INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK U TRAVNIKU

FAKULTET POLITEHNIČKIH NAUKA

TRAVNIK

TEMA: ALGEBARSKE FUNKCIJE

SEMINARSKI RAD

PREDMET: MATEMATIKA

Predmetni nastavnik: Student:

Prof.dr. Sead Rešić Dženis Skopljak

Asistent : Anela Hrnjičić PT-01/17

Travnik,oktobar 2017.

1
Sadržaj:
1.0Uvod.............................................................................................................................................3
2.0Kvadratna funkcija.......................................................................................................................5
2.1 Polinomi..................................................................................................................................6
2.2 Racionalne funkcije.............................................................................................................8
2.3 Korijeni.........................................................................................................................10
3.0 Inverzna funkcija.......................................................................................................................11
4.0Zaključak:...................................................................................................................................13
5.0Literatura....................................................................................................................................14

2
1.0Uvod
Za definiciju funkcije potrebna su nam dva podskupa skupa realnih brojeva
• označimo ih s A i B
• zadati funkciju znači zadati pravilo koje svakom elementu skupa A pridružuje jedan
element skupa B
• takvu funkciju obično označavamo s f : A → B, f(a) = b (1)
• skup A zovemo područje definicije funkcije f
• da bi zadali funkcije, moramo zadati – skup A s kojeg preslikavamo elemente – skup B
na koji preslikavamo elemente – pravilo kojim bilo kojem elementu skupa A pridružujemo
element skupa B
Pojam funkcije jedan je od najvažnijih matematičkih pojmova, koji se uvodi i
izučava.Neka su A i B bilo koja dva neprazna skupa. Podskupak f koji svakom elementu x
∈ D pridružuje tačno jedan element y ∈ K zovemo funkcija ili preslikavanje sa A u B i
pišemo f : A → B ili x → f(x), x ∈ A.

Slika1:Postupak f je funkcija

Skup A zovemo domena ili područje definicije, a skup B kodomena ili područje vrijednosti
funkcije f. Domenu D funkcije f često označavamo i s D(f). Svakom x ∈ D odgovarajući
(jedinstveni) pridruženi element y ∈ K označavamo s f(x) i zovemo slika elementa x ili
vrijednost funkcije f u tačke r.Skup svih vrijednosti funkcije f, tj. skup R(f) = {f(x) : x ∈
D} zovemo slika funkcije f.Simbol x, koji označava proizvoljni element iz D zovemo
nezavisna varijabla ili argument, a f(x) zavisna varijabla.Funkcija f : D → K može biti
zadana na različite načine: grafički (tj. Pomoču grafa ili dijagrama), tablicom, formulom,
itd.Kažemo da je funkcija f :D → K injekcija (ili preslikavanje), ako x1 ≠ x2 ⇒ f(x1) ≠
f(x2) (∀x1, x2 ∈ D).Kažemo da je funkcija f : D → K surjekcija ako je R(f)=K.Kažemo da

