EPIDEMIOLOGIJA

- grč. epi - na, iznad

- grč. demos - narod
- grč. logos - riječ, govor, znanost
- grana medicine
- proučava ulogu i značenje raznih činitelja u pojavi, razvoju, kretanju,
sprječavanju i suzbijanju masovnih bolesti i stanja ljudi
- znanost o distribuciji bolesti i faktorima koji određuju bolest u definiranim
populacijama
- primjena ovih znanstvenih spoznaja u suzbijanju i sprečavanju bolesti
TKO OBOLIJEVA I ZAŠTO?
- epidemiolozi proučavaju bolesne i zdrave ljude kako bi utvrdili razlike između onih
koji obole i onih koji su bili izloženi, a nisu oboljeli
PODRUČJA INTERESA EPIDEMIOLOGIJE
- epidemiologija nastoji otkriti:
- NEREGESTRIRANE BOLESNIKE
- LATELNE INFEKCIJE
- PROUČAVA POPULACIJU U RIZIKU
ZADACI EPIDEMIOLOGIJE
- otkrivanje etiologije ili uzroka bolesti i rizičnih faktora koji povećavaju rizik od
oboljenja kod određenih osoba
- određivanje rasprostranjenosti bolesti u populaciji
- izučavanje tijeka bolesti i prognoze bolesti
- znanstvena evaluacija preventivnih i terapijskih zahvata
- utvrđivanje znanstvenih temelja za medicinske zahvate u populaciji
CILJEVI EPIDEMIOLOGIJE
- eliminacija bolesti ili patološkog stanja iz populacije
- snižavanje morbiditeta (broj oboljelih od neke bolesti u populaciji)
- snižavanje letaliteta (broj umrlih u odnosu na broj oboljelih od neke bolesti u
populaciji) od pojedinih bolesti
- sprječavanje invaliditeta ili nesposobnosti
- unaprjeđenje zdravlja
PODJELA EPIDEMIOLOGIJE
- radi postizanja postavljenih ciljeva u epidemiologiji se primjenjuju tri metode:
DESKRIPTIVNA (OPISNA)
- tko, gdje i kada obolijeva
- podaci se koriste kao temelj za planiranje zdravstvene zaštite
- iz dobivenih podataka postavlja se hipoteza o etiloškoj povezanosti
ANALITIČKA
- razlog i uzrok bolesti
- važna primjena u prevenciji bolesti i interventne epidemiologije
- nastoje se pronaći razlike između skupine oboljelih ili izloženih djelovanjem nekog
etiološkog ili rizičnog faktora i kontrolne skupine zdravih i izloženih
EKSPERIMENTALNA
- uključuje:
- KLINIČKE POKUSE (na bolesnicima), poštivajući etička načela
- TERENSKE POKUSE (sa zdravim osobama)
- INTERVENCIJE U POPULACIJI
EPIDEMIOLOGIJA ZARAZNIH BOLESTI
- dio znanosti o zaraznim bolestima
- proučava izvore, puteve širenja i način suzbijanja svake pojedine zarazne bolesti
OPĆA EPIDEMIOLOGIJA
- proučava širenje bolesti i načine na koje ih spriječiti
PRIMJENJENA EPIDEMIOLOGIJA
- primjena epidemioloških principa i metoda
EKOLOŠKA EPIDEMIOLOGIJA
- proučava kako ekološki faktori utječu na zdravlje ljudi
GENETSKA EPIDEMIOLOGIJA
- utjecaj genetskih faktora na pojavu bolesti u populaciji
VOJNA EPIDEMIOLOGIJA
- istražuje epidemiološka zbivanja u uvjetima vojnog života i rata

PREMA POJAVI, NAČINU ŠIRENJU I TIJEKU RAZLIKUJEMO VIŠE OBLIKA ZARAZA:

1. SPORADIČNA POJAVA BOLESTI
- pojedinačno oblijevanje u određenoj populaciji
- svojstveno nezaraznih bolesti
- sporadična pojava zarazne bolesti, često je znak nepoznavanja međusobne
povezanosti bolesnika
2. ENDEMIJA
- dugotrajno postojanje neke zarazne bolesti na određenom području, nije
vremenski ograničena
- npr. trbušni tifus u nekim područjima Slavonije nakon 2. svj. rata
3. EPIDEMIJA
- učestala pojava neke zarazne bolesti na nekom području, vremenski
ograničena
- bolest se pojavljuje u više ljudi nego je očekivano
- epidemije se razlikuju po svojstvenom početku, trajanju i završetku
- POČETAK
a) nagao
b) spor
- TRAJANJE
a) kratko - eksplozivne epidemije
b) polagano - širenje doticajem
c) dugo - tjednima, mjesecima, godinama
- ZAVRŠETAK
a) iznenadan (eksplozivne epidemije)
b) polagan (širenje doticajem)
c) kombinacija
- infekcija se širi u pučanstvu od jedne osobe na drugu ili masovno od jedne
osobe na više u njih
- izvor zaraze se umnožava i razvija se epidemija
4. PANDEMIJA
- pojavljivanje zarazne bolesti u velikom broju ljudi, na širim prostranstvima
(više zemalja, kontinenti)
PATOCENOZA
- obuhvaća sve bolesti na odgovarajućem području u datom trenu, a koje ostaju
međusobno u vezi i ravnoteži dok ne postanu bitne ekološke promjene
- “dominantne bolesti” ekstremno povišenog morbiditeta
- teške posljedice na demografsko stanje i kvalitetu života
- kod neke bolesti izgube dominantan položaj - teške posljedice
PATOGENEZA
- učenje o nastanku neke bolesti

EPIDEMIOLOŠKI LANAC
- EPIDEMIOLOGIJA ZARAZNIH BOLESTI - dio znanosti o zaraznim bolestima
- proučava izvore, putove širenja i način suzbijanja zaraze
ZARAZNE BOLESTI
- bolesti koje uzrokuju patogeni mikroorganizmi
- patogeni mikroorganizam se u makroorganizmu održava, razmnožava i širi
- oštećuje stanice, tkiva i fiziološku funkciju
- uzrokuje infekciju
- patogeni mikroorganizam
- toksičnost i/ili invazivnost
PATOGENI MIKROORGANIZAM
- da bi mikroorganizam bio patogen mora imati određena svojstva: toksičnost i/ili
invazivnost i sposobnost širenja u tkivu domaćina
- m.o. može imati oba svojstva ili samo jedno

PATOGENOST - sposobnost izazivanja bolesti

VIRULENCIJA - stupanj patogenosti

UVJETI NASTANKA ZARAZNE BOLESTI

- tek kad se karike povežu postoji mogućnost zaraze!

 - ako nedostaje samo jedna od karika, zaraza se prekida!
IZVOR MIKROORGANIZAMA
ČOVJEKOV ILI ŽIVOTINJSKI ORGANIZAM
- bolestan ili mrtav čovjek, odnosno bolesna ili uginula životinja
REZERVOARI ZARAZE
- čovjek ili životinja u kojima se uzročnici razmnožavaju i zadržavaju, tj.
preživljavaju dok ih isti ne prenese dalje
ZOONOZA
- životinja kralježnjak je izvor uzročnika zaraze za koju je primljiv čovjek i obrnuto
- lajmska bolest, trihineloza, krpeljni meningoencefalitis
- više izvora uzročnika zaraze na nekom području ili u nekoj zajednici odakle se bolest
širi u okolinu čini žarište ili fokus zaraze
KLICONOŠA
- zdrava osoba ili životinja koja u sebi nosi uzročnike bolesti i izlučuje ih
AKUTNO KLICONOŠTVO
- traje nekoliko dana, tjedana ili koji mjesec
KRONIČNO KLICONOŠTVO
- traje godinama

- mikroorganizmi se iz izvora mogu izlučivati najčešće slinom, krvlju, stolicom i

