Dodatak B Furijeovi redovi

Posmatrajmo na intervalu [ l , l ] neku funkciju f (x) i neka je ona na tom intervalu neprekidna u delovima (ima konaan broj prekida prve vrste - prekidi u kojima funkcija ima konaan skok sa leve na desnu graninu vrednost (vidi Sl. B.1). Tada se mogu izraunati brojevi,

an =

1 nx l f ( x) cos l dx, n = 0,1,... l

l

(B.1a)

bn =

1 nx l f ( x) sin l dx, n = 1,2,... l

l

(B.1b)

koji predstavljaju koeficijente u Furijeovom redu posmatrane funkcije:

a0 nx nx + a n cos + bn sin 2 n=1 l l

(B.2)

f ( x1 0) = f ( x1 ) f ( x1 + 0) f ( x 2 0) f ( x 2 + 0)

x
l

x1

x2

Slika B.1- Funkcija f ( x) , neprekidna u delovima na intervalu [l , l ]

Konvergencija Furijeovog reda

Postavljaju se pitanja,

konvergencije formiranog reda (B.2), i ako je u nekoj taki x red konvergentan, da li je vrednosti funkcije u toj taki , s( x) = f ( x)
njegova suma jednaka

Odgovor na njih daje sledea teorema [Hadi,O ]. Ako je funkcija f ( x) na posmatranom intervalu [l , l ] neprekidno-diferencijabilna u delovima (i njen prvi izvod je kao i funkcija, neprekidan u delovima) Furijeov red te funkcije (B.2.) konvergira u svakoj taki intervala, pri emu je,

u takama u kojima je funkcija neprekidna : s( x) = f ( x) u takama prekida u intervalu (l , l ) :

s( x) = f ( x 0) + f ( x + 0) 2 (B.3b)

(B.3a)

na krajevima intervala:
f ( l ) = f (l ) = f ( l + 0) + f (l 0) 2 (B.3c)

Furijeov red (B.2) za posmatranu neprekidno-diferencijabilnu u delovima, funkciju f (x) se naziva i razvoj funkcije f (x) u Furijeov red.U priruniku [Brontejn, ... ] mogu se nai razvoji u Furijeov red za niz elementarnih funkcija. Vidimo da je Furijeov red neke funkcije, zadate na ogranienom intervalu [ l , l ] , definisan na celoj brojnoj pravoj, < x < , te da je njegova suma periodina funkcija sa periodom koje imaju funkcije cos x l i sin x l :
T=

2 = 2l l

(B.4.)

Tako, formule za Furijeove koeficijente se mogu napisati preko periode T kao,

an =

2 2nx 2 f ( x) cos T dx, n = 0,1,... T T

T 2

(B.5a)

bn =
a sam red kao:

1 2 n x 2 f ( x) sin T dx, n = 1,2,... l T

T 2

(B.5b)

a0 2nx 2nx + a n cos + bn sin T T 2 n=1

(B.6)

Periodiko produenje funkcije

Na osnovu prethodnih zapaanja u vezi sa karakteristikama Furijeovog reda, namee se ideja tzv. periodikog produenja funkcije f (x) sa datog intervala [l , l ) na celu brojnu pravu < x < . Ono je ilustrovano na Sl. B.2. Ako funkciju nastalu peridikim ) produavanjem funkcije f (x) oznaimo sa f (x) , imamo:
) ) f ( x + 2kl ) = f ( x + kT ) = f ( x), x [ l , l ), k = 0, 1, 2,... (B.7)

) a Furijeov red polazne funkcije je istovremeno i Furijeov red funkcije f (x) .

f (x)

) y = f ( x)

x
5l

3l

3l

5l

Slika B.2 - Periodiko produenje funkcije f ( x)

) Jasno je da se u sluaju da je funkcija f ( x) , odnosno funkcija f ( x) parna ili neparna, njen razvoj u Furijeov red (B.6) redukuje na kosinusni (sadri samo kosinusne funkcije) ili sinusni red. Tako, iz (B.5a,b) izvodimo: ) ako je f (x) parna funkcija,

an =

4 T

T 2

2nx f ( x) cos dx, n = 0,1,... T

(B.8a) (B.8b)

bn = 0, n = 1,2,...

