INSTRUMJENTI MJERENJA ZDRAVSTVENOG STANJA STANOVNIŠTVA

Indikatori su instrumenti za mjerenje zdravstvenog stanja stanovništva i:

•pokazatelji zdravstvene situacije,
•varijable koje mjere direktne i indirektne promjene (SZO),
•mjere za ocjenu obima dostignutih predviđenih ciljeva,

Zdravstveni indikatori su mjerni isntrumenti koji mjere promjene u stanovništvu

u određenom vremenskom periodu.

Indikatori mogu biti:

1. kvantitativni (apsolutni i relativni brojevi):

proporcije (procenat) - pokazatelj strukture
stope – pokazatelj učestalosti ili nivoa neke pojave i
drugi odnosi.

2. kvalitativni (npr. nešto postoji ili ne postoji u sistemu zdravstva, ili su

pojave gradirane – izuzettno dobro, dobro, ni dobro ni loše, loše i izuzetno
loše).
IZVORI PODATAKA ZA PROCJENU ZDRAVSTVENOG STANJA STANOVNIŠTVA

Zdravstveni indikatori su osnovni instrumenti za procjenu stanja zdravlja

stanovništva, prikazani relativnim brojevima, a izračunati prema podacima
dobijenim iz sljedećih izvora:

1. matične knjige sadrže podatke vitalne statistike: rađanje, umiranje, sklapanje i

razvodi braka, usvojenja,
2. popis stanovništva (cenzus) sadrži podatke: ukupan broj stanovnika, distribucija
stanovnika po spolu i dobu,
3. rutinska zdravstvena statistika sadrži podatke: rad zdravstvenih službi, utrošena
sredstva za rad,
4. registri bolesti sadrže podatke o masovnim nezaraznim oboljenjima,
5. epidemiološki nadzor sadrži podatke o kontroli zaraznih bolesti i bolesti koje
podliježu obaveznoj imunizaciji
6. interviju – ispitivanje zdravlja u populaciji prema potrebama stanovnika,
7. drugi izvori podataka (statistika).
 KARAKTERISTIKE INDIKATORA
• validnost - mjeri stvarno ono što se njima želi mjeriti, tj. njegov se rezultat
može potvrditi nekim drugim dijagnostičkim postupkom

• objektivnost - mjerenjem dobijeni rezultat mora biti jednak kod svih onih
koji mjerenje provode pod istim uslovima

• senzitivnost - mjerenjem dobijena promjena mora strogo pratiti promjene

situacije, tj. odražava stvarno pozitivan test na broj oboljelih osoba
• specifičnost - treba da odražava promjene samo u uslovima u kojima se
mjeri, tj. odražava stvarno zdrave osobe na ukupno stanovništvo bez bolesti

• jednostavno izračunavanje

• ne podliježu promjenama u vremenu i prostoru

• lako i bez posebnih procedura dolazi do njih

• proces njihovog dobijanja ne košta mnogo

 UPOTREBA INDIKATORA

Indikatori se koriste za:

• analizu sadašnjeg stanja populacije, oni su markeri dostignutog

progresa u ostvarenju ciljeva koji su pojedine zemlje sebi zadale

• komparaciju zdravstvenog stanja sa drugim područjima ili drugim

zemljama

• mjerenje promjena u populaciji za određeni vremenski period

• praćenje opšteg socijalnog i ekonomskog razvoja zemlje

• praćenje ostvarenja zdravstvenih programa na različitim nivoima

KLASIFIKACIJA INDIKATORA ZDRAVSTVENOG STANJA STANOVNIŠTVA

Zdravlje za sve u XXIst proklamuje globalnu zdravstvenu politiku baziranu na

konceptu 7 ključnih oblasti:

1. jednakost,
2. etika,
3. učešće zajednice
4. očuvanje i unapređenje zdravlja i prevencija bolesti
5. razvoj primarne zdravstvene zaštite
6. intersektorijalna saradnja i
7. međunarodna saradnja.
POZITIVNI INDIKATORI ZDRAVLJA
su objektivni pokazatelji željene prosječne psihofizičke kondicije i socijalne harmonije
u zajednici.

1. ANTROPOMETRIJA je metoda antropologije koja predstavlja mjerenje i ispitivanje

čovjekovog tijela i odnosa u veličini između njegovih pojedinih dijelova.
•Visina tijela
•Težina tijela
•Sjedeća visina
•Obim glave
•Obim grudnog koša
•Zapremina tijela
•Veličina pojedinih dijelova tijela
•Fizička snaga čovjeka
INDEKS TJELESNE MASE
Tipovi konstitucije:

Tipus atleticus: jaka muskulatura, široka pleća, kratak-snažan vrat, četvrtasto

lice, epigastrični ugao prav

Tipus respiratorius: dugačak grudni koš, vidljiva rebra, dugačak i tanak vrat,
nježni mišići

Tipus digestivus: jače razvijen donji dio lica, mali nos, nisko čelo, kratak-pun vrat,
bačvast grudni koš, veliki trbuh

Tipus cerebralis: gracilna građa kostiju, velika glava prema uskom tijelu, razvijeno
tijelo, uska ramena, tanki udovi
2. PSIHOMETRIJA
Psihometrijskim mjerenjem se određuju intelektualne sposobnosti i psihičke osobine
ljudi.

