EPIDEMIOLOGIJA

Prof dr Zarema Obradović

1
 Osnova, svrha i cilj predmeta

Cilj: Savladati temeljna znanja i načela epidemiologije kako bi

studenti bili spremni procijeniti epidemiološku situaciju

Svrha –osposobiti studente da razumiju epidemiološke pojmove i

karakteristike pojedinih grupa oboljenja kako bi mogli donositi i
provoditi preventivne mjera za različita oboljenja

2
 Preporučena literatura:
1.Obradović Z.Primijenjena epidemiologija u okolinskom zdravlju,
Sarajevo, 2013

2.Obradović Z., Pašalić A. Epidemiologija infekcija povezanih sa

zdravstvenom zaštitom, Sarajevo, 2021.

3. Ferković V, Obradović Z. Epidemiologija sa statistikom, Tuzla,

2013.

4. Obradović Z.Zoonoze, Sarajevo 2014

3
• EPI – NA

• DEMOS - NAROD

4
 Podjela oboljenja
• Zarazna

• Nezarazna

5
• EPIDEMIOLOGIJA ZARAZNIH OBOLJENJA

• EPIDEMIOLOGIJA NEZARAZNIH OBOLJENJA

6
 Gordonov trijas

1.UZROČNIK- živi, neživi

2. DOMAĆIN – osoba (sa svim karakteristikama)

3. SREDINA

• Primjenjiv za sva oboljenja, kako zarazna, tako i nezarazna

7
 1.Uzročnik- agens

- Faktor (faktori) odgovoran za nastanak oboljenja

- Kod zaraznih bolesti jedan uzročnik

- Kod nezaraznih bolesti više „uzroka“: riziko-faktori

8
Vrste agenasa: biološki, hemijski, fizički, mehanički, socijalni

1.1.Biološki, živi agensi- razni mikroorganizmi, uzrokuju

zarazne bolesti

1.2.Hemijski- hemijske materije, najčešće iz spoljašnje

sredine - egzogeni otrovi
-Nekada nastaju u organizmu (produkti metabolizma -
endogeni otrovi)
-Uzrokuju nezarazna oboljenja (akutna i hronična)

9
1.3.Fizički agensi- ekološki faktori: temperatura zraka, vlažnost,
atmosferski pritisak, padavine, zračenje, buka

Nekada direktno uzrokuju, a nekada pomažu nastanak

nezaraznih i nekih zaraznih oboljenja (npr. sunčanica, gripa,
trovanje hranom isl)

10
1.4.Mehanički faktori- svojom snagom uzrokuju povrede ljudi ili
čak dovode do smrti:
- saobraćajni traumatizam
- traumatizam u domaćinstvu
- povrede na radu
1.5. Socijalni faktori- uslovi življenja

• Razlike u obolijevanju:
- mjesto življenja (selo-grad)
- radno mjesto
- način ishrane
- životne navike
 2. Domaćin- osoba
Karakteristike:

• Dob
• Pol
• Etnička pripadnost
• Religijska pripadnost
• Nasljedne osobine
• Starost majke na porodu
• ............

13
 3.Sredina

1.Fizička -voda, vazduh, tlo, klima, geografski položaj

2.Biološka – živi organizmi (biljke, životinje, drugi ljudi) u

čovjekovom okruženju

14
3.Socijalna (socio-ekonomska) sredina- društveno okruženje i
uređenje:

- uslovi stanovanja
- uslovi na radnom mjestu
- vodosnabdjevanje
- ishrana
- dispozicija otpada
- dostupnost zdravstvene zaštite
 Faktori nastanka i širenje oboljenja

• KO obolijeva - osoba, domaćin

• GDJE se dešava oboljenje – mjesto

• KADA se dešava oboljenje - vrijeme

16
 KO obolijeva? - osoba, domaćin
1. DOB
• Različita oboljenja u različitim periodima života

• U dječijem uzrastu- “dječije bolesti”

Najmanji broj zaraznih oboljenja kod novorođenčadi u dobi do 6 mjeseci – imaju

imunitet od majke

•U trećoj životnoj dobi – masovna nezarazna oboljenja

17
• Računanje dobno specifičnih stopa incidence i prevalence

• Preventivni programi - isključivo na osnovu podataka o dobno

specifičnoj incidenci

18
2.POL

• biološke i fiziološke razlike među polovima

• značajne razlike u načinu života

• različita izloženost faktorima spoljašnje sredine

19
- Povezanost obolijevanja sa zanimanjem (muška- ženska
zanimanja):
muškarci češće mesari, rudari, lovci

- Povezanost obolijevanja sa hobijem:

lov: prirodno – žarišne zoonoze
ribolov- leptospiroze

20
- Povezanost oboljenja iživotnih navika
• navika konzumiranja alkohola (češće muškarci ?)

• navika pušenja duhana: muškarci ili žene ???

• Žene češće njeguju oboljele - češće izložene riziku obolijevanja
od oboljenja koja se prenose direktnim kontaktom sa
oboljelom osobom:

- VHA
- crijevne zarazne bolesti
- oboljenja respiratornog trakta (COVID 19, gripa)

22
Bitno računanje polno specifičnih stopa, a ne poređenje
oboljelih u apsolutnim brojevima

23
3.NACIONALNA I ETNIČKA PRIPADNOST

Različite životne navike kod različitih nacionalnosti:

• u ishrani
• u načinu organizacije života
• društvenim događajima

24
• Različite etničke grupe žive u različitim ekonomskim uslovima

• Često obolijevanje posljedica socio –ekonomskih uslova u kojim

neki narod živi, a ne same etničke pripadnosti

• Npr. obolijevanje Roma

25
4.RELIGIJSKA PRIPADNOST

Različite navike vezane za ishranu:

- Muslimani ne konzumiraju svinjsko meso, ne obolijevaju od
trihineloze, niti tenijaze (tenia soleum)

• Različiti običaji: cirkumcizija obavezna kod Muslimana i

Jevreja

26
5. ANATOMSKI FAKTORI BOLESTI

- osobe sa deformitetima grudnog koša imaju lošiju ventilaciju,

češće boluju od oboljenja pluća

27
6.FIZIOLOŠKI FAKTORI BOLESTI

- menstruacioni ciklus

- trudnoća (“drugo stanje”)

- fiziološke promjene hormonalne prirode (pubertet, klimaks)

28
 Ostale karakteristike osoba:

- Biološke: imunitet, stepen uhranjenosti

- Socijalne:
• različiti uslovi rada
• različit način korištenja slobodnog vremena
• različit način ishrane
• konzumiranje duhana, alkohola, droga

-Ekonomske: visina primanja, životni standard, uslovi življenja

29
 Za neka oboljenja bitni:

• Zanimanje (profesionalna oboljenja, ili povećan rizik na nekim

radnim mjestima za neka oboljenja)

• Stepen obrazovanja

• Bračni status

30
 GDJE se dešava oboljenje
Epidemiološke karakteristike MJESTA

Mjesto:
kontinent, regija, država, područje, grad, dio grada, radno mjesto....

