Visoka kola za primenjene i pravne nauke

Prometej

Banja Luka
Knjaza Miloa 10a

SEMINARSKI RAD
SAOBRAAJNI TERMINALI
ROBNO-TRANSPORTNI CENTRI

Student: Mentor:
Ivan Pavi prof. dr Bojan Mari
Broj indeksa:
TI-211

Bijeljina, decembar 2016 god.

SADRAJ:
 Robno - transportni centri

UVOD -3-
1. Logistiki centar -5-
1.1. Istorija razvoja logistike -9-
2. Vrste robnih terminala - logistikih centara - 13 -
2.1. Robno-transportni centri - 18 -
2.2. Ciljevi razvoja robno-transportnog centra - 19 -
ZAKLJUAK - 22 -
LITERATURA - 23 -

2
 Robno - transportni centri

UVOD

Robno transportni centri kao predstavnici take optimalne raspodjele rada teretnog
prometa, a naroito cestovnog i eljeznikog prometa uvelike pridonose stvaranju novih
mogunosti za realiziranje ciljeva vezanih za prometnu politiku te unapreenje suradnje
odnosno kooperacije sudionika unutar transporta. Robno transportni centri oznaavaju
tehnoloke karike u sklopu transportnog lanca izmeu makrodistribucije i mikrodistribucije tj.
podruja gdje se odvijaju procesi prikupljanja, zatim skladitenja, prerade i distribucije robe
ukljuujui sve osnovne i dopunske sadraje koji isto tako imaju zadau da omogue brzo,
ekonomino i kvalitetno dostavljanje robe od toke izvora sirovina do toke proizvodnje te
isto tako od proizvoaa do potroaa. U dananje vrijeme jo vie se upotrebljavaju stajalita
odnosno naela logistike kao sustava izgraenog od aktivnosti koje omoguavaju oblikovanje,
usmjeravanje zatim voenje i regulaciju protonosti robe, energije te informacija unutar i
izmeu samog sistema. Stoga rezultatima poveanja broja i sloenosti aktivnosti koje se
realiziraju unutar podruja robno transportnog centra ostvarit e se pozitivan efekt odnosno
utjecaj na trita radne snage. Isto tako smjetajem djelatnosti koje kao takve zagauju
prirodnu i ivotnu okolinu unutar jednog podruja to udaljenije od stambenih lokacija,
uvelike e se realizirati poboljanje uvjeta ivljenja. U sklopu razvitka meunarodnog
trgovanja odnosno razmjene robe, robno transportni centri pruit e novi, znaajan doprinos
jer e predstavljati tzv. morske luke na kopnu, te predstavljati osnovni preduvjet prilikom
formiranja slobodnih zona. Naroito treba obratiti panju na odrednice vezane za podruja
gdje se sueljava vei broj grana prometa. Tako, kod predaje odreenih roba unutar podruja
sueljavanja, predaje se tj. preuzima i velika odgovornost vezana za tu robu. Ovim postupcima
povezuju se sustavi s relativnom neovisnou. inioci poput parametara robe, njezinog
pakiranja zatim koritena pomona sredstva za okrupnjavanje i transport u znaajnoj mjeri
utjeu na efektivnost transportnih, prekrcajnih i skladinih postupaka koji se pojavljuju poslije
predaje odnosno preuzimanja robe. Takoer, znaajnu ulogu imaju i vrijeme, mjesto, tip te broj
transportnih sredstava koja se dostavljaju na lokaciju preuzimanja oni djeluju, odnosno
imaju svoj utjecaj na sustavnu efikasnost koja vri realizaciju prve faze procesa. Stoga se
proces predaje robe izmeu podsustava esto povezuje s prekrcavanjem i meufaznim
skladitenjem, iji parametri ostvaruju znaajan utjecaj na oba sustava.

3
 Robno - transportni centri

RDC predstavljaju tehnoloke karike transportnog lanca izmeu makrodistribucije i

mikrodistribucije. Ovakva sredita sueljavanja robnih tokova, te istaknute karike u
logistikom lancu, znaajno utjeu na determinaciju cjelokupnog procesa te na efikasnost
trgovinske razmjene tereta i putnika u svijetu, ali isto tako i razmjena na podruju regije, pa
ak i na niim razinama poslovanja. Stoga se upravo ovdje moe uvidjeti sloenost robno
transportnih centara kao sustava koji sainjavaju spoj veeg broja razliitih vrsta djelovanja
odnosno djelatnosti, a naroito kao podruje sastanka svih vrsta transportnih tehnologija, iz
ega proizlazi upravo to da su robno transportni centri temeljne karike od velike vanosti u
sklopu integralnog i multimodalnog transporta. Ovim su radom prije svega istaknute su
tehniko tehnoloke karakteristike robno transportnih centara, nego li kritike provjere
informacija same teme i to sa stajalita ekonomije, logistike i menadmenta, poslovanja te
ostalih provedbi analiza koje se uvrtavaju u sklopu istoga, a iz toga razloga kako bi tema koja
je obraena se nalazila to vie u sklopu podruja djelovanja samog kolegija. Rad prije svega
odnosi se na sam termin robno transportnih centara, zatim na pripadajue vrste robno
transportnih centara, te na optimiziranje odabira lokacije, kroz analizu kriterija i ciljeva; zatim
strukturalne funkcije logistikih centara te prostorno- tehnoloke karakteristike.

4
 Robno - transportni centri

1. Logistiki centar

Robni terminali i robno-transportni centri logistiki centri predstavljaju jednu od

najbitnijih komponenti logistikih mrea. Realizacija robnih tokova u urbanim, regionalnim,
nacionalnim i internacionalnim prostorima nezamisliva je bez nekog oblika robnog terminala,
odnosno logistikog centra. Postoje razliiti tipovi logistikih mrea sa razliitim brojem i
strukturom logistikih centara. Logistiki centri se razlikuju po makro i mikro lokacijskom
poloaju, strukturi funkcija i podsistema, stepenu razvijenosti, organizaciji i tehnologiji, ali je
svima zajedniko da objedinjuju razliite podsisteme i pruaju kompleksne logistike usluge.
Veliki broj pojmova opisuje mjesta na kojima dolazi do najznaajnijih transformacija robnih
tokova. U naoj i svjetskoj literaturi i praksi sreu se razliiti nazivi za logistike centre:
Robni terminal,
Teretni terminal,
Robno-distributivni centar,
Distributivni centar,
Robno-transportni centar,
Logistiki centar,
Logistiki park,
Logistika platforma,
Logistika zona,
Teretno selo,
City logistiki terminal,
Intermodalni terminal,
Kontejnerski terminal itd.

5
 Robno - transportni centri

Slika 1. Vrste logistikih centara

Logistiki centri prema svojoj funkciji mogu biti:

Tranzitni,
Sabirni,
Distributivni i
Sabirno-distributivni.

Logistiki centri se formiraju sa ciljem da se prui kompletna logistika usluga, uvedu

savremene logistike tehnologije, poveanje ekonominosti i efikasnosti transporta,
koncentacija robnog rada i logistikih aktivnosti, smanjenje vezanog kapitala, kreiranje uslova
za efikasan razvoj itd.
Logistiki centar je pojam koji je najprisutniji i koristi se za sve centre, odnosno
terminale koji kao osnovnu djelatnost imaju skup logistikih aktivnosti. Na konkretnim
primjerima moemo vidjeti primjenu pojma ,,logistiki centar. Kada industrijske i trgovake
kompanije za svoje proizvode ili za svoje potrebe grade distributivni centar, one tom
distributivnom centru daju naziv logistiki centar. Po istom principu trgovake kompanije za
robu iroke potronje za snadbjevanje lanca prodajnih objekata koriste logistike centre.
Veliina lokacije na kojoj se razvijaju logistiki centri uglavnom se kree od 100 do 150 ha
(hektara). Veliina varira od 4 do 500 ha.
pediterske kompanije za potrebe svojih klijenata na povoljnim lokacijama, najee
urbanih cjelina, grade robno distributivne centre i u novije vrijeme im daju naziv ,, logistiki
centar.

6
 Robno - transportni centri

Iako ne postoje standardne karakteristike logistikih centara, njihovom analizom

uoavaju se neka obiljeja koja su neophodna za njihovo uspjeno funkcionisanje:
1. Multimodalnost (povezanost sa razliitim vidovima transporta),
2. Otvorenost (slobodan pristup za sve javne i private kompanije da se lociraju i/ili
koriste objekte centra. Osnovni koncept logistikog centra je win-win situacija (svi
dobijaju), gdje razliiti operatori i uesnici mogu dopunjavati jedni druge, ak i u
situaciji punog nadmetanja na tritu),
3. Multifunkcionalnost (sve transportne i logistike funkcije reprezentuju se kroz
prevoznike, peditere, agente, brokere, carinske brokere, uprave (luke, carinske itd.),
4. Rukovanje teretom (irok spektar objekata i opreme za manipulisanje teretom, npr.
Distributivni, kontejnerski terminali, skladita sa temperaturnim reimom i sl.),
5. Elektronska razmjena informacija IT (pristupi telematskim sistemima vezanim za
transport, administraciju, upravu i lanac snabjevanja),
6. Intersekcionalnost, meupovezanost (bliska saradnja i integrisanje razliitih
poslovnih sektora u cilju realizacije transportnih i logistikih aktivnosti),
7. Uteda trolova (nema dupliranja sistema, to se odraava na utede u skladinim i
pretovarnim sistemima, IT sistemu, uslunim i prateim djelatnostima i znanju.
Lociranjem veeg broja kompanija u logistikom centru dolazi do veih uteda
trokova i vee ponude usluga),
8. Dodatne usluge (stanice za snadbjevanje gorivom, vodom i sl., sistemi za njegu i
odravanje, pakovanje, carinska kontrola, istraivake aktivnosti itd.)

Zajednike osobine za skoro sve logistike centre su: prihvat i otprema robnih i
transportnih tokova, pretovar transportnih sredstava, skladitenje i uvanje robe, formiranje
tovarnih jedinica, formiranje jedinica otpreme, izrada pratee dokumenatacije, niz prateih
usluga za transportna sredstva, robu i personal.
Sutinske razlike modela logistikih centara ogledaju se u: osnivaima i vlasnicima,
organizacionim formama, pripadnosti vidu transporta, pripadnosti vrsti robe, primjenjenoj
tovarnoj jedinici i tehnologiji, strukturi i obimu logistikih funkcija, lokaciji u odnosu na
saobraajnu infrastrukturu, lokaciji u odnosu na urbane sredine i industrijske komplekse,
stepenu kooperacije nosilaca i korisnika usluga.

7
 Robno - transportni centri

Pri projektovanju robnog terminala neophodno je analizirati obim i strukturu robnih i

transportnih tokova, za stvaranje baze podataka za planiranje i projektovanje procesa i sistema.
Posmatraju se robni tokovi u gravitacionoj zoni (tokovi dopreme, otpreme i tranzita) po svim
obiljejima koji karakteriu robni tok.

Osnovna obiljeja robnih tokova su:

vrsta robe, odnosno asortiman,
koliina robe, zakon nastanka toka,
pravci i rastojanja dopreme robe (izvorno/odredine take toka),
pojavni oblik robe,
vid transporta,
sezonski karakter tokova,
vrsta i kategorija tokova,
specifini zahtjevi u pogledu transporta, skladitenja, pretovara, pakovanja.

Robni tokovi od mjesta poiljaoca do mjesta primaoca prolaze kroz niz razliitih tran-
sformacija koje esto znaajno mijenjaju njihove karakteristike. injenica da poiljalac robe moe
biti jedna kompanija, a da se kao primaoci pojavljuju (n) razliitih subjekata govori o diobi
transformaciji toka. Transformacije nad robnim tokovima najee se odvijaju u robnim
terminalima logistikim centrima.
Poznavanjem karakteristika robnih tokova i njihovih transformacija stvaraju se uslovi
za primjereno planiranje, projektovanje i upravljanje robnim terminalima. Robni tokovi su
osnovna nit logistikog sistema, ali isto tako ni jedan robni tok ne bi mogao da se realizuje bez
logistikog sistema i logistikih lanaca. Logistiki lanci su nosioci realizacije robnih tokova, a
logistiki sistemi su nosioci realizacije logistikih lanaca.
Transformacije robnih tokova se odvijaju u robnim terminalima, trendovi u proizvodnji
i distribuciji proizvoda idu u pravcu pribliavanja finalizacije proizvoda krajnjem korisniku. To
podrazumijeva da se odreene aktivnosti na pripremi proizvoda, odnosno dodavanju vrijednosti
proizvoda (eng. value added services) prostorno pomjeraju ka korisniku i obavljaju u terminalima
koji su esto vrlo udaljeni od proizvodnih kompleksa. Ovi trendovi su posljedica novih zahtjeva u
pogledu kvaliteta logistike usluge koga kreira korisnik.

8
 Robno - transportni centri

Nosilac realizacije robnih i materijalnih tokova je logistiki lanac, a nosilac

realizacije logistikog lanca su logistiki sistemi.
Robni tokovi predstavljaju generatore zahtjeva za uslugama transporta, skladitenja,
pretovara, kontrole, uvanja, komisioniranja i drugih logistikih aktivnosti. Robni tokovi
mogu se podijeliti na makro i mikro tokove. Kod makro tokova poetna i zavrna taka ne
nalaze se na istom podruju, i u makro tokove ubrajamo tokove:
dopreme,
otpreme,
izvoza,
uvoza i
tranzita.

Mikro tokovi predstavljaju tokove kod kojih se i poetna i zavrna taka nalaze u
okviru istog podruja (ua gravitaciona zona terminala), i u njih spadaju tokovi: dovoza i
odvoza.

1.1. Istorija razvoja logistike

Skup procesa kretanja i mirovanja robe ini robni tok sa svojom prostornom i
vremenskom komponentom, a robni tok je, izmeu ostalog, sastavni dio svih ljudskih
aktivnosti. ELA European Logistics Association definie logistiku sljedeom definicijom:
Logistika je organizacija, planiranje, kontrola i realizacija robnih tokova od
mjesta nastanka do mjesta prodaje preko proizvodnje i distribucije do krajnjeg
korisnika sa ciljem zadovoljenja zahtjeva trita uz minimalne trokove i minimalne
investicije.
Logistika obuhvata sve sisteme i procese koji omoguavaju kretanje materijalnih i
nematerijalnih tokova, a osnovni logistiki princip glasi: sveobuhvatna i jednovremena
optimizacija svih karika materijalnih, energetskih i informacionih tokova.
Osnovu logistikog sistema ine pet podsistema, odnosno parcijalnih podruja:
realizacija porudbine,

9
 Robno - transportni centri

zalihe,
skladitenje,
pakovanje,
transport.

Ureen niz logistikih aktivnosti poruivanja robe, pakovanja, transporta, pretovara,

skladitenja, kontrole, izrade pratee dokumentacije i velikog broja drugih procesa predstavlja
logistiki lanac. Broj ovih aktivnosti kao i njihov redosljed zavisi od promjenljivih atributa
koji ih opisuju, a to na primjer mogu biti: vrijeme, prostor, trokovi, koliina, nivo primjenjene
tehnologije, vrijednost vezanog kapitala i drugi. Jedna od karakteristika logistikog lanca je i
izrazita meuzavisnost kako susjednih tako i proizvoljno izabranih karika u lancu, odnosno
logistikih aktivnosti u lancu. Logistiki lanac je most koji spaja makro (mrea robno-
transportnih centara), meta (robno-transportni centar) i mikro (svi elementi baznih interesa)
logistike sisteme, pri emu lanac prolazi kroz vie logistikih sistema, a deava se da kroz
sistem prolazi vie logistikih lanaca.
Zbog uzajamnog dejstva lanaca na sistem optimizacija logistikih lanaca je
neizvodljiva bez istovremene optimizacije logistikih sistema koje taj lanac povezuje.
Ciljevi optimizacije logistikog lanca su usmjereni ka poveanju kvaliteta usluge uz
to manje investicije i trokove. Iz razliitih interesa pojedinih uesnika u lancu i unutar
njihovih funkcionalnih cjelina (nabavka, proizvodnja, finansije, vozni park, skladite itd.),
generie se konflikt ciljeva. Usklaivanje razliitih interesa koji se direktno projektuju na
oblikovanje usmjeravanje i realizaciju logistikog lanca nalazi se u prostoru
viekriterijumskog vrijednovanja i stvaranja rjeenja u kome su partneri u situaciji dobitnik
dobitnik (eng. WinWin Situation). Logistika distribucije i plasmana proizvoda ima zadatak da
obrazuje i da maksimalno uskladi ponudu i potranju proizvoda, kao i da uspostavi logistiki
lanac koji e povezivati prozvodnju sa krajnjim potroaima. [4]
Evolucija logistike ima pet karakteristinih perioda (slika 2.):
antiko-rimski period,
period Vizantije,
VII vek - vrijeme Napoleona,
period oko II svjetskog rata i

10
 Robno - transportni centri

period od 50-tih, 70-tih godina prolog vijeka ukljuujui i dananje vrijeme i intenzivnu
evoluciju logistike.
Period 1 - Antiko-rimski period: Pod nazivom Logista podrazumijevala se uprava nad
dravnim zalihama (rezervama) koja je podrazumijevala finansije i raspodjelu ivotnih
namirnica.
Period 2 - Vizantija: Vizantijski car Leon VI (866-912, vladao 886-911), oko 900
godine uveo je logistiku u funkciji vojne doktrine. U pisanjima o vjetini ratovanja izdvaja se:
strategija, taktika i logistika (prostor, vrijeme i resursi).
Period 3 - Francuska, Rusija: Oko 1670. godine Luj XIV predlae uvoenje nove strukture
za rjeavanje rastuih administrativnih problema i uvodi zvanje - Marec-hal General de Logis
(nastalo od loger). Pri tome mu daje ingerencije nad: planiranjem kretanja trupa, selektovanjem
kampova, regulisanjem transporta i snadbjevanja. U prvoj polovini 19. vijeka francuski teoretiar
Baron Antoine Jo- mini uveo je termin la logistigue. U djelu Precis de l'art de la guerre",
na osnovu iskustava koje je stekao kao Napoleonov oficir, podijelio je 1836. godine vjetinu
ratovanja u pet oblasti: strategija, taktika na viem nivou, logistika, inenjering i taktika na niem
nivou. Logistiku definie kao vjetinu kretanja armije, ali ne podrazumijeva pod tim samo mehaniko
pomjeranje ve i upravljanje i uvoenje razmiljanja u kretanje i odravanje vojne spremnosti. Sa
Marechal General de Logis i pisanjem Jominia poinje moderna logistika. Jominiovo djelo je 1862.
godine prevedeno na engleski i prihvaeno kao dobro razmiljanje u Americi, gdje je pojam
logistike 1884. godine oznaavao transport i snadbjevanje u priobalju.
Period 4 - II svjetski rat: Logistika je kao termin prihvaena pred kraj rata od strane armije
SAD.
Period 5 - poslije ratni period: Sredinom dvadesetog vijeka termin logistika poinje da se
primjenjuje i u privrednim sistemima u Americi, a neto kasnije i u Evropi.

11
 Robno - transportni centri

Slika 2. Evolucija logistike

Logistika je u svojoj evoluciji bila prvenstveno vezana za ratne vjetine. Na svom razvojnom
putu samo su prvi i poslednji period znaajnije posveeni privrednom tumaenju logistike. U
drugom svjetskom ratu, u angloamerikim jezicima logistika se upotrebljava kao pojam planiranja i
upravljanja procesima dostave i snadbjevanja vojnih trupa.
Poetkom sedamdesetih godina termin logistika intenzivnije ulazi u naunu i praktinu
primjenu svih disciplina koje se bave problemima kretanja materijala, ljudi, energije i informacija.
Razlika u vojnoj i civilnoj primjeni termina logistika danas se tumai time to je vojna logistika
orijentisana ka cilju koji je proizaao iz politiko-vojnih motiva i obuhvata kretanje trupa i robe.
Privredna logistika prvenstveno obuhvata kretanje robe i sve odluke koje se donose usmjerene
su ka tehnoloko-ekonomskim i socijalnim ciljevima.
Funkcionalno razgranienje logistike zasniva se na razliitim fazama materijalnih tokova
jednog preduzea i razliitim funkcijama sistema preko kojih se realizuju ti materijalni tokovi.
Funkcionalno razgraniavanje logistike industrijskog preduzea zasnovano na razliitim fazama
materijalnih tokova od trita sirovina i poluproizvoda, preko industrijskih pogona do trita
gotovih proizvoda, odnosno krajnjih korisnika jeste u funkciji etiri osnovne faze tokova (slika 3):
I faza - LOGISTIKA NABAVKE obuhvata tokove sirovina, polufabrikata, pomonih i
pogonskih materijala, rezervnih dIJelova za maine i opremu koja se koristi u preduzeu
itd.
II faza - LOGISTIKA PROIZVODNJE obuhvata sve materijalne tokove koji prolaze proces
proizvodnje i zavravaju se u skladitima gotovih proizvoda ili poluproizvoda kao
finalnog proizvoda posmatranog preduzea.

12
 Robno - transportni centri

III faza - LOGISTIKA DISTRIBUCIJE obuhvata tokove finalnih proizvoda preduzea od

skladita finalnih proizvoda do skladita za isporuku na trite ili do krajnjih korisnika.
IV faza - POVRATNA LOGISTIKA se bavi protokom otpadnih materijala, povratnim tokovima
za reciklau, praznom ambalaom, razmjenjivim transportnim sudovima, povratnim
tokovima neispravnih proizvoda itd.

Slika 3. Osnovne faze logistikih tokova

13
 Robno - transportni centri

2. Vrste robnih terminala - logistikih centara

Skup razliitih naziva za mesta transformacije robnih, transportnih, odnosno lo-

gistikih tokova, prilino je veliki. Na evoluciju pojmova robni terminal i logistiki centar
znaajno je uticao razvoj privrednih sistema i meunarodne trgovine i transporta, ali i evolucija
privredne logistike i logistikih strategija.
Robno-transportni centar je najvei stepen integracije logistikih aktivnosti, logistikih
sistema i korisnika i nosioca logistikih usluga. On povezuje najmanje dva vida transporta i
omoguava sve transformacije tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije.
Koncentrie veliki broj uesnika i pored osnovnih logistikih usluga prua i sve ostale, pratee
i dopunske usluge koje uveavaju vrijednost i kvalitet logistikog servisa. U regionu Baltikog
mora ovi sistemi se zovu logistiki centri.
Hub terminal, naziv za glavni terminal, mjesto najvee koncentarcije tokova i najire
ponude logistikih usluga. Naziv asocira na glavinu od toka (eng. hub) koja povezuje, poput
paoka na toku, sve osno-radijalno rasporeene manje terminale, centre (eng. spoke). Preko
ovog terminala odvija se transport izmeu manjih terminala iz okruenja (slika 4). [1]

Slika 4. Hub terminal [1]

14
 Robno - transportni centri

Gateway terminal se moe tretirati kao poseban oblik hub and spoke" sistema. Ovi
terminali predstavljaju vezu izmeu razliitih sistema, odnosno kapiju odreenog sistema (eng.
gateway). Posmatrano kroz mreu terminala, gateway terminali uglavnom predstavljaju obodne
hubove preko kojih robni tokovi ulaze, odnosno naputaju posmatranu mreu ili odreeni
prostor (slika 5). Tako gateway terminal moe predstavljati vezu izmeu razliitih vidova
transporta (na primer, terminali u lukama su gateway terminali koji omoguavaju da se roba
pristigla pomorskim transportom prebaci u zalee luke drumskim, eljeznikim ili rijenim
transportom, ili obrnuto). Gateway terminal moe biti i veza izmeu razliitih operatora,
odnosno predstavlja glavnu taku preko koje se roba razmjenjuje izmeu razliitih nosioca
realizacije lanca u usluzi od vrata do vrata" (eng. door to door service). Veza izmeu
razliitih mrea takoe se moe ostvariti preko gateway terminala.

Slika 5. Gateway terminal [1]

Kamionski terminal predstavlja mjesto zaustavljanja i zadravanja drumskih tran-

sportnih sredstava i vozaa sa svim servisnim i prateim objektima. Najee se u sklopu ovih
terminala nalazi sistem za snadbjevanje gorivom, sistem za njegu i odravanje transportnih
sredstava, restoran, motel, prodavnice itd. Kamionski terminali obino su locirani uz glavne
magistralne drumske saobraajnice, u blizini urbanih sredina.
Intermodalni terminal predstavlja terminal u kome se vri pretovar intermodalnih
transportnih jedinica sa jednog na drugi vid transporta. Zavisno od broja prisutnih vidova
transporta ovi terminali mogu biti:
unimodalni,

15
 Robno - transportni centri

bimodalni i
trimodalni.
U sluaju prisustva vie vidova transporta, ovim terminalima se dopisuje i atribut
multimodalni. Kontejnerski terminal lociran u rijenoj luci sa mogunou pretovara
kontejnera sa bare na eljezniki vagon ili drumsko vozilo je klasian primjer kontejnerskog
trimodalnog terminala.
Robni terminali su terminali namjenjeni za odreenu vrstu robe: prehrambrene
proizvode, robu iroke potronje, lako kvarljivu robu, rasute terete, tene terete, ive ivotinje
itd. Ovi terminali mogu se nai na bilo kom mjestu u logistikom lancu, od izvora sirovina do
mjesta potronje gotovog proizvoda. S obzirom na to da su odreeni samo za jednu vrstu,
odnosno kategoriju robe, sve aktivnosti logistike u terminalu podreene su osnovnim
karakteristikama i zahtjevima te robe i robnih tokova. Ovi terminali se mogu nai u
industrijskom kompleksu, na mjestu gdje se vri promjena vida transporta, u terminalima
pojedinih vidova transporta, u robno-transportnom centru, lukom kompleksu i sl., odnosno u
bilo kom mjestu na putu kretanja posmatrane robe.
Terminali pojedinih tehnologija intermodalnog transporta nalaze se na mjestu
povezivanja razliitih vidova transporta, najee u pomorskim i rijenim lukama, robno-
transportnim centrima itd. U zavisnosti od intermodalne transportne jedinice (kontejner,
izmjenljivi transportni sud, sedlasta poluprikolica, prikolica ili cijelo drumsko vozilo) i prisutnih
vidova transporta, nastaju specijalizovani terminali u kojima dominantnu logistiku aktivnost
ini pretovar (hucke pack terminal, Ro-Ro terminal itd.).
Logistiki centar je termin koji se koristi za sve veliine i oblike koncentracije
logistikih aktivnosti.
Logistiki terminal opisuje prostor odvijanja odreenih logistikih procesa i
aktivnosti, najee pretovarnih i skladinih, bez znaajnog proirenja usluga. U povezivanju
tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije ovi terminali prvenstveno su orijentisani ka
transportnim i pretovarnim aktivnostima. Tako se, na primjer, City logistiki terminali osnivaju
na saobraajno povoljnim lokacijama na obodu gradova ili u samom gradskom podruju i imaju
ulogu u povezivanju ulazno-izlaznih tokova, odnosno koordinaciji protoka robe pri
snadbjevanju i odvoenju iz gradskog podruja.

16
 Robno - transportni centri

Logistiki park moe se definisati kao prostor koji naseljavaju razliiti korisnici i davaoci
usluge iz oblasti logistike, transporta i ostalih, dopunskih i prateih sistema i usluga. U jednom
logistikom parku moe se nai vie distributivnih centara i razliitih terminala, skladita
(veletrgovine, trgovine na malo ili uvoznika), trgovakih centara, razliitih value added
logistikih (VAL) aktivnosti itd.
Logistika platforma, logistika zona, slino logistikom parku, u najveem broju
sluajeva integrie logistike i pratee sisteme i aktivnosti na definisanom, ureenom prostoru.
Veliina i lokacija prostora i struktura funkcija su promjenjivog karaktera. Ponekad
predstavljaju dio kompleksno prostorno ureenog sistema, poput industrijskih, trgovakih i
poslovnih kompleksa i drugih privredno urbanih i specijalnih zona (npr. slobodne zone).
Teretni terminal je prvenstveno pretovarni terminal lociran uz neki vid transporta.
Predstavlja transportnu transfernu taku koja povezuje transportne tokove makrodistribucije i
transportne tokove mikrodistribucije.
Feeder terminal je sabirno-distributivni terminal preko koga se opsluuju (linijski ili
kruno) manji terminali ili centri locirani u okruenju (eng. feeder - hranitelj).
Cross docking terminal je pretovarni terminal, odnosno transferna taka izmeu
dolaznih i odlaznih tokova, bez dugotrajnog zadravanja i uvanja robe. Uloga ovog terminala
je konsolidacija robnih tokova od razliitih poiljalaca i njihova otprema ka primaocima. [1]
Dry port ili suva luka" predstavlja kompleks logistikih aktivnosti i logistikih sistema u
zaleu pomorskih luka. Koncept Dry port" razvijen je u jugozapadnim zemljama Evrope, kao to
su panija, Italija, Portugal i u nekim sluajevima Francuska. U ovim zemljama pomorske luke
su bile centralne zone oko kojih su se razvijali gradovi. Nekada pokretai razvoja gradova, luke
danas predstavljaju veliki problem sa aspekta bezbjednosti, ekologije i zagaenja, ali i sa aspekta
prostora. Da bi se zadrao visok kvalitet usluge i odgovorilo zahtjevima sve veih tokova robe,
luke moraju da se ire i razvijaju nove povrine, objekte i opremu za utovar, istovar, skladitenje
robe i dr. Rastui problemi transporta robe kroz grad i veliki trokovi inoviranja i irenja luka
uslovili su razvoj terminala u zaleu, odnosno dry port koncepta. Dry port je sistem lociran u
zaleu industrijskog ili komercijalnog regiona i povezan sa jednom ili vie luka eljeznikim i/ili
drumskim transportom. Zadatak dry port sistema je prikupljanje robe za prekomorski transport
na duim relacijama i distribucija robe na lokalnom, regionalnom i internacionalnom nivou. Ovi
sistemi pruaju i neke dodatne usluge kao to su carinjenje, skladitenje, pakovanje,
prepakivanje, auriranje podataka, informaci-one usluge i dr. Dry port je multimodalno
17
 Robno - transportni centri

orijentisan i ima sve logistike usluge, objekte i opremu koja je potrebna brodarima i
pediterima iz pomorskih luka. [

Slika 6. Logistiki centar

2.1. Robno-transportni centri

Robno-transportni centar (RTC) je pojam koji je u naem jeziku prihvaen kao mjesto
koncentracije logistikih sistema i mjesto integracije razliitih vidova transporta. Ideja o
izgradnji ovih centara na naim prostorima bila je sastavni dio koncepcije razvoja tehnologija i
terminala intermodalnog transporta. Znaajnija upotreba termina robno-transportni centar
poinje donoenjem Drutvenog dogovora o razvoju integralnog transporta" 1985. godine.
Ovaj oblik logistikih centara u Evropi poinje da se razvija 70-tih godina prolog vijeka,
uglavnom na bazi parcijalnih privatnih i drutvenih inicijativa kompanija iz oblasti transporta,
logistike i gradskih i regionalnih uprava, privrednih komora itd. Tokom 90-tih godina koncept
velikih logistikih centara postaje predmet planske i projektantske dokumentacije vodeih
razvijenih evropskih zemalja. Uzimajui u obzir postojee jezike i privredne razliitosti u

18
 Robno - transportni centri

nacionalnim okvirima, logistiki, odnosno robno-transportni centri u evropskim zemljama do-

bijaju razliite nazive:
Engleska: Freight Villages (FV)
Francuska: Plate Forme Logistique i Plat Forme multimodales
Njemaka: Guterverkehrszentrum (GVZ)
Italija: Interporto
panija: Centro integrado de mercancias
Danska: Transport Centre

U cilju efikasnijeg razvoja robno-transportnih centara, evropske zemlje formiraju

nacionalna drutva. Spajanjem nacionalnih asocijacija Francuske, panije i Italije, a neto
kasnije i Danske, 1991. godine osnovano je evropsko udruenje robno-transportnih centara
pod nazivom Europlatforms (European Association of Freight Village). Promjenom Statuta ove
asocijacije u Parizu 28. aprila 1995. godine donijeta je odluka da punopravne lanice asocijacije
mogu biti i robno-transportni centri ije zemlje nemaju nacionalna udruenja. Danas asocijacija
Europlatforms obuhvata 10 zemalja, preko 80 centara i preko 1200 operatera. Ova asocijacija
je dala sledeu definiciju za logistiki centar - Freight Village:
Freight Village (teretno selo) predstavlja definisani prostor na kom su koncentrisane sve
aktivnosti vezane za transport, logistiku i distribuciju robe na nacionalnom i internacionalnom
nivou koje obavljaju razliiti operateri. Ovi operateri mogu biti vlasnici ili zakupci objekata i
opreme koja postoji unutar ove cjeline (skladini objekti, pretovarno-manipulativna sredstva,
kancelarije, vozni parkovi itd.). Takoe, u smislu potovanja pravila slobodne konkurencije,
Freight Village mora biti otvoren za sve kompanije koje ele da se ukljue u njegov rad. Freight
Village mora biti opremljen svim javnim objektima. Ako je mogue, Freight Village treba da
sadri i javni servis za osoblje i opremu korisnika. U cilju podsticanja intermodalnog
transporta, Freight Village treba da bude opsluen sa vie vidova saobraaja (drumski,
eljezniki, pomorski, rijeni, vazduni). U cilju postizanja sinergije i kooperacije, ovim
centrima treba da upravlja neutralno zakonsko tijelo (poeljan i najzastupljeniji oblik je
partnerstvo javnog i privatnog sektora, PPP - Public Private Partnership). Konano, Freight
Village mora odgovarati evropskim standardima i performansama kvaliteta u cilju definisanja
ponude koja se zasniva na komercijalnim i rjeenjima odrivog transporta.

19
 Robno - transportni centri

2.2. Ciljevi razvoja robno-transportnog centra

Ocjena razvoja i izgradnje robno-transportnog centra na podruju velikih aglomeracija,

podrazumijeva da nosioci odluivanja i potencijalni investitori imaju definisan sistem ciljeva.
Ciljevi su sastavni dio modela stratekog i operativnog odluivanja, na ijoj osnovi se
razvijaju kriterijumi i utvruju relevantne ocjene za i protiv razvoja robno-transportnog centra.
Polazei od toga da je jedan robno-transportni centar metalogistiki sistem u okviru
koga kooperiraju transportna, pediterska, trgovaka, industrijska i druga usluna preduzea, a
da je mrea RTC-a makrologistiki sistem od bitnog znaaja za privredni razvoj jedne nacio-
nalne sredine, oigledno je da se radi o kompleksnosti i mnogobrojnosti ciljeva razliitih
interesnih grupa. Ciljevi razvoja robno-transportnih centara najee se klasifikuju prema:
Podruju drutveno-privrednog interesa - ekonomski, saobraajno-logistiki,
ekoloki, energetski ciljevi, ciljevi prostornog planiranja itd.
Interesnim grupama, nosiocima odluivanja - sve javne i privatne institucije
ukljuene u planiranje, razvoj i eksploataciju robno-transportnog centra (nacionalne,
regionalne, lokalne - optinske uprave, privredne komore, javna transportna preduzea,
pediterska, industrijska, trgovaka, usluna preduzea, udruenja transportnih preduzea,
logistiki provajderi itd.).
Makro, meta i mikro aspektu posmatranja sistema robno-transportnog centra -
Makro aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja robno-transportnog centra kao dijela mree
nacionalnog, regionalnog karaktera. Meta aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja jednog centra
u gravitacionoj zoni. Mikro aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja jednog podsistema, jednog
korisnika ili operatora, odnosno ciljeve jedne kompanije.
Razliiti aspekti posmatranja i izdvajanja ciljeva razvoja robno-transportnih centara
omoguavaju njihovo razliito strukturiranje, a u nekim sluajevima dolazi i do preklapanja
ciljeva iz razliitih grupa. Tako je, na primjer, smanjenje potronje energije cilj i interes drave,
ali i cilj i interes pojedinanog preduzea. U tom smislu, ciljevi razvoja robno-transportnog
centra mogu se prikazati zbirno, bez razvrstavanja, i sa razvrstavanjem po interesnim grupama
i podrujima.
Robno-transportni centri, kao mjesto koncentracije robnih tokova, kompleksnih
transportnih, logistikih i drugih usluga i preduzea razliitih djelatnosti, imaju veliki uticaj na
region u kome se nalaze. Efekti, odnosno ciljevi razvoja, mogu se grupisati u: opte privredne,
20
 Robno - transportni centri

saobraajno-logistike, ekoloko-bezbjednosne, ekonomske, energetske i ciljeve prostornog

planiranja.
U robno-transportnom centru dolazi do prelamanja tokova makrodistribucije i tokova
mikrodistribucije uz primjenu principa koncentracije, kooperacije i konsolidacije. Primjenom
ovih principa ostvaruju se efekti boljeg iskorienja transportnih sredstava u daljinskom i
lokalnom transportu. Na ovaj nain smanjuje se broj pokretanja transportnih sredstava
posebno u funkciji city logistike jer se na podruju urbanih sredina nalazi veliki broj pokretaa
malih i frekventnih tokova. Za isti obim transportnog rada, dolazi do redukcije investicija u
transportna sredstva i opremu, smanjuju se trokovi transporta i distribucije, smanjuje se
potronja energije, kao i negativni uticaji drumskih transportnih sredstava na okruenje,
poveava se pristupanost urbanim sredinama, smanjuje se broj konfliktnih situacija itd.
Umjesto parcijalne izgradnje i eksploatacije veeg broja skladino-distributivnih
sistema u robno-transportnom centru investitori, logistiki provajderi grade logistike sisteme
za vie korisnika. Na osnovu poznatih zakona sluajnosti i mogunosti sabiranja zahtjeva u
vremenu i prostoru ostvaruju se sinergijski efekti u pogledu potrebnog kapaciteta logistikih
sistema. Drugim rijeima, za isti obim tokova dolazi do redukcije kapaciteta skladinih i
transportnih sistema i opreme zajednikim korienjem podsistema robno-transportnog centra.

ZAKLJUAK

21
 Robno - transportni centri

Robni terminali i robno-transportni centri logistiki centri predstavljaju jednu od

najbitnijih komponenti logistikih mrea. Realizacija robnih tokova u urbanim, regionalnim,
nacionalnim i internacionalnim prostorima nezamisliva je bez nekog oblika robnog terminala,
odnosno logistikog centra. Postoje razliiti tipovi logistikih mrea sa razliitim brojem i
strukturom logistikih centara. Logistiki centri se razlikuju po makro i mikro lokacijskom
poloaju, strukturi funkcija i podsistema, stepenu razvijenosti, organizaciji i tehnologiji, ali je
svima zajedniko da objedinjuju razliite podsisteme i pruaju kompleksne logistike usluge.
Logistiki centri se formiraju sa ciljem da se prui kompletna logistika usluga, uvedu
savremene logistike tehnologije, poveanje ekonominosti i efikasnosti transporta,
koncentacija robnog rada i logistikih aktivnosti, smanjenje vezanog kapitala, kreiranje uslova
za efikasan razvoj itd.
Robno-transportni centar je najvei stepen integracije logistikih aktivnosti, logistikih
sistema i korisnika i nosioca logistikih usluga. On povezuje najmanje dva vida transporta i
omoguava sve transformacije tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije.
Koncentrie veliki broj uesnika i pored osnovnih logistikih usluga prua i sve ostale, pratee
i dopunske usluge koje uveavaju vrijednost i kvalitet logistikog servisa.
Na izbor lokacije robnog terminala, odnosno logistikog centra utie vie razliitih faktora koji
se u osnovi mogu posmatrati i svrstati u tri grupe:
1. karakteristike zahtjeva logistikih tokova;
2. karakteristike logistikog centra;
3. karakteristike lokacije i okruenja.

LITERATURA

22
 Robno - transportni centri

[1] Zeevi S., Robni terminali i robno-transportni centri, Beograd 2006. (str. 1-73)
[2] Robno-transportni centri i city logistika, pdf, Beograd 2005. (www.scribd.com)
[3] Zeevi S., Robno-transportni centri, pdf (www.scribd.com)
[4] Robno-distributivni centar Jug, doc. (www.banker.rs)
[5] Opsenica M., CD materijal

23