,157 I - 5,78
1 I 1 I
I-I I
I 10 I 100,0 I 4,0 0 0 -1,157 I 0
' __ 1 I
; 11 I 100,0 4,0 -2000 I -2,50 -1,157 2,89
I
'-I I I 1
131 141,4 2,0 2830 10,00 1,637 1 16,37
I 1 I
--I I
I I , I 18 I

100,0

2,0

-2000

-5,00

-0,578

2,89 \

W niekt6rych zagadnieniach na odksztalcenia kratownicy wplywa rowniez podatnose podpor. Traktuj~c te podpory jako dodatkowe prQty 0 znanych sztywnoSciach 0 kG{cm, sprowadzarnv w tpn l'InoRoh zadanie do nierwotnego. Jesli konstrukcja (rys. 2.30) rna.

Rys. 2.30. Uwzglednienie wplywu podatnosci podpor ns odksztalcerua

76

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

wszystkie unieruohamiajaee j~ wiesy podatne, to wprowadzajac szese pretow (rys. 2.30b)' zamocowanych juz do nieodksztalcalnego podloza, otrzymamy zamiast (2.19)

k b

I= 2; npup+.2; rquq,

1 1

(2.21)

gdzie poza pierwszym skladnikiem identycznym jak we wzorze (2.19) wystepuja:

rq - reakcja podpory q.tej (q = 1, ... ,6), wywolana dzialaniem obeiazenia jednostkowego (rys. 2.30c),

uq - przemieszczenie tej podpory na skutek przyczyn zewnetrznych.

Jesli t~ przyczyn~ zewnetrzna bedzie jednoczesne dzialanie reakcji Rq od obeiazenia zewnetrznego Q i trwale obsunieeie sie podpory lub blad montazowy dq, to

(2.22)

Charakteryatyozna osobliwoscia, kt6r~ cechuje odksztalcenie kratownic, jest duzy wplyw element6w poprzecznyoh, tj. rozp6rek i wykrzyzowan, na wielkoso tych odksztaloen. Wplywa na to nie tylko fakt, ze belki kratowe s~ zazwyczaj bardziej krepe niz belki lite, lecz rowniez to, ze material rozp6rek i wykrzyzowan, spelniajaeych t~ sama role co soianka w belce dwuteowej, jest znacznie lepiej wykorzystany niz material scianki przy pracy na scinanie (wieksze a). W rozwiazanej konstrukcji (rys. 2.27) wplyw podatnosoi wykrzyzowan 2, 5 i rozp6rki 6 wynosi ,..._, 60% wartosci f.

Nie przeoeniajao wartosci tego przykladu, trzeba jednak stwierdzic, ze w typowych konstrukojach wplyw ten jest zawsze dose znaczny (10-:-30%) i w rachunkach nie moze bye pominiety. Istnieja zas przypadki, jak np. skrecanie kratownic, gdy wplyw odksataloalnosoi rozp6rek i wykrzyzowari staje sill w ogole dominujaey (rzedu 70% i wiecej).

2.11. Plan Williota

Analityczna metoda wyznaczania odksztalceIi jest niezastapiona dla kratownic przestrzannych.

Dla kratownic p1askich mozna wyznaczyc przemieszczenia metoda wykreslna budujac tzw. plan Williota. Jest on wygodniejszy niz metoda analityczna, gdyz daje pelny obraz przemieszczeri wszy'stkich wezlow. Budowe tego planu rozpoczniemy od rozwiazania zadania podstawowego, jakim jest wyznaczenie prze. mieszczeri wezls, 3 dwupretowej kratownicy (rys. 2.31). Zakladamy, przy tym, iz pod dzialaniem sily Q3 lub innych przyczyn zmiany dhrgosci prerow S,! "1 i "2' a W\1z1y 1 i 2 doznaja przemieszczen o znanych wielkosciach, zajmujae polozema I' i 2'.

Poszczeg61ne etapy tego rozwiazania sq, podobne na rys. 2.31b. Uwazaj'!c naprz6d prety 1 i 2 za nieodksztalca1ne, przesuwamy je r6wnolegle do polozen l'A' i 2'B' odpowiadajaeych przemieszezeniom wezlcw 1 i 2. Odmierzajqo teraz od A' i B' wydluzenia 'h1 i u, (przy czym u. < 0) mamy dlugosci promieni (l,.-u,) i (l,-u.). Zataezajao odpowiednie luki otrzymujemy punkt 3" jako szukane polozenie w\1z1a 3. Przeprowadzona konstrukcja wykreslna narysowana jest w przesadzie, w rzeezywistosci bowiem zar6wno przemieszczenie wezlow 11 2, jak i wielkosci u, i u2 S,! bardzo male w porownaniu do dlugosci 1, i 12, U· prawrua to do zaetapienia Iukow prostymi prostopadlymi do I'A" i 2'B", w wyniku czego polozenie wezle 3 okreslimy jako 3'. Cal,! konstrukcje wykreslna przemieszczenia w\lzla 3 mozna odlaezyc od rysunku kratownicy (rys. 2.310) i wykonao j'! w skali wielokrotnie wiekszej niz na rys. 2.31b. Nalezy zwrocio przy tym uwag\l na zwroty odmierzanych wydluzeri pretow. Utozsamiajac w mysli punkt o z wezrem 3 wyobrazamy sobie [ednoezesnie, jakq, pozycje wzgledem punktu 0 zajma prety 1 i 2. Po

2.111

PLAN WILLIOTA

77

-odmierzeniu przemieszozen WI;lzl6w podporowyeh I, 2'wyciluZenia U. i 1£. nanosimy W ten sposob, ze kierujemy je na zewnatrz wyobrazonyoh pretow, gdy all one dodatnie, gdy zas Sll ujemne kierujemy [e w gl",b materialu tyeh .wyobrazonych pretow,

Opisane rozwiazanie stanowi punkt wyjscia zadari bardziej zlozonyoh. Biorae kratownioe (rys. 2.32) identyczn'l z rozpstrywana poprzednio (rys. 2.27), konstrukcie wvkreslna rozuoczvnamv od wezla 4.

2'

c)

Rys. 2.31. Zadanie podstawowe do planu Williota

a) dane wyjsciowe; b) konstrukcia wykreslna rzeczywista i uproszczona; e) wyodr~bniona uproszczona konstrukcja wvkreslna,

a)

skala 5:1

Rys. 2.32. Plan Williota ella kratowniey prostej

a) kratownica wvsieznikowa; b) plan Williota dla kratownicy z ryg. a,

Poniewaz WI;lZ!y 1 i 2 nie doznaja przemieszczen, przeto wydluzenia pretow u, i 1£. odmierzamy bezposrednio od 0 (rys. 2.32b). Utozsamiaj1l!C w mys!i 0 z wezlem 4 wyobraaamy sobie, ze pr~t 3 jest skierowany od 0 ne lewo, a prllt 2 na lewo i do g6ry. Poniewaz u. > 0, wiec u. odmierzamy nil zewnatrz od wyobrazonego sobie prllta 2. a wiec na prawo do dolu. 1£3 < 0 odmierzamy w kierunku osi do wewnatra wyobrazonego sobie prl;lta 3, tj. na lewo. Prowadzae z punkt6w An i B" R:0stopaelle do osi odpowiednieh pretow otrzymujemy punkt 4'. Przemieszczenie wllzla 4 jest wektorem 04'. Nastepnie wyznaczamy przemieszczenie w(lzla 3 stwierdzajqe, ze znamy zar6wno odkszbaleenia pretow 1 i 6 jak i praemiessczenia

78

KllATOWNlCE STATYCZNlE WYZNACZALNE

[2'.

w~zlow 4' i 1 (to ostatrue w tyro. przypadku Jest rowne zeru). :6adame mozna oy OYiO rozwrazac KresIll<> nowa konstrukcje, prosciej [ednak bedsie gdy wezel 3 utozsamimy w mysIi z obranym poprzednio punktem O. Powtarsajac konstrukcje z rys. 2.31c stwierdzamy, ie przemiessczenia wQzlow 4 i 1 S"l iu:/; wykreslone (jedno z nich jest r6wne zeru), odmierzajae wobec tego z koncow tych odcink6w u1 i u.

otrzymujemy punkt 3', a przemieszezenie wQzla 3 okreslone wektorem 03'. Wydluzenie u, odmierzarnyr6wnolegle do osi prets 1 na prawo, gdyz przy utozsamieniu w",zIa 3 z 0 wyobrasony pr\1t 1 jest skierowany na lewo od 0, a u, jest dodatnie. Z tego samego powodu u. odmierzamy do dolu, gdyz wyobrazony prQt 6 jest skierowany do dolu, a u. jest ujemne. Powtarzaj'!" zadenie podstawowe, wyznaczamy z 1<ole~ przemieszczenie wQzla 6 majao wszystkie dane wyjsciowe (przemieszozenia w\lz!6w 3 i 4 oraz u. i u.,), juz okreSlone. Korzystamy przy tyro. znowu z tego samego p~tu 0, kt6ry tyro. razem utozsamia.my z w~zlem 6. Przemieszczenie wezla 6 okreslone jest wektorem 06', a wiec nastepuje do dolu ina lewo.. Pionowa skladowa wektora 06' jest pionowym przemieszezeniem wf,lzla 6 i przy obranej skaIi wynosk 0,68 em. Pcrownujac t\l wartoso z oblieaona w przykladzie (a.rt. 2.10) stwierdzamy zadowalajaca zgodnose obu wynik6w. Postepujac analogieznie wyznaczamy z kolei przemieszezenia Wf,lzl6w 5, 8, 7, otrzymujao w ten sposob kompletny obraz przernieszczeri,

W przeprowadzonym przykladzie wyzneczenie przemieszczeri sprowadzalo siQ do wielokrotnego powt6rzania zadania podstawowego (rys. 2.31) dsieki temu, ze znane by!y przemieszczenia dw6ch S!!siednich w<;1zl6w bedacyeh wezlsmi podporowymi kratownicy. W konstrukcji (rys. 2.33a) wezly podpo-

a)

c)

1'"

b)

1\\

" 1\ \

\ : \ -.

