INTERNACIONALNI UNIVERZITET U NOVOM PAZARU

Departaman pedagoško – psiholoških nauka

Smjer: Vaspitač djece predškolskog uzrasta

Predmet: Zdrastvena nega i higijena

Tema: FAKTORI KOJI UTIČU NA ZDRAVLJE

Mentor : Student:

Prof. Dr. Elvira Radončić Ajša Sejdović

Novi Pazar, Mart 2020.

Sadržaj
UVOD........................................................................................................................................3

1. ZDRAVLJE........................................................................................................................4

1.1. Statistički podaci o uzrocima smrti.............................................................................5

2. FAKTORI KOJI UTIČU NA ZDRAVLJE........................................................................6

2.1. Nasledni faktori...........................................................................................................7

2.2. Faktori sredine.............................................................................................................8

2.2.1. Voda.....................................................................................................................9

2.2.2. Vazduh...............................................................................................................10

2.2.3. Hrana..................................................................................................................10

2.2.4. Radno mjesto......................................................................................................11

2.2.5. Obrazovanje i kultura.........................................................................................11

2.2.6. Nezaposlenost....................................................................................................12

2.2.7. Socijalna podrška...............................................................................................12

2.2.8. Stil života...........................................................................................................12

ZAKLJUČAK..........................................................................................................................13

LITERATURA.........................................................................................................................14

2
 UVOD

Najveće bogatstvo koje posjeduje jedna osoba je život a život bez zdravlja je jako težak. Biti
zdrav je ono što svaka osoba želi a to je nešto što da bi sačuvali moramo uložiti veliki trud i
voditi veliku brigu jer zdravlje je jedina stvar koja se ne može kupiti ukoliko ga izgubimo.
Zdravlje je nešto najdragocenije što posjeduje jedna osoba i ako često nismo svjesni i
zahvalni na tome pa tek nakon gubitka poćinjemo shvatati stvarni značaj. Sve u životu
možemo kupiti, nadomjestiti, zamijeniti... ali zdravlje ne možemo, zdravlje je blagodat koju
je Allah dz.š. dao svakoj osobi u emanet pa nas upravo zbog toga često iskušava sa sitnim
bolestima poput gripa, ili evo sada iskušava nas virusom i to smrtonosnim da bi mi shvatili
znašaj tog zdravlja. Obzirom na to da često nismo svjesni vrijednosti zdravlja mi i ne
razmišljamo na uticaj okoline i dješavanja na naše zdravlje. Mnogobrojni su faktori koji utiču
na naše zdravlje a da mi toga u trenutku nismo ni svjesni jer nam se čini sitnim i malim ali
kasnije osjetimo posljedice kada već nema nazad.

Mnogi kada saznaju da imaju neku bolest žele promijemniti to preko noći ali bolest kako nije
došla preko noći i neće ni otići tako. Usvajanje svijesti o značaju aktivnog života i pravilne
ishrane može doprinijeti mnogo našem zdravlju i načinu života. Hrana koju konzumiramo
predstavlja gorivoza naše tijelo, pa ako u automobilu ne želimo sipati nekvalitetno gorivo
zašto bismo to činili sebi. Hrana je ta koja izgrađuje, psnažuje i održava naše tijelo.

Faktori su dakle mnogobrojni a u osnovi oni se dijele na: endogene (faktore nasleđa) i
egzogene (socio-ekonomski, sociokulturni, stil života, fizičko-biološka sredina).

3
 1. ZDRAVLJE
Živimo u vremenu gdje ljudi bezglavo uvijek negdje trče i živi se životom gdje je pokretač za
sve što se radi ¨moraš¨i vrijeme svake osobe je isplanirano bez njenog učešća. U svoj toj
žurbi ljudi najmanje brinu o sebi i svom zdravlju zbog čega kasnije često ostaju posledice. U
narodnoj poslovici stoji: ¨Zdrav čovjek ima sto želja a bolestan samo jednu, da ozdravi.¨

Svetska zdravstvena organizacija (SZO) definisala je zdravlje kao "stanje potpunog fizičkog,
mentalnog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti i onesposobljenosti".