mokraćom

PUTEVI ŠIRENJA MIKROORGANIZAMA

- načini prijenosa uzročnika zaraze
- od izvora do primljivog makroorganizma
a) DOTICAJEM
b) ZRAKOM
c) VODOM
d) HRANOM
e) VEKTORIMA
f) TLOM
DOTICAJ (KONTAKT)
NEIZRAVAN DOTICAJ
- širenje predmetima koji su kontaminirani
- igle, rublje, zubarski instrumenti itd.
- šire se uzročnici koji mogu preživjeti izvan organizma
- DEKONTAMINACIJA - dezinfekcija i sterilizacija
IZRAVAN DOTICAJ
HORIZONTALAN
- od zaražene osobe na zdravu
- rukovanjem, poljupcem, spolnim odnosom, ugrizom, krvlju
- streptokokne i stafilokokne infekcije, HVV, bjesnoća, amebijaze
VERTIKALAN
- od roditelja na potomstvo
- na plod preko posteljice, mlijekom zaražene majke
- sifilis, ospice, HIV, sifilis
PRIJENOS ZRAKOM
- velike i male kapi + prašine
 VELIKE KAPI
- širi se iz usta ili nosa
- govor, kašljanje i kihanje nužna prisutnost izvora
- prašina
MALE KAPI
- glavni način širenja tuberkuloze
- nije nužna prisutnost izvora mikroorganizma
- lebde u zraku i do 16 sati
VODA
- za piće, ali i kupanje
VODA ZA PIĆE
- onečišćenost uzročnicima crijevnih zaraza
- fekalno onečišćenje voda - epidemija trbušnog tifusa
VODA ZA KUPANJE
- virusni konjuktivitis, urinarne infekcije
- epidemija zaraznih bolesti pijenjem onečišćene vode izbija brzo i kratko traje
- voda je nepovoljna sredina za razmnožavanje m.o.
- m.o. se razrjeđuju - unosi se manji broj m.o. od onog koji se unosi hranom
HRANA
- meso, mlijeko i njihovi proizvodi
KAKO SE HRANA NEOČISTI?
- nečiste ruke, neodgovarajući transport i skladištenje, nedovoljna termička
obrada
- trihinela, salmonela, stafilokoki, klostridiji
- kratka inkubacija i teška klinička slika
- zaraza probavnog sustava
- česte epidemije bolesti nakon konzumiranja hrane → obolijevaju samo osobe koje su
tu hranu konzumirale → svi oboljeli traže pomoć istovremeno, kratko traje
VEKTORI
- prenositelji
- kukci i grinje
- šire uzročnike zaraznih i parazitskih bolesti
- transmisivne zaraze - zarazne bolesti koje se prenose vektorima, sezonsko
pojavljivanje
MUHA
- Shigella (bacilarna dizenterija)
- nožicama prenosi uzročnika s jednog mjesta na drugo, a uzročnik ne ulazi u njen
organizam
- prenositelj svih uzročnika zaraznih bolesti koje se izlučuju fecesom
BIJELA UŠ
- prenosi bakteriju → Rickettsia prowazekii
- uzročnik pjegavca
- na mjestu ugriza, uš ostavlja feces koji sadrži uzročnika infekcije
- domaćin (čovjek) nakon ugriza, zbog pojave svrbeža - feces utrlja na mjesto
ugriza
KOMARAC
- ženski komarac roda Anopheles
- prenosi parazita Plasmodium - uzročnik malarije
 - od malaričnog bolesnika na zdravu osobu
KRPELJ
- ubodom čovjeka prenosi virus krpeljnog meningoencefalitisa (Flavivirus), ali i
bakteriju (Borrelia burgdorferi) koja uzrokuje lajmsku boreliozu
- krpelj se zarazi virusom, ubodom bolesnog glodavca, a bakterijom od krupne
divljači
MEHANIČKI I BIOLOŠKI PRENOSITELJ
MEHANIČKI
- muha
- uzročnik ne ulazi u organizam prenositelja
BIOLOŠKI
- uš, krpelj, komarac
- uzročnik ulazi u organizam prenositelja
TLO
- mogući prijenos patogenih mikroorganizama
- tetanus, plinska gangrena, antraks
- sporadične pojave
CLOSTRIDIUM TETANI
- nalazi se u tlu u obliku spora
- feces konja i goveda
kako se čovjek zarazi?
- kroz ozljede na koži, spora ulazi u mikroorganizam, prelazi u vegetativni oblik i
izlučuje toksin koji uzrokuje bolest