\ I \ \

\ \ \ I

\ I \ \ I

\ I \ I

W~- ':J(

~, \

1\ \ \ :

I \ " I

I \ \\ I

I \ \ !

I \ \\

pret 1 2 " 4 5 6
Ii. 0 0 -1.90 1.00 0.85
mm -1.50
Prt/t 7 8 9 10 11
(J. 1.58 1,25 -1.20 -1.25 1,90
mm Rys. 2.33. Plan Williota

a) obraz odksztalcen przy zalozentu poziomego, przesuwanta si~ w~zla 6; b) plan Williota; c) wykres dodatkowyeb wektorow przemieszczen,

rowe 7 i 1 nie lez~ obok siebie, Aby zadanie sprowadzid do rozpatrzonego poprzednio zaldadamy ohwilowo., ze podpora przesuwna znajduja si~ w Wf,lzle 6 saaiadujaeym z podpora 7. Poniewse znane jest odkszta!eenie pr\!ta 10, przeto znane jest r6wnieZ przemieszczenie wQzla 6, ktore na planie Williota przedstawionejest zs. pomoea wektora 0;. Z kolei mozemy wyzna.czyc przemieszczenia. wQZl6w 5, 3, 4, 1 i 2, ma.jll~ za !mzdym rs.zem do rozw1&zania. zadanie podstawowe. Otrzymamy plan Williota (rys. 2.33b) (bez,

2.11}

PLAN WILLIOTA

79

punktow 1", 6" i linii kreskowanyoh) przedstawia wiee przemieszozenia Wllzlow przy wstepnym zalozeniu. Kratownica w postsci odksztalconej zajmuje polozenie zaznaozone grubszymi liniami (rys. 2.331'). Wllzel 1 doznal przy tym przemieszczania 11' (rys. 2.33a) na planie Williota 01'. Chcao wiee sprowadzic zadanie do rzeczywistyoh warunk6w podporowych nalezy obecnie obrocie kratownioe jako cialo sztywne wzgledem w\lzla 7 0 taki klj,t, aby przemieszezenie pionowe wQzla 1 bylo r6wne zeru, W<zzel1 porusza sill przy tym po luku kola. Pamietajao jednak, ze przemieszezenia Wllzl6w EIj, bardzo

a)

---kraiownica aGkutlMalntl.

---kratownica

prZlld fJIJJtsz~

1'"

Rys. 2.34. Plan W"illiota

a) obraz odksztalceil przy uniemehomieniu w~zla 1 i poziomym przeeunteetu w~zla 2; b) wykres przemieszczeri plonowych pasa dolnego; e) plan Wllliota.

male, mozemy Ink ten zastlj,pic odcinkiem prostej prostopadlej do promienia 1·7 = (!7. W rezultaoie do wektora 01' nalezy dodac taki wektor n. aby suma tych wektorow byla wektorem poziomym n' = -;. Aby wyznaesyc rzeczywiste przemieszczenie innego wllzla, np. w\lzla 5, zauwezmy, ze przy obrocie kratownicy W\lzel ten prsemiesci si'il po prostopadlej do linii 7·5 (rys. 2.33a), a wielkosd tego przemiesz. czenia bedzie proporcjonaIna do promienia e s- RysujlJ,C obrooony 0 90° (rys. 2.33e) obraz kratownicy (przy czym 1'" 7';:= r:ii) spelniamy obydwa warunki, gdyz zaehodzi proporcja

--_,. -- ....

5'"7''' : Qi = 1'"7''' : 117'

80

KRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

(2.

---

a. ponadto odeinek 5"'7'" jest prostopadty do odcmka o-r no. rys. ~.33a. Przemieszozenie rzeczywiste

J-: w~zla 5 bedsie rowne sumie wektorow 0;: i 5~ Surne ~ mozna otrzymae przenoszao wvkres dodatkowyoh wektorow przemieszezan na plan Willioto. (rys._:!3b).

W rezultacie przemieszczenie wypadkowe wQzla 5 jest 5"5'. Identycznie okreslamy przemieszczenia pozostalych wQzlow.

W przypadku gdy kratownica ma. wiQksz,!! Iiezbe wezlow, zastosowanie poda.nego sposobu prowa.dzi do niewygodnej konstrukoji wykreslnej, gdys korekta przernieszezen wniesiona. przez dodatkowe wektory (rys. 2.33c) wymaga odejmowania duzych i bliskich co do wartosci i kierunku wektor6w. Dla otrzymania. ba.rdziej zwartego planu Williota celowe jest rozpoczecie kreslenia wykresu od srodka kra.townicy. Rozwazajac kratownice (rys. 2.3480) zaklada.my zupelnie dowolnie, ze w\1zell jest staly, a wezel 2 rna moznose tylko przesuwu poziomego. Otrzymany plan Williota (rys. 2.340) da.je obraz odksztalcenia. kratownicy zaznaczony grubszymi liniami (rys. 2.34a.). Cheac zadanie sprowadzid do rzeczywistych warunk6w podparcia., przesurimy naprz6d ca.l,!! kratownice r6wnolegle tak, aby punkt 7' pokryl si\1 z 7'. No. pla~ Williota odpowiada. to przesunieciu bieguna z 0 do 7' i wtedy przemieszczenie wQzla 5 jest rowne 7'5'. Obraeajac ob~e cal& kratownic!_ tak, aby przemieszczenie pionowe wQzla 5 bylo- r~ zeru, musimy od wektora 7'5' odj,!!e wektor 5"7', a wypadkowe przemieszczenie wezle 5 jest rowne 5"5'. Przemieszczenia pozostalych wezlcw otrzymujemy jak poprzednio, wrysowujao na plane Williota obra.z kratownicy obr6cony 0 90°, zredukowany w stosunku odci~~w 5"7' : 5,7. Tak na przyklad przemiesz~:nie wQzla 3 bedsie przedstawione za pomooa wektora 3"3', a przemieszezenie w\1z1a 1 bedaie rowne 1"0. W przypadku gdy interesuja nas pionowe przesuniecia wQzlow, to ich obraz otrzymujemy rautujae pionowa skladowe przemieszozen no. prostopsdle do paso. dolnego (rys. 2.34b). Wielobok 7"'1'''2'''5''' ograniczony od gory prosca, 7"'5'" daje wtady szukana odpowiedz.

2.12. Zadania

1. Zakladaj~c w 3-prQtowaj kratownicy (rys. 2.3) "'1 = - 5 m, y, = 0, "'. = "'. = 2 m, y. = -Ya = =4 rn, z, = z. = Z3 = 8 m oraz Q" = 54 t, Qy = 9 t, Qz = 18 t, wyanaczyc sily w pretaoh metoda wykreslno-analibyozna,

2. Powtorzyo obliczenie kratownicy z zad, 1 metoda wykreslna,

3. Kra.townica, 0 podanych na rysunku 2.3c wymiarach, obciasona jest sil,!! Qz = 3 t i pozioma sil& Q' = 5 t 0 dowolnym kierunku, Wyznaczy6 ekstremalne wartosci Ril w pretaoh .

• Wskazowka. Wyznaczy6 naipierw miajsce geometryczne punktow przebicia. linii dziala.nia wypadkowej sily Q z plaszczyzna, 1'2"3', a. potem zesnosowac konstrukcje z rys. 2.4.

4. WysiQgnik (rys. 2.35) zIozony z preta 00 i dwoch lin odeiagowych OA i OB obeiazono za pomoca nkladu liniowego sil,!! W 0 pionowej skladowej P = 6 t i poziomej H = 0,15 P mogacej mieo dowolny kierunek. Wyznaczy6 ekstremalne wartosci sil w preeie i Iinach odoiagowych,

5. Zakladaj,!!c, ii. w poprzednim zadaniu P = const okreslic ilokrotnie moze wzrosnad sila H, aby w Iinaoh OA i OB nie wyst'1<Pily sily sciskaj&ce.

6*. Obciazony pionowa sil,!! Q = 3 t i pozioma 0 dowolnym kierunku sil'!! H = 0,1 Q wysiegnik (rys. 2.36) unieruchomiony jest 6 reakcjami pionowymi RA, Rg, Re i poziomymi TA, HA, Hg. Wyznaczyc ekstremalne sily w pretaeh.

Uwaga.: Lina woiagarki na odcinku FDE biegnie w plaszczyznie symetrii.

7*. Obliczyc sily w precaoh kro.townicy (rys. 2.37) utrzymanej w r6wnowadze trzema. reakcjami pionowymi RA, RB, Re i czterema reakcjami poziomymi TA, HA oraz TB = Te, jesli poza podanymi no. rysunku cbciazeniarni dziala w wQzle D pionowo do dolu sila PD = 50 t.