Pojava nekog oboljenja u određenoj sredini zavisi od:

•geografskog položaja
•gustine naseljenosti
•klimatskih karakteristika
•sanitarno-higijenskih uslova sa akcentom na vodosnabjevanje

31
 KADA se dešava oboljenje
Epidemiološke karakteristike faktora VRIJEME

• Kalendarski period, sezona, mjesec

• Sezonalnost

• Sekularno kretanje oboljenja

32
 Načini javljanja oboljenja

• Sporadično – pojedinačno

• Epidemije (neočekivanost po vrsti, broju oboljelih, dobu,

polu, mjestu, vremenu)

• Endemije-stalna pojava, održavanje nekog oboljenja

• Pandemije-zahvaćenost širih razmjera, više kontinenata

33
EPIDEMIOLOGIJA ZARAZNIH
OBOLJENJA

34
Infektivna oboljenja – uzrokovana mikroorganizmima:

• bakterije, virusi, rikecije, gljivice, paraziti

• najčešće jedan uzročnik dovodi do oboljenja

35
Zarazna oboljenja – prenosiva

Prenosiva:
1.sa osobe na osobu

2.sa životinja na ljude ili sa ljudi na životinje,

Oboljenja zajednička za životinje i ljude- zoonoze

Sva infektivna oboljenja nisu zarazna (nisu prenosiva)

36
 Vogralikov lanac
• 1. Izvor zaraze

• 2. Putevi širenja bolesti

• 3. Ulazna vrata infekcije

• 4. Količina i virulencija uzročnika

• 5. Osjetljivost ili dispozicija domaćina

• 6. Socio-ekonomska sredina
37
Vogralikov lanac se može primijeniti
isključivo na zarazne bolesti

38
 1.Izvor zaraze
Izvor: Osoba ili životinja u kojoj infektivni agens živi i razmožava
se

-Uzročnici se izlučuju u okolinu

-Žarište: više izvora zaraze

-Rezervoar zaraze: mjesto gdje se infektivni

agens održava i odakle se širi u okolinu

39
Dvije kategorije izvora:
-bolesnik
- kliconoša

a) Bolesnik:
- U organizmu oboljele osobe velika količina infektivnih
agenasa

- Prisutni simptomi: kihanje, kašalj, proljev

- Simptomi olakšavaju prenos infektivnih agenasa u okolinu i na
druge osobe
- Njega oboljelih – rizik za osobe koji njeguju oboljelog

40
 Problemi sa oboljelim:

- bolesnici sa lakom kliničkom slikom

- bolesnici sa inaparentnim kliničkim oblicima

- oboljeli su, a nesmetano se kreću

- neprimjetno šire zarazu

41
• U epidemijama prisutni različiti klinički oblici oboljenja (od lakih
do izrazito teških)

Dijagnoza zaraznih oboljenja se postavlja na osnovu:

- epidemioloških podataka
- kliničke slike
- laboratorijskih testova

42
• Za neka oboljenja laboratorijska dijagnostika je obavezna -
Influenza A(H1N1) samo PCR potvrda

• COVID -19- Corona virus - laboratorijska dijagnostika

b) Kliconoše – klinički zdrave osobe u čijem organizmu se nalaze
infektivni agensi koji se izlučuju u okolinu

Vrste kliconoša:
• zdrave
• inkubacione
• rekonvalescentne

44
 Kliconoštvo po dužini trajanja:

• Akutno –nekoliko dana do nekoliko mjeseci

(obično do 3 mjeseca)

• Hronično – više mjeseci pa i godina

• Trajno - doživotno

45
• Trajno kliconoštvo - najčešće kod crijevnih zaraznih oboljenja

• često povezano sa hroničnim upalama sluzokože

(hronična upala žučne kese ili mokraćne bešike pogoduje
kliconoštvu salmonela)

46
• Posebna kategorija: KONTAKTNO kliconoštvo

• Traje 1-2 nedjelje (difterija, šarlah, parotitis)

47
Sa epidemiološkog aspekta kliconoše važnije
od oboljelih osoba

48
Za neke kategorije zanimanja obavezan SANITARNI PREGLED –
pregled na kliconoštvo

Obaveznici su zaposleni u:
- zdravstvenim ustanovama
- proizvodnji i prometu hrane
- objektima za njegu i uljepšavanje drugih lica
- vaspitno-obrazovnim ustanovama

49
• Cilj sanitarnog pregleda - traženje kliconoša

• Svrha: sprječavanje nastanka oboljenja kod osoba iz kontakta

sa kliconošama

50
 Poteškoće kod dokazivanja kliconoštva:

1.Teško dokazivanje kliconoštva, obavezna laboratorijska

dijagnostika

Dokazivanje kliconoštva pregledom:

- brisa grla
- brisa nosa
- stolice na kliconoštvo i parazitonoštvo
- krvi

51
2.Potrebno vrijeme, mikrobiološke procedure spore
(24 – 48 sati, nekada i duže)

3.Za dijagnostiku neophodni:

- adekvatan prostor (laboratorij)
- sofisticirana oprema
- posebno edukovan kadar

52
4. Veliki broj negativnih nalaza, često ekonomski neopravdano
traženje” kliconoša”

5. Dodatni troškovi zbog terapije i kontrole do obeskličenja

6. Za neka radna mjesta zabrana rada do obeskličenja

53
 Izvori zaraze kod zoonoza:

ZOONOZE: oboljenja zajednička ljudima i životinjama

1. Oboljele životinje

2. Životinje kliconoše

54
 Kod oboljelih životinja:

• različite forme kliničke slike (tipične, inaparenente)

• dokazivanje kliconoštva laboratorijski

• Mikrobiološka potvrda važna za brucelozu, TB, listeriozu

55
- Neka oboljenja se liječenje – liječenje skupo

- Kod nekih oboljenja (ili kliconoštva) životinje se ne liječe(npr.

bruceloza) već se eutanaziraju

- Neškodljivo uklanjanje uginulih (eutanaziranih) životinja

- Ekonomski gubitci

56
2.Putevi širenja zaraznih oboljenja

57
2.1. direktni kontakt: preko kože, sluzokože,krvlju

2.2. indirektni kontakt: preko zaraženih predmeta, hrane, vode, zemlje

2.3. zrakom

2.4. preko vektora

2.5. sa životinja na ljude

58
2.1. Prenos oboljenja direktnim kontaktom

59
2.1.1. Direktni kontakt: koža – koža, koža-sluzokoža

2.1.2. Prenos krvlju

2.1.3. Prenos sa majke na plod

2.1.4. Prenos seksualnim kontaktom

60
 2.1.1.Direktni prenos
koža-koža, koža-sluzokoža

• Bakterijske infekcije (streptokok, tularemija, antrax)

• Gljivična oboljenja

• Parazitarna oboljenja (scabies, pediculosis)

61
 Karakteristike:

• Direktni kontakt kožom - epidemije zbijenog smještaja

• Lako se širenje u gusto naseljenim mjestima

• Najčešće u zimskom periodu

62
 2.1.2.Prenos krvlju

• VHB, VHC, HIV

• Transfuzija ?