Zdravlje je najdragocenija blagodat koju posjedujemo i ako mnogi misle da je to novac, a

misle tako samo do trenutka kada okušaju neku bolest. U mladosti obično ne shvatamo kolika
je bitnost vodjenja brige o zdravlju jer smo u jeku mladsti i sve nam je nekako lijepo i veselo
pa često se djesi da neko u mladosti navuće sebi neku bolest zbog neozbiljnosti shvatanja
starijih kada nas upozoravaju i poslije vuku posledice kroz cijeli svoj život, bilo to da se radi
o nekoj jakoj prehladi koja utiče na plodnost kod žene ili nekih lomova u toku nekih igara i
neke razonode i sl.

Životni vek postaje sve kraći i to nije bez razloga, istraživanja koja su rađena 2016 godine
kažu da je prosečni životni vek u Srbiji 75 godina. Nažalost, ubrzani tempo života, stres,
napetost, depresija i sl. su sve faktori koji utiču na zdravlje i ako u trenutku nismo svjesni a i
htjeli mi to ili ne, ne možemo se oduprijeti takvom životu.

O zdravlju i zdravoj ishrani žene uglavnom počinju brinuti tek kada počnu sa rađanjem djece.
Velika briga za njih i odgovornost o njihovom zdravom odgoju tjera ih da raspoznaju zdravo
od štetnog, prirodno od prerađenog ili industrijskog. A ljudi počinju razmišljati o svom
zdravlju uglanom onda kada se počnu suočavati sa nekim od bolesti.

Zdravlje bi trebalo biti prioritet svakom od nas jer bez zdravlja ne možemo uživati u onome
što imamo. Koliko budemo ulagali u svoj zdrav način života, utoliko ćemo više iskoristiti
naše kvalitete i sposobnosti.

4
 1.1. Statistički podaci o uzrocima smrti
Starenje stanovništva sa sobom je donelo novu zdravstvenu krizu koju su na različite načine
doživele zemlje Evrope. Sredinom 1960-ih očekivano trajanje života pri živorođenju je u
Istočnoj Evropi i republikama bivšeg SSSR-a počelo da stagnira, u pojedinim zemljama i da
opada. Za ovakvu situaciju najzaslužnije je povećanje stopa smrtnosti od kardiovaskularnih
bolesti i širenje alkoholizma i nasilja (Mesle, 2004). U istom periodu, u ostatku razvijenog
sveta dogodila se "kardiovaskularna revolucija" (smanjenje stopa smrtnosti od bolesti srca i
krvotoka) koja je najzaslužnija za dalje produžavanje očekivanog trajanja života (Olshansky,
Ault, 1986; Rogers, Hackenberg, 1987). Zemlje istočnog i centralnog dela Evrope, kao i
Balkana, još uvek imaju izuzetno visoke stope smrtnosti od bolesti cirkulatornog sistema.
Razloge treba tražiti pre svega u nezadovoljavajućoj ekonomskoj situaciji, koja se odražava
na lošiji kvalitet života i svest o ∗ Centar za demografska istraživanja Instituta društvenih
nauka, Beograd. 90 Stanovništvo 1/2012 potrebi za preveniranjem faktora rizika za nastanak
oboljenja, ali i u činjenici da je starosna struktura stanovništva jako nepovoljna.1

1
UZROCI SMRTI U SRBIJI OD SREDINE 20. VEKA, Ivan Marinković, 89-106.

5
 2. FAKTORI KOJI UTIČU NA ZDRAVLJE
U širem smislu zdravlje se shvata kao stanje ili kvalitet ljudskog organizma koji se ogleda u
normalnom funkcionisanju organizma u datim genetskim uslovima i uslovima spoljašnje
sredine, a u užem smislu zdravlje podrazumijeva:

- da ne postoji bolest
- da osoba funkcioniše normalno unutar opšte prihvaćenih zdravstvenih standarda u
odnosu na pol, starost i geografsko područje
- i da organi funkcionišu adekvatno, kako posebno, tako i u sklopu međusobnih
odnosa.2

Faktori koji utiču na zdravstveno stanje osobe su mnogobrojni i jako raznoliki a osnovna
podjela tih faktora se dijeli na dvije vrste:

1. Nasledni faktori
2. i faktori sredine u koje spadaju:
- Voda
- Vazduh
- Hrana
- Radno mesto
- Kultura i obrazovanje
- Nezaposlenost
- Socijalna podrška
- Stil života.