8*. Zuraw (rys. 2.38) zbudowahy z pieciu pretow (grubo za.znaczonych) i osmiu lin obciazono sil& Q = 3 t i dowolnie akierowana sil~ pozioma H = 0,1 Q. Biorae pod uwage, ii. z dwo~h lin (2,6) i (3,7)

2.12]

ZADANIA

81

czynna jest tylko ta, kt6ra. jest rozciagana, wyznaczyo ekstremalne sily w pretaeh i orzec czy konstrukcia jest prawidlowa..

W8kaz6wka. Obliczyc oddzielnie skutki dzialania sily Q 1 sily H dla {J = 0 i sily H dla {J = 900, I> potem zastosowae suporpozycjg, gdy sily poziome Sll! H siu{J i H cos{J.

9. Bryla sztywua (rys. 2.39) podparta w punktach 1, 2 i 3 za pomoea szesciu pretow iest obciazona si!ami Pi H. ,Wyznaczyc sily w preteoh,

Rys. 2.35.

Rys.. 2.36.

Rys. 2.37.

Rys. 2.38.

10. Wyznaozyo sily w szesciu pretaeh Ioza silnikowego (rys. 2.10a,b), jesli a = 1,5 m, c = 1 m, b = 0,8 m, 1 = 1 m, a sila obciazajaca Q milo skladowe Qx = 2500 kG; Qy = 400 kG, Q% = - 2500 kG. 11. Sztywu,! sama w sobie symetryczna i symetrycznie podparta klatke (rys. 2.40) obciazono sill!! pionowa PH = lOt i silq, pozioma H A = 5 t. Wyznaczyt; sily w pretach mocujacych ~ klatkQ do podloza.

12. Udowodnic, ie polaczenio bryly z podlozem (rys. 2.41) rna postae krytyczn'l,,-pomimo tego, iz szesc pretow laczaoyoh nie przecina sie z [edna prosta.

13. W polaczeniu (rys. 2.41) prQt (4,10) zamieniono pretem (1,10). Udowodnie, ze polq,c~e to me milo postaci krytycznej i obliczyo sily w pretach wywolane przez sile P.

6 statyka i statecznosc

82

Rys.2.39.

KltATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

Rys. 2.40.

Rys, :l.U.

14. 6-ooienna kratowniea (rys. 2.42) rozciagana jest wzdluz przekatni (1, 7) ail~ P, = P7• Traktujae ~ kratowniee jako ll¥Jzon~ z dw6ch kratownic prostych (1, 2, 5, 4) i (7, 6, 3, 8) wyznaczyc sily w pretaeh, 15. Kratowy maszt (rys. 2.43) obeiazony w w'lZle 6, utrz:ymany jest w r6wnowadze szescioma reakcjami w w'Izlach 1, it i 3. Tra.ktujl¥J kratownioe jako polaozenie dw6ch kratownic (2, 3, 6) i (1, 4, 5) wyznaczyo sily W pretach,

7t

Rys. 2.42.

P=10t Q=2t H=1t

Rvs. 2.43.

Rvs. 2.44.

16. Obliczyd sily w pretach 3-podluznicowej kratownicy pryzmatycznej (rys. 2.12), jesIi wrega jest tr6jk~tem r6wnoramiennym (0 = 1 m, he = 1 m), a obciazenie zewnetrzne zredukowane do punktu B ma wartosci r My = 30tm, M. = 3tm, Ms = 3tm; T. = 5t, Ty = -3t, No = O.

17. W 3-podluZnicowym wysiegniku (rys. 2.11a) goma sciana (1, 2, 11, 10) jest plaska, wr'lgi zaS s'!. tr6jk'!tami r6wnoramiennymi ustawionymi symetrycznie. Zakladaj'!c, iz wymiary wregi (1, 2, 3) i (4, 5,6) 8'1 jednakowe (c = 1 m, he = 1,5 m), a wregi (7, 8, 9) inne (0 = 1,5 m; hc'= 2 m) oraz ze dlugosc grodzi jest jednakowa. (I = 2,5 m), obliozyc sily w pretach grodzi miedzy WT'Iglj, (4, 5, 6) i (7, 8, 9). Obeil!zenie stanowi sila. pionowa P, = 10 t.

18. Obliczyc sily w pretaoh wregi (4, 5, 6) kratownicy z zadania 17.

19". 3-podlnZnicowy most suwnicy (rys. 2.44) obciazony oddzialywaniami w6zka utrzymany jest ssescioma reakejami 0 poda.nej wielkosci. Wyznaczyo sily w pretech grodzi miedzy WT'Igami (ABO) (DEF).

20. Obliczyc sily w PT'ltach wregi (3,4,5) kratownicy z rys. 2.13.

21. W kratownicy (rye. 2.16) zaohowujao symetrie konstrukcji powiekssono wr'lgll (5, II, 7, 8) ta.k. iZ dlugoso jej boku jest a. Czy ta. zmieniona kratowniea IDa postac krytyczn'l! ?

2.12)

ZADANIA

83

22. W kratownicy (rys. 2.16) zmieniono wr",g", (Ii, 6, 7, 8) na romb 0 przekatne] (5,7) r6wnej 4<1/3 i (6, 8) rownej 4a/5. Czy ta kratownica ma postac krytycznll?

23. Motode pretow zastepczych wyznaczyc slly w pretaoh ma.sztu (rys. 2.43) rozciaganego wzdluZ przekatne] (2, 4) dwoma silami P = 1 t przylozonymi w w'2z1ach 2 i 4.

24. Zast'2pujllo w plaskiej kratownicy zespo!owej (rys, 2.45) p~ty AB i BO pretami DE i Ell' wy_ znaczyc sily w pretaoh kratownicy, jesli P = 10 t.

25. Czy zamiast podanego w zad. 24 sposobu zamiany nie mozna rozwiazac tej kratownicy zamieniajllo tylko jeden pret Hll' pretem DG?

26. Kratownica (rys. 2.7c) obeiazona jest tylko [edna ail,. w w*:zle 7. Stosujac reguly art. 2.8 wskazac, kt6re prety kratownicy S!I ezynne,

27. Kratownica (rys. 2.7b) 0 wregaoh prostokatnych obciczona jest tylko [edna silll w wezle 10.

Stosujao reguly art. 2.8 wyznaczyo czynne prety kratownicy.

28. W kratownicy (rys. 2.11b) wskazac precy nieczynne, jesl i obciazenie stanowia sily p. i Q s-

Rys.2.45

Rys. 2.46.

Rys. 2.47.

29. Rzeczywiste rozwiazanie alupa 2 kratownicy z zadania 1 pokazane jest ns rysunku 2.46. Stosujao reguly art. 2.8, a w szczegolnosoi zasade jednoznaoznosci rozwilj,zania wyznscayo slly w pretach tego slupa.

30. Stosujao ulatwienia (art. 2.8) rozwiazac kratownice (rys. 2.47).

31. Wysnaceye linie wplywowe sil w pretach OG, GH i Hll' kratownioy (rys. 2.24a) zakladajac, iZ l = 24 m, h. = 2 m, GO = Hll' = 3 m i ze kratownioa jest symetryozna wzgl",dem prostej przechodzaoe] przez punkt H.

32. Po pasie ABG kratownicy (rys. 2.25) 0 wymiaraoh l = 4 x 3 m, b = 2 x 3 m, h = 1,5 m, przesuwa ai", pionowo obciazenie ci'!gle q = 2 tim zajmujace odcinek d = 4 m, Wyznaczyc ekstremalne sily w pretach 1. 2. 3 i 4.

33. WY=t\czyc Iinie wplywowe sil w pretaoh kratownicy (rys. 2.26) znajdujaeych sie w grodzi ns prawo od pr",ta Dll', jeSli 1 = 4 x 3 m, h = 1,5 m.

34 • .Yak zmienia sie maksymslne slly w pretach Z i 2 (rys. 2.48). gdy zamiast liny odciagowej DF dae lin", DEll' lq,czlj,cq, sie z wysiegnikiem za pomoca preta EG. Obciq,zenie stanowi przesuwna po pssie BO sila P = 3 t.

35~. Wyznaezyc linie wp!ywowe sil w pretaoh FB, FH. GH i AI tr6jprzegubowego mostu (rys. 2.49). gdy sila P = 1 t przesuwa sill po pasie ABO.

W8kaz&wka. Wyznaczyc najpierw linie wplywowe reakcji TD i H.

36. W kratownioy oboiazone] silami Q. i Q. (rys. 2.27) wyznaczye zmiane k'!ta m~*:dzy pretami 1 i 5 sehodzacymi si", w wezle 3.

37. W kratownicy (rys. 2.29) obciazonej sil'! Q wyznaczyc zmiane odleglosei miedzy wezlem 4 i 9.

38. Wyznaczyc pionowe przesunieeie w*:z!a 6 kratownioy z rys. 2.29.

6*

84

XRATOWNICE STATYCZNIE WYZNACZALNE

[2.

39. W kratownicy (rys, 2.29) ~l1zell zmontowano blednie wysuwaj~ go 0 1 em w kierunku podlusnicy (1. 7). Wyznaczyc obr6t prl1ta (7.8) w plaszezyZnie wregi (7.8.9).

40. W kratownicy (rys. 2.27) podluznice (2, 8) ogrzano 0 100°C (J. = 13 '10-6 em/croOC)_ Wyznaezyc pionowe przemieszczenia Wl1z1a 8 i 8.

41~ W kratownicy (rys. 2.27) obciazenie wynosi Q. = 10 t, Q1 = -5 t. Narysowae dls tej kratownicy plan Williota.

Rvs. 2.48.

Rvs, 2.49.