• i.v. unošenje droga

• Parenteralne procedure, stomatološke procedure, tetovaža,

pirsing

63
 Načini prenosa oboljenja direktnim kontaktom

OBOLJENJE PRENOS SA MAJKE SEKSUALNI

KRVLJU NA DIJETE PUT
VHB +++ ++ ++
VHC +++ + +
HIV +++ +++ +++

64
• PROFESIONALNA OBOLJENJA?

65
Imunizacija protiv Hepatitisa B (VHB) obavezna za:

- novorođenu djecu- prema Programu

-zdravstvene radnike
-seksualne partnere HBs Ag pozitivnih osoba

66
 2.1.3.Prenos sa majke na plod
(Vertikalni prenos)

Dešava se:

• u toku trudnoće

• tokom poroda

• nakon poroda (postpartalno) – majčinim mlijekom

67
 2.1.4.Seksualni put-spolno prenosiva oboljenja

• “polne bolesti” - sifilis, gonoreja, hlamidija

• VHB, VHC, HIV

68
 Kod spolno prenosivih oboljenja:

• Sporadično javljanje

• Epidemijsko javljanje rijetko

• HIV/AIDS – epidemijski u Sub Saharskoj Africi

69
2. Prenos oboljenja indirektnim
kontaktom

70
 Indirektni kontakt -mediji:

• voda

• hrana

• zemlja

• predmeti opće upotrebe

71
 1. PRENOS OBOLJENJA VODOM

Tipovi voda:

- za piće (farmaceutsku, prehrambenu industriju)

- za rekreaciju

- za poljoprivredu, ostale industrije:drvna, metalska, tekstilna

- otpadne

PRENOS RAZLIČITIH OBOLJENJA RAZLIČITIM

TIPOVIMA VODA

72
Prenos zaraznih oboljenja vodom za piće
- Vode za piće važna zbog masovne upotrebe

veliki potencijalni epidemiološki rizik

- Prosječno uzimanje oko 2 litra vode (potencijalni rizik od

unošenja velikog broja patogena)

- U ljetnom periodu, pri napornom radu ili kod povišene

temperature uzimanje većih količina vode

73
Vodom se prenose:

- crijevne zarazne bolesti

- sistemska oboljenja

74
1. Crijevne zarazne bolesti:

- trbušni tifus
- paratifus
- dizenterija
- kolera

75
2. Sistemska oboljenja:
-poliomelitis
-virusni hepatitis tipa A
-leptospiroze

76
Razlozi prenosa oboljenja vodom:

- u vodi medij žive mikroorganizmi, kontaminiraju je

- kontaminanti u vodi: saprofiti i patogeni

- Voda koja se redovno ne ispituje i ne tretira označava se kao

“voda nesigurnog kvaliteta i zdravstvene ispravnosti”

77
Vode nesigurnog kvaliteta:

- iz lokalnih i individualnih vodoopskrbnih objekata

- rjeđe iz centralnih vodovoda (osim u vanrednim situacijama)

78
Kontaminacija vode najčešće zbog:

- loših higijensko-sanitarnih uslova

- neadekvatne dispozicije tečnog otpada (nedovoljno izgrađena
kanalizaciona mreža, prečistači, recipijenti)
- neadekvatnih vodozaštitnih zona

Izvori kontaminacije:
- bolesnici
- kliconoše

79
 Vrste i karakteristike hidričnih oboljenja:

Zavisno od vrste mikroorganizama koji su u vodi:

- saprofiti, patogeni

a) Vodena bolest
-uzrok povećan “ukupan broj bakterija” – saprofitni mikroorganizmi

- Oboljenje nastaje 1-5 dana nakon upotrebe kontaminirane vode

- Obolijevaju osobe koje nisu navikle na te uzročnike:

došljaci, turisti, putnici

-
80
- simptomi: proljev, povišena temperatura, povraćanje

- nekada svi simptomi, a nekada samo pojedini

- bolest blaga, traje 2-3 dana

81
- obolijeva 20 % -30% osoba koje su pile kontaminiranu vodu

- najčešće završava ozdravljenjem

82
• b)Crijevna zarazna oboljenja- kod prodora u vodu patogenih
crijevnih bakterija
• pojava različitih oboljenja (zavisno od vrste patogene bakterije
koja je izazvala nastanak oboljenja)

- inkubacija duža u odnosu na inkubaciju za ista oboljenja kada se

prenose hranom (VHA, trbušni tifus)

83
Razlozi:
- voda je, u odnosu na hranu, nepovoljniji medij za život
mikroorganizama:

manja koncentracija infektivnog agensa u vodi u odnosu na

hranu

84
 Načini javljanja hidričnih oboljenja

Sporadično (rijetko)
kod vodonadbjevanja iz individualnih ili lokalnih objekata
razlog: mali broj konzumenata

U formi epidemija (znatno češće)

kod vodosnadbjevanja iz centralnih vodovoda
razlog: veliki broj konzumenata

85
 Karakteristike hidričnih epidemija

1. Eksplozivno javljanje - u kratkom vremenskom periodu

oboli veliki broj osoba (eksplozivno, naglo)

2. Topografska distribucija oboljelih - prema načinu

vodosnabdjevanja, duž inkriminisane vodovodne cijevi, prema
lokalnim vodnim objektima (GIS)

86
3. Postojanje kontrolnih grupa

•Kontrolna grupa oboljelih: pili inkriminisanu

(ili dokazano kontaminiranu) vodu, a inače je ne piju
(gosti, stranci, osobe koje se drugačije snabdjevaju)

•Kontrolna grupa zdravih:

•stanovnici koji se uobičajeno snabdjevaju inkriminisanom
vodom, ali tada nisu pili tu vodu (nisu bili u mjestu)

•stanovništvo koje se snabdjeva vodom na drugi način, ili iz

drugog objekta, a živi na istom području

87
4. Relativni broj oboljelih nizak- mali procenat oboljelih

•Obolijeva oko 10 % stanovnika koji su pili kontaminiranu vodu

- slabije razmnožavanje patogenih mikroorganizama u odnosu

na apatogene

APSOLUTNI BROJ OBOLJELIH ZNATNO VEĆI U ODNOSU

NA PRENOS OBOLJENJA HRANOM

88
5. Pored „glavnog oboljenja“ javljaju se i „prateće „
bolesti kao sporadični slučajevi oboljenja

