Sadržaj

1. Uvod.............................................................................................................................................3
2. Osnovne faze u pronalaženju korijena jednačine.....................................................................3
2.1. Lokalizacija nula..................................................................................................................3
2.2. Poboljšanje rješenja.............................................................................................................4
3. Metoda polovljenja intervala......................................................................................................4
4. Regula falsi...................................................................................................................................6
5. Metoda proste interacije.............................................................................................................7
6. Newtonova metoda......................................................................................................................8
7. Metoda sječice..............................................................................................................................9
8. Zadaci...........................................................................................................................................9
8. Zaključak...................................................................................................................................12
9. Literatura...................................................................................................................................13
1. Uvod
Mnogi problemi u nauci i inženjerstvu zahtijevaju pronalaženje rješenja ili korijena neke
jednačine. Problem se, u stvari, svodi na sledeće: Za datu neprekidnu funkciju f (x), treba naći
vrijednost x = ξ takvu da je f (ξ) = 0. Problem je grafički predstavljen na slici 2.1.

f(x)

[1 [2
f([1)=0 f([2)=0 x

Slika 2.1: Rješenje jednačine f (x) = 0

Korijeni jednačine f (x) = 0 ne mogu se predstaviti u zatvorenom obliku,

odnosno eksplicitno. Čak i za slučajeve u kojima je na raspolaganju rješenje u
eksplicitnom obliku, ono može biti vrlo komplikovano tako da su numeričke
metode mnogo korisnije za rješavanje jednačina.

2. Osnovne faze u pronalaženju korijena jednačine

U postupku rješavanja jednačina možemo razlikovati dvije faze, i to:

 Lokalizacija nula, koja predstavlja nalaženje interval u kojem se nalazi bar

jedan korijen.
 Poboljšanje rješenja, odnosno iterativno nalaženje korijena za traženu
tačnost.

2.1. Lokalizacija nula

Lokalizacija nula predstavlja grubo pronalaženje rješenja koje može poslužiti kao
početna aprokismacija u nekoj sistematskoj procedure postupka rješavanja, koja poboljšava
rješenje do određene tačnosti.

Ako je to moguće, najbolje je naći granice intervala u kojima se nalazi korijen I u

kojima funkcija ima različit znak. U ovu svrhu se mogu koristiti različite metode od kojih
su najčešće; crtanje grafika funkcije, inkrementalno pretraživanja, rješenje
pojednostavljenog modela, prethodno rješenje u nizu dobivenih rješenja.

Crtanje grafika funkcije izvodi se u interval koji nas interesuje. Ako, na primjer,
rješenje neke jednačine predstavlja pozitivnu veličinu, kao šti je pređeni put ili vrijeme,
nećemo crtati grafik za negativne vrijednosti abscise.
2
 Kako danas mnogi kalkulatori imaju mogućnost crtanja grafika funkcija, ovaj
postupak je znatno olakšan.

Inkrementalno pretraživanje se sastoji u izračunavanju vrijednosti funkcije u

tačkama posmatranog intervala, krećući se od početne do krajnje tačke intervala sa
željenim inkrementom ili korakom. U trenutku kada funkcija promijeni znak, korijen se
nalazi u posmatranom podintervalu. Ove dvije vrijednosti mogu se koristiti kao početne
aproksimacije za neku od procedure za poboljšanje rješenja.

2.2. Poboljšanje rješenja

Poboljšanje rješenja predstavlja određivanje rješenja do željene tačnosti pomoću
neke od sistematskih metoda. U tu svrhu se može koristiti razne metode, kao što su:

 Metoda polovljenja intervala – bisekcija,

 Regula falsi,
 Metoda proste iteracije,
 Newtonova metoda,
 Modifikovana Newtonova metoda,
 Metode sječice.

3. Metoda polovljenja intervala

Metoda polovljenja intervala ili bisekcija je jedna od najjednostavnijih metoda za
traženje korijena jednačina. U ovoj metodi, prvo se odrede dvije procijene korijena, I to
lijevo, za x=a=a0 i desno, x=b=b0, od korijena. Ove procjene ograničavaju korijen, kao što
je prikazano na slici 2.2. Očigledno je da korijen x = ξ leži u intervalu [a0, b0]. Ovaj interval
se može prepoloviti usrednjavanjem vrijednosti a0 i b0, tako da se dobiva x0 = (a0 +
b0 )/2. Na taj način dobivaju se dva intervala:[a0 , x0 ] i [x0, b0]. Koji interval sadrži
korijen ξ zavisi od vrijednosti f (x0). Ako je f (a0 )f (x0 ) < 0, kao što je to slučaj na slici
2.2, korijen se nalazi u intervalu (a0, x0). Tada se postavi da je a1 = a0 i b1 = x0, i postupak
ponovi. Ako je, pak, f (x0 )f (b0 ) < 0, postavi se da je a1 = x0 i b1 = b0 , i postupak
polovljenja nastavi. U slučaju da je f (a0 )f (x0 ) = 0, korijen jednačine je jednak x0 .