3
je funkcija f : D → K bijekcija (ili obostrano jednoznačno preslikavanje) ako je ona i
injekcija i surjekcija.Neka je f : D → K bijekcija. Tada postoji funkcija f -1: K → D
-1
definirana formulom f (y) := x, gdje je x ∈ D jedinstveni element takav da je f(x) = y.
Funkciju f -1 zovemo inverzna funkcija funkcije f.Da bi dvije funkcije f : A → B i g : C →
D bile jednake moraju biti ispunjena tri uvjeta – područja definicija moraju biti jednaka: A
= C – skupovi na koje preslikavamo elemente moraju biti jednaki: B = D – vrijednosti
funkcije moraju biti jednake za svaki argument x iz područja definicije funkcije f(x) = g(x)
∀x ∈ A = C.
2.0Afine funkcije
Afine funkcije varijablu množe konstantom i tome sabiraju još jednu konstantu.
x → ax + b.Ako je ta druga konstanta b = 0, govorimo o linearnoj funkciji, a ako je prva
konstanta a = 0 govorimo o konstantnoj funkciji.
Formalnije, afina funkcija je realna funkcija s prirodnom domenom R kojoj je formula
oblika f(x) = ax + b.Graf afine funkcije je pravac: sve tačke oblika (x, ax+b) za zadane a i b
leže na istom pravcu, kojem je a koeficijent smjera, a b slobodan član. Kako je f(0) =
a·0+b = b, to je tačka (0, b) na grafu, tj. odsječak grafa afine funkcije na osi ordinata
jednak je slobodnom članu. Afina funkcija kojoj je slobodni član nula zove se linearna
funkcija. Graf linearne funkcije prolazi kroz ishodište. Linearne funkcije opisuju
proporcionalnost nezavisne i zavisne varijable: Par međuobisnih varijabilnih veličina zove
se proporcionalnim (razmjernim) ako je omjer (konstanta proporcionalnosti) njihovih
vrijednosti konstantan, tj. jednak za svaki par odgovarajučih vrijednosti.Ako je koeficijent
smjera afine funkcije jednak nuli, govorimo o konstantnoj funkciji. U tom slučaju slika
funkcije je jednočlani skup {b}, jer takva funkcija svim vrijednostima varijable pridružuje
istu vrijednost b. Konstantna funkcija nije injekcija, ali je parna funkcija. Graf konstantne
funkcije je paralelan s osi apscisa. Ako koeficijent smjera nije nula, afina funkcija je
bijekcija s R na R i ima tačno jednu nultačku – b/a .Zavisno o predznaku koeficijenta
smjera afina funkcija je rastuča, odnosno opadajuča: za a > 0 raste, a za a < 0 pada. Afine
funkcije su vrlo česte u primjenama, iako su prave afine zavisnosti rijetke. Naime, često se
pomoču afine funkcije aproksimira kompliciranija međuzavisnost.Često je potrebno afinu
funkciju posmatrati tako da joj je dome na samo neki segment, a ne cijeli skup realnih
brojeva. Opčenito, ako je domena neke funkcije segment [A, B], onda odgovarajuči graf
sadrži samo tačke s apscisama izmedu A i B. Specijalno, graf afine funkcije kojoj je kao
domena uzet segment [A, B] je dužina koja je dio pravca koji predstavlja graf te funkcije
između tačaka s apscisama A i B.Afine funkcije su funkcije f : R → R, f(x) = ax + b. Graf

4
svake afine funkcije je pravac koji os ordinata siječe u b. Ovisno o koeficijentu smjera a
afine funkcije su rastuče (a > 0), konstantne (a = 0) ili opadajuče (a < 0).

Slika2 :a<0,a=0,a>0

2.0Kvadratna funkcija
Opća kvadratna funkcija je realna funkcija prirodne domene R koja je zadana formulom
oblika f(x) = a x 2 + bx + c gdje su a, b, c zadane konstante (koeficijenti). Koeficijent a= 0
zove se vodeči koeficijent, a c je slobodni član.Kao i kod afine funkcije iz jednakosti f(0) i
slobodnog člana slijedi da sjecište grafa kvadratne funkcije s osi ordinata ima ordinatu
jednaku slobodnom članu c. Graf kvadratne funkcije ima oblik parabole, a predznak
vodečeg koeficijenta odreduje je li ” otvorena prema gore” (za a > 0) ili ” prema dolje” (za
a < 0). U prvom slučaju se najniža, a u drugom najviša tačka grafa zove tjeme parabole.
Njegova apscisa je xT = − b/2a . Kvadratna funkcija raste na h−∞, xT i i pada na hxT , +∞i
ako a < 0, odnosno pada do tjemena i raste od tjemena ako a > 0. Graf kvadratne funkcije
je uvijek simetričan obzirom na paralelu s osi ordinata povučenu kroz tjeme. Kvadratna
funkcija nije injekcija.Kao što smo rekli, nultačke funkcije (sjecišta s osi apscisa) su
rješenja jednadžbe f(x) = 0 koja je u ovom slučaju kvadratna jednadžba a x 2 + bx + c = 0.
Njena rješenja su dana formulom x1,2 = −b ± √ D /2a , gdje je D = b 2− 4ac tzv.
diskriminanta. Kvadratne funkcije su funkcije f : R → R, f(x) = ax2 + bx + c. Graf im je
parabola, okrenuta prema gore ili dolje ovisno o predznaku vodečeg koeficijenta a. Sjecište
s osi ordinata je u c, a sjecišta s osi apscisa su riješenja jednadžbe a x 2 + bx + c = 0 (njih 0,
1 ili 2).