Inteligencija je:
Sposobnost snalaženja putem mišljenja u novim situacijama,
Sposobnost rješavanja problema putem mišljenja
Sposobnost učenja i adaptacije

Inteligencija se mjeri testovima, a izražava količnikom inteligencije IQ.

Mentalna starost
IQ = ------------------------ x 100
Životna starost

•Osobe sa normalnom psihičkom razvijenošću IQ=95-100

•Darovite osobe IQ=106-120
•Talentovane osobe IQ= iznad 120
Mentalna i intelektualna slabost:
teška mentalna retardacija IQ ispod 20
teža mentalna retardacija IQ=20-35
umjerena mentalna retardacija IQ=36-50
laka mentalna retardacija IQ=51-70
fiziološka tupost IQ=71-80
prelazni oblici IQ=81-95

3. SOCIOMETRIJA mjeri strukturu ljudske grupe i ispituje odnose u primarnim

grupama. Koristi se :skala za mjerenje stavova, testovi za ispitivanje interesovanja i
situacioni testovi.

4. BIOLOŠKI STANDARDI
NEGATIVNI INDIKATORI ZDRAVLJA

MORBIDITET je mjera koja govori o intenzitetu pojave bolesti, odnosno oboljenja u

populaciji.

MORTALITET predstavlja parametar gubitka života.

APSENTIZAM je parametar izostanka sa posla (iz medicinskih i nemedicinskih

razloga)

INVALIDNOST je gubitak ili smanjenje sposobnosti za rad koja se ne može otkloniti

liječenjem odnosno mjerama rehabilitacije.
VRSTE INDIKATORA ZDRAVLJA

Indikatori zdravlja su objektivni pokazatelji relativnog zdravlja stanovništva.

Sa indikatorima se mjeri progres, napredak, razvojni planovi i kontinuirani programi
unapređenja zdravlja.

1. Indikatori zdravstvene politike: distribucija resursa, ravnopravnost, politička

saglasnost, organizacioni okvir…
2. Socio-ekonomski indikatori zdravlja: prirodni priraštaj, nacionalni dohodak, stope
pismenosti, standard stanovnika, distribucija prihoda, dostupnost hrane…
3. Indikatori pružanja zdravstvenih usluga: obuhvata PZZ, zaštita rizičnih grupa,
obuhvatnost imunizacijom, dostupnost esencijalnim lijekovima…
4. Indikatori zdravstvenog statusa: stopa dojenačke smrtnosti, očekivano trajanje
života, smrtnost porodilja…
5. Stanje socijalnog i psihološkog blagostanja: morbiditet, apsentizam, invalidnost
 OPERATIVNI INDIKATORI
PROCJENE ZDRAVSTVENOG STANJA STANOVNIŠTVA

1. Indikatori zdravstvene politike koju zemlja vodi

• Ustav, Zakon o zdravstvenoj zaštiti, Zakon o zdravstvenom osiguranju,

Standardi i normativi;
• Raspodjela sredstava za zdravstvenu zaštitu - % izdvajanja za
zdravstvenu zaštitu iz ND;
• Stepen jednakosti u raspodjeli sredstava – troškovi za zdravstvenu
zaštitu po stanovniku, broj stanovnika na jednog doktora ili broj
doktora na 10.000 stanovnika, broj postelja na 1000 stanovnika),
• Stepen uključenosti zajednice u zadovoljavanju zahtjeva i potreba
stanovnika,
• Postojanje uspješne komunikacije u zdravstvenom sistemu (komiteti,
ekspertne grupe i sl).
2. Socijalno – ekonomski indikatori povezani sa zdravljem

1. Prirodni priraštaj i unutrašnja migracija stanovnika

2. ND ili društveni proizvod po glavi stanovnika (per capita
3. Prosječni prihodi po radno – aktivnom stanovniku
4. Stopa nezaposlenosti, prosječna zaposlenost žena, pokazatelj zavisnosti
stanovništva (zbir mlađih od 15 i starijih od 65 godina na 100 osoba u
starosti od 15-64 godina).
5. pokazatelji pismenosti stanovnika
6. uslovi stanovanja
7. dostupnost adekvatnoj ishrani stanovništva
3. Indikatori obezbjeđenosti stanovništva zdravstvenom zaštitom

