POLJOPRIVREDNA I MEDICINSKA ŠKOLA

BIJELJINA

ZAVRŠNI RAD

TEMA : VITALNI ZNACI

Mentor: Učenik:
prof. Biljana Zarić Marina Koprivica

Bijeljina, mart 2013.

SADRŽAJ:
UVOD....................................................................................................................3

1. VITALNI ZNACI..............................................................................................4
1.1. Tjelesna temperatura....................................................................................4
1.1.1. Povišena tjelesna temperatura ...............................................................5
1.1.2. Uzroci povišene temperature .................................................................5
1.1.3. Potrebna intervencija zdravstvenih radnika............................................5
1.1.4. Temperaturne krive...............................................................................5
1.1.5. Pozitivni i negativni efekti visoke temperature .........................................7
1.2. Disanje.........................................................................................................7
1.2.1. Osnovni pojmovi ..................................................................................8
1.2.2. Patološki oblici disanja.........................................................................8
1.2.3. Normalne i patološke zakonitosti razvoja.................................................8
1.2.4. Procijena disanja povrijedjenog pacijenta...............................................9
1.3. Puls...............................................................................................................9
1.3.1 Kakva vam je forma takav vam je puls......................................................9
1.3.2. Procijena pulsa i palpacija.....................................................................9
1.3.3. Patološka stanja pulsa..........................................................................11
1.4. Krvni pritisak.............................................................................................12
1.4.1 Fiziologija krvnog pritiska......................................................................13
1.4.2. Normalne vrijednosti krvnog pritiska......................................................13
1.4.3. Formula za izračunavanje urednog krvnog pritiska.................................13
1.4.4. Hipertenzija i hipotenzija......................................................................13
1.4.5. Metode mijerenja krvnog pritiska............................................................14

ZAKLJUČAK......................................................................................................16

LITERATURA....................................................................................................17

2
UVOD

Vitalni znaci su odraz životnih funkcija u organizmu i izmjene materije i energije. U

stalnom su uzajamnom odnosu i zavisnosti i vjerni su pokazatelji opšteg stanja
organizma. to su znaci koji nam pokazuju da li je neko živ ili mrtav, ako je živ u kakvom
je pak stanju.

Najvažniji vitalni znaci su :

- tjelesna temperatura
- puls
- disanje
- krvni pritisak

U ovom radu biće govora o svakom vitalnom znaku posebno i njegovim odredjenim
karakteristikama. Navešćemo i jednu metodu provijeravanja vitalnih znakova u slučaju
neke nesreće.

3
1. VITALNI ZNACI
Vitalni znakovi su mijere raznih fizioloških stanja, koriste se kako bi se procijenile
najosnovnije tjelesne funkcije. Vitalni znaci su bitan dio provijere, jer na taj način
odredjujemo da li je pacijent živ ili mrtav, ako je živ u kojem je stanju njegov organizam.
Čin provijeravanja i uzimanja vitalnih znakova podrazumijeva snimanje i provijeravanja
tjelesne temperature, puls, krvni pritisak i disanje. Vitalni znaci se često razlikuju po dobi
i starosti pacijenta.

1.1. Tjelesna temperatura

Temperatura tijela održava se kod zdravog čovijeka, bez obzira na promijene u okolini, u
uskim granicama od 36,4 ºC do 37 ºC. Izvor tjelesne topline su hemijski procesi u
organizmu. Najviše topline svojim radom stvaraju mišići i jetra. Centar za regulaciju
tjelesne temperature nalazi se u hipotalamusu, on djeluje kao termostat tj. upravlja
produkcijom i izdavanjem tjelesne toplote. U toku dana temperatura varira tako da
najniže vrijednosti poprima u noći i pred zoru, a najviše vrijednosti su kano popodne i
navečer.

Mjerenje se vrši na više načina :

1. Aksilarno mijerenje tj, mijerenje koje se najviše koristi, kada se toplomijer stavlja
ispod pazuha. Mjerenje da bi bilo validno i tačno treba da traje od 5-10 minuta. Prilikom
tog mijerenja prosiječna i normalna temperatura je 36.0 ºC - 37.2 ºC.
Postupak prilikom ovog mijerenja je sledeći. Staviti toplomjer u aksilu tako da spremište
žive sa svih strana bude pokriveno, uputiti pacijenta da rukom pridržava toplomjer i da
ruku usmjeri prema suprotnom ramenu, temperaturu uvijek mjeriti u istoj aksili.
2. Oralno mijerenje predstavlja vrstu mijerenja kada pacijent drži toplomijer u ustima.
Prilikom mijerenja prvo moramo da provijerimo da li je pacijent u posljednjih 15 minuta,
jeo, pio ili pušio cigarete, ili da li se možda u posljednjih 45 minuta kupao. Kada smo to
sve provijerili pristupamo mijerenju, stavljamo pacijentu toplomijer u usnu šupljinu u
područje toplinskih džepova. Mjerenje da bi bilo validno treba da traje izmedju 8-9
minuta, i prilikom mijerenja normalna tjelesna temperatura je 36.5 ºC - 37.5 ºC.
3. Rektalno mijerenje je mijerenje temperature u rektumu. Da bi pristupili ovom
mijerenju, prvo moramo da osiguramo privatnost pacijenta, zatim pacijenta postavimo
Simsov položaj i otkrijem analni regiju. Zatim pripremljen toplomijer koji smo namazali
lubrikantima, staviti u analni otvor pacijenta, kod odraslih toplomijer ćemo staviti 4-5cm,
kod dijece malo manje 2-3cm. Da bi mjerenje bilo validno treba da traje 5 minuta, i pri
tom normalna temperatura bi trebala da bude 36.5 ºC - 37.8 ºC.
4. Mjerenje na membrani timpani, prilikom ovog mijerenja pacijenta treba da smjestimo
u udoban položaj, tako da nam uho bude lako dostupno. Staviti zaštitnu kapicu na
toplomijer, i lagano staviti toplomijer u ušnu šupljinu i pristisnuti dugme za mjerenje. Po
završetku mjerenje izvaditi toplomijer i očitati vrijednost. Ovaj vid mjerenje je najbrži
jer, nema tačno odredjeno vrijeme mjerenja, sve u zavisnosti od brzine aparata. Pri ovom
mjerenju normalna tjelesna temperatura treba da je 36.5 ºC - 37.5 ºC.

4
1.1.1. Povišena tjelesna temperatura

Povišena tjelesna temperatura se dijeli na :

- AFEBRILNA (36.0 ºC - 37.0 ºC)
- SUBFEBRILNA (37.1 ºC - 38.0 ºC)
- FEBRILNA (38.1 ºC - 39.0 ºC)
- VISOKOFEBRILNA (39,0ºC i više)

1.1.2. Uzroci povišene temperature

Uzroci povišene tjelesne temperataru su sledeći:

- izloženost suncu i vrućini
- infekcije
- propadanja tkiva u organizmu
- bolesti CNS-a
- endokrini poremećaji
- anemija
- feokromocitet
- primjena lijekova
- pirogene stvari unijete u organizam prilikom transfuzije

1.1.3. Potrebna intervencija zdravstvenih radnika

1. Smanjenje proizvodnje topline

2. Povećano odavanje topline u okolinu
3. Promatranje pacijentova stanja
4. Održanje optimalne udobnosti bolesnika

Zdravstveni radnik prilikom pristupa pacijentu koji ima povišenu temperaturu za zadatak
ima prvenstveno da temperaturu smanji za 1 ºC. Intervencije kojima mora da pristupi su,
za početak smanjiti proizvodnju tjelesne temperature, tj. povećati gubitak tjelesne
temperature kroz razne postupke (regulacija mikroklimatskih uslova u okolini
(radijacija), dovođenje hladnog zraka – ventilatori (konvekcija), tuširanje pacijenta u
mlakoj vodi, stavljanje obloga od mlake vode (dlanovi, stopala) , kondukcija, kupanje
pacijenta u kupkama mlake vode (evaporacija). U slučaju da ovi postupci ne pomažu
zdravstvenih radnik je dužan da pristupi daljoj intervenciji. Najčešće se koriste lijekovi
ako se ne uspije sa već navedenim metodama.

1.1.4. Temperaturne krive

Febris continua
Danima povišena tj.temperatura varijacije su unutar 1ºC, obično prati infektivne bolesti
( tifus, gram-neg.pneumonije).

5
 (slika 1. Febris continua )
Febris remittens
Dnevne oscilacije u temperaturu veće su od 1ºC, najniža se ne spušta ispod 37ºC
(salmoneloza).

(slika 2. Febris remittens)

Febris intermittens
Dnevne oscilacije tj.temperature veće su od 1ºC, najniža temperatura se spušta ispod
37ºC ( milijarna TBC, intermitentna bakterijemija )

(slika 3. Febris intermittens)

Febris recurens
Pojava povišene tj.temperature nakon nekoliko dana bez temperature (izmjenjivanje
razdoblja povišene i normalne temperature)

6
Febris ephemeris
Jednodnevna ili dvodnevna visoka temperatura zbog blagog prolaznog infekta, manjeg
zahvata i sl.

Febris undulans
Izmjenjivanje postupnih uspona i padova temperature. Do subfebrilnih ili afebrilnih
vrijednosti ( krivulja ima valovit oblik ).

1.1.5. Pozitivni i negativni efekti visoke temperature

Pozitivni efekti:
- Oslobađaju se endogene pirogene tvari koje potiču oslobađanje limfocita T i B i
stvaranje interferona
- Pospješuje se fagocitoza
- Pospanost pospješuje da čovjek većinu energije troši na borbu protiv infekcije

Negativni efekti:
- Nemir i nelagoda
- Povišena potrošnja kiseonika
- Povećane kalorijske potrebe
- Dehidracija
- Neurološki učinci
- Promjene u frekvenciji pulsa, disanja i krvnog pritiska.

1.2. Disanje

Živa bića uz nekoliko izuzetaka, troše za osnovne hemijske procese kiseonik. Kod
razmjene hemijski procese nastaje ugljen dioksid koji se mora izbaciti iz organizma.
Izmjena kiseonika i ugljen dioksida izmedju organizma i njegove okoline naziva se
disanje ili respiracija. Kod čovijeka su organi za disanje: nos, ždrijelo, grkljan, dušnik,
bronhi i pluća. Pluća su gradjena od mjehurića (alveola). Zidove alveola čine stanice
epitela, kroz koji se vrši izmjena gasova. Pluća se nalaze u potpunoj zatvorenoj grudnoj
šupljini. Kroz udisanja zraka grudni koš se širi zbog skraćivanja vanjskih medjurebralnih
mišića. Pluća slijede širenje grudnog koša, volumen im se poveća, pritisak zraka u
plućima pada ispod atmosferskog i dolazi do strujanja zraka od mjesta većeg prema
mjestu manjeg pritiska tj. izvana pluća (udisaj, inspiracija). Obrnuto kod mirnog disanja,
kada mišići popuste, grudni koš zbog elastičnosti smanjuje volumen, pritisak u plućima
raste i zrak struji prema van (izdisaj, ekspiracija). Kod pojačanog disanja izdisaji se
pospješuju djelovanjem unutarnjih medjurebarnih mišića.
Disanjem upravljaju živčani centri u produženoj moždini preko živaca, koji opskrbljuju
mišiće za disanje. Fiziološki podražaj za centar disanja je količina ugljen dioksida u krvi.
Svaka promijena količine ugljen dioksida u krvi obrazuje se u frekvenciji i dubini disanja.

7
Funkciju centra za disanje mogu promijeniti mnogi živčani uticaji s različitih dijelova
tijela.

1.2.1. Osnovni pojmovi

Osnovni pojmovi koji se javljaju kada govorimo o disanju su :

- Eupneja je tiho normalno disanje, 12 – 20/min.
- Dispneja je otežano disanje
- Tahipneja je ubrzano disanje
- Bradipneja usporeno disanje
- Apneja je prestanak disanja

1.2.2. Patološki oblici disanja

Hiperpneja je povećanje plućne ventilacije, količine vazduha koja u jedinici vremena

procirkuliše kroz alveole pluća. Nastaje u uslovima dubokog i ubrzanog disanja.
Hipopneja smanjeni minutni volumen zbog smanjenja frekvencije i/ili dubine disanja
Ortopneja je dispneja prisutna u ležećem položaju, a smanjuje se ili nestaje u
uspravljanjem tijela.
Astmatično disanje je takvo disanje kada je ekspiracije odnosno izdisaj jako otežan.
Kussmaulovo disanje – izrazito teško, duboko disanje, pacijent se koristi pomoćnom
disnim aparatima
Cheyne-Stokesovo disanje – u početku je oslabljeno, postupno postaje sve dublje i dublje,
te dolazi do razmjerno dugotrajnog prestanka disanja (15-40 s), te se sve ponovo
ponavlja.
Biotovo disanje – nepravilno disanje po ritmu, frekvenciji i dubini. Najčešće su prisutne
apneje koje se smjenjuju s nekoliko plitkih i nepravilnih udisanja.

1.2.3. Normalne i patološke zakonitosti razvoja

Parametar Normalno Patološko

Frekvencija 12-20/min Bradipneja,
tahipneja, apneja
Ritam Ujednačeno Izrazito nepravilan
Dubina Ujednačeno Površno,
produbljeno
Zvukovi Tiho Svira, stridor, hropti
Bol Bezbolno Bol tokom udaha
Napor Bez napora, za disanje Subjektivno teško,
je potrebno 2-4% aktivan inspirij i ekspirij,
ukupne en.potrošnje za disanje potrebno do
30% ukupne en.
potrošnje
Dispneja Fiziološka (pri Neprimjerena
naporu) naporu

8
1.2.4. Procijena disanja povrijedjenog pacijenta

Kod procjene disanja, određuje se brzina disanja (frekvencija) tokom jedne minute,
zatim dubina disanja te ritam. Kod osnovne procjene disanja postoji pravilo: GLEDAJ,
SLUŠAJ i OSJEĆAJ.Procjena disanja provodi se tokom 10 sekundi kod početne procjene
pacijenta.
Prilikom provjere disanja potrebno je gledati odizanje grudnog koša, kakvo je to
odizanje, obostrano, normalno ili se ne diže pravilno (npr. odiže se samo jedna strana
grudnog koša), da li postoje paradoksalni pokreti grudnog koša ili su pokreti normalni
(grudnog koš se prilikom udisaja proširi a prilikom izdisaja spusti) ili su pokreti potpuno
odsutni tj. nema odizanja grudnog koša. Da bi to mogli ustanoviti, prilikom provjere
disanja dobro je staviti dlan vaše ruke na donji dio grudnog koša kako bi mogli pratiti
pomicanje.
Disanje proizvodi zvukove tj. ono je čujno. Ako se spasioc nagne nad lice unesrećene
osobe, pogledom prema grudnog košu može čuti disanje ako ono postoji. Pri tom
položaju, na svom licu može osjetiti strujanje zraka koje disanje proizvodi.
Brzina disanja ili frekvencija je broj udisaja osobe tokom jedne minute. Na osnovu
procjene brzine možemo zaključiti da li je disanje normalno, brzo ili sporo.

PARAMETRI NORMALNE NENORMALNE

FREKVENCIJE FREKVENCIJE
Odrasla osoba 10-20 < 8 i > 24
Malo dijete 15-30 < 15 i > 35
Dojenče 25-50 < 25 i > 60

1.3. Puls

Puls predstavlja srčani ritam. Srce svakim svojim otkucajem pumpa krv prema svim
djelovima našeg tijela, omogućavajući normalan rad organizma. Puls se prilađava svakoj
našoj aktivnosti, bilo fizičkoj ili psihičkoj. Da bi se organizam dodatno snabdio
kiseonikom i hranjivim materijama preko krvi, puls se manje ili više povećava. U toku
jakih fizičkih napora puls može da se poveća do jedne prirodne granice koja je za svakog
čovjeka individualna. Ta granica se naziva maksimalni puls.

1.3.1 Kakva vam je forma takav vam je puls

Razlika između onih koji su utrenirani i onih koji nisu je u reakciji srca (i cjelog
kardiovaskularnog sistema) na napor. Neutrenirano srce je manje i pri fizičkom naporu
ono pokušava da ispumpa što više krvi. Kako nije u stanju da ispuni očekivanja
organizma za kiseonikom, osoba se brzo zadiše i umori. Zato jedan sportista ima veće
srce koje ”sporije radi”, ali pumpa više krvi.

1.3.2. Procijena pulsa i palpacija

9
Puls je niz valova pritiska u arterijama sistemnog krvotoka, nastalih potiskivanjem krvi
kontrakcije lijeve plućne komore. Puls odgovara frekvenciji srca (broju kontrakcija u
minuti). Najčešće se mijeri palpacijom površinskih arterija ispod kojih se nalazi čvrsta
podloga. Puls se opipava sa tri prsta, najčešće na radijalnoj i karotidnoj arteriji.

(slika 4. Mjesta palpacije na perifernim arterijama)

Frekvencija pulsa označava broj otkucaja u jednoj minuti. Normalna frekvencija pulsa
ovisi o nizu različitih faktora kao što su dob, spol, bolesti i sl. Normalna frekvencija pulsa
u zdravih osoba ovisno o dobi prikazana je u tablici.Frekvencija pulsa veća od gornje
granice naziva se tahikadija, a ispod donje granice bradikardija.

(slika 5. Frekvencija pulsa zavisna od dobi)

10
1.3.3. Patološka stanja pulsa

Tahikardija je naziv za povećanje broja otkucaja srca (srčana frekvencija) iznad

fiziološke granice. Kod čovjeka fiziološka granica ovisi o životnoj dobi, a kod odraslih
ljudi ona iznosi više od 100 otkucaja u minuti. Povećanje srčane frekvencije može biti dio
fizioloških pojava u tijelu čovjeka.
Primjeri toga su tahikardija kao posljedica pojačanih metaboličkih potreba (npr. fizički
napor), posljedica pada krvnog pritiska (refleksna tahikardija) ili tahikardija kao
posljedica stimulacije srce izravno živcima i hormonima simpatičkog živčanog sistema
(npr. kod psihičke napetosti ili straha). Tahikardija može nastati i zbog patoloških procesa
srca ili patološki procesa koje primarno ne zahvaćaju srce (npr. endokrini poremećaji,
poremećaji ravnoteže elektrolita).

Tahikardije se mogu podijeliti u:

- sinusna tahikardija - tahikardije najčešće nastale u sklopu normalnih fizioloških proces
(napor), ili kao kompenzacija posljedica (npr. anemija, hipovolemija, hipotenzija), ili kao
posljedica patoloških procesa (npr. hipertireoza)
- ventrikularna tahikardija - patološke aritmije srca kojih je uzrok u komori srčanog
mišića
- supraventrikularna tahikardija - patološke aritmije srce kojih je uzrok u srca, ali nije u
komori srčanog mišića (ima izuzetaka zbog tradicionalnih razloga)

Bradikardija je simptom koji predstavlja smanjanje broja otkucaja srca (srčane

frekvencije) odraslog čoveka na manje od 60 otkucaja u minutu. Fiziološki opseg srčane
frekvencije odraslog čoveka je do 60-90 otkucaja u minuti. Kod odojčeta, bradikardija se
definiše kao frekvencija manja od 100 otkucaja srca u minuti (fiziološki opseg od 100-
160 otkucaja u minuti).
Bradikardija je najčešće bez drugih simptoma, dok frekvencija srce ne padne ispod 50
otkucaja u minuti, iako kod treniranih zdravih sportista može biti i manja od 50 otkucaja i
bez simptoma.
Simptomi bradikardija mogu biti omaglice, umor, slabost, palpitacije, nelagodnost u
grudima.
Bradikardija može biti uzrokovana bolestima srca ili poremećajima koji ne zahvataju
primarno srce, kao što su npr endokrini poremećaji, poremećaji ravnoteže elektrolita i dr.

Aritmija je nenormalni srčani ritam, a obično uključuje nepravilnosti u frekvenciji i

redosledu što se može jasno videti na EKG-u. Naziv aritmija nije pravilan jer doslovno
prevedeno znači "bez ritma" - umesto reči "aritmija" podesniji bi bio naziv "disritmija",
međutim on se ne koristi nego se koristi naziv aritmija. Sve aritmije, a pogotovo one
hronične mogu biti opasne. Nepravilnim radom srca ono ne obavlja svoju funkciju
zadovoljavajuće, što šteti organizmu, a osim toga, srce se opterećuje, ugrožava samo sebe
i može doći do razvoja ozbiljnijeg oštećenja srčanog mišića. Hronična aritmija može
oštetiti i oslabiti srčani mišić.

Ekstrasistole se obično javljaju u vrijeme mirovanja, a samo u rijetkim slučajevima kada

srce ubrza svoje otkucaje. Tako je tjekom ekstrasistola često dovoljno prakticirati

11
umjeren fizički rad, kako bi one prestale. Na pojavu ekstrasistola veliku važnost ima i
psihički stav pacijenta.
Srce ima precizan ritam kontrakcija, te je vremenski razmak između dvije sistole uvijek
isti. Prilikom ekstrasistole poremećen je normalan ritam kontrakcija srca.
Od ekstrasistola jako često pate osobe koje su sklone stresu, nervozi i jakim emocijama.

1.4. Krvni pritisak

Krv se iz srca do svih stanica prenosi krvnim žilama, arterijama. Pritisak koji krv vrši na
zidove arterija naziva se krvnim pritiskom. Sa svakim otkucajem srca (60-70 puta u
minuti), krv se pod pritiskom ubacuje u arterijski sistem. U tom trenutku je krvni pritisak
najviši i naziva se sistolički pritisak. U periodu između dva otkucaja, kada se srce
odmara, krvni pritisak je niži i tada se naziva dijastolički pritisak.
Vrijednost krvnog pritiska uvijek se izražava s dvije brojčane vrijednosti. Prva, viša
vrijednost, uvijek predstavlja sistolički pritisak, a druga, niža vrijednost, predstavlja
dijastolički pritisak. Jedinica u kojoj se izražavaju vrijednosti krvnog pritiska je milimetar
žive (mmHg). Pravilo je da se vrijednost krvnog pritiska zapisuje tako da se napiše npr.
120/80 mmHg, što znači da je 120 mmHg sistolički, a 80 mmHg dijastolički tlak.
Vrijednosti krvnog pritiska tokom dana blago varira. Pritisak je najniži za vrijeme
spavanja, a blago poraste nakon ustajanja i u situacijama uzbuđenja, nervoze, fizičke
aktivnosti, uzimanja kofeinskog napitka ili nakon pušenja cigarete. U zdravih osoba
optimalna vrijednost krvnog pritiska trebala bi biti ispod 120/80 mmHg. Ako je krvni
pritisak iznad 140/90 mmHg, radi se o povišenom krvnom pritisku – hipertenziji. Za
osobe koje boluju od šećerne bolesti, za one koji imaju bolest bubrega ili srca te za one
koje su preboljele moždani udar ciljne vrijednosti krvnog pritiska su ispod 130/80
mmHg. Pod niskim krvnim pritiskom ili hipotonijom se smatraju vrijednosti krvnog
pritiska manje od 105 prema 60 mmHg. Ova granica nije fiksna kao što su granice kod
visokog krvnog pritiska, nego može biti individualno pomjerena. Nizak krvni pritisak nije
bolest. Tek kada se pojave dodatni simptomi kao što su nesvjestica prije svega u jutro,
brzo umaranje, ali i manjak apetita, smanjena koncentracija, nervoza, povećana potreba
za snom, zujanje u ušima, problemi sa disanjem i depresija, nizak krvni pritisak postaje
subjektivno problematičan.
Za mjerenje krvnog pritiska postoje dva tipa mjerača. Prvi su mehanički u koje spadaju
živin tlakomjer i tlakomjer na pero (aneroidni tlakomjer), a drugu skupinu čine digitalni
tlakomjeri. Živin tlakomjer je najstarija vrsta uređaja za mjerenje krvnog pritiska. Njegov
jednostavan mehanizam radi na principu gravitacije i omogućuje precizno mjerenje, bez
potrebe za redovitim podešavanjem.
Zdrav stila života pomaže spriječavanje ili odgađanje nastanka hipertenzije. I s visokim
vrijednostima krvnog pritiska, kombinacija zdravog stila života i optimalnih lijekova
može pomoći u regulaciji krvnog pritiska i smanjenju rizika od potencijalno opasnih
komplikacija hipertenzije. Snižavanju pritiska pogoduje smanjen unos soli hranom,
regulacija tjelesne težine, prestanak pušenja i uzimanja alkohola te redovito bavljenje
sportskim aktivnostima.

12
1.4.1 Fiziologija krvnog pritiska

Osnovni činioci održanja normalno krvnog pritiska su :

- minutni volumen lijeve komore srca
- sveokupni volumen krvi u arterijskoj cirkulaciji
- otpor arteriolama
- viskozitet krvi
- elasticitet krvnih žila

1.4.2. Normalne vrijednosti krvnog pritiska

PRITISAK VRIJEDNOSTI
sistolički 100 – 150 mmHg
dijastolički 60 – 95 mmHg
pulsni pritisak 40 – 55 mmHg

1.4.3. Formula za izračunavanje urednog krvnog pritiska

Formula za izračunavanje sistoličkog pritiska :

SISTOLIČKI PRITISAK : 111 + 1/3 dobi

Formula za izračunvanja dijastoličkog pritiska :

DIJASTOLIČKI PRITISAK : 68 +1/5 dobi

1.4.4. Hipertenzija i hipotenzija

Hipertenzija ili visoki pritisak je bolest u kojoj je trajno povišen pritisak krvi u arterijama.
Poznato je kako arterijski pritisak nije stalna nego pulsatilna vrijednost te se neprekidno
mijenja tokom 24 sata, i to od najviših vrijednosti tokom sistole (sistolički arterijski tlak)
do najnižih vrijednosti za vrijeme dijastole srca (dijastolički arterijski tlak). Ako su te
vrijednosti povišene u odnosu na prihvaćene granice, takvo stanje nazivamo
hipertenzijom. Vrijednosti normalnog arterijskog pritiska su arbitrarno određene te
variraju između pojedinih država i zdravstvenih sistema, ali su ipak najšire prihvaćeni
kriteriji Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) prema kojima se vrijednosti sistoličkog
arterijskog pritiska više ili jednake 140 mmHg i/ili dijastoličkog arterijskog pritiska više
ili jednake 90 mmHg, dobivene u tri uzastopna, adekvatna mjerenja tokom 1-3 sedmice
smatraju hipertenzijom.
Iako je do danas opisano pedesetak različitih razloga povišenog arterijskog pritiska, ti
sekundarni oblici mogu objasniti samo oko 5% slučajeva bolesti. Dijagnosticiranje
hipertenzije dodatno je komplicirano određivanjem tačnih vrijednosti arterijskog tlaka,
kako zbog promjenjivog, pulsativnog karaktera arterijskog pritiska, tako i zbog dnevnih
oscilacija koje uvelike ovise o okolnostima u kojima se jedinka nalazi.

13
 Hipotenzija u medicini i fiziologiji označava pritisak ispod normalnog. Hipotenzija se
pojavljuje na primer kod mišićnog tonusa, likvora (cerebralna h.), intraokularnog pritiska
ili kod krvnog pritiska.
Nizak krvni pritisak se definiše kao vrijednost krvnog pritiska koja je niža od normalno
očekivane za pojedinu osobu u određenim uslovima. Vrijednosti krvnog pritiska razlikuju
se zavisno od aktivnosti, godina starosti, ljekova i zdravstvenog stanja.
Hipotenzija se definiše krvnim pritiskom manjim od 100/60 mmHg izmjerenim više puta
u ambulantnim uslovima uz postojanje simptoma (umor, poremećaj sna, vrtoglavica,
nesvestice, anksioznost ili depresija, osjećaj jakog lupanja srca, znojenje) i odsutnost
drugih bolesti. Osim trajno prisutnog niskog krvnog pritiska (hronična primarna,
idiopatska) kome se ne može otkriti uzrok, postoji sekundarna hipotenzija uzrokovana
razlicitim bolestima, stanjima i lekovima, i akutna stanja s naglim padom krvnog pritiska
od kojih su ortostatska (posturalna) i postprandijalna hipotenzija najučestalije.
Trajno nizak krvni pritisak rijetko je pokazatelj ozbiljnog zdravstvenog poremećaja, telo
se na njega prilagodi i često ne uzrokuje simptome. Problem nastaje kod naglog pada
pritiska kada mozak i drugi vitalni organi ostaju bez snabdevanja krvlju i nemaju
vremena za prilagođavanje. U tom slučaju može nastati vrtoglavica, slabost tijela,
poremećaj vida pa i kratka nesvijest (sinkopa).

1.4.5. Metode mijerenja krvnog pritiska

Mehanički tlakomijer

Postavite manšetu oko nadlaktice, ne prejako, toliko da ispod nje možete staviti vršak
prsta. Budite sigurni da je donji rub manšete 2,5 cm iznad lakatne jame. Stavite stetoskop
u uši pazeći da su gumeni dijelovi koji ulaze u uši usmjereni prema naprijed. Postavite
membranu stetoskopa na unutarnju stranu lakta - u lakatnu jamu.
Brzo naduvajte manšetu koja je već postavljena na nadlaktici stišćući gumenu pumpicu i
to za 30 do 40 jedinica iznad zadnje izmjerene vrijednosti sistoličkog pritiska. Ne duvajte
manšetu polako, jer možete dobiti lažne vrijednosti. Polagano otpuštajte ventil, po 2 do 3
milimetra u sekundi. Nemojte ga otpuštati prebrzo, jer nećete moći odrediti pravu
vrijednost. Kako polako izduvljavate manšetu otpuštajući ventil, nakon tišine, u jednom
trenutku čuti ćete kucanje srca. Pažljivo slušajte pojavu prvog tona i pročitajte vrijednost
u tom trenutku. Ta vrijednost je vrijednost sistoličkog pritiska.
Nastavite jednakom brzinom otpuštati ventil, slušajući kucanje srca. Koncentrirajte se na
trenutak kada se kucanje više ne čuje i pročitajte vrijednost u tom trenutku. Ta vrijednost
je vrijednost dijastoličkog pritiska.
Zapišite izmjerene vrijednosti, prvo sistolički, a potom dijastolički pritisak. (npr. 120/80)
Ako želite ponoviti mjerenje, pričekajte 2-3 minute prije ponovnog naduvavanja manšete.

14
 (slika 6. Mehanički tlakomijer)

Automatski tlakomijer

Postavite manšetu oko nadlaktice, ne prejako, toliko da ispod nje možete staviti vršak
prsta. Budite sigurni da je donji rub manšete 2,5 cm iznad lakatne jame . Uključite uređaj.
Manšeta će se početi naduvavati nakon pritiska na odgovarajuću tipku. Ako se radi o
poluautomatskom modelu, manšetu ćete napuhati uz pomoć gumene pumpice. Nakon što
je manšeta napuhana, automatski mehanizam će polako smanjivati pritisak.
Kako se manšeta se polagano prazni, vi promatrajte ekran kako biste očitali vrijednosti
pritiska. Na ekranu se na kraju mjerenja ispisuju obje vrijednost, i sistolički i dijastolički
pritisak. Zapišite izmjerene vrijednosti, prvo sistolički, a potom dijastolički pritisak. (npr.
120/80) . Pritisnite tipku za potpuno ispuštanje zraka iz manšete. Ako želite ponoviti
mjerenje, pričekajte 2-3 minuta prije ponovnog naduvavanje manšete.

(slika 7. Automatski tlakomijer)

15
ZAKLJUČAK

Kako bi sve sumirali, moramo da ponovimo šta su to vitalni znaci. Vitalni znaci
predstavljaju odraz životnih funkcija u organizmu i izmjene materije i energije u istom.
Svaki zdravstveni radnik mora da poznaje sve vitalne znake, kako bi mogao da pomogne
pacijentu u slučaju neke nesreće, i da na taj način odredi njegovo zdravstveno stanje.
Prvo što smo objašnjavali je tjelesna temperatura, zdravstveni radnik, mora da poznaje
sve preventivne mijere skidanje visoke tjelesne temperature. Svaki zdravstveni radnik,
mora da zna kako i na koje načine može da izmjeri tjelesnu temperaturu pacijentu.
Drugi vitalni znak koji smo opisali je disanje, zdravstveni radnik, pri samom slušanju
pacijenta, trebao bi da zna u kakvom je pacijentu stanju, jer razlike u normalnom disanju,
i disanju koje ima patološke promijene je očito. Što se tiče disanja, zdravstveni radnik,
mora da poznaje normalno disanje a i da zna da prepozna odstupanja od normalnog
disanja. Treći vitalni znak koji smo opisali je puls, puls je ono što najprije očitamo kada
vidimo povrijedjenog pacijenta, ako osjetimo puls, možemo da znamo da li je pacijent živ
ili mrtav, jer to je ono što se uvijek primjeti, prilikom palpacije. Disanje može da bude
usporeno, pa da ga i ne osjetimo, temperatura zavisna od nekih drugih faktora, ali puls je
uvijek tu. Svaki zdravstveni radnik, mora da poznaje sve tačke palpacije i načine
provijeravanja pulsa kod pacijenta. A pri tome mora da poznaje i frekvencije pulsa, kako
bi uočio neke moguće poremećaju u frekvenciji pulsa. Četvrti vitalni znak je krvni
pritisak, zdravstveni radnik mora da poznaje sve metode mijerenja krvnog pritiska, pored
toga mora da zna šta je to krvni pritisak i koje su to normalne vrijednosti. Zdravstveni
radnik treba da je spreman i da zna da iskoristi sve metode, kako bi pomogao pacijentu
koji ima povišen (hipertenziju) ili snižen (hipotenziju) pritisak.

Dužnost svakog zdravstvenog radnika, je da nakon pregleda svih vitalni znaka procijeni
stanje pacijenta, jer samo na taj način možemo da dobijemo tačnu sliku o pacijentovom
stanju.

16
LITERATURA

1. Hellner, H; Nisen, R; Vossschulte, K; (1960): Udžbenik hirurgije, Medicinska knjiga,

Beograd-Zagreb

2. Kostić, A i saradnici ( 1989): Medicinska enciklopedija, drugim tom J-P; Svijetlost,

Sarajevo

3. Prlić, N; Žulj, M; (1995): Zdravstvena njega: priručnik za učenike srednjih

medicinskih škola; Školska knjiga, Zagreb

4. Vukadinović, Dj; Fišter, V; Rabadjija, L; (1956): Popularni medicinski leksikon,

Novinarsko izdavačko poduzeće, Zagreb

17