f(x)

f(b0)

a2 f(x0)
a1 a3
a0=a x2
[ x1 x0 b0=b x
f(a0)b2 b1

3
 Prema tome, metoda polovljenja intervala je iterativna metoda, sa sledećim
algoritmom (i=0,1,2,....)

ai +bi
x i=
2

Ako je f (ai)f (xi) < 0 : ai+1 = ai, bi+1 = xi

Ako je f (xi)f (bi) < 0 : ai+1 = xi, bi+1 = bi

Ako je f (ai)f (xi) = 0 : Dobija se rješenje ξ = xi

Iterativni postupak se nastavlja sve dok se ne postigne željena tečnost, tj. dok
veličina intervala ne postane manja od željene tolerancije ε1 (|bi − ai| ≤ ε1), ili veličina f (x)
ne postane manja od željene tolerancije ε2 (|f (xi )| ≤ ε2 ), ili oboje.

Metoda polovljenja intervala ima sledeće osobine:

 S obzirom da se iterativnim postupkom interval, u kojem se nalazi traženi

korijen, smanjuje svakom narednom iteracijom, konvergancija je
zagarantovana.
 Greška metode nakon n koraka može se odretiti i iznosi
1

[ b n−an ]=2 n (bo−ao)

 S obzirom da se svakom iteracijom interval polovi, broj iteracija n, a time i
broj računanja funkije, koji je potreban da se prvobitni interval smanji na
određeni interval, i iznosi:
1 bo−ao
n= log
log ⁡(2) bn−an
 Konergencija je spore, odnoso potreban je veliki broj iteracija da se
postigne željena tečnost, Naime, potrebne su približno tri iteracije da se
poveća tačnost za jedno decimalno mjesto.

4
4. Regula falsi
Kao što se moglo vidjeti, u slučaju metode polovljenja intervala korijen jednačine
se aproksimira srednjom vijednošću intervala u kojem se korijen nalazi.

U metodi regula falsi, što u prevodu znači metoda poglešnog položaja, funkcija se
aproksimira pravcem g(x) koji prolazi kroz tačke a i b, a korijen funkcije g(x), x = ξ, se
uzima kao sledeća aproksimacija korijena jednačine f(x)=0. S obzirom na linearnu
interpolaciju funkcije, ova metoda se jos naziva i linearna interpolaiona metoda.

f(x
)

f(b0
)
a2 f(x0
a1 [ )
a 0=
a0
f(a
x x
1 0 b0=b x
) b2 b1

Grafička interpretacija metode regula falsi

Kao što se vidi sa slike, pravac g(x), koji aproksimira funkciju F(x), ima
korijen u tački xo. Na taj način, početni interval (ao, bo) se dijeli na dva podintervala
(ao, xo) i (xo, bo). Vrijednost tačke xo može se lako idrediti pomoću jednačine g(x) i
uslova g(xo)=0, tj.

g ( bo )−g ( ao )
g(bo) – g(xo) = (bo−xo)
bo−ao

Obzirom da je g(ao) i g(bo) = f(ao), te g(xo)=0, slijedi:

f ( bo ) −f ( ao )
f(b)= (bo−xo)
bo−ao

i konačno:

bo−ao
xo=bo- f (b)
f ( bo ) −f ( ao )

Proces se nastavlja dok se ne postigne željena tačnost, tj.

|xi − xi−1 | ≤ ε1 ili |f (xi )| ≤ ε2

Slično metodi polovljenja intervala, i za ovu metodi je konvergencija

zagarantovana. Uz to, metoda regula falsi nešti brže konvergira od metode polovljenja
intervala, ali ne daje unaprijed veličinu greške.