42. W kratownicy (rys. 2.33) prety 5, 7 i 9 ogrzano 0 200°C (J. = 13.10-6 em/cmOC). Narysowao plan Williota przyjmujac, iZ dlugose pionowych rozp6rek jest 2 m, calkowita zaS dlugosc kratownicy, uj. odeinek (2.7), jest 3 X 3 m,

43. W stalowej kratownicy (rys. 2.34) Q, = 10 t, odlegloso podhiznio h = 2 m, odleglosc podpor (7, 5) jest 3 X 4 m, a przekroje pretow [ednakowe i rowne 15 oms. Narysowae plan Williota i wyznaczyc z tego planu pionowe przesuni\!cie w\!zla 3.

44. Z planu Williota (rys. 2.32) okreslie zmiane odleglosci mil1dzy wezlem 4 a 5 oraz zmiane k!J,ta miedzy pretami 6 i 9.

45. Z planu Williota (rye. 2.33) okreslic zmiane k!J,ta rmedzy pretami 7 i 8, jeSli przyjac, iz odcinek (3, 5) ma dlugose 3 m, a wydluZenia U 811 takie jak podaje tablica.

3. KRATOWNICE PRZESTRZENNE 0 SCIANACH PLASKICH

Z uwagi na prostote wykonania i montazu bardzo ozesto przestrzenna kratownioa ma postac zespolu zlozonego z niewielu tylko plaskioh kratownic (soian). Takie ukszta1towanie konstrukeji daje mozliwosc, w porownaniu z metodami podanymi w rozdz, 2, -dalszyoh uproszczen analizy tyoh kratownic. Poznanie tyeh uproszczeri stanowi eel niniejszego rozdzialu,

3.1. Uproszezenia sehematu statycznego. Kratownice pozornie niesztywne

Spotykane w rseosywistosci kratowniee skladaj~ sil,) ezesto z duzej liezby pretow.

Przeprowadzenie analizy takich ustroj6w w ieh pierwotnej postaoi nastreezaloby pewne trudnosci i dlatego celowe jest uproszezenie sehematu statycznego. Jedna z takieh mozliwosci jest om6wione wart. 2.8 usuwanie pretow nieezynnyeh przy danym lub dowolnym oboiazeniu". Drugs, mozliwosc daje wprowadzenie pr~t6w zastf2pczyeh jako eZement6w rawnawainych funkcjonalnie danemai rzeczywistemu rozwi~zaniu ustroju**.

Rozwasmy na przyklad kratownice (rys. 3.1a), w ktOrej ze wzgledow usytkowyoh lub innyoh soiane ABeD 'rozwi~zano jako kratowa brame, usuwajao przez to swobode

Rys. 3.1. Wprowadzenie funkcjonalnie rownowaznych pretow zaatepczych

a) konstrukcja rzeczywista; b) konstrukcja zmodyfikowana przez wprowadzenie pr~t6w zastepczyeh ; c) obclazenle sciany zastl!pionej. Przykladowo podane obcii!zenia QA' QB wywoluj~ sily w kratownicy (rye. b) i nie trzeba ;ph uwzgleduiad w zadaniu i Z rys. c.

* Tlustraeja pierwszego przypa.dku jest kratownica. (rys. 2.21) przy obciazeniu sil~ R" i1ustra~j~ drugiego - zadanie 29 (rys. 2.46), w kt6ryrn przy pominieciu ciezaru wlasnego wszystkie wykrzyz~ wania. i rozp6rki poza. pretami wreg w zalomie podluznio s~ zawsze zerowe.

** Okreslenis "I?r\lty zastepcze funkcjonalnie" rozni, sie od pojecia pretow zas~pczych dla kratownic zespolowych (art. 2.7). Pojecie pierwsze wiaze sill gl6wnie ze zrozumieniem roli, j~ spelniah dane pr'lty lub ich grupa. i nie zawsze musi bye wykorzystane do analizy sil w konstrukcji, podczas gdy poj'ilcie pretow zaatepozych (art. 2.7) sluzy tylko temu drugiemu celom.

86

XRATOWNICE l'RZESTRZENNE 0 SCIANACH Pl.ASXICH

13.

przemieszezen w~16w A, B, 0 i D. T~ sama role przy dzialaniu obci~ien Q moglyby jednak spelnic dwa prety AO i AD (rys. 3.1b). Poniewaz ten drugi schemat jest znaoznie prostszy, wygodniej jest prowadzic analize konstrukcji jako calosoi tak, [ak gdyby te zastepcze prety AO i AD istnialy. JeSli w wyniku tej analizy sily w pretaoh zastepozyeh Sll! odpowiednio NAB i N CD, to przejseie do sil w rzeczywistej konstrukcji sciany ABOD otrzymamy usuwajac pr~ty zastepcze i obci~zajl!c t~ scian~ silami NAB i NDC (rys. 3.1c). Wypadkowe sily W w pretach takich jak AB, BO i OD ~ algebraiezna SUIDlJ! sily np. NAB wynikajacej z analizy zmodyfikowanej konstrukcji (rys. 3.1b) i sHy N'.t~ wynikajaoej z rozwfazania wedlug rysunku 3.1c, to jest

WAB = NAB+N~B' (a)

Natomiast w pretaoh takich jak AE wypadkowa sila W AE jest r6wna sile N~E wynikajacej .z rozwiazania zadania wedlug rys. 3.1c, to jest

WAE = N~E' (b)

Slusznose podanej metody wynika z zasady jednoznacznosci rozwiazania (art. 1.5) ire· guly 5 (art. 2.8). Warunkiem podstawowym jest, aby zastepowana sciana byla plaska i prety zaatepcze leialy w jej plaszczysnie, a obeiazenie zewnetrzne znajdowalo si~ poza obrebem zastepowanej sciany.

WprowadzajlJ!c pojeeie funkcjonalnie r6wnowainych pretow mimo woli dokonano myslowego podzialu wezlow i pretow ustroju na pierwotne i wt6rne. W konstrukcji (rys. 3.1a) stanowiaoej fragment wiekszego ustroju, jako pierwotne wezly i prcty przyjeto w~zly A, B, 0 i D, oraz pr~ty AB, ... , AD (rys. 3.1b), podozas gdy cala konstrukcja soiany'ABOD w jej rzeczywistym wykonaniu uznana zostala za wtorna. Podstawa tego podzialu jest rozroznienie roli, jaklJ! spelniajq, dane elementy, a mianowicie za elementy pierwotne uznajemy te, kt6re w najprostszy sposob zapewniaja prawidlowa prac~ konstrukcji jako oalosoi, jako wt6rne te, kt6re stanowia mod~ikacj~ ustroju pierwotnego*.

Nawiazujao do wprowadzonego wart. 2.1 podzialu oboiazen na lokalne i og6Ine utrzymujemy ten podzial i w kratownicach, gdy skladaj~ sie one z element6w pierwotnych i wt6rnych. Pod pojeoiem obciazenia og6lnego rozumiemy oboiazenia przyloione w w~zIaoh pierwotnych up. QA i QB (rys. 3.1a). Jesli oboiazenie przylozone jest do w~z16w konstrukcji wt6rnej (rys. 3.2a), to wprowadzajao odpowiednie zerowe grupy sil (analogia do rys. 2.2), rozdzielamy to obeiazenie na Iokalne (rys. 3.2b) i og6lne (rys. 3.20). Poniewaz sila QF musi Iezec w plaszczysnie soiany ABOD**, .mamy na podstawie reguly 5 (art. 2.8), ie przy obciazeniu lokalnym pracuja jedynie prety tej sciany.

Kratownice z wprowadzonymi elementami wt6rnymi s~ z reguly kratownicami pozornie niesztywnymi, to jest nie spelniajaoymi formalnych wymagan (wzory 2.12). Biorao kratownice (rys. 3.3) widzimy, ii wprowadzenie w niej wt6rnej konstrukcji soiany ABOD zamiast jednego preta AO przeksztalca pierwotny tr6jk~t ADK w wynaturzony ozwo-

* Podana def'inieja nie jest jednoznsczna, gdyz slowo "na.jpro3tszy" nie ma w technice eneczenia absolutnego.

o

... Wt6rna. kra.townica. ABOD [esb pleska, wobee czego przylozenie sily Qp, kt6ra. by mia.la. duzil

skladowa prostopadla do kra.townicy wywolywa.loby zgil!cie pretow, co jest ci~zarowo nieekonomiczne i konstrukcyjnie niedopuszcza.lne.

3.1]

UPROSZCZENIA SCHEMATU STATYCZNEGO. KRATOWNlCE POZORNlE NlESZTYWNE

87

rokl!t AEDK, a tr6jk~t BBO W wynaturzony pieoiokat, Aby spelnie kryterium (2.12). nalezaloby dodao prl;lty kropkowane. Prety te moga bye opuszczone tylko wtedy, gdy W wezlach E, l'i G dzialaj~ obciasenia Iezaoe W plaszczyZnie g6rnej soiany"; a ponadto

a)

Rys. 3.2. Rozdzial obciasen na og6Jne i lokalne b) obciasenie Iokalne; c) obcillzenie ogolne,

gdy wszystkie prl;lty schodzaee sil;l w Wl;lzle E, Flub G Iez~ W jednej plaezcsyznie (regula 4 art. 2.8). Prey spelnieniu tych warunk6w pozornie niesztywna kratownica (rys. 3.3) moze bye uznana za prawidlowa, aczkolwiek takie rczwiazanie zmniejsza z reguly sily krytyczne (rys. 10.38 i nastspne). -Iesli pomimo to ozesto bu-

dujemy kratownice pozornie niesztywne (rys. 2.11, 2.13), to B

dlatego, iz maja one zalety technologiczne (prostsze wykonanie wl;lz1:6w plaskieh- niz przestrzennych).