2
http://www.izjzv.org.rs/app/soc.katedra/Zdravljeifakorikojinanjegauticu.pdf

6
 2.1. Nasledni faktori
Često se susrećemo sa situacijama gdje odredjeno dijete lići na nekog od svojih roditelja ali
imamo situacije gdje djeca liće i na svog djedu ili nanu. Kada kažem liče ne mislim samo
fizičkim izglegom već ćesto i psihički ali i imaju nasledstvo nekih od bolesti koje boluje neko
od njih. Često kažu za ćerku da je ogledalo svoje majke, ali da, naravno, u nasleđe se prenose
rupice na bradi, kovrdžava kosa, oblik tela... ali i teška oboljenja.

Obzirom na to da je broj djece sa nekom od rijetkih bolesti sve veći medicina je napredovala i
došla do načina da na osnovu analize majčine krvi mogu da saznaju zdravstveno stanje kod
nerođenog djeteta, još u toku trudnoće.

Najćešće genetski nasledne bolesti koje se javljaju kod djece su sledeće:

- Kancer (rak dojke, rak jajnika, rak debelog crijeva, rak prostate...i sl)
- Kardiovaskularne bolesti (moždani udari i bolesti srca)
- Osteoporoza (preuranjeno trošenje kostiju)
- Problemi sa vidom (katarakta, glaukom i makularna degeneracija oka su među
glavnim uzrocima gubitka vida)
- Artritis (zbog istrošenosti zglobova)
- Alhajmerova bolest (problemi sa pamćenjem)
- Tromboza (ugrušci u krvi)
- Dijabetes (povišen nivo šećera u krvi)
- Problemi sa menstruacijom (policistični jajnici i bolni ciklusi)
- I autoimune bolesti (multi skleroza, hašimoto, štitna žlijezda...).

7
 2.2. Faktori sredine
Savremeni način života koliko ima prednosti toliko ima i mana. Brz način života nam sa
sobom nosi i nedostatak vremena koji znatno utiče na zdravlje zbog stresa koji organizam
doživljava i ako mi u trenutku toga nismo svjesni. Na čovjeka takođe utiče i: smanjena
fizička aktivnost, otuđenost među ljudima, buka, konzumiranje brze hrane, udisanje
duvanskog dima kao i sam život u zagađenom vazduhu i mnogi drugi uticaji. Čak i voda,
vazduh i zemlja postali su zagađeni i štetni za organizam jednog čovjeka.3

Najčešće bolesti sa kojima se čovjek danas svakodnevno susreće, ponajvećim dijelom zbog
uticaja životne sredine su: artritis, gojaznost, bolesti zavidnosti, mnoge vrste raka, moždani
udar, psihička oboljenja i sl. Mnogo vremena se provodi sjedeći, fizički nismo aktivni a
pritom još se hranimo nezdravo, što je sve jak uticaj na cjelokupno zdravstveno stanje kod
čovjeka, kako fizički tako i psihički. Brza hrana uz još brži stil života, zajedno s visokim
nivoima stresa ostavljaju strašne posljedice po zdravlje. Jedan od krivaca za to stanje jesu
životni faktori, manjak fizičke aktivnosti i nezdrava ishrana.

Sve to naravno utiče na zdravlje kroz mnoge hronične bolesti koje se sve više javljaju, ali isto
tako i na našu psihu, jer kada smo bez energije to vodi dalje ka nedostatku samopouzdanja,
blagih depresija i mnogih drugih problema, a energiju sigurno ne možemo naći u fast food i u
sjedećem ili ležećem položaju. Poseban uticaj što se tiče životne stredine na cjelokupno
zdravlje čovjeka imaju sledeci faktori:

- Voda
- Vazduh
- Hrana
- Radno mesto
- Kultura i obrazovanje
- Nezaposlenost
- Socijalna podrška
- I stil života.