5
 Slika3:Graf kvadratne funkcije
f(x)=ax2 ; a>0

graf je parabola s jednadžbom y=x2

najmanju vrijednost funkcija ima u tački T(0,0)

T(0,0)…tjeme parabole (tačka u kojoj funkcija ima najveću ili najmanju

vrijednost)

Svojstva kvadratne funkcije y = ax2 + b x + c , a ≠0, su sljedeća:

- konveksna ako je a > 0 , okrenuta ka gore;

- konkavna ako je a < 0 , okrenuta ka dolje ;

- parna ako je b = 0 , niti parna niti neparna za b ≠ 0 ;

- nije injektivna, pa nema inverznu funkciju;

2.1 Polinomi
Monomi su funkcije koje opisuju proporcionalnost s nekom prirodnom potencijom
varijable, a polinomi su konačni zbiri monoma. Največi eksponent varijable polinoma je

6
njegov stepen. Koeficijent uz nultu potenciju varijable zove se slobodni čan, a koeficijent
uz največu potenciju zove se vodeči koeficijent.

Monom stupnja n ∈ N je funkcija m : R → R koja broju pridružuje njegovu n-tu potenciju

pomnoženu s nekim brojem: m(x) = axn . Ako je n paran i a > 0, m ima svojstva i graf
sličan funkciji f(x) = x 2 . Ako je pak n neparan i a > 0 radi se o strogo rastučoj funkciji
čiji prototip je funkcija f(x) = x 3. Grafovi parnih odnosno neparnih monoma . Polinom je
zbroj od konačno mnogo monoma. Najve´ci od njihovih stepenaa zove se stupanj
polinoma. Primjeri polinoma su f(x) = x 2+ 6x − 9 (polinom stepena 2) i h(t) = 4t 5 − 7t 6 +
3,2t − 1,45367 (polinom stepena 5).

Broj c je nultačka polinoma p tačno ako je p djeljiv s (x − c). Ukoliko je polinom p djeljiv s
polinomom¿m za neki realan broj c, a pritom nije djeljiv s¿, kažemo da je c m-struka
nultačka polinoma p; pritom broj m zovemo kratnošču nultačke c. Višestruke nultačke su
one kojima je kratnost veča od 1.

Polinom stupnja n ima najviše n nultačaka. Graf polinoma je krivulja koja ima konačno
mnogo prijesjeka i konačno mnogo sjecišta s osi apscise (polinom stupnja n ima najviše n
nultačaka). Polinom neparnog stupnja uvijek ima bar jednu realnu nultačku tj. ako je
stepena polinoma neparan, graf mu ima bar jedno sjecište s x-osi, a ako je paran graf ne
mora imati sjecišta s x-osi. Ako je n neparan i vodeči koeficijent an > 0, onda lijevi kraj
grafa ide prema dolje, desni prema gore; ako je n paran i vodei koeficijent an > 0, onda i
lijevi i desni kraj grafa idu prema gore. Za negativne vodeče koeficijente pravila su
obrnuta: ako je n neparan an < 0, onda lijevi kraj grafa ide prema gore, desni prema dolje;
ako je n paran i an < 0, onda i lijevi i desni kraj grafa idu prema dolje.
Polinomi se koriste da aproksimiraju druge funkcije, kao što su sinus, kosinus, i
eksponencijalna funkcija.