Omowione uproszczenia schematu statycznego lacznie z podanymi w art, 2.8 innymi mozliwosoiami s~ niezbednym wstepnym etapem analizy kazdej kratownicy. Dopiero po ioh przeprowadzeniu mozna przystepowao do wlasoiwej analizy. Poniewaz zagadnienie dzialania obeiazen lokalnyoh (rys. 3.2b) jest proste do rozwiazania, glownq nasza uwage skonoentrujemy na dzialaniu oboiqzen og6lnych.

3.2. Kratownice powlokowe. Rozdzial obeiasen

K

Rys. 3.3. Kratownica pozornie niesztywna

Zaznaczone HIli&. kropkowana pr~ty EK, HF, HG SIl mvslowo wprowadzone, aby zadosc uczy-

nie formalnym wymaganiom sztywnosci.

W wielu zagadnieniaoh powlokowe kratownice sztywne same w sobie (rys. 2.14) maj~ co najmniej dwie seiany rownolegle, wszystkie zas pozostale soiany plaskie (rys. 3.4a). Rozwiq,_zanie takieh krasoumio sprouadza 8i~ ito zagaitnien 8tatyki kratoumic pla8kieh i tylko jednego zadania przestrzenmego, a mianowieie 8kr~cania kratownicy uklai£ami 8il przyloionyeh w pla8zczyznaeh seiaon r6wnoleglych.

* Niewielkie obciazenie prostopsdle, jak cilliar wlasny, moze bye przeniesione przez zginanie pretow AED lub BFGO jako belek podpartych na koncaoh (rys. 2.2).

88

KRATOWNICE PRZESTRZE...'flrn 0 SCIANACR FLASTICR

[3.

Aby udowodnic slueznosc tej reguly, rozwazmy przypadek (rys. 3.4a), gdy obeiazenia QA' QB oraz reakcje R1, Ra, R7 sfJ! wszystkie r6wnolegle do plaszczyzn r6wnoleglych seian (1, 2, 3, 4) i (5, 6, 7, 8). Rozkladajqo sily QA i BB na skladowe PA, TA, PB' TB dzialajace w plaszczyznach poszczeg6lnych soian, wprowadzamy w plaszczyznach r6wnoleglych scian zerowe grupy sil T2, T6, P4;' Ps, TM Ts. Analizujao jedna z grup sil zlozonfJ! z TA i kropkowanych T2, T6, dobierzmy wartosoi tych ostatnioh tak, aby te trzy sily tworzyly uklad sil w r6wnowadze. WydzielajfJ!c na zasadzie euperpozycji z pierwotnego zadania ten uklad trzech sil widzimy, iz spelnia on wszystkie warunki reguly 5 (art. 2.8). Wynika

Rys. 3.4. Pierwszy wariant obciazenia kratownic powlokowych

a) kratownica z r6wuoleglymi ectenemt (1.2,3,4), (5, 6, 7, 8); b) obciazenie pozostaiace po wydzieleniu zadan plasklch,

stad, iz pod dzialaniem sily TA oraz kropkowanyc~ sil Tz i T6 pracuja jedynie prety plaskiej seiany (2, 3. 7. 6). Powtarzajqe to samo rozumowanie dla grupy sil P A. P B i kropkowanych sil P4• Ps oraz dla grupy TB i kropkowanych sil T4; iTs. wydzielamy dwa nastepne zadania statyki plaskioh scian (3, 7, 8, 4) i (1, 4, 8, 5). Pozostaly po wydzieleniu tych plaskioh zadan uklad sil (rys. 3.4b) sklada sill z dwoch grup przylozonych w plaszczyznach soian r6wnoleglych. Uklad ten musi bye w r6wnowadze, gdyZ kazdy z wydzielanych z pierwotnego zadania trzech pla skich uklad6w sil byl w rownowadze. Wynika stad, iz wypadkowa grupy sIl T2, Ra, T4, P4 i Rl jest r6wna zeru, w przeciwnym bowiem razie wypadkowa W tej grupy nie moglaby bye zrownowazona przez druga grup~* (T.e, R7, r; Pa). To samo vice versa dotyczy grupy sil T6• R7, r; r; Jesli ponadto wypadkowy moment jednej z grup sil jest r6wny zeru, to kazda z nich tworzy uklad sil w r6wnowadze spelniajaey warunki stosowalnosci reguly 5 (art. 2.8) i wtedy mamy dwa dodatkowe zadania statyki seian plaskich. Jesli tak nie jest, to wypadkowy moment M. jednej grupy sil zrownowczony jest takim samym momentem drugiej grupy i wtedy mamy przypadek przestrzennego obeiazenia kratownicy momentami skrccajacymi jedna sciane wzgledem drugiej rownoleglej,

* Nie bylby spelniony warunek r6wnowsgi moment6w wzgledem dowolnej prostej lezaee] w plaszczyznie (5,6,7,8).

3.2]

KRATOWNICE POWLOKOWE. ROZDZIAL OBCI4ZEN

89

W identyezny spos6b dowodzi sie slusznosei reguly W przypadkaeh oboiazen silami prostopadlymi do r6wnoleglyeh sclan kratowniey (rys. 3.5 i 3.6). Pozostawiajao pierwszy z nioh (rys. 3.5) do analizy ezytelnikowi, om6wmy pokr6tce drugi (rys. 3.6). Wprowadzajqo mianowieie (rys. 3.6a) w scianie (1, 4, 8, 5) sily Pl tgy', Pa tgy' i par\l sil R =

Rys. 3.5. Drugi wariant obciazenia powlokowej kratownicy pryzmatycznej

a) kratownica obciasona silam; Q1I Q1 i reakciami ils. R., R.o~ wszystkie pozostale ally s~ wprowadzone w trakciQ anallzy; b) skrecanie kratownicy po wydzielenin zadari plaaklch,

Rye. 3.6. Drugi wariant obciazenia powlokowej dowolnej kratownicy

a) kratownica z prostokatnymt sctanami r6wnoleglymi obclazona grupami sIl P, ! P, prostopadlymi do tych scian ; lflzystkie sily kropkowane 81\ wprowadzone w trakcie analizy; b) geometria. rozwasane] kratownicy; c) skrecenie,

= (Pabz-P1b1)/l widzimy, iz tak wyodrebniony uklad sil przedstawia zagadnienie plaskie. Wyodrebniajac w podobny sposob drugi uklad plaski na soianie (2, 3, 7, 6) pozostala reszte (rys. 3.6e) rozpoznajemy jako skreeanie kratowniey momentem Ms

M = Rhl-Pl (tgy'+tgy") bl = Rh2-PZ(tgy'+tgy")b2• Zauwazajqc zas (rys. 3.6b), ze tgy' +tgy" = (hz-hl)/l, mamy ostatecznie M. = (P9b9h, -P, b, h9)!l.

XRATOWNICE PRZESTRZENNE 0 SCIANACH PLASKICH

[3

Wreszcie W przypadku dzialania obcilj,zen prostopadlyeh do r6wnoleglych soian i przylozonych W dowolnych w~zlach kratownicy (rye. 3.7), wprowadzenie zerowych grup sil Ts, T9, T4 i sil Q w w~Z1e 4 pozwala na kolejne wyodrebnienie trzech zadari plaskieh (rys. 3.7b, c) i zadania analogicznego do rozpatrzonych poprzednio (rye. 3.5, 3.6), gdy obciasenia prostopadle dzialajlj, tylko w wezlach jednej z plaszczyzn.

Rys. 3.7. Redukcja. dowolnego obciazenia silami r6wnoleglymi

a) uklad obclazen Q. R" 11,. R, prostopadlyeh do sciany (1. 2, 3, 4); b), 0) plaskie zadania skladowe; d) zadanie zredukowane, Db prostot,.y w :rysunkach opuszezono wykrzyzowania.

Poniewaz kazdy uklad sil mozaa sprowadzic do rozwazonyoh poprzednio przypadk6w prostszych, dla kt6rych stwierdzilismy shrsznosd sformulowanej na poczatku tego artykulu reguly, widzimy, iz jedynym zagadnieniem wymagajacym rozwiazania jest tylko zadanie skreoania. Analiza tego przypadku podana jest wart. 3.3.

3.3. Skreeanie kratownicy powlokowej

Rozpatrzmy [ednogrodziowq powlokowa kratownice, w kt6rej rownoleglymi soianami SIl! wregi (rys. 3.8), poddana dzialaniu dw6ch par sil Pa = P'b dsialajacyeh w plaszczyznaoh tych wreg, Wyznaozmy naprz6d sily w pretaoh pobooznioy. W tyro oelu rozwazmy rownowage jednego z wezlow, np. w\lzla 2. Zakladajac, ze N2•7 > 0, zauwazmy, ze wypadkowa W2 z sil N2•7 i N2•6 musi lezee w plaszczyznie wregi przedniej, inaozej bowiem nie moglaby zrownowasyo sily W~ wypadkowej z sil N2•1 i N2•3• Obydwie wypadkowe musza dzialac zatem wzdhiz krawedzi przecieeia sie plaszozyzn (7, 2, 6) i (1,< 2, 3, 4). Krawedz ta jest r6wnolegla do (6, 7), gdyz obydwie wregi Slj, rownolegle, Rysujao teraz tJ..7, 2, 6 (rys. 3.8b) i nanoszac na nim sily widzimy z podobienstwa trojkata sil i tr6jklj,ta pretow, ze :

N2• 7/l2. 7 = N2• 6/l2. ~,

a ponadto [esli N2•7 > 0, to N2•6 < 0. Przechodzao do wesla 6 i prowadzac podobne rozwasania dostajemy zaleznosc

3.3}

SKRl1iCANIE KRATOWNICY POWLOKOWEJ

91

przy czym skoro N2•6 < 0, to Nl•6 > O. Identyczne postepowanie prowadzi do wniosku, ze przy skreoaniu dla czvnnvch nretow poboozniov stosunek wartosei sil do dlugosoi prl;lta jest staly

N2•7/l2•7 = NZ•6/l2•6 = Nu/ll•6 = ... = N;[l; = fl. kG/cm, (3.1)

gdzie ft - nieoznaczony na razie wsp6lczynnik proporejonalnosci.