- Među kontaminantima različiti uzročnici (bakterije,

virusi)

89
6. Oboljeli iz svih socijalnih kategorija tzv. socijalno šarenilo ( i
siromašni i bogati, u našim uslovima još uvijek piju vodu iz
slavine)

7. Obolijevaju sve dobe grupe, osim djece do godinu dana

koja obolijevaju u veoma malom procentu

90
8. Hidrične epidemije nisu sezonski uslovljene

• Nastanak oboljenja povezan sa rizicima od kontaminacije, a to

su:

- obilne padavine
- poplave
- otapanja snijega
- tektonski poremećaji

91
9. Hidrične epidemije traju koliko i najduža inkubacija
za „glavno oboljenje”

ako se:
- propust u vodosnabdjevanju uočio na vrijeme
- odmah reagovalo i otklonio uzrok kontaminacije

92
10. Nekada se završavaju „kontaktnim repom “

„Kontaktni rep” - infekcija se prenosi na osobe koje

nisu pile inkriminisanu vodu

- prenos na osobe u bliskom kontaktu fekalno –

oralnim putem

- Odraz nehigijenskih uslova življenja

93
 Prenos zaraznih oboljenja rekreativnim vodama

• Epidemiološki rizične STAJAĆE ILI MIRNE VODE SA MALOM

KOLIČINOM VODE

• Vode u rukavcima rijeka

• Vode u manjim jezerima

• Neadekvatno tretirane bazenske vode

94
Najčešća oboljenja:

•Enterovirusna oboljenja

•Serozni meningitis

•Poliomielitis ???

•Kožna oboljenja

95
Epidemiološke karakteristike :

•Javljanje sporadično

•Izražena sezonalnost – LJETO

•Dobna zastupljenost – djeca i neplivači (svih dobnih grupa)

•Oba pola

96
 Prenos zaraznih oboljenja vodom za poljoprivredu (kanalske):

Epidemiološke karakteristike:

•Najčešće epidemije, rjeđe sporadično

•Sezonalnost – (vrijeme natapanja- topli period godine)

•Obolijeva radno-aktivno stanovništvo

•Češće obolijevaju muškarci u odnosu na žene

97
• PREDAVANJE 6
PRENOS OBOLJENJA HRANOM

FOOD BORNE DISEASES

99
• Na ova oboljenja otpada oko 20% svih zaraznih oboljenja

• prenos uzročnika najčešće fekalno-oralnim putem

• česta pojava u krajevima sa niskim higijenskim standardima

• posljednjih godina i u visoko razvijenim zemljama česta trovanja

hranom

• razlog: industrijska priprema hrane i konzumiranje „brze hrane“

100
 Primarna kontaminacija
• Potiče od oboljelih životinja ili životinja kliconoša

• Najčešće kontaminirano meso svinja, goveda i peradi te

proizvodi koji se dobijaju od tih vrsta mesa (salame, kobasice,
šunke)

• veliki značaj imaju jaja, naročito pačija

• jaja u prahu

• manji značaj imaju mlijeko i mliječni proizvodi

•Različiti uzročnici (salmonele, kampilobakter, listerija)
•Salmonelle su termolabilne
•nalaze se u sirovim ili nedovoljno termički obrađenim
prehrambenim artiklima

•Moguć prenos povrćem koje je kontaminirano stajskim

đubrivom u kome se nalaze Salmonellae, a koje se jede sirovo

•PRIMARNO KONTAMINIRANA HRANA SE NE SMIJE

STAVLJATI NA TRŽIŠTE (Codex alimentarius)

102
 Sekundarna kontaminacija

Primarno ispravnu hranu kontaminiraju:

- ljudi koji rade na pripremanju ili posluživanju hrane (najčešće

asimptomatske kliconoše)
rjeđe kontaminacija od osoba sa simptomima (zbog izraženih
simptoma ne mogu da rade)

- glodari (mišoliki)

- insekti (muhe, žohari)

103
• prenošenje hranom- alimentarne infekcije, „trovanja hranom“

• sve važniji prenos ovih oboljenja kontaktnim putem, sa

inficiranog čovjeka na zdravog i preko predmeta opšte
upotrebe
 Vrste oboljenja:
• Alimentarne infekcije

• Alimentarne toksikoinfekcije

• Alimentarne intoksikacije

• Invazije

105
 a) Alimentarne infekcije - nastaju nakon
konzumiranje hrane kontaminirane patogenim
mikroorganizmima

106
 Najznačajnija oboljenja u ovoj grupi:
-trbušni tifus,
-paratifus A,B,C,D,
-dizenterija,
-kolera,
-infektivni hepatitis A,
-TB,
-Q groznica,
-difterija,
-šarlah,
-bruceloza
107
• b) alimentarne toksiko infekcije – nakon
konzumiranja hrane kontaminirane uslovno
patogenim mikroorganizmima

• Raspadaju se u crijevima i oslobađaju

endotoksine

108
 Najznačajniji uzročnici su:

• E coli,
• Proteus,
• Enterococcus,
• Bacillus pyocyaneus,
• neke salmonellae,
• neke aerobne i anaerobne bakterije

109
• c) Alimentarne intoksikacije – uzrokovane su
konzumiranjem hrane kontaminirane patogenim
mikroorganizmima koji izlučuju egzotoksine

Najznačajniji uzročnici su:

Staphylococcus aureus i Clostridium botulinum

110
• d) Invazije - nastaju nakon ingestije
hrane kontaminirane parazitima:

• Taenia saginata, soleum, echinococcus

• Larva migrans, Trichinela spiralis

111
 Karakteristike oboljenja koja se prenose
hranom
Zavise od:
- vrste kontaminanta
- količine unešene hrane/unešenog kontaminanta
- vremena od pripreme do konzumiranja hrane
- karakteristika domaćina

- Sporadično i epidemijsko javljanje

- Sporadično tokom cijele godine
- Epidemijski najčešće ljeti

112
 Karakteristike epidemija povezanih sa hranom:

1.Eksplozivno javljanje (konzumiranje u toku nekoliko sati,

rjeđe dana)

2.Trajanje relativno kratko, 3-4 dana

3.Moguće kontaktno širenje - „ epidemijski rep "

113
4.Epidemije sezonski uslovljene, najčešće ljeti

Razlozi:
- povišena spoljašnja temperatura – pogodno za razvoj
mikroorganizama

- ljeti smanjena koncentracija želučane kiseline prve

barijere prodoru mikroorganizama zbog povećanog
unosa tečnosti

114
5. Postoje kontrolne grupe

•Kontrolna grupa bolesnih - jeli istu hranu, a

ne pripadaju istom kolektivu
(npr. u studenstkom domu jeli i oni što nisu
studenti)