5
5. Metoda proste interacije
Metoda proste interacije rješava jednačinu f(x)=0 preuređivanjem u oblik
x= g(x), a zatim traženjem vijednosti x=ξ takvom da je ξ=g( ξ) što je ekvivalentno
jednakosti f(ξ)=0. Vrijednost x za koju je x=g(x) se naziva fiksna tačka relacije
x=g(x) odlakle proizilazi drugo ime metode. U principu, ova metoda simultano
rješava dvije jednačine y=x i y=g(x). Tačka presjecanja linije f(x)=x i funkcije g(x)
predstavlja rješenje jednačine x=g(x) a time i jednačine f(x)=0

x xi+1[
x
i

Grafička interpretacije metode proste iteracije

Algoritam za metodu proste iteracije može se dobiti na sledeći način. Nakon

šti se tražena nula lokalizira i izabere početna aprokismacija x0, izračunava se
vrijednost funkcije g(xo), što ujedno predstavlja i novu aproksimaciju rješenja
jednačine f(x)=0.

Algoritam je dati rekruzivnom formulom:

xi+1 = g(xi) (i = 0, 1, 2, . . .)

Procedura se ponavlja dok se ne zadovolji kriterij konvergencije, kao

na primjer:

|xi+1 − xi | ≤ ε1 i/ili |f (xi+1 )| ≤ ε2

6
6. Newtonova metoda
Njutnova metoda je vjerovatno najpoznatija metoda za numeričko rješavanje
jednačina. Prvi korak metode je lokalna aproksimacija funkcije f(x) pomoću linearne
funkcije h(x) koja predstavlja tangentu funkcije f(x) u tački Mo. Rješenje x1 jednačine
h(x)=0, predstavlja sledeću aproksimaciju rješenja jednačine f(x)=0.

f(x)
M0

M1

M2
[
x0 x1 x2
x

Grafička interpretacija Njutnove metode

Kako bi izveli alogoritam za Njutnovu metodu, postavimo prema slici iznad izraz
za koeficijent pravca tangente funkcije f(x) u tački Mo, koji ujedno predstavlja i vijrednost
prvog izvoda u toj tački, f“(xo):

h ( x 1 )−h ( xo) −h ( xo ) −f (xo)

f ( xo )= = =
x 1−xo x 1−xo x 1−xo

Za izvod u tački xi vrijedi:

−f (xi)
f ( xi )=
x i+1−xi

Konačno:

f ( xi)
x i+1=xi−
f ' ( xi)

Ovaj izraz prestavlja rekruzivnu formulu za Njutnovu metodu.

Ukoliko prilikom izračunavanja prvog izvoda funkcije uzima mnogo računskog

vremena, može se koristiti modifikovana Njutnova metoda. Ovdje se umjesto
izračunavanja prvog izvoda funkcije u svakoj iteraciji, može uzeti vrijednost prvog izvoda
u svim iteracijama da je jednaka vrijednost prvog izvoda prve iteracije:

7
 f (xi )
x i+1=xi−
f ' (xo)

7. Metoda sječice
U slučajevima kada je teško ili nemoguće analitički odrediti prvi izvod neke
funkcije, metoda sječice (sekante) prestavlja alternativu Njutnovoj metodi.

Funkcija f(x) se lokalno aproksimira pomoću linearne funkcije h(x), koja je sječica
funkcije f(x), a njen korijen se kositi kao poboljšana aproksimacija korijena funkcije f(x).

f(x)
M0

M1
M2
M3 [
x0 x1x2x3
x

Grafička interpretacije metode sječice

Rekruzivna formula za metodu sječice se može dobiti ako se vrijednost prvog izvoda
aprokismira odnosom konačnih razlika na sledeći način:

f ( xi )−f (xi−1)
f ( xi )=
xi−x i−1

Nakon sređivanja se dobije:

xi−x i−1
x i+1=xi− f (xi)
f ( xi ) −f ( x i−1 )

8. Zadaci
1. Metodom polovljenja intervla naći pozitivni korijen jednačine x 2−2=0. Postupak
rješavanja zaustaviti kada se ispuni uslov |bi−ai|<10-4.

Rješenje:
Lokalizacijom nula dobijamo da je ao=1 a bo=2

8
 Funkcija f ( x )=x 2−2 ima vrijednost različitog predzanaka, tj. f ( ao )=f ( 1 )=−1<0 i
f ( bo )=f (2 )=2>0 , pa se u datom intervalu nalazi bar jednak korijen date jednačine.
ao+bo 1+2
xo= = =1,5
2 2
f(x)=f(1,5)=0,25 > 0
Obzirom da je f(xo)>0 i f(ao)>0 rješenje se nalazi u intervalu (ao, xo)= (1;1,5)

Postupak ponavljamo u novom intervalu:

a1+ b1
x 1= =1,25
2

f ( x 1 )=f ( 1,25 ) =−0,4375<0

f ( x 1 ) F ( b 1 ) =f ( 1,25 ) f ( 1,25 ) <0

Pa je sledeći interval u kojem se nalazi korijen zadane jednačine (a1,x1) = (1,25;

1,5)

Postupak se ponavlja dok se ne postigne željena tačnost. Konačno rješenje je

ξ=1,41425 i dobijeno je u 15 interacija.