) ako je f (x) neparna funkcija,

a n = 0, n = 0,1,...
(B.9a) (B.9b)

4 bn = T

T 2

2 nx f ( x ) sin dx, n = 1,2,... T

U praktinim problemima, esto je funkcija f (x) , koju razivijamo u Furijeov red, zadata na intervalu [0, l ] . Da bi iskoristili uoeno pojednostavljenje reda, kad je funkcija parna ili neparna, pre no to izvrimo periodiko produenje na celu brojnu pravu, datu funkciju produimo na interval [ l , 0] i to tako da rezultujua funkcija bude parna ili neparna. Opisani postupak emo zvati parno ili neparno produenje funkcije f (x) (vidi Sl. B.3a,b)
y

f (x)

3l

x
3l

Slika B.3a Parno produenje funkcije f (x)

f (x)

3l

3l

Slika B.3b Neparno produenje funkcije f (x)

PRIMER B.1 Razviti u Furijeov red funkciju,

f ( x) = x, x [0,1] (B.10)

Na slici su prikazane periodine funkcije sa periodom T = 2 1 = 2 , nastale neparnim i parnim produenjem date funkcije. U sluaju neparnog produenja (grafik a) na slici), imamo,

f ( x) = x, x [1, 1)
i koeficijenti a n su jednaki nuli, a za koeficijente bn , jedn. (B.9b) daje: 4 2 n x bn = x sin dx = 2 x sin nx dx 20 2 0
1 1

(B.11)

y 1 1 x

a) Neparno produenje funkcije

Slika uz primer B.1.

b) Parno produenje funkcije

bn =

2 ( nx cos nx + sin nx ) = 2 (x cos nx ) 2 2 n n 0 1

1

bn =

2 ( 1)n = 2 ( 1)n1 n = 1,2,... n n

Tako dobijamo sinusni red:

2 (1) n 1 2 sin 2x sin 3x n sin nx = sin x 2 + 3 L n =1

(B.11a)

Poto je posmatrana periodina funkcija f ( x) neprekidna u delovima, dobijeni Furijeov red je konvergentan u celoj oblasti < x < a njegova suma je, u svim takama u kojima je funkcija neprekidna, jednaka samoj funkciji. Tako, moemo da piemo:

x=

2 (1) n sin nx, n =1 n

x [0,1)

(B.11b)

Za x = 1 2 , na desnoj strani jednakosti dobijamo brojni red i ostavljamo itaocu da pokae:

1 1 1 1 ( 1) = 1 + + L = 3 5 7 9 4 n = 0 2n + 1

(1. red u Tab.1.1)

U sluaju parnog produenja (grafik b) na slici), imamo,

f ( x ) = x , x [1, 1] i koeficijenti bn su jednaki nuli, a za koeficijente a n , jednaina (B.8a) daje: (B.12)

a 0 = 2 xdx. =1
1 0

2 a n = 2 x cos nxdx = 2 2 (cos nx + nx sin nx ) n 0 0

1 1

2 2 a n = 2 2 cos nx = 2 2 (1) n 1 , n = 1,2,... n n 0

Koeficijenti sa parnim indekson, n = 2k , k = 1,2,... , jednaki su nuli, a oni sa neparnim: a 2 k 1 = Tako dobijamo kosinusni red: 1 4 2 2 4 , k = 1,2,... (2k 1) 2
2

cos(2k 1) x (2k 1) 2 k =1

Poto je posmatrana periodina funkcija neprekidna, dobijeni Furijeov red je konvergentan u celoj oblasti < x < i njegova suma je jednaka samoj funkciji. Dakle, moemo da piemo:

x=
kao i,

1 4 2 2

cos(2n 1) x , (2n 1) 2 n =1

x [0,1]

(B.12a)

x =

1 4 2 2

cos(2n 1) x , (2n 1) 2 n =1

x [1, 1]

(B.12b)

Za x = 0 , dobijamo numeriki red pod rednim brojem 8, u Tab.1.1.

PRIMER B.2 Formulisati trigonometrijski finkcijski red ija je suma jednaka jedinici na
intervalu 0 x < 1 . Traeni red emo dobiti kao Furijeov red funkcije,

f ( x) = 1, x [0, 1] Najpre emo je produiti na interval [1, 0] i to na paran nain, jer bi neparno produenje (Sl.1 uz Primer) imalo taku prekida x = 0 u kojoj bi suma reda bila:
s ( 0) = f ( 0) + f ( +0) 1 + 1 = =0 2 2

y 1 1 x

Slika 1. uz Primer B.2- Neparno produenje funkcije

y 1 T 1 y T

-2
3 x

2 1 3 x

-3 (a)

-3 (b)