3
Prekursori ateroskleroze, Snežana Mati-Besarabi, 2008.

8
 2.2.1. Voda
Voda je od suštinskog značaja za opstanak na zemlji. Ona čini skoro dvije trećine tjelesne
težine organizma čovjeka i pokriva nešto više od dvije trećine zemljine površine . Voda se
uglavnom zagađuje djelovanjem čovjeka – tj. ljudskog faktora.

Najveći zagađivači površinskih voda su:

– nafta i njeni derivati,

– proizvodi hemijske industrije,

– otpadne vode industrije,

– gradske otpadne vode iz kanalizacije,

– i deponije industrijskog komunalnog otpada.

Zagađenje vode naftom nastaje prilikom bušenja i eksploatacije na naftnoj platformi i njenim
transportom brodovima-tankerima. „Procenjuje se da skoro 1% proizvodnje nafte iscuri, u
toku transporta i njenog pretakanja, u okeane, mora i reke.¨4

Glavni izvori zagađenja vode su neprečišćene industrijske i komunalne otpadne vode

poljoprivredni odvodi. Voda se zagađuje i poljoprivrednom proizvodnjom, zbog primene
mineralnih đubriva i pesticida.

Najzagađenije reke u Srbiji su: Toplica, Veliki Lug, Lugomir, Crni Timok i Bor (crvena reka
– zbog prisustva metala bakra, dobila je crvenu boju).

Vode se zagađuju na više načina a krajnji ishod zagađenja voda je oštećenje zdravlja,
Prisustvo mikroorganizama u vodi izaziva crevne infekcije, dijareju, tifus pa sve do
pandemskih bolesti (kolere). Vode su zagađene patogenim mikroorganizmima, štetnim
vodama (otpadne vode iz industrija, kanalizacione vode, mineralnim đubrivima).

4
Vlatković, S.: Životna sredina i funkcije šuma, Javno preduzeće za gazdovanje šumama "Srbija šume" i Institut
za šumarstvo, Beograd, 2001, str. 67.

9
 2.2.2. Vazduh
Zagađujuće materije koje dospevaju u vazduh su različite po sastavu, potiču od različitih
izvora i imaju različito dejstvo na žive organizme. Stalna izloženost zagađujućim materijama
je opasna za zdravlje. U zavisnosti od koncentracije štetnih materija u vazduhu, različit je i
efekat na zdravlje čovjeka i zavisi od samog čovjeka, njegovih godina i genetičkog nasleđa,
da li boluje od nekih bolesti, od fizičke neaktivnosti i u novije vreme od stresnih situacija.

Zagađenje vazduha u atmosferi možemo posmatrati kroz:

- negativan uticaj na čovjeka i njegovo zdravlje,

- i ugrožavanje ostalih elemenata životne sredine (vode, zemljišta i ostali živi svet).

2.2.3. Hrana
Hrana koja se brzo sprema dobro izgleda, lijepo miriše, brzo se pojede i uz to je još i jeftina
naziva se brzom hranom ili drugačije poznata kao fast food. Prečesto konzumiranje ove hrane
dovodi do povečanja masnoća u krvi, dijabetesa, gojaznosti, povečanog pritiska i sl. Brzoj
hrani najčešće su izložena djeca koja je veoma često konzumiraju u toku školskih odmora ali
i odrasli takođe. Savremeni način života nametnuo je sve češću upotrebu ove hrane u ishrani.

Sva ova jela sadrže visoke energetske vrednosti i visoki sadržaj masti i aditiva tj. Dodataka
koji hrani daju ukus i produženu svježinu a uz to teško da se mogu naći vitamini i minerali. U
brzu hranu pripadaju: gazirana pića, hamburgeri, hot dog, brza piletina i sl.