ULAZNO MJESTO MIKROORGANIZAMA

- mjesto gdje mikroorganizam prodire u makroorganizam
- tropizam - pojedini mikroorganizmi imaju određenu sklonost prema nekim tkivima
- ulazak mikroorganizma na krivo mjesto uglavnom neće uzrokovati štetu
makroorganizmu
- SLUZNICE
a) probavni sustav
b) dišni sustav
c) mokraćni sustav
d) spolni sustav
- KONJUKTIVE
- klamidije, virusni herpes, konidije plijesni
- KOŽA
- najčešće ulazno mjesto nakon ozljeda
- mehaničke ozljede (porezotina) izazvane kemijskim → opeklina, smrzotina ili
fizikalnim → kiselina činiteljima
- tetanus, plinska gangrena, bjesnoća
KOLIČINA I VIRULENCIJA MIKROORGANIZMA
- što je virulencija mikroorganizma veća potrebna je manja količina uzročnika
- mali broj uzročnika izaziva bolesti kao što su kuga i vodene kozice, a veći broj
uzročnika tifus i TBC
SKLONOST MAKROORGANIZMA PREMA INFEKCIJI/DISPOZICIJA
- sklonost ili primljivost makroorganizma prema infekciji
- prirođena otpornost (genetski nasljedna)
 - imunost (svaka jedinka je stječe tijekom života)
- sklonost ljudi prema uzročnicima je različita - ospice (čovjek ima 100%-tnu
sklonost)
- čovjekova dob - akutne infekcije su učestalije u mlađoj dobi
- najčešće zarazne bolesti rane dječje dobi su ospice, vodene kozice, šarlah,
hripavac
- predškolska dob: zaušnjaci, rubeola, hepatitis A
- najveća stopa umiranja: najstarija i najmlađa životna dob
- zanimanje čovjeka: hepatitis B kod zdravstvenih djelatnika i zoonoze kod
veterinara
- godišnje doba: hladniji mjeseci → rinovirusi, topliji mjeseci → crijevne viroze
- sezonsko pojavljivanje bolesti

EPIDEMIOLOŠKE MJERE
SUZBIJANJE I SPRJEČAVANJE ZARAZNIH BOLESTI
- čemu pridonosi suzbijanje i sprječavanje zaraznih bolesti?
- zaštiti stanovništvo od zaraznih bolesti
- zakonski propisi - utvrđuju se mjere za sprječavanje i suzbijanje zaraznih bolesti
- kako se ostvaruje suzbijanje i sprječavanje zaraznih bolesti?
- ostvaruje se mjerama za sprječavanje i suzbijanje zaraznih bolesti koje mogu biti:
OPĆE ILI PRIMARNE MJERE → stalno se provodi profilaksa i POSEBNE ILI
SEKUNDARNE → ako primarne mjere ne uspiju spriječiti pojavu bolesti
1. PRIMARNE MJERE
a) opće ili higijenske sanitarne mjere
b) posebne ili epidemiološke
- OPĆE ILI HIGIJENSKE SANITARNE MJERE
- nisu usmjerene prema nekoj određenoj zaraznoj bolesti nego djeluju prema svim
zaraznim bolestima
- osiguravanje zdravstvene ispravnosti namirnica i predmeta opće uporabe te
sanitarno-tehničkih i higijenskih uvjeta proizvodnje i prometa istih
- osiguravanje zdravstvene ispravnosti vode za piće te sanitarna zaštita zona
izvorišta i objekata
- osiguravanje sanitarno-tehničkih i higijenskih uvjeta na javnim mjestima, u javnim
zgradama i sredstvima javnog prometa
- osiguravanje sanitarno-tehničkih i higijenskih uvjeta odvodnje otpadnih voda i
drugih otpadnih tvari
- obavljanje obvezatne (preventivne) dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije i to
u:
- objektima za javnu vodoopskrbu pitkom vodom
- objektima za proizvodnju i promet namirnica i predmeta opće uporabe
- objektima odnosno prostorima za uklanjanje otpadnih voda i drugih otpadnih
tvari
- objektima organizacije zdravstva i zdravstvenih djelatnika koji obavljaju poslove
zdravstvene zaštite samostalno osobnim radom
- odgojno-obrazovnim objektima
- objektima i sredstvima javnog prometa
- stambenim objektima i dvorištima
- POSEBNE ILI EPIDEMIOLOŠKE MJERE
- obvezna cijepljenja
- zakonski regulirano
- kalendar cijepljenja
- dob
- djelatnost osobe
- putovanje u daleke zemlje
2. SEKUNDARNE MJERE
- suzbijanje bolesti koja se već pojavila
- smanjenje sve do eliminacije bolesti
- rano otkrivanje i uklanjanje izvora zaraze i puteve prenošenja zaraze
- laboratorijsko ispitivanje uzročnika zaraznih bolesti odnosno epidemije zaraznih
bolesti