Polinomi su funkcije f : R → R čije formule su zbrojevi potencija varijable pomnoženih s

nekim konstantama. Oni uključuju afine i kvadratne funkcije. Stupanj polinoma je največi
eksponent s kojim se varijabla pojavljuje u njemu. Polinomi imaju najviše onoliko
nultačaka koliki im je stepen. Graf polinoma os ordinata siječe u slobodnom članu (tj.
konstantnom pri brojniku u polinomu).

7
2.2 Racionalne funkcije
p n (x)
Racionalne funkcije su funkcije oblika f(x)= , gdje su P (x ) x Q (x) n m i polinomi
Qm ( x)
stupnja n, odnosno m, koji nemaju zajedničkih nultačaka. n < m ⇒ prava racionalna
funkcija, n ≥ m ⇒ dijeljenjem brojnika s nazivnikom funkciju možemo napisati u obliku
polinoma i prave racionalne funkcije.

Slika4: Grafovi racionalnih funkcija

Dvije veličine su obrnuto proporcionalne ako im je proizvod konstantan. Primjerice, tlak i

zapremine idealnog gasa su obrnuto proporcionalni. Primijetimo da kod obrnute
proporcionalnosti ima smisla zahtijevati da te veličine ne postižu vrijednost nula (ako bi u
xy =const. primjerice x bio 0, slijedilo bi da je const.= 0, dakle bismo imali situaciju kad je
proizvod stalno 0, dakle bi stalno bar jedna od veličina morala biti 0).

Racionalne funkcije su koeficijenti dva polinoma. Njihovu prirodnu domenu čine svi realni
brojevi koji nisu nultačke nazivnika (dakle, ako nazivnik nema realnih nultačaka, prirodna
domena im je cijeli skup R). Pritom treba pripaziti: prirodnu domenu odredujemo prije
eventualnog skračivanja.

8
Kod racionalnih funkcija se ili pojavljuje jedna obostrana horizontalna asimptota ili je
uopšte nema. Vrijede sljedeča pravila: Ako je nazivnik racionalne funkcije r strogo večeg
stepena od brojnika, pravac y = 0 je obostrana horizontalna asimptota od r. Ako su
nazivnik i brojni racionalne funkcije r jednakih stepena, pravac y = L je obostrana
horizontalna asimptota od r, gdje je L kvocijent vodečeg koeficijenta brojnika i vodečeg
koeficijenta nazivnika. Ako je nazivnik racionalne funkcije r manjeg stepena od brojnika, r
nema horizontalnu asimptotu.

Prava racionalna funkcija je ona kod koje je stepen polinoma u brojniku manji od stepena
polinoma u nazivniku. U suprotnom je neprava i može se dijeljenjem brojnika i nazivnika
svesti na zbir polinoma i prave racionalne funkcije.

Općenito, asimptota krivulje je pravac koji ima svojstvo da su mu tačke krivulje sve bliže
što su dalje od ishodišta. Primijetimo da to znači i da je svaki pravac sam sebi asimptota.
Vezano za grafove funkcija obično se ističu tri vrste asimptota: horizontalne, vertikalne i
kose. Horizontalna asimptota krivulje je horizontalni pravac u Kartezijevom koordinatnom
sistemu sa svojstvom da je ta krivulja sve bliža tom pravcu što je više lijevo ili desno, tj.
krivulja se približava horizontalnoj asimptoti s porastom i/ili padom vrijednosti apscise.

Vertikalna asimptota krivulje je vertikalni pravac x = a u Kartezijevom koordinatnom

sistemu sa svojstvom da je ta krivulja sve bliža tom pravcu što je više gore ili dolje, tj.
krivulja se sve više približava vertikalnoj asimptoti što je apscisa bliža alfi.

Kose asimptote. Ako je stepen brojnika za jedan veći od stepena nazivnika, racionalna
funkcija ima kosu asimptotu (istovremeno lijevu i desnu). Ako je stepen brojnika barem za
dva veći od stepena nazivnika, racionalna funkcija nema horizonatlnih i kosih asimptota.