10
 2.2.4. Radno mjesto
Rad je jedna od temeljnih ljudskih aktivnosti koja je nužna za oblikovanje čovjeka te
predstavlja osnovni uvjet njegovog opstanka i društvenog razvoja (Šverko, 2005).5 Rad ima
veliki utjecaj na zdravlje, ali i na kvalitetu života pojedinca. Posebno pozitivan učinak posla
na osobe pronađen je kod osoba s invaliditetom te kod majki koje se skrbe o djetetu s
poteškoćama. Uzevši u obzir negativne posljedice nepovoljnih uvjeta rada na psihičko i
fizičko zdravlje zaposlenika, može se zaključiti kako je nužno poboljšati radne uvjete jer
samo tada zaposlenik može ostvariti sve svoje potencijale. Kroz rad čovjek stupa u brojne
interakcije s drugim ljudima te mu ono predstavlja izvor identiteta, samopoštovanja i
samoefikasnosti (Proroković, Miliša i Knez, 2009).6

2.2.5. Obrazovanje i kultura

Obrazovanje ima pozitivan efekat kako na fizičko tako i na mentalno zdravlje. Diploma nam
može obezbediti bolji posao i bolje primanje ali prema istraživanju naučnika sa Univerziteta
u Oksfordu i Londonskog koledža, više obrazovanje ima i jako dobar uticaja na zdravlje jer
smanjuje mogućnost nastanka srčanih bolesti. Ljudi koji su imali više obrazovanje su takođe
imali i niže tjelesne mase, niži nivo masnoća u krvi te je među njima bilo dosta nepušača.

Jedan od autora studije dr. Julien Vaucher kaže kako rezultati pokazuju da se jedan dio veze
između obrazovanja i dobrog zdravlja može objasniti uz pomoć činjenice što su mnogi
ispitanici bili nepušači.

Od srčanih bolesti umire sve više ljudi, a obično nastanu kada se srčane arterije sužavaju
zbog postupnog nakupljanja masnoća što se veoma rijetko može djesiti kod ljudi koji imaju
visoko obrazovanje.

Takođe, u toku obrazovanja može se dosta naučiti o zdravim navikama i zdravom načinu
života što će dodatno uticati i poboljšati zdravstveno stanje kod pojedinca.

5
Šverko, B. (2005). Emocionalna inteligencija.
6
Proroković, A., Miliša, Z. i Knez, A. (2009). Radne vrijednosti i zadovoljstvo poslom s obzirom na neke
sociodemografske značajke, 6-17.

11
 2.2.6. Nezaposlenost
Rezultati istraživanja ukazuju da je gubitak posla visoko stresno iskustvo koje kod pojedinca
izaziva neke promjene u doživljavanju i ponašanju.7

Nezaposlenost je jedan od faktora za pojavu depresije i važan stresor koji utiče na mentalno
zdravlje. Rad i zaposlenost obezbeđuju finansijsku stabilnost i doprinose osjećanju
samopoštovanja. Međutim, teško je utvrditi da li je neprepoznata depresija uzrok
nezaposlenosti ili nezaposlenost uzrok depresije. Depresivni simptomi dovode do
odsustvovanja sa posla ili smanjene produktivnosti, što na kraju može doprineti gubitku
posla, a gubitak posla zajedno sa potragom za zaposlenjem može dovesti do osjećanja
beznađa, srama, poraza, frustracije i anksioznosti, narušavajući mentalno zdravlje osobe.8

2.2.7. Socijalna podrška

Izvori socijalne podrške mogu biti razliiti. Ipak, većina ljudi prima najvei dio emocionalne
podrške, topline, pripadanja, materijalne podrške i sl. u porodici. Ukoliko je brak uspješan,
suprug(a) je jedan od glavnih trajnih i pristupačnih izvora socijalne podrške odraslih. Za
razliku od ostalih izvora podrške i pomoći, porodica je najčešće ta koja sama prepoznaje i
sama nudi pomoć svome članu u krizi, bez da on to mora posebno tražiti. Osim porodice,
značajan izvor podrške su prijatelji, komšije, bliži ili dalji rođaci, kolege na poslu i sl.

Socijalna podrška je važan faktor za svakog pojedinca u procesima uticaja stresnih događaja
na zdravlje jer socijalni odnosi mogu zaštititi pojedinca od opasnih posljedica stresa.