1. Obuhvat stanovništva određenim nivoom zdravstvene zaštite,

imunizacijom, preventivnim aktivnostima, vodosnabdjevanjem,
obrazovanjem i zdravljem itd;
2. Obuhvat zdravstvenom zaštitom majke i djeteta, zdravstvene zaštite starih
ili hendikepiranih osoba;
3. Dostupnost zdravstvene zaštite stanovnicima (općina, kanton/županija,
entitet, država); dostupnost doktora ili zdravstvene ustanove;
4. Pristupačnost zdravstvene zaštite (% očekivanih korisnika zdravstvene
zaštite prema fizičkim, ekonomskim i kulturnim barijerama;
5. Korištenje zdravstvene zaštite (broj pregleda i usluga po stanovniku,
stopa hospitalizacije, prosječna zauzetost postelja);
6. Kvalitet zdravstvene zaštite (procjena ishoda liječenja pacijenata ili
zadovoljstva korisnika radom zdravstvene službe).
4. Uži indikatori zdravstvenog stanja stanovništva
Indikatori zdravstvenog stanja stanovništva neposredno mjere zdravstveno stanje
stanovništva i dijele se na pozitivne i negativne indikatora zdravlja.

4.1. Pozitivni indikatori zdravlja

•% novorođenčadi sa tjelesnom težinom manjom od 2500 grama prema ukupnom
broju novorođene djece;
•% djece sa nižom tjelesnom masom (manjom od 2 SD od prosjeka) u ukupnom
broju izmejene djece;
•% djece sa nižom tjelesnom masom u odnosu na visinu
•% djece sa manim obimom lijeve nadlaktice (manjim za 2SD od prosjeka) prema
broju izmjerene djece,

4.2. Negativni indikatori zdravlja

•stopa dijenačkog moratliteta,
•stopa mortaliteta djece do 5 godina starosti,
•% mortaliteta djece do 5 godina života prema ukupnom broju umrlih,
•stopa maternalnog mortaliteta,
•očekivano trajanje života
•struktura mortaliteta,
•stope incidencije, prevalencije
•struktura morbiditeta
•prevalencija nesposobnosti – invalidnosti u populaciji
5. SINTETIČKE MJERE ZDRAVLJA – INDEKSI ZDRAVLJA

5.1. Indikator fizičkog kvaliteta života je kombinacija:

stopa mortaliteta dojenčadi
očekivanog trajanja života za dojenčad,
stope pismenosti u populaciji.

5.2. Indikator ljudskog razvoja je kombinacija:

očekivanog trajanja života na rođenju,
osnovne kupovne moći stanovništva i
stepena obrazovanja stanovništva.
5.3. Međunarodni indikator ljudske patnje je kombinacija 10 mjera
ljudskog blagostanja:

1. očekivanog trajanja života na rođenju,

2. dnevne kalorijske potrošnje namirnica,
3. dostupnosti pijaće vode,
4. obuhvata novorođenčadi imunizacijom,
5. obuhvata srednjoškolskim obrazovanjem,
6. društvenog proizvoda po stanovniku,
7. stope inflacije,
8. razvoja komunikacijskih tehnologija,
9. stepena političkih sloboda i
10. poštovanja građanskih prava.
Kvalitetne godine života – godine života popravljene u odnosu na kvalitet (QALY –
Quality Adjusted Life Years) je pokazatelji ishoda rada zdravstvene službe u kome su:
poboljšanja u dužini i kvalitetu života sa preduzetim intervencijama ili programima.

Korigovane godine života u odnosu na nesposobnost (DALY – Disibility Adjusted

Life Years) pokazuju direktne i indirektne troškove nastale zbog prijevremenog
morbiditeta ili mortaliteta.

Izgubljene potencijalne godine života (PYLL – Potencial Years og Life Lost)

izračunava se za specifični uzrok smrti sabiranjem preostalih godina života do 75 za
svaku osobu koja umre od rođenja do 75 godina od specifičnog uzroka u određenom
vremenskom periodu.

Ostale: kvalitet života u odnosu na zdravlje, ishod rada zdravstvene službe, mjerenje
psihičkog blagostanja, kvalitet života kod određenog oboljenja.
OSNOVNI PRINCIPI ORGANIZACIJE ZDRAVSTVENE ZAŠTITE

Zdravstvena zaštita predstavlja kombinaciju lične i kolektivne odgovornosti za zdravlje,

javne odgovornosti za obezbjeđenje javno-zdravstvenih funkcija, čitavog spektra
aktivnosti za obezbjeđenje drugih mjera, koje uključuju sa jedne strane državni i privatni
sektor, a sa druge dobrotvorne i humanitarne organizacije za preduzimanje akcija u
zajednici.