Slika 2. uz Primer B.2- Parno produenje funkcije Dakle, treba uz pomo formule (B.8a) izraunati koeficijente u kosinusnom redu:

a0 2nx + a n cos 2 n=1 T Parno produenje oznaeno sa (a) na Sl. 2. uz Primer, kao rezultat bi imalo trivijalno reenje:

a 0 = 2, a n = 0, n = 1,2,...
koje nas ne zanima. Zato emo konstruisati parno produenje date funkcije, dato na istoj slici sa oznakom (b) .Vidimo da rezultujua periodina funkcija f ( x) ,

1, x [ 2,1) [1,2] f ( x) = 1, x [ 1, 1)
ima period T = 4 . Tako, iz (B.8a) za koeficijente u kosinusnom redu dobijamo: 4 an = T
T 2

(B.13)

1 2 2 sin nx sin nx = 4 sin n , n = 0,1,... an = n 2 0 2 1 n 2

2nx nx nx nx f ( x) cos dx = f ( x) cos dx = 1 cos dx + ( 1) cos dx T 2 2 2 0 0 1

2 1 2

Koeficijenti sa parnim indeksom su jednaki nuli, a oni sa neparnim:

a 2 k +1 =

4 2k + 1 4 2(1) k sin = (1) k = , k = 0,1,... (2k + 1) 2 (2k + 1) (k + 0.5)

Konano reenje je :

1=

2 (1) k cos(n + 0.5)x, x [0, 1) n = 0 k + 0. 5

(B.14)

Ravnomerna konvergencija Furijeovog reda Neophodan uslov da Furijeov red neke funkcije f (x) bude na intervalu [l , l ] ravnomerno konvergentan je, prema stavu 1. o osobinama ravnomerno konvergentnih redova (Pogl. 1.2), neprekidnost sume reda s(x) . Dakle, ako suma reda s(x) nije neprekidna, a to znai (vidi jedn.B.3.b,c): funkcija f (x) nije neprekidna u intervalu [l , l ] , ili
f (l ) f (l )

Furijeov red posmatrane funkcije nije ravnomerno konvergentan na intervalu [l , l ] .

Primeri:
1. Furijeov razvoj funkcije f ( x) = x, x [0,1] dobijen u Primeru B.1, kao Furijeov red (B.11a) njenog neparnog produenja, f ( x) = x, x [1, 1) , nije ravnomerno konvergentan u intervalu [0,1] , jer f (1) f (1) 2. Furijeov razvoj funkcije f ( x) = 1, x [0, 1] dobijen u Primeru B.2, kao Furijeov red (B.14) njenog parnog produenja (B.13), nije ravnomerno konvergentan u intervalu [0,1] , jer f ( x) ima prekide prve vrste u takama x = 1, 1 .

Dovoljan uslov ravnomerne konvergencije Furijeovog reda (B.2) funkcije f (x) na intervalu [l , l ] daje sledea teorema [Hadi,O ]. Ako je funkcija f (x) neprekidna na intervalu [l , l ] , ima neprekidan prvi izvod u delovima i vai : f (l ) = f (l ) , njen razvoj u Furijeov red konvergira funkciji ( s( x) = f ( x) ) ravnomerno na tom intervalu. Pri tom je red ravnomerno konvergentan na celoj brojnoj pravoj < x < , kao i na svakom zatvorenom ogranienom podintervalu i pri tome je s( x) = f ( x) . Primer :
Furijeov razvoj funkcije f ( x) = x, x [0,1] dobijen u Primeru B.1, kao Furijeov red (B.12a) njenog parnog produenja f ( x) = x , x [ 1, 1] je ravnomerno konvergentan u celoj oblasti < x < , jer f ( x) zadovoljava sve uslove date teoreme.

Drugi dovoljan uslov se dobija primenom Vajertrasovog kriterijuma. Imajui u vidu nejednakosti,
a n cos nx nx nx nx + bn sin a n cos + bn sin a n + bn l l l l

zakljuujemo da, ako su numeriki redovi

an i

(B.2) ravnomerno konvergentan u oblasti < x < .

n =1

konvergentni, onda je Furijeov red

n =1

Primer :
Furijeov red 1 4 2 2

cos(2n 1) x (2n 1) 2 n =1

funkcije f ( x) = x, x [0,1] , dobijen u Primeru B.1, kao Furijeov red njenog parnog produenja je ravnomerno konvergentan u oblasti < x < , jer je numeriki red

(2n 1)

n =1

apsolutno konvergentan.