•Kontrolna grupa zdravih - pripadaju istom

kolektivu, a nisu jeli inkriminisanu hranu
( neki studenti bili kući, jeli u gradu i sl)

115
 Prenos zaraznih oboljenja zemljom

Kontaminacija zemlje (tla):

- mikroorganizmi potiču od izlučevina ljudi ili životinja
- rjeđe od raspadnutih leševa životinja

- Geofagija – specifična za dječiji uzrast

- Geohelmintoze: askaridoza, ehinokokoza, toxoplazmoza

116
- Zemlja (tlo) nepovoljna sredina za većinu mikroorganizama

- Vegetatitvni oblici samo na površini

- Najčešće prenos spora zemljom

- Jajašca crijevnih parazita

Clostridium
- tetani- tetanus

- perfrigens
- sporogenes Gasna gangrena
- hystoliticum

- botulinum- botulizam

• Bacilus antracis- antrax

118
• U vlažnoj zemlji - Leptospirae

- Pomona
- Icterochemorrhagiae
- Bovis
- Grippotyphosa
 Ostali mikroorganizmi:

- Salmonella typhi, paratyphi, shigellae, Mycobacterium TB

Jajašca crijevnih parazita:

- Taenia saginata
- Taenia soleum
- Taenia echinococcosus
- Toxocara (canis et cati)

120
 3. PRENOS OBOLJENJA VAZDUHOM

• Kapljične infekcije - Flügeove kapljice

• Kapljice iz nazofaringsa usta i nos

121
 Karakteristike:
• Vazduh nije povoljna sredina za rast i razmnožavanje
mikroorganizama

• Broj mikroorganizama u vazduhu zavisiod:

- frekvencije dospjevanja u vazduh
- količine koja dospjeva u vazduh
- dužine zadržavanja u vazduhu

- Virusi (influence, varičele, morbila, rubeole, parotitisa)

- Bakterije- uzročnici TB, difterije, streptokoke, stafilokoke

122
• Uzročnici široko rasprostranjeni

• kontakt rano, u djetinjstvu „dječije bolesti‘ - najčešće

obolijevaju mala djeca

• Ne obolijevaju (rijetko obolijevaju) djeca mlađa od 6 mjeseci -

imaju imunitet od majke ( ako je bolovala ta oboljenja)

• Upitan prenos imuniteta koji se stiče vakcinacijom ???

• Važno provesti vakcinaciju u ranom djetinjstvu

123
 Epidemije oboljenja koja se prenose
zrakom- karakteristike:

• sezonski karakter- u hladnim mjesecima

• visok index kontagioznosti (naročito kod gripe,

morbila,varičele)

• Kod ovih oboljenja rijetko kliconoštvo

124
• kliconoštvo specifično za slabije kontagiozna oboljenja:
meningokokni meningitis, difterija, šarlah

• Na širenje kapljičnih infekcija povoljno utiče prašina – štiti osjetljive

mikroorganizme (TB, difterija, streptokok) od spoljašnjih uticaja

• Omogućava im da duže žive

125
• Kapljična oboljenja - lahko širenje, teško suzbijanje

• Vakcinacija, najefikasnija preventivna mjera

• Obavezne vakcine: BCG, difterija, pertusis, morbili,

rubeola, parotitis

• Fakultativne vakcine: influenca, meningokok, varičela,

pneumokok

126
 Prenos oboljenja insektima
(transmisivne bolesti)
• Od 17. vijeka su oboljenja koja se prenose vektorima
prepoznata kao zasebna grupa

• 1877. otkriven prenos filarijaze komarcima sa čovjeka na

čovjeka

• 1898. otkriven način prenošenja malarije

• 1900. prenos žute groznice

• 1903. prenos denge

Pojava i kretanje bolesti koje se prenose vektorima
zavise od:

Postojanja, brojnosti i dostupnosti:

- izvora zaraze

- insekata – vektora

- prijemčivih domaćina
• Between 2000-2006; 15 emerging zoonosis in
Europe.
• Most of them tick borne

Epidemiol. Infect. (2007), 135,

1231–1247.
• Obligatno transmisivne - isključivo putem insekata
(malarija, žuta groznica, pjegavi tifus)

• Fakultativno transmisivne - preko insekata i na druge načine

(tularemija, crijevne zarazne)

130
 Najznačajnije obligatno transmisivne bolesti:

• Malarija
• Denga
• Žuta groznica
• Kuga
• Filarijaza
• Lišmaniaza
• Tripanosomiaza
• Lyme bolest
• Krpeljni meningo-ecefalitis
• Hemoragijske groznice
 Fakultativno transmisivne bolesti:

• Salmonellosis
• Shigellosis
• Antrax
• Amoebiasis

• Crijevne parazitoze
 Načini prenošenja oboljenja vektorima

Mehanički prenos

• na tijelu, krilima i nožicama

- prenos crijevnih zaraznih bolesti muhama

- prenos antraxa štalskom muhom

133
 Biološko prenošenje

• neophodno je da jedna faza razvoja bude u živom

prenosiocu

• Glavni domaćin – insekt u kome dolazi do spolnog razvoja

uzročnika

• Sporedni domaćin- čovjek

134
 Načini nastanka infekcije
• Inokulacija – infekcija ubodom (malarija, žuta groznica, denga)

• Kontaminacija – utrljavanjem infektivnog materijala kroz

grebotinu ili ozljedu kože (pjegavi tifus, rovovska groznica)

135
 Najznačajniji insekti-vektori

Anopheles

Malaria
Krpelj - Ixodes
Lyme boreliosis
Buha - Pulex irritans
Prenos Yersinie pestis
- Najpovoljniji uslovi za život i razvoj insekata -vektora u
tropskim i subtropskim područjima

- najveći broj oboljenja u tim područjima

- Realna prijetnja od javljanja i širenja ovih oboljenja i u

umjerenom klimatskom pojasu

- klimatske promjene globalno zagrijavanje

 Ostali insekti-prenosioci:
• Žohari

• Muhe (domaća, štalska)

• Mravi
 Zoonoze
• Bolesti zajedničke životinjama i ljudima

• Prenos sa životinja na ljude, nekada i obrnuto

145
 Izvor:
• Oboljela životinja: bjesnilo, sakagija

• Životinje kliconoše:
-bruceloza,
-Q groznica,
-leptospiroza,
-hemoragična groznica