Zaatrzezenie, ze wz6r (3.1) stosuje sil;l tylko dla pretdw ezynnych wynika stad, ze niekt6re prl;lty mega bye zerowe. W rozpatrywanym przykladzie takim pretem jest prl;lt (4, 9), co wynika z reguly 4 (art. 2.8). Zauwazmy dalej, ze prety czynne tworzlJ! na pobooznicy zamkniety obieg. Znaki sil w pretaoh idaoych po sobie w tym obiegu SlJ! zawsze przeciwne. Tak wiec zalozenie N2•7 > 0 wyznacza od razu znaki pozostalych sil: N2•6 < 0, N1•6 > 0, N1,5 < 0, N5•4 > 0 itd., przy czym konoowy prl;lt tego obiegu (N3.7 < 0) spotyka sil;l znowu z N2•7 > O.

Przechodzac do obliozenia wspolosynnika fl., poprowadZmy przekr6j przez prety pobocznicy i napiszmy r6wnanie rownowagi moment6w wzgledem osi prostopadlej do plaszczyzny wreg dla jednej z odoietych czesci (rys. 3.8e). W to r6wnanie r6wnowagi wchodzic bl;ldlJ! tylko momenty od skladowych sil N r6wnoleglych do plaszczyzny wregi, tj. N'. Jesli {J2.7 jest kll!tem miedzy NZ•7 a plasaczysna wregi, to N;.7 = N2•7 COS{J2.7' KorzystajlJ!c jednak z zaleznosoi (3.1) mamy:

N;.7 = fl.lZ.7 cos {J2. 7 = fl.l;. 7 ,

gdzie Z;.7 - dlugosc rzutu preta (2, 7) na plaezczyzne wregi, Moment sily "Y2•7 wzgledem obranego punktu 0 wynosi

,ul;.7(}2.1 = fl.2Fo.2.7'

gdzie FO•2•7 -pole aO,2,7 na plaszozyznie wregi. Sumujac podobnie obliczone momenty od wszystkich pozostalych sil wewnetrznyoh, mamy

2fl.(Fo.2.7+Fo.2.6+Fo.6.1+ ... +FO•3•7) = 2f1.F,

gdzie F - pole figury zakreskowanej na rys. 3.8c ograniczonej rzutami czynnych pretow pobocznicy. Ten moment od ail wewnetrznyoh musi bye w r6wnowadze z momentem pary Ms = Pa, skad

(3.2)

Dodatnia wartose wsp61czynnika f1. wynika stad, ze przy obranym znaku sil wewnetrsnych moment ioh ma zwrot przeciwny do zwrotu monientu pary Ms. Wzory (3.1) i (3.2) nosza nazwe wzor6w Wagnera, a sam przypadek skrecania kratownicy jednogrodziowej - nazwe zadania Wagnera.

Wartosc pola F wyznaczamy na og61 wykreslnie z rysunku rzutu kratownicy. W nielicznych przypadkach mozna podae wzory analityczne, na przyk1ad dla kratownicy (rys. 3.6) pole F figury zakreskowane] na rysnnku 3.6b jest

F = O,5(b1h.+b.h,.) •

Analizuj¥l bardziej szczeg61owo spos6b okreslenia waetosoi F (rys. 3.8) widzimy, ze:

a.. Pole F zalezy na ogol od ksztaltu scian r6wnoleglyoh i od uk1adu pr~t6w pobocznicy.

(a)

92

KRATowmCE PRZESTRZENNE '0 SCHNACH PLASKICH

[3'.

b. Rozsumecie lub zblizenie do siebie scian r6wnoleglych nie zmienia wartosei F, natomiast zm ienia, sily w pretach.

c. W kratowmcy prysmatycznej (rys. 3.5) pole .F' jest rowne polu seiany rownoleglej (1, ... , 5) i nia zalezy od ukladu wykrzyzowan.

6

c)

6

8

2

7

6

2

p

p

Bys, 3.8. Skrecanie kratownicy jednogrodziowej

Cz~sc kratownicy zaznaczona na rzs, c gruba Iinia jest t&2 dla ktorei roznatrure sle rownowaze.

W niektoryeh przypadkach przy okresleniu pola F napotykamy na dodatkowa trudnosc. Blorac przykladowo kratownice (rys. 3.6), gdy klj,t y" < 0, otrzymujemy obraz jej rzutu (rys. 3.9a), na kt6rym pole F ograniezone czynnymi przy skreeaniu pretami rna PQtl~ w punkcie a. JeSli wyci&c myslowo wr'ig~

3.31

SKJt:F;CANIE KRATOWNICY POW]',OKOWEJ

93

(1,2,3,4) i za.lozyc, ia przy podanym obciazeniu para ail P, = p. sila N, [est sciakaj'lca, to rzuty po:zosta.lych sil mUSZII tworzyc obieg zamkni~ty (rys. 3.9b). Momenty sil N;, N;, ... , N;

2/hFo,5," 2/hFo.6,l> 2p.Fo, 6,2 , ••• , 2/hFo,4,.

all Z wyjatkiem moment6w sil N~ i N~ jednakowego znaku.

Warunek r6wnowagi

2,u(F'.,o"+F'"o,.+F'.,o,.+F.,o"-F',,O,3+F.,O,.-F,,.,.+F.,0,.) = iIi = P,b, daje w rezultacie

M. 111[.

/h = 2(F'".,.,a,8,.,s,1-Fa",.) = 2F'

a)

5

Rys. 3.9. Okreslenie pola ]i'

c)

2

3

7

8

5

8

Wynika stad regula. W oelu obliczenia pola F na rysunku rzutu pretow pobooznicy na plassczyzne wr(!gi obieramy zwrot obohodzenia ciagu pretow, Pola, kt6rych obejscie jest zgodne z przyjetym zwrotam, uwaiamy za dodatnie, pols, kt6rych obejscie jest odwrotne - za ujemne, Tak wieo na rys. 3.90 pole F"6,.,a,8,4,S,, > 0, pole Fa. '.3 < O. W danym przykladzia F' wynosi:

a wieo zachowuje wartosc jak poprzednio (wz6r a).

(b)

lYIajl!;c wartosei sil w pretach pobocznicy mozna wyznaozyc sily w pretach wreg, WrQga przednia (rys. 3.8d) znajduje siQ pod dzialaniem pary zewnetrznej i wypadkowych Wk(k=1, ... ,4)

w~ = ,UlS.8'

(3.3)

gdzie l5,S - dlugose odcinka na tylnej wredze miedzy wezlami 5 i 8. Ten ostatni wzor wynika stqd, ze W wQile 4 jest N4•9 = 0, wobee ozego wypadkowa z N~. 8 i N4,5 jest rownolegla wlasnie do odcinka (5,8). -Ieszoze raz trzeba tu podkreslic, zo wypadkowe Wk ~ rownoleglo do odpowiednioh bokow wregi przeciwleglej do tej, ktorej rownowage rozwazamy. j}Iajl!;c uklad ail dzialajacych na wrege, wyznaczenie sH w jej pretaoh przeprowadzamy, rozwiazujqc kratowniee plaska.

94

KRATOWNICE PRZESTRZENNE 0 SCIANACH Pl.ASKICH

[It.

Dla kra.townicy (rys. 3.60) obciazonej moment em M. (wz6r a. art. 3.2) otrzymujemy z wzoru (3.3} ukla.d sil W" ... , W. (rys. 3.10), gdzie fl ma wartosc

fl = Ms/2F = (P.b.h1-P1b1h.)f2FI, (e)

a F wyrazone jest wzorem (a). Rozwiazanie wreg daje nastepujaee wyrazenia analityezne sil Nl i N~ odniesionych od odpowiednich dlugosci 11 i l, (rys. 3.10)

nl = N1/11 = (Pl'1'l,l-P,'I'l,,)/I, 1 n. = N,/I. = (P,'I'.,'-P1 '1'2.1)/1, J

(3.4)

gdzie 1 - dlugo"" kratowniey (rys. 3.6), a bezwymiarowe wsp6lczynniki* 'I' (wazne tylko dla podanego na. rys. 3.10 ustawienia wykrzyzowan) BI}:

'1'1,. = b.h,/2F, '1'1,1 = 1-'1'1 •• , '1',.1 = b1hl/2F, }

(d)

'1' ••• = 1-'1' •• 1

Rys. 3.10. Przyklad rozpatrzenia. sta.tyki wreg kratowniey z rys. 3.6e

Kq,t akreeenia ifJ kratownicy zdefiniowany jako wzgledny kq,t obrotu soian r6wnoleglycb nie jest okreslony jednoznacznie, z uwagi na odksztalcalnoac pretow tyeh scian, Odksztaloalnosc t~ mozna jednak niekiedy pominac i zalozyc, ze soiany rownolegle sq, nieskonezenie sztywne. Postepujac wedlug ogolnyoh regul (patrz rys. 2.29), przykladamy do r6wnoleglych seian momenty skreeajqce ms = 1 kGem, wywolujaoe w preoie "p" sil~ np = lp/2F. Oboiazenie zewnetrzne wywoluje w tymze precie sil~ Np = Mslp/2F i wydluzenie up = Msl:/2FA~. Podstawiajao do wzoru (2.19) powyzsze wyrazenia mamy kq,t skreeenia ifJ (w radianach)

(3.5)

gdzie sumowanie obejmuje wszystkie ezynne pr~ty poboczniey. W przypadku szozegolnym konstrukcji pryzmatyeznej (rys. 3.5), w kt6rej wszystkie podluznice i wykrzyzowania sq, ezynne

(e)

* Te wsp61ezynniki wplywowe 'I' przedsta.wia.jlj, skutek dzialania odpowiednich jednostkowyeh obeiazen, przy czym pierwszy wakaznik odnosi sil! do elementu (pr\lta), drug; oznaeza miejsce (wrI?g\l) przylozenia sily PI lub P,.