2.2.8. Stil života

Prema Tomić-Koludrović (2002), cijeli koncept životnog stila uključuje ponašanje, odnosno
potrošnju i slobodno vrijeme, orijentaciju i resurse (ekonomske/status). Za ljudsko zdravlje
dobro je ono što ga krepi, neguje, hrani, jača, oplemenjuje, podiže zadovoljstvo življenja.
Nego nažalost, savremeni način života uglavnom čini sasvim suprotno. Nedovoljno kretanje,
brza hrana, energetski napici, ubrzan tempo života, stres, svakodnevna izloženost zračenju
kroz stalnu upotrebu mobilnih telefona i sate koje provodimo pred kompjuterom, pušenje,
gojaznost ili pojačano konzumiranje alkohola vrše veliki uticaj na pogoršanje zdravstvenog
stanja pojedinca, kako psihičkog tako i tjelesnog ili fizičkog. Trebamo imati na umu da
koliko uložimo u svoje tijelo i sebe uopšte, toliko ćemo od njega i dobiti za uzvrat.
7
Knezović, T., Finansijske brige, 2004, 79.
8

12
 ZAKLJUČAK

Zdravlje je jedino posjedstvo za koje možemo reći da je stopostotno u našem vlasništvu ali je
ujedno ono i to u koje najmanje ulažemo zbog savremenog načina života koji nam nalaže tok
skoro svakog našeg dana a mi samo realiziramo već dati plan, što znatno ima veliki uticaj na
zdravstveno stanje svakog pojedinca ponaosob, kako psihički tako i fizički. Upravo zbog toga
danas imamo veliki broj oboljenja čak i kod mladih. Svi faktori koji utiču na zdravlje, mogu
djelovati dvojako, odnosno mogu da podržavaju ili da ugrožavaju zdravstvenu ravnotežu.

Svojim ponаšаnjem, nаčinom životа i odnosom premа zdrаvlju ne utičemo sаmo nа svoje
zdrаvlje, nego u mnogome nа život i nа zdrаvlje nаše dece, nаših unukа i prаunukа. Dužinа
životа i rezerve zdrаvljа nisu opredeljeni sаmo nаsleđem. Nа njih umnogome utiču i drugi
fаktori, pre svegа, nаčin i uslovi životа i rаdа. Kretаnje, tj. fizičkа аktivnost, je uslov zа
očuvаnje čovjekovog zdrаvljа i normаlnog funkcionisаnjа orgаnа, sistemа i čovjekovog
orgаnizmа u cjelini.Zdrаvlje sаvremenog čovjekа nаjviše ugrožаvаju preobilnа i nedeаkvаtnа
ishrаnа, nedovoljnа fizičkа аktivnost, stresnа nаprezаnjа, zаgаđenjа životne i rаdne sredine i
štetne nаvike. Prema tome za ljudsko zdravlje je dobro ono što je korisno, što ga krijepi,
oplemenjuje, pravi zadovoljstvo življenju, neguje i hrani. Moderan način života nažalost ide
na suprotnu stranu, stvarajući nepovoljne uslove za očuvanje i unapređenje zdravlja, a sve
više doprinosi nastanku oboljenja. Iako je je čovjek specifičan u odnosu na druga živa bića i u
poziciji je da se adaptira i prilagođava različitim okolnostima i situacijama bilo da se radi o
okolini ili pak različitim socijalno društvenim okolnostima, nepovoljni faktori se negativno
odražavaju na njegovo zdravstveno stanje htjeo on to ili ne.

13
 LITERATURA

 Knezović, T., Finansijske brige, 2004.

 Prekursori ateroskleroze, Snežana Mati-Besarabi, 2008.
 Proroković, A., Miliša, Z. i Knez, A. (2009). Radne vrijednosti i zadovoljstvo poslom
s obzirom na neke sociodemografske značajke.
 Šverko, B. (2005). Emocionalna inteligencija.
 Uzroci smrti u Srbiji od sredine 20. Veka., Ivan Marinković.
 Vlatković, S.: Životna sredina i funkcije šuma, Javno preduzeće za gazdovanje
šumama "Srbija šume" i Institut za šumarstvo, Beograd, 2001.
 http://www.izjzv.org.rs/app/soc.katedra/Zdravljeifakorikojinanjegauticu.pdf

14