146
- Divlje životinje – prirodno-žarišna oboljenja

- Domaće životinje

- KUĆNI LJUBIMCI- posebno neobični

147
• Profesionalna oboljenja za:
stočare
veterinare
mesare

Sve češće obolijeva opšta populacija

148
 Ulazna vrata
• Mjesto na koje infektivni agens treba ući u organizam da bi uzrokovao
nastanak oboljenja:

• koža
• sluznice digestivnog, respiratornog trakta
• krv

149
 Količina i virulencija uzročnika

• Infektivna doza – količina uzročnika potrebna da u organizmu osjetljivog

domaćina dovede do nastanka infekcije

• Infekcioznost- sposobnost uzročnika da se prenosi sa jedne osobe na

drugu

150
• Patogenost- sposobnost uzročnika da dovede do nastanka oboljenja sa
ispoljenim kliničkim simptomima

• Virulencija – stepen patogenosti,

• sposobnost uzročnika da dovede do nastanka različito teških formi

oboljenja (pa i da dovede do smrti)

151
• Uzročnici visoke virulencije, a slabe infekcioznosti uzrokuju mali broj
teških oboljenja (bjesnilo, meningitis)

• Uzročnici visoke infektivnosti, a slabe virulencije uzrokuju veliki broj

oboljeli (i epidemije) sa niskim letalitetom: gripa, varičela, rubeola

152
 Dispozicija i imunitet
• Dispozicija- izloženost (sklonost) prema nekom oboljenju, ili grupi
oboljenja

• Imunitet- otpornost organizma prema oboljenjima

- opći- prema svim oboljenjima
- specifični- prema određenm oboljenju

153
1. Aktivni imunitet
a) prirodni (nakon preboljele bolesti)
b) vještački(unošenjem antigena vakcinacijom)

2. Pasivni imunitet – unošenje gotovih antitijela

a) prirodni (antitijela od majke)
b) vještački (unošenjem seruma, imunoglobulina)

154
 Vakcinacija
- Unošenje u organizam živih, oslabljenih, umrtvljenih mikroorganizama, ili
njihovih dijelova, ili njihovih toksina oponaša prirodni proces ulaska agensa i
nastanka infekcije (stvaranja antitijela)

- pošto se ne radi o živim, aktivnim uzročnicima, ne dolazi do razvoja infekcije

- nastaje imuni odgovor organizma- produkcija antitijela

- zaštitna antitijela

- zaštita različito dugo traje ( godinu, više godina, doživotno)

155
Imunizacija – opštedruštveni interes

Evropska sedmica imunizacije – kraj aprila

Program obavezne vakcinacije – obaveza vlada

Naredba o provođenju Programa obavezne imunizacije -objavljivanje svake

godine u Službenim novinama Federacije BiH

• Naredbu izdaje federalni ministar

• Program obavezne vakcinacije za djecu i omladinu do 18. godine života

• Različiti programi vakcinacije u Federaciji i u RS

156
Obavezne vakcine u našem Programu:
- BCG
- Hepatitis B
- Hemophilus inf. Tip B
- Diphteria
- Tetanus
- Pertusis
- Morbili
- Rubeola
- Parotitis
- Poliomyelitis

157
1. Monovalentne vakcine
2.“kombinovane vakcine”:

- DiTePer

- MPR (MoRuPa)

Različiti oblici vakcina: OPV-IPV

Vakcinacija počinje odmah po rođenju (BCG i HepB)

158
 Kalendar obavezne imunizacije (vakcinacije)
od 0 do 18 godina
DOB VAKCINA NAČIN DAVANJA
Po rođenju BCG i Intradermalno
(12-24 h) Hepatitis B Intramuskularno
Sa navršenim 1 mjesecom Hepatitis B Intramuskularno
Sa navršena 2 mjeseca Di-Te-Per, Polio (Infanrix) Intramuskularno
HiB Intramuskularno
U 4 mjesecu Di-Te-Per, Polio (Infanrix) Intramuskularno
HiB Intramuskularno
Sa navršenih 6 mjeseci Di-Te-Per, Polio (Infanrix) Intramuskularno
Hepatitis B Intramuskularno
U 13 mjesecu MRP Intramuskularno
U 18 mjesecu Polio i Oralno
HiB Intramuskularno
U 5 godini života Di-Te-Per, Intramuskularno
Polio Oralno
U 6 godini života MRP Intramuskularno
U 14 godini života Di-Te, Intramuskularno
Polio (OPV) Oralno
U 18 godini života Ana-Te Intramuskularno
U nekim zemljama “nije obavezno”, ali dijete ne može
ići u vrtić, školu i ostale kolektivne smještaje

160
 Fakultativne vakcine
• Nisu obavezne za cjelokupno stanovništvo

Obavezne za određene grupe oboljenja ili određene

osobe:

- bjesnilo-rabies (pre i postekspoziciono)

- gripa- stare osobe, hronični bolesnici, neka zanimanja
- žuta groznica, meningokokni meningitis, tetanus, VHA,
VHB, tifus ...
Neke vakcine se nalaze i u grupi obaveznih i u grupi
fakultativnih:

- hepatitis B

- tetanus

- preekspoziciona antirabična zaštita

162
MJERE ZA SUZBIJANJE
ZARAZNIH BOLESTI

163
 Nadzor nad zaraznim oboljenjima
- Definicija slučaja

- Prijava zarazne bolesti – propisani obrazac

(prijavljuje onaj ko dijagnostikuje oboljenje)

- Važno korektno popunjanje svih polja na

prijavi:pasoški i medicinski dio
- Prijava se šalje u nadležnu H-E službu

- Poduzimanje mjera (anketiranje, DDD,

hemoprofilaksa, imunizacija)

- CILJ: SPRIJEČITI ŠIRENJE OBOLJENJA I

POJAVU EPIDEMIJE
• Pasoški dio: ime, prezime, datum rođenja,
mjesto zaposlenja, posao koji obavlja

• Datum prijave, ime osobe koja prijavljuje

• VAŽNO PRAVOVREMENO SLANJE PRIJAVE

• Anketiranje: traženje podataka koji ukazuju
na izvor zaraze i puteve širenja

• Opšta anketa

• Anketa za pojedina oboljenja

• SVRHA ANKETIRANJA JE PLANIRANJE I

PODUZIMANJE MJERA

167
MJERE PREMA OSOBAMA
• Hospitalizacija

• Izolacija

• Imunizacija

169
• Hospitalizacija – smještaj oboljelih osoba u
bolnicu
• Najčešće zbog težine oboljenja

• Izolacija – odvajanje oboljele osobe od osoba

u okolini
• Sprječavanje prenošenja oboljenja

170
Imunizacija - jačanje otpornosti organizma (jačanje
imuniteta)

• Opšti imunitet

• Specifični imunitet

171
 Mjere prema okolini

• Sterilizacija
• Dezinfekcija
• Dezinsekcija
• Deratizacija

172
EPIDEMIOLOGIJA MASOVNIH
NEZARAZNIH OBOLJENJA

173
 Masovne nezarazne bolesti (Non Communicable
Diseases) - globalni vodeći uzrok smrti
- “ubijaju” više ljudi već sva ostala oboljenja zajedno