3.3J

SKRl'.lCANIE KRATOWNICY POWLOKOWEJ

95

przy czym zakladamy, iz r6wnolegle seiany S~ wielokstami rownobocznymr (a = b = = c = ... ), przekroje podluznio A i wykrzysowan Al jednakowe, fJ - klj,t miedzy podhiznioa, (np. 1, 6) a wykrzyzowaniem (1, 10), a k - liczba soian (na rys. 3.5 k = 5). Wz6r (e) ilustruje dobrze wniosek (art. 2.10) 0 wplywie wykrzyzowan na odksztalcenia. Jesli zalozymy AjAI = 3, fJ = 45°, to drugi

skladnik w nawiasie przedstawiajaoy wplyw wykrzyzowan wynosi "" 8,5, a wiee stanowi '" 90% wartosoi calego nawiasu. Wynika stad, iz w kratownicach satywnosc na skreeanie uzyskuje sill przez odpowiednie zwymiarowanie przekroj6w wykrzyzowan.

Wykorsystujao om6wione zadanie Wagnera mozna rozwiazac przypadek skrecania powlokowej kratownicy wielogrodziowej, w kt6rej skrajne wregi Slj, do siebie r6wnolegle* (rys. 3.11). Traktujao uklad pretow w soianach bocznych jako konstrukcje wt6rne (art. 3.1), wstawiamy zamiast nich prety zastepcze (rys. 3.11b). Obliczywszy dla tak zmodyfikowanej kratowniey wartose I' (wz6r 3.2) i sily we wszystkich pr\ltach jej pobocznicy (wz6r 3.1), wyznaczamy sily w pretaoh rzeczywistej kratownicy, oboiazaj:tc kazdq ze soian plaskieh sH~ panujaca w zasteposym preeie (rys. 3.11c). W omawianym przypadku sily w pretaeh zastepozyoh (2,5), (3, 6), ... s:t sciskajace i r6wne odpowiednio -1'12•5, -1'13•6,,,, Tymi silami trzeba wiee obci:tzyc soiany boczne (1, 2, 5, 6), (2,3, 7,6) pelniace role zastepcsych ·pr\lt6w. Tak obliczone sily Slj, jednoozesnie silami calkowitymi dla wykrzyzowan i rozp6rek soian bocznych, natomiast w podluznicach sily wypadkowe Slj, suma trzech skladnikow, tj. dw6ch pochodzaoych z rozwiazania scian bocznych i jednego poohodzacego z rozwiazania kratownicy z pretami zastepczymi. Tak na przyklad dla odcinka podluzniey (9, 10) (rys. 3.11c)

5

Rys. 3.11. Skreeanie kratownicy wielogrodziowej 0 seianach plaskich

N9•IO = N;.lO+N;:lO+1'12.6·

Okreslenie sil w pretaoh wreg jest ostatnim etapem obliczenia. Otrzymawszy ostateczne wartosoi sil w pretaoh (2, 11) i (2, 9) wyznaczamy ich oddzialywanie Wz na w\lzel 2 i po-

* Wr~gi posrednie moga by" zorientowane dowolnie.

96

KRATOWNICE PRZESTRZENNE 0 SCIANACH PLASKICH

/ [3.

dobnie na pozostale Wl;)zly przedniej wregi, a nastepnie rozwiazujemy tl;) wrl;)gl;) jako kratownice plask~.

Opisany spos6b postepowania pozwala rozwiazac kazdy przypadek skrecania kratownicy 0 plaskich soianaoh bocznych i wregaoh skrajnych r6wnoleglych do siebie. Nalezy jednak zwr6ci6 uwage, ze rachunki musza-byc przeprowadzone bardzo dokladnie, gdyi wyniki ostateczne dla pretow podluznie otrzymuje sil;) jako r6znice dw6ch duzyoh i bliskich siebie wielkosoi. Z tego powodu, tam gdzie to jest mozliwe, poslugujemy sie sposobami dajaoymi odpowiedz bezposrednia, Taka mozliwosc zachodzi dla wielogrodziowej kratownicy pryzmatycznej lub ostroslupowej 0 r6wnoleglych do siebie wszystkich wregaoh skrajnych i posrednich (rys. 3.12). W takiej kratownicy obciCf.zonej skr~cajCf.cymi momentami w plaszczyinie wr~g skrajnych kaidCf. z grodzi moina oblicza6 oddzielnie (zadanie Wagnera).

Rys. 3.12. Kratownice z uproszczons, anahza, skrecama

a). b) wielogrodziowe kratownice, pryzmatyczna i ostroslupowa, 0 - wierzcholek ostroslupa; c) geometria grodzi II i okreslenie pola Fu' pole A 104' = O,5h, ("b,) = " (pole A 104).

A oto dowod, Biorae kratowmce oseroslupowa (rys. 3.12b) obliczamy wartosd fllI = M ./2FII i flm = M./2Fm dla kolejnych grodzi II i III. Z rzutu wr\lg (1, ... , 4) i (1', ... , 4') (rys. 3.12c) wynika, iZ pole Fu = k F, gdzie k > 1 - stosunek dlugosci odpowiadajaeych elementow obu wreg (bokow, promieni), a F - pole wregi (1, 2, 3, 4). Analogicznie pole Fm = k'F', gdzie k' < I - stosunek dlugosci qdpowiadajaoych elementow wrf;!g' (1", 2", 3", 4") i (1, 2, 3, 4), W wyniku otrzymujemy

flu = M./2kF, flm = lWs/2k'F.

Wyznaczaj'l!C reakcje pretow (2', 3) i (3', 3) na wezel 3, a pretow (2, 3") i (2, 2") na w\lze! 2 wedlug wzoTOW (3.3), otrzymujemy

w. = flUI2', 3' = flukE"s = Msl a, 3/2F,

W, = flIUI2",3" = flIUk'Z ••• = 111sl.,3/2F.

St'ld wynika, iZ pr\lt (2, 3) znajduje sill w rownowadze, gdyz slly W, = W3 8'1 przeeiwnie skierowane, Ten sam wynik otrzymamy dla pozostalych pretow wregi (1, ... ,4). Wynika stad, iz wrega ta bedsie w rownowadze pomimo tego, iz jest ona niesztywna. Ten sam dowod mozemy przeprowadzic dla wszystkich wr\lg niesztywnych. Tak wieo przy poda.nym sposobie obliczania sil zaehowena bedzie rownowaga wszystkioh elementow, a stad na podstawie [edncznacznosci rozwiazania wnioskujemy 0 sluszuosci reguly, Dowod slusznosei reguly dla kratownicy pryzmatycznej wynika od razu jeSli zalozy«, ze punkt O (rys. 3.12b) oddala sill do nieskoriczonoeoi,

S.3]

SKRli1CANIE KRATOWNlCY POwz.OKOWEJ

97

Powyisza regula nie moze bye stosowana do kratownic, kt6rych podluznioe zbiegaj~ si~ na klin.

Nalezy rowniez podkreslic, ze wszysi\kie te roswazania dotycza kratownic 0 soianaoh plaskich. Z punktu widzenia merytorycznego, bledne jest stosowanie tych rozwi~zan do przypadku, gdy podhrzniee wielogrodziowej kra-

townicy s~ skosne wzgledem siebie, gdyz wtedy P

sciany nie ~ plaskie (rys. 3.13).

7 P

przyklad. Wyznaczyc sily w prl)tach 1, ...• 10 tr6jgrodziowej kratownicy ostros1upowej (rys. 3.14), obciazonej dwoma. parami sil przylozonymi we wregaeh posrednieh,

R 0 z w i a zan i e. Wprowadzaj,!c zerowe uklady sil, rozdzielamy zadanie na dwa, z kt6rych pierwsze (rys. 3.14b) jest zlozeniem ezterech zagadnien plsskioh, podczas gdy drugie (rys. 3.140) jest zagadnieniem skreca- ft nia kratownicy wielogrcdziowej momentem Ms = Pa14. Rysujao w kladzie te kratownice plaskie (rys. 3.14d). do kt6rych nalez,! interesujsce nas prllty (z wyjatkiem 10), rozwiazujemy je metoda Rittera, obrzymujac odpowiedi podana na tym rysunku. Przeehodzac do rozwiazenia przypadku skrecania (rys. 3.140) zauwazmy, ze dzieki ostroslupowemu uksztaltowaniu kratownicy mozna obliczyc sily stosujac wz6r Wagnera do kazdej z grodzi oddzielnie. Powierzehnie pola F S!! (patrz rys. 3.6b.i wz6r a)

Fr = 5a'/6 = 3.33 m'. Fn =5a'/9 = 2.22 m', FIll = a'/3 = 1.33 m'.