Svojstva racionalne funkcije su sljedeća:

-opadajuća na intervalu (−∞,b) , opadajuća na intervalu (b,∞) ;

- konkavna na intervalu (−∞,b) , konveksna na intervalu (b,∞) ;

- niti parna niti neparna, injektivna;

bx+1
- ima inverznu funkciju f -1 (x)=
x

- nema nultačaka;

9
- vertikalna asimptota x = b , horizontalna asimptota y = 0

2.3 Korijeni
Korijeni su rastuče realne funkcije. Neparni korijeni kao prirodnu domenu imaju cijeli
skup R, a u prirodnoj domeni parnih korijena su samo nenegativni brojevi.

Svakom negativnom realnom broju možemo pridružiti njegov drugi korijen. Funkcija
korjenovanja  je funkcija koja broju X pridružuje negativni racionalni broj korijen iz x .

Kada crtamo graf funkcije korjenovanja uvijek moramo napraviti tablicu. U prvi red
tablice upisujemo vrijednosti X a u drugi red upisujemo vrijednosti korijena broja x.

0 1 2

y=√ x 0 1 √2

Nacrtana krivulja dio je parabole. Funkcija korjenovanja je rastuća funkcija  ƒ (x) = √x

(x≥0).

Slika5:Graf funkcije korijena

10
Svojstva korijen funkcije f (x) = √x su sljedeća:

- rastuća, konkavna;

- injektivna;

- nultačka x = 0 .

3.0 Inverzna funkcija

U matematici, ako je ƒ funkcija od A do B, tada je inverzna funkcija od ƒ funkcija u
suprotnom smijeru, od B do A, sa osobinom da je kompozicija) od A do B do A (ili
od B do Ado B) vraća svaki element početnog skupa u njega samoga. Zbog toga, ako za
argument x u funkciji ƒ dobijemo vrijednost funkcije y, tada za vrijednost argumenta y u
inverznoj funkciji ƒ−1 dobijamo vijednost inverzne funkcijex, dakle, dobijamo početni
argument funkcije ƒ. Svaka funkcija nema svoju inverznu funkciju; one koje imaju
nazivaju se inverzne funkcije

Inverzna funkcija sve vraća natrag.

Ako je f : A ―› B bijekcija, onda postoji samo jedna funkcija f -1 : B ―› A koju

nazivamo inverznom funkcijom funkcije f i za koju vrijedi: f -1(f(x)) = x za svaki x ε A i

f (f-1(y)) = y za svaki y ε B

Inverznu funkciju je praktično računati sljedećim postupkom:

1) Jednačinu y = f(x) riješimo po nepoznatoj x

2)Ako postoji jedinstveno rješenje te jednačine tada funkcija ima inverznu funkciju, x = f -1
(y)

3) Zamijenimo nepoznate y i x da bismo dobili y = f -1 (x)

11
Slika6: Grafovi inverznih funkcija

12
4.0Zaključak:
Sad možemo konačno reči i šta su algebarske funkcije. To su sve funkcije koje se mogu
dobiti komponiranjem polinoma, racionalnih funkcija i korijena. Korisno je zapamtiti još i
sljedeče: ako je funkcija rastuča njen inverz je takoder rastuča funkcija, a ako je funkcija
opadajuča njen inverz je opadajuča funkcija.Algebarske funkcije su elementarne funkcije
koje se mogu dobiti komponiranjem općih potencija s racionalnim eksponentima i
racionalnih funkcija s racionalnim koeficijentima

13
5.0Literatura:
1.Matematika 1 Franka Miriam Bruckler Igor Pažanin Zagreb, 2012.
2.Matematika 1 Dragan Juki´c, Rudolf Scitovski Osijek, 1998.
3. http://alas.matf.bg.ac.rs/~ml06068/polinomi_1.html

14