• U 2008. od 57 miliona smrti 36 miliona (63%) su

uzrokovale masovne nezarazne bolesti

174
 Osnovne činjenice
• Masovne nezarazne bolesti svake godine
ubijaju 40 miliona ljudi
• 70% svih smrti na globalnom nivou

• Svake godine 15 miliona ljudi umre od NCD-a

u dobi od 30 i 69 godina;

• više od 80% "preranih" smrti javljaju se u

zemljama sa niskim i srednjim dohotkom
175
• Četiri grupe bolesti čine više od 80% svih
prijevremenih smrtni zbog NCD-a godišnje:

1.kardiovaskularne bolesti 17,7 miliona 2.maligna

oboljenja - 8,8 miliona
3.respiratorne bolesti -3,9 miliona
4. dijabetes mellitus1,6 miliona

176
 Riziko –faktori:
• NEPROMJENLJIVI
• PROMJENLJIVI

177
Nepromjenljivi faktori rizika:

- dob, pol, rasa, etnička pripadnost

178
Promjenljivi faktori rizika:
- životne navike
- metabolički faktori

179
Životne navike:
• upotreba duhana
• fizička neaktivnost
• upotreba alkohola
• nepravilna ishrana zdravih dijeta sve
povećavaju rizik od umiranja od NCD-a

180
Metabolički faktori rizika:
• povećan krvni pritisak
• prekomjerna tjelesna težina
• povećan nivo glukoze u krvi
• povišen nivo lipida u krvi

Povišeni krvni pritisak se povezuje sa 19%

globalnih smrtnih slučajeva

181
• Ponašanje koja se mijenja, kao što je uporaba
duhana, fizička neaktivnost, nezdrava ishrana i
štetna uporaba alkohola, sve povećavaju rizik
od NCD-a.

182
• Pušenje duhana svake godine uzrokuje 7,2
miliona smrtnih slučajeva (uključujući i učinke
sekundarne izloženosti – boravka u
duhanskom dimu)

• 4,1 milion smrti je uzrokovano uzimanjem

viška soli

183
• Više od 3,3 miliona smrti godišnje se pripisuje
upotrebi alkohola (uključujući i maligna
oboljenja
• 1,6 miliona smrtnih slučajeva godišnje se
pripisuje nedovoljnoj fizičkoj aktivnosti

184
• Hronične bolesti – trajne, kod kojih su se razvile takve
promjene u organizmu koje se ne mogu potpuno
izliječiti

Zahtijevaju dugo liječenje, često i rehabilitaciju

185
• Javljaju se u cijelom svijetu

• oko 80% oboljenja u siromašnim i srednje razvijenim

zemljama

• U razvijenim zemljama veći MORBIDITET

• U nerazvijenim zemljama veći MORTALITET

186
U siromašnim zemljama :

• preko 80% smrti od kardiovaskularnih oboljenja i

diabetesa

• oko 90% smrti od hronične opstruktivne plućne

bolesti

187
• Najčešće kod starijih osoba

• Pomjeranje dobne granice ka mlađim osobama

• U siromašnim zemljama 30% smrti od masovnih

nezaraznih oboljenja kod osoba mlađih od 60 godina

188
Karakteristike nezaraznih oboljenja:

- duža inkubacija već kod zaraznih

- više uzročnika- faktori rizika

- kod proučavanja se mora ići u fazu prije oboljenja

(prepatogeneza)

189
 Zarazne Nezarazne
1.Inkubacija kratka 1.Inkubacija duga

2.Istraživanje kratko 2.Istraživanje daleko

prije početka prije pojave
simptoma oboljenja
(prepatogeneza)
3.Jedan uzročnik
3.Multipli faktori
190
Za istraživanje nezaraznih oboljenja važno:

- praćenje kretanja oboljenja među eksponiranim i

neeksponiranim
(ako je faktor rizika poznat, ili se na neki faktor
sumnja)

191
- Traju znatno duže od zaraznih

•Često traju do smrti

•Kod zaraznih - bitna stopa morbiditeta

•Kod nezaraznih stope: incidence

prevalence

192
• Stopa incidence: broj novih slučajeva nekog
oboljenja, na određenom području, u odnosu na
broj stanovnika

• Uvijek se posmatraju u određenom vremenskom

periodu – najčešće godina

193
• Stopa prevalence: broj svih oboljelih od nekog
oboljenja (ranije oboljeli i novooboljeli) na
određenom području u odnosu na određeni broj
stanovnika

• Određeno vrijeme posmatranja

194
• Medicinski i javnozdravstveni problem

• Masovna nezarazna oboljenja – po broju oboljelih i

broju smrtnih ishoda znatno važnija od zaraznih

• Uzrokuju radnu nesposobnost, radni apsentizam,

invalidnost, smrt

195
 Socioekonomski uticaji NCD-a

Prema Agendi za održivi razvoj do 2030 cilj

smanjenje prerane smrti za 1/3

196
• Siromaštvo je usko povezano sa NCD

• Ranjivi i socijalno ugroženi češće boluju i umiru prije nego

osobe na višim društvenim položajima

• Poseban problem ograničen pristup zdravstvenim uslugama

197
Socio-ekonomski problem:

- Visoki troškovi dijagnostike, liječenja i rehabilitacije

- Smanjena radna produktivnost- smanjen društveni

dohodak

198
Zbog produženja ljudskog vijeka:

- povećan broj osoba treće životne dobi

- povećan broj osoba oboljelih od masovnih

nezaraznih oboljenja

199
• Promjena nacionalne patologije – drugačije potrebe i zahtjevi
za zdravstveni sektor

• Usmjeravanje pažnje na faktore rizika za masovna

nezarazna oboljenja

• Rad na prevenciji multidisciplinaran

200
 Najčešća masovna nezarazna oboljenja u BiH:

• Kardiovaskularna
• Maligna
• Gastrointestinalna
• Diabetes mellitus
• Hronična respiratorna oboljenja
• Traumatizam
• Karies

201
Faze u razvoju masovnih nezaraznih oboljenja:

1. Period prije pojave simptoma oboljenja

- izloženost djelovanju riziko-faktora

2. Period bez simptoma ili sa slabo izraženim

simptomima
- moguće postavljanje dijagnoze sofisticiranim
metodama

202
3.Period manifestnog oboljenja
- izraženi simptomi, dijagnostika jednostavna

4. Period akomodacije organizma i osobe na oboljenje

- faze remisije i egzacerbacije

203
 5.Period rehabilitacije za aktivan rad ili period
djelimične ili trajne invalidnosti i smrti
- Medicinska i socijalna rehabilitacija