U tom složenom sistemu izdvajaju se komonente kao što su resursi, finansiranje,

organizacija, administracija, upravljanje i pružanje zdravstvenih usluga.
Zdravstvene usluge pružaju zdravstvene službe koja se definiše kao: permanentan i
širom zemlje raspoređen sistem uspostavljenih institucija koje imaju višestruke ciljeve,
među kojima su zadovoljavanje različitih zahtjeva i potreba stanovništva kao i
obezbjeđenje zdravstvene zaštite za pojedinca i zajednicu najznačajnije.

Zdravstvena služba pruža širok spektar kako preventivnih, tako i kurativnih usluga.

Nema opšte preporuke za organizovanje zdravstvene zaštite i zdravstvene službe.

Zato i postoje velike razlike između zemalja kada se radi o ciljevima, strukturi,
organizovanju, finansiranju i drugim karakteristikama.

Razlike su rezultat istorijskih, sociokulturnih, ekonomskih, političkih i drugih faktora.

Bez obzira na sve postojeće razlike, postoje neke zajedničke karakteristike

sadržane u nivoima organizovanja zdravstvene zaštite.
Podjela na nivoe zdravstvene zaštite proizilazi iz:

1. veličine populacije koju pojedini nivo obezbjeđuje,

2. na osnovu karakteristika oboljenja i stanja kojima se pojedini nivoi bave,
3. na osnovu nekih organizacionih karakteristika.
Najčešće se govori o 4inivoa zaštite, od kojih je prvi, neprofesionalni, ili nivo laičke
zaštite, a ostali predstavljaju nivoe profesionalne zaštite.

1.Samozaštita je
neprofesionalni, laički nivo zaštite i ostvaruje se u porodici.

• Populaciona grupa obuhvaćena tim oblikom zaštite iznosi od 1 do 10 osoba.

• Na ovom nivou obezbjeđuju se mjere za
1. očuvanje i unapređenje zdravlja,
2. prevenciju oboljenja,
3. samodijagnozu, samoliječenje i samomedikaciju, kao i
4. socijalna podrška i njega oboljelih i slabim članovima porodice.

Ovaj oblik zaštite ima svoju veoma dugu tradiciju i sastavni je dio svih kultura.
Primarna zdravstvena zaštita je prvi profesionalni nivo zaštite tj. medicina prvog
kontakta ili primarna medicinska zaštita, odnosno zaštita koja se pruža pacijentu od
strane kvalifikovanog zdravstvenog tima kada se pacijent prvi put javi sa simptomima ili
znacima oboljenja.

•Zdravstveni tim je različit, u razlčitim sredinama i obuhvata pored doktora, medicinsku

sestru, babicu, patronažnu sestru, socijalnog radnika, negdje čak i fizioterapeuta.
•Administrativna jedinica u kojoj se ova zaštita pruža jeste lokalna zajednica, a
•populaciona grupa za koju se zaštita obezbjeđuje ide od 2.000 do 50.000 osoba na
jedan tim primarne zdravstvene zaštite.
•Pored pružanja medicinske zaštite tim primarne zaštite ostvaruje i niz aktivnosti iz
unapređenja, očuvanja zdravlja i sprečavanja oboljenja.
•Doktor primarnog nivoa je najčešće “čuvar kapije” za prolazak pacijenta na više,
specijalizovane nivoe zaštite.
Sekundarna zdravstvena zaštita je nivo zaštite koji se obezbjeđuje kroz
specijalističku službu.

•Specijalisti koji rade na ovom nivou su takozvani “opšti specijalisti” i to su opšti

hirurzi, internisti, ginekolozi, psihijatri, koji pružaju zaštitu u tzv. opštim bolnicama.
•Administrativna jedinica za pružanje ove zaštite je region (više lokalnih zajednica),
a večina populacije se kreće od 100.000 do 500.000 stanovnika.
•Na ovaj nivo zaštite dolazi se, po pravilu, upućivanjem sa primarnog nivoa, mada
postoje sredine u kojima to nije neophodno.
Tercijarni nivo zdravstvene zaštite jevisoko specijalizovan ili subspecijalistički
nivo i uključuje visoko specijalizovane usluge koje se ili mogu pružati samo u
specijalizovanim i za posebne svrhe osnivanim institucijama ili zahtjevaju
subspecijalističke kadrove kao što su plastični hirurzi, neurohirurzi, kardiohirurzi i
drugi.

•Specijalizovane institucije koje pružaju ovu zaštitu su istovremeno i instituti za

edukaciju zdravstvenih kadrova.
•Administrativna jedinica za pružanje ove zaštite je region a veličina populacije je
500.000 do 5.000.000.
•Na ovaj nivo pacijent dolazi sa uputom ljekara sa primarnog ili sekundarnog nivoa.