Το ελληνικό εθνικό κίνημα

Δείτε επίσης: Νεοελληνικός Διαφωτισμός

Ἡ Γαλλικὴ ἐπανάστασις καὶ ὁ Ναπολέων ἔκαμε, κατὰ τὴν γνώμην μου, νὰ
ἀνοίξῃ τὰ μάτια τοῦ κόσμου. Προτήτερα τὰ ἔθνη δὲν ἐγνωρήζοντο, τοὺς
βασιλεῖς τοὺς ἐνόμιζαν ὡς θεοὺς τῆς γῆς, καὶ ὅτι καὶ ἄν ἔκαμναν, τὸ ἔλεγαν
καλὰ καμωμένο.
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Απομνημονεύματα[16]

Προσωποποίηση της Ελλάδας στο Σάλπισμα Πολεμιστήριον του Κοραή (1801).

Κατά την κυρίαρχη ιστοριογραφική άποψη, η αφετηρία του ελληνικού εθνικού

κινήματος χρονολογείται στην τελευταία δεκαετία του 18ου και την πρώτη του 19ου
αιώνα, όταν υπό την επίδραση των ιδεολογικών και πολιτικών μηνυμάτων της Γαλλικής
Επανάστασης και των Ναπολεόντειων πολέμων εμφανίστηκε το αίτημα για ίδρυση
ανεξάρτητου αλλά και ευνομούμενου, κατά τα σύγχρονα πρότυπα, ελληνικού εθνικού
κράτους.[17] Πρόκειται για το πρώτο εθνικό κίνημα που εμφανίστηκε στην ανατολική
Ευρώπη και σε μη χριστιανικό περιβάλλον, εκείνο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η
ισχύς της οποίας την περίοδο αυτή μειωνόταν, καθώς δεν κατάφερνε να συμβαδίσει με
τον εκσυγχρονισμό άλλων κρατών.[18]

Οι σύγχρονοι Έλληνες προβλήθηκαν, αρχικά από έναν περιορισμένο κύκλο

διανοουμένων του Διαφωτισμού, ως απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων.[19] Σε αυτό
συνέτεινε ο θαυμασμός των Δυτικών για την αρχαία Ελλάδα και η εμφάνιση τον καιρό
εκείνο ανάμεσα σε λόγιους και περιηγητές της Δύσης του πολιτισμικού και λογοτεχνικού
κινήματος του Φιλελληνισμού, οι κλασικιστές και ρομαντικοί εκπρόσωποι του οποίου
προσδοκούσαν την αναγέννηση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού με την απελευθέρωση
των συγχρόνων Ελλήνων.[20] Οι εκπρόσωποι του ελληνικού εθνικού κινήματος
διαχώριζαν τους σύγχρονους Έλληνες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τους
αλλόθρησκους και αλλόγλωσσους κυριάρχους τους, την εξουσία των οποίων κατήγγελαν
ως αυθαίρετη και παράνομη, και ταυτίζονταν με τους ετερόδοξους Χριστιανούς της
Ευρώπης.[21] Αυτή η ταύτιση συνάντησε τη σφοδρή αντίθεση της Εκκλησίας.[22] Η
Εκκλησία μεριμνούσε για την προστασία της Ορθόδοξης κοινότητας από τις
πολιτισμικές και ιδεολογικές αλλαγές που επέφερε ο Διαφωτισμός και την ενότητά της,
που έθεταν σε κίνδυνο οι ριζοσπαστικές ιδέες περί αυτοδιάθεσης των λαών.
Υπερασπιζόμενη οικουμενικά και θεοκρατικά ιδεώδη, είχε αντιταχθεί στην κοσμική και
τοπικά περιορισμένη εθνική ιδεολογία και ακολουθούσε πολιτική νομιμοφροσύνης στην
κοσμική εξουσία του Σουλτάνου, την οποία θεωρούσε μέρος του σχεδίου της θείας
πρόνοιας για την προστασία των Ορθοδόξων από την αιρετική Δύση.[23]

Κατ' άλλη άποψη, η σύνδεση της Ελληνικής Επανάστασης με τον ευρωπαϊκό

Διαφωτισμό είναι μηχανιστική και λανθασμένη.[24] Τη σχέση της Γαλλικής με την
Ελληνική Επανάσταση έχουν αμφισβητήσει ή υποβαθμίσει στο παρελθόν και άλλοι
ιστορικοί ή μελετητές της Επανάστασης, όπως ο καθηγητής ιστορίας Νικόλαος Βλάχος
(ο οποίος αμφισβητεί ότι η Γαλλική υπήρξε στην κυριολεξία "επανάσταση"[25]), οι
Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Διονύσιος Κόκκινος, Ε. Πρωτοψάλτης, Κωνστ.
Δεσποτόπουλος, Παναγιώτης Βοκοτόπουλος, Μενέλαος Τουρτόγλου, Σπ. Μελάς κ.ά.[26]
Η συμπάθεια των Ελλήνων λογίων προς τη Γαλλική Επανάσταση δεν επιβεβαιώνεται
από τις εκδόσεις της «Εφημερίδας» στη Βιέννη μέχρι το 1797. Αντίθετα, οι Έλληνες
είχαν μείνει εχθρικοί προς τη Γαλλία λόγω της φιλοτουρκικής πολιτικής της, ακόμα και
μετά την επανάσταση του 1789. [27] Από τους Έλληνες λογίους μόνο ο Ρήγας θα
επιχειρήσει να συνδυάσει τον «φωτισμό του γένους» με την επανάσταση, συγκροτώντας
μια «επανασταστική πρωτοπορία» από διανοούμενους και εμπόρους. Η λοιπή ελληνική
διανόηση περέμεινε διαχωρισμένη από το λαό και δεν κατόρθωσε σχεδόν ποτέ να
μεταβληθεί σε «οργανική διανόηση» και ακόμα περισσότερο σε «επαναστατική
διανόηση», είτε με τα πρότυπα της Γαλλικής Επανάστασης είτε με αυτά των
επαναστάσεων του 20ου αιώνα.[28]

Η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμμιάν απ' όσες γίνονται την
σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι επαναστάσεις εναντίον των
διοικήσεών των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο εδικός μας πόλεμος ήτο ο
πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλο έθνος, ...
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης[29]

Ενώ οι περισσότεροι Έλληνες έμοιαζαν με τις άλλες ξεχασμένες αγροτικές ομάδες των
Βαλκανίων, μια μερίδα τους αποτελούσε την εμπορική και διοικητική τάξη της
Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η γλώσσα της ορθόδοξης Εκκλησίας, στην οποία ανήκαν
άλλοι λαοί ήταν η ελληνική και Έλληνες επάνδρωναν τα υψηλότερα κλιμάκια της
Πατριαρχίας στην Κωνσταντινούπολη. Με αυτή την έννοια, οι μορφωμένες και
εμπορικές τάξεις των Βαλκανίων, είχαν εξελληνιστεί πλήρως. Κατά την διάρκεια του
18ου αιώνα, ο εξελληνισμός προχώρησε πιο ορμητικά. Οι πρώτες εφημερίδες στην
ελληνική γλώσσα, τυπώθηκαν στην Βιέννη (1784)[30]

ΑΠΟ ΒΙΚΙΠΕΔΙΑ