204
Intervencije po fazama:
Faza 1 i 2: intervencije društva i primarnog nivoa
zdravstvene zaštite:

- unapređenje uslova življenja

- promocija zdravlja
- zdravstveno prosvjećivanje
- rano uspostavljanje dijagnoze
- počinjanje sa adekvatnom terapijom

205
Za faze 3. i 4.- nadležne zdravstvene službe

- adekvatno liječenje
- rad na prevenciji komplikacija

Za 5. fazu nadležni:
- zdravstvene službe
- porodica
- šira društvena zajednica

206
 Procjena epidemiološke situacije na nekom
području:
Koriste se:
• Stopa mortaliteta – potvrde o smrti

• Izvještaji iz zdravstvenih ustanova o broju liječenih

osoba

• Izvještaji o privremenoj ili trajnoj onesposobljenosti za

rad

• KLINIČKA I LABORATORIJSKA ISPITIVANJA NA

STATISTIČKI REPREZENTATIVNOM UZORKU
207
Registri za masovna nezarazna oboljenja:

-maligna oboljenja

-šećerna bolest

Nedostaju registri za KVS oboljenja, ovisnosti

208
 Podaci:
• Demografski

• Ekonomski

• Geografski

• Meterološki

• Agronomski, veterinarski

209
Podaci o životnim navikama (iz anketa):
- Način ishrane

- Fizička aktivnost

- Pušenje

- Uzimanje alkohola

- Izloženost stresu

210
Poseban značaj imaju bolesti ovisnosti :

- pušenje

- alkoholizam

- narkomanija

211
Pušenje
• Jedna od najraširenijih bolesti ovisnosti

• Preko 7 miliona ljudi umire svake godine zbog

pušenja, kako direktnog, tako i indirektnog (pasivno
pušenje)

212
• Pretpostavlja se da će do 2020. godine ovaj broj
narasti na 7.5 miliona, odnosno da će uzrokovati
10% svih smrti.

213
Procjenjuje se da pušenje uzrokuje:

- 71% karcinoma pluća

- 42% hroničnih respiratornih oboljenja
- 10 % kardiovaskularnih oboljenja

214
• Pušenje je naročito prošireno u zemljama sa niskim
standardom

• U BiH pušenje veliki problem

• Prema Izvještaju SZO za 2008. godinu, u BiH puši:

- 42% muškaraca
- 26% žena starijih od 15 godina

215
 Uočava se trend povećanja pušača među ženama i
među osobama mlađe životne dobi

- PROBLEM ZBOG TRUDNOĆE

216
Konzumiranje alkohola
• svake godine uzrokuje, što posredno, što
neposredno, oko 3,3 miliona smrti u svijetu
• 3,8% u ukupnoj strukturi umrlih

Najčešće su neposredni uzroci smrti zbog:

- karcinoma različitih organa
- kardiovaskularna oboljenja
- ciroze jetre

217
• Narkomanija- ovisnost o konzumiranju psihoaktivnih
supstanci

• Ovisnost - potreba za nekim sredstvom

• sve veća količina sredstava potrebna kako bi se

postigao isti efekat

218
• Podjela na „lake“ i „teške „ droge pogrešna
• Čest prelazak iz jedne vrste ovisnosti u drugu
• Česta kombinacija droga i alkohola

• Rizici od različitih oboljenja:

- Ovisnici ne obraćaju pažnju na ishranu, higijenu,
uslove stanovanja
Kod ovisnika česta:
- crijevna zarazna oboljenja
- TB
- malnutricija
219
• Poseban rizik kod i.v. uživalaca droga od
krvlju prenosivih oboljenja

- VHB, HIV, sifilis

- Česta kombinacija uživanje droga i promiskuitetnog

ponašanja
- Dodatni rizik od spolno prenosivih oboljenja

220
 Ostali faktori rizika za masovna nezarazna
oboljenja
Nedovoljna fizička aktivnost
• Prema procjenjama SZO oko 3.2 miliona ljudi svake
godine umire zbog nedovoljne fizičke aktivnosti

• Problem sedentarni način života

• Osobe sa nedovoljnom fizičkom aktivnosti imaju 20-

30% veći rizik da obole i umru od različitih oboljenja

221
• Redovna fizička aktivnost smanjuje rizik od
kardiovaskularnih oboljenja, diabetesa te različitih
malignih oboljenja

• Minimalna dnevna potreba je 30 minuta neke fizičke

aktivnosti.

222
• Prema podacima SZO među odraslim osobama u
našoj zemlji (stariji od 15 godina) u 2008. godini
nedovoljna fizička aktivnost je evidentirana kod:

- 31,5% muškaraca

- 39,2% žena
 

223
Neadekvatna ishrana

• Neadekvatno uzimanje hrane (broj i raspored

dnevnih obroka)

• Uzimanje neadekvantnih vrsta namirnica

• Uzimanje premalih ili prevelikih količina hrane

224
Preporuke su:
• dnevnu količinu hrane podijeliti u pet dnevnih
obroka

• doručak je najvažniji obrok

• posljednji obrok ne treba da bude kasno (treba biti

2-3 sata prije spavanja)

225
Vrste namirnica

• voće i povrće posebno važni

Njihovo redovno uzimanje snižava rizik od:

-kardiovaskularnih oboljenja
- malignih oboljenja digestivnog trakta

226
• Kuhinjska so značajno utiče na nastanak masovnih
nezaraznih oboljenja

Prekomjerno uzimanje soli direktno utiče:

- na povećanje krvnog pritiska
- na povećanje rizika od kardiovaskularnih oboljenja
- oboljenja bubrega

227
• Masnoće (namirnice sa visokim procentom zasićenih
masnih kiselina)
- negativan uticaj na zdravlje, doprinose povećanju
masovnih nezaraznih oboljenja

- Novija istraživanja ukazuju na ključnu razliku između

prirodnih i sintetskih masti

228
• Preporučuje se uzimanje:

- manje masne hrane

- manje masnih vrsta mesa
- manje masnog mlijeka i proizvoda od mlijeka

• Riba – namirnica koju bi trebalo konzumirati barem

jednom sedmično

• Riblje ulje –protektivna masnoća

229
Posljedice neadekvatne ishrane su:

• prekomjerna tjelesa težina i gojaznost

• kardiovaskularna oboljenja

• diabetes mellitus

• neke maligne bolesti

230
Prema procjenama SZO:

• 2,8 miliona ljudi umire svake godine zbog

prekomjerne tjelesne težine

• Sve veći broj djece sa prekomjernom tjelesnom

težinom

• Često kombinacija sa sedentarnim načinom

življenja (nedostatak fizičke aktivnosti)

231
HVALA !