4

Rys. 3.13. Przyklad kratownicy wielogrodziowej 0 prostych podluznicach, leez nieplaskich scianach. Dla wiekszej przejrzystosci rysunku nie narysowano wykrzyzowan seiany dolnej i tylnej

skad przy Ms = Pal4 = 5 tm mamy:

f.!r = Msl2Fr = 0.75 tim, f.!n = Msl2Fn = 1,13 t/IIi, f.!rII = M./2Fm = 1,87 t/mBiorao z rys. 3.14d dlugosei Ii otrzymujemy (wedIug 3.1) wartosci sil w interesujacych nas pretaeh (rys. 3.14c) z wyj'ltkiem preta 4.

Na om6wienie przy tym zasluguje wyznaczenie sil w pretaoh 6 i 8. Ot6z rozpatruj_'1c rownowagll w\)zla {j w plaszczyinie sciany bocznej mamy (rys. 3.140), iz od strony grodzi I dziala naD. wypadkowa. W = f.!rI2,. = 0,75' 2 = 1.5 t skierowana do g6ry, podczas gdy w wezle 7 w tejze seianie W' = f.!n 110. 11 = 1,13 '1,33 = 1,5 t skierowana do dolu. Tak wieo prl)t 6 l'lcz'lcy w\lzly 6 i 7 rozciagany jest sil'l 1,5 t, co podano w odpowiedzi. Czytelnikowi zostawia sill przeprowadzenie takiej analizy dIa prete 8.

Pozostaje obliezenie sil w pretaeh 10 i 4. Rysujae wrl)gl) przednia (rys. 3.14e) z dziaiajacymi na ni'1! obeiazeniami 2/3P; 1/3H i oddzialywaniem W = f.!rls,8 = f.!rl •• 7 = ... = 1,25 t, stwierdzamy, iZ wrega jest w r6wnowadze. Rozwiazujao j'! jako kratownice plaska mamy N s,a = 2PI3 = 6,7 t, N1 .a = -7.7 t. Zestawiajae pcszezegolne wyniki mamy ta.bl. 3.1 (sily w tonach),

Z przykladu tego wynika, iz przylozenie momentu skreeajacego w niesstywnej wreoze statyczrue wyznaczalnej kratownicy powoduje duzy wzrost silo Gdyby USUU'lC Pf\lty (I, 3) i (13, 15) wstawiaj,!c je we wregi obciazone, to calkowite sily w pretaoh 2 i 7 bylyby r6wne wartosciom wiersza trzeciego, tj. bylyby 2,3 t oraz - 2,8 t zamiast 23,0 t i - 6,5 b, a wszysokie prQty pobocznicy w grcdziach Ii 111 bylyby zerowe. Tak duzy wzrost sily powoduje rowniez duzy (kilkakrotny) wzrost odksztalceri, Daje to wskazowke praktyczna, aby w tego rodzaju obciazeniaeh usztywniac te wregi, w kt6rych wprowadza. SIQ momenty skreeajaoe.

Wynika stad rowniez przestroga dIa prowadzaoych obliczenia, a mianowicie, ze w przypadku wprowadzenia momentu skrecajacego w plaszezyznie wrl)gi niesztywnej nalezy najpierw sredukowae moment dla, wreg skrajnych i potem dopiero stosowae wz6r Waguera.

7 Statyka 1 statecznose

98

XRATOWNICE PRZESTRZENNE 0 SCIANACH PLASKICH

[3

if3H ,g

r---/r~~~ ~

lL-~_~14

1L... ~+::l'";+

H

p

Rys. 3.14. Przyklad liczbowy kratownicy wie1ogrodziowej plaskosciennej

ROZWI4ZANIE KRATOWNICY PLASKOSCIENNEJ ,vrELOGRODZIOWEJ

Tab lie a 3.1

Pret nr

1

2

3

4

5

6

7

seiana gorna I I I I
5,0 +12,7_0 _~~ ----=--I----=--I_=__ i~-=-I
sciana boezna o 8,0 5,1 -6,7 +10,3 -8,11 -3,71 +2,51-5,8 -. 1
----------1
skrecanie _::;_ ____:: ~ +6,71-2,1 +1,51-2,8 +1,91-4,4 ~
calkowite N (t) 6,5 23,0 8,8 0 8,2 -6,6 -6,5 4,41-10,2 -7,71
, I I 3.4]

KRATOWNICE Z 4 LAMANYMI PODLUZNIC.AMI

99

3.4. Kratownice Z 4 lamanymi· podluZnicaroi

Poza kratownicami 0 wszystkich scianaoh plaskioh (art. 3.2...;-3.3) bardzo ezesto stosuje sie kratownice 0 czterech podluznioaoh lamanych. Kratownice te daj;e sie podzielic na dwie grupy a mianowicie: z podluznicami plasko i prze8trzennie zalamanymi.

b) _

Rys. 3.15. 4.podluZnicowa kratownica 0 dw6ch soianach plaskich

a) rozdzial ukladu obciazen ; b) dwa zadania sldadowe przy okresleniu sil w wiazaniach seian; c) uklad obciaseri piaskiej sciany plasko obciazone],

Analize kratownic pierwszej grupy objasnimy na przykladzie konstrukcji (rys. 3.15a), w kt6rej podluznice (2, 3, 4, 5), (1, 7, 6, 5), (2', 3', 4', 5'), (1', 7', 6', 5') lez~ w dw6ch nierownoleglych plaszczyznach glownych (1, ... , 7) i (1', ... , 7'), a rozporki (1, 1'), ... (7, 7') s~ wszystkie r6wnolegle do siebie*.

Po wydzieleniu szeregu zadan plaskich (patrz art. 3.2) mozemy ostatecznie sprowadzic oboiazenie do dwooh ukladow (rys. 3.15a), z kt6rych pierwszy jest ukladem plaskim (sily PI' ... , P4) dzialajacym w plaszczyznie jednej sciany gl6wnej (sciana 1', ...• 7'), a tylko drugi uklad (sily Ps, ... , Ps, Bv ... , Bs) jest przestrzennym ukladem oboiqzen przyczepionych do wezlcw drugiej soiany glownej (sciana 1, ... , 7). Ten drugi uklad dzielimy z kolei na zespol sil dzialajacyeh w plaszcsyznie tej drugiej sciany (siiy Ps, ... , Ps) i zespol r6wnoleglych sil dzialajacych ~zdluz rozporek (sily B1, ••• , Bs). Ten drugi zcspol spelnia warunek r6wnowagi momentow wzgledem osi 0-0 bedaey linia przeoiecia si~ plaszczyzn soian glownych,

* Kratownice ta moga nie miec plaszceyzny symatrii. Zar6wno uklad wykrzysowari na plaszczyznach g16wnych nie musi sil! pokrywsc (np. wykrzyzowania 2, 7 ii', 3'), jak i trapezy scian (np.2. 2',3', 3) nie musza bye r6wnoramienne.

7"

100

KRATOWNICE PRZJ;]STRZENNE 0 SClANACH PliSKICH

[3.

Spr6bujmy obeonie wyznaczyd sily w ukladzie pr~t6w wi~z~cych obie sciany glowne.

W tym eelu izolujemy ten uklad pretow obci~zaj~c go tyIko ukladem sil B (rys. 3.15b) oraz reakcjami glownyoh scian, Reakoje te dzialaj~ wzdluz linii prseeieoia plaszczyzn seian glownyoh z odpowiednimi scianami ukladu wi~z~cego (analogia do sil W z art. 3.3). Tak na przyklad reakcja w wezle 4 dzialac musi wzdluz linii (3, 4) stanowiaoej przeoiecie plaszczyzny (3, 4, 4', 3') ze scian~ (1, .•. , 7). Samo obliczenie sil w pretach i reakcji seian przeprowadzamy w dwooh etapaoh. W etapie pierwszym przecinamy [eden pret, np. (2', 3), i obliczamy kolejno sily w pretach pozostalych. Tak na przyJdad w preeie (3, 3') sila ta jest r6wna B2• Bozkladajac nastepnie tlil sillil na kierunek preta (3', 4) i kierunek linii (3', 4') okreslimy reakoje T~ i sillil Na'.4' Przeehodzac nastepnie do wezla 4 oboiazonego znana" juz sil~ Na':' i sil~ Ba obliczamy sil~ N4,4', i reakcje T4 itd. W drugim etapie w prze-

5'

Rys. 3.16. Rozw iazanie skladowych zadari okreslenia sil w wiazaniu scian

a) geometria ukladu wi::}.zfl,cego w rozwlnieelu; b) rozwiazanie przy obciazemu n2/" ..,., X = 1 kG; c) rozwiazanle przy obclazeniu siiami BH .,., B5•

oietym precie (2', 3) wprowadzamy jednostkowe sily i analogieznie [ak poprzednio obliczamy sily na,3" nS'4, ... oraz reakcje ta, t;, t4, ... itd. Opisane ezynnosci przeprowadzamy zazwyez aj wykreslnie (rys. 3.16) rysujao uklad wi~z~cych pretow w rozwinieoiu i rozwiazujao taka plaeka kratownice przy obciazeniu silami jednostkowymi (rys. 3.16b)