2. Metodom regula falsi naći pozitivni korijen jednačine x2-2=0. Postupak rješavanja
zaustaviti kada se ispuni uslov 0,5*10-4

Rješenje:
Za početni interval, u kojem se nalazi korijen jednačine uzmemo (ao,bo)=(1,2)

bo−ao
x=b− =1,333333
f ( bo ) −f ( ao )
f ( xo )=f ( 1,333333 ) =−0,222222<0
Obzirom da je f(xo) i f(bo) > 0 rješenje se nalazi u podintervalu (xo, bo) =
(1,33333; 3):
bo−ao
x=b− =1,4
f ( bo ) −f ( o )
Pa je novi interval (a1,b1) = (1,4; 2)
Postupak se ponavlja dok se ne postigne željena tečnost, odnosno ispuni zadani
uslov. Konačno rješenje je ξ=1,41412 i dobija se u 6 iteracija.

3. Njutnovom metodom naći pozivitni korijen jednačine x2-2=0 .Postupak rješavanja

zaustaviti na 0,5x10-4 , računati na 5 decimala.

Rješenje:
Formula za rješavanje je:

9
 f ( xi)
x i+1=xi−
f ' (xi)
Ako se u ovu jednačinu uvrsti da je f(x)=2x dobija se rekruzivna formula:
2
f ( xi ) x i −2
x i+1=xi− ' =
f ( xi ) 2 xi
1 2
xi= −xi+
2 xi

Obzirom da je rješenje jednačine jednako √ 2

Ako za početnu aproksimaciju uzmemo da je xo=3, imamo:

X1=1,8333

X2=1,46212

Potrebno je 5 iteracja da bi se dobio traženi rezultat.

4. Metodom sječice naći pozitivan korijen jednačine x2-2=0. Postupak rješavanja

zaustaviti na 0,5x10-4.

Rješenje:
Ako kao početne aproksimacije uzmemo xo=4 i x1=3,
x 1−x 0
x 2=x 1− f ( x 1 )=2
f ( x 1 )−f ( x 0 )
x 2−x 1
x 3=x 2− f ( x 2 )=1,6
f ( x 2 )−f ( x 1 )
Konačno riješenje je ξ=4,41412 i dobija se u 6 iteracija.

10
8. Zaključak
Iako postoji veliki broj metoda za rješavanje jedaniča, treba znati da neke metode
ne mogu naći sve korijene, te da brzina konvergencije, tj. utoršeno vrijeme računanja,
može biti od presudnog značaja.

 Proces lokalizacije bi trebao ograničiti korijen u nekom malom intervalu.

 Dobre početne aproksimacije mogu biti od velike koristi, mada se može
desiti da proces konvergira prema nekom drugom korijenu.
 Ako se neki problem treba riješiti samo jednom, ili mali broj puta,
efikasnost nije u prvom planu, pa se u tim slućaju mogu koristiti i manje
efikasne metode ok kojih je konvergencija zagarantovana, kao metode
bisekcije i regula falsi. Nasuprot tome, ako se rješavanje neke jednačine
obavlja veliki broj puta, veoma važno e korisiti efikasnije metode.
 Za rješavanje mnogih inženjerskih problema mogu se koristiti jednostavne
metode kao što je Njutnova metoda, bez bojazni da se radi o nekom
specijalnom slučaju.
 Mnogostruki korijeni se mogu naći koristeći Njutnovu metodu, ali je
problem u tome što se ne zan da li i gdje ovakvi korijeni postoje.

Na kraju, treba napomenuti da se bez obzira na nedostatke i moguće probleme prilikom

korištenja opisanih metoda, većina problema u inženjerstvu može rijepiti nekom od njih
bez većih poteškoća.

11
9. Literatura
[ 1 ] A.Karač , Numeričke metode iu inženjerstvu, Univerzitet u Zenici, Zenica, 2009.
[ 2 ] D.Radunović, Numeričke Metode, Građevinska Knjiga, Beograd, 1991.
[ 3 ] Izvoz sa interneta: https://en.wikipedia.org/wiki/Newton%27s_method

12