MATURSKI RAD

Praksa i njega starijih i nemonih osoba

Tema: Vitalni znaci

Profesor:
Pukar Semir

Kandidat:
Hrvanovi Melika

Tuzla, januar 2015.

SADRAJ:
Cilj.........................................................................................................................1
Uvod......................................................................................................................2
Tjelesna temperatura.............................................................................................3
Disanje...................................................................................................................6
Puls........................................................................................................................7
Krvni pritisak.........................................................................................................9
Stanje svijesti.......................................................................................................12
Zakljuak.............................................................................................................13
Literatura.............................................................................................................14

CILJ:
Cilj ovog maturskog rada je da pokaem koji su to osnovni vitalni znakovi, ta
oni zapravo predstavljaju i kako se kontroliu, kao i neke komplikacije do kojih
moe doi. Nadam se da e mi ovaj rad posluiti u daljnjem obrazovanju kao i u
svakodnevnom ivotu.

UVOD
Vitalni znaci predstavljaju odraz ivotnih funkcija organizma. Oni su u stalnom
uzajamnom odnosu i zavisnosti i pokazatelji su opteg stanja bolesnika. Oni su
nerazdvojni sa procesom izmjene materije i energije sa metabolizmom koji se
neprekidno odvija u organizmu.
Glavni vitalni znaci su:
tjelesna temperatura
puls
disanje
arterijski krvni pritisak
Pored ovih znakova postoje i jo neki kao to su:
stanje svijesti ( pri svijesti bolesnik reaguje na glas ili na bolni podraaj,
ili uopte ne reaguje )
saturacija krvi kisikom mjerena pulsnim oksimetrom ( >92% )

Sl. 1

1. TJELESNA TEMPERATURA (TT)

2

Za vrijeme metabolizma, tanije u njegovoj drugoj fazi, u katabolizmu, stvaraju

se krajnji produkti razgradnje materije: voda, ugljendioksid, amonijak i oslobaa
toplotna energija. Jedan dio toplotne energije zadrava se u organizmu do
odreenog nivoa, dajui mu jednu od karakteristika ivota tj. toplotu. Upravo taj
stepen zagrijanosti koji vlada u ovjeijem organizmu se zove temperatura.
Termoregulacijski centar je smjeten u hiptalamusu koji regulie stvaranje i
utroak tjelesne toplote. U zdravom ovjeijem organizmu osloboena toplota
odrava se na jednoj konstantnoj visini izmeu 36-37 stepeni. To je normalna
ovjeija temperatura. U patolokim stanjima ta ravnotea je poremeena jer se
vea koliina toplote zadrava u organizmu, a manja odaje. Zato poviena
tjelesna toplota predstavlja znak oboljenja tj. ukazuje da se u organizmu neto
nenormalno odvija. Visina tjelesne toplote se mjeri termometrima.
Termometri su instrumenti za mjerenje temperature. Kod nas se za mjerenje
tjelesne temperature koristi Celsiusov termometar. Skala na Celzijusovom
termometru za mjerenje tjelesne temperature ovjeka je graduisana od 35-42
stepena, upravo prema stepenu toplote koju ovjek moe da podnese. Rauna se
da je gornja granica 42 stepena. Via temperatura dovodi do promjene u sastavu
elijske protoplazme jer pod uticajem toplote (ve na 52 stepena bjelanevine se
zgruavaju), a ve od 42 stepena pripremaju se za zgruavanje to onemoguava
odvijanje fiziolokih procesa u eliji i to dovodi do smrti.

MJESTA ZA MJERENJE TJELESNE TEMPERATURE:

- podpazunoj jami (aksilarno). Ovaj nain najee se koristi u medicinskoj
praksi. Postoji mali broj kontraindikacija kao to su jako mrave osobe, zapaljivi
procesi u podpazunoj jami, mala djeca, invalidnost, nepristupanost (zbog
postavljenog gipsa ili zavoja).
- usna duplja (subligvalno). Za ovo mjerenje potreban je individualni
termometar.
- analni otvor (rektalno). Primjenjuje se uglavnom kod novoroenadi i mlae
dojenadi. Razlika u temperaturi kod zdravih ljudi izmeu aksilarne i rektalne
temperature iznosi 0.5 - 1 stepen.
Podjela temperature po visini:
3

- subnormalna (35C do 36 C)
- normalna (36C do 37C)
- subfebrilnu (37C do 38C)
- febrilnu (38C do 39C)
- visokofebrilnu (39C do 42C)
Vrijednosti izmjerene temperature u bolnici unose se specijalne liste bolesnike
liste.Temperatura se obiljeava takom, a zatim se te take spajaju nakon ega se
dobije temperaturna krivulja,koja ima praktian znaaj, ali i dijagnostiki
parametar jer je utvreno da pojedina oboljenja prati odreeni tip temperaturne
krivulje.
*Stalno visoka temperatura febris continua. To je tip visoke temperature kod
koje su dnevne oscilacije male, u granicama jednog stepena. Tako visoka
temperatura odrava se vie dana (7 do 9), a zatim se sputa na normalu.
*Iznuravajua temperatura - febris hectica. Krivulja se karakterie velikim
kolebanjima, koja se mogu ponoviti nekoliko puta u toku 24 sata. Svaki pad
temperature na normalu, a esto i ispod normale praen je obilnim znojenjem.
Ovaj tip krivulje karakteristian je za jako virulentne uzronike.
*Septina temperatura - febris remitens. Kod ovog tipa temperaturne krivulje
oscilacije temperature su uvijek vee od jednog stepena, ali minimalna
temperatura nikada ne pada na normalu ve je uvijek iznad 37 stepeni. Prati
septina stanja po kojima je i dobila naziv.
*Malarina temperatura - febris intermittens .Ovaj tip temperaturne krivulje
prati sve vrste malarije.Skok temperature prati malarian napad, a zatim nakon
nekoliko sati se sputa na normalu i u tom nivou ostaje do novog napada.

Sl. 2. Celsiusov termometar toplomjer

Sl.3. mjerenje temperature u usnoj duplji

2. DISANJE
Disanje je razmjena gasova izmeu organizma i vanjske sredine, koja se odvija u
pluima. Disanje regulie centar koji je smjeten u produenoj modini i naziva
se centar za disanje. Disanje se sastoji iz dvije faze: udisaja (inspirijuma) i
izdisaja (ekspirijuma), a obje faze ine disanje (respiraciju). Kod zdravog
ovjeka disanje se odvija lako i spontano.
Kod oteanog disanja ili dispneje izmjenjen je kvalitet disanja u pogledu
brzine, dubine i trajanja disajnih faza.
Normalan broj respiracija iznosi:
- kod djece 20 22 u minuti
- kod odraslih 18 20 u minuti
- kod starijih osoba 16 18 u minuti
Disanje moe biti grudno ili torakalno kod ena i trbuno ili abdominalno kod
mukaraca.
Brzina ili frekvencija disanja je broj respiratornih pokreta u jedinici vremena (1
minut). Kod zdravog ovjeka taj broj iznosi 16 do 20. Takvo stanje naziva se
eupnoja. Ubrzano disanje naziva se tahipnoja, a usporeno bradipnoja. U
fiziolokim uslovima na brzinu disanja moe da utie: naporan rad, ubrzan hod,
psihika uzbuenost. Po prestanku tih faktora disanje se normalizuje.
Trajanje disajnih faza: I u normalnom disanju trajanje disajnih faza nije
isto. Inspirijum je krai, a ekspirijum je dui. Ukoliko postoje prepreke u
prolasku vazduha kroz disajne puteve udisaj se produava. Ova pojava moe da
bude akutna kod: akutnog laringitisa, krupa, pseudokrupa, anafilaktinog oka ili
moe da bude hronina ako disajni putevi trpe neki pritisak.
U svim stanjima koja su praena oteanim disanjem u sobi u kojoj je pacijent
treba da je dovoljno istog vazduha, postaviti bolesnika u visoki sjedei poloaj,
a masaom pojaavati perifernu cirkulaciju krvi kojom e rastjerati pluni
krvotok.

Sl.4. udisanje i izdisanje

3. PULS
Puls je odraz sranog rada na perifernim arterijama sistemskog krvotoka.
Nastaje potiskivanjem krvi kao posljedica rada lijeve komore srca.
Utvruje se palpacijom povinskih arterija: a.temporalis, a.carotis, a.brahialis,
a.radialis, a.femoralis, a.poplitea, a.dorsalispedis, a.tibialis posterior.
Pri palpaciji potrebno je obratiti panju na uestalost (frekvenciju), pravilnost
(ritam), brzinu uspona i irenja pulsnog talasa (amplitudu).
Frekvencija pulsa je broj otkucaja (pulsnih talasa) u minuti. Normalan je broj
otkucaja je 60 - 80/min (eukardian), a u novoroenadi i male djece je bri
100-150/min.
Bradikardija je usporen puls (manje od 60/min). Moe biti fizioloka kod
sportaa i kod tekih fizikih radnika. Patoloki se javlja kao znak poremeaja u
autonomnom i provodnom radu srca, hipertireoze, povienog intrakranijalnog
pritiska, te primjene nekih lijekova.
7

Tahikardija je ubrzan puls (vie od 80/min), moe biti fizioloka i prolazna

pojava pri naporu i uzbuenju. Za povienje temperature za jedan stepen
Celzijus, puls se ubrzava 10 otkucaja. U patolokim sluajevima je znak
dekompenzacije srca, anemije i hipertireoze ili posljedica uzimanja
simpatikomimetika. Iznenadan napad 130-250 otkucaja/min (paroksizmalna
tahikardija) javlja se nenadano i u intervalima.
Ritam pulsa zavisi od duine pauza izmeu otkucaja. Ako su te pauze vremenski
iste onda je puls pravilan - ritmiki ili regularan. Ako su paze nejednaka, onda je
puls nepravilan, aritmian ili iregularan.

Sl.5. provjera pulsa palpacijom

4. KRVNI PRITISAK
Krvni pritisak predstavlja pritisak krvi na zidove krvnih sudova za vrijeme obje
faze sranog rada tj.za vrijeme sistole i dijastole.
Najee se mjeri arterijski krvni pritisak (sistoliki krvni pritisak u vrijeme
izbacivanja krvi iz lijeve komore srca i dijastoliki krvni pritisak u vrijeme
punjenja lijeve komore srca iz pretkomore). Razliiti faktori mogu uticati na
vrijednosti pritiska, kao to su dob bolesnika, spol, aktivnost bolesnika te doba
dana kada se mjeri krvni pritisak.
Osim toga zavisi i od koliine krvi koja se nalazi u krvotoku, radu srca i samoj
elastinosti krvnih sudova.
NORMALNI KRVNI PRITISAK ZAVISI OD DOBI BOLESNIKA:

do jedne godine starosti

RR 95/65 mmHg

06 09 godina starosti

RR 100/65 mmHg

10 13 godina starosti

RR 110/65 mmHg

14 17 godina starosti

RR 120/80 mmHg

18 godina na vie

RR 120/80 150/95 mmHg

Hipertenzija je stanje povienog krvnog pritiska (sistolikog i/ili dijastolikog

krvnog pritiska), a hipotenzija je stanje snienog krvnog pritiska.
Mjerenje krvnog pritiska vri se aparatom po Riva Rocciu koji se sastoji iz
ivinog stuba, gumene manetne i pumpe. Najee se mjeri na arteriji brahijalis
i manetna se postavlja 3 cm iznad bolesnikovog lakta. Bolesnik moe da sjedi
ili lei. Manetna se namota oko nadlaktice i fiksira. Onda se pumpicom, koja je
spojena sa gumenim crijevom za manetnu ubacuje vazduh u manetnu.
Stetoskop se postavi na a.brahijalis. Od momenta kada se osjeti puls, proita se
visina ivinog stuba i te vrijednosti predstavljaju maksimalni krvni pritisak,
odnosno sistolni pritisak. U tom trenutku pritisak u manetni je ravan pritisku
krvi koje ona vri na zid krvnog suda.Vazduh iz manetne se i dalje isputa, a
puls slua. Onog momenta kad se puls vie ne uje proita se vrijednost ivinog
stuba i to predstavlja dijastolni pritisak.
9

Sl. 6. mjerenje krvnog pritiska

Sl. 7. pravilno postavljena aparatura za mjerenje krvnog pritiska

10

5. STANJE SVIJESTI
Svijest je najmlaa, nasloenija i iskljuivo ljudska psihika funkcija, koja se
razliito definie: svijest obuhvata sve ono to postoji u datom trenutku u psihi
ovjeka uz doivljavanje sebe i okoline kao i svjesnost i saznanje o postojanju
sopstvene svijesti. Drugi definiu svijest kao sveukupnost psihikog
doivljavanja.
U praktinom radu stanje svijesti se ispituje prisustvom budnosti ili sna, kao
normalno stanje svijesti, potom da li je svijest normalno ouvana ili je bolesnik
pospan, u stanju sopora ili u komi. Potom se utvruje da li je bolesnik orijentisan
prema sebi, drugim osobama, u vremenu i prostoru, da li i kako doivljava sebe i
okolinu i kakve su to promjene. I na kraju ispituju se ostale psihike funkcije
koje dovode do poremeaja stanja svijesti.
Ako je osoba sposobna dati ispravne podatke o sebi i drugima, prostornim i
vremenskim zbivanjima, kaemo da je u stanju ouvane ili pribrane svijesti, a u
suprotnom, svijest je poremeena, izmijenjena ili pomuena.

ZAKLJUAK:
11

Kao to se moe vidjeti iz priloenog rada, vitalni znaci su znaci kojima se

karakterie ivot. Svi oni su meusobno povezani i njihovo poznavanje i
reagovanje na vrijeme moe spasiti neiji ivot.

LITERATURA
12

1. http://www.vasezdravlje.com/izdanje/clanak/1125/
2. http://medicina-doktor.blogspot.com/2009/06/vitalni-znaci.html
3. http://studenti.rs/skripte/medicina-stomatologija/posmatranje-bolesnika-isprovodenje-merenja-vitalnih